Opleiding Ergotherapie HvA. Junior Adviseurs: Elianne de Geus Suzanne Jonker Antoinette Kaldenbach. Senior Adviseur: Soemitro Poerbodipoero

Opleiding Ergotherapie HvA Junior Adviseurs: Elianne de Geus Suzanne Jonker Antoinette Kaldenbach Senior Adviseur: Soemitro Poerbodipoero In opdracht van: Slotervaartziekenhuis, Brynnin Berendsen, Marlies Verkade Datum: januari 2008 tot juni 2008

Inhoudsopgave: Inhoudsopgave:............................................................................................................................. 2 1. Inleiding...................................................................................................................................... 5 1.1 Algemene inleiding............................................................................................................. 5 1.2 Inleiding bij deel 3 .............................................................................................................. 6 2. Diversiteit ................................................................................................................................... 7 2.1 Ergotherapeuten en diversiteit ......................................................................................... 7 2.2 Benodigde competenties om te gaan met diversiteit ................................................... 7 3. Cultuur ........................................................................................................................................ 7 3.1 Cultuur is collectief en conservatief................................................................................. 8 4. Interculturele ergotherapie...................................................................................................... 8 4.1 Intercultureel ergotherapie onderwijs.............................................................................. 9 4.2 Cultureel competent werken............................................................................................. 9 4.3 Thuis- en werkomgeving................................................................................................. 10 4.4 Ergotherapiebehandeling van allochtone cliënten...................................................... 11 4.5 Praktische tips bij behandeling ...................................................................................... 12 4.6 Behandelplanning ............................................................................................................ 13 5. Communicatie ......................................................................................................................... 13 5.1 Gesprekstechnieken algemeen .....................................................................................13 5.2 Transcultureel communiceren........................................................................................ 13 5.3 Communicatie met allochtone cliënten......................................................................... 14 5.4 Communiceren met Turken............................................................................................ 14 5.5 Non-verbale communicatie............................................................................................. 14 6. Dementie.................................................................................................................................. 15 6.1 Dementie algemeen......................................................................................................... 15 6.2 Verloop van de aandoening ........................................................................................... 15 6.3 Behandeling van dementie ............................................................................................. 16 6.4 Mantelzorg tijdens de behandeling van dementie ...................................................... 16 6.5 Cognitieve klachten.......................................................................................................... 16 6.6 Stellen van diagnose dementie...................................................................................... 16 6.6.1 Het onderzoek van de huisarts ............................................................................... 17 6.7 Symptomen....................................................................................................................... 18 6.8 Ergotherapie en dementie: instrumenten .....................................................................19 6.9 Standaard ergotherapie niet ernstige cognitieve stoornissen................................... 19 7. Omgaan met ziekte en behandeling ................................................................................... 19 7. 1 Zelfredzaamheid (ADL) en zorggebruik ......................................................................20 7.1.1 Survey-onderzoek.....................................................................................................20 7.1.2 Overige onderzoeken............................................................................................... 20 8. Taal ........................................................................................................................................... 22 8.1 Tolk of tolkentelefoon ......................................................................................................22 8.2 Tolk dikwijls oorzaak verwarring en fouten. ................................................................. 22 8.3 Tolken door (klein-)kinderen........................................................................................... 23 9. Bezigheden in de vrije tijd .....................................................................................................23 9.1 Verenigingