Pathologie Martini Ziekenhuis Groningen. Jaarverslag Jaarverslag 2012

Pathologie Martini Ziekenhuis Groningen

Jaarverslag 2012

Jaarverslag 2012

Inhoud

1. 2.

3. 4.

5

6

7 8

Voorwoord .................................................................................................................................... 3 Afdeling Pathologie .................................................................................................................. 4 2.1 Personeel ............................................................................................................................... 4 2.2 Overlegstructuren................................................................................................................... 6 2.3 Veiligheid, Milieu en Arbeidsomstandigheden ......................................................................... 7 2.4 Automatisering- en informatiesystemen .................................................................................. 7 Investeringen ............................................................................................................................ 8 3.1 Bouwkundige voorzieningen ................................................................................................... 8 3.2 Materiële investeringen .......................................................................................................... 8 Patiëntenzorg............................................................................................................................ 9 4.1 Ontwikkeling productie ..........................................................................................................10 4.2 Verrichtingen histologie .........................................................................................................12 4.3 Verrichtingen cytologie ..........................................................................................................19 4.4 Gynaecologische cytologie ....................................................................................................22 4.5 Obducties (post mortaal onderzoek) ......................................................................................25 Kwaliteitsindicatoren ......................................................................................................................26 5.1 Verwerkingstermijnen ............................................................................................................26 5.2 Intercollegiale toetsing ...........................................................................................................29 5.3 Kwaliteitsindicatoren Oncologie .............................................................................................31 5.4 Histologische en cytologische follow-up .................................................................................37 5.4 Externe kwaliteitstoetsing ......................................................................................................40 5.5 Besprekingen in het kader van kwaliteit .................................................................................41 5.6 Kwaliteitsprojecten en visitatie ...............................................................................................42 5.7 Besprekingen Pathologie.......................................................................................................43 5.9 Klachten/foutenregistratie ......................................................................................................46 Opleidingen..................................................................................................................................48 6.1 B-opleiding Pathologie...........................................................................................................48 6.2 Opleiding arts-assistenten andere disciplines ........................................................................48 6.3 Stagiaires histologie/cytologie................................................................................................48 6.4 Coassistenten Pathologie ......................................................................................................48 Lidmaatschappen / commissies / bestuurswerkzaamheden / nascholing pathologen ............49 Publicaties ...................................................................................................................................52

Jaarverslag 2012

2

1. Voorwoord Voor u ligt het jaarverslag 2012 van de afdeling Pathologie van het Martini Ziekenhuis, hierin kunt u overzichtelijk al onze activiteiten met betrekking tot de dienstverlening voor het Martini Ziekenhuis (MZH), het Wilhelmina Ziekenhuis Assen (WZA) en een groot aantal huisartspraktijken in de provincies Groningen en Drenthe terugvinden. In 2012 zijn er grote inspanningen geleverd ten behoeve van het verder implementeren van het kwaliteitssysteem, hetgeen tot CCKL accreditatie moet leiden in 2013. In de diagnostiek is het ingezette traject van deelspecialisatie (aandachtsgebieden) nog verder uitgewerkt. Naast het verwerken van alle grote oncologische preparaten, zowel macroscopisch als microscopisch, door pathologen van het desbetreffende deelgebied, zijn deze pathologen verantwoordelijk voor het maken en onderhouden van protocollen en bijhouden van professionele ontwikkelingen binnen het deelgebied; dit vergroot de herkenbaarheid van de pathologie, intercollegiale professionaliteit en leidt tot efficiëntere diagnostische werkprocessen. Het geringe aantal perinatale obducties van het MZH, WZA en het UMCG, heeft ons doen besluiten dat concentratie nodig is in het kader van kwaliteit en opleiding. Per 1 juli 2012 worden deze in het UMCG uitgevoerd. De staf pathologie is actief betrokken binnen de organisatie van het Martini Ziekenhuis; zo vervult dr. A.Tiebosch de functie voorzitter Medische Staf en zijn diverse stafleden actief in diverse commissies. In 2012 werd een start gemaakt met het onderzoeken van een mogelijke verregaande samenwerking met het laboratorium SSZOG, dat de pathologie diagnostiek verzorgt voor de Ommelander Ziekenhuis Groep (Delfzijl en Winschoten) en het Refaja Ziekenhuis Stadskanaal. Dit heeft op de werkvloer al geleid tot daadwerkelijke activiteiten; diverse detacheringen van medewerkers en sinds september 2012 wordt de hematopathologie door het lab. SSZOG uitbesteed aan het MZH. Ook op het gebied van opleiding was 2012 een enerverend jaar; al lange tijd bestond de wens om een bijdrage te leveren aan de opleiding van pathologen. Na een uitermate positieve visitatie werd ons door de MRSC de erkenning voor de B-opleiding verleend, in samenwerking met het UMCG. In 2012 is ook veel aandacht uitgegaan naar verdere professionalisering van de afdeling o.a. op het gebied van bedrijfseconomische zaken, Personeel en Organisatie en opleiding. In maart 2012 werd mevr. drs. S. de Groot als unithoofd aangesteld. Mevr. B. Geelo en mevr. Suk werden aangesteld als analisten.

Het laboratorium is volop in actie, op vele terreinen, dit dankzij de inzet van alle medewerkers van de afdeling. Groningen,

Mw. dr. Hannie Sietsma, patholoog Hoofd Afdeling Pathologie

Jaarverslag 2012

3

2. Afdeling Pathologie

2.1

Personeel

Op de afdeling Pathologie werkten eind 2012 31 medewerkers (exclusief staf pathologen), samen 26,69 fte. De afdeling kenmerkt zich door een relatief hoge leeftijd (gemiddelde leeftijd 44 jaar) en een relatief lang dienstverband bij het Martini Ziekenhuis (gemiddeld 17 jaar). 2012 Leeftijdsopbouw

vrouw

man

20-25 jaar 25-30 jaar 30-35 jaar 35-40 jaar 40-45 jaar 45-50 jaar 50-55 jaar 55-60 jaar 60-65 jaar

2 0 4 3 3 2 3 0 5

2 0 0 1 0 1 2 2 1

Totaal

22

9

Dienstjaren

vrouw

man

0-5 jaren 5-10 jaren 10-15 jaren 15-20 jaren 20-25 jaren 25-30 jaren 30-35 jaren 35-40 jaren 40-45 jaren

7 2 3 2 4 3 0 0 1

2 1 0 0 0 1 2 2 1

Totaal

22

9

Jaarverslag 2012

4

2.1.1. Organogram Pathologie

Pathologen 5,5 Fte KF / man. ass. 1,0 Fte

Medisch en Organisatorisch Manager Pathologie

mw. B. Vierdag mw. dr.H Sietsma

mw. dr. N. de Boer A. Groote mw. I. Kruithof mw. M. van Oven mw. dr. H. Sietsma dr. A. Tiebosch mw. dr. J. van der Wal

mw. S. de Groot Unithoofd 0,8 Fte

Histologie-analisten 13,1 Fte mw. J. Bisperink mw. M. de Busschere mw. B. Geelo A. Goelamhaider, coördinator A. van Hattem mw. L. Jansen mw. A. Kok G. Latuheru R. Liem E. Mensinga B. Rosing mw. I. Suk mw. A. Thijs B. Vaatstra mw. T. Viëtor

Cytologie analisten 5,1 Fte W. Bleeker mw. N. Broekmans mw. M. Fransens mw. P. Hollanders mw. E. Noord, coördinator mw. M. Pasman A. Wiersma

Secretariaat 2,2 Fte Cytotechniek / Ontvangst 2,1 Fte mw. M. Hogen Esch mw. M. Pot mw. S. Voogd

mw. C. Bosman mw. H. Brontsema (ook ontvangst) mw. S. van der Veen (ook ontvangst) mw. S. Woldenga (ook ontvangst)

2.1.2 Personeelsmutaties In dienst Mw. B. Geelo, histologisch analist, in dienst per 01-04-2012 Mw. S. de Groot, unithoofd, in dienst per 01-03-2012 Mw. I. Suk, histologisch analist, in dienst per 01-09-2012 Uit dienst Mw. H. Jansen, histologisch analist, beëindigde 01-10-2012 haar dienstverband in verband met pensioen. 2.1.3 Jubilea Mw. H. Brontsema vierde in 2012 haar 12,5 jarig jubileum

Jaarverslag 2012

5

2.2

Overlegstructuren

Pathologie

frequentie

wie

Pathologenoverleg

maandelijks

Coördinatorenoverleg

maandelijks

Werkoverleg Cytologie

maandelijks

Werkoverleg Histologie/Immunologie

maandelijks

Werkoverleg Secretariaat

maandelijks

Afstemmingsoverleg

wekelijks

Afstemmingsoverleg

2-wekelijks

Afstemmingsoverleg

2-wekelijks

Arbo-commissie Pathologie

2maandelijks

pathologen afdelingshoofd, unithoofd, unitcoördinatoren, kwaliteitsfunctionaris unithoofd, cytologisch analisten unithoofd, histologisch en immunologisch analisten unithoofd, secretaressen en ontvangstmedewerkers afdelingshoofd en kwaliteitsfunctionaris unithoofd en kwaliteitsfunctionaris Afdelingshoofd en unithoofd Unithoofd, Kwaliteitsfunctionaris, cytologisch en histologisch analisten

Kwaliteitszorg

frequentie

wie

Coupebespreking pathologen Protocol- / kwaliteitbespreking pathologen Coupe- / themabespreking cytologie / pathologen

dagelijks maandelijks

Pathologen

Ziekenhuisbreed

frequentie

wie

Ziekenhuisberaad Kernstafvergadering

maandelijks maandelijks

mw. dr. H. Sietsma dr. A. Tiebosch

Bedrijfs Economische Zaken

maandelijks

Inkoop P&O

maandelijks maandelijks

Jaarverslag 2012

2x in 2012

Mw. dr. H. Sietsma/ mw. S. de Groot mw. S. de Groot mw. S. de Groot

6

2.3Veiligheid, Milieu en Arbeidsomstandigheden 2.3.1 Ziekteverzuim Het ziekteverzuim is op een afdeling met een relatief kleine formatie sterk fluctuerend en een beperkte maat voor de arbeidskwaliteit binnen de afdeling Pathologie (1e ziektejaar excl. zwangerschapsverlof). Het terugdringen van het kortdurend frequent ziekteverzuim blijft een belangrijk aandachtspunt. Ziekteverzuim

2010

2011

2012

Verzuimpercentage Pathologie Verzuimpercentage Ziekenhuis Meldingsfrequentie Pathologie

2,59 4,76 2,29

2,93 4,83 2,15

3,17 4,26 1,49

2.3.2 Preventie Alle betrokken medewerkers kunnen gebruikmaken van een preventief tuberculoseonderzoek door middel van een Mantoux of X-thorax. Daarnaast kunnen alle medewerkers zich jaarlijks laten vaccineren tegen de griep. 2.3.3 Toekomstige ontwikkelingen en doorlopende projecten Meerdere medewerkers hebben de cursus bedrijfshulpverlening (BHV) gevolgd. Daarnaast hebben enkelen daarvan aan een uitgebreide cursus ‘gevaarlijke stoffen’ deelgenomen. Verder hebben bijna alle medewerkers de cursus ‘ Kleine blusmiddelen gevolgd’. Niet alleen veiligheids- en milieuaspecten, maar ook participatie in de ontwikkelingen op de afdeling, teambuilding en aandacht voor de werkbelasting vormen een belangrijk onderdeel van de werkbeleving. Binnen het ziekenhuis en medische staf wordt veel aandacht besteed aan de onderwerpen werkbelasting, vitaal ouder worden en arbeidsparticipatie. 2.4

Automatisering- en informatiesystemen

De afdeling Pathologie maakt gebruik van het uniforme decentrale Palga-systeem (U-DPS) als voornaamste informatiesysteem. U-DPS is het leidende systeem en vormt de basis van de informatisering- en automatiseringsprocessen van de afdeling. Het U-DPS is via een VPN-verbinding verbonden met de landelijke Palga databanken. Het U-DPS is gekoppeld met het ziekenhuisinformatiesysteem ChipSoft via HL-7 koppelingen voor het ophalen van de NAW-gegevens van patiënten, het versturen van geautoriseerde pathologie-uitslagen en een koppeling met het facturatie- en registratiesysteem. Via een VPN-verbinding is het U-DPS verbonden met het ziekenhuisinformatiesysteem van het Wilhelmina Ziekenhuis te Assen (ChipSoft) met identieke koppelingen voor NAW-gegevens, uitslagen, facturatie en registratie. Uitslagen voor huisartsen worden als een EDIFACT-bericht elektronisch verzonden van U-DPS via het Martini Ziekenhuis naar Stichting GERRIT. Deze distribueert de gegevens via o.a. Zorgmail naar een individuele huisarts of huisartsenpraktijk. Ten behoeve van de processen in het laboratorium is het U-DPS verbonden met het Laboratorium Managementinformatie Systeem (LMS) van de firma Finalist. In het LMS worden de inzendingen geregistreerd en geïdentificeerd door middel van barcodering. Hierdoor is het diagnostische materiaal tijdens de verschillende processen in het laboratorium te volgen en altijd traceerbaar. Het LMS is ook gekoppeld met de automatische immunostainer (Dakolink) en specialstainer (Artisan). De pathologen en analisten maken voor de verslaglegging gebruik van digitale spraakherkenningsoftware van G2speech B.V. (Medispeech). Ook deze spraakherkenningsoftware is gekoppeld aan het UDPS. Macroscopische en microscopische beelden, gescande aanvraagformulieren en uitslagen van revisies, consulten en extern uitbesteed onderzoek, worden opgeslagen in het beeldarchief van de firma RVC. Deze beelden zijn door een koppeling met het U-DPS systeem beschikbaar bij het verslag. Jaarverslag 2012

7

3. Investeringen

3.1Bouwkundige voorzieningen De RVE Pathologie is gevestigd op de vijfde verdieping van het Martini Ziekenhuis. In 2012 zijn geen bouwkundige aanpassingen gedaan, wel heeft een aanpassing aan het luchtkanaal veel klachten weggenomen. 3.2Materiële investeringen In 2012 is een complete werkplek ingericht voor de komst van de eerste AIOS Pathologie; Leica microscoop, PC met benodigde applicatieprogramma’ s en licenties, meubilair en boeken. 3.2.1.

Apparatuur

In 2012 is aangeschaft:  Voor het histologie lab.: een koel- en strekplaat De Hamamatsu coupescanner is nog niet volledig in gebruik genomen. Hiervoor is eerst een upgrade van LMS nodig, deze staat voor 2013 gepland. 3.2.2 Boeken In 2012 zijn via het persoonsgebonden budget van de pathologen meerdere boeken aangeschaft. 3.2.3. Tijdschriften Via het webportaal van de Leerhuis bibliotheek van het Martini Ziekenhuis is de catalogus te doorzoeken. Er zijn meer dan 1200 toegangsmogelijkheden tot websites van organisaties, databanken, e-books, ejournals en andere elektronische bronnen. De bibliotheek heeft o.a. een elektronisch abonnement op enkele specifieke pathologietijdschriften waaronder:  American Journal of Surgical Pathology  Histopathology  Journal of Clinical Pathology  The Journal of Pathology  Virchows Archiv Per 2012 is geheel overgegaan op digitale tijdschriften die voor alle medewerkers toegankelijk zijn via het webportaal van het ziekenhuis.

Jaarverslag 2012

8

4. Patiëntenzorg

De pathologen oefenen het specialisme in principe in zijn volle omvang uit. Wel is er sprake van differentiatie waarbij in een beperkt aantal deelgebieden, bepaald door omvang en specialisatiegraad, alle diagnostiek en de daarmee samenhangende klinische besprekingen wordt geconcentreerd bij een beperkt aantal pathologen. Voor de overige deelgebieden zijn aandachtsgebieden benoemd met elk vaste pathologen als contactpersonen. Deze pathologen zijn verantwoordelijk voor het maken en onderhouden van protocollen en het bijhouden van de professionele ontwikkelingen binnen het deelgebied. Dit versterkt de intercollegiale professionaliteit, vergroot de herkenbaarheid van de pathologie voor de aanvragende specialismen en leidt tot verhoging van de efficiëntie in het diagnostische proces. In 2012 is deze specialisatie verder vormgegeven en geïntensiveerd door grote, oncologische resectiepreparaten primair aan te bieden aan de desbetreffende deelspecialisten.

Deelspecialisatie Pathologie Mamma Gynaeco* GE Dermatologie Hemato Neuro Hoofd/hals Endocrinologie Weke delen Urologie Longen Lever Nier incl. IF Obductie: volwassenen Obductie foetus/neonaten

Pathologen A.D. Groote / mw. I. Kruithof / mw. M.W. van Oven mw. M.W. van Oven / mw. Dr. N.K. de Boer dr. A.Tiebosch / mw. dr. H. Sietsma mw I. Kruithof / A.D. Groote mw. dr. N.K. de Boer / mw. dr. J.E. van der Wal A.D. Groote / mw. dr. J.E. van der Wal mw. dr. J.E. van der Wal / mw I. Kruithof mw. dr. J.E. van der Wal / A.D. Groote mw. M.W. van Oven / mw. dr. N.K. de Boer mw. dr. J.E. van der Wal / mw. dr. N.K. de Boer mw. dr. H. Sietsma / mw. dr. J.E. van der Wal dr. A. Tiebosch / mw. dr. H. Sietsma dr. A. Tiebosch / UMCG bij afwezigheid en spoed dr. A. Tiebosch / A.D. Groote / mw. I. Kruithof mw. M.W. van Oven **

* inclusief cervixcytologie ** Het geringe aantal perinatale obducties van het MZH, WZA en het UMCG, heeft ons doen besluiten dat concentratie nodig is in het kader van kwaliteit en opleiding. Per 1 juli 2012 worden deze in het UMCG uitgevoerd. Maligniteiten met verregaande consequenties m.b.t. behandeling worden door ten minste twee pathologen beoordeeld.

Jaarverslag 2012

9

4.1Ontwikkeling productie Het aantal verrichtingen is de afgelopen jaren sterk toegenomen,maar laat nu enigszins een stabilisatie zien, met uitzondering van moleculaire diagnostiek, die een stijging toont van 47%. Onderstaande tabel geeft de productie van de afgelopen drie jaar weer. Verrichtingen

2010

2011

2012

MZH WZA Eerstelijn / instellingen

17.319 7.702 7.688

17.319 8.127 7.603

17.517 7.706 7.398

Totaal

31.795

33.049

32.621

MZH WZA Eerstelijn

1.826 816 106

2.057 873 111

2.227 808 130

Totaal

2.748

3.041

3.165

MZH WZA Eerstelijn / instellingen

4.380 1.058 116

4.396 942 113

4.241 954 174

Totaal

5.554

5.451

5.369

MZH WZA Eerstelijn / instellingen Derden

1.394 674 3.161 367

1.227 643 3.273 394

1.364 597 3.131

Totaal

5.569

5.537

5.092

15.077

15.500

15.551

Histologie

Immunologie

Niet gynaecologische cytologie

Cervixcytologie medische indicatie

Bevolkingsonderzoek cervix Totaal

Jaarverslag 2012

10

Moleculaire technieken eenvoudig MZH WZA Eerstelijn / instellingen

210 100 622

113 116 625

122 94 596

Totaal

932

854

812

MZH WZA

38 10

62 28

94 38

Totaal

48

90

132

32 18 5 55

31 13 5 49

25 12 9 46

MZH WZA Subtotaal

9 8 17

11 8 19

14 5 19

Totaal

72

68

65

Moleculaire technieken complex

Obductie Volwassenen MZH WZA Eerstelijn / instellingen Subtotaal Obductie Perinataal

De ontwikkeling van de productie kan het best gerelateerd worden aan NZA-eenheden. Hierdoor kan, op basis van het standaard NZA-tarief en de relatieve weging van de diverse onderzoeken, zowel voor de kosten als voor de inzet van pathologen, een goed inzicht verkregen worden in de productie van de RVE Pathologie. Aantal verrichtingen op basis van 2010 de NZA-eenheden

2011

2012

NZA-eenheden gerelateerd aan honorariumtarief:

50.463

52.261

51.838

NZA-eenheden gerelateerd aan kostentarief:

72.715

75.769

76.333

Jaarverslag 2012

11

4.2Verrichtingen histologie 4.2.1 Verrichtingen histologie voor het Martini Ziekenhuis De verrichtingen voor het Martini Ziekenhuis zijn stabiel ten opzichte van 2011. Opvallend is een stijging voor de specialismen longgeneeskunde en KNO.

Aanvragend specialisme Martini Ziekenhuis

2010

2011

2012

Cardiologie Chirurgie Dermatologie Maag-, Darm-, Leverziekten Gynaecologie Intensive Care Interne Geneeskunde Keel-, Neus-, Oorheelkunde Kindergeneeskunde Longgeneeskunde

4 3.987 3.132 2.439 1.559 5 1.251 311 19 269

5 4.240 3.576 2.329 1.548 2 1.100 359 21 326

5 4.191 3.481 2.305 1.682 4 1.224 412 13 395

Mond-, Kaak-, Aangezichtschir.

159

184

175

Neurochirurgie Neurologie Orthopedie Oogheelkunde Plastische Chirurgie Radiotherapie Revalidatiearts Reumatologie Urologie Radiologie* Extern

186 11 220 32 1.743 1 1.073 4 -

159 7 190 17 2.055 2 1.194 5 -

141 9 224 26 2.016 8 1 3 1.123

Totaal

16.405

17.319

17.517

Jaarverslag 2012

76

12

4.2.2 Verrichtingen histologie voor het Wilhelmina Ziekenhuis Onderstaande tabel toont de verrichtingen voor de diverse inzendende specialismen van het Wilhelmina Ziekenhuis Assen. Ten opzichte van 2011 is er in 2012 een daling van het aantal verrichtingen van 5,2%, in het bijzonder voor het specialisme gynaecologie. Aanvragend specialisme Wilhelmina Ziekenhuis Assen

2010

2011

2012

Cardiologie Chirurgie Dermatologie Gastro-enterologie Gynaecologie Interne Geneeskunde Kaakchirurgie Keel-Neus-Oorheelkunde Kindergeneeskunde Longgeneeskunde Neurologie Neurochirurg Oogheelkunde Orthopedie Radiologie Reumatologie Revalidatie Urologie

1.797 2.424 165 1.021 1.199 206 150 5 98 3 26 68 4 0 535

1 1.939 2.603 178 1.063 1.185 242 139 5 134 3 12 85 1 1 1 535

1.800 2.735 133 882 1.097 231 148 123 3 12 80 1 2 458

Totaal

7.702

8.127

7.706

4.2.3 Histologische verrichtingen voor de eerstelijn Kleine chirurgische verrichtingen worden in toenemende mate door huisartsen verricht. De werkbelasting van deze vorm van diagnostiek is, in vergelijking met de werkbelasting gerelateerd aan de klinische/poliklinische diagnostiek, beperkt. De diagnostiek voor huisartsen is voor een laboratorium voor pathologie belangrijk om een goede mix te houden tussen het aantal verrichtingen en de daadwerkelijke werkbelasting. Het laboratorium concurreert hiermee met in de regio actieve, landelijk opererende laboratoria die zich uitsluitend richten op de eerstelijnsdiagnostiek en zich niet bezighouden met de arbeidsintensieve, dure, ziekenhuisgerelateerde diagnostiek. De RVE Pathologie heeft een uitgebreid programma, gericht op het faciliteren, optimaal organiseren en veilig transporteren van materiaal voor de eerstelijnsdiagnostiek. In totaal participeren 446 huisartsen/instellingen in de provincies Groningen en Drenthe in het huisartsenprogramma. In 2012 is er sprake van een daling van 2,7%. Huisartsen

2010

2011

2012

Histologische verrichtingen

7.649

7.603

7.398

Totaal aantal histologische verrichtingen

31.795

33.049

32.622

Aandeel huisartsendiagnostiek

24%

23%

22%

Jaarverslag 2012

13

4.2.4

Relatie tussen histologische verrichtingen en werkbelasting: cassettes

De werkbelasting die samenhangt met de histologische verrichtingen wordt slechts deels bepaald door de eerder genoemde inzendingen. Een inzending is gedefinieerd als een inzending van één patiënt in verband met één ziekte op één bepaalde dag. Deze kan dus sterk variëren van een klein biopt tot bijvoorbeeld een totale maagresectie met lymfeklieren. Ook in de gewogen CTG verrichtingen wordt hierin overigens geen onderscheid gemaakt. Al deze verschillende inzendingen worden in het laboratorium histologisch bewerkt. In het kader van deze bewerking wordt weefsel ingebed in paraffine (cassettes). Het aantal bewerkte cassettes is dus een andere, betere maat voor de werkbelasting. Er worden in toenemende mate grotere, chirurgische resectiepreparaten onderzocht (mamma, colon/rectum), waarbij relatief veel weefsel onderzocht wordt en veel cassettes bewerkt moeten worden. De afgelopen jaren is er sprake van een stijging van het aantal cassettes, en geringe stijging van aantal cassettes per inzending.

2010

2011

2012

Aantal histologische onderzoeken

31.795

33.049

32.622

Aantal cassettes

77.401

84.666

91.033

Aantal cassettes per onderzoek

2,4

2,6

2,8

Bij een beperkt deel (in 2012 11,6%) van het aantal inzendingen, vrijwel uitsluitend grote chirurgische resectiepreparaten, wordt meer dan vijf weefselcassettes gemaakt. Deze 11,6% van de inzendingen leidt tot 45,3% van het totale aantal te bewerken cassettes op het laboratorium voor histologie. 4.2.5

Relatie tussen histologische verrichtingen en werkbelasting: microscopische preparaten

Van de weefselcassettes worden op het laboratorium voor histologie microscopische coupes gesneden. Het aantal coupes is slechts gedeeltelijk afhankelijk van het aantal cassettes. Bij een ingewikkeldere vraagstelling kan de patholoog niet volstaan met één microscopische coupe per cassette. Onderzoek op meer niveaus, extra kleuringen - zowel histochemisch als immunohistochemisch - kunnen noodzakelijk zijn om tot een weefseldiagnose te komen.

2010

2011

2012

Aantal histologische onderzoeken

31.795

33.049

32.622

Aantal histologie coupes

109.087

120.878

130.105

Aantal coupes per onderzoek

3,5

3,7

4

Bij een beperkt deel van het aantal inzendingen, 13,8% worden meer dan 7 coupes gemaakt. Deze 13,8% van de inzendingen leidt tot 48% van het totale aantal gemaakte en te beoordelen microscopische preparaten op het histologisch laboratorium. Het betreft hier in het bijzonder kleine diagnostische biopten, verrichtingen in het kader van hematopathologie en speciële chirurgische resectiepreparaten.

Jaarverslag 2012

14

4.2.6

Histochemische bepalingen

De standaard histochemische kleuring op microscopische preparaten van paraffine coupes is de Haematoxyline-Eosine kleuring (H&E). Deze kleuring wordt zowel protocollair verricht als ook op navraag, naar aanleiding van het initiële onderzoek door de beoordelende patholoog.

Haematoxyline-Eosine kleuring

2010

2011

2012

He He ontvet He ontkalken Vriescoupe HE Vries HE Stoof HE He dieper Niveaus dieper Grof op Serie

73.467 675 729 303 118 685 109 4.986 2.160 798

81.603 45 708 328 158 580 148 9.011 2.996 428

97.655 734 336 141 617 117 6.717 3.340 268

Totaal

84.030

96.005

109.925

Ook kunnen gespecialiseerde histochemische kleuringen worden verricht. Een beperkt aantal van deze kleuringen wordt protocollair verricht, op basis van de aard van het weefsel of de vraagstelling. Met behulp van deze technieken worden diverse bestanddelen van weefsels en/of cellen specifiek aangekleurd. Andere, meer gespecialiseerde, kleuringen worden echter pas op indicatie verricht naar aanleiding van een navraag van de beoordelende patholoog. De histochemische kleuringen zijn, met uitzondering van de Acetylcholinesterase, Giemsa en Leder kleuring, verricht met behulp van een automatische kleurmachine (DAKO Artisan™).

Histochemische kleuringen

2010

2011

2012

Acetyl Cholinesterase Alcian Blue met Hyaluronidase Alcian Blue Congo-rood EvG-Verhoeff Giemsa Gomori Grocott IJzer Perls Leder Masson Trichroom Methenamine zilver (Jones) Muci Karmijn Pas Pas Diastase Ziehl Nielsen

4 1 167 100 220 6.727 374 44 421 317 48 100 12 1.630 2.801 55

10 256 83 220 6.463 382 35 361 301 60 163 6 1.637 2.480 54

8 339 103 191 6.249 493 68 480 387 76 181 6 2.809 2.392 68

Totaal

13.021

12.511

13.850

Jaarverslag 2012

15

4.2.7

Immunohistochemie

Immunohistochemisch onderzoek wordt vooral gebruikt in de diagnostiek van oncologische processen. Het wordt gebruikt voor het vaststellen van de aard van de tumor, de subtypering op basis van differentiatie markers en de prognostisch en/of therapeutisch relevante expressiepatronen van eiwitten. Door ontwikkelingen in inzichten, de beschikbaarheid van antilichamen en steeds specifiekere vraagstellingen op kleine hoeveelheden materiaal, is er de afgelopen jaren een constante toename van het aantal immunohistochemische verrichtingen zichtbaar. In 2012 werden in totaal 13.003 verschillende immunohistochemische kleuringen verricht. Dit is een gemiddelde van 4 kleuringen per verrichting waarop immunohistochemisch onderzoek werd aangevraagd. Dit aantal immunohistochemische kleuringen per inzending is al jaren vrij stabiel. Wel is er sprake van een geleidelijke toename van het aantal onderzoeken waarop immunohistochemisch onderzoek wordt verricht. Dit is, in vergelijking met andere laboratoria, nog steeds een laag percentage. Hierdoor blijven de kosten voor de inzendende ziekenhuizen en patiënten/verzekeraars beperkt. Stijgingen zijn voornamelijk te zien in de immunohistochemische kleuringen die specifiek worden ingezet in de hematodiagnostiek en longpathologie. Eerstgenoemde stijging kan goed verklaard worden door het overnemen van de hematodiagnostiek van het lab. SSZOG (Winschoten/Delfzijl en Stadskanaal) per september 2012. De stijging van immunohistochemische bepalingen ten behoeve van longpathologie kan verklaard worden door meer inzendingen en specifiekere vraagstellingen waarin immunohistochemie volgens landelijke richtlijnen dient te worden uitgevoerd (zie 4.2.1) Het immunohistochemisch onderzoek is verricht met behulp van een automatische immunostainer (DAKO Autolink™), waarbij gebruik wordt gemaakt van ready-to-use primaire antilichamen.

Immunohistochemie

2010

2011

2012

Aantal histologie onderzoeken met immunohistochemisch onderzoek

2.748

3.041

3.187

immunohistochemie / totaal aantal histologie onderzoeken

8,70%

9,20%

9,80%

Jaarverslag 2012

16

Immunohistochemische 2011 kleuringen

2012

AE 1/AE3 AFP Caldesmon Actine SM Alk-1 Amyloid AA Bcl-2 Bcl-6 Ber EP 4 Beta HCG C1q FITC C3 FITC Calcitonine Calretinine Cam 5.2 CD 10 CD 117 CD 138 CD 15 (LEU) CD 20 (L26) CD 21 CD 23 CD 3 CD 30 CD 31 CD 34 CD 35 CD 4

2.413 9 23 115 7 4 120 149 162 0 48 132 6 86 85 171 112 201 37 454 137 158 478 104 37 244 2 29

2.379 8 22 114 3 2 123 127 125 13 41 145 12 63 158 157 167 155 19 378 136 139 453 101 42 224 3 21

OC 125

22

Chromogranine CK 19 CK 20 CK 5/6 CK 7 Cycline D1 Desmine E-cadherine EMA GFAP Her2neu HMB-45 HM-CK IgA pl IgA-FITC IgG pl IgG-FITC IgM pl IgM-FITC Kappa pl Kappa FITC Ki 67 (K.3) Lambda pl Lambda FITC MPO Melan A Myo D1 NF Oestrogeen receptor

2011

2012

66 12 280 264 359 113 87 162 63 49 514 16 11 12 145 12 145 12 145 136 41 256 137 41 11 349 5 5

46 13 307 265 363 129 85 140 62 46 554 23 50 3 131 3 132 4 131 164 48 288 165 48 7 324 3 2

591

653

CD 45 (LCA)

53

63

P16

CD 5

164

195

45

22

P53

60

64

PLAP Progesteronreceptor

537

537

P63

481

623

PSA

75

50

CD 56 CD 57 CD 61 CD 68 CD 79A CD 8 TTF-1 CEA-mono CEA-poly

99 4 40 73 153 31 239 103 8

101 2 40 64 142 26 254 111 14

S100 Synapto Thyreoglob TdT Vimentine WT-1

607 93 13 14 73 21

630 122 16 4 70 82

12.355

13.003

Totaal

Jaarverslag 2012

37

17

4.2.8

Moleculaire diagnostiek

In 2012 zijn op indicatie complexe en eenvoudige moleculaire bepalingen uitgevoerd. De complexe, moleculaire bepalingen betroffen K-Ras, EGFR en BRAF mutatie analyses. Dit complexe, moleculaire onderzoek is verricht in het CCKL/ISO gecertificeerde laboratorium voor Moleculaire Pathologie van het UMCG (o.l.v. prof. dr. E. Schuuring, moleculair bioloog). Er wordt maar liefst een stijging van 145% gezien.

Type bepaling

2010

2011

2012

K-Ras mutatie bij coloncarcinoom - waarvan wild type - waarvan gemuteerd - waarvan onvoldoende materiaal

19 6 13 -

25 16 6 3

26 18 7 1

BRAF mutatie bij coloncarcinoom - waarvan mutaties - waarvan wiildtype - waarvan onvoldoende materiaal

-

-

9 1 8 -

EGFR-mutatie bij longcarcinoom - waarvan activerende mutaties - waarvan gelijktijdige K-Ras mutaties - waarvan wild type - waarvan onvoldoende materiaal

24 2 0 21 1

62 6 1 51 5

66 8 1 54 4

K-Ras-mutatie bij longcarcinoom - waarvan K-Ras mutaties - waarvan wild type

24 8 13

62 19 32

62 18 44

BRAF mutatie bij longcarcinoom - waarvan mutaties - waarvan wild type

58 0 58

Clonaliteitsbepalingen lymfoom Overige

3 2

2 1

0 5

Totaal

48

90

221

Jaarverslag 2012

18

In 2012 zijn op indicatie complexe en eenvoudige moleculaire bepalingen uitgevoerd. Deze zijn deels uitgevoerd in het UMCG; in situ hybridisatie op de aanwezigheid van Her2neu gen amplificaties met behulp van FISH is uitgevoerd in het Martini Ziekenhuis. 2010

2011

2012

Her2neu CISH bepalingen -waarvan geamplificeerd -waarvan niet-geamplificeerd

89

125

137

Maligne lymfoom (EBER) Overig

6 4

3 1

6 1

Totaal

123

129

144

44 45

76 49

78 59

De eenvoudig moleculaire bepaling van het hr-HPV wordt beschreven in hoofdstuk 4.5. 4.2.9 Vriescoupediagnostiek In het kader van de spoeddiagnostiek tijdens operaties worden vriescoupes vervaardigd. De afgelopen jaren is een geleidelijke daling zichtbaar van het aantal vriescoupes voor met name het specialisme Gynaecologie. Dit hangt samen met het concentreren van de ovarium oncologie in het UMCG.

Aanvragend specialisme Martini Ziekenhuis

2010

2011

2012

Chirurgie Dermatoloog Gynaecologie Internist Keel-neus-oorheelkunde Neurochirurgie Orthopedie Plastische Chirurgie Urologie

102 1 32 1 9 48 12 10

83 15 8 35 1 17 11

83 2 13 8 10 22 16

Aanvragend specialisme Wilhelmina Ziekenhuis

2010

2011

2012

Chirurgie Gynaecologie Urologie

13 -

6 -

6 -

Totaal

228

176

160

4.3Verrichtingen cytologie 4.3.1.

Verrichtingen algemene cytologie voor het Martini Ziekenhuis

Het aantal niet-gynaecologische, cytologische verrichtingen vertoonde de afgelopen jaren een geleidelijke daling. Ten opzichte van 2011 is het aantal onderzoeken in 2012 met 6% afgenomen.

Jaarverslag 2012

19

Aanvragend specialisme Martini Ziekenhuis

2010

2011

2012

Cardiologie Chirurgie Dermatologie Geriatrie Gynaecologie Intensive Care Interne Geneeskunde Kaakchirurgie Keel-,Neus-,Oorheelkunde Kindergeneeskunde Longgeneeskunde Maag-,Darm-,Leverartsen Neurochirurgie Neurologie Oogheelkunde Orthopedie Overigen Plastische Chirurgie Radiologie Reumatologie Revalidatie Urologie

22 579 1 1 384 20 261 3 35 13 617 115 3 33 13 2 6 2272

19 749 2 144 26 257 10 40 1 631 95 2 42 1 6 4 4 2363

15 748 1 2 104 29 251 5 35 3 656 61 5 50 15 7 4 2250

Eerstelijn / instellingen

116

113

174

Totaal

4.496

4.509

4.241

Jaarverslag 2012

20

4.3.1.

Verrichtingen algemene cytologie voor het Wilhelmina Ziekenhuis

Aanvragend specialisme Wilhelmina Ziekenhuis

2010

2011

2012

Cardiologie Chirurgie Dermatologie Gynaecologie Interne Geneeskunde Kaakchirurgie Keel-,Neus-,Oorheelkunde Kindergeneeskunde Longgeneeskunde Maag-,Darm-,Leverartsen Neurologie Neurochirurgie Oogheelkunde Orthopedie Radiologie Reumatologie Revalidatie Urologie

3 204 75 73 28 29 221 10 18 2 23 372

4 205 69 76 38 21 218 15 9 1 14 272

2 189 55 88 26 26 226 9 10 1 17 1 304

Totaal

1.058

942

954

Jaarverslag 2012

21

4.3.3 Cytochemische kleuringen De standaard kleuring op microscopische preparaten van cytologische preparaten is de PAP of Giemsa kleuring. Ook kunnen gespecialiseerde histochemische kleuringen worden verricht. Een beperkt aantal van deze kleuringen wordt protocollair verricht, op basis van de aard van het weefsel of de vraagstelling. Met behulp van deze technieken worden diverse bestanddelen van weefsels en/of cellen specifiek aangekleurd. Andere, meer gespecialiseerde, kleuringen worden echter pas op indicatie verricht naar aanleiding van een navraag van de beoordelende patholoog. De histochemische kleuringen werden, met uitzondering van de Giemsa-kleuring, verricht met behulp van een automatische kleurmachine.

Cytochemische kleuringen Speciële cytologie

2010

2011

2012

Giemsa Giemsa spoed Grocott PAP Pas Ziehl Nielsen

5.736 408 12 5.401 1.351 4

5.190 739 8 4.818 1.159 2

4.908 856 19 4.596 1.151 4

Cytochemische kleuringen Cervixcytologie

2010

2011

2012

Pap

21.009

21.938

21.807

Totaal

33.921

33.854

33.341

4.4Gynaecologische cytologie In 2012 is gynaecologisch cervixcytologisch onderzoek verricht in het kader van het Bevolkingsonderzoek Baarmoederhalskanker en op indicatie (vervolgonderzoek na afwijkingen aangetroffen in het bevolkingsonderzoek en/of gynaecologische klachten of symptomen). Begin 2008 is het routinematige gebruik van dunne laag cytologie geïntroduceerd (Thinprep™). Hierbij wordt het afgenomen uitstrijkmateriaal niet meer op een glaasje uitgestreken, maar uitgeschud in een fixatievloeistof. De opbrengst in termen van het aantal gedetecteerde afwijkende cellen is gelijk, maar er is een afname van het aantal onbeoordeelbare uitstrijkpreparaten. Dit doordat de kritische stap van het tijdig fixeren van de uitstrijk wordt geëlimineerd. In 2012 is 100% van alle cervixcytologie-onderzoeken bewerkt met behulp van dunne laag cytologie. Het aantal onbeoordeelbare uitstrijken is sterk afgenomen: in 2012 zijn dat er 379 (1,8%).

Jaarverslag 2012

22

Onderstaande tabel geeft verdeeld over BVO en indicatie cytologie de verschillende Pap-classificaties weer over 2012 Pap classificatie

Kopac

Omschrijving

BVO

%

Indicatie %

PAP 0

Onvoldoende kwaliteit

282

1,81%

97

PAP 1

Geen afwijking 14.830

95,36% 4.421

86,84%

259

1,67%

319

6,27%

0 78 5 62 4 1

0,00% 0,50% 0,03% 0,40% 0,03% 0,01%

4 143 7 48 2 3

0,08% 2,81% 0,14% 0,94% 0,04% 0,06%

36 0 2

0,23% 0,00% 0,01%

43 5 4

0,84% 0,10% 0,08%

0 0

0,00% 0,00%

0 0

0,00% 0,00%

0 0 0 0

0,00% 0,00% 0,00% 0,00%

2 4 1 0

0,04% 0,08% 0,02% 0,00%

P1A1A2C1 Enkele atypische cellen

PAP 2 P2/3C3

Geringe/matige dysplasie

PAP 3a A3 P4 C4 P5 C5 A4/5

Ernstige dysplasie

PAP 3b P6 A6 C6

Carcinoma in situ

PAP 4 P7 C7

Invasief carcinoom

PAP 5 P8/9 A7 A8 C9 Totaal

4.4.1

1,91%

15.551

5.091

Bevolkingsonderzoek baarmoederhalskanker 2012

Voor een uitvoerige analyse van de gynaecologische cytologie, verricht in het kader van het bevolkingsonderzoek baarmoederhalskanker, wordt verwezen naar de jaarlijkse regionale rapportage opgesteld door de Regionaal Coördinerend Patholoog; mr. dr. J.E. Boers, patholoog in Zwolle. Van de in totaal 15.551onderzochte uitstrijkpreparaten in 2012 zijn er 282( 1.8%) afgekeurd op grond van onvoldoende beoordeelbaarheid. In 3.178 (20.4%) van de 15.551onderzochte uitstrijkpreparaten zijn geen endocervicale cellen aangetroffen. 4.4.2 Indicatie cervixcytologie 2012 Van de in totaal 5.091 onderzochte uitstrijkpreparaten in 2012 zijn 97(1,9%) afgekeurd op grond van onvoldoende beoordeelbaarheid. In 759 (14,9%) van de 5.091 onderzochte uitstrijkpreparaten zijn geen endocervicale cellen aangetroffen.

Jaarverslag 2012

23

4.4.3 Hoog risico Humaan Papilloma Virus-bepaling (Hr-HPV) In 2012 zijn 650 HrHPV-bepalingen verricht bij indicatie cervixcytologie. Het humane papilloma virus (HPV) is verantwoordelijk voor het ontstaan van baarmoederhalskanker. Vooral een aantal subtypen van dit virus, de zogenaamde Hoog risico (High risk) subtypen, zijn geassocieerd met de ontwikkeling van kanker. Het risico neemt vooral toe als het virus langdurig aanwezig is en niet door het immuunsysteem van vrouwen wordt geneutraliseerd. Door in het uitstrijkmateriaal de aanwezigheid van het HrHPV vast te stellen, kan in combinatie met aanwezige celafwijkingen (Pap 2 en Pap 3a gering) een beter advies worden gegeven voor een vervolgtraject. In de follow-up uitstrijk wordt, naast de cytologische beoordeling, geadviseerd de HrHPV-status te bepalen. Op geleide van een negatieve HrHPV-status kunnen vrouwen dan vroegtijdig terugverwezen worden naar het BVO (Pap 1) of een herhaaladvies krijgen in plaats van een te vroege verwijzing naar de gynaecoloog. Deze indicatiestelling is landelijk vastgesteld door de Nederlandse Vereniging voor Pathologie, in nauw overleg met het Nederlands Huisartsengenootschap. Het moleculair onderzoek op de aanwezigheid van HrHPV wordt verricht in het CCKL/ISO gecertificeerde laboratorium voor Moleculaire pathologie van het UMCG (hoofd: prof. dr. E. Schuuring, moleculair bioloog). Er wordt gebruikgemaakt van de Hybrid Capture-HPV DNA-test. Dit is een kwantitatieve test op de aanwezigheid van het HrHPV DNA. Deze test is niet gebaseerd op PCR technologie en wordt dus uitgevoerd zonder voorafgaande vermeerdering van het DNA van het HPV. 4.4.3.1 HrHPV verrichtingen 2012 Voor de eerstelijn zijn in 2012 567 HrHPV-bepalingen verricht. Hiervan waren 253 HrHPV positief en 314 HrHPV negatief. Voor de gynaecologen zijn in 2012 83 HrHPV-bepalingen verricht. Hiervan waren 28 HrHPV positief en 55 HrHPV negatief. Van de in totaal 281 positieve HrHPV-bepalingen in 2012 was bij 134 (47,7%) sprake van een Pap1 cervixcytologie. Van de 368 negatieve HrHPV-bepalingen in 2012 was bij 43 (11,6%) sprake van een Pap2 (n=38), Pap3a (n=6) cervixcytologie.

Jaarverslag 2012

24

4.5Obducties (post mortaal onderzoek) Het aantal obducties in zowel het Martini Ziekenhuis als het Wilhelmina Ziekenhuis is beperkt. Obductie blijft een belangrijk instrument in het kader van de kwaliteitsborging van de specialistische en algemene medische zorg, in het bijzonder in een groot opleidingsziekenhuis. Het aantal obducties blijft in het Martini Ziekenhuis achter bij dat in andere, grote opleidingsziekenhuizen. In het kader van het huisartsenprogramma wordt aan de deelnemende huisartsen ook dienstverlening op het gebied van obducties aangeboden. De kosten, inclusief de kosten voor het vervoer naar het mortuarium van het Martini Ziekenhuis, zijn voor rekening van de RVE Pathologie. In 2012 is beperkt gebruikgemaakt van deze faciliteit.

Aanvragend specialisme Martini Ziekenhuis

2010

2011

2012

Cardiologie Chirurgie Gynaecologie/Verloskunde* Intensive Care Interne Geneeskunde Kindergeneeskunde Longziekten Maag-,Darm-, Lever Neurochirurgie Neurologie Orthopedie Overige specialismen Urologie Huisartsen

5 5 9 3 14 2 1 2 5

3 6 11 10 6 4 1 1 5

5 3 14 3 8 3 1 1 1 9

Totaal

46

47

48

Aanvragend specialisme Wilhelmina Ziekenhuis

2010

2011

2012

Cardiologie Chirurgie Gynaecologie/Verloskunde* Interne Geneeskunde Longziekten Neurologie Urologie

5 3 8 7 2 1 -

2 8 9 1 1

7 5 5 -

Totaal

26

21

17

* Obducties verricht voor de specialismen Gynaecologie en Verloskunde betreffen uitsluitend intra-uterien en perinataal overleden neonaten.

Jaarverslag 2012

25

5 Kwaliteitsindicatoren De RVE Pathologie kent kwantitatieve en kwalitatieve kwaliteitsindicatoren. De voornaamste kwantitatieve parameter is de verwerkingstermijn; de tijd tussen het tijdstip van in bewerking nemen van het materiaal en de tijd waarop een geautoriseerde uitslag beschikbaar is. De kwantitatieve kwaliteitsindicatoren, in het bijzonder de kwaliteit van diagnoses, kan op diverse wijzen worden weergegeven. Onderstaande paragrafen representeren een aantal verschillende vormen van intercollegiale toetsing, de histologische follow-up van vriescoupe diagnostiek, en de cytologie-histologie correlatie. Als laatste worden de overige inspanningen op het gebied van kwaliteit weergegeven. 5.1Verwerkingstermijnen 2012 kenmerkt zich door een stabiele doorloopsnelheid op een hoog niveau. Dit geldt voor de verwerkingstermijn van alle verrichtingen. Er zijn geen verschillen waarneembaar voor diagnostiek voor het Wilhelmina Ziekenhuis en het Martini Ziekenhuis. De snellere doorlooptijd van de histologische onderzoeken voor de eerstelijn weerspiegelt de relatieve eenvoud van het ingezonden materiaal. De doelstelling 90% verslagen en geautoriseerd binnen vijf werkdagen na ontvangst is gehaald. Blijvende aandacht is nodig voor het aantal histologie nummers dat na één, respectievelijk twee werkweken nog niet is afgewerkt. Hier zit echter wel een dalende trend in. De doorloopsnelheid van obducties verdient ook blijvende aandacht. De doelstelling 95% van de obductieverslagen te autoriseren binnen dertig werkdagen na ontvangst wordt niet gehaald. Deels is dit te verklaren door het uitbesteden van perinatale obducties naar elders, hetgeen een negatief effect heeft op de doorlooptijd. 5.1.1 Histologie Martini Ziekenhuis Het aantal (cumulatief %) geautoriseerde uitslagen histologie in dagen na ontvangst (dag 0).

2010

2011

2012

absoluut

cum

absoluut

cum

Absoluut

cum

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 >10

43 8.647 5.096 1.459 675 243 111 36 24 23 16 32

0% 52% 84% 93% 97% 99% 99% 99% 100% 100% 100% 100%

23 8.752 5.497 1.627 802 314 166 59 29 19 12 22

0% 51% 82% 92% 96% 98% 99% 100% 100% 100% 100% 100%

27 8.631 5.293 1.795 883 421 196 72 44 37 15 27

0% 50% 80% 90% 98% 98% 99% 99% 100% 100% 100% 100%

Totaal

16.405

Jaarverslag 2012

17.322

17.441

26

5.1.2 Histologie Wilhelmina Ziekenhuis Assen Het aantal (cumulatief %) geautoriseerde uitslagen histologie in dagen na ontvangst (dag 0). Dag

2010 absoluut

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 >10

23 4338 2260 613 276 87 41 30 15 5 7 7

Totaal

7.702

cum.

2011 absoluut

0% 57% 86% 94% 98% 99% 99% 100% 100% 100% 100% 100%

8 4634 2227 718 318 118 40 26 13 6 5 13

cum.

2012 absoluut

cum.

0% 57% 85% 93% 97% 99% 99% 100% 100% 100% 100% 100%

9 4275 2065 730 346 149 78 29 5 12 3 5

0% 56% 82% 92% 98% 98% 99% 100% 100% 100% 100% 100%

8.126

7.706

5.1.3 Histologie eerstelijn Het aantal (cumulatief %) geautoriseerde histologie-uitslagen in dagen na ontvangst (dag 0). 2010

2011

2012

absoluut

cum

absoluut

cum

Absoluut

cum

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 >10

35 6.070 1.168 254 68 38 16 9 13 5 5 5

0% 79% 95% 98% 99% 99% 97% 100% 100% 100% 100% 100%

6 5.960 1.022 306 152 84 32 13 10 8

0% 78% 92% 96% 98% 99% 99% 100% 100% 100%

6

100%

6 5.954 829 303 153 89 27 18 5 4 3 7

0% 81% 92% 96% 98% 99% 99% 100% 100% 100% 100% 100%

Totaal

7.681

Jaarverslag 2012

7.604

7.398

27

5.1.4 Cytologie Martini Ziekenhuis Het aantal (cumulatief %) geautoriseerde cytologie-uitslagen in dagen na ontvangst (dag 0). Dag

2010 absoluut

cum

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 >10

203 2.037 1.895 180 38 18 1 4 1 2 1

5% 51% 94% 99% 99% 99% 100% 100% 100% 100% 100%

Totaal

4.380

2011 absoluut

cum

2012 absoluut

383 1.996 1.790 153 48 16 6 1

9% 54% 95% 98% 99% 100% 100% 100%

422 1.824 1.742 157 55 25 11 3

2 4.393

cum 10% 53% 94% 98% 98% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100%

4.237

5.1.5 Cytologie Wilhelmina Ziekenhuis Assen Het aantal (cumulatief %) geautoriseerde cytologie-uitslagen in dagen na ontvangst (dag 0). Dag

2010 absoluut

cum

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

12 310 656 47 19 7 2 3 1

1% 30% 92% 97% 99% 99% 99% 100% 100%

1

100%

Totaal

1058

Jaarverslag 2012

2011 absoluut

cum

13 269 597 41 20 6

1% 30% 93% 97% 99% 100%

946

2012 absoluut

cum

8 285 575 53 22 5 3 1 1 1

0% 29% 89% 94% 96% 100% 100% 100% 100% 100%

954

28

5.1.6 Cervixcytologie 2012 (Indicatie en Bevolkingsonderzoek (BVO)) Het aantal (cumulatief %) geautoriseerde cervixcytologie-uitslagen in dagen na ontvangst (dag 0). Indicatie cervix cytologie gynaecologen

BVOcervix cytologie

Indicatie cervix cytologie huisartsen

absoluut cum.

absoluut

cum.

absoluut

Cum.

absoluut

cum.

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

129 359 4089 4111 1867 1141 481 83 47 5 1

303 1313 961 342 122 53 24 9 2 0 2

10% 52% 82% 93% 97% 99% 100% 100% 100% 100% 100%

48 1105 523 209 62 11 3 2 0 1 0

2% 59% 85% 96% 99% 100% 100% 100% 100% 100% 100%

478 6020 5576 4652 2050 1207 508 94 49 6 3

2% 31% 58% 81% 91% 97% 99% 100% 100% 100% 100%

Totaal

15.551

1% 24% 50% 77% 89% 96% 99% 100% 100% 100% 100%

3.131

Totaal cervixcytologie

1.964

20.643

5.1.7 Obducties Het aantal (cumulatief %) geautoriseerde obductie-uitslagen in weken. Week

2010 absoluut

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 >10

16 25 15 9 0 4 2 1

Totaal

72

cum

2011 absoluut

cum

22% 57% 78% 90% 90% 96% 99% 99% 99% 99% 100%

13 16 6 9 8 7 3 3 1 1 1

19% 43% 51% 65% 76% 87% 91% 96% 97% 99% 100%

68

2012 absoluut 10 14 7 3 7 13 4 4 2 1

cum 19% 43% 51% 65% 76% 87% 91% 96% 97% 99% 100%

65

5.2Intercollegiale toetsing 5.2.1 Multidisciplinaire patiëntbesprekingen De RVE Pathologie participeert in veel multidisciplinaire patiëntenzorg-, opleidings-, en onderwijsbesprekingen in het Martini Ziekenhuis en het Wilhelmina Ziekenhuis in Assen. Deze multidisciplinaire besprekingen zijn belangrijke momenten voor intercollegiale toetsing en contacten tussen aanvragende specialismen en pathologen. In 2012 zijn tijdens deze besprekingen 4787 onderzoeken van patiënten besproken, waarvan sommigen meerdere malen. Dit is een stijging van 15%. Jaarverslag 2012

29

5.2.2.

Interne revisies

Bij histologisch en cytologisch onderzoek is van veel patiënten al eerder materiaal onderzocht. Vooral bij mogelijke discrepanties wordt het materiaal intern gereviseerd. Interne revisie histologie en cytologie

2010

2011

2012

aantal concordante interne revisies

475

512

594

aantal discordante interne revisies

12

18

12

Totaal aantal revisies

487

530

606

5.2.3 Externe revisies Externe revisies zijn revisies op initiatief van derden. Via andere laboratoria voor pathologie worden cytologische of histologische preparaten opgevraagd van patiënten die inmiddels in het andere ziekenhuis worden behandeld. Ook vinden revisies plaats in het kader van klinisch genetisch onderzoek en in het kader van patiëntendeelname in klinisch (oncologisch) onderzoek. De meeste revisies zijn verricht door pathologen werkzaam in de Afdeling Pathologie van het UMCG (hoofd: prof. dr. W. Timens). Externe revisies histologie en cytologie in

2010

2011

2012

aantal concordante revisies aantal discordante revisies

396 9

400 8

448 4

Totaal aantal revisies

405

407

449

In 2012 was in 0,25% van de externe revisies sprake van een discordante uitslag. In 2012 betreft het de volgende casuïstiek. Aard materiaal

uitslag

revisie uitslag

lymfklier

reactief

maligne lymfoom Tcel / histiocytenrijk B-cel lymfoom

endometriumcarcinoom graad 2

graad 3

schildklier

folliculair schildkliercarcinoom

folliculaire variant papillair schildkliercarcinoom

vulvabiopt

VIN-1

VIN-3

Jaarverslag 2012

30

5.2.4 Consulten Consulten worden aangevraagd op initiatief van de beoordelende patholoog. De reden kan twijfel zijn over de diagnose of - in het bijzonder bij zeldzame(re) diagnose - behoefte aan een expertdiagnose ter ondersteuning van de eigen diagnose. In 2012 is van 26 patiënten materiaal aangeboden aan genoemde collegae, vanwege hun bijzondere expertise. Consulent prof. Dr. P.M. Kluin en Drs. S. Rosati, UMC Groningen dr. W. den Dunnen, UMC Groningen prof. Dr. W.J. Mooij, VUMC Amsterdam prof. Dr. H. Hollema, UMC Groningen prof. Dr. A.S.H Gouw, UMC Groningen dr. J. Wesseling, NKI Amsterdam dr. M. den Bakker, EU Rotterdam prof Rosai, Milaan

Aandachtsgebied

2012

Hematopathologie Neuropathologie Melanocytaire afwijkingen Gynaecopathologie Lever Mammapathologie Longpathologie Schildklier

3 5 5 4 1 3 1 4

5.2.5 Panels De RVE Pathologie heeft in 2012 materiaal ingestuurd naar het landelijke Mesotheliomen Panel (Nederlands Kanker Instituut; prof. dr. M.J. van de Vijver) en de landelijke beentumoren commissie. Materiaal met de diagnose maligne lymfoom of leukemie wordt, als er sprake is van een bijzondere casus, ingebracht in het Lymfomen Panel Noord Nederland. Weke delen tumoren (maligne en bijzondere vormen van goedaardige tumoren) worden, als er sprake is van een bijzondere casus, besproken in de werkgroep Weke Delen Tumoren Noord Nederland. In 2012 zijn 5 casussen voorgelegd aan de landelijke beentumoren commissie. In 2012 zijn 7 casussen voorgelegd aan de landelijke mesotheliomen werkgroep. In 2012 zijn 21 casussen besproken in de regionale werkgroep Weke Delen pathologie. In 2012 zijn 12 casussen besproken in het regionale Lymfomenpanel. In 2012 zijn 29 casussen besproken in het regionale Melanomenpanel.

5.3

Kwaliteitsindicatoren Oncologie

In 2012 is gebruikgemaakt van gestructureerde protocollaire verslaglegging via de Palga Protocol Module. Het betreft landelijk vastgestelde protocollen volgens de CBO/IKNL-richtlijnen. Naast eenduidige, gestructureerde verslaglegging is het mogelijk de vastgelegde gegevens te extraheren voor nadere analyse. Gestructureerde verslaglegging vindt plaats voor de volgende resectiepreparaten:  mammaresecties wegens maligniteit  schildwachtklierprocedure bij mammacarcinoom  okselklierdissectie bij mammacarcinoom  colon- en rectumresecties wegens maligniteit Hierna worden de resultaten weergegeven, zoals ze geëxtraheerd zijn uit de protocollaire invoer, voor het mamma-, colon- en rectumcarcinoom. 5.3.1

Mamma carcinoom

In 2012 zijn 454 resecties in verband met een mammacarcinoom onderzocht. Bij 382 patiënten was er sprake van een invasief carcinoom, bij 72 patiënten van een in situ carcinoom. Bij 355 patiënten is een lymfklier onderzocht vanwege een schildwachtklierprocedure. In verband met een lymfklier metastase in de oksel, zijn 107 okselklierdissecties onderzocht.

Jaarverslag 2012

31

5.3.1.1 Primaire resecties en radicaliteit bij invasief en in situ mammacarcinoom Type resectie bij invasief carcinoom

2010

2011

2012

Lumpectomie:

135 (42%)

105 (28%)

122 (32%)

Draadgeleide lumpectomie:

61 (19%)

121 (32%)

99 (26%)

Mamma Ablatio:

97 (30%)

119 (31%)

122 (32%)

Mamma Amputatie:

33 (10%)

34 (9%)

39 (10%)

Totaal aantal resecties:

325

379

382

Radicaliteit resectie bij invasief carcinoom

2010

2011

2012

Radicaal

301(92%)

365 (92%)

361 (94%)

Focaal irradicaal

12 (4%)

22 (6%)

17 (4%)

Massaal irradicaal

12 (4%)

10 (3%)

8

Type resectie bij in situ carcinoom

2010

2011

2012

Lumpectomie:

17 (37%)

10 (20%)

20 (28%)

Draadgeleide lumpectomie:

12 (26%)

20 (40%)

20 (28%)

Mamma Ablatio:

17 (37%)

20 (40%)

32 (44%)

Totaal aantal onderzochte resecties

46

50

72

Radicaliteit resectie bij in situ carcinoom

2010

2011

2012

Radicaal

38 (83%)

45 (90%)

62 (86%)

Focaal irradicaal

6 (13%)

3 (6%)

8 (11%)

Massaal irradicaal

2 (4%)

2 (4%)

2 (3%)

Totaal aantal onderzochte resecties

46

50

72

Type tumor (WHO)

2010

2011

2012

Infiltrerend ductaal carcinoom:

255 (79%)

320 (81%)

322 (83%)

Infiltrerend lobulair carcinoom:

51 (16%)

52 (13%)

44 (11%)

Tubulair carcinoom:

8

(3%)

3

(1%)

3

(1%)

Mucineus carcinoom

5

(2%)

15 (4%)

9

(2%)

Overige

6

(2%)

5.3.1.2 Karakteristieken invasief carcinoom

Jaarverslag 2012

11 (3%)

32

Gradering invasief carcinoom

2010

2011

2012

Bloom Richardson Graad 1

41 (13%)

71 (19%)

63 (17%)

Bloom Richardson Graad 2

189 (58%)

207 (55%)

193 (53%)

Bloom Richardson Graad 3

95 (29%)

101 (26%)

108 (30%)

Receptorstatus mammacarcinoom

2010

2011

2012

Hormoonreceptor positief

254 (85%)

323 (85%)

328 (82% )

waarvan ER+ PR+ waarvan ER+ PR waarvan ER- PR+

196 57 1

277 44 2

248 80 0

Hormoonreceptor negatief

44

50

70

Her2neu status positief

42 (15%)

52 (14%)

47 (12%)

waarvan ER/PR +

24

32

29

Triple hormoon en Her2neu negatief

26 (10%)

30 (8%)

18 (5%)

5.3.1.3 Schildwachtklierbiopsie bij mammacarcinoom

Uitkomsten van het schildwachtklier onderzoek

2010

2011

2012

Geen metastasen

188 (64%)

245 (69%)

257 (72%)

Macrometastasen (groter dan 2 mm)

61 (21%)

55 (16%)

53 (15%)

Micrometastase (groter dan 0,2 maar kleiner dan 2 mm)

28 (10%)

30 (8%)

28 (8%)

Geïsoleerde tumorcellen (kleiner dan 0,2 mm) 15 (5%)

24 (7%)

17 (5%)

Totaal aantal onderzoeken

354

355

Jaarverslag 2012

292

33

5.3.1.4 Okselklierdissecties bij mammacarcinoom In 2012 is van 107 patiënten is een okselklierdissectie onderzocht. Bij 51 (48%) is voorafgaand aan de okselklierdissectie een schildwachtklierprocedure verricht. Uitkomsten van het okselklier dissectie onderzoek.

2010

2011

2012

Eerder verrichte schildwachtklierprocedure

82 (58%)

80 (58%)

51 (48%)

Geen metastasen

68 (48%)

54 (39%)

32 (30%)

Macrometastasen (> dan 2 mm)

68 (48%)

82 (59%)

70 (65%)

- waarvan met extranodale groei

12 (18%)

8 (10%)

15 (14%)

Micrometastase (> 0,2 maar < 2 mm)

5 (4%)

3 (2%)

5 (5%)

Totaal aantal onderzoeken

141

139

107

In de okselklierdissectie is in 2012 een mediaan van 13 lymfklieren onderzocht. 5.3.2 5.3.2.1

Colon en rectum resecties wegens maligniteit Colon carcinoom

In 2012 zijn binnen de afdeling pathologie respectievelijk 200 resecties in verband met een colon (exclusief rectum) carcinoom onderzocht. Type resectie

2010

2011

2012

Hemicolectomie rechts

97

97

97

Colon transversum resectie

5

7

17

Hemicolectomie links

17

21

24

Sigmoid resectie

58

65

58

Subtotale colectomie

1

3

4

Totaal

178

195

200

Aanwezigheid van lymfkliermetastasen Voor patiënten met een coloncarcinoom wordt de prognose voornamelijk bepaald door het TNM-stadium; in het bijzonder de aanwezigheid van lymfkliermetastasen (N +) als negatieve prognostische factor. In principe komen patiënten met lymfkliermetastasen in aanmerking voor adjuvante chemotherapie. De hoeveelheid aangetroffen lymfklieren is een indicator voor de collectieve kwaliteit van chirurg en patholoog en behoort tot de landelijke Zichtbare Zorg indicatoren. Als minder dan 10 lymfklieren worden aangetroffen c.q. onderzocht, kan geen betrouwbare negatieve (N0) lymfklierstatus worden afgegeven en is er potentieel sprake van onderstagering. Dit geldt uiteraard niet als minder dan 10 lymfklieren worden aangetroffen met daaronder een lymfklier met metastase (N+).

Jaarverslag 2012

34

De tabel hierna geeft het aantal patiënten met een coloncarcinoom en lymfkliermetastasen weer, het aantal onderzochte klieren en de klinische relevantie van het onderzoek van minder dan 10 lymfklieren. In 2012 was bij 5 (3%) patiënten sprake van klinisch relevante onderstagering op basis van het geringe aantal onderzochte lymfklieren.

N Stadium

2010

2011

2012

Totaal aantal patiënten

178

195

Aantal patiënten met lymfkliermetastasen (N+)

77 (43)

97 (50%)

97 (49%)

Aantal patiënten zonder lymfkliermetastasen (N0)

101

98

103

Mediaan aantal onderzochte lymfklieren

14

19

15

Aantal onderzochte lymfklieren minder dan 10

31

24

24

waarvan geen lymfkliermetastasen (N0)

19 (11%)

15 (8%)

5 (3%)

5.3.2.2 Rectum carcinoom In 2012 zijn binnen de afdeling Pathologie 103 resecties in verband met een rectum carcinoom onderzocht. Rectumcarcinomen worden, als er bij beeldvorming (MRI) sprake is van een vrije circumferentiële resectie marge, < 3 vergrote lymfklieren EN een niet zeer distaal gelokaliseerd carcinoom, kortdurend voorbehandeld (neoadjuvant) met radiotherapie gevolgd door resectie. Als er ongunstige radiologische parameters worden vastgesteld, ondergaat de patiënt in principe een lange voorbehandeling met bij voorkeur chemoradiotherapie met na 2-3 maanden resectie. Dit met als doel tumorregressie te veroorzaken en een grote kans op vrije sneevlakken. In bepaalde omstandigheden kan op basis van patiëntfactoren worden afgezien van bovenstaande neoadjuvante behandeling of kan deze worden gemoduleerd.

Jaarverslag 2012

35

De tabel hierna geeft het type resectie weer, de wijze van voorbehandeling, het al dan niet vrij zijn van het circumferentiële sneevlak (CRM),en het optreden van een complete histologische regressie na lange neo-adjuvante therapie. Type resectie

2010

2011

2012

Low anteriorresectie

50

71

78

-waarvan korte radiotherapie

26

39

35

-waarvan lange neoadjuvante therapie

14

15

20

-waarvan geen voorbehandeling

10

13

19

-waarvan CRM niet vrij:

4 (8%)

2 (3%)

2 (3%)

waarvan complete regressie

3

2

0

Rectumamputatie

15

27

25

-waarvan korte radiotherapie

6

14

13

-waarvan lange neoadjuvante therapie

9

11

9

-waarvan geen voorbehandeling

0

2

3

-waarvan CRM niet vrij:

1 (7%)

4 (15%)

1 (4%)

-waarvan complete regressie

2

3

0

Aanwezigheid van lymfkliermetastasen Voor patiënten met een rectumcarcinoom is de betekenis van de aanwezigheid van lymfkliermetastasen (N+) onduidelijk. In principe komen patiënten met lymfkliermetastasen niet in aanmerking voor adjuvante chemotherapie. Dit wordt momenteel wetenschappelijk onderzocht (Script studie). De hoeveelheid onderzochte lymfklieren bij een rectumcarcinoom is ook bij het rectumcarcinoom een indicator voor de kwaliteit van de patholoog. De voorbehandeling, in het bijzonder radiochemotherapie met een lang wachttijd tot resectie, heeft niet alleen een beoogd effect op de tumorgrootte, maar leidt ook tot afname van de grootte van de lymfklieren, waardoor het moeilijker wordt om deze in het resectiepreparaat aan te treffen.

Jaarverslag 2012

36

De tabel hierna geeft het aantal patiënten met een rectumcarcinoom en lymfkliermetastasen weer, het aantal onderzochte klieren en de klinische relevantie van het onderzoek van < 10 lymfklieren. In 2010 en 2011 is bij respectievelijk 10 (15%) en bij 4 (4%) patiënten sprake van klinisch relevante onderstagering op basis van het geringe aantal onderzochte lymfklieren.

N Stadium

2010

2011

2012

Aantal patiënten met lymfkliermetastasen (N+)

18 (28%)

41 (42%)

36 (39%)

Aantal patiënten zonder lymfkliermetastasen (N0) 47

57

67

Mediaan aantal onderzochte lymfklieren

14

16

14

Aantal onderzochte lymfklieren lymfeklieren <10

15

7

21

waarvan geen lymfkliermetastasen (N0)

10 (15%)

4 ( 4%)

5 (5%)

Totaal aantal patiënten

65

98

103

5.4

Histologische en cytologische follow-up

5.4.1 Kwaliteit vriescoupediagnostiek Een vriescoupe-uitslag heeft directe consequenties voor de behandeling van de patiënt. Vaak leidt de vriescoupediagnose tot het afbreken van een operatie of juist het uitbreiden van de chirurgische ingreep. Door het speciale karakter van het vriescoupe onderzoek: inferieure morfologie ten opzichte van routine paraffine coupes, het niet kunnen toepassen van additionele technieken, beperkte sampling en beperkte consultatiemogelijkheden van collega-pathologen, is er altijd een kans op onder- of overdiagnostiek aanwezig. Doordat de vriescoupediagnose altijd wordt gevolgd door paraffine coupes van hetzelfde weefsel is kwaliteitscontrole van de vriescoupediagnose mogelijk. In de tabel hierna worden de discordante vriescoupe-uitslagen van 2010 tot en met 2012 weergegeven en toegelicht. Kwaliteit van de vriescoupediagnostiek 2010

2011

aantal discordant

aantal

discordant

2012 aantal discordant

Chirurgie

103

-

83

2

81

2

Neurochirurgie

48

2

35

1

10

2

Gynaecologie

45

3

21

-

19

-

Plastische Chirurgie

12

-

17

1

22

-

Urologie

10

1

11

-

16

-

KNO

-

8

-

8

-

Dermatologie

-

-

-

-

2

-

Orthopedie

-

-

1

-

-

Totaal

228

6

176

158

4

Specialisme

Jaarverslag 2012

4

37

In 2012 waren er 4 (3%) discordante vriescoupes. Aard materiaal

Vriescoupediagnose

Definitieve diagnose

Lymfklier mediastinum Periappendiculair slijm Hersenen Hersenen

reactief acellulair slijm atypisch meningeoom gliale tumor

metastase grootcellig carcinoom adenomucinose metastase grootcellig carcinoom ependymoom graad 2

Een van de bezwaren van het vriescoupe-onderzoek is de verhoogde kans op sampling error, waardoor bij heterogeniteit van de afwijking in het resectiepreparaat onderdiagnostiek op kan treden. De kwaliteit van de diagnose op definitieve paraffine coupes, waarbij ook de mogelijkheid bestaat om additionele immunohistochemische technieken toe te passen, is superieur aan die van een vriescoupe. Dit vormt de verklaring voor de discordante vriescoupediagnosen bij de neurochirurgische ingrepen. 5.4.2 Follow-up mamma punctie cytologie De dunne naald aspiratie cytologie van de mamma is een vorm van diagnostiek die veelvuldig wordt toegepast op de Mammapoli. Bij patiënten met een palpabele en/of radiologisch begrensde afwijking in de mamma wordt aspiratiecytologie verricht. Dit wordt in een aantal gevallen gevolgd door histologisch onderzoek; diagnostisch (weefselbiopt) of therapeutisch (lumpectomie).Door beide onderzoekstechnieken te correleren kan de kwaliteit van de cytologische diagnostiek in maat en getal worden vastgelegd. Correlatie cytologie-histologie bij een palpabele mammatumor. histologie benigne

histologie maligne

totaal

74

23 4 19 2 2

47 8 2 4 1 169

80 12 95 6 3 169

84

50

231

365

cytologie uitslag

geen histologie

onvoldoende kwaliteit niet conclusief benigne onzeker benigne verdacht maligne maligne

10

totaal

Onderstaande kerngetallen geven een indruk over de waarde van de cytologische punctie van een palpabele mammatumor. Sensitiviteit Specificiteit Voorspellende waarde uitslag maligne of verdacht maligne Voorspellende waarde uitslag benigne of onzeker benigne

Jaarverslag 2012

99% 98% 74% 75%

38

5.4.3 Follow-up cervix cytologie Voor een uitvoerige analyse van de gynaecologische cytologie, verricht in het kader van het bevolkingsonderzoek baarmoederhalskanker (BVO), wordt verwezen naar de jaarlijkse regionale rapportage opgesteld door de Regionaal Coördinerend Patholoog; mr. dr. J.E. Boers, patholoog in Zwolle. De follow-up van cervix cytologie kan zowel histologisch (colposcopische biopten, na verwijzing naar gynaecoloog) als cytologisch (vervolg uitstrijken) verricht worden. Op grond hiervan kan de correlatie tussen cytologische classificatie en histologische classificatie worden vastgesteld. Histologische follow-up cervixcytologie in het kader van het bevolkingsonderzoek. Bron: Evaluatie bevolkingsonderzoek Baarmoederhalskanker Noord (late cijfers)

FU is cytologisch

FU is histologisch Geen Plav. Adeno- Maligne Pap 0 Normaal Afwijkend CIN1 CIN2 CIN3 Tot. CIN Carc. carc anders P4 1 P5 t/m P9 C4 t/m C5 C6 t/m C9 A3 A4 t/m A8 (soms: 9) B3 (Pap 0)

2

Jaarverslag 2012

24

24

1

12

7

6

1

2

1

7

17

65

1

2 1

161

5

1

75 3

1

97

1

4 1

169

39

Cervixcytologische follow-up in het kader van de medische indicatie Indicatie FU is cytologisch

FU is histologisch (2) Geen Plav. Adeno- Maligne Pap0 Normaal Afwijkend CIN1 CIN2 CIN3 Tot. CIN Carc carc. anders P4 P5 t/m P9 C4 t/m C5 C6 t/m C9 A3 A4 t/m A8 (soms: 9)

0

17

15

6

51

18

15

0

0

7

2

12

20

26

9

3

1

1

2

4

1

2

4 1

3

51

2

2

81 5

1

B3 (Pap 4 0)

5.4

122

7

1

60

Externe kwaliteitstoetsing

In 2012 participeerde de Pathologie met goed resultaat in de volgende SKML rondzendingen: Pathologie Oncologie

2012.1 2012.2 2012.3 2012.4

ER, Her2neu (IHC en ISH), P63, AMACR (in MZH: HMCK; onderzoek niet verricht, clone is niet herkend), CK34be12 CD3, CD5, CD20, CD23, Cycline D1 CD56, Synaptofysine, Chromogranine ER, HER2neu (IHC en ISH), CD10, MUM (niet in MZH), BCL-6, TDT

Weefselspecifiek 2012.1

Fe, Schmorl (niet in MZH), HE

2012.2

PAS, PAS-d, Gomori, Fe, Elastica van Giezon of Azan

Cytologie 2012.1 2012.2

Jaarverslag 2012

Pleuravocht; uitstrijk van sediment voor PAP en Giemsa Pleuravocht; vers en onbewerkt vocht voor PAP en Giemsa

40

5.5Besprekingen in het kader van kwaliteit In het kader van de kwaliteitszorg zijn de volgende besprekingen geagendeerd: Bespreking

Frequentie

Coupebespreking pathologen

wekelijks

Protocol-/kwaliteitbespreking pathologen (pathologenoverleg)

maandelijks

Coupe-/themabespreking cytologie/pathologen

2x in 2012

Jaarverslag 2012

41

5.6Kwaliteitsprojecten en visitatie Het Martini Ziekenhuis is NIAZ geaccrediteerd. De RVE Pathologie streeft zelf naar een CCKLaccreditatie in 2013. In 2012 vonden de volgende in- en externe audits c.q. visitaties plaats: 2012

instelling

januari juni september september december

Labvisitatie BVO-baarmoederhalskanker NVVP-visitatie B-opleiding Pathologie Interne Kwaliteitsaudit NIAZ PRA externe audit (cervixcytologie) MZH-Arbo: interne deelaudit Milieu

Jaarverslag 2012

42

5.7Besprekingen Pathologie De pathologen participeren in vele muldisciplinaire patiëntenbesprekingen in het Martini Ziekenhuis en het Wilhelmina Ziekenhuis, daarnaast nemen pathologen als afgevaardigde deel aan panelbesprekingen. Zie bijlage Besprekingen. BESPREKINGEN PATHOLOGIE dag tijd soort

locatie

frequentie/week

patholoog

voorbereiding

maandag

geen

maandag maandag

maandag maandag maandag maandag dinsdag dinsdag

dinsdag

8.309.00 uur 16.30 uur 17.00 uur

ochtendrapport pathologen owg GE-tumoren

cytologie lab. 5C220

dagelijks

Allen

MZH Vrg.-ruimte Goud

wekelijks

Tiebosch/ Sietsma werkbrieven

MDO mamma-/ colorectaal-/ 'varia'carcinoom (postoperatief)

WZA; overdrachtsruimte I&A 1e verdieping

wekelijks

1e week Kruithof werkbrieven 2e week Van Oven 3e week Sietsma 4e week Kruithof 5e week verdelen

17.00 uur 12.30 uur 16.30 uur 16.30 uur 8.309.00 uur 12.15 uur

PA-necrologie

tot nader order gecanceld;

2e week

Groote

Gynaecologie-Opleiding

MZH Afd. 2A K.417

3e week

Van Oven

Werkgroep Weke Delen Tumoren Melanomenpanel

UMCG

4e week

UMCG

1 x per maand

Van Oven/ De Boer Kruithof/ Groote

ochtendrapport pathologen Pathologie-Interne Geneeskunde bespr.

cytologie lab. 5C220

dagelijks

Allen

MZH Vrg.ruimte 2C/2D K421

in oneven Tiebosch maanden: 2e en 4e week

10.15 uur

Jaarverslag 2012

Coupe-overleg Pathologen

MZH Bekijkruimte Pathologie 5C220 vervalt ivm ochtendrapport

in even maanden: 4e week 2e, 3e, 4e en evt. 5e week

path.overleg: 07-052013 werkbrieven/coupes evt revisieverslagen verslag+rondzenden verslag+rondzenden geen werkbrieven/coupes

Allen

43

dinsdag

12.1512.45 uur

Dermatologie Onderwijsbespreking

MZH Bekijkruimte Pathologie 5C220

2e week

Kruithof

mail nr dermalogen > casus aanleveren coupes / werkbrieven

dinsdag

16.00

Urologie Onderwijs

MZH Onderwijskamer Urologie, 2B/C

1e week

Van der Wal

mail nr urologie opgeven casus / uitnodiging/ coupes/werkbrieven

MZH radiologenkamer mammapoli 0.3 MZH radiologenkamer mammapoli 0.3 2e week geen patholoog

1e,3e week FU+NP Groote/ Kruithof

werkbrieven

iedere week, voorlopig 2e,4e,5e week NP

Groote/ Kruithof

werkbrieven

owg Hematolo-Oncologie

MZH wisselt, zie agenda

2e en 4e week

de Boer/ Sietsma

NB: ER,PR,Her2neu z.n. werkbrieven

owg Urologische Oncologie KNO-opleiding

MZH vergaderruimte 1A1

3e week

V. d. Wal/ De Boer werkbrieven

MZH loc.en data op initiatief KNO MZH wisselt, zie agenda

enkele keren per jaar 2e week

Van der Wal

UMCG

4e week

De Boer/ Sietsma

HH-coupebespreking

UMCG

4e week

Van der Wal

ochtendrapport pathologen Chirurgen opleidingbespreking owg Longtumoren

cytologie lab. 5C220

dagelijks

Allen

MZH Onderwijskamer Chirurgie MZH Vrg. ruimte Goud

op uitnodiging

Tiebosch

wekelijks

MDO mamma-/ colorectaal carcinoom (preoperatief)

WZA; overdrachtsruimte I&A 1e verdieping

wekelijks

Sietsma/ Van der Wal Groote/ Van Oven

Vervalt tot nader orde dinsdag dinsdag dinsdag dinsdag dinsdag dinsdag dinsdag dinsdag

16.30 uur extra 17.15 uur 16.30 uur 16.45 uur 17.00 uur 17.00 uur 17.00 uur

16.00 uur woensdag 8.309.00 uur woensdag xxx woensdag 16.30 uur woensdag 12.0013.00 uur

Jaarverslag 2012

owg Mammatumoren owg Melanomen

MDO beleidswerkgroep mamma Lymfomenpanel

44

werkbrieven/coupes

Groote/ Kruithof coupes inzenden

geen

werkbrieven werkbrieven

woensdag 12.30 uur woensdag 12.1513.00 donderdag 8.309.00 uur donderdag 12.30 uur

Orthopedie-Opleiding

donderdag 12,30 uur donderdag 16.30 uur donderdag 17.00 uur donderdag 16.15 uur

owg Hoofd-Halstumoren

donderdag 16.30 uur donderdag 14.0017.00 vrijdag 8.309.00 uur vrijdag 12-13 uur

Jaarverslag 2012

MZH Onderwijskamer Orthopedie MZH bespreekruimte tussen 1D en 1C cytologie lab. 5C220

Tiebosch

werkbrieven/coupes

3e week

Sietsma/ Van der Wal Allen

gedigitaliseerde beelden geen

MZH verg.ruimte 1G, K.230

1e week

Tiebosch/ Van der Wal

werkbrieven/ coupes bij geen beelden in UDPS

beenmergbespreking

MZH Klinische Chemie

wekelijks

De Boer/ Sietsma

MZH verg.ruimte 2A K.417

1e en 3e week

MZH wisselt, verg.ruimte 1A1/1A2/BC2 zie agenda MZH wisselt, verg.ruimte 1A1/1A2/BC2 zie agenda

2e week

Van Oven/ De Boer Van der Wal/ Groote

patholoog verzamelt coupes werkbrieven

owg Gynaecologische tumoren owg Endocrinologie

2e week

Kruithof/ Van der Wal

werkbrieven; zoekvraag benigne schildklier maandag ervoor

owg Medische Oncologie

MZH verg.ruimte 1A1

4e week

Tiebosch

werkbrieven

Longclub NL

alternerend Utrecht/Zwolle

4 maal per jaar

Sietsma

ochtendrapport pathologen MDL-Opleiding

cytologie lab. 5C220

dagelijks

Allen

coupes inzenden naar VUMC geen

MZH bekijkruimte Pathologie 5C

1e week

Tiebosch

werkbrieven/coupes

interstitiele longziekten ochtendrapport pathologen owg Neuro-Oncologie

dagelijks

45

werkbrieven

5.9Klachten/foutenregistratie Binnen de afdeling worden alle afwijkingen die optreden in de patiëntenzorg geregistreerd in het U-DPS systeem. Er zijn in 2012 3078 afwijkingen gemeld. Deze meldingen hadden zowel betrekking op afwijkingen in het preanalytische traject door inzenders/aanvragers (externe signaleringen) als afwijkingen in het analytische, secretariële en diagnostische traject (interne signaleringen). In 2012 worden de medewerkers gemotiveerd om te streven naar een optimale fouten analyse, zodat indien nodig- een passend verbeterplan kan worden opgesteld. Soort onderzoek

2010

%

2011

%

2012

%

659 358

2,10% 1,10%

784 485

2,40% 1,50%

1178 554

3.6% 1,70%

120 38

2,20% 0,30%

124 5

2,30% 0,10%

165 38

3.1% 0.7%

645 76

3,10% 0,40%

770 224

3,70% 1,10%

1003 190

4.8% 0.9%

Histologie Extern signaleringen Interne signaleringen Cytologie Extern signaleringen Interne signaleringen

Cervixcytologie Extern signaleringen Interne signaleringen

5.9.1

Meest frequente externe signaleringen

Meest frequente externe signaleringen

2010 2011 2012

Monster zonder patiëntgegevens Aanvragend arts ontbreekt of onjuist Meerdere inzendingen niet uniek onderverdeeld Geen of onvoldoende klinische gegevens vermeld Patiëntgegevens onvolledig ingevuld Materiaal niet volgens protocol verwerkt/ingestuurd Verpakking monsters niet adequaat Discrepantie patiëntgegevens aanvraag en monster Discrepantie aantal inzendingen en aantal vermeld op aanvraagformulier Monster zonder aanvraag

606 401 89 87 44 39 29 24

715 443 82 98 52 52 28 27

836 821 87 130 103 45 41 28

23

24

37

17

18

24

De externe signaleringen worden op de uitslagen vermeld.

Jaarverslag 2012

46

5.9.2 Meest frequente interne signaleringen Meest frequente interne signaleringen

2010

2011

2012

Verkeerde aanvrager geselecteerd Verwisseling op verkeerde glaasjes geplakt Kopie naar verkeerde aanvrager Materiaal niet volgens protocol bewerkt Ten onrechte geen kopie verzonden Verkeerde patiënt geselecteerd Elektronische uitslag niet ontvangen Ten onrechte wel of niet gesplitst Niet volgens protocol bewerkt

106 65 32 18 18 5 nvt nvt nvt

142 30 9 42 28 4 55 42 42

89 37 60 62 48 12 58 51 62

De interne signaleringen worden niet op de uitslagen vermeld. 5.9.2

Melding Incidenten Patiëntenzorg (MIP) en externe klachten

In 2012 heeft de afdeling Pathologie 5 VIM-meldingen gedaan. Het ging daarbij 4x om verwisseling van materiaal voor ontvangst en 1x tijdens de bewerking van patiëntweefsel op de Pathologie. In 2012 zijn geen patiëntgebonden klachten door derden gemeld. 5.9.3

Niet patiëntgebonden meldingen

De afdeling Pathologie hanteert naast de patiëntgebonden afwijkingen (UDP-Signaleringen) een nietpatiëntgebonden meldsysteem van klachten, afwijkingen en verbeterpunten, Hierin zijn de onderwerpen opgenomen: werkprocessen, veiligheid, apparatuur, dienstverlening huisartsen, inkoop en bestellingen, koeriersdiensten, en het externe archief. In 2012 zijn 39 meldingen gemaakt (meerder codes per melding zijn mogelijk)::

aantal code omschrijving 1 6 5 1 4 2 1 2 2 2 4 3 1 1 1 1 1 1 3

A10 C01 C10 I02 I03 I04 I06 I10 K01 K02 K03 K10 S02 V02 V06 V10 W05 W06 W10

Jaarverslag 2012

Apparatuur; Overige Dienstverlening huisartsen; Communicatie; fout/probleem binnen de afdeling Dienstverlening huisartsen; Overige Inkoop en Bestellingen; Interne transportfout (verkeerde locatie) Inkoop en Bestellingen; (Te) lange levertijd artikelen / apparatuur Inkoop en Bestellingen; Bestelfout binnen de afd. Inkoop (te laat / niet besteld) Inkoop en Bestellingen; Artikelen: niet juist ingeruimd Inkoop en Bestellingen; Overige Koeriersdiensten; Zonder bericht geen patiëntmateriaal afgehaald Koeriersdiensten; Communicatieprobleem koerier-huisartsenpraktijk Koeriersdiensten; Communicatieprobleem m.b.t. af te leveren materialen Koeriersdiensten; Overige Extern archief; Patiëntmateriaal niet volgens procedure aangevraagd / afgeleverd Veiligheid; Patiëntmateriaal niet volgens protocol afgevoerd Veiligheid; Onveilige werksituatie Veiligheid; Overige Werkproces; Histologie: lintjes niet adequaat te bewerken Werkproces; Cytotechniek Werkproces; Overige 47

