OPLEIDING TOT VERPLEEGKUNDIGE BA

OPLEIDING TOT VERPLEEGKUNDIGE BA De Geriatrische zorgvrager (GER) De verpleegkundige, als zorgverlener in de zorg voor de geriatrische zorgvragers.

Studentenhandleiding 1.4 VOLTIJD en DEELTIJD HBO-VERPLEEGKUNDE Studiejaar 2014-2015

2

OPLEIDING TOT VERPLEEGKUNDIGE BA De Geriatrische zorgvrager (GER) De verpleegkundige, als zorgverlener in de zorg voor de geriatrische zorgvragers.

Studentenhandleiding 1.4 VOLTIJD en DEELTIJD HBO-VERPLEEGKUNDE Studiejaar 2014-2015

Blokcoördinator: Auteurs Opleiding Druk:

Grieteke Kleinhuis Docenten opleiding HBOV NHL Hogeschool Voltijd en deeltijd opleiding HBOV April 2015

1

DE FASEN VAN DE ZEVENSPRONG 1. 2.

Verhelder de onduidelijkheden Definieer het Probleem & de Centrale Vraag Waar gaat het om? Waar ligt de focus in de casus? Wat voor soort probleem is het dus?

3.

Brainstorm: produceer ideeën. Noem mogelijke verbanden en effecten, eerst vrij associëren. Wat weet je er al van en wat niet? Let op: geen losse termen: wat wil je ermee?

4.

Orden de ideeën. Wat hoort logischerwijs bij elkaar? Wat kan beter apart voor duidelijke thema’s?

5.

Formuleer leerdoelen. Wat wil je kunnen, weten of begrijpen na de zelfstudie? Ga na of je met deze doelen aan de slag kan.

6.

Zoek aanvullende informatie. Studeren! Gebruik vakliteratuur.

7.

Synthetiseer en test de nieuwe informatie. Formuleer een antwoord op iedere doelstelling in eigen woorden. Tot slot: is de centrale vraag beantwoord? Evaluatie Proces & Rollen: voorzitter, notulist, groepslid

Deel A: Algemene informatie ......................................................................... 4 A.1- Introductie op het onderwijsprogramma ....................................................................... 5 A.2 Algemene doelstellingen .................................................................................................. 6 A.3 De inhoudsdeskundigen ................................................................................................... 7 A.4 Beroepsprofiel en beheersingsniveaus ............................................................................ 7 A.5 Planningsoverzicht voltijd onderwijs ............................................................................. 11 A.6 Colleges .......................................................................................................................... 13 A.7 Toets overzicht ............................................................................................................... 14 A.8 Onderwijsevaluatie ........................................................................................................ 19 A.9 Literatuur........................................................................................................................ 19

Deel B: Weekoverzicht ................................................................................. 21 Week 1: Beeldvorming en visie op ouderen en zorg ........................................................... 22 Probleem Gestuurd Onderwijs ...................................................................................................... 22 14.B CANMED 4.1 EBP ................................................................................................................... 23 14.B CANMED 2- SOVA 2 –Regulatieve vaardigheden .................................................................. 25 14.B CANMED 1- VPT (4)-Semester 2 ............................................................................................ 27 14.B CANMED 1- Klinisch redeneren 2 .......................................................................................... 28 13.SLB1 semester 2 ....................................................................................................................... 28

Week 2: Ouderen en de maatschappij. ................................................................................ 29 Probleem Gestuurd Onderwijs ...................................................................................................... 29 14.B CANMED 4.1 EBP 4 ................................................................................................................ 31 14.B CANMED 2- SOVA 2 –Regulatieve vaardigheden .................................................................. 32 14.B CANMED 1- VPT (4)-Semester 2 ............................................................................................ 33 14.B CANMED 1- Klinisch redeneren 2 .......................................................................................... 35 13.SLB1 semester 2 ....................................................................................................................... 35

Week 3: Het levensverhaal ................................................................................................... 36 Probleem Gestuurd Onderwijs ...................................................................................................... 36 14.B CANMED 4.1 EBP 4 ................................................................................................................ 38 14.B CANMED 1- VPT 4 .................................................................................................................. 38 14.B CANMED 2- SOVA 2 –Regulatieve vaardigheden .................................................................. 38 14.B CANMED 1- Klinisch redeneren 2 .......................................................................................... 39 13.SLB1 semester 2 ....................................................................................................................... 40

Week 4: ................................................................................................................................. 41 PRAKTIJKLEREN- STAGE 1- WEEK 2....................................................................................... 41 Week 5: Omgang en begeleiding mensen met dementie .................................................... 42 Probleem Gestuurd Onderwijs ...................................................................................................... 42 14.B CANMED 4.1 EBP 4 ................................................................................................................ 44 14.B CANMED 1- VPT (4)-semester 2 ............................................................................................ 45 14.B CANMED 2- SOVA 2 –Regulatieve vaardigheden .................................................................. 47 14.B CANMED 1- Klinisch redeneren 2 .......................................................................................... 48 13.SLB1 semester 2 ....................................................................................................................... 48

Week 6: Problemen in de thuissituatie ................................................................................ 49 Probleem Gestuurd Onderwijs ...................................................................................................... 49 14.B CANMED 4.1 EBP 4 ................................................................................................................ 51 14.B CANMED 1- VPT (4)-semester 2 ............................................................................................ 52 14.B CANMED 2- SOVA 2 –Regulatieve vaardigheden .................................................................. 54 14.B CANMED 1- Klinisch redeneren 2 .......................................................................................... 55 13.SLB1 semester 2 ....................................................................................................................... 55

Week 7: De Geriatrische zorgvrager- multidisciplinair overleg ........................................... 56 2

Probleem Gestuurd Onderwijs ...................................................................................................... 56 14.B CANMED 4.1 EBP 4 ................................................................................................................ 58 14.B CANMED 1- VPT (4)-semester 2- TOETS ................................................................................ 58 14.B CANMED 2- SOVA 2 –Regulatieve vaardigheden .................................................................. 59 14.B CANMED 1- Klinisch redeneren 2 .......................................................................................... 60 13.SLB1 semester 2 ....................................................................................................................... 60

Week 8: Multiculturele ouderenzorg ................................................................................... 61 Probleem Gestuurd Onderwijs ...................................................................................................... 61 14.B CANMED 4.1 EBP 4 ................................................................................................................ 62 14.B CANMED 2- SOVA 2 –TOETS .................................................................................................. 63 14.B CANMED 1- Klinisch redeneren 2 .......................................................................................... 64 13.SLB1 semester 2 ....................................................................................................................... 64

Bijlage .......................................................................................................... 65 Bijlage 1 Hoe bestudeer ik een ziektebeeld? ................................................................................ 66 Bijlage 2 Vragenformulier responsiecolleges ................................................................................ 67 Bijlage 3 Evaluatieve vragenlijst ‘Functioneren gespreksleider of notulist’ ................................. 68 Bijlage 4 EBP-Beoordelen van een wetenschappelijk artikel. ....................................................... 69 Bijlage 5 Beoordelingsformulier RCT onderzoek .......................................................................... 70 Bijlage 6 Beoordelingsformulier Artikel........................................................................................ 75 Bijlage 7 Zoekstrategie .................................................................................................................. 79 Bijlage 8 Onderzoek naar gezondheid verpleegkundigen ............................................................. 80

3

Deel A: Algemene informatie

4

A.1- Introductie op het onderwijsprogramma Introductie op de onderwijsmodule Voor je ligt het blokboek van het studieprogramma De verpleegkundige en de zorgverlening aan geriatrische zorgvragers (kortweg: ‘Geriatrische zorgvragers’). In dit programma ga jij je bezighouden met de zorg voor cliënten die zich in hun latere levensfase bevinden en te maken krijgen met geriatrische problematiek. Als verpleegkundige ontmoet je deze ouderen in alle velden van de gezondheidszorg – dus binnen zowel de AGZ, als de MGZ, VGZ en GGZ. Wellicht vraag je je af waarom deze module aan het einde van het eerste studiejaar gepland staat. Dit is een logische vraag omdat geriatrische zorg veelal erg complexe zorg is. In dit blok wordt daarom flink ingezet op de rol van de HBO verpleegkundige als regisseur van zorg (toepasniveau). Daarbij is de zorg voor geriatrische cliënten de laatste jaren volop in beweging – denk hierbij aan veranderende weten regelgeving (macroniveau), maar tevens aan een veranderende organisatie van zorg (mesoniveau) en tenslotte ook aan ontwikkelingen op het gebied van de benadering van de individuele cliënt (microniveau). Aan het einde van het eerste studiejaar ben je beter in staat om deze ontwikkelingen met een overstijgende invalshoek – de zogenoemde ‘helikopterview’ - te bekijken dan aan het begin van de opleiding. Introductie op de zorgvragerscategorie “Het is geen kunst om oud te worden, het is een kunst om er mee te leven” (Goethe). Soms hoor je oudere mensen deze opmerking wel eens maken. Met andere woorden: oud worden gaat vanzelf, maar de gezondheidsproblemen die zich daarbij voordoen vallen niet altijd mee. Mensen gaan heel verschillend om met het ouder worden en de bijbehorende processen van achteruitgang en verlies – dit is erg afhankelijk van de persoonlijkheid en socialisatie van de betreffende zorgvrager. Voor jou als verpleegkundige is het van belang zorgvuldig stil te staan bij wie de oudere is en die tools in huis te hebben die het mogelijk maken om op professionele wijze goede zorg te geven. Zoals in het voorgaande al naar voren kwam, kom je als verpleegkundige veel in aanraking met ouderen – in meerdere velden van de gezondheidszorg. Dit zal de komende jaren alleen maar toenemen omdat we in Nederland met een ontwikkeling van (dubbele) vergrijzing te maken hebben: de bevolking wordt steeds ouder en ook wordt het relatieve aandeel van ouderen groter. Op dit moment zie je met betrekking tot de ouderen in onze samenleving een beetje een tweedeling: enerzijds is er een groep ouderen boven de 55 jaar die zich steeds actiever gaat gedragen. Zij zijn ondernemend – zij reizen veel, besteden tijd aan allerlei hobby’s en sporten en hebben specifieke eisen op het gebied van wooncomfort. Veelal hebben deze ouderen ook geld te besteden (babyboomgeneratie). In deze context wordt er ook wel gesproken over het ontstaan van een ‘gerontocratie’ - een samenleving waarin ouderen over veel macht en invloed beschikken. Deze ouderen hebben wat paradoxaal gezegd de toekomst. Binnen deze groep klinkt de roep om zich te mobiliseren en verenigen om zo sterker te staan binnen de samenleving. Deze ouderen spelen dus een cruciale rol binnen politieke en andere maatschappelijke verbanden. Anderzijds is naast deze fitte groep ouderen ook een steeds groter wordende groep ‘oudere ouderen’ die kwetsbaar is en lichamelijke en/of geestelijke problemen ondervinden. Deze toename van het aantal kwetsbare ouderen heeft een toename van zorgen hulpvragen tot gevolg. De komende decennia zal daarom een steeds grotere groep ouderen een beroep moeten doen op professionele zorgvoorzieningen (SER, 2000; VWS, 2008). Als verpleegkundige krijg je natuurlijk direct te maken met deze trend. Kennis en inzicht met betrekking tot de geriatrie is dus een must. Gedurende de komende weken ga je verdiepen in veel voorkomende ziektebeelden en zorgvragen van geriatrische cliënten. Dit wordt geïntegreerd met het toepassen van verpleegkundige diagnostiek en methodiek. Daarnaast ga je met elkaar in gesprek over specifieke aandachtspunten met betrekking tot de verpleegkundige beroepsattitude en communicatieve vaardigheden. 5

We hopen dat je in de komende weken de zorg voor ouderen vooral zal zien als zorg die veel mogelijkheden en kansen biedt: geriatrische zorg richt zich op de kwaliteit van alle levensaspecten (variabelen) en heeft als belangrijke pijler het hebben van aandacht, rust en tijd voor mensen. Het is boeiend om deze mensen, die een groot gedeelte van hun leven al achter de rug hebben, die zorg die zij nodig hebben te kunnen bieden. En daarmee wordt het mogelijk om ouderen van zorg te voorzien die recht doet aan de - in het voorgaande benoemde - uniciteit van de betreffende personen. Een mooie uitdaging dus!

Organisatie Leerjaar Onderwijsperiode Onderwijsweken Toets week Herkansing toetsen P4 EXTRA Stage week

:1 :4 : kalenderweek 17 t/m 25 : week 26 en 27 : kalenderweek 28 : kalenderweek 28 (inhaalmoment)

Naast het programma ‘ de geriatrische zorgvrager’, is er nog sprake van studieloopbaanbegeleiding (SLB). Zie voor de handleiding SLB op BB course: HBO-Verpleegkunde.

A.2 Algemene doelstellingen Met betrekking tot het blok ‘De geriatrische zorgvrager’ gelden de volgende algemene doelstellingen, die betrekking hebben op de betreffende zorgcategorie: Conceptueel integratieve leerlijn 1. De student kan een analyse maken van de in het blok ‘De geriatrische zorgvrager’ opgenomen ziektebeelden. 2. De student kan benoemen welke verpleegkundige aandachtspunten er zijn in de zorg voor cliënten die te maken hebben met de bij voorgaande doelstelling genoemde ziektebeelden en koppelt deze aandachtspunten aan de CANMEDS. 3. De student kan beschrijven op welke wijze het Neuman Systems Model toegepast kan worden in de zorg voor geriatrische zorgvragers. 4. De student kan een aantal actuele trends en ontwikkelingen herkennen en benoemen die betrekking hebben op de ouderenzorg en kan een eigen visie verwoorden op deze trends en ontwikkelingen. 5. De student kan omschrijven wat zorg in de laatste levensfase inhoudt. 6. De student kan beschrijven welke wet en regelgeving van belang is bij de geriatrische zorgvrager. 7. De student kan een beschrijving geven van kwaliteit van zorg in de geriatrische zorg. 8. De student kan een aantal basis verpleegtechnische en sociaal- communicatieve vaardigheden demonstreren. 9. De student kan reflecteren op eigen denken, voelen en handelen. 10. De student kan feedback geven en ontvangen. 11. De student past studievaardigheden toe en kan samen studeren met een medestudent. 12. EBP – de student ontwikkelt haar/zijn van onderzoeksvaardigheden.

6

A.3 De inhoudsdeskundigen De deskundigheid binnen het blok ‘Geriatrische zorgvragers’ is als volgt onderverdeeld: Propedeusecoördinator: Grieteke Kleinhuis Inhoudsdeskundige op het gebied van psychologische variabele: Annette Keuning Inhoudsdeskundige op het gebied van fysiologische variabele: Nadine Wilczak Inhoudsdeskundige op het gebied van sociaal culturele variabele: Dick Wielenga Inhoudsdeskundige op het gebied van Praktijkleren: Anneke van der Ploeg Inhoudsdeskundige op de sociaal relationele vaardigheden: Peggy Bijlsma Inhoudsdeskundige op de verpleegtechnische vaardigheden: Siemen de Roo Inhoudsdeskundige m.b.t. EBP: Nynke Boonstra Studieloopbaanbegeleiding: Paula Groenewoud (N)ederlands-(E)ngels- (A)nders (NEA): Grieteke Kleinhuis Contactpersoon Studeren met een functiebeperking: Grieteke Kleinhuis

A.4 Beroepsprofiel en beheersingsniveaus De Vereniging van Verpleegkundigen & Verzorgenden Nederland heeft een nieuw ‘Beroepsprofiel Verpleegkundige’ ([V&VN], 2012) ontwikkeld. Op basis van dit nieuwe beroepsprofiel is er door de landelijke HBO-V’s voor gekozen, gezamenlijk een opleidingsprofiel te ontwikkelen. Dit opleidingsprofiel voor de HBO-V‘s zal naar verwachting gereed zijn in juni 2014. Anticiperend op het nieuwe opleidingsprofiel, biedt de HBO-V van NHL Hogeschool met ingang van studiejaar 2014-2015 een programma aan dat gebaseerd is op het nieuwe beroepsprofiel. Met ingang van studiejaar 2015-2016 zal het opleidingsprofiel Verpleegkundige (V&V2020) door alle zeventien opleidingen Verpleegkunde in Nederland zijn geïmplementeerd. In het Beroepsprofiel Verpleegkundige (2012) wordt uitgegaan van de CanMEDS-gebieden. CanMEDS staat voor Canadian Medical Education Directions for Specialists. Er wordt een onderscheid gemaakt in zeven competentiegebieden, namelijk: 1. vakinhoudelijk handelen: de verpleegkundige als zorgverlener 2. communicatie: de verpleegkundige als communicator 3. samenwerking: de verpleegkundige als samenwerkingspartner 4. kennis en wetenschap: de verpleegkundige als reflectieve professional 5. maatschappelijk handelen: de verpleegkundige als gezondheidsbevorderaar 6. organisatie: de verpleegkundige als organisator 7. professionaliteit en kwaliteit: de verpleegkundige als kwaliteitsbevorderaar

7

Hoewel de competentiegebieden apart van elkaar zijn beschreven, zijn zij onlosmakelijk met elkaar verbonden, met het competentiegebied Zorgverlener als kern van de beroepsuitoefening. Naarmate de opleiding vordert, wordt er een steeds groter appel gedaan op kennis, vaardigheden en attitude. De opleiding biedt je een programma aan dat het mogelijk maakt de verpleegkundige competenties op opeenvolgende beheersingsniveaus te ontwikkelen. De mate van bekwaamheid is geconcretiseerd in vier niveaus. Het betreft de niveaus: weten, toepassen (kennen), laten zien en doen (handelen) volgens de piramide van Miller (1990). In schema ziet het er als volgt uit:

NIVEAU

Waar in de opleiding? Startbekwaam

Niveau 4: Doen

Jaar 4

Niveau 3: Laten zien

Jaar 3

Handelen

Gevorderde

Gevorderde

Niveau 2: Toepassen

Kennen Beginner

Jaar 1/ jaar 2 Niveau 1: Weten

OMSCHRIJVING Laten zien van competent gedrag in de complexe beroepspraktijk (stage, BPV, externe opdrachtgever) Laten zien/oefenen van competent gedrag (integratie kennis, vaardigheden en houding) in een realistische, maar herkenbare situatie (routine, rollenspel, praktijksimulatie, projecten) Toepassen van kennis in theoretisch probleem of praktische vaardigheid (casus, werkstuk, praktijkleren, praktijklessen) Vakkennis en algemene kennis opdoen

8

A.5 Planningsoverzicht voltijd onderwijs Conceptuele leerlijn Week 1 Kw 17

Kw 18

MEIVAKANTIE

Week 2 Kw 19

Ouderen en de maatschappij HC 3: Ouderdomsziekten I HC 4: Ouderen en de maatschappij HC 5: Kwaliteitszorg Responsiecollege

Onderwijsgroepsbijeenkomst 1: Bespreken voorbereidingsopdracht voorbespreking taak 1 (De geriatrische zorgvrager in beeld)

Onderwijsgroepsbijeenkomst 2: Nabespreken taak 1 (De geriatrische zorgvrager in beeld) Voorbereiden taak 2 (Over complexiteit gesproken)

SOVA: training VPT: training


Het levensverhaal HC 7: Levensbeschouwing en levenseinde HC 8: Levenslooppsychologie Responsiecollege

Week 4 Kw 21 Week 5 Kw 22

Vaste vaardigheden lijn (SOVA en VPT)

Beeldvorming en visie op ouderen en zorg HC 1: Introductiecollege Geriatrie Responsiecollege

Week 3 Kw 20

Integratieve leerlijn (PGO)

Onderwijsgroepsbijeenkomst 3: Nabespreken taak 2 (Over complexiteit gesproken) voorbespreking taak 3 (Oude mensen en de dingen die voorbij gaan…?)


EBP

Klinisch redeneren

HC Werkcollege Training- zie rooster

Onderwijs aan enkele groepen. Kijk op het rooster

EBP

Klinisch redeneren

HC Werkcollege Training- zie rooster


EBP

Klinisch redeneren

HC Werkcollege


EBP

Klinisch redeneren

HC Werkcollege


PRAKTIJKLEREN- STAGE 1- WEEK 2 Omgang en begeleiding van mensen met dementie HC 10: Verlies, rouw en eenzaamheid HC 11: Vormen van dementie, depressie en delier Responsiecollege

Onderwijsgroepsbijeenkomst 4: Nabespreken taak 3 (Oude mensen en de dingen die voorbij gaan…?) voorbespreking taak 4 (De weg zoeken)


11

Week 6 Kw 23

Problemen in de thuissituatie HC 13: Rechtspositie en toepassing BOPZ: Middelen en maatregelen bij geriatrische zorgvragers HC 14: Ouderdomsziekten II Responsiecollege

Week 7 Kw 24

Onderwijsgroepsbijeenkomst 5: Nabespreken taak 4 (De weg zoeken) voorbespreking taak 5 (Parkinson)

De geriatrische zorgvrager en multidisciplinair overleg HC 16: Gezondheidsproblemen bij Onderwijsgroepsbijeenkomst 6: ouderen en het verpleegkundig proces Nabespreken taak 5 (Parkinson) a.d.h.v. het NSM Voorbespreking taak 6 (Stroke HC 17: Ouderdomsziekten III services) Responsiecollege

Week 8 Kw 25


VPT-PRAKTIJKTOETS Zie rooster.

Onderwijsgroepsbijeenkomst 7: Nabespreken taak 6 (Stroke services) Evaluatie

Klinisch redeneren

HC Werkcollege


EBP

Klinisch redeneren

HC Werkcollege


EBP

Klinisch redeneren

HC Werkcollege


SOVA-TOETS In les

Multiculturele ouderenzorg HC 19: Transmuralisering HC 20: Ouderen en medicatiegebruik Responsiecollege

EBP

VPT-PRAKTIJKTOETS Zie rooster. SOVA-TOETS In les

12

A.6 Colleges Tijdens het blok ‘De Geriatrische Zorgvrager’ zijn er verschillende soorten colleges ingepland: Hoorcollege De meeste hoorcolleges worden opgenomen en geplaatst op de BB course- HBO-Verpleegkunde. Responsiecollege Naast de hoorcolleges staan er responsiecolleges gepland. Gedurende een lesperiode is het voor studenten mogelijk om gebruik te maken van een responsiecollege PGO. Dit college is vraag gestuurd en dat betekent dat de inhoud van het college door studenten wordt bepaald. Voorwaarde is dat studenten vragen aanleveren, zodat de docent aan de hand van de aangeleverde vragen het college kan vormgeven. Procedure! In periode 3+ 4 van jaar 1 en in jaar 2 leveren studenten per OWG vragen aan. Het ‘Vragenformulier responsiecolleges’, achter in de studentenhandleiding (en te vinden op BB -> Samen Studeren), wordt hiervoor gebruikt. De vragen worden uiterlijk donderdagmiddag 12.00 uur, voorafgaand aan het responsiecollege, gedeponeerd in het daarvoor bestemde postvak (tegenover het skillslab).

13

A.7 Toets overzicht Overzicht van de toetsen

NEA

STAGE 1

STUDIEJAAR 2015-2016- PRPEDEUSE – ONDERWIJSPERIODE 2

*= B betekent Beginner Code onderwijseenheid lang

Code toetseenheid kort

EC Toetsvorm

14.B-VPK- GER

2

Vernieuwd, zie BB HBOVerpleegkunde

14.B-Domeinkennis-GER 14.B-CANMED 1-Klinisch redeneren 2 14.B-CANMED 4.1-EBP 4 14.B-CANMED 1-Verpleegkundig Vaardigheden-semester 2 14.B-CANMED2-SOVA2-Regulatieve vaardigheden

14.B-VPK-DK- GER

6

Tentamen

14.B-CM4.1-EBP4 14.B-CANMED 1-VPTSEM 2

1

Tentamen Individuele performanceassessment

14.B-CM2-SOVA2

1

13. SLB1-semester2

13.SLB1-sem2

1

14.B-PR-Stage 1w1 14.B-PR-Stage 1w2 14.B-CT- 7.3

1 1 1

Individueel Portfolioassessment Individueel Portfolioassessment Individueel Portfolioassessment

14.NEA-1 14.NEA-2

1 1

Individueel Portfolioassessment Individueel Portfolioassessment

14.B-Verpleegkunde-GER

PRAKTIJKLEREN 14.B-Praktijkleren Stage 1-week 2 14.B-Praktijkleren Stage 1-week 2 14.B-COMP.TOETS- 7.3 NEDERLANDS- ENGELS- ANDERS 14. NEDERLANDS- ENGELS- ANDERS-1 14. NEDERLANDS- ENGELS- ANDERS-2

2

Groepsperformance assessment Individueel portfolioassessment

14

Toelichting toets overzicht.

Toetscode 14.B-VPK- GER Relatie CANMED Bijbehorende onderwijseenheden EC Niveau Toetsvorm

De verpleegkundige als samenwerkingspartner. 14.B-Verpleegkunde-GER 2 Beginner

Deze toets is gelijk aan de toets van periode 3. Volledige beschrijving van de toets is te vinden op BB HBO-Verpleegkunde; Onderwijs jaar 1 Studiejaar 2014-2015 Onderwijsperiode 4 -de geriatrische zorgvrager (GER

Toetscode: 14.B-VPK-DK- GER Relatie CANMED Bijbehorende onderwijseenheden

EC Niveau Toetsvorm

De verpleegkundige als zorgverlener. 14.B-Domeinkennis - GER 14.B-Verpleegkunde- GER 14.B-CANMED 1-Klinisch redeneren 2 6 Beginner Tentamen (MC vragen- drie antwoordmogelijkheden)

Het tentamen heeft betrekking op alle aangeboden leerstof binnen de hierboven vermelde programmaonderdelen, inclusief de zelfstudieopdrachten. Richtinggevend zijn de algemene doelstellingen in deel A en de specifieke doelstellingen in deel B, plus de leerdoelen geformuleerd tijdens de PGO-bijeenkomsten. Bij het tentamen wordt gebruikgemaakt van een antwoordkaart die ter beoordeling wordt ingelezen door een computer. Instructie over het juist gebruik van het scoreformulier vind je op intranet Verpleegkundige-BA, in het kader TOETSEN. TOETSKANS 2: deze vindt plaats in kalenderweek 28.

15

Toetscode: 14.CM4.1B-EBP4 Relatie CANMED Bijbehorende onderwijseenheden EC Niveau Toetsvorm Toetstijd

De verpleegkundige als reflectieve professional N2:1+2 ; N1:6; N1:3+5 14.B-CM4.1-EBP 1 1 Beginner Tentamen 90 minuten

TOETSKANS 2: deze vindt plaats in kalenderweek 28. Bij de individuele schriftelijke toets wordt de opgedane kennis getoetst door vragen over een onderzoeksartikel. Je moet de stof kunnen herkennen en toepassen. De toets bestaat uit 10 open vragen en 10 gesloten vragen.

Toetscode: 14.B-CM 1-Verpleegkundig Vaardigheden-sem.2 Relatie CANMED Bijbehorende onderwijseenheden EC Niveau Toetsvorm

De verpleegkundige als zorgverlener. 14.B-CANMED 1-Verpleegkundig Vaardigheden-semester 2 2 Beginner Individuele performance

Informatie over de vaardigheidstoets Aan het eind van semester 2 wordt de beheersing van verpleegtechnische vaardigheden VPT 3 en VPT 4 getoetst. Het betreft vaardigheden die zijn getraind tijdens de lessen in periode 3 en 4. De studenten worden in tweetallen ingepland voor het uitvoeren van de vaardigheden. Tijdens de toets vervult de student om de beurt de rol van cliënt en de rol van degene die de zorg geeft. Vooraf aan de toets wordt een casus gegeven. De student voert de vaardigheden uit die staan vermeld in de opdracht. De uitvoering moet in overeenstemming zijn met de observatielijsten. De docent VPT zal de vaardigheden observeren en beoordelen. Na afloop van de toets wordt de beoordeling gedeeld met de student. De beoordeling is onderbouwd met gerichte feedback. De observatielijsten met bijbehorende casuïstiek worden tijdens de trainingen al met de student gedeeld zodat ter voorbereiding op de toets gericht geoefend kan worden. Gedurende het semester wordt er voldoende ruimte gegeven om vaardigheden zelfstandig en begeleid te oefenen. Verdere informatie over de procedure en over de inhoud van de toets wordt tijdens de lessen gegeven en op blackboard geplaatst. TOETSKANS 2: deze vindt plaats tijdens de toetsweken 26 of 27.

16

Toetscode: 14.B-CM 2-SOVA 2 Onderwijs en toetsing vindt plaats in onderwijsperiode 3 of 4- zie rooster. Relatie CANMED Bijbehorende onderwijseenheden EC Niveau Toetsvorm

De verpleegkundige als communicator. 14.B-CANMED 2-SOVA2 1 Beginner Groepsperformance

De opdracht bestaat uit het demonstreren van een passende gespreksmodel en –techniek naar aanleiding van een casus. Tijdens het toetsmoment wordt er ad random een casus getrokken. Op basis van de gegevens uit de casus bepaal je de meest passende gespreksvorm en belangrijkste gesprekstechnieken. Na enkele minuten voorbereiding wordt het gesprek uitgevoerd. De beoordelingslijsten per gespreksmodel zijn te vinden op BB HBO-Verpleegkunde. Je SOVA docent geeft in les 6 meer uitleg over de procedure en de manier van assessen. TOETSKANS 2: deze vindt plaats tijdens de toetsweken 26 of 27.

Toetscode: 14.ENA 1 EN 2 Bijbehorende onderwijseenheid: 14. ENGELS/ NEDERLANDS /ANDERS 1 EN 2 EC : 2x 1 EC Toetsvorm : Individueel portfolioassessment Voor meer informatie wordt verwezen naar de NEA informatie op BB course HBO-Verpleegkundeonderwijs jaar 1. SCHRIJF TIJDIG IN VOOR DE GEADVISEERDE TAALCURSUS! Voor vragen en/ of doorsturen documenten kun je mailen naar [email protected]

!!!!! Aandacht voor afronding programmaonderdelen 14.PRAKTIJKLEREN- stage 1 In de map; beoordeling stage 1, staat per onderdeel beschreven welke documenten en uitwerkingen van opdrachten je moet aanleveren om in aanmerking te komen voor de 3x 1 EC voor de onderdelen stage 1. Om de competentietoets te kunnen uitwerken heb je informatie en documenten nodig uit de stageweken 1 en 2. Lees zorgvuldig! Je vindt de map; Beoordeling stage 1 op: BB HBO-Verpleegkunde- Onderwijs jaar 1 -Studiejaar 2014-2015 - Praktijkleren- STAGE 1. Je SLB- docent kan eventuele vragen m.b.t. dit programmaonderdeel beantwoorden. Inleverdatum! Heb je stageweek 1 en 2 doorlopen dan mail je de uitwerking van de competentietoets en alle andere gevraagde documenten (bv registratie praktijkuren) naar je SLB docent voor 12-06-2015, 17.00 uur. Zie toetsplanning, bijlage studiegids 2014-2015.

17

Toetscode 13-SLB- jaar 1 semester 2 1 Portfoliopresentatie Doel toets: Vaststellen of de student voldoende voortgang heeft geboekt met het behalen van de SLB doelstellingen. Toetsvorm: portfoliopresentatie (student en SLB docent) De student presenteert de bewijzen die de individuele voortgang m.b.t. de SLB doelstellingen, zo objectief mogelijk, aantoont. Deze bewijzen zitten in het digitale portfolio. Kijk voor meer informatie over de portfoliopresentatie en de rol van het portfolio daarbinnen, op Blackboard HBO-Verpleegkunde- Onderwijs- SLB. De SLB docent nodigt je uit voor gesprek binnen de kalenderweken 23-28.

18

A.8 Onderwijsevaluatie Na afloop van het onderwijs ontvangt de student, via het NHL mailadres, een link naar een digitale evaluatieomgeving. We noemen deze omgeving ‘de HBO-spiegel’. De student wordt dringend verzocht vragen formulier zorgvuldig in te vullen, zodat de opleiding in het kader van kwaliteitszorg de kwaliteit van het onderwijs kan bewaken. De resultaten van de digitale evaluatie worden door de opleiding samen met de leden van de klankbordgroep propedeuse besproken. De leden van de klankbordgroep rapporteert terug naar de onderwijsgroep. Evaluatieve opmerkingen, en/of suggesties ter verbetering met betrekking tot het onderwijsprogramma, kan de student beschrijven op het digitale evaluatieformulier. Hierover hoeft niet tussentijds gemaild te worden met bijvoorbeeld de coördinator propedeuse. Mocht het een onderwerp betreffen dat met spoed geregeld moet worden dan dit a.u.b. aanleveren bij het lid van de klankbordgroep. Hij/ zij neemt contact op met de coördinator propedeuse.

A.9 Literatuur Verplichte literatuur Beumer, F.J.A., Reith, M.M.A. (2013). Recht voor professionals. Groningen / Houten: Noordhoff Uitgevers Schim van der Loeff-van Veen, R.J. (2012). Geriatrie Basiswerken verpleging en verzorging. Houten: Bohn Stafleu Van Loghum. Van Vuuren, A. & Vermeij, T. (2012). De verpleegkundige in de zorg aan chronisch zieken. Amersfoort: Thieme Meulenhof. Verberk, F. & Merks, A. (2013). Het Neuman Systems Model. Assen: Koninklijke Van Gorcum BV. Eliens, A.M. & Zelm, R.T. van (2011). Verpleegkundige besluitvorming. Dwingeloo: Kavanah. Carpenito, L.J. (2012). Zakboek verpleegkundige diagnosen. Groningen: Wolters-Noordhof. Transferpunt vaardigheidsonderwijs (2009). Skills Online. Maastricht: Transferpunt Vaardigheidsonderwijs. Landelijk Overleg Opleidingen Verpleegkunde (2014). Beroepsprofiel Verpleegkundige. Bachelor Nursing 2020. Molen, H.T., Hommes, M., Kluijtmans,T. (2011). Gespreksvoering. Basisvaardigheden en gespreksmodellen. Groningen:/Houten: Noordhoff Uitgevers Waugh, A et al (2012). Ross en Wilson Anatomie en fysiologie in gezondheid en ziekte. Maarssen: Elsevier Gezondheidszorg.Limited 2007. EBP Cox, K., Louw, D. de, Verhoef, J. & Kuiper, C. (2012) Evidence-based practice voor verpleegkundigen; Methodiek en toepassing. Den Haag, Boom Lemma uitgevers. Hoofdstuk 2,5,6 Fischer, T. & Julsing, M. (2014). Onderzoek doen!Kwantitatief en kwalitatief onderzoek. Groningen, Noordhoff Uitgevers. Hoofdstuk 3.5, 7 & 8 Artikelen op BB in map EBP

Literatuursuggesties (niet uitputtend!; Achterberg, van, Th. (2002). Effectief Verplegen deel 1. Dwingeloo: Kavanah Achterberg, van, Th. & Eliens, A.M. (2005). Effectief Verplegen deel 2. Dwingeloo: Kavanah Achterberg, van, Th., Eliens, A.M. & Strijbol, N.C.M. (2006). Effectief Verplegen deel 3. Dwingeloo: Kavanah 19

Allewijn, M. (2010). Basisboek zorg om ouderen. Houten: Bohn Stafleu Van Loghum Bernlef, J. (2008). Hersenschimmen. Amsterdam: Querido Bohlmeijer, M. (2007). De betekenis van levensverhalen: theoretische beschouwingen en toepassingen in onderzoek en praktijk. Houten: Bohn Stafleu Van Loghum Bruntink, R. (2003). Een goede plek om te sterven. Palliatieve zorg in Nederland. Zutphen: Plataan Mönnink, de, H.J. (2008). Verlieskunde. Maarssen: Elsevier Gezondheidszorg Oostelaar, D. en Wolfswinkel, G. (2006). Ouderen in de samenleving. Uitgever: Coutinho Pool, A. & Mast, J. (2011). Eerst buurten, dan zorgen. Professioneel verplegen en verzorgen bij Buurtzorg. Den Haag: Boom Lemma Pool, A. & Schumacher, J. (2005). Rollen en competenties van de hbo-verpleegkundige in het verpleeghuis. Utrecht: LEMMA BV Thé, A.M. (1997). Vanavond om 8 uur: verpleegkundige dilemma's bij euthanasie en andere beslissingen rond het levenseinde. Houten: Bohn Stafleu Van Loghum Verbraeck, B. & Plaats, van der, A. (2011). De wondere wereld van dementie. Maarssen: Elsevier Gezondheidszorg. Verhoeven, N. (2011). Wat is onderzoek. Amsterdam: Boom onderwijs. Aanbevolen vaktijdschriften Tijdschrift voor Psychogeriatrie, www.denkbeeld.bsl.nl European Journal of Palliative Care (official journal of the European Association for Palliative Care) International Journal of Palliative Nursing, www.ijpn.co.uk Eerste tijdschrift voor dementerenden, www.nostalgiemedia.nl Prof. dr. G.A. Lindeboom Instituut – Centrum voor medische ethiek. Via deze site zijn allerlei publicaties te lezen/downloaden op het terrein van zingeving en levensvraagstukken www.lindeboominstituut.nl Zie verder de vaktijdschriften waartoe je via de mediatheek toegang hebt! Pallium, tijdschrift voor palliatieve zorg Internetsites (Geriatrie) www.ciz.nl (Centrum Indicatiestelling zorg) www.zorgvoorbeter.nl/onderwerpen/over/dementie/ www.mezzo.nl (Landelijke Vereniging voor mantelzorgers en vrijwilligerszorg) www.nivel.nl (Nederlands Instituut voor Onderzoek van de Gezondheidszorg) www.rivm.nl www.seniorweb.nl (website voor ouderen) www.vilans.nl (Vilans Kenniscentrum ouderen) www.zonmw.nl (Nederlandse Organisatie voor Gezondheidsonderzoek en Zorginnovatie) www.actiz.nl www.npo.nl www.oncoline.nl www.pallialine.nl

20

Deel B: Weekoverzicht

21

Week 1: Beeldvorming en visie op ouderen en zorg Probleem Gestuurd Onderwijs Ter voorbereiding op de PGO bijeenkomst van deze week: Zelfstudieopdracht 1 Bestudeer de studentenhandleiding en neem vragen mee naar de bijeenkomst. Zelfstudieopdracht 2: Beeldvorming ouderen Bij deze opdracht is het de bedoeling dat je jouw opvatting over ouderen, ouderdom en de rollen en verantwoordelijkheden van bij ouderen betrokken verpleegkundigen beschrijft. Betrek hierbij in ieder geval de volgende punten: a) Jouw visie op de oudere mens b) De wijze waarop jij graag met ouderen omgaat (hierbij mag je leerervaringen uit je privéleven gebruiken) c) beschrijf de rollen vanuit de Canmeds (beroepsprofiel V&VN, 2020), die gekoppeld zijn aan de geriatrische zorgvrager. d) beschrijf Jouw verpleegkundige visie op ouderen Beschrijf je gedachten en bevindingen en vat deze vervolgens kernachtig samen. Tijdens de eerste tutorbijeenkomst wordt een discussie gevoerd met behulp van je voorbereiding.

PGO bijeenkomst TUTOR draagt zorg voor: Studentenhandleiding doornemen: nadruk planningsoverzicht en toets-overzicht deel A. De gespreksleider draagt zorg voor: 1. Inventariseren aanwezigheid. 2. Vermelden afwezigen in de notulen door de notulist. 3. Het opnieuw vaststellen van werkafspraken en een taakverdeling afspreken voor wat betreft de gespreksleider en notulist voor alle volgende bijeenkomsten. 4. Bespreken zelfstudieopdracht 2 5. Zorgt voor evaluatie van de rol gespreksleider en notulist in ongeveer 5 minuten. Hierbij wordt gebruik gemaakt van de evaluatielijst bijlage 3.

College 1: Introductiecollege Doelstellingen: 1. De student kan beschrijven wat de betekenis is van de begrippen geriatrie en gerontologie. 2. De student kan enkele algemene uitgangspunten van de zorg voor geriatrische zorgvragers benoemen. 3. De student is op de hoogte van recente ontwikkelingen op het gebied van de zorg voor ouderen.

Responsiecollege Aan de hand van de gestelde vragen zal er een inhoudsdeskundige gevraagd worden dit responsiecollege te verzorgen. Zie voor procedure responsiecollege deel A van de studentenhandleiding.

22

14.B CANMED 4.1 EBP Verspreid over de lesweken in deze onderwijsperiode staat voor iedere week een hoorcollege en werkcollege EBP geroosterd. Kijk voor het concrete lesmoment op het rooster. Daarnaast vinden verspreid over lesweek 1 en 2 trainingen PubMed plaats die verplicht zijn om te volgen. De algemene doelen voor EBP zijn dat de student de basale voor het beroep relevante onderzoeksmethoden en technieken kent, weet hoe een onderzoek met betrekking tot verpleegkundige vragen moet worden opgezet, de belangrijkste valkuilen kent, onderzoeksmethoden kan toepassen en de onderzoeksresultaten van anderen kan interpreteren en op waarde kan schatten. Hiervoor dient de student kennis te hebben van mogelijkheden en grenzen van onderzoek en van methoden van gegevensverwerving. In dit blok wordt verder gewerkt aan kennis en vaardigheden die nodig zijn om wetenschappelijk onderzoek te kunnen zoeken, begrijpen, lezen en je er een oordeel over te vormen. Om efficiënt te zoeken in PubMed moet je een zoekactie goed voorbereiden. Als je zomaar begint, krijg je vaak veel te veel treffers, die lang niet allemaal relevant zijn. Tijdens de training leer je zoeken naar het hoogste niveau van evidence met behulp van de Mesh (Medical Subject Heading) database en vrije tekstwoorden in TiAb. In PubMed word je zoekstrategie automatisch vastgelegd, zodat deze herhaalbaar is, en te exporteren naar Word.De kenmerken van een aantal onderzoeksdesigns voor epidemiologisch onderzoek komen aan de orde, waarbij duidelijk wordt bij welke vraag en binnen welk domein (diagnose, therapie, prognose, etiologie) welk onderzoeksdesign past, zoals RCT, diagnostisch onderzoek, cohort- en case control studie. Voor ieder type onderzoek worden de volgende aspecten behandeld: het design; specifieke aspecten van validiteit, betrouwbaarheid en bias; onderzoekspopulatie; methoden van gegevensverzameling; gegevens analyse; specifieke uitkomstmaten en interpretatie daarvan. Daarbij komen een aantal statistische basisbegrippen aan de orde. Ook is er aandacht voor de basisbegrippen vanuit de epidemiologie: bv incidentie, prevalentie; wat houden deze in en waar kan je die gegevens vinden. Na dit blok zal je als student in staat zijn om wetenschappelijk onderzoek te vinden, te begrijpen, de methode uit te leggen en de voor-en nadelen van diverse onderzoeksdesigns aan te geven. Met deze kennis ben je beter in staat wetenschappelijk onderzoek te interpreteren en op een kritisch wijze te beoordelen.

Doelstellingen De student kan na afronding van EBP 4: - Systematische literatuur zoeken in PubMed - Een samenvatting maken van zowel Nederlands als Engelstalige onderzoeksartikelen - Een (PICO)-vraagstellingstelling uit een onderzoek halen en op de juiste wijze formuleren - Designs en methodologie van RCT, diagnostisch onderzoek, cohort- en case control studie beschrijven - Specifieke aspecten voor diverse onderzoeksdesigns herkennen, benoemen en beoordelen, zoals populatie, gegevensverzameling, specifieke uitkomstmaten, statistische begrippen - De voor-en nadelen van diverse onderzoeksdesigns aangeven - Kwaliteitseisen van onderzoek zoals validiteit, objectiviteit, betrouwbaarheid in een onderzoeksartikel herkennen - Een onderzoeksartikel lezen en zich er een mening over vormen.

Voorbereiding hoorcollege 1: - lees hoofdstuk 6 Interventieonderzoek van Cox, K., Louw, D. de, Verhoef, J. & Kuiper, C. (2012). Inhoud hoorcollege 1: - Interventieonderzoek - Opbouw van een wetenschappelijk artikel - Beoordelen van een wetenschappelijk artikel 23

Voorbereiding werkcollege: -Neem de hand-outs van het hoorcollege mee naar het werkcollege - Lees het document beoordelen van een wetenschappelijk artikel, zie bijlage 5 en 6 - Artikel 1 Australische schapenvacht lezen, zie BB - Schrijf individueel een samenvatting (abstract) van het artikel (max. ½ A4) en zorg dat onderstaande punten in de samenvatting zijn opgenomen (zie bijlage 5). o Inleiding; Pico of DDO (Domain (de kenmerken van de patiënt of de patiëntengroep), Determinant (de interventie en de controle, indien van toepassing) en Outcome (de uitkomst). o Methoden: onderzoekspopulatie en gebruikte meetinstrumenten; o Resultaten o Discussie -Neem de samenvatting en beoordeling op papier mee naar de bijeenkomst. -Beoordelingsformulier printen en uitwerken, zie bijlage 6. -Zoek in de literatuur op wat de voor- en nadelen van dit type onderzoek zijn. Inhoud werkcollege: Deel A (45 minuten) - Maak een samenvatting van het hoorcollege - Maak in duo’s de proeftoets - Schrijf de vragen/ onduidelijkheden op die je hebt n.a.v. het beoordelen van het artikel. - Hoe kan het ODDS ratio en het betrouwbaarheidsinterval geïnterpreteerd worden? Deel B (45 minuten) - Klassikale nabespreking van de proeftoets.

24

14.B CANMED 2- SOVA 2 –Regulatieve vaardigheden Contacttijd: Per week 2 uur training in OWG. Let op! De training SOVA wordt door sommige onderwijsgroepen in periode 3 gevolgd en door sommige onderwijsgroepen in periode 4. Kijk dus goed op je lesrooster. Voor alle onderwijsgroepen geldt dat de toets staat gepland eind periode 4. Toets informatie vind je in iedere studentenhandleiding deel A, hoofdstuk Toetsen.

Bij SOVA lessen in de propedeusefase worden de getrainde vaardigheden specifiek afgestemd op de doelgroep van eerstejaars studenten HBO-verpleegkunde van de NHL. De keuze voor de inhoud SOVA -2 is gemaakt, omdat het generieke interventies en gesprekstechnieken zijn die in de AGZ, MGZ, VGG en GGZ/VGZ uitgevoerd worden door hbo-verpleegkundigen. Tijdens SOVA lessen word je getraind in gespreksmodellen die bewust gericht zijn op de interactie tussen de cliënt en de verpleegkundige. Je leert om je op een betrokken en empatische manier af te stemmen op de behoeftes en wensen van de cliënt. Door middel van specifieke gespreksmodellen en de daarbij horende technieken kun je vervolgens leren om je communicatieve interventies bewust toe te passen en te verantwoorden. Verbinding met andere onderdelen uit het curriculum: Voor de eerstejaars studenten geldt dat ze verworven kennis uit colleges en PGO kunnen toepassen op het niveau van samenwerken in tutorgroepen en tijdens stage 1. Deze SOVA training gericht al gespreksmodellen is een opmaat voor een attitude en inzichten die een voorwaarde zijn om professionele gespreksvoering toe te passen in interactie met cliënten, medestudenten en (toekomstige) collega’s. Stelling ‘Waarom moeilijk doen als het samen kan?’ (Loesje) Waar of niet waar?

Specifieke doelstellingen (betreft gehele training) De student is in staat: 1. Om SOVA basisvaardigheden (training SOVA 1) functioneel te gebruiken in een aantal dikwijls bruikbare gespreksmodellen. 2. Om gesprekken zodanig te kunnen reguleren dat de communicatie op professionele wijze wordt gedaan. 3. Om kennis en inzicht te verwerven in de meest gangbare gespreksmodellen van gesprekstechnieken. 4. Om de regulerende technieken uit gespreksmodellen bewust toe te passen in een oefensituatie met medestudenten.

25

SOVA 2 - trainingsbijeenkomst 1 Voorbereidende opdracht(en) Opdracht 1 Ter voorbereiding op het werkcollege 1. Zoek definities op van de begrippen: informatie, timing en focussen. Vermeld de bron bij iedere definitie. 2. Bestudeer: Studentenhandleiding (SH) Molen,H.,Hommes,M. & Kluijtmans,F., (2011) Gespreksvoering, basisvaardigheden en gespreksmodellen. Groningen: Noordhoff Uitgevers. HS 5 blz 91 t/m 112 Formuleer concrete vragen die je naar aanleiding van opdracht 1 hebt en zorg ervoor dat jouw vragen na afloop van het werkcollege zijn beantwoord.

Opdracht 2 Ter voorbereiding op het werkcollege Bestudeer de handleiding grondig en vind individueel antwoord op de vragen: 1. Wat moet de groep doen en wat moet de groep aan het einde laten zien voor het groepsportfolio assessment? 2. Wat moet ik als individu doen en wat moet ik als individu aan het einde laten zien bij het groepsportfolio assessment? 3. Welke taakverdeling in de groep stel je voor? 4. Bereid je voor op de theorie van het informatievergarend gesprek HS 5.

Inhoud bijeenkomst Start training SOVA 2 Inleiding op de training. Samenstellen subgroepjes en datum en tijd assessment vaststellen. Het informatievergarend gesprek Interviewvormen Timing & focussen Bijzondere aspecten in een interview Basisvaardigheden voor informatieverzameling. Knelpunten bij het interviewen. In subgroep: Werken aan de opdracht 5.1 t/m 5.8 vanaf blz 98 boek.

26

14.B CANMED 1- VPT (4)-Semester 2 Onderwerpen thema: wondverzorging: zwachtelen van lichaamsdelen ● Zwachtelen van stompe lichaamsdelen ● zwachtelen van conische lichaamsdelen ● Zwachtelen van scharnierende lichaamsdelen ● Zwachtelen van lichaamsdelen met gelijke omtrek Leermiddelen: skills online thema wondverzorging, materialen uit het skillslab. Internet website: http://www.startwondverzorging.nl/ Algemene oriëntatie op het thema wondverzorging: Lees de algemene oriëntatie van het thema wondverzorging in skillsonline, bekijk specifiek de kennisclip en maak de test. Zorg ervoor dat je de begrippen ulcus cruris, decubituswond helder hebt en dat je daarnaast weet hoe de fasen in het wondgenezingsproces verlopen. A. Oriëntatie onderdeel: zwachtelen van lichaamsdelen Formuleer antwoorden op leerdoelen 1 t/m 8 , neem je uitwerking en vragen mee naar de les. lees de algemene oriëntatie en kijk specifiek naar de betekenis van de blauw gedrukte items: Voorbereiden practicum ● Maak opdracht: 1 “wat geeft steun” en opdracht 6: “ 5 basis windingen” ● Bestudeer de inhoudelijke analyses ● Bekijk de werkwijze films Onderarm, Stomp, Hand, Knie en Enkel Voorbereidingsopdracht SL Bediscussieer de individuele voorbereidingsopdrachten in groepjes van 3 tot 4 studenten. Training: Bespreken van de voorbereidingsopdrachten en de door jou meegenomen vragen: Bij aanvang van de training is het de bedoeling dat je minimaal twee vragen meeneemt voor je medestudenten en of de trainer. In de training wordt gedurende de eerste 20 minuten aandacht geschonken aan deze vragen. Demonstratie verschillende materialen door docent Demonstatie door docent samen met student van: het zwachtelen van stompe lichaamsdelen, scharnierende lichaamsdelen en lichaamsdelen met gelijke omtrek Demonstratie door studenten: zwachtelen van conische lichaamsdelen Oefenmoment: alle bovengenoemde vaardigheden. In groepjes van 3 of 4 studenten oefen je alle bovengenoemde vaardigheden. Oefen de eerste keer met de verkorte observatielijst en vervolgens nog een aantal keren met de gewonde Observatie en Oefenlijsten. Daarnaast kun je ook gebruik maken van de verbalisatie schema’s. Wanneer je de vaardigheden al vrij goed gaat beheersen kun je gebruik maken van de oefenopdrachten die je onder het tabblad zelfstandig oefenen kunt vinden.

27

14.B CANMED 1- Klinisch redeneren 2 Contacttijd: 1 bijeenkomst per periode á 2 uur in 2-OWG Wanneer?: zie rooster!!!! Er bestaan verschillende definities van klinisch redeneren. Een korte en praktische wordt beschreven in het boek ProActive Nursing: Klinische problematiek inzichtelijk van Marc Bakker. Hij zegt: “Redeneren is het door nadenken een standpunt bepalen, een gedachtegang ontwikkelen met betrekking tot de gang van zaken rond een situatie” (Bakker, 2013). Een andere en veel aangehaalde definitie is die van V&VN. Zij stellen: “klinisch redeneren is een continue proces van gegevensverzameling en analyse gericht op de vragen en problemen van een individu en zijn naasten, in relatie tot ziekte en gezondheid” (V8VN, 2012). In de studentenhandleiding IKZ zijn er werkcolleges klinisch redeneren gepland. In deze werkcolleges wordt aan de hand van de systematiek van de 6 stappen van het klinisch redeneren (Bakker, 2013) aan de beschreven casussen gewerkt. De 6 stappen van het klinisch redeneren (Bakker, 2013) omvatten: Stap 1: Oriëntatie op de situatie/klinisch beeld Stap 2: Klinische probleemstellingen Stap 3: Aanvullend klinisch onderzoek Stap 4: Klinisch beeld Stap 5: Klinisch verloop Stap 6: Nabeschouwing In het kader van evidence based practice zal de student zogenaamde ‘redeneerhulpen’, leren toepassen op een casus. Doelstellingen De student kan: 1. Uitleggen welke symptomen bij de het ziektebeeld zichtbaar worden. 2. Beschrijven welke behandeling nodig is passend bij het ziektebeeld van de zorgvrager die centraal staat in de casus. 3. Beschrijven welke gevolgen verwacht mogen worden op grond van de behandeling van de zorgvrager. 4. Benoemen welke observatie punten voor de verpleegkundige van belang zijn met betrekking tot de aandoening.

Voorbereiding op de bijeenkomst klinisch redeneren. Bestudeer de casus(PGO) van deze week en het bijpassende verdiepende materiaal dat is te vinden op de BB course HBO-Verpleegkunde- onderwijs jaar 1- 1415- onderwijsperiode 3 IKZ- map Klinisch redeneren.

13.SLB1 semester 2 Zie handleiding studieloopbaanbegeleiding

28

Week 2: Ouderen en de maatschappij. Probleem Gestuurd Onderwijs Ter voorbereiding op de PGO bijeenkomst van deze week: Zelfstudieopdracht 3 Voorbereiden stap 1 en 2 van de zevensprong m.b.t. strategieprobleem 1‘Over complexiteit gesproken’. Zelfstudieopdracht 2: zie week 1. Waar nodig de opdracht verder uitwerken. Verklaringsprobleem Over complexiteit gesproken! Al enige tijd ben je als eerstverantwoordelijk verpleegkundige bij een cliënte in Leeuwarden, mevrouw Visser. Gemiddeld bezoek je deze cliënte drie keer per week. Mevrouw heeft een lelijke wond op haar rechter pols, die via het infuus is ontstaan ten gevolge van een chemotherapiebehandeling in het ziekenhuis. Aanvankelijk leek de wond gesloten, maar na een wondtoilet is het wondgebied een gapend gat geworden, die slecht geneest. Je weet echter dat oncologische wonden langzaam dichtgroeien en de wondverpleegkundige heeft al voorzichtig gezegd, dat waarschijnlijk gebruik moet gemaakt worden van wondplastiek om de wond dicht te krijgen. Waar je je ook zorgen over maakt, is de zorg die mevrouw aan zichzelf en aan haar uiterlijke verzorging besteedt. Het valt je bijvoorbeeld op dat zij steeds dezelfde kleding aan heeft. Je besluit er eens over te praten met de medewerker van de huishoudelijke verzorging. Zij kan hier echter weinig over zeggen, omdat mevrouw zelf haar was doet. Na een telefoontje met de mantelzorg van mevrouw Visser is het duidelijk dat zij slecht voor zichzelf zorgt. Je neemt je voor om dat met mevrouw te bespreken en of zij aanvullende zorg nodig heeft bij de algemene dagelijkse levensverrichtingen (ADL). In verband met de wondgenezing ben je benieuwd naar de voedingstoestand van mevrouw. Mevrouw Visser vertelt je dat ze goed eet en erg geniet van haar eten. Ook eet ze vaak samen met haar man, die in een verpleeghuis woont. Echter, kan mevrouw Visser niet duidelijk vertellen wat zij precies eet en hoeveel maaltijden zij per dag nuttigt. Het valt je wel vaker op dat mevrouw wat vergeetachtig is. Terwijl zij haar verhaal vertelt, merk je op, dat zij het erg moeilijk vindt om apart van haar man te moeten leven na al die jaren samen. Je signaleert dit en besluit dit te bespreken met de huisarts. Je collega gaf nog als tip om een multidisciplinair overleg (MDO) te organiseren. Jij wil dit inderdaad gaan regelen, maar neemt je wel voor om alles eerst eens even goed in kaart te brengen. Zo kunnen er straks beter prioriteiten gesteld worden. Je weet dat er meetinstrumenten bestaan die ingezet kunnen worden om de voedingstoestand van mevrouw te objectiveren en besluit een dergelijk instrument in de zorg te gaan gebruiken: zo kunnen je bevindingen duidelijk onderbouwd worden in het MDO straks. Je inventariseert voorbeelden die je kunt inbrengen in de bespreking. Ook bedenk je alvast welke andere disciplines er bij de zorg betrokken moeten gaan worden. Verwacht wordt dat studenten naar aanleiding van deze casus een verpleegplan volgens het NSM maken en die aan elkaar presenteren!!

29

PGO bijeenkomst De gespreksleider draagt zorg voor: 1. Inventariseren aanwezigheid. 2. Vermelden afwezigen in de notulen door de notulist. 3. Vraagt notulist aan te geven wie er de vorige bijeenkomst niet was en nodigt de student uit de afwezigheid van de vorige keer toe te lichten en aan te geven wat zij heeft ondernomen of gaat ondernemen om de achterstand weg te werken. 4. Vaststellen agenda en te besteden tijd per agendapunt. (belangrijk i.v.m. volle agenda) PGO 5. Bespreken stap 1 en 2 van de zevensprong m.b.t. strategieprobleem ‘Over complexiteit gesproken’ 6. Vervolg bespreking zelfstudieopdracht 2 week 1 7. Evaluatie van de rol gespreksleider en notulist in ongeveer 5 minuten. Hierbij wordt gebruik gemaakt van de evaluatielijst bijlage 3.

Colleges College 3: Ouderdomsziekten in relatie tot chronische ziekte Ouderdomsziekten I In dit hoorcollege komen de volgende onderwerpen aan de orde: Aandoeningen van hart en bloedvaten Bloedarmoede of anemie Aandoeningen longen en luchtwegen Doelstellingen: 1. De student kan beschrijven hoe ouderdomsziekten zich verhouden tot chronische ziekten en aandoeningen 2. De student heeft aantoonbaar kennis en inzicht met betrekking tot aandoeningen van hart en bloedvaten bij geriatrische zorgvragers 3. De student heeft aantoonbaar kennis en inzicht met betrekking tot anemie bij geriatrische zorgvragers 4. De student heeft aantoonbaar kennis en inzicht met betrekking tot aandoeningen van long en luchtwegen bij geriatrische zorgvragers

College 4: Ouderen en de maatschappij; Is het gisteren of vandaag In dit college komen volgende aspecten aan bod: Hoe wordt in onze samenleving tegen ouder worden aangekeken? Wat betekent ouderdom als relatief begrip? De 'morele connotatie' van ouderdom Wat betekent ouder worden in een verzorgingsstaat? (verpleegkundige relevantie) Het belang van levensverhalen Boek: Dirk Oostelaar en Gerrit Wolfswinkel. (2006). Ouderen in de samenleving. Uitgever: Coutinho Doelstellingen: 1. De student kan de sociale positie van ouderen in de samenleving en de ontwikkelingen daarin benoemen en eigen mening over die ontwikkelingen verwoorden. 2. De student kan het onderscheid tussen belangenbehartiging, sociaal-culturele activiteiten voor en dienstverlening aan ouderen en kan daar een aantal voorbeelden van geven. 30

College 5: Kwaliteitszorg Na het college kwaliteitszorg kan de student onderstaande doelstellingen beantwoorden Doelstellingen: 1. De student kan een beschrijving geven van de begrippen kwaliteitszorg en kwaliteit van zorg. 2. De student kan verwoorden wat de betekenis is van kwaliteitszorg in de zorgverlening en kan een eigen visie verwoorden met betrekking tot de rol van kwaliteitszorg in de zorgverlening.

14.B CANMED 4.1 EBP 4 Voorbereiding hoorcollege: Lees paragraaf 3.5 over betrouwbaarheid en validiteit uit Fischer, T. & Julsing, M. (2014). Lees hoofdstuk 2 en 5 uit Cox, K (2012) Evidence based practice voor verpleegkundigen. Den Haag: Boom Lemma uitgevers Lees het artikel over de MUST en SNAQ van Leistra et. al. (2013), zie BB Lees de voorbereidende info die op BB staat onder week 2 Inhoud hoorcollege - Diagnostisch onderzoek -Sensitiviteit, specificiteit, positief voorspellende waarde, negatief voorspellende waarde Voorbereiding werkcollege: 1. Neem de hand-outs van het hoorcollege mee naar het werkcollege 2. Lees de casus van mevrouw Visser (zie Strategieprobleem 1; Over complexiteit gesproken!). Op internet zoek je naar meetinstrumenten die ingezet worden om de voedingstoestand van (oudere) zorgvragers te meten. Je komt terecht op de site van VMSzorg.nl en leest dat er 2 meetinstrumenten gebruikt worden binnen de ziekenhuiszorg voor (oudere) patiënten, de SNAQ en de MUST. a. Wat voor soort interview neem je af wanneer je de SNAQ/MUST afneemt? ………………………………………………………………………………………………………………………………………. b. Waar moet de interviewer op letten bij het afnemen van het interview? ………………………………………………………………………………………………………………………………………. c. Hoe kan je ervoor zorgen dat validiteit en betrouwbaarheid bij het meten van ondervoeding gewaarborgd wordt? ……………………………………………………………………………………………………………………………………………. 3. Raadpleeg op BB info over de SNAQ en de MUST. 4. Schrijf individueel een samenvatting van het artikel van Leistra et. al. (2013)(max. ½ A4) en zorg dat onderstaande punten in de samenvatting zijn opgenomen (zie bijlage 5). a. Inleiding; Pico of DDO b. Methoden: onderzoekspopulatie en gebruikte meetinstrumenten; c. Resultaten 5. Artikel, samenvatting artikel MUST & SNAQ en formulier beoordeling artikel (bijlage 6) op papier printen en meenemen naar het werkcollege.

31

Inhoud werkcollege EBP 1. Maak een samenvatting van het hoorcollege en laat hierin in ieder geval de volgende begrippen aan bod komen: Positief voorspellende waarde, Negatief voorspellende waarde, Sensitiviteit, Specificiteit, Precisie 2. Wat zijn de voor- en nadelen van dit type onderzoek? 3. Beoordelen artikel aan de hand van het document ‘Beoordelen van een wetenschappelijk artikel (bijlage 6) 4. Vergelijk met een medestudent de antwoorden (peer review) en bespreek de vragen/onduidelijkheden met elkaar.

5. Klassikaal artikel en vragen hierover bespreken

14.B CANMED 2- SOVA 2 –Regulatieve vaardigheden Inleiding Je gaat vanaf les 1 intensief oefenen met gespreksmodellen. Deze week komt het eerste deel van het adviesgesprek aan de orde. Leerdoel en doelstellingen Je leert om een adviesgesprek te voeren, waarbij je inzicht krijgt in: 1. De fasen in een adviesproces. 2. De afstemming van adviesvraag en –aanbod. 3. Wat jouw rol als adviseur inhoudt. 4. De verwachtingen die iemand die jou advies vraagt kan hebben. Voorbereidende opdrachten Opdracht 1 Ter voorbereiding op het werkcollege 1

Zoek definities op van de begrippen: advies, adviesrollen en contingentie. Vermeld de bron bij iedere definitie.

2

Bestudeer: Studentenhandleiding (SH) Molen,H.,Hommes,M. & Kluijtmans,F., (2011) Gespreksvoering, basisvaardigheden en gespreksmodellen. Groningen: Noordhoff Uitgevers. Hs 6 blz 115 t/m 124

Opdracht 2 Ter voorbereiding op het werkcollege Beantwoord de vragen: 1. Ben je de werkafspraken nagekomen? 2. Geef je nu weleens advies? Aan wie en op welke manier? 3. Wat kun je al op gebied van advisering? Benoem enkele effecten. 4. Bepaal agendapunten voor de bijeenkomst van de subgroep.

32

14.B CANMED 1- VPT (4)-Semester 2

De voorbereiding voor les 2 en 3 is vrij groot maar is deels een herhaling van lesstof die je in blok 1 hebt gehad (aantrekken steunkous). Omdat in onderwijsweek 2 en 3 een aantal lessen uitvallen in verband met koningsdag, meivakantie en 5 mei, wordt deze les twee keer aangeboden. Aan de hand van onderstaande voorbereidingsopdrachten kun je je voor beide lesweken optimaal voorbereiden. Onderwerpen: Thema wondverzorging ● Compressief zwachtelen/ Ambulante compressietherapie ● Elastische kous aantrekken (herhaling) Leermiddelen: skills online thema wondverzorging, materialen uit het skillslab. Internet websites: ‐ https://www.nhg.org/standaarden/volledig/nhg-standaard-ulcus-cruris-venosum#idp42302608 lees de tekst goed door en neem evt. vragen mee naar de les. ‐ http://www.goedgebruik.nl/filmpjes bekijk nog eens de drie filmpjes over het aantrekken en uittrekken van steunkousen: 3.1 steunkous met gesloten teenstuk aantrekken, 3.2 Steunkous met open teenstuk aantrekken, 3.3 steunkous uittrekken Algemene oriëntatie op het thema wondverzorging Lees nogmaals de oriënterende tekst bij de algemene oriëntatie op het thema wondverzorging A. Oriëntatie onderdeel compressief zwachtelen Lees de oriënterende tekst bij het onderdeel compressief zwachtelen en bekijk de korte filmfragmenten. Formuleer antwoorden op de leerdoelen 1 t/m 10 en neem je uitwerking en vragen mee naar de les. Voorbereiden practicum week 2: ‐ Maak de volgende opdrachten en neem evt. vragen mee naar de les ● 1: Mevrouw Geurts ● 3: Behandeling ulcus cruris ● 6: 5 basis windingen ● 8: Steunkousen Voorbereiden practicum week 3: ● 5: Diagnostiek bij ulcus cruris ● 7: Mevrouw Krooymans ● 10: Mevrouw Keukens ● 11: Hoe kan het makkelijker Bestudeer de inhoudelijke analyse: De verzorging van een ulcus cruris: ambulante compressietherapie Bekijk werkwijze films: 1 en 3 (let op werkwijze film 3 bevat 2 filmfragmenten)

Voorbereidingsopdracht SL Bediscussieer de individuele voorbereidingsopdrachten in groepjes van 3 tot 4 studenten.

33

Training: Bespreken van de voorbereidingsopdrachten en de door jou meegenomen vragen: Bij aanvang van de training is het de bedoeling dat je minimaal twee vragen meeneemt voor je medestudenten en of de trainer. In de training wordt gedurende de eerste 20 minuten aandacht geschonken aan deze vragen. Demonstratie verschillende materialen door docent (Onderwijs week 2 en of Onderwijsweek 3) Demonstatie door docent samen met student: toepassen compressief zwachtelen (Onderwijs week 2 en of Onderwijsweek 3) Demonstratie door studenten: aan- en uittrekken elastische kous zonder teenstuk, aan- en uittrekken elastische kous met teenstuk (Onderwijs week 2 en of Onderwijsweek 3) Oefenmoment: alle bovengenoemde vaardigheden. In groepjes van 3 of 4 studenten oefen je alle bovengenoemde vaardigheden. Oefen de eerste keer met de verkorte observatielijst en vervolgens nog een aantal keren met de gewonde Observatie en Oefenlijsten. Daarnaast kun je ook gebruik maken van de verbalisatie schema’s. Wanneer je de vaardigheden al vrij goed gaat beheersen kun je gebruik maken van de oefenopdrachten die je onder het tabblad zelfstandig oefenen kunt vinden.

NB: in onderwijsweek 4 is er geen vpt les ivm stageweek

NB: Aan het einde van deze les krijgen studenten een aantal opdrachten mee voor onderwijsweek 5 en 6. Hiervoor worden vier groepen samengesteld. Groep 1 en 2 geven in onderwijsweek 5 een presentatie geven over: 1: Het classificeren van wonden aan de hand van het WCS model 2: Uitleg en demonstratie over de verzorging van de rode wond, inclusief het verwijderen van hechtingen Zie voor toelichting/ uitwerking bij onderwijsweek ….. Groep 3 en 4 geven in onderwijs week 6 een presentatie over: 1: Het Time model dat gebruikt wordt bij het verzorgen van wonden, inclusief doel en indicatie negatieve druktherapie 2: Uitleg en demonstratie over de verzorging van gele en zwarte wonden. zie voor toelichting/ uitwerking bij onderwijsweek 5

34




35

Week 3: Het levensverhaal Probleem Gestuurd Onderwijs Ter voorbereiding op de PGO bijeenkomst van deze week: Zelfstudieopdracht 4 Voorbereiden stap 1 en 2 van de zevensprong m.b.t. strategie- en verklaringsprobleem 2; ‘Oude mensen en de dingen die voorbij gaan’ Zelfstudieopdracht 5 Bespreking stap 7-probleemtaak 1 : ‘Over complexiteit gesproken’ voorbereiden.

PGO bijeenkomst De gespreksleider draagt zorg voor: 1. Inventariseren aanwezigheid. 2. Vermelden afwezigen in de notulen door de notulist. 3. Vraagt notulist aan te geven wie er de vorige bijeenkomst niet was en nodigt de student uit de afwezigheid van de vorige keer toe te lichten en aan te geven wat zij heeft ondernomen of gaat ondernemen om de achterstand weg te werken. 4. Vaststellen agenda en te besteden tijd per agendapunt. (belangrijk i.v.m. volle agenda) PGO 5. Na bespreken Nabespreken probleemtaak 1: ‘Over complexiteit gesproken’. 6. Voorbespreking probleemtaak 2: ‘Oude mensen en de dingen die voorbij gaan’. 7. Evaluatie van de rol gespreksleider en notulist in ongeveer 5 minuten. Hierbij wordt gebruik gemaakt van de evaluatielijst bijlage 3.

Strategie- en verklaringsprobleem 2; ‘Oude mensen en de dingen die voorbij gaan’ Mevrouw Sluiter (1920) is sinds enkele maanden in dagbehandeling bij het verpleeghuis ‘Goed Toeven’ in Driehuis. Indicatie voor dagbehandeling is zowel een te grote zorgbehoefte als een toenemende onhandelbaarheid thuis, bij haar alleenstaande dochter Milly. Mevrouw Sluiter komt uit een joods middenstandsgezin met drie dochters, waarvan zij de jongste is. In 1939 trouwt ze. Dit huwelijk blijft door het uitbreken van de oorlog - kinderloos. Aan het begin van de oorlog wordt mevrouw Sluiter al snel gedwongen om onder te duiken, eerst in Amsterdam, en vervolgens samen met haar man op een onderduikadres buiten Amsterdam. Tijdens de eerste onderduikperiode maakt ze verschillende razzia’s mee, die haar overdreven angstig maken. Daarom is ook naar het andere onderduikadres buiten Amsterdam gezocht. Eind 1944 worden zij verraden en opgepakt door de “Sicherheits Dienst”en ernstig mishandeld. Mevrouw Sluiter wordt naar het kamp Westerbork gebracht. Haar man wordt meteen naar Duitsland gebracht, om in een werkkamp te werken. Na de oorlog, in 1945, blijkt hij omgekomen te zijn. Van de familie van mevrouw Sluiter overleeft alleen haar vader de oorlog. Voor hem zorgt ze tot zijn dood in 1956. In 1949 hertrouwt mevrouw Sluiter met een andere Joodse man. Uit dit huwelijk wordt in 1951 hun enige dochter Milly geboren. Samen met haar man zet mevrouw een winkel in Amsterdam op, die door hard werken tot een bloeiende zaak uitgroeit. Als haar man in 1975 aan maagkanker overlijdt, verkoopt ze de winkel. Na de dood van haar man gaat het lichamelijk steeds slechter met haar. Ze heeft een verminderd gezichtsvermogen, achteruitgang van het gehoor en is slecht ter been. Toch leidt mevrouw Sluiter, ondanks haar lichamelijke klachten, aanvankelijk een actief bestaan. Omdat 36

ze altijd een sterke vrouw is geweest die een spilfunctie in de winkel vervulde, kan ze haar lichamelijke ongemakken maar moeilijk accepteren. Ongeveer vijf jaar geleden besluit haar dochter haar moeder in huis te nemen, omdat ze steeds slechter voor zichzelf gaat zorgen. In huis bij haar dochter begint mevrouw Sluiter steeds meer problematisch gedrag te vertonen. Ze is somber, zegt dat zij eenzaam is, heeft nachtmerries en zwerft ’s nachts regelmatig door het huis. Over wat ze tijdens de oorlog heeft meegemaakt is eigenlijk nooit veel gepraat, maar nu komen - ogenschijnlijk zonder enige aanleiding - ervaringen uit die tijd naar boven. Regelmatig praat ze over die tijd – en sommige herinneringen lijkt ze steeds weer opnieuw te beleven. De stemming van mevrouw wordt onberekenbaarder en soms kan ze verbaal erg agressief op haar dochter reageren. Ook eist ze van haar dochter - die een drukke baan in het onderwijs heeft - steeds meer hulp bij de alledaagse verzorging. Op harde geluiden, zoals de deurbel of een langsrijdende trein, kan ze paniekerig reageren. In overleg met de huisarts schakelt dochter Milly - die aan het eind van haar Latijn begint te raken maatschappelijk werk in. Een maatschappelijk werkster voert een aantal gesprekken met mevrouw Sluiter, maar al gauw wil zij niet meer over ‘die rotoorlog’ praten. Het praten gaat ook lastig vanwege de hardhorendheid van mevrouw. De huisarts adviseert om thuiszorg in te schakelen, gezien de lichamelijke achteruitgang van mevrouw Sluiter. De eerst verantwoordelijke verpleegkundige (EVV) gaat met Milly in gesprek over hoe de zorg georganiseerd kan worden voor mevrouw Sluiter en welke rol Milly daarbij kan hebben.

14.B Domeinkennis-GER College 7: Levensbeschouwing en levenseinde Doelstellingen: 1. De student kan verwoorden welke ethische beslissingen rondom het levenseinde van toepassing kunnen zijn bij een geriatrische zorgvrager. 2. De student kan aangeven wat een wilsverklaring inhoudt. 3. De student kan verwoorden wat een niet reanimatiebeleid inhoudt.

College 8: Levenslooppsychologie Doelstellingen: 1. De student kan uitleggen welke psychologische processen er kunnen plaatsvinden wanneer mensen ouder worden in leeftijd. 2. De student kan beschrijven wat de betekenis is van deze processen en kan een definitie geven van de levensloop en levenslooppsychologie. 3. De student heeft kennis en inzicht van de verpleegkundige invalshoek van het levensloopperspectief en kan verpleegkundige interventies benoemen.


37

14.B CANMED 4.1 EBP 4 Voorbereiding hoorcollege Zie voorbereiding week 2. Inhoud hoorcollege Vervolg diagnostisch onderzoek week 2 Voorbereiding werkcollege Raadpleeg de presentatie van de gevolgde mediatheektraining van week 1 of 2 Raadpleeg op internet de volgende webcursus : http://webcursus.ubvu.vu.nl/cursus/default.asp?lettergr=groot&cursus_id=145&pagnr=0&module_id=525

Formuleer op basis van de PICO van het artikel van Leistra et. al. (2013) en de vraagstelling een zoekstrategie voor de database PubMed (zie bijlage 8). Noteer de zoekstrategie op het formulier die is opgenomen in bijlage 8. En print vanuit PubMed Advanced de zoekstrategie en neem beide mee naar het werkcollege. Voer vervolgens in PubMed op correcte wijze de geformuleerde zoekstrategie in. Hoeveel artikelen vind je en selecteer je uiteindelijk? Vul dit ook in op het formulier van bijlage 8. Geef bij de gevonden artikelen aan wat voor soort onderzoek het betreft (syst. Review/RCT/meta analyse). Inhoud werkcollege Maak een samenvatting van het hoorcollege Vergelijk met een medestudent de zoekstrategie (peer review) en bespreek de vragen/onduidelijkheden met elkaar. Plenair vragen bespreken. Plenair zoekstrategie doorlopen.

14.B CANMED 1- VPT 4 Zie week 3

14.B CANMED 2- SOVA 2 –Regulatieve vaardigheden Inleiding De adviesvaardigheden die in week 2 behandeld zijn worden nu verder uitgediept door de praktische toepassing van methodieken die bij dit gespreksmodel horen. Leerdoel en doelstellingen Je leert om een adviesgesprek te voeren, waarbij je methodieken gebruikt als: 1. De tell-and-sellmethode 2. De Tell-and-listenmethode 3. Het tweekolommengesprek 4. Probleemoplossing en 5. Dilemmacounseling

38

Voorbereidende opdracht Opdracht 1 Ter voorbereiding op het werkcollege 1 Zoek definities op van de begrippen: Adviestechnieken, probleemoplossing, dilemma en counseling. Vermeld de bron bij iedere definitie. 2 Bestudeer: Studentenhandleiding (SH)

Molen,H.,Hommes,M. & Kluijtmans,F., (2011) Gespreksvoering, basisvaardigheden en gespreksmodellen. Groningen: Noordhoff Uitgevers. HS 6 blz 125 t/m 136 Formuleer concrete vragen die je naar aanleiding van opdracht 1 hebt en zorg ervoor dat jouw vragen na afloop van het werkcollege zijn beantwoord.


39



40

Week 4: PRAKTIJKLEREN- STAGE 1- WEEK 2

ZIE ROOSTER Kijk ter voorbereiding goed naar toets eisen voor de stageweken en de competentietoets. (hoofdstuk 8 deel A)

41

Week 5: Omgang en begeleiding mensen met dementie Attentie: Inkijkmoment en toetsbespreking tentamen domeinkennis IKZ- periode 3. Op intranet staat vermeld wanneer het tentamen ingekeken kan worden. Op het rooster staat de toetsbespreking gepland. Hier wordt naar aanleiding van de toets resultaten bepaalde thema’s nog eens kort besproken.

Probleem Gestuurd Onderwijs Ter voorbereiding op de PGO bijeenkomst van deze week: Zelfstudieopdrachten Opdracht 5: Voorbereiden stap 1 en 2 van de zevensprong m.b.t. probleemtaak 3: ‘De weg zoeken’. Opdracht 6: Voorbereiden presentatie probleemtaak 2; ‘Oude mensen en de dingen die voorbij gaan’.

Strategie- en verklaringsprobleem 3; ‘De weg zoeken’. Op een terugkomdag van eerstejaars HBO-V studenten staat een tutorbijeenkomst gepland waarin gesproken wordt over de diverse ervaringen in de ouderenzorg. Tijdens de bijeenkomst komen allerlei onderwerpen aan bod, zoals: hoe komt het dat sommige zorgvragers de hele dag maar een beetje in de stoel zitten? Hoe ga ik om met ouderen die niet mee willen werken aan de zorg? Waarom zijn ouderen soms zo achterdochtig en hoe kan ik hier het beste op reageren? En: claimend gedrag – wat kan ik daarmee in de stage? Na een tijdje worden er voorzichtig wat ziektebeelden en verpleegkundige diagnoses bij gepakt – zoals geheugenverlies, somberheid, bewustzijnsverlaging, angst, apathie en verwardheid. Maar hoe zat dit ook al weer? Hoe kunnen deze problemen van elkaar onderscheiden worden en hoe kan ervoor gezorgd worden dat de juiste diagnose gesteld wordt? In nieuwsbrieven van de “Nursing” staat dat er nogal eens een verpleegkundige diagnose wordt gemist, binnen algemene ziekenhuizen en instellingen voor ouderenzorg. Een ander probleem dat aan de orde komt zijn de verschillende benaderingswijzen (methoden) binnen de ouderenzorg. Na een gespreksrondje blijkt dat studenten geconfronteerd worden met allerlei begeleidingsmodellen. Een inventarisatie levert het volgende op: belevingsgerichte zorg, Passiviteiten Dagelijks Leven (PDL), reminiscentie, Realiteits- en Oriëntatie Benadering (ROB), validation, warme zorg en zintuigactivering (snoezelen). Het moet nog maar eens goed uitgezocht worden welke visies er zijn over de omgang en benadering van geriatrische cliënten en waarom deze in bepaalde situaties wel/niet toegepast worden. Binnen de groep roept het verbazing op dat op sommige afdelingen meerdere en of verschillende visies en begeleidingsmodellen gebruiken – en op sommige afdeling slechts één. Dit moet toch een positief of negatief effect hebben op zorgvragers en de medewerkers van die afdelingen? Naast alle opmerkingen loopt als rode draad door het gesprek heen, dat men soms wel mooie praatjes heeft over al die visies en begeleidingsmodellen, maar dat de werkdruk altijd weer een rol speelt. De groepsvoorzitter sluit de bijeenkomst af door op te merken dat het soms ook een kwestie is van durven beslissen welke kant je als afdeling/team op wilt gaan. En dat het van belang is altijd kritisch te zijn en hier Evidence Based informatie bij te betrekken. Door jouw hoofd speelt vooral de gedachte dat toch vooral om kwaliteit van leven moet gaan – en om aandacht voor alle vijf de variabelen van het NSM en zingeving.

42

PGO bijeenkomst De gespreksleider draagt zorg voor: 1. Inventariseren aanwezigheid. 2. Vermelden afwezigen in de notulen door de notulist. 3. Vraagt notulist aan te geven wie er de vorige bijeenkomst niet was en nodigt de student uit de afwezigheid van de vorige keer toe te lichten en aan te geven wat zij heeft ondernomen of gaat ondernemen om de achterstand weg te werken. 4. Vaststellen agenda en te besteden tijd per agendapunt. (belangrijk i.v.m. volle agenda) PGO 5. Nabespreken probleemtaak 2; ‘Oude mensen en de dingen die voorbij gaan’. 6. Voorbespreking probleemtaak 3: : ‘De weg zoeken’ 7. Evaluatie van de rol gespreksleider en notulist in ongeveer 5 minuten. Hierbij wordt gebruik gemaakt van de evaluatielijst bijlage 3.

14.B Domeinkennis-GER College 10: Verlies, rouw en eenzaamheid Verlies, rouw en eenzaamheid zijn begrippen waar we verhoudingsgewijs meer mee te maken krijgen naarmate wij ouder worden. Het lijden bij verlies en het ervaren van eenzaamheid heeft een grote impact op mensen en hun omgeving. Om zorgvragers in deze fase van hun leven goed te kunnen begeleiden is het belangrijk om te weten, hoe deze factoren positief beïnvloed kunnen worden. In het college is aandacht voor de begrippen zingeving en kwaliteit van leven en worden de vijf variabelen van het NSM geïntegreerd. Doelstelling: 1. De student kan beschrijven wat de impact is van verlies, rouw en eenzaamheid op oudere zorgvragers. 2. De student legt hierbij de relatie met zingeving en de ervaren kwaliteit van leven. Hierbij betrekt de student het Neuman Systems Model. 3. Doelstelling volgt Annette Keuning

College 11: Vormen van dementie, delier en depressie In praktijk blijkt het lastig te zijn om de ziektebeelden dementie, delier en depressie bij geriatrische zorgvrager van elkaar te onderscheiden. Als ouderen maar even in de war zijn, wordt er soms al heel snel gedacht dat ‘ze wel dement aan het worden zullen zijn’ – terwijl er soms ook heel iets anders kan spelen! Goede diagnostiek is dus van groot belang. In dit college wordt ingegaan op dementie, delier en depressie bij ouderen. Doelstellingen: 1. De student heeft aantoonbaar kennis en inzicht met betrekking tot het ziektebeeld dementie 2. De student heeft aantoonbaar kennis en inzicht met betrekking tot het optreden van een delier bij geriatrische zorgvragers 3. De student heeft aantoonbaar kennis en inzicht met betrekking tot depressie bij geriatrische zorgvragers

Responsiecollege Aan de hand van de gestelde vragen zal er een inhoudsdeskundige gevraagd worden dit responsiecollege te verzorgen. Zie voor procedure responsiecollege deel A van de studentenhandleiding. 43

14.B CANMED 4.1 EBP 4 Programmabeschrijving week 4: Voorbereiding hoor- en werkcollege: - Zoek op BB bij de hoorcolleges leefstijl blok 1 Chronisch zieken én op internet informatie over cohortonderzoek, stel vragen op over zaken die je niet snapt en neem je vragen mee naar de les. - Verplichte literatuur lezen: hfdst 7 en 8 van Fischer, T. & Julsing, M. (2014) - Lees het artikel van Russ et. al. (2008): Residence Near Power Lines and Mortality From Neurodegenerative Diseases: Longitudinal Study of the Swiss Population. American Journal of Epidemiology, Jan 15;169(2):167-75. Dit artikel staat op BB. - Schrijf individueel een samenvatting (abstract) van het artikel (max. ½ A4) en zorg dat onderstaande punten in de samenvatting zijn opgenomen. o Inleiding; vraagstelling (Pico) o Methoden: onderzoekspopulatie en gebruikte meetinstrumenten; o Resultaten - De Cochrane Collaboration is een internationale, onafhankelijke, non-profit organisatie met als missie zorgverleners, beleidsmakers en patiënten te helpen bij het nemen van beslissingen over gezondheidszorg. De Nederlandse Cochrane Collaboration heeft voor ieder type onderzoek een analyse model ontwikkeld om het onderzoek te kunnen beoordelen voor de Nederlandse praktijk. Kijk op de site om te bekijken wat de Cochrane Collaboration allemaal doet http://dcc.cochrane.org/. Het artikel van Russ et al. (2018) betreft een cohort onderzoek. Op BB vind je het beoordelingsformulier cohortonderzoek van de Cochrane Collaboration. Print het formulier uit ter voorbereiding op week 4 - Binnen onderzoek wordt veel waarde gehecht aan het aantal deelnemers dat de studie volgt/heeft gevolgd. a) Maar waarom is dit eigenlijk? De volgende opdracht gaat hierover. Pak een munt uit je portemonnee en werp de munt 10x. Schrijf op hoe vaak je kop en hoe vaak je munt gooit. b) Herhaal de vorige stap alleen werp nu 50x de munt. Schrijf op hoe vaak je kop of munt gooit. Zijn er verschillen tussen poging 1 (10x gooien) en poging 2 (50x gooien)? c) Zo ja, hoe kun je deze verschillen verklaren?

Inhoud hoorcollege - Cohort onderzoek - Normaal verdeling - Betrouwbaarheidsinterval en significantie - Centrum- en spreidingsmaten

Inhoud werkcollege Maak een samenvatting van het hoorcollege Beoordeel het artikel d.m.v. het Cochrane formulier cohort onderzoek Vergelijk met een medestudent de zoekstrategie (peer review) en bespreek de vragen/onduidelijkheden met elkaar. Plenair vragen bespreken. Maak een samenvatting van het hoorcollege Bespreken beoordeling artikel Huss et. al. (2008) Oefenen met centrum- en spreidingsmaten 44

14.B CANMED 1- VPT (4)-semester 2 Onderwerpen : Thema wondverzorging ● Classificeren van wonden ● Verzorgen van de rode wond ● Verzorgen van de rode gehechte wond ● Immobiliseren ● Aanbrengen mitella Leermiddelen: skills online thema wondverzorging, materialen uit het skillslab. Internet websites: ‐ http://www.klinion.nl/wondclassificatie/, ‐ http://www.wcs.nl/ ‐ http://www.wondenwijzer.nl/ Algemene oriëntatie op het thema : Lees nogmaals de algemene oriëntatie van het thema wondzorg A. Oriëntatie onderdeel classificeren van wonden: Lees de oriënterende tekst van het onderdeel classificeren van wonden en bekijk het korte filmfragment. Lees daarna de tekst door die je kunt vinden onder het tabblad "Handvat". Tijdens het practicum geeft een groep studenten meer uitleg en toelichting over het classificeren van wonden van wonden met het WCS model B: Oriëntatie onderdeel verzorgen van een rode wond: Lees de oriënterende tekst en formuleer antwoorden op leerdoel 1, 2, 4, 8, 9 10, en 19, neem je vragen mee naar het practicum. Voorbereiden practicum, maak opdrachten: ‐ 2: fasen van het genezingsproces ‐ 3: kruisinfecties voorkomen ‐ 8: hechting verwijderen Ja/nee en bekijk de werkwijze films C: Oriëntatie onderdeel Immobilisatie Lees de oriënterende tekst bij het onderdeel immobilisatie en formuleer antwoorden op leerdoel 1t/m 4 en neem je vragen mee naar het practicum. Voorbereiden practicum: Bekijk de werkwijze films. Voorbereidingsopdracht SL Bediscussieer de individuele voorbereidingsopdrachten in groepjes van 3 tot 4 studenten en werk daarnaast de presentatie uit zoals die in week 2/3 is gegeven ( groep 1 en 2) Training: Bespreken van de voorbereidingsopdrachten en de door jou meegenomen vragen: Bij aanvang van de training is het de bedoeling dat je minimaal twee vragen meeneemt voor je medestudenten en of de trainer. In de training wordt gedurende de eerste 20 minuten aandacht geschonken aan deze vragen. Demonstratie verschillende materialen door docent Demonstratie door docent: aanbrengen mitella

45

Oefenmoment: alle bovengenoemde vaardigheden. In groepjes van 3 of 4 studenten oefen je met het verzorgen van een rode wond, het verwijderen van hechtingen en het aanbrengen van een mitella. Oefen de eerste keer met de verkorte observatielijst en vervolgens nog een aantal keren met de gewonde Observatie en Oefenlijsten. Daarnaast kun je ook gebruik maken van de verbalisatie schema’s. Wanneer je de vaardigheden al vrij goed gaat beheersen kun je gebruik maken van de oefenopdrachten die je onder het tabblad zelfstandig oefenen kunt vinden.

Demonstratie studenten (zie voorbereidingsopdracht in week 2/3: Groep 1 en 2 geven in onderwijsweek 5 een presentatie geven over: Groep 1: Het classificeren van wonden aan de hand van het WCS model, hierbij kunnen studenten toelichten: ‐ hoe het WCS-model toe gepast kan worden bij het beoordelen van wonden en het kiezen van wondbedekkingsmateriaal Groep 2: Uitleg en demonstratie over de verzorging van de rode wond, inclusief het verwijderen van hechtingen, hierbij kunnen studenten : ‐ Het belang uitleggen van een vochtige wondbehandeling ‐ Vertellen en verklaren wat een rode wond is ‐ De verzorging van een rode wond uitleggen en toelichten ‐ Toelichten op welke wijze schone en vuile wonden schoonmaakt worden

46

14.B CANMED 2- SOVA 2 –Regulatieve vaardigheden Inleiding Deze week leer je hoe je op een professionele manier mensen een slecht bericht kunt geven. Dit gespreksmodel zal je als verpleegkundige goed moeten beheersen, omdat het in de beroepspraktijk veelvuldig zal voorkomen. Doelstellingen Je leert hoe je een slecht nieuwsgesprek kunt beginnen. Je leert om het gesprek te sturen, waarbij je tevens observeert wat de impact van het slechte bericht is op je gesprekspartner. Je kunt de emoties van je gesprekspartner inschatten en omgaan met de reacties van de ontvanger. Je oefent met het vinden van oplossingen bij een slechtnieuwsgesprek. Je leert de juiste manier om zo’n gesprek af te ronden. Voorbereidende opdrachten Opdracht 1 Ter voorbereiding op het werkcollege 1 Zoek definities op van de begrippen: slecht nieuws, emotie, reactiepatronen. Vermeld de bron bij iedere definitie. 2 Bestudeer: Studentenhandleiding (SH)

Molen,H.,Hommes,M. & Kluijtmans,F., (2011) Gespreksvoering, basisvaardigheden en gespreksmodellen. Groningen: Noordhoff Uitgevers. HS 7 blz 143 t/m 150

47



13.SLB1 semester 2 Zie handleiding studieloopbaanbegeleiding .

48

Week 6: Problemen in de thuissituatie Probleem Gestuurd Onderwijs Ter voorbereiding op de PGO bijeenkomst van deze week: Zelfstudieopdrachten Opdracht 8 Voorbereiden opdracht ‘Betere tijden voor Parkinsonpatiënten’. Opdracht 9 Voorbereiden presentatie probleemtaak 3: ‘De weg zoeken’. Opdracht: Betere tijden voor Parkinsonpatiënten? Al in 1992 presenteerde het toenmalige LOP – het Landelijk Overlegorgaan Parkinson - de knelpuntennota Toen het beven begon. De opstellers pleitten destijds voor het volgende: (1) een op de patiënt gerichte, multidisciplinaire behandelingsaanpak, (2) voor gestructureerde psychosociale ondersteuning, (3) aparte aandacht voor de - veelal zwaar belaste - partners, (4) meer gerichter kennis bij de beroepsbeoefenaren en (5) specifieke mogelijkheden voor opvang, begeleiding en behandeling van Parkinsonpatiënten. Tweeëntwintig jaar later - in het jaar 2014 - vertellen verschillende Parkinson verpleegkundigen: “Parkinson patiënten hebben vóór alles structuur nodig. Ook moet je ruim de tijd voor ze nemen, anders verliezen ze het overzicht en dat werkt averechts. Helaas weet de buitenwacht doorgaans te weinig van de ziekteverschijnselen af om te begrijpen, waarom Parkinson patiënten en hun verzorgers zo enorm gebaat zijn bij een specifieke aanpak. Vooral de geestelijke kant van de ziekte krijgt nog te weinig aandacht. Terwijl juist daardoor vaak relatieproblemen ontstaan. Dagopvang kan een ontlasting voor de partner betekenen. En dat kan weer betekenen dat deze het langer volhoudt om zelf voor de patiënt te blijven zorgen. Gelukkig heeft de tijd niet stilgestaan en is er inmiddels een multidisciplinaire richtlijn voor onder andere de ziekte van Parkinson. Een richtlijn is prachtig, maar wat heeft de Parkinson patiënt hieraan? Opdracht bij onderwijstaak 5: 1.

2. 3.

Onderbouw de vijf punten van het toenmalige Landelijk Overlegorgaan Parkinson – waarom zijn dit inderdaad belangrijke pijlers voor goede zorg aan patiënten met Parkinson? Integreer hierbij de uitwerking van het ziektebeeld Parkinson aan de hand van bijlage 2.(Deel C: Bijlage; bijlage 2: Hoe bestudeer ik een ziektebeeld?) Onderzoek de ketenzorg en de multidisciplinaire richtlijnen voor Parkinson patiënten en benoem het belang hiervan. Betrek het Neuman Systems Model op de zorg aan Parkinson patiënten (en dus de vijf pijlers uit het voorgaande). Integreer hierbij in ieder geval de volgende begrippen: systeemtheorie, stress coping, de vijf variabelen, gecreëerde omgeving, hulpbronnen en preventie als interventie.

PGO bijeenkomst De gespreksleider draagt zorg voor: 1. Inventariseren aanwezigheid. 2. Vermelden afwezigen in de notulen door de notulist. 3. Vraagt notulist aan te geven wie er de vorige bijeenkomst niet was en nodigt de student uit de afwezigheid van de vorige keer toe te lichten en aan te geven wat zij heeft ondernomen of gaat ondernemen om de achterstand weg te werken. 4. Vaststellen agenda en te besteden tijd per agendapunt. (belangrijk i.v.m. volle agenda) PGO 5. Nabespreken probleemtaak 3: ‘De weg zoeken’ . 6. Voorbespreking probleemtaak 4; ‘Betere tijden voor Parkinsonpatiënten’. 7. Evaluatie van de rol gespreksleider en notulist in ongeveer 5 minuten. Hierbij wordt gebruik gemaakt van de evaluatielijst bijlage 5. 49

14.B Domeinkennis-GER College 13: Rechtspositie en toepassing BOPZ: Middelen en maatregelen bij geriatrische zorgvragers Binnen de zorgverlening kun je als verpleegkundige te maken krijgen met allerlei maatregelen die genomen moeten worden om mensen te begeleiden. Begeleiden kan inhouden dwang- en of drangmaatregelen, die vervolgens geregistreerd dienen te worden. Vanuit de wet Bijzondere Opname Psychiatrische ziekenhuizen (BOPZ) zijn er criteria opgesteld van wat wel en niet mag. Op welke wijze kan de BOPZ toch van toepassing zijn op een niet GGZ (Geestelijke Gezondheidszorg) instelling. Op nietpsychiatrische afdelingen van algemene ziekenhuizen geldt de BOPZ niet, daar heb je als verpleegkundige te maken met de Wet Geneeskundige Behandelingsovereenkomst (WGBO). Het is belangrijk om als verpleegkundige te weten wat wel en niet mag, bijvoorbeeld rondom drang- en dwangmaatregelen In dit college wordt stilgestaan bij de reikwijdte van de BOPZ met betrekking tot de zorg aan geriatrische zorgvragers. Daarnaast wordt gekeken op welke wijze de WGBO daarbij van toepassing is. Centraal staan begrippen als vrijheidsbeperking en middelen en maatregelen. Daarnaast wordt ook ingegaan op de termen wilsbekwaam en het opstellen van een wilsverklaring. Doelstellingen 1. De student kan verwoorden op welke wijze de WGBO en BOPZ van toepassing is bij vrijheid beperkende maatregelen bij geriatrische zorgvragers. 2. De student kan verwoorden wat de consequenties zijn van het achteruitgaan van de cognitieve vermogens van de geriatrische zorgvrager en het niet autonoom kunnen handelen en/of besluiten kunnen nemen over de voorgestelde behandeling in relatie tot de rechten en plichten vanuit de WGBO en kan dit verder onderbouwen vanuit de term wilsonbekwaam en wilsverklaring.

College 14: Ouderdomsziekten in relatie tot chronische ziekten Ouderdomsziekten II Dit hoorcollege is een vervolg van het eerste hoorcollege Ouderdomsziekten. In dit hoorcollege komen de volgende onderwerpen aan de orde: Gewrichtsaandoeningen. Diabetes Mellitus (DM). Urineweginfecties. Doelstellingen 1. De student heeft aantoonbaar kennis en inzicht met betrekking tot gewrichtsaandoeningen bij geriatrische zorgvragers 2. De student heeft aantoonbaar kennis en inzicht met betrekking tot DM bij geriatrische zorgvragers 3. De student heeft aantoonbaar kennis en inzicht met betrekking tot urineweginfecties bij geriatrische zorgvragers en kan benoemen welke preventieve maatregelen van belang zijn ten einde urineweginfecties te voorkomen Responsiecollege Aan de hand van de gestelde vragen zal er een inhoudsdeskundige gevraagd worden dit responsiecollege te verzorgen. Zie voor procedure responsiecollege deel A van de studentenhandleiding.

50

14.B CANMED 4.1 EBP 4 Voorbereiding hoor- en werkcollege: - zoek op BB bij de hoorcolleges leefstijl blok 1 Chronisch zieken én op internet informatie over patiëntcontrole onderzoek, stel vragen op over zaken die je niet snapt en neem je vragen mee naar de les -Beoordelingsformulier patiënt-controle onderzoek printen van de Cochrane collaboration -Raadpleeg de website; http://www.nightingale-studie.nl/ -Check het volgende filmpje: http://youtu.be/4BL9tVfPkMM -Lees bijlage 9 ter voorbereiding. Inhoud hoorcollege - Patiënt controle onderzoek Inhoud werkcollege: - Maak een samenvatting van het hoorcollege - Het onderzoek is retrospectief- wat wil dit zeggen? - Wat zijn de voor- en nadelen van dit type onderzoek? - Hoe kan het ODDS ratio en het betrouwbaarheidsinterval geïnterpreteerd worden? - Wat is de betekenis van de begrippen incidentie en prevalentie? Op basis van de Nightingale studie ben je benieuwd naar de uitkomst van het onderzoek van Menegaux e.a. (2013) die concludeert dat nachtdiensten van invloed zijn op het ontwikkelen van borstkanker. - Lees het artikel over nachtdiensten en het ontwikkelen van borstkanker, zie BB - Schrijf individueel een samenvatting (abstract) van het artikel (max. ½ A4) en zorg dat onderstaande punten in de samenvatting zijn opgenomen. o Inleiding; Pico o Methoden: onderzoekspopulatie en gebruikte meetinstrumenten; o Resultaten o Discussie Schrijf de vragen/ onduidelijkheden op die je hebt n.a.v. het beoordelen van het artikel. Werk in een groepje van 4 studenten het beoordelingsformulier patiënt-controle onderzoek uit ter voorbereiding op week 7.

51

14.B CANMED 1- VPT (4)-semester 2 Onderwerpen: ● Classificeren van wonden ● Verzorgen van de gele wond ● Verzorgen van de zwarte wond Overige(onder verzorging rode wonden) ● Drainage van wonden ● Negatieve druk therapie ● Wonddrains Leermiddelen: skills online thema wondverzorging, materialen uit het skillslab. Internet websites: ‐ http://www.klinion.nl/wondclassificatie/, ‐ http://www.wcs.nl/ ‐ http://www.wondenwijzer.nl/ Algemene oriëntatie op het thema : Lees eventueel nogmaals de algemene oriëntatie van het thema wondzorg A. Oriëntatie onderdeel verzorgen gele wond : Lees de algemene oriëntatie en formuleer antwoorden op leerdoelen 1t/m 8, 13, 14 en 15. Neem je uitwerking en vragen mee naar de les.

Voorbereidend practicum: ● bestudeer de inhoudelijke analyse van de verzorging van een gele wond B: Oriëntatie onderdeel verzorgen zwarte wond: lees de algemene oriëntatie en bekijk eventueel het korte filmfragment.

Voorbereidend practicum: Bekijk de werkwijze film verzorgen van een zwarte wond C: Oriëntatie onderdeel overig onder verzorgen rode wond: Formuleer antwoorden op leerdoel 11,12,13, 14 (onderdeel verzorgen rode wond) en neem je vragen mee naar het practicum

Voorbereidend practicum: Maak onderstaande opdrachten en neem je uitwerking en vragen mee naar het practicum: ‐ 6: afvoer van secreten ‐ 7: pijn bij de wonddrain Voorbereidingsopdracht SL Bediscussieer de individuele voorbereidingsopdrachten in groepjes van 3 tot 4 studenten en werk daarnaast de presentatie uit zoals die in week 2/3 is gegeven ( groep 3 en 4)

52

Training: Bespreken van de voorbereidingsopdrachten en de door jou meegenomen vragen: Bij aanvang van de training is het de bedoeling dat je minimaal twee vragen meeneemt voor je medestudenten en of de trainer. In de training wordt gedurende de eerste 20 minuten aandacht geschonken aan deze vragen. Demonstratie verschillende materialen door docent Demonstatie door docent: drainage van wonden en wonddrains Demonstratie studenten (zie voorbereidingsopdracht in week 2/3: Groep 3: Het Time model dat gebruikt wordt bij het verzorgen van wonden, inclusief doel en indicatie negatieve druktherapie, hierbij kunnen studenten: ‐ Uitleggen hoe het Time model gebruikt wordt bij het classificeren en verzorging van wonden ‐ Toelichten wat het toepassen van negatieve druktherapie inhoudt ‐ Toelichten wat de voor- en nadelen zijn van negatieve druktherapie ‐ Vertellen welke verschillende vormen van negatieve druktherapie er zijn en verschil in toepassen uitleggen ‐ Uitleggen op welke wijze negatieve druktherapie toepast wordt; Groep 4: Uitleg en demonstratie over de verzorging van gele en zwarte wonden, hierbij kunnen studenten: ‐ Uitleggen en verklaren wat de kenmerken van een gele wond zijn; ‐ Beschrijven en toelichten hoe de gele wond verzorgd moeten worden en wat de belangrijkste aandachtspunten/kritiekpunten hierbij zijn; ‐ Uitleggen waarom een gele wond niet altijd een geïnfecteerde wond is; ‐ Uitleggen wat het doel is van wonddebridement; ‐ Uitleggen op welke manier debris verwijderd kan worden; ‐ Uitleggen wat het doel van wondspoelen is; ‐ uitleggen en verklaren wat de kenmerken van een zwarte wond zijn; ‐ beschrijven en toelichten hoe de zwarte wond verzorgd moet worden en wat de belangrijkste aandachtspunten/kritiekpunten hierbij zijn;

Oefenmoment: alle bovengenoemde vaardigheden. In groepjes van 3 of 4 studenten oefen je alle bovengenoemde vaardigheden. Oefen de eerste keer met de verkorte observatielijst en vervolgens nog een aantal keren met de gewonde Observatie en Oefenlijsten. Daar aast kun je ook gebruik maken van de verbalisatie schema’s. Wanneer je de vaardigheden al vrij goed gaat beheersen kun je gebruik maken van de oefenopdrachten die je onder het tabblad zelfstandig oefenen kunt vinden.

53

14.B CANMED 2- SOVA 2 –Regulatieve vaardigheden Inleiding In deze week ga je oefenen met het beoordelings-, functionerings-, en ontwikkelingsgesprek. Tijdens je studietijd word je onder andere bij stagegesprekken beoordeeld en in je werksituatie voer je samen met je leidinggevende functionerings-, en ontwikkelingsgesprekken. Deze training SOVA gespreksmodellen bereid je daarop voor, maar je leert ook hoe je zelf de regie in een dergelijk gesprek kunt nemen als jij de beoordelaar bent. Doelstellingen Je leert welke verschillende beoordelende gespreksmodellen er zijn. Je leert wat de voorwaarden zijn en hoe je je kunt voorbereiden. Je kunt benoemen wat het doel is van een ontwikkelingsgesprek. Je kunt persoonlijke doelen formuleren om zelf verantwoordelijkheid te nemen voor je ontwikkeling. Voorbereidende opdrachten Opdracht 1 Ter voorbereiding op het werkcollege 1. Zoek definities op van de begrippen: beoordelen, functioneren, ontwikkelen . Vermeld de bron bij iedere definitie. 2. Bestudeer: Studentenhandleiding (SH)

Molen,H.,Hommes,M. & Kluijtmans,F., (2011) Gespreksvoering, basisvaardigheden en gespreksmodellen. Groningen: Noordhoff Uitgevers. HS 8 blz 155 t/m 169

54




55

Week 7: De Geriatrische zorgvrager- multidisciplinair overleg Probleem Gestuurd Onderwijs Ter voorbereiding op de PGO bijeenkomst van deze week: Zelfstudieopdrachten Opdracht 10 Voorbereiden stap 1 en 2 van de zevensprong m.b.t. verklaringsprobleem en strategieprobleem 5 : ‘Stroke services’ Opdracht 11 Voorbereiden presentatie opdracht ‘Betere tijden voor Parkinsonpatiënten’. Verklaringsprobleem en strategieprobleem 5 : ‘Stroke services’ Onderwijstaak 6: Stroke services Op een morgen verandert het leven van mevrouw van Amerongen (78) drastisch. Na het boodschappen doen merkt ze plotseling dat haar rechterarm loodzwaar aanvoelt. Als ze de boodschappen wil opruimen lukt het haar niet om de boodschappen uit de tas te halen. Ze wil haar man roepen, maar ook dat lukt haar niet. Haar man vindt haar even later verward en ‘lamgeslagen’ op een stoel in de keuken. Ze praat alsof ze dronken is en haar mondhoek hangt naar beneden. Haar man belt snel de huisarts. De huisarts vermoedt een cerebrovasculair accident of CVA. Mevrouw van Amerongen wordt met spoed per ambulance naar het ziekenhuis gebracht waar na onderzoek trombolyse gestart wordt. Ze overleeft de acute fase. Hierna wordt mevrouw van Amerongen op de “stroke unit” opgenomen. In de loop van de daarop volgende week worden mevrouw en haar echtgenoot met allerlei opties geconfronteerd: opname in een specialistisch revalidatiecentrum of opname op een revalidatieafdeling van het plaatselijke verpleegtehuis of meteen weer naar huis. Het duizelt mevrouw en haar man geregeld. Zij komen in aanraking met allerlei verschillende disciplines. Een houvast is de transferverpleegkundige: zij lijkt het overzicht te hebben en spreekt de verschillende opties met mevrouw van Amerongen en haar familie door. Daarbij komen allerlei nieuwe begrippen voorbij, zoals: casemanagement, domotica, ketenzorg, NeuroDevelopmentTreatment (NDT) restverschijnselen, transitiezorg en zorgprogrammering. De familie laat het allemaal maar een beetje over zich heen komen. Eenmaal weer thuis merkt mevrouw van Amerongen dat ze snel haar evenwicht verliest en dan niet goed weet of ze naar links of naar rechts valt. Haar rechterarm kan ze nog steeds niet goed gebruiken. Ze heeft bijvoorbeeld moeite met aankleden en kan soms het toilet niet op tijd bereiken. Haar man doet het huishouden. Mevrouw van Amerongen heeft het gevoel dat ze weinig meer kan en kan ondernemen en zit hele dagen thuis. De wijkverpleegkundige stelt vast dat mevrouw van Amerongen last heeft van vermoeidheid. Ook heeft mevrouw van Amerongen afasie. Praten en een gesprek voeren gaat moeizaam; als ze moe is heeft ze woordvindstoornissen. Hoewel ook het schrijven in het begin problemen gaf, lukt het haar nu weer om haar handtekening te zetten. De wijkverpleegkundige signaleert dat de beperkingen van mevrouw van Amerongen haar zwaar vallen. Zo is mevrouw van Amerongen veel vaker en sneller geïrriteerd dan vroeger. Dit maakt de relatie met haar man en sociale contacten soms moeilijker. De wijkverpleegkundige maakt - terwijl zij onderweg is naar een volgende cliënt - alvast een rijtje met de belangrijkste verpleegkundige aandachtspunten in haar hoofd. Op kantoor zal ze straks meteen een opzet van een verpleegplan maken. Verder zal ze de folder van relevante patiëntenverenigingen klaarleggen, zodat de collega van de avonddienst deze mee kan nemen voor het echtpaar.

56

PGO bijeenkomst De gespreksleider draagt zorg voor: 1. Inventariseren aanwezigheid. 2. Vermelden afwezigen in de notulen door de notulist. 3. Vraagt notulist aan te geven wie er de vorige bijeenkomst niet was en nodigt de student uit de afwezigheid van de vorige keer toe te lichten en aan te geven wat zij heeft ondernomen of gaat ondernemen om de achterstand weg te werken. 4. Vaststellen agenda en te besteden tijd per agendapunt. (belangrijk i.v.m. volle agenda) PGO 5. Nabespreken presentatie opdracht ‘Betere tijden voor Parkinsonpatiënten’. 6. Voorbespreking verklaringsprobleem en strategieprobleem 5 : ‘Stroke services’ 7. Evaluatie van de rol gespreksleider en notulist in ongeveer 5 minuten. Hierbij wordt gebruik gemaakt van de evaluatielijst bijlage 3.

