P ,00 DRIEMAANDELIJKS INFORMATIEBLAD VOOR WELZIJN EN MILIEU IN DE BOUWSECTO R

1e trimester 2012

navb info Erkenningnummer: P 404006 - Afgiftekantoor: Charleroi - Waarde: € 5,00

DRIEMAANDELIJKS INFORMATIEBLAD VOOR WELZIJN EN MILIEU IN DE BOUWSECTOR  2012/1

Een veilige start voor beginnende bouwondernemingen P. 6

Uw navb-adviseur P. 8 Vereenvoudigde melding aan het navb P. 5 Studieverslag dakwerken P. 10

navb info

5

6

8

Oostende

Turnhout Brugge

Gent Aalst Ieper

Kortrijk

Tournai

10

Beveren Antwerpen

Eeklo

Ninove Ath

Mechelen Londerzeel Leuven Brussel Bertem

Bruxelles

Hasselt

Wavre Liège

Nivelles Mons

Charleroi

Namur

Dinant

Verviers

Huy

Marche-en-Famenne

Chimay

Bastogne Neufchâteau Arlon

12

14

Inhoud P. 4 Tractoren op de werf P. 5 Sterk vereenvoudigde melding van werken aan het navb P. 6 Alles veilig? Start! P. 8 Uw navb-adviseur P. 10 De campagne Dakwerken: een evaluatie P. 11 Zie je mij? Zie ik jou? Stickeractie tegen dodehoekongevallen

P. 12 Kleef en win! P. 13 Kwartsstof: navb-cnac Constructiv sensibiliseert openbare opdrachtgevers

Navb info is het driemaandelijks informatieblad van navb-cnac Constructiv. Het is ook beschikbaar in het Frans onder de titel “cnac info”.

REDACTIE Luc Christiaens, Christian Depue, Veerle De Saedeleer, Thierry Frere, Guillaume Gioia, Carl Heyrman, Nancy Lambrecht, Véronique le Paige, Isabelle Lootens, Emmy Streuve, Isabelle Urbain, Nicolaas Van Leeuwen, Evy Vinck

VERANTWOORDELIJKE UITGEVER

P. 14 Voor een betere preventiecultuur

Carl Heyrman Koningsstraat 132/4 – 1000 Brussel

P. 14 De ‘signalisatieverantwoordelijke’ bij wegenwerken

Het redactiecomité van navb info streeft steeds naar betrouwbaarheid van de gepubliceerde informatie. Zij kan er echter niet aansprakelijk voor worden gesteld.

P. 15 Goede praktijken voor de behandeling van onderdelen van inspectieputten

P. 12 Afscherming van werkplaatsen waar veel kwartsstof vrijkomt Vul vanaf 1 februari op navb.constructiv.be de bevraging over de campagne Kwartsstof in en maak kans op een Bongo-bon !

De uitgever is niet verantwoordelijk voor de inhoud van advertenties.

De reproductie van teksten en illustraties is toegestaan mits de uitdrukkelijke toestemming van de uitgever en duidelijke bronvermelding.

INFORMATIE EN ABONNEMENT navb-cnac Constructiv Koningsstraat 132/4 1000 Brussel Tel.: +32 2 552 05 00 Fax: +32 2 552 05 05 E-mail: [email protected] Website: constructiv.be

OPMAAK EN DRUKWERK MWP Communication www.mwp.be © navb-cnac Constructiv 2011

1e trimester 2012

4

WOORD van de voorzitter Bij “welzijn op het werk” denken we in de eerste plaats aan arbeidsongevallen voorkomen. We hebben het dan niet alleen over dodelijke arbeidsongevallen, maar over eender welk ongeval met tijdelijke of blijvende arbeidsongeschiktheid tot gevolg. Maar daar stopt de opdracht van navb-cnac Constructiv niet: om elke dag opnieuw gemotiveerd aan de slag te kunnen gaan moet een bouwvakker ook in goede gezondheid blijven, zijn hele loopbaan lang. Zodat hij ook vrij kan kiezen wanneer hij zijn loopbaan beëindigt. Of anders gezegd: zodat hij niet noodgedwongen moet afhaken door gezondheidsproblemen. Dat hangt niet enkel af van de bouwsector, maar toch zijn we hiervoor zeker mee verantwoordelijk. Het werk moet de hele loopbaan lang zo worden georganiseerd dat het doenbaar is voor de bouwvakker; het werk moet “werkbaar” zijn. In het protocol van akkoord van de cao 2011-2012 werd afgesproken om “werk” te maken van dit thema. Het startschot om verdere concrete afspraken te maken werd gegeven op een studiedag van de sociale partners op 25 oktober. Ook de studienamiddag van 8 november over de navb-campagne Kwartsstof stond in het kader van het voorkomen van beroepsziekten. Er werden oplossingen aangereikt die de bouwvakker toelaten zijn hele leven lang in goede gezondheid te blijven. Bij mijn afscheid als voorzitter van het navb, eind 2011, wil ik de talrijke personen bedanken die de doelstellingen van het navb actief proberen te verwezenlijken. Voorzitters komen en gaan, maar het werk van het navb zal nooit af zijn: preventie is een werk van elke dag. Gelukkig zal welzijn op het werk in de toekomst nog meer aan belang winnen, daar ben ik van overtuigd. Justin DAERDEN Voorzitter navb-cnac Constructiv

I

I

1e TRIMESTER 2012 NAVB INFO 3

Tractoren op de werf Bouwbedrijven doen alsmaar vaker een beroep op landbouwers om via tractoren met een aanhangwagen te zorgen voor grondtransport. Doorgaans treden deze landbouwers op als zelfstandige via (onder)aanneming1. Naast de problematiek van verkeersveiligheid moeten deze landbouwers zich er ook van bewust zijn dat ze een aantal belangrijke verplichtingen op het vlak van veiligheid hebben zodra ze op de werf komen en indien het gaat om een tijdelijke of mobiele bouwplaats.

D

eze landbouwers moeten eerst en vooral de algemene preventiebeginselen, bedoeld in de Welzijnswet, toepassen, inzonderheid in verband met de voorwaarden van intern transport en interne behandeling van de materialen en het materieel en de opslag en de verwijdering of afvoer van afval en puin. Concreet betekent dit: voorkomen van risico's; evaluatie van risico's die niet kunnen worden voorkomen; bestrijding van de risico's bij de bron; vervangen van wat gevaarlijk is, door wat niet gevaarlijk of minder gevaarlijk is; enz. Wanneer er ten minste twee aannemers, met inbegrip van zelfstandigen, gelijktijdig of achtereenvolgens aanwezig zijn op eenzelfde bouwplaats, moeten deze aannemers samenwerken bij de uitvoering van de maatregelen rond het welzijn van de werknemers bij de uitvoering van hun werk. Rekening houdend met de aard van de activiteiten coördineren de aannemers hun optreden om beroepsrisico’s te voorkomen en de werknemers ertegen te beschermen. Overeenkomstig de instructies die zij moeten raadplegen of ontvangen hebben, moeten de aannemers zorg dragen voor de veiligheid en de gezondheid van de andere betrokken personen, en, als ze persoonlijk een beroepsactiviteit uitoefenen op de bouwplaats, ook zorg dragen voor hun eigen veiligheid en gezondheid. Zo 1 Een aannemer is iedere persoon, natuurlijk of rechtspersoon, werkgever of zelfstandige, leverancier, die activiteiten uitvoert op de bouwplaats tijdens de uitvoeringsfase van de verwezenlijking van het bouwwerk. Dit kan zowel de hoofdaannemer zijn of meerdere aannemers, als een onderaannemer, als een onderaannemer van een onderaannemer als een zelfstandige.

I

I

4 NAVB INFO 1e TRIMESTER 2012

moeten ze, onder andere overeenkomstig de instructies, op de juiste wijze gebruik maken van machines, toestellen, gereedschappen, gevaarlijke stoffen, vervoermiddelen en andere middelen en op de juiste wijze gebruik maken van de persoonlijke beschermingsmiddelen die ze ter beschikking hebben en deze middelen na gebruik weer opbergen. Om hun eigen welzijn op het werk en dat van de andere personen op de werf te vrijwaren, gebruiken, onderhouden en controleren de zelfstandigen de arbeidsmiddelen en de persoonlijke beschermingsmiddelen die ze op de bouwplaats inzetten en laten ze deze controleren overeenkomstig de bepalingen uit de hierna volgende koninklijke besluiten en dit op dezelfde wijze als de werkgevers hiertoe verplicht zijn: • het koninklijk besluit van 12 augustus 1993 betreffende het gebruik van arbeidsmiddelen; • het koninklijk besluit van 4 mei 1999

betreffende het gebruik van mobiele arbeidsmiddelen; • het koninklijk besluit van 4 mei 1999 betreffende het gebruik van arbeidsmiddelen voor het heffen of hijsen van lasten; • het koninklijk besluit van 13 juni 2005 betreffende het gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen; • het koninklijk besluit van 31 augustus 2005 betreffende het gebruik van arbeidsmiddelen voor tijdelijke werkzaamheden op hoogte. Bij het uitvoeren van grondtransport moeten de landbouwers kortom als onderaannemer naast de uitvoering van de algemene preventieprincipes ook een werkmethode toepassen die de veiligheid verzekert van alle personen die aanwezig zijn op de bouwplaats, moeten ze oordeelkundig gebruik maken van werkinstallaties enz. en moeten ze tot slot de risicopreventieregels (gebruik van beschermingsmiddelen, …) op zichzelf toepassen.

Sterk vereenvoudigde melding van werken aan het navb Sinds begin november is de melding van bouwwerken aan het navb sterk vereenvoudigd. Om deze belangrijke administratieve vereenvoudiging te realiseren, werd ook de cao inzake de meldingsplicht aan het navb aangepast. De verplichting om een kopie van de melding ter beschikking te stellen op de werf blijft wel van kracht. Verder kunnen werven voortaan enkel nog elektronisch worden gemeld en niet langer op papier. De unieke werfmelding (UWM) Sinds begin november 2011 moeten de bouwondernemingen hun werven verplicht elektronisch melden aan het navb via de Unieke Werfmelding op www.socialsecurity.be. Het is niet langer mogelijk om een melding te doen op papier. Het navb-luik “Melding inzake veiligheid en hygiëne” is geschrapt uit de toepassing “Unieke Werfmelding”, zoals al werd aangekondigd in de vorige editie van navb info. Werken die onder het toepassingsgebied “Werken 30 bis” vallen, moeten voortaan aan het navb worden gemeld via het luik “Werken 30 bis” van de Unieke Werfmelding. Werken die hier niet onder vallen, maar toch gemeld moeten worden aan het navb, kunnen gemeld worden via het luik “Tijdelijke of Mobiele Bouwplaatsen”. Het navb ontvangt de gegevens over de werf, de aannemer(s) en de bouwheer automatisch op de dag van de melding. Doordat meldingen enkel nog via internet en dus onmiddellijk gebeuren, volstaat het om de melding in te dienen vóór aanvang van de werken. De verplichting om de melding uiterlijk 15 dagen voor aanvang van de werken in te dienen, valt weg. Na het invoeren van alle gegevens krijgt de aangever (de aannemer) de mogelijkheid om een kopie van de melding (een pdf-bestand met de ingevoerde gegevens van de Unieke Werfmelding) af te drukken. Deze afdruk moet op een voor het personeel en andere belanghebbenden gemakkelijk toegankelijke plek op de bouwplaats ter beschikking gesteld worden vanaf de aanvang tot het einde van de werken (artikel 5 van de cao “Meldingsplicht aan navb-cnac Constructiv”). In uitvoering van de welzijnsreglementering krijgt de aannemer met een eenvoudige muisklik de mogelijkheid om een formulier met

nuttige preventie-info voor de werf in te vullen. Dit invulformulier kan samen met de kopie van de melding (de verplichte gegevens) ter beschikking gesteld worden op de bouwplaats. De invulformulieren zijn ook verkrijgbaar bij de beroepsverenigingen of via navb.constructiv.be > Acties op de bouwplaats > Unieke Werfmelding.

De cao “Meldingsplicht aan navb-cnac Constructiv” Om tot deze ingrijpende vereenvoudiging te komen werd een nieuwe cao “Meldingsplicht aan het navb-cnac Constructiv” goedgekeurd door het Paritair Comité voor het Bouwbedrijf (PC 124). U vindt de volledige cao op navb.constructiv.be > Welzijnsinfo > Regelgeving > cao > cao Meldingsplicht. Voor al uw vragen over de melding van uw bouwplaats of de cao “Meldingsplicht aan navb-cnac Constructiv” kan u contact opnemen met de afdeling Ondernemingen van het navb (mail: [email protected] – tel.: 02/552.05.00) of u kan de navb-adviseur van uw regio contacteren. Zijn contactgegevens vindt u op navb.constructiv.be > ‘Uw navb-adviseur’. Voor algemene vragen over de toepassing “Unieke Werfmelding” kunt u mailen naar [email protected] of bellen naar 02/511.51.51 (van maandag tot vrijdag van 7 u tot 20 u). De volledige gebruikershandleiding voor het elektronisch melden van werven kunt u downloaden via het portaal van de sociale zekerheid www.socialsecurity.be.

I

I

1e TRIMESTER 2012 NAVB INFO 5

Alles veilig? Start! Pilootproject biedt beginnende bouwondernemingen een veilige start Startende ondernemingen in de bouwsector krijgen te maken met erg veel verplichtingen en verantwoordelijkheden, meer bepaald inzake veiligheid en gezondheid op het werk. Toch raakt het preventiebeleid inzake arbeidsongevallen en beroepsziekten, dat uitgewerkt moet worden, soms op de achtergrond. Het pilootproject van het navb en de Confederatie Bouw, dat bedoeld was om preventie al van bij de eerste stapjes van de onderneming aan bod te laten komen, heeft zeker zijn vruchten afgeworpen!

E

en onderneming wordt gezond en duurzaam als ze een goed financieel en organisatorisch beheer uitwerkt, maar ze wordt nog sterker door rekening te houden met de veiligheid en het welzijn van haar personeel op de werven. Voor een beginnende ondernemer is het dus van essentieel belang om een goed totaalbeeld te hebben van de preventiemaatregelen die genomen kunnen worden, en dat al van bij de lancering van zijn onderneming! Het navb is zich bewust van deze uitdagingen en heeft in samenwerking met de Confederatie Bouw Waasland en de Confédération Construction Charleroi, die een "startersloket" hebben, een pilootproject ter ondersteuning van startende ondernemingen gelanceerd. Het project verloopt in drie concrete fases: • een sensibiliseringsgesprek tussen de starter en de adviseur van het navb, die

I

I

6 NAVB INFO 1e TRIMESTER 2012

hem uitlegt dat een efficiënt preventiebeleid nodig is en hoe hij het kan uitwerken; • het verstrekken van een informatiepakket met verschillende middelen die nuttig kunnen zijn bij het werken rond veiligheid en preventie; • het voorstel tot begeleiding van het navb bij het opstellen van het globale preventieplan, de aankoop van arbeidsmiddelen, de keuze van opleidingen en de analyse van de werven. Eén jaar na de lancering van het project heeft het navb beslist om een balans op te maken van de evolutie en de voordelen ervan aan de hand van de getuigenis van twee startende ondernemers die deelgenomen hebben. De actie in de twee pilootregio's is duidelijk nuttig geweest en werd zeker geapprecieerd. Ze verdient uitbreiding naar de andere regio's.

Usame Gencoglu, verantwoordelijke van de onderneming Jeunes Fils Construct SPRL uit Aiseaux-Presles Meneer Gencoglu, hoe heeft u het navb leren kennen? Anderhalf jaar geleden heb ik besloten om weg te gaan bij mijn werkgever om mijn eigen onderneming voor algemene bouw- en renovatiewerken op te richten in de regio Charleroi. Ik ben langsgegaan bij de Confédération Construction voor inlichtingen, en de directeur, de heer Musin, heeft mij gewezen op het belang van veiligheid. Hij heeft mij in contact gebracht met de heer Guy Laidoum, adviseur bij het navb. Bij ons eerste contact heeft de heer Laidoum mij uitgelegd hoe ik werfmeldingen moet doen en heeft hij mij geholpen om op mijn werven al van bij het begin rekening te houden met de “veiligheidsaspecten”. Ik vond dat heel belangrijk en nodig, want ik heb twee arbeiders in dienst. Ik heb ook veel geleerd over mijn verplichtingen in verband met de werven en de werknemers van de onderneming. Brengt veiligheid een extra kost met zich mee? Je zou kunnen denken van wel, maar dat is niet zo. Als de werf goed georganiseerd, proper en beveiligd is, is het werk aangenamer en gaat het sneller. Beschermingen zijn niet noodzakelijk duur en de arbeiders nemen gemakkelijk de goede gewoontes aan, want ze hebben er ook belang bij. In een residentiële buurt stoort een werf vaak de omwonenden. Maar als de werf proper is, zal hij hun aandacht trekken en zullen de omwonenden reclame maken voor de onderneming. Dat is dus positief! Wat is uw relatie met het navb vandaag? Wanneer ik een twijfel heb over veiligheid of wanneer ik een nieuwe werf begin, bel ik de adviseur, die mij inlicht over de risico’s en raad geeft over de oplossingen. De bedoeling is om al van bij de start van het project aandacht te besteden aan veiligheid! Achteraf is het vaak te laat en zijn de oplossingen ingewikkelder. De adviseur van het navb is een echte begeleider die ons gidst. Beschermingen zijn niet noodzakelijk duur.

geraakt met werkpostanalyses, het globaal preventieplan, het jaaractieplan en het dynamisch risicobeheersingssysteem. Wat is er vandaag anders op uw werven? Ik ben strenger geworden voor veiligheid; ik let er bijvoorbeeld op dat er overal waar er valgevaar is, leuningen staan. En ik heb zopas een nieuwe werfkeet gekocht, een plaats van rust voor mijn arbeiders.

Johan Wauman, directeur van de Confederatie Bouw Waasland

(v.l.n.r.:) Johan Wauman, Danny Van Overmeire en Jurgen Piryns

Gustave Musin, directeur van de Confédération Construction Charleroi

Jurgen Piryns, zaakvoerder van de bvba Piryns uit Hamme

Meneer Musin, wat trok u aan in dit pilootproject met starters? Het is erg belangrijk om al van bij de start van een onderneming te werken rond de veiligheids- en preventieaspecten. Dan kunnen goede gewoontes een deel worden van de dagelijkse werking en wordt veilig gedrag natuurlijk! Veiligheid moet één van de aspecten zijn die aan bod komen bij de oprichting van een onderneming, met hetzelfde belang als de commerciële, financiële, promotionele aspecten, enz. Elke onderneming functioneert dankzij menselijke wezens, die moeten kunnen werken in goede omstandigheden. Het pilootproject van het navb voor starters leek mij interessant en ik vind dat het uitgebreid moet worden naar alle regio’s. Startende ondernemers zijn blij met de nuttige tips en begrijpen beter de verschillende aspecten van de veiligheid en de opdrachten van het navb. Ik raad mijn collega’s uit de andere regio’s dan ook aan om samen te werken met het navb voor dit project, dat ertoe bijdraagt dat permanente, duurzame veiligheidsgewoontes ingang vinden in jonge ondernemingen.

Meneer Piryns, hoe verliep uw kennismaking met het navb? Toen ik na 16 jaar als ruwbouwarbeider voor mezelf begon, kende ik het navb niet en wist ik weinig van mijn verplichtingen. Je volgt wel een cursus bedrijfsbeheer, maar dat blijft allemaal heel algemeen. Als starter weet je ook niet dat je gratis hulp kan krijgen om veiliger te werken. Tot ik in contact kwam met Danny Van Overmeire, adviseur bij het navb. Wist u daarvóór al veel van veiligheid en gezondheid op de werf? Ik had enkel de opleiding VCA Basisveiligheid gevolgd. Nu ik mijn eigen bedrijf heb in ruwbouw- en vloerwerken, met vier werknemers, is VCA Basisveiligheid niet meer voldoende als achtergrond. Dankzij Danny heb ik veel verbeterpunten leren ontdekken op mijn werven. Als je eenmaal weet waarop je moet letten, is het eigenlijk vrij eenvoudig. Ondertussen ben ik ook meer vertrouwd

Mijnheer Wauman, wat is volgens u de meerwaarde van het project “Startende ondernemingen”? Voor een beginnende onderneming is preventie een absolute must, ook voor de verdere groei ervan. Om een goede offerte op te maken moet je immers ook de preventiekost juist kunnen inschatten. Door dit project krijgen startende ondernemingen meteen een goede basis in verband met preventie op de werf. Ik hoop dat mijn collega’s van de andere lokale Confederaties zich door de goede ervaringen in het Waasland en in Charleroi laten overtuigen om het project ook in hun regio op te starten. Mijn evaluatie is in elk geval 100% positief.

Gustave Musin (links) en Guy Laidoum

Zet uw preventiebeleid van bij de start van uw onderneming op het juiste spoor en contacteer: • de navb-adviseur van uw regio (zie navb.constructiv.be > uw navb-adviseur) • uw lokale Confederatie Bouw (zie confederatiebouw.be > lokale confederaties)

I

I

1e TRIMESTER 2012 NAVB INFO 7

Uw navbde kortste weg naar veilighei D •

•

•

•

•

e adviseurs van het navb zijn er voor u en uw werknemers. Ze geven gratis advies over veiligheid en gezondheid in de bouw, op uw werven en in uw onderneming: Aankoopadvies - Reglementair materieel - Geschikte beschermingsmiddelen voor uw werknemers - Reglementaire sociale voorzieningen Oplossingen - Veilige en gezonde oplossingen voor problemen op uw werven Infomomenten en opleidingen - Ondersteuning bij het geven van info over veiligheid en gezondheid aan uw werknemers (“toolboxmeetings”) - Informatie over geschikte veiligheidsen gezondheidsopleidingen voor uw werknemers Wegwijs - Unieke werfmelding Alles wat u moet weten over de unieke werfmelding bij navb, FOD WASO en RSZ - Administratieve verplichtingen Wegwijs in uw administratieve verplichtingen als werkgever - Andere organisaties Informatie over andere organisaties die u kunnen helpen met uw preventiebeleid op de werf en in uw onderneming ...

Oostende

Brugge

Beveren Antwerpen

Eeklo Gent

Ieper

Aalst Ninove

Kortrijk

Tournai

Mechelen Londerzeel Leuven Brussel Bertem Bruxelles

Contact t +32 2 552 05 00 f +32 2 552 05 05 [email protected]

Nivelles Mons Charleroi

I

I

Namur Dinant

Chimay

Regio Centrum

Roland Delarue Regioverantwoordelijke Centrum 0479/98.52.67

Christophe Lamberts 0478/45.50.95 Sector Brussel Bertem - Vilvoorde

Davy Geerinckx 0497/52.05.85 Sector Hasselt Tongeren - Maaseik Neerpelt

Geert Vander Eeckt 0479/98.52.80 Sector Brussel Herne - Anderlecht Sint-Genesius-Rode

Marc Cockmartin 0479/98.52.65 Sector Brussel Dilbeek - Londerzeel Grimbergen

Ronald Plu 0479/98.52.78 Sector Leuven Tessenderlo Sint-Truiden

8 NAVB INFO 1e TRIMESTER 2012

Ce

Wavre

Ath

3 regio’s, 21 sectoren Elke adviseur neemt 1 van de 21 sectoren in België voor zijn rekening. Elk van de 21 sectoren behoort tot één van de 3 regio’s: Noord, Centrum of Zuid. Aarzel niet om de adviseur van uw sector te contacteren!

Turnhout

-adviseur id en gezondheid in de bouw Regio Noord

ent ntrum nt um

Danny Van Hout 0473/65.14.88 Sector Beveren Berchem - Willebroek Bornem

Danny Van Overmeire 0479/98.52.62 Sector Gent Sint-Niklaas Dendermonde

Filip Verbeke 0479/98.52.83 Sector Kortrijk Roeselare

Georges De Roeck 0479/89.09.59 Sector Mechelen Lier - Turnhout

Jurgen De Rycke 0479/98.52.81 Sector De Panne Oostende - Torhout Ieper

Marc Schevelenbos 0475/20.02.76 Sector Antwerpen Hoogstraten - Zoersel Ranst

Patrick Maenhout 0479/98.52.76 Sector Bredene Brugge - Knokke

Stephaan Dhont 0475/78.65.83 Sector Ninove Geraardsbergen Deinze - Eeklo

Blaise Bertrand 0479/98.52.64 Sector Soignies - La Louvière - Nivelles Waterloo

Edgar Krings 0479/98.52.73 Sector Eupen - St.Vith Verviers - Malmedy

Silvère Vandierendonck 0479/98.52.82 Sector Wavre Louvain-La-Neuve Gembloux - Andenne

Guy Laidoum 0479/98.52.74 Sector Charleroi Beaumont - Chimay Jemeppe-sur-Sambre

Guy Leriche 0479/98.52.75 Sector Mons - Tournai Ath - Mouscron

Vincent Jonet 0479/98.52.72 Provincie Luxemburg

Lino Scenna 0479/98.52.61 Sector Liège - Huy Waremme

Pascal Wéry 0479/98.52.60 Provincie Namen

Hasselt

Liège

Verviers

Huy

Julien De Meyer Regioverantwoordelijke Noord 0476/60.65.60

Z uid Zu Zuid u Marche-en-Famenne Bastogne Neufchâteau Arlon

Regio Zuid

Christian Hélas Regioverantwoordelijke Zuid 0475/67.65.33

I

I

1e TRIMESTER 2012 NAVB INFO 9

De campagne Dakwerken: een evaluatie In 2006-2007 organiseerde het navb de campagne Dakwerken. Zopas publiceerden we over deze campagne een afsluitend studieverslag.

D

e campagne was in meerdere opzichten historisch. In de eerste plaats was het een doelgroepgerichte campagne, terwijl de vorige campagnes zich steevast tot de hele bouwsector richtten. Maar vooral de aanpak was vernieuwend: de campagne werd uitgesplitst in twee fasen: een preventieve golf die liep van begin april 2006 tot eind maart 2007 en een handhavingsgolf die liep van begin april tot eind december 2007. Tijdens de preventieve golf hebben de adviseurs van het navb zich tijdens hun bouwplaatsbezoeken geconcentreerd op de bouwplaatsen waar dakwerken werden uitgevoerd. Tijdens de handhavingsgolf hebben de inspecteurs van de Algemene Directie Toezicht op het Welzijn op het Werk van de Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeidsomstandigheden en Sociaal Overleg (AD TWW van de FOD WASO) de fakkel overgenomen. Deze campagne, die zich vooral toespitste op de preventie van ongevallen als gevolg van vallen van hoogte, kwam net op tijd. De frequentiegraad, een graadmeter voor het aantal arbeidsongevallen in een bepaald jaar, was gestegen van 71,93 in 2005 naar 78,41 in 2006: een stijging met maar liefst 9%. Daarmee deed de subsector van de dakwerken in 2006 maar liefst 35% minder goed dan het gemiddelde van de bouwsector.

De doelstellingen van deze campagne… Met deze campagne Dakwerken had het navb ambitieuze doelstellingen voor ogen: • de frequentiegraad met 15% doen dalen; • het aantal opleidingsuren met 15% doen stijgen; • het aantal vastgestelde tekortkomingen doen dalen met 15% met betrekking tot: - de conformiteit van hijs- en hefwerktuigen; - het gebruik van persoonlijke valbeschermingsmiddelen; - het gebruik van collectieve valbeschermingsmiddelen (leuningsystemen, vangnetten, enz.).

... en de resultaten Aan het einde van de preventieve golf van de campagne, in maart 2007, stelde het navb een daling van het aantal vastgestelde tekortkomingen vast met: • 25% voor de conformiteit van hijs- en hefwerktuigen; • 41% voor het gebruik van persoonlijke valbeschermingsmiddelen; • 5,5% voor het gebruik van collectieve valbeschermingsmiddelen.

I

I

10 NAVB INFO 1e TRIMESTER 2012

Tijdens de preventieve campagnegolf steeg het aantal opleidingsuren bij dakwerkers met maar liefst 60%. Ongetwijfeld heeft de wettelijke verplichting om een opleiding te volgen voor het verwijderen van asbesthoudende materialen met eenvoudige handelingen enerzijds en voor het gebruik en de montage van steigers anderzijds, bijgedragen tot deze spectaculaire toename. Het navb, zijn sociale partners en de AD TWW van de FOD WASO hadden voor de handhavingsgolf een lijst opgesteld met vijf inbreuken die aanleiding gaven tot het onmiddellijke stilleggen van de werf wanneer er een ernstig gevaar bestond voor de arbeiders en dit totdat de werkgever de nodige preventiemaatregelen had genomen om de veiligheid van de arbeiders te verzekeren. De lijst met inbreuken omvatte:

• substantiële tekortkomingen in de collectieve bescherming tegen vallen van hoogte. Dit omvat de toegang tot het dak, het risico op vallen van het dak, het risico op vallen door het dak (breekbare dakelementen) en het risico op vallen door openingen in het dak (bv. koepels, lichtstraten); • de totale afwezigheid van persoonlijke beschermingsmiddelen, waaronder voornamelijk het ontbreken van gekeurde persoonlijke beschermingsmiddelen tegen vallen van hoogte; • de afwezigheid van beschermingsmiddelen tegen het vallen van voorwerpen; • een verkeerd gebruik van hijstoestellen en heftoebehoren, ernstige gebreken aan hijstoestellen, het ontbreken van keuringen uitgevoerd door een EDTC; • ernstige gebreken in de werforganisatie (inrichting, sociale voorzieningen, risico’s door het innemen van een gedeelte van de openbare weg, evacuatie van dakafval en plaatsing van een container, afbakening en signalisatie).

Tijdens dit tweede luik van de campagne bezochten de inspecteurs van de FOD WASO tussen april en december 2007 maar liefst 1.551 bouwplaatsen waar dakwerken werden uitgevoerd. In deze periode werden 139 bouwplaatsen waar dakwerken werden uitgevoerd, stilgelegd omdat er ernstig gevaar dreigde voor de arbeiders.

En op het vlak van arbeidsongevallen … In 2009, drie jaar na het beëindigen van de preventieve golf van de campagne, heeft het Fonds voor Arbeidsongevallen in de subsector van de dakwerken een daling vastgesteld met 30% van het aantal ongevallen met restletsels tegenover 2006, het startjaar van de campagne. Alle details in verband met de campagne Dakwerken kan u nalezen in het studieverslag dat u gratis kan downloaden op onze website navb.constructiv.be.

Zie je mij? Zie ik jou? Stickeractie tegen dodehoekongevallen Op de bouwplaats en op de weg gebeuren nog te vaak ongevallen met graafmachines, tractoren of trucks omdat weggebruikers en bestuurders elkaar niet goed hebben gezien. De Antwerpse wegenbouwer ATF vond een originele manier om de aandacht van de weggebruikers hierop te vestigen.

D

e krant Gazet van Antwerpen meldde onlangs dat het aantal dodehoekongevallen met zwakke weggebruikers in tien jaar tijd niet gedaald is (www.gva.be, 18/10/’11). Hoewel de dodehoekproblematiek geregeld in het nieuws komt, heeft dat blijkbaar niet geleid tot een daling van het aantal ongevallen. Dodehoekspiegels zijn wettelijk verplicht op sommige voertuigen, maar het is ook essentieel dat de chauffeur ze juist instelt. Een ander cruciaal punt is de sensibilisering van de weggebruiker voor het gevaar. De firma ATF nv organiseerde al eerder een actie om weggebruikers te sensibiliseren voor het gevaar van de dode hoek. De Antwerpse wegenbouwer beplakte al zijn

graafmachines, wielladers, vrachtwagens, walsen, tractoren, … die worden ingezet bij openbare werken, met de stickers “Zie je mij? Zie ik jou? Dode hoek”. Deze stickers roepen de weggebruiker op om oogcontact te maken met de bouwplaatsmachinist. De inspiratie vond ATF bij de Nederlandse wegenbouwvereniging Cumela, die onlangs stickers met een gelijkaardige boodschap heeft verspreid. Koen Van Caesbroeck, preventieadviseur: “Onze machines zijn uitgerust met extra spiegels en sommige hebben een camera met beeldscherm in de cabines, want ATF wil boven alles de risico’s van een aanrijding op de werf vermijden. Schoolkinderen, fietsers en voorbijgangers passeren in de werfzone langs de bouwmachines. Zij vergeten vaak dat de machinist die aan het werk is, hen niet kan zien.” In juni 2010 demonstreerde de firma nog aan 75 kinderen uit Zandvliet-Berendrecht en aan de kinderen van haar personeel hoe gevaarlijk de dode hoek is. Met deze stickeractie wil ze haar werven veiliger maken door iedereen die in de werfzone komt, bewust te maken van de grote dode hoek van de machines. Vanuit de cabine is het zicht erg beperkt, dus moet u als weggebruiker

oogcontact zoeken met de machinist of de chauffeur voordat u langs een machine passeert. ATF hoopt dat nog meer bouwbedrijven hun mobiele werktuigen met dit soort stickers zullen beplakken. Wegenbouwarbeiders weten al waar ze zich zichtbaar moeten opstellen rondom de machine. Als nu ook de toevallige voorbijganger even oogcontact maakt met de machinist voor hij passeert, dan zijn we op de juiste weg! Meer info: Koen Van Caesbroeck, [email protected], tel. 03/568.69.49.

I

I

1e TRIMESTER 2012 NAVB INFO 11

Afscherming van werkplaatsen

waar veel kwartsstof vrijkomt De gezondheidsrisico’s van het inademen van kwartsstof zijn al uitvoerig aan bod gekomen in dit blad, net als de mogelijke preventiemaatregelen. Kwartsstof komt immers vrij bij verschillende bouwactiviteiten, zoals slijpen, frezen, zagen, breken en kappen. Een mogelijke preventiemaatregel tegen de blootstelling aan kwartsstof is de afscherming van werkplaatsen.

A

ls basisprincipe moet ernaar gestreefd worden om het probleem bij de bron aan te pakken en ervoor te zorgen dat er minder kwartsstof vrijkomt, zodat de blootstelling wordt beperkt. Dit kan met behulp van materialen die minder kwarts bevatten, gereedschappen die minder stof veroorzaken of een aangepaste afzuiging die het stof opvangt. Deze maatregelen zijn zeer effectief in de onmiddellijke omgeving van het vrijkomende stof, maar zorgen nooit voor een volledige bescherming. We moeten er immers rekening mee houden dat het inadembare stof zeer fijn is en lang in de lucht blijft zweven. Bovendien wordt het door wind en tocht ook gemakkelijk naar aanpalende

werkplaatsen verspreid, waardoor ook andere werknemers blootgesteld worden aan dezelfde risico’s. Zij zijn zich er echter niet van bewust en dragen dus ook geen aangepaste bescherming. Om de verspreiding van kwartsstof naar aangrenzende ruimtes te beperken, kunnen gepaste preventiemaatregelen worden getroffen. Een mogelijke oplossing is de werkplaats waar het stof vrijkomt, isoleren van andere werkplaatsen door ze volledig af te schermen met een plastic folie, wat zeker bij afbouwwerken in een gebouw haalbaar is. De voordelen ervan liggen voor de hand: • De andere werknemers worden niet (of minder) blootgesteld aan stof. • Binnen de afgeschermde ruimte kan het stof veel efficiënter opgevangen en afgezogen worden. • Het stof verspreidt zich niet over het hele

gebouw, waardoor er minder schoongemaakt zal moeten worden. • Er kunnen verschillende afbouwwerken gelijktijdig uitgevoerd worden zonder dat ze elkaar hinderen. Tegenwoordig zijn er handige hulpmiddelen beschikbaar waarmee eenvoudig een plastic folie gespannen kan worden om de vervuilde zone volledig af te schermen. Deze hulpmiddelen omvatten: • telescopische stutten, die tussen de vloer en het plafond geklemd kunnen worden en waarop klemmen geklikt kunnen worden om de folie te fixeren; • aangepaste rails waaraan een bredere folie opgehangen kan worden; • ritssluitingen met een zelfklevende strook waarmee de folies aan elkaar gezet kunnen worden en die tegelijkertijd voor een afsluitbare toegang tot de vervuilde zone zorgen.

Met behulp van telescopische stutten met aangepaste klemmen of rails kan eenvoudig een plastic folie rond de vervuilde zone gespannen worden om ze af te schermen.

KLEEF EN WIN! De wedstrijd “Stof tot nadenken” loopt nog steeds! Wie de sticker opkleeft op de werf, op het bedrijfsbusje,… en er een foto van opstuurt, kan een Bongo-bon van € 24,90 winnen. Heb je de sticker niet meer? Vraag

I

I

12 NAVB INFO 1e TRIMESTER 2012

hem gratis aan via een mailtje naar [email protected]. Ook waardevolle goedepraktijkvoorbeelden om de blootstelling aan kwartsstof te beperken worden beloond met een Bongo-bon!