6 Opleidingen 6.1

B-opleiding Pathologie

Na een positieve visitatie werd door de MSRC (sinds 2013 Registratie Commissie Geneeskundig Specialisten) erkenning verleend om de B-opleiding tot patholoog te verzorgen, in nauwe samenwerking met het UMCG (A-opleiding). 6.2Opleiding arts-assistenten andere disciplines Aan de opleiding van arts-assistenten van de afdelingen Interne Geneeskunde, Chirurgie, Gynaecologie, en KNO is in 2012 meegewerkt via zogenaamde opleidingsbesprekingen. Deze besprekingen hebben een didactisch karakter en zijn niet primair gerelateerd aan patiëntenzorg. Opleiding

frequentie

verantwoordelijk Patholoog

Dermatologie Gynaecologie Interne Geneeskunde Keel-, Neus-, en Oorheelkunde Maag-darm-lever Urologie

maandelijks maandelijks maandelijks viermaandelijks maandelijks maandelijks

mw. I. Kruithof mw. M. van Oven dr. A.Tiebosch mw. dr. J. van der Wal/ A. Groote dr. A.Tiebosch mw. dr. J. van der Wal

6.3Stagiaires histologie/cytologie In 2012 hebben onderstaande MBO- en HBO-studenten hun stage gelopen op de afdeling Pathologie. Pricilla Volders Noorderpoort MBO niveau 4 Basma Geeloo Noorderpoort MBO niveau 3 Michael ten Hoope Hanzehogeschool HBO 4e jaar medische diagnostiek Aleid Houtsma Hanzehogeschool HBO 3e jaar medische diagnostiek Thula Zimmerman Noorderpoort MBO niveau 3 Rindert de Jong Noorderpoort MBO niveau 3 Kerst-Jan Hylkema Friesland College MBO 3e jaar medische diagnostiek, niveau 4 Sarina Schroo Hanzehogeschool HBO 3e jaar medische diagnostiek Anita Ubels Noorderpoort MBO niveau 3 Friso Staal Hanzehogeschool HBO 3e jaar medische diagnostiek 6.4 Coassistenten Pathologie Co-assistenten volgen binnen de pathologie geen reguliere co-schappen. In 2013 wordt een aantal onderwerpen in het co-programma t.a.v. de pathologie meegenomen.

Jaarverslag 2012

48

7 Lidmaatschappen / commissies / bestuurswerkzaamheden / nascholing pathologen Mw. dr. N.K. de Boer 2012 Lidmaatschappen/commissies Nederlandse Vereniging voor Pathologie Werkgroep Weke delen tumoren Noord-Nederland Werkgroep Lymfomen Noord-Nederland KNMG/LAD Nascholing e Nascholing interne geneeskunde, 2 Casuïstiek Symposium Hematologie Noord Nederland; 27 maart Post graduate course, Diagnostic Gynaecologic Pathology, Graz Austria; 18 t/m 20 april Algemene scholing cluster 1 en 2, Compagnoncursus Martini Ziekenhuis; 6 t/m 8 juni Nascholing Pathologie; Regio avond Noordelijke Pathologen, Leeuwarden; 9 oktober Dhr. A.D. Groote 2012 Lidmaatschappen/commissies Nederlandse Vereniging voor Pathologie Medische Staf Martini Ziekenhuis Beleidswerkgroep mammatumoren Nascholing European Congress of Pathology, Praag Pathologen dagen 2nd international breast biopsy masterclass, Amsterdam Cursus histopathology van schildklieren, Amsterdam Mw. I.G. Kruithof-Dekker 2012 Lidmaatschappen/commissies Nederlandse Vereniging voor Pathologie (NVVP) KNMG Noordelijk Melanoompanel Mammabeleidswerkgroep Martini Ziekenhuis Projectleider/voorzitter mammazorgpad Martini Ziekenhuis Nascholing: Regio-avond Noordelijke Pathologen; april Compagnonscursus Texel Diagnostic Breast Pathology, postgraduate course Institute of pathology; Medical University Graz Symposium baarmoederhalskanker bevolkingsonderzoek oost; Papendal Voordracht casuïstiekbespreking huisartsen 2,5 uur Martini; 8 maart Landelijke pathologendagen; 20 april ESP Praag; 9 – 12 september Teach the teacher I; 18 en 19 juni Noordelijke Pathologen Leeuwarden; 9 oktober AVL mamma- up grade; 31 oktober Noordelijk melanomenpanel: 30 januari, 19 maart, 18 oktober Jaarverslag 2012

49

Mw. M.W. van Oven 2012 Lidmaatschappen/commissies NVVP, KNMG, Werkgroep Weke Delen Tumoren Noord Nederland Nascholing: Maandelijkse Werkgroep Weke Delen Tumoren Noord Nederland Regio avond Noordelijke Pathologen; april Teach the teacher 1 Compagnonscursus Texel Graz cursus Diagnostic Breast Pathology, postgraduate course Institute of pathology Medical University Graz. Papendal symposium baarmoederhalskanker bevolkingsonderzoek oost Dhr. dr. A. Tiebosch 2012 Lidmaatschappen Nederlandse Vereniging voor Pathologie KNMG/LAD Bestuurswerkzaamheden Voorzitter Medische Staf Martini Ziekenhuis Groningen Lid bestuur Stichting Palga Nascholing Congres Pathologie 2.0, Utrecht; 4 april Cursus Leverpathologie, Histologische interpretatie van leverbiopten, een praktische benadering, Groningen; 15 en 16 november Mw. dr. J.E. van der Wal 2012 Lidmaatschappen/commissies European Society of Pathology (ESP) British Society of Oral & Maxillofacial Pathology (BSOMP) Nederlandse Vereniging voor Pathologie (NVvP) British Division of the International Association of Pathology (BDIAP) Scandinavian Society for Oral Pathology and Oral Medicine (SFOPOM) International Society of Urological Pathology (ISUP) Lid Onderwijscommissie Martini Ziekenhuis Lid Centrale Opleidingscommissie Martini Ziekenhuis (opleider Pathologie) Colleges in kader van Vakverdieping Mondziekten & Kaakchirurgie, UMCG Richtlijn commissie schildkliercarcinoom Nascholing Advanced teaching course in clinical cytology. 9/10 februari, UMCG, Groningen Pathologendagen; 19 april, Zeist BSOMP; 26-27 april, Londen, UK Prostate Pathology Course; 17-19 september, Stockholm, Zweden Teach-the-Teacher 2; 8-9 november, Martini Ziekenhuis Teach-the Teacher 3; 26-27 november, UMCG

Jaarverslag 2012

50

Mw. dr. H. Sietsma 2012 Lidmaatschappen/commissies NVVP ESP (European Society of Pathology) Palga protocolcommissie CKBU NVVP (Commissie Kwaliteit en Beroepsuitoefening) Nascholing Teach the teachers cursus 1: Didactische basisprincipes; 18 en 19 juni 2012 Teach the teachers cursus 2: Onderwijs in de dagelijkse praktijk 8 en 9 november 2012 Teach the teachers cursus 3: Begeleiden, toetsen en beoordelen; 13 en 14 december 2012 Cursus Ziekenhuisfinanciën; 26 april, 24 mei, 28 juni, 13 september, 11 oktober en 15 november 2e Casusitiek Symposium Hematologie Noord Nederland, 27 maart Lymfomenpanel Noord Nederland; 24 januari, 28 februari, 27 maart, 3 juli, 24 juli, 25 september en 27 november Meeting van de longpathologen Nederland; 16 februari, 13 december NVVP landelijke pathologendagen; 19 april Onderwijsactiviteiten: Gastcolleges Wenckebach "opleiding operatie-assistenten en anesthesiemedewerkers"; 20 maart en 11 september

Jaarverslag 2012

51

8

Publicaties

Mw. dr. H. Sietsma 2012 Prevalence of indolent systemic mastocytosis in a Dutch region. J Allergy Clin Immunol. 2012 Dec 5. pii: S0091-6749(12)01660-0. doi: 10.1016/j.jaci.2012.10.015. [Epub ahead of print] van Doormaal JJ, Arends S, Brunekreeft KL, van der Wal VB, Sietsma J, van Voorst Vader PC, Oude Elberink JN, Kluin-Nelemans JC, van der Veer E, de Monchy JG. Correlation of immunohistochemical staining p63 and TTF-1 with EGFR and K-ras mutational spectrum and diagnostic reproducibility in non small cell lung carcinoma. Virchows Arch. 2012 Dec;461(6):629-38. doi: 10.1007/s00428-012-1324-x. Epub 2012 Oct 12. Thunnissen E, Boers E, Heideman DA, Grünberg K, Kuik DJ, Noorduin A, van Oosterhout M, Pronk D, Seldenrijk C, Sietsma H, Smit EF, van Suylen R, von der Thusen J, Vrugt B, Wiersma A, Witte BI, den Bakker M. Integrative genome analyses identify key somatic driver mutations of small-cell lung cancer. Nat Genet. 2012 Oct;44(10):1104-10. doi: 10.1038/ng.2396. Epub 2012 Sep 2. Peifer M, Fernández-Cuesta L, Sos ML, George J, Seidel D, Kasper LH, Plenker D, Leenders F, Sun R, Zander T, Menon R, Koker M, Dahmen I, Müller C, Di Cerbo V, Schildhaus HU, Altmüller J, Baessmann I, Becker C, de Wilde B, Vandesompele J, Böhm D, Ansén S, Gabler F, Wilkening I, Heynck S, Heuckmann JM, Lu X, Carter SL, Cibulskis K, Banerji S, Getz G, Park KS, Rauh D, Grütter C, Fischer M, Pasqualucci L, Wright G, Wainer Z, Russell P, Petersen I, Chen Y,Stoelben E, Ludwig C, Schnabel P, Hoffmann H, Muley T, Brockmann M, Engel-Riedel W, Muscarella LA, Fazio VM, Groen H, Timens W, Sietsma H,Thunnissen E, Smit E, Heideman DA, Snijders PJ, Cappuzzo F, Ligorio C, Damiani S, Field J, Solberg S, Brustugun OT, Lund-Iversen M, Sänger J, Clement JH, Soltermann A, Moch H, Weder W, Solomon B, Soria JC, Validire P, Besse B, Brambilla E, Brambilla C, Lantuejoul S, Lorimier P, Schneider PM, Hallek M,Pao W, Meyerson M, Sage J, Shendure J, Schneider R, Büttner R, Wolf J, Nürnberg P, Perner S, Heukamp LC, Brindle PK, Haas S, Thomas RK. Mw. dr. J.E. van der Wal 2012 Publicaties Wendker-Wattum van M, Wouters RS, Glaudemans AW, Wal van der JE, Wolffenbuttel BH. An unusual case of hyperandragonism. Neth J Med. 2012 Jan; 70: 41-45. Melchers LJ, Schuuring E, van Dijk BAC, de Bock GH, Witjes MJH, van der Laan BFAM, van der Wal JE, Roodenburg JLN. Infiltration depth ≥ 4.59 mm is an indication for an elective neck dissection in cN0 OSCC. Oral Oncol. 2012; 48(4): 337-42. Epub 2011 Nov 29 Schrijvers ML, Pattje WJ, Menkema L, Mastik MF, Gibcus JH, Langendijk JA, van der Wal JE, van der Laan BFAM, Schuuring E. FADD expression as a prognosticator in early stage glottic squamous cell carcinoma of the larynx treated primarily with radiotherapy. Int J Radiat Oncol Biol Phys 2012; 83: 12201226 [Epub2011 Dec 28] Nesse W, Westra J, van der Wal JE, Abbas F, Nicholas AP, Vissink A, Brouwer E. The periodontium of periodontitis patients contains citrullinated proteins which may play a role in ACPA (anti-citrullinated protein antibody) formation. J Clin Periodontol. 2012; 39: 599-607 [Epub Mar 30. 2012] Kragelund C, Reibel J, Hietanen J, Hadler-Olsen E, Johannessen A C, Kenrad B, Nylander K, Puranen M, Salo T, Syrjänen S, Søland T M, van der Waal I, van der Wal J E, Warfvinge G. Scandinavian Fellowship for Oral Pathology and Oral Medicine: Guidelines for oral pathology and oral medicine in dental curriculum. Eur J Dent Educ 2012; 16: 246-253 [Epub May 24 2012]. Zwier N, van der Wal JE, Vissink A. Lokale zwelling van de gingiva. Ned Tijdschr Tandheelkd 2012; 119: 485-488.

Jaarverslag 2012

52

Vries M de, Celestino R, Castro P, Eloy C, Maximo V, van der Wal JE, Plukker JT, Links TP, Hofstra R. Simoes S, Soares P. RET/PTC rearrangement is prevalent in follicular Hurthle cell carcinomas. Histopathology 2012; 61: 833-843. [Apr 4. 2012 Epub]

Jaarverslag 2012

53

Jaarverslag 2012

54