14.B Domeinkennis-GER College 16: Gezondheidsproblemen bij ouderen en het verpleegkundig proces bij ouderen aan de hand van het NSM In dit college worden veel voorkomende gezondheidsproblemen bij ouderen behandeld. Aan de hand van casuïstiek en het Neuman Systems Model zal er in dit college nagedacht gaan worden over verpleegkundige interventies. Hierbij is er onder andere aandacht voor de preventieniveaus - met een accent op tertiaire preventie – en op de gecreëerde omgeving. Doelstellingen: 1. De student kan verwoorden wat veelvoorkomende gezondheidsproblemen bij geriatrische zorgvragers zijn. 2. De student kan beschrijven welke verpleegkundige interventies en acties ingezet kunnen worden bij de genoemde problematiek. 3. De student kan verwoorden wat de rol is van het grotere cliëntsysteem. 4. De student kan aangeven wat het belang is van een goede multidisciplinaire afstemming. 5. De student kan aangeven welke meerwaarde de inzet van domotica /zorgtechnologie heeft in de zorg en de afstemming tussen de verschillende disciplines.. De student kan verwoorden wat op welke wijze met het NSM geïntegreerd kan worden in de zorg voor geriatrische zorgvragers. De student reflecteert hierbij op de verschillende preventieniveaus en de gecreëerde omgeving. College 17: Ouderdomsziekten in relatie tot chronische ziekte Ouderdomsziekten III Dit hoorcollege is een vervolg van het eerste en tweede hoorcollege Ouderdomsziekten. In dit hoorcollege komen de volgende onderwerpen aan de orde: Zintuigen Veel voorkomende kankers bij ouderen Obstipatie Urine-incontinentie en blaasretentie Doelstellingen: 1. De student heeft aantoonbaar kennis en inzicht met betrekking tot de aantasting van de zintuigen bij geriatrische zorgvragers. 2. De student heeft aantoonbaar kennis en inzicht met betrekking tot het ontstaan en behandelen van kanker en kan specifieke aandachtspunten benoemen ten aanzien van het verplegen van 57

3. 4.

geriatrische zorgvragers die gediagnosticeerd zijn met een carcinoom. De student heeft aantoonbaar kennis en inzicht met betrekking tot het optreden van obstipatie bij geriatrische zorgvragers en kan in relatie tot obstipatie preventieve maatregelen benoemen. De student kan beschrijven wat urine-incontinentie is, in welke vormen dit kan optreden en wat belangrijke verpleegkundige interventies zijn bij urine-incontinentie.


14.B CANMED 4.1 EBP 4 Voorbereiding hoor- en werkcollege - Zie week 6 Inhoud hoorcollege - Vervolg patiënt controle onderzoek - Associatiematen Inhoud werkcollege - Maak een samenvatting van het hoorcollege - Bespreken vragen beoordeling artikel Menegaux (2013) klassikaal. - Inhoudelijke beoordeling artikel klassikaal bespreken. - Als je kijkt naar je eigen verpleegkundige carrière, hebben de gelezen uitkomsten dan voor jou invloed op je keuze? - Voorbereiden per seconde wijzer werkcollege 8 (zie de omschrijving bij week 8) in groepen.

14.B CANMED 1- VPT (4)-semester 2- TOETS Inhoud bijeenkomst Performance assessment volgens afspraak.

58

14.B CANMED 2- SOVA 2 –Regulatieve vaardigheden Inleiding In deze week wordt uitleg gegeven hoe het assessment zal worden afgenomen en kun je zelf een casus inbrengen die past bij een bepaald gespreksmodel. Je SOVA-docent zal de hele procedure uitleggen en er is gelegenheid tot herhaling van de eerder aangeboden lesstof en het oefenen in groepjes met de gespreksmodellen. Voorbereidende opdrachten Opdracht 1 Ter voorbereiding op het werkcollege 1

Bestudeer: Studentenhandleiding (SH) Molen,H.,Hommes,M. & Kluijtmans,F., (2011) Gespreksvoering, basisvaardigheden en gespreksmodellen. Groningen: Noordhoff Uitgevers. HS 5 t/m 8 blz 93 t/m 169

Opdracht 2 Ter voorbereiding op het werkcollege Stel in de groep vast welke aspecten uit de SOVA training Gespreksmodellen het meest van belang zijn bij het assessment volgende week. Oefen in het werkcollege alle basisvaardigheden en kies minstens twee gespreksmodellen. Geef elkaar feedback en stel vragen aan de SOVA docent

59




60

Week 8: Multiculturele ouderenzorg Probleem Gestuurd Onderwijs

LAATSTE PGO BIJEENKOMST VAN DIT STUDIEJAAR! Ter voorbereiding op de PGO bijeenkomst deze week: Zelfstudieopdrachten Opdracht 12 Voorbereiding presentatie verklaringsprobleem en strategieprobleem 5 : ‘Stroke services’

PGO bijeenkomst De gespreksleider draagt zorg voor: 1. Inventariseren aanwezigheid. 2. Vermelden afwezigen in de notulen door de notulist. 3. Vraagt notulist aan te geven wie er de vorige bijeenkomst niet was en nodigt de student uit de afwezigheid van de vorige keer toe te lichten en aan te geven wat zij heeft ondernomen of gaat ondernemen om de achterstand weg te werken. 4. Vaststellen agenda en te besteden tijd per agendapunt. (belangrijk i.v.m. volle agenda) PGO 5. Nabespreken verklaringsprobleem en strategieprobleem 5 : ‘Stroke services’ 6. Evaluatie samenwerking tutorgroep

14.B Domeinkennis-GER College 19: Transmuralisering In dit hoorcollege wordt ingegaan op transmuralisering en de rol van meer flexibele zorgvormen en zorgorganisatie in de geriatrie. Doelstellingen: 1. De student kan beschrijven wat de inhoud is van het concept transmuralisering. 2. De student kan verwoorden welke rol transmuralisering heeft in de zorg voor ouderen en de geriatrie. 3. De student kan een eigen verpleegkundige visie geven met betrekking tot de huidige en toekomstige mogelijkheden van transmuralisering.

College 20: Ouderen en medicatiegebruik. De gemiddelde oudere blijkt vijf verschillende soorten van medicatie te slikken. We noemen dat polyfarmacie. De hoeveelheid medicijnen kunnen door fysiologische veranderingen problemen geven van allerlei aard. Als verpleegkundige moet je op de hoogte zijn van de indicatie en werking van medicatie, maar dien je ook te monitoren of medicatie wel ingenomen wordt (therapietrouw). Er zijn verschillende factoren die invloed hebben op de therapietrouw van zorgvrager. Het analyseren van deze factoren is de basis om er wat aan te gaan doen. In dit college wordt stilgestaan bij de verpleegkundige aspecten van dit aandachtsgebied.

61

Doelstellingen: 1. De student kan omschrijven wat therapieontrouw is 2. De student kan verwoorden hoe therapie(on)trouw in kaart gebracht kan worden 3. De student kan interventies benoemen die helpen de therapietrouw te bevorderen 4. De student heeft inzicht in het belang van multidisciplinaire samenwerking ten einde therapietrouw te bevorderen Responsiecollege Aan de hand van de gestelde vragen zal er een inhoudsdeskundige gevraagd worden dit responsiecollege te verzorgen. Zie voor procedure responsiecollege deel A van de studentenhandleiding.

14.B CANMED 4.1 EBP 4 Inhoud hoorcollege Samenvatting onderzoeksdesigns, associatiematen, normaal verdeling, centrum- en spreidingsmaten Studenten kunnen vragen stellen Voorbereiding WC Per secondewijzer voorbereiden Voorbeeld per secondewijze op BB raadplegen Inhoud werkcollege Eén van de onderdelen van het werkcollege betreft een variant van de quiz 'per seconde wijzer'. Tijdens de werkcollege ga je in kleine teams tegen elkaar spelen, maar als groep maak je zelf ook vragen die je aan de tegenstanders voorlegt. Concreet behelst de voorbereiding het volgende: 1) Alle werkgroep leden worden ingedeeld in 8 groepjes van 3-4 leden. 2) Een team stelt een lijst op van 10 (belangrijke) begrippen ten aanzien van één van de 3 thema’s van dit blok: 1) Onderzoeksdesigns 2) Epidemiologische maten (frequentiematen als incidentie/ prevalentie & associatiematen als RR/ ODDS) 3) Centrum- en spreidingsmaten 4) P waarde en betrouwbaarheidsinterval De bedoeling is dat elk thema door twee teams – onafhankelijk van elkaar – wordt samengevat. Maak hiervoor gebruik van de samenvattingen die je tijdens de werkcolleges gemaakt hebt. 1. Maak in powerpoint een genummerde lijst van deze begrippen. 2. Stel - in een apart document – een korte, maar volledige omschrijving op van elk van de begrippen. Randomiseer (hussel) de volgorde van de omschrijvingen. 3. Bedenk een pakkende inleidende tekst die relevant is voor je begrippenlijst (bijvoorbeeld een opvallende casuïstiek, een anekdote of een archetype patiënt (“komt een man bij de dokter”….)) 4. Tijdens het werkcollege leest de groep eerst de inleidende tekst voor, waarna de omschrijvingen Worden voorgelezen en de tegenspelers (overige aanwezigen bij de WC) het juiste bijpassende begrip van de lijst op de dia dienen te kiezen. 5. In de notitiepagina’s noteert de groep het juiste antwoord.

62

14.B CANMED 1- VPT (4)-semester 2- TOETS Inhoud bijeenkomst Performance assessment volgens afspraak.

14.B CANMED 2- SOVA 2 –TOETS Inhoud bijeenkomst Performance assessment volgens afspraak.

63




64

Bijlage

65

Bijlage 1 Hoe bestudeer ik een ziektebeeld?

Hoe bestudeer ik een ziektebeeld? Probeer bij de bestudering van een ziektebeeld een antwoord te vinden op de volgende vragen: 1

Welk (deel van een) orgaansysteem is door de aandoening ‘getroffen’?

2

Wat zijn de normale functies van het aangedane (deel van het) orgaansysteem?

3

In welk opzicht verschilt de bouw van het aangedane orgaansysteem met die van het gezonde orgaansysteem?

4

Wat is de oorzaak van het disfunctioneren van het betreffende orgaansysteem

5

Welke functieverandering kan je daaruit afleiden? (Dat wil zeggen: bepaal de pathofysiologie van het ziektebeeld.)

6

Hoe kunnen de klachten en symptomen van het ziektebeeld vanuit de gegevens bij 2, 3 en 4 verklaard worden?

7

Welke onderzoeken kan een arts (laten) verrichten om – uitgaande van de klachten van een patiëntom tot de juiste diagnose te komen ?

8

Wat zullen de bevindingen zijn bij deze onderzoeken?

9

Welke maatregelen kunnen genomen worden om de klachten tegen te gaan? (Dat wil zeggen: welke therapie kan er met behulp van bijvoorbeeld leefregels, medicijnen of ingrepen bedreven worden?)

10 Welke van deze maatregelen zijn preventief, welke curatief (=genezend) en welke palliatief (=klachten reducerend) en waarom? 11 Hoe ziet de toekomstverwachting van een patiënt met deze aandoening eruit? (Dat wil zeggen: hoe is de prognose?)

66

Bijlage 2 Vragenformulier responsiecolleges

Betreft :

Onderwijsperiode 1.1.: De chronisch zieke zorgvrager

Onderdeel:

……………………………………………….

Inhoudsdeskundige:

……………………………………………….

Naam vraagsteller:

………………………………………………..

Jouw studentennummer:

nr. ……….

Jouw tutor:

………………………………………………..

Vraag/vragen: ……………………………………………………………………………………….. ……………………………………………………………………………………….. ……………………………………………………………………………………….. ……………………………………………………………………………………….. ………………………………………………………………………………………..

67

Bijlage 3 Evaluatieve vragenlijst ‘Functioneren gespreksleider of notulist’ Hieronder staat een korte vragenlijst om verschillende aspecten van het functioneren van een gespreksleider te evalueren Vul de vragenlijst in door met een cijfer aan te geven in hoeverre je het met de uitspraken eens bent. Gebruik de cijfers 1-2-3-4-5, waarbij 1 betekent ‘geheel mee oneens en 5 ‘geheel mee eens’. Ingevuld door: Studentnaam ……………………….. OWGcode……………………. Datum…………….

Naam gespreksleider ………………………..

De gespreksleider ; A. 1 2 3 4 B. 1 2 3 4 C. 1 2 3 4 D. 1 2 3 4 E. 1 2 3 4 F. 1 2 3 4 G. 1 2 3 4 H. 1 2 3 4

5 5 5 5 5 5 5 5

I.

1 2 3 4 5

J.

1 2 3 4 5

K. 1 2 3 4 5 L. 1 2 3 4 5 M. 1 2 3 4 5

De gespreksleider had een agenda opgesteld. De gespreksleider hield de groepen goed aan de agenda. De gespreksleider stimuleerde de groep om de informatie te structureren. De gespreksleider zorgde ervoor dat er regelmatig samenvattingen waren. De gespreksleider voorkwam dat we afdwaalden van het onderwerp. De gespreksleider domineerde de discussie. De gespreksleider schonk weinig aandacht aan ieders bijdragen. De gespreksleider zorgde ervoor dat de groep de problemen volgens een duidelijke procedure aanpakte. De gespreksleider zorgde ervoor dat de groep duidelijke leerdoelen formuleerde. De gespreksleider hield in het oog dat we kritisch de informatie beoordeelden. De gespreksleider was alert op het concretiseren van informatie. De gespreksleider had oog voor het toepassen van de nieuw verworven kennis op het probleem. De gespreksleider voorkwam een oppervlakkige bespreking van de informatie.

Naam notulist ……………………….. De gespreksleider ; A. 1 2 3 4 B. 1 2 3 4 C. 1 2 3 4 D. 1 2 3 4 E. 1 2 3 4

5 5 5 5

De notulist kan belangrijke informatie uit de discussie distilleren De notulist kan informatie beknopt weergeven (steekwoorden, symbolen etc.) De notulist kan informatie in schema’s plaatsen. De notulist kan objectieve informatie scheiden van persoonlijke meningen.

5 De notulist kan de juistheid van genotuleerde checken.

68

Bijlage 4 EBP-Beoordelen van een wetenschappelijk artikel. Stap 1 bij de beoordeling: formuleren van klinische vraag PICO en maken samenvatting Van het artikel dat je moet beoordelen probeer je een PICO vraagstelling te formuleren en maak je een samenvatting van een half a -4 tje. Voor de formulering van een beantwoordbare vraag, wordt wel gebruik gemaakt van de zogeheten ‘PICO’systematiek. PICO is een acroniem (afkortingswoord) voor: Problem, patient of population Intervention Comparison en Outcome.

De algemene vorm van een goede vraag is dan: Werkt, gegeven een bepaald Probleem, een bepaalde Patiënten of een bepaalde Populatie (P), een bepaalde ‘behandeling’ (I) beter / anders / slechter dan een andere / gebruikelijke / geen behandeling (C) voor het bereiken van een bepaald resultaat (O)? VB 1 (P=patiënt of probleem, I=interventie, C=vergelijking en O=uitkomst) P = neonaten à terme die een hielprik krijgen I = suikerwater C = gewoon water O = minder lang huilen, minder stress bij ouder Klinische vraag Verlicht het toedienen van sucrose de pijn bij neonaten à terme die een hielprik krijgen? VB2 P = patiënten met risico op decubitus I = matrasopleggers of schapenvacht (ter preventie van decubitus) C = gewone ziekenhuismatras O = minder vaak voorkomen van decubitus of minder ernstige decubitus Klinische vraag Leidt bij mensen met een risico op decubitus het gebruik van een matrasoplegger of schapenvel tot minder decubitus dan een matras onder preventieve maatregelen?

69

Bijlage 5 Beoordelingsformulier RCT onderzoek Namen studenten

Datum

beoordeling

BEOORDELINGS-CATEGORIEËN/CRITERIA

A.

PICO P

=

I

=

C

=

O

=

Vraag:

3. Vertaling abstract (1/2 -1 A 4 tje)

B.

Beoordeling O/V/G

TOTALE VERSLAG

1. Beschrijving onderwerp

2.

Toelichting

[los a4-tje]

BESCHRIJVING

1. Volledige titel van het artikel, auteur(s), publicatiedatum, titel tijdschrift Denk aan APA 2. Exact geformuleerde probleemstelling

3. Exact geformuleerde doelstelling/onderzoeksvraag

70


Toelichting

Beoordeling O/V/G

4. Beschrijving van de onderzoeksgroep, waaronder de inclusie- en exclusiecriteria 5. Wat is er gemeten en op welke manier (operationalisatie van variabelen in meetinstrument(en)) 6. Welke momenten zijn er metingen verricht (beschrijving dataverzameling); 7. Met een RCT probeert men zo zuiver mogelijk het effect te meten van de interventie. Effecten van selectie in de steekproefgroepen (randomisatie) en objectief meten (blinderen) zijn daarom erg belangrijk bij een RCT. Wat wordt er gezegd over het randomiseren en blinderen? 8. Op welke wijze zijn gegevens verwerkt en welke statistische analyses zijn er gebruikt? 9. Wat staat er in tabellen en figuren

10. Beschrijf kort de uitkomsten / resultaten

11. Wat zijn de conclusies

C. BEOORDELING

1. Is het artikel helder en gestructureerd?

2. Is het onderzoek onafhankelijk en waaruit blijkt dat?

71


Toelichting

Beoordeling O/V/G

3. Benoem sterke en zwakke punten in opzet en uitvoering van het onderzoek, bv. operationalisatie, betrouwbaarheid en validiteit van de (meting van de) variabelen 4. Hoe beoordeel je de omvang van de steekproef, de (a)selectiviteit van de steekproef en de toets op vergelijkbaarheid van de verschillende subgroepen 5. Is er de mogelijkheid van ‘storende derde’ variabelen (in de context van gezondheidszorg-onderzoek vaak confounders (= verwarders) genoemd) 6. Overige discussiepunten

7. Zijn de conclusies gerechtvaardigd?

8. Zijn eventuele effecten van de interventie ook dusdanig groot dat ze er in de klinische praktijk toe doen?

9. Vertaling van de bruikbaarheid naar de beroepspraktijk van de VP. Is het bruikbaar en waarom wel of niet?

10. Level of evidence?

72

Toelichting bij beoordelen van een artikel Opbouw van (wetenschappelijke onderzoeks-)artikelen Een ‘officieel’ wetenschappelijk tijdschriftartikel over een verricht onderzoek of studie is vaak als volgt opgebouwd: - Titel (en auteurs); - Samenvatting (‘abstract’; ‘summary’); - Inleiding; - Methoden: onderzoekspopulatie en gebruikte meetinstrumenten; - Resultaten (waarbij ook getallen / uitkomsten zijn gegeven in tabel of figuur); (de lezer moet hier zelf kunnen meedenken en mee-oordelen); - Discussie. Uiteindelijk doel is een beargumenteerd oordeel te vormen over de validiteit en betrouwbaarheid van de resultaten van het onderzoek. Hiervoor is nodig dat de verschillende aspecten van het onderzoek helder in het artikel worden beschreven. Als het aan een heldere beschrijving schort, kan het onderzoek nog zo goed zijn uitgevoerd, maar zal een kritische beoordelaar toch aarzelen om de resultaten van het artikel op zijn patiënten toe te passen. Opdracht Beoordeling onderzoeksartikel Een onderzoeksartikel wordt op de onderstaande punten beoordeeld. A.Totale verslag Beschrijving onderwerp en vraagstelling ( PICO): geef een korte samenvatting. Max 1 A-viertje. Vermeld de eigen definitieve zoekvraag in PICO-termen. Geef duidelijk aan wat de P, de I, de C en de O is. Maak van het artikel een ‘letterlijke’ vertaling van het abstract in het Nederlands (½ - 1 A-viertje per abstract) B. Beschrijving van het onderzoek (per artikel): Titel, auteur(s) van het artikel, publicatiedatum en titel tijdschrift. Schrijf het op zoals je een literatuurreferentie opschrijft (Zie Schrijfwijzer en APA). Geef aan wat de keywords van het onderzoek zijn, en geef een vertaling; De exact geformuleerde probleemstelling (of vraagstelling) van de onderzoeker(s). Formuleer in een begrijpbare duidelijke zin. Beschrijf de onderzoeksgroep: aantal, kenmerken, steekproef; Wat is er allemaal gemeten en op welke manier is dat gedaan (operationalisatie van variabelen); Op welke momenten zijn er metingen verricht en wat wordt er dan gemeten, maak hiervan een overzichtelijk schema; Waar staat beschreven dat er sprake is van de onderzoeksopzet RCT. Licht de kenmerken van deze RCT toe aan de hand van het artikel; Wat staat er in de verschillende tabellen en figuren; Wat zijn de uitkomsten / resultaten van het onderzoek, geef aan wat in welke tabel of figuur staat; Welke conclusies worden er getrokken. C. Beoordeling van het onderzoek (per artikel): 1. Sterke en zwakke punten over alle aspecten van de opzet en uitvoering van het onderzoek, denk bijvoorbeeld aan: operationalisatie, betrouwbaarheid en validiteit van de (meting van de) variabelen; omvang, (a)selectiviteit van de steekproef; de mogelijkheid van ‘storende derde’ variabelen (in de context van onderzoek vaak confounders (= verwarders) genoemd); 73

2. Beschrijf een van de discussiepunten (in de Discussion) en formuleer je mening daarover. 3. In hoeverre zijn de conclusies gerechtvaardigd? 4. Vertaling van de bruikbaarheid van de beoordeelde artikelen naar de beroepspraktijk en voor de klinische situatie. 5. Is het artikel geschikt voor de beantwoording van deze PICO-vraag?

74

Bijlage 6 Beoordelingsformulier Artikel. Naam student

studentnummer


Toelichting

A. TOTALE VERSLAG Beschrijving onderwerp en PICO

Onderwerp:

Vertaling abstract (1/2 -1 A 4 tje)

P= I= C= O= [los a4-tje]

beoordeling

Beoordeling O/V/G

B. BESCHRIJVING Volledige titel van het artikel, auteur(s), publicatiedatum, titel tijdschrift Exact geformuleerde probleemstelling Exact geformuleerde doelstelling/onderzoeksvraag Beschrijving van de onderzoeksgroep, waaronder de inclusie- en exclusiecriteria Wat is er gemeten en op welke manier (operationalisatie van variabelen) Welke momenten zijn er metingen verricht en wat wordt er gemeten; Op welke wijze zijn gegevens verwerkt en welke statistische analyses zijn er gebruikt? Wat staat er in tabellen en figuren Beschrijf kort de uitkomsten / resultaten Wat zijn de conclusies C. BEOORDELING Is het artikel helder en gestructureerd? Is het onderzoek onafhankelijk en waaruit blijkt dat? Benoem sterke en zwakke punten in opzet en uitvoering van het onderzoek, bv. operationalisatie, betrouwbaarheid en validiteit van de (meting van de) variabelen Hoe beoordeel je de omvang van de steekproef, de (a)selectiviteit van de steekproef en de toets op vergelijkbaarheid van de verschillende subgroepen Is er de mogelijkheid van ‘storende derde’ variabelen (in de context van gezondheidszorg-onderzoek vaak confounders (= verwarders) genoemd) Overige discussiepunten Zijn de conclusies gerechtvaardigd? Zijn eventuele effecten van de interventie

75


Toelichting

ook dusdanig groot dat ze er in de klinische praktijk toe doen? Vertaling van de bruikbaarheid naar de beroepspraktijk van de VP. Is het bruikbaar en waarom wel of niet? Level of evidence

A1 / A2 / B / C / D

Peer-reviewer:

Beoordeling O/V/G

Datum:

Opmerkingen:

76

Toelichting bij beoordelen van een artikel Opbouw van (wetenschappelijke onderzoeks-)artikelen Een ‘officieel’ wetenschappelijk tijdschriftartikel over een verricht onderzoek of studie is vaak als volgt opgebouwd: - Titel (en auteurs); - Samenvatting (‘abstract’; ‘summary’); - Inleiding; - Methoden: onderzoekspopulatie en gebruikte meetinstrumenten; - Resultaten (waarbij ook getallen / uitkomsten zijn gegeven in tabel of figuur); (de lezer moet hier zelf kunnen meedenken en mee-oordelen); - Discussie. Uiteindelijk doel is een beargumenteerd oordeel te vormen over de validiteit en betrouwbaarheid van de resultaten van het onderzoek. Hiervoor is nodig dat de verschillende aspecten van het onderzoek helder in het artikel worden beschreven. Als het aan een heldere beschrijving schort, kan het onderzoek nog zo goed zijn uitgevoerd, maar zal een kritische beoordelaar toch aarzelen om de resultaten van het artikel op zijn patiënten toe te passen. Opdracht Beoordeling onderzoeksartikel Een onderzoeksartikel wordt op de onderstaande punten beoordeeld. A.Totale verslag Beschrijving onderwerp en vraagstelling ( PICO): geef een korte samenvatting. Max 1 A-viertje. Vermeld de eigen definitieve zoekvraag in PICO-termen. Geef duidelijk aan wat de P, de I, de C en de O is. Maak van het artikel een ‘letterlijke’ vertaling van het abstract in het Nederlands (½ - 1 A-viertje per abstract) B. Beschrijving van het onderzoek (per artikel): Titel, auteur(s) van het artikel, publicatiedatum en titel tijdschrift. Schrijf het op zoals je een literatuurreferentie opschrijft (Zie Schrijfwijzer en APA). Geef aan wat de keywords van het onderzoek zijn, en geef een vertaling; De exact geformuleerde probleemstelling (of vraagstelling) van de onderzoeker(s). Formuleer in een begrijpbare duidelijke zin. Beschrijf de onderzoeksgroep: aantal, kenmerken, steekproef; Wat is er allemaal gemeten en op welke manier is dat gedaan (operationalisatie van variabelen); Op welke momenten zijn er metingen verricht en wat wordt er dan gemeten, maak hiervan een overzichtelijk schema; Waar staat beschreven dat er sprake is van de onderzoeksopzet RCT. Licht de kenmerken van deze RCT toe aan de hand van het artikel; Wat staat er in de verschillende tabellen en figuren; Wat zijn de uitkomsten / resultaten van het onderzoek, geef aan wat in welke tabel of figuur staat; Welke conclusies worden er getrokken. C. Beoordeling van het onderzoek (per artikel): 6. Sterke en zwakke punten over alle aspecten van de opzet en uitvoering van het onderzoek, denk bijvoorbeeld aan: operationalisatie, betrouwbaarheid en validiteit van de (meting van de) variabelen; omvang, (a)selectiviteit van de steekproef; de mogelijkheid van ‘storende derde’ variabelen (in de context van onderzoek vaak confounders (= verwarders) genoemd); 77

7. Beschrijf een van de discussiepunten (in de Discussion) en formuleer je mening daarover. 8. In hoeverre zijn de conclusies gerechtvaardigd? 9. Vertaling van de bruikbaarheid van de beoordeelde artikelen naar de beroepspraktijk en voor de klinische situatie. 10. Is het artikel geschikt voor de beantwoording van deze PICO-vraag?

78

Bijlage 7 Zoekstrategie Stap 1: PICO P= I= C= O= Stap 2 – Zoektermen ( Nederlands- en Engelstalig en synoniemen:

Opmerkingen:

Stap 3 – zoeken in Pubmed a) Mesh & [tiab] (vrije tekstwoorden) b) Gelijke termen samenvoegen (OR) c) Deelverzamelingen combineren (AND) d) Eventueel zoekopdracht bijstellen of beperken resultaten door filters.

Search

Opmerkingen:

Search

Opmerkingen: Search Opmerkingen:

Search

Stap 4 – selectie van bronnen

79

Bijlage 8 Onderzoek naar gezondheid verpleegkundigen Deel A Onderzoek naar gezondheid verpleegkundigen Er komt een onderzoek naar de mogelijke relaties tussen het beroep en de gezondheid van verpleegkundigen. V&VN ondersteunt het initiatief. Het grootschalig onderzoek, de Nightingale Studie wordt uitgevoerd door het Nederlands Kanker Instituut - Antoni van Leeuwenhoek Ziekenhuis (NKI-AVL) en het Institute for Risk Assessment Sciences van de Universiteit Utrecht. Onderzoeker Anouk Pijpe vertelt: 'Het onderzoek zit nog in de testfase. De officiële start volgt waarschijnlijk in september. Het is van groot belang is dat de benaderde verpleegkundigen reageren.' Inmiddels hebben de eerste verpleegkundigen een brief voor deelname aan het onderzoek ontvangen, zo bevestigt V&VN. Gezondheidsrisico's De onderzoekers willen met dit landelijke onderzoek nagaan of op de lange termijn bepaalde ziekten en gezondheidsproblemen vaker, of juist minder vaak, voorkomen bij deelnemers die bepaalde blootstellingen op het werk of in de leefomgeving hebben gehad in vergelijking tot deelnemers die zulke blootstellingen niet hebben gehad. Er zal onder meer gekeken worden naar het beroepsmatig in aanraking komen met medicijnen (bijvoorbeeld cytostatica), nachtwerk en het werken met bepaalde apparatuur (bijvoorbeeld MRI of röntgenapparatuur). Voorbeelden van ziekten en gezondheidsproblemen die in deze studie onderzocht zullen worden zijn kanker, hart- en vaatziekten en neurologische aandoeningen. Gezondheid verpleegkundigen Aanleiding voor het onderzoek is de onduidelijkheid die er bestaat over de mogelijke relaties tussen blootstellingen in de werken leefomgeving en de gezondheid van (voormalig) verpleegkundigen. 'Met deze studie onderzoeken we of er daadwerkelijk sprake is van deze relaties', zegt Pijpe. Maart 2011 van http://hanserver.nhl.nl/han/NHLnursing/www.nursing.nl/Verpleegkundigen/Nieuws/2011/3/Onderzoeknaar-gezondheid-verpleegkundigen-NURS006847W/ Deel B Vier jaar nachtdienst verhoogt risico borstkanker (artikel) Vrouwen die langer dan 4,5 jaar nachtdiensten werkten en in die periode nog niet zwanger waren hebben een verhoogd risico op borstkanker. Dit blijkt uit een case-controlstudie die Florence Menegaux e.a. in Frankrijk verrichtten. Werkverleden en nachtarbeid In de studie werden 1232 vrouwen met borstkanker geïnterviewd met behulp van een gestandaardiseerde vragenlijst. Een controlegroep van 1317 vrouwen kreeg dezelfde vragenlijst voorgelegd. Er werd gevraagd naar het werkverleden en nachtarbeid, maar ook naar zwangerschappen en medische gegevens. Associatie met borstkanker Van in totaal 311 vrouwen die ooit ’s nachts gewerkt hadden, hadden 164 borstkanker en 147 niet, concludeert Medisch Contact uit het artikel in IJC. Dit verschil was echter niet significant. Bij nachtwerk langer dan 4,5 jaar was er wel een duidelijke associatie met borstkanker. Een opvallende conclusie omdat dit een veel kortere periode is dan tot nu toe werd gedacht. Eerdere cohortstudies toonden pas een verband aan na twintig tot dertig jaar nachtdienst. Bij vrouwen die meer dan vier jaar nachtdiensten draaiden voor hun eerste zwangerschap, verdubbelde het risico op borstkanker. 80

Nightingale Studie Verpleegkundigen zijn al jaren erg bezorgd door berichten over de verhoogde kans op borstkanker na het draaien van nachtdiensten. In Nederland zijn het NKI-AVL en de Universiteit Utrecht op het moment bezig met de Nightingale Studie, waarin ook de relatie tussen nachtdienst en borstkanker wordt onderzocht. Juni 2012 opgehaald op 30-12-2014 van http://hanserver.nhl.nl/han/NHLnursing/www.nursing.nl/Verpleegkundigen/Nieuws/2012/6/Vier-jaar-nachtdienstverhoogt-risico-borstkanker-NURS007996W/ Deel C

Hoe gaat het met de Nightingale Studie? Eind 2011 vulden 59.947 verpleegkundigen vragen over hun nachtwerk in, 23.439 van hen doneerden ook afgeknipte teennagels voor genetische analyses. Allemaal voor de Nightingale Studie. We zijn nu bijna 2,5 jaar verder, dus tijd voor een update van onderzoeker Matti Rookus. 1. Is er al een causaal verband tussen nachtwerk en borstkanker gevonden? 'Over de associatie nachtwerk en borstkanker kunnen we nog niks zeggen. Het is een prospectieve studie, dus we volgen de groep die in 2011 meegedaan hebben in de tijd. Of er een verband bestaat tussen nachtwerk en borstkanker kan pas over enkele jaren worden bekeken omdat dan duidelijk wordt of borstkanker vaker voorkomt.' 2. Wat hebben jullie gedaan met al die informatie die verpleegkundigen hebben ingevuld over nachtwerk in het verleden? 'Het is voor het eerst dat er in Nederland zo'n grote groep verpleegkundigen heeft meegedaan aan een studie over het nachtwerk in het verleden en het risico op ziektes. Dat is natuurlijk geweldig! Op basis van hun antwoorden hebben we nu een beeld kunnen schetsen van nachtdiensten in de afgelopen decennia. Zo blijkt bijvoorbeeld dat het aantal nachtdiensten dat verpleegkundigen maandelijks achtereen werken door de jaren heen is gedaald. In de jaren zeventig draaiden verpleegkundigen gemiddeld zeven nachten achtereen, tegenwoordig ongeveer vier nachten. Ook wordt meer parttime gewerkt zodat een verpleegkundige nu gemiddeld minder nachtwerk doet dan vroeger.' 3. Wat hebben jullie gedaan met de afgeknipte teennagels? 'We zijn dit jaar al hard bezig geweest met het isoleren van DNA uit de teennagels van zo'n 5000 vrouwen, zodat dat klaar ligt als de eerste koppeling met de kankerregistratie heeft plaatsgevonden. Als er straks een verband wordt aangetoond tussen nachtwerk en het risico op borstkanker, gaan we verder met het teennagel DNA. Dan kunnen we bijvoorbeeld kijken of sommige vrouwen gevoeliger zijn voor het negatieve effect van nachtwerk dan anderen.' 4. Klinisch arbeidsgeneeskundige Taeke Pal uitte in Nursing zijn twijfels. Eerdere studies over nachtwerk in relatie tot borstkanker hebben methodologische beperkingen, zo blijkt achteraf. Zijn jullie niet bang dat dat uiteindelijk ook de achilleshiel van de Nightingale Studie zal zijn? 'Daar bestaan veel misverstanden over. In de epidemiologie heb je twee typen onderzoek: het patiëntcontrole onderzoek en het cohortonderzoek. Bij patiëntcontrole onderzoek ga je uit van patiënten met borstkanker en kijk je terug in hun verleden. Dit vergelijk je met een controlegroep met gezonde vrouwen. Het probleem is dat de patiëntengroep vaak veel gemotiveerder is om aan zo'n studie mee te doen. Hierdoor heb je sneller vertekeningen en wordt er gesproken van methodologische beperkingen. Bij cohortstudies meet je niet achteraf, maar stel je een groep samen die je gaat volgen. Dus dat is een sterkere studie opzet. Het verschil met een patiëntcontrole onderzoek is dat iedereen nog gezond is bij het begin van de studie en iedereen op dezelfde manier informatie levert. Dat is dus een groot voordeel. Een nadeel is dat je niet meteen resultaten hebt.' Causaal verband tussen borstkanker en nachtdienst? Klinisch arbeidsgeneeskundige Taeke Pal vraagt zich af of de Nightingale-studie een eind gaat brengen 81

aan alle onduidelijkheid die er nu is. 5. Toch had de Nurses Health Study – de eerste cohortstudie naar nachtwerk en borstkanker in Engeland – wel methodologische beperkingen. 'Dat komt omdat ze niet heel gedetailleerd naar nachtwerk hebben gevraagd. Om dit te voorkomen hebben we dat bij de Nightingale Study juist heel uitgebreid gedaan. Natuurlijk moeten verpleegkundigen voor het invullen van deze vragenlijsten graven in hun herinnering, maar dat geldt voor groep die gezond blijft én voor de groep die borstkanker krijgt. In die zin krijg je geen vertekeningen. En ik denk dat de meeste verpleegkundigen zich nog wel herinneren of ze meer of minder dan vijf jaar nachtwerk hebben gedaan. Vragen over het type rooster zijn moeilijker. Van te voren wisten we dat we in sommige gevallen behoorlijk de diepte in gingen. Daarom herhalen we sommige vragen nog in een enquête op een later tijdstip bij een beperkte groep. Zo toetsen we de reproduceerbaarheid en krijgen we een indruk van hoe goed de informatie is.' 6. Wanneer verwachten jullie iets te zeggen over de eerste resultaten? 'Binnen vier jaar willen we resultaten presenteren. Eind dit jaar hopen we nog resultaten te presenteren die gebaseerd zijn op de informatie die we nu hebben. Dat gaat over de relatie tussen nachtwerk en overgewicht. Door het nachtwerk wordt het voedingspatroon verstoord en dat zou weer kunnen samenhangen met borstkanker. Het is namelijk al bekend dat overgewicht het risico verhoogt op borstkanker na de menopauze.' Nursing (juli 2014). Opgehaald op 30 december van http://www.nursing.nl/Verpleegkundigen/Achtergrond/2014/7/Hoe-gaat-het-met-de-NightingaleStudie-1552549W

82

OPLEIDING TOT VERPLEEGKUNDIGE BA

Recommend Documents