Kwartsstof: navb-cnac Constructiv sensibiliseert openbare opdrachtgevers Sinds het najaar van 2010 organiseert navb-cnac Constructiv voor de verantwoordelijken en arbeiders van bouwondernemingen een preventie- en sensibiliseringscampagne in verband met de gevaren van vrijkomend kwartsstof op bouwwerven. Vanaf het voorjaar van 2012 zal de fakkel van deze campagne Kwartsstof overgenomen worden door de betrokken overheidsdiensten, die bijzondere aandacht zullen besteden aan de efficientie van de apparatuur die op de werven gebruikt wordt om de invloed van dit vrijkomende kwartsstof zo veel mogelijk te beperken. Op lange termijn kan kwartsstof immers stoflong veroorzaken bij arbeiders, wat op zijn beurt problemen met de luchtwegen met zich kan meebrengen. Kwartsstof kan bovendien ook schade toebrengen aan de gezondheid van de omwonenden van de werven, die rechtstreeks blootgesteld worden aan stof. Het navb richt zich niet alleen tot de aannemers en arbeiders van de bouwsector, maar heeft ook een brief geschreven aan de openbare opdrachtgevers (regionale en provinciale besturen, burgemeesters en schepenen van openbare werken), die als grote aanbesteders van werken rechtstreeks te maken krijgen met dit probleem van volksgezondheid. Hiermee wil het navb de opdrachtgevers sensibiliseren voor de kwartsstofproblematiek door hen uit te nodigen erover na te denken en aandachtig te zijn voor de apparatuur die enerzijds gebruikt wordt door hun eigen diensten die

verantwoordelijk zijn voor de werken en anderzijds door de inschrijvende ondernemingen, om zo een einde te stellen aan dit belangrijke probleem. Er bestaan immers efficiënte oplossingen die zonder meerkost toegepast kunnen worden. Deze brief werd gunstig onthaald en en groot aantal politieke en heeft positieve reacties uitgelokt bij een administratieve verantwoordelijken, die beloofd hebben om aandacht te besteden aan het probleem. Deze reacties zijn bemoedigend voor het navb, want de overheid is de opdrachtgever van vele bouw- en renovatiewerken van gebouwen, openbare ruimtes en wegen. Deze talrijke werven zijn talrijke bronnen van blootstelling aan kwartsstof en houden een mogelijk gevaar in voor de arbeiders en omwonenden. Door al van bij het ontwerp van de werven bijzondere aandacht te besteden aan de problematiek door efficiënte technologieën in te zetten en de werven beter te organiseren, vermindert de opdrachtgever de risico's.

I

I

1e TRIMESTER 2012 NAVB INFO 13

Voor een betere preventiecultuur Verslag van het XIXe wereldcongres voor veiligheid en gezondheid op het werk

M “

idden september verzamelden 5.400 experts uit meer dan 140 landen in Istanbul om kennis en ervaringen uit te wisselen over preventie en bescherming op het werk. De rode draad doorheen het XIXe wereldcongres voor veiligheid en gezondheid op het werk van ILO en ISSA was de implementatie van een veiligheids- en gezondheidscultuur. Daarbij werd het belang benadrukt van een goede sociale dialoog tussen werkgevers, werknemers en overheid en van opleiding op het vlak van preventie. De Internationale Arbeidsorganisatie ILO rapporteerde de laatste cijfers over werkgerelateerde sterfgevallen op wereldvlak, over alle arbeidssectoren heen (zie grafiek). De daling van het aantal dodelijke arbeidsongevallen steekt schril af tegen de stijging van het aantal sterfgevallen door gezondheidsproblemen veroorzaakt door het werk. Als we het aantal beroepsziekten willen Elke euro terugdringen, zijn meer geïnvesteerd in inspanningen en een proactieve aanpak een absopreventie brengt lute noodzaak. 2,2 euro op Tijdens het wereldcongres werd ook wetenschappelijk aangetoond dat investeren in preventie van arbeidsongevallen en beroepsziekten loont: elke euro die geïnvesteerd wordt in preventie van arbeidsongevallen en beroepsziekten, brengt, zo blijkt, 2,2 euro op. Preventiemiddelen en -maatregelen voorkomen dus niet alleen veel leed, maar lonen ook op economisch vlak.

”

Oorzaken werkgerelateerde sterfgevallen (wereld, alle sectoren) 110

%

Gezondheidsprobleem 104%

100%

100

Arbeidso

90

ngeval 90%

80 70 60

2003

2008

  arbeidsongeval gezondheidsprobleem

2003

2008

358.000

321.000

1.950.000

2.020.000

Carl Heyrman, directeur-generaal van het navb, maakte tijdens het congres de balans op van de implementatie van de “Verklaring van Brussel”. Deze verklaring omvat een reeks maatregelen in de strijd tegen de gevolgen van de vergrijzing en de globalisering in de bouw voor de veiligheid en de gezondheid van werknemers. Dat thema zal verder uitgewerkt worden tijdens het XXXe symposium van ISSA-C, van 16 tot 18 oktober in Boston.

De ‘signalisatieverantwoordelijke’ bij wegenwerken

S

inds een achttal jaar bestaat er in de bouwsector een collectieve arbeidsovereenkomst (cao) die aannemers van werken waarbij een gedeelte van de openbare weg in beslag wordt genomen, verplicht om een personeelslid aan te stellen dat erover waakt dat de aangebrachte signalisatie te allen tijde in overeenstemming is met het signalisatieplan. Deze verplichting geldt bijgevolg niet alleen voor het uitvoeren van wegenwerken, maar voor elke bouwplaats

I

I

14 NAVB INFO 1e TRIMESTER 2012

waarbij bijvoorbeeld een hefwerktuig een gedeelte van de openbare weg inneemt.

omdat de huidige cao een vrijstelling voorziet voor personen die in het bezit zijn van een diploma VCA Basisveiligheid.

Wat bepaalt deze cao? In de bestaande cao wordt gesteld dat de signalisatieverantwoordelijke (het personeelslid dat door de aannemer wordt aangesteld om te waken over de aangebrachte signalisatie) een aangepaste opleiding moet volgen. Het navb heeft al in 2004 een dergelijke opleiding ontwikkeld, maar deze opleiding wordt niet vaak georganiseerd

Waarom moet deze cao aangepast worden? Het sectorale akkoord dat in mei van dit jaar werd afgesloten in de bouwsector, voorziet in de aanpassing van de huidige cao, en wel om twee bijzondere redenen. • Ten eerste is de term ‘signalisatieverantwoordelijke’ bijzonder slecht gekozen,

omdat hij verwarring kan creëren met de signalisatieverantwoordelijke van wie de functie aan bod komt in het Ministerieel Besluit van 7 mei 1999 en van wie de naam en het telefoonnummer vermeld moeten staan op het zwart-gele bord aan het einde van het traject met wegenwerken. De benaming ‘bevoegd persoon signalisatie’ zou deze verwarring kunnen wegwerken. • Als tweede en belangrijkste reden moeten de specificaties voor de opleiding van deze ‘signalisatieverantwoordelijke’, zoals hij in de huidige cao wordt genoemd, grondig worden herzien. De opleiding VCA Basisveiligheid behandelt de problematiek van signalisatie bij wegenwerken zelfs niet ten dele. De personen die in het bezit zijn van een diploma VCA Basisveiligheid zouden dan ook het best niet langer vrijgesteld worden voor de opleiding van ‘signalisatieverantwoordelijke’. De herziening van de huidige cao is gepland voor het najaar van 2012.

goedepraktijkvoorbeeld

Goede praktijken voor de behandeling van onderdelen van inspectieputten Situatie

• Werken: Gebruik van specifieke klemmen voor de uitvoering van onderdelen van inspectieputten en rioleringsbuizen. • Firma: Verschillende aannemers hebben deze techniek al gebruikt, onder andere HENDRIK VANLERBERGHE BVBA, JOZEF VANDEN BUVERIE en Co NV, J.DEVAERE NV, VAN BROEKHOVEN’S NV, ... • Contactpersonen: Werfbeheerders en preventieadviseurs. • Betrokken navb-adviseurs: Roland Delarue, Jurgen Derycke, Ronald Plu, Guillaume Gioia.

Probleemstelling Bij de plaatsing van de putten, deksels, ringen en prefab putdeksels bestaat er een reëel risico op verbrijzeling van de handen en vingers tussen de verschillende onderdelen van een inspectieput. Onderdelen van inspectieputten worden meestal geplaatst met behulp van lengen, haken, klemmen of zuigvlakken, waarbij een manuele tussenkomst nodig is. Bij de uitvoering bestaat dan ook een risico op knelling en verbrijzeling, met alle letsels vandien.

Praktische maatregelen Bij onze campagne 'Wegenwerken' werd de nadruk gelegd op de beveiliging van de handelingen die verband houden met de plaatsing van inspectieputten of rioleringsnetwerken in sleuven en hebben onze adviseurs bijzondere aandacht besteed aan de technieken die gebruikt worden op de werf en aan de bestaande goede praktijken in de bezochte ondernemingen. Om de plaatsingshandelingen veiliger te maken raden we aan om het gebruik van klemmen voor onderdelen van inspectieputten algemeen toe te passen. Het gebruik van klemmen waarmee de bestuurder rioleringsbuizen kan plaatsen zonder de hulp van een bijkomende werknemer, is een

Deze arbeidsmiddelen zijn heftoestellen en moeten dus driemaandelijks gecontroleerd worden door een externe dienst voor technische controles (EDTC).

techniek die wijd verspreid is, maar er bestaan ook specifieke klemmen, die soms aangepast zijn aan de mechanische behandeling van onderdelen van inspectieputten en waarbij in de meeste gevallen helemaal geen bijkomende manuele hulp nodig is (een eenvoudige beweging van de arm volstaat om de klem te openen en te sluiten zodra het onderdeel op de grond geplaatst is). Deze klemmen verdienen een ruimere bekendheid! Er kunnen betonnen prefab onderdelen langs de binnenkant mee gegrepen en geplaatst worden en er kunnen stukken met een binnendiameter tot 1,2 m en met een gewicht tot 2,5 ton mee geheven worden, en dit zonder enige manuele tussenkomst. Daardoor zijn er minder mensen nodig in de uitgravingen en worden ongevallen vermeden!

I

I

1e TRIMESTER 2012 NAVB INFO 15

EXAMEN EN OPLEIDINGSAGENDA MAANDELIJKSE EXAMENSESSIES VOOR VCA “BASISVEILIGHEID” EN VCA “OPERATIONEEL LEIDINGGEVENDEN” 23/01/2012 om 9u 13/02/2012 om 9u 19/03/2012 om 9u 23/04/2012 om 9u 21/05/2012 om 9u 18/06/2012 om 9u 27/08/2012 om 9u 17/09/2012 om 9u 22/10/2012 om 9u 19/11/2012 om 9u 17/12/2012 om 9u

OPEN OPLEIDINGSSESSIES VCA “BASISVEILIGHEID”

SESSIES VOOR COÖRDINATOREN  NIVEAU B

Nederlands:

Nederlands:

16-17/01/2012 06-07/03/2012

van 08/11/2011 tot 24/04/2012 Deze sessie vindt plaats bij Syntra, Kerkstraat 1 in 3600 Genk.

Frans:

15-16/12/2011 01-02/02/2012

Frans:

OPEN OPLEIDINGSSESSIES VCA “OPERATIONEEL LEIDINGGEVENDEN”

momenteel geen sessies gepland

Nederlands:

Info: [email protected]

27/02-05/03-12/03/2012 examen 12/03/2012 om 13u Frans:

24/01-31/01-09/02/2012 examen 09/02/2012 om 13u Alle VCA-sessies (examens en opleidingen) vinden plaats in de gebouwen van Constructiv, Koningsstraat 45, 1000 Brussel.

PUBLICATIES NAVB  VERDELINGSMODALITEITEN De verdelingsmodaliteiten en de volledige lijst met onze publicaties staan op constructiv.be

BINNENKORT GRATIS OP ONZE WEBSITE:

Prijs op papier

Gratis in pdf op constructiv.be

Bouw (PC 124)

Andere personen of ondernemingen

navb dossier

ja

€ 6,30*

€ 9,00*

navb info (per nummer)

ja

€ 3,50*

€ 5,00*

nee

€ 10,50*

€ 15,00*

ja

-

-

navb expert (beroepsmonografie)

nee

€ 8,40*

€ 12,00*

navb vademecum

nee

variabel

variabel

dvd’s en cd-roms

nee

€ 98,00*

€ 140,00*

Publicaties

jaarabonnement navb info navb info voor bouwvakkers

het nieuwe navb dossier

* Verzendingskosten inbegrepen

I

NAVB DOSSIER

NAVB EXPERT

Laatste nummers: • dl. 128: Preventiestructuren binnen en buiten de bouwsector • dl. 129: Afbraakwerken • dl. 130: De risico’s en de preventiemaatregelen bij het behandelen van bouwmaterialen bij de handelaar • dl. 131: Persoonlijke beschermingsmiddelen in de bouw

Enkele voorbeelden: • De schilder • De dakdekker • De polyvalente bouwvakker

I

16 NAVB INFO 1e TRIMESTER 2012

NAVB VADEMECUM • De signalisatie van de bouwplaatsen • De veiligheids- en gezondheidscoördinatie van tijdelijke of mobiele bouwplaatsen – Toelichting bij de regelgeving • Gids voor de preventieadviseur van een KMO in de bouwsector

Nr 132

Aangepast werk voor fysiek arbeidsongeschikte arbeiders constructiv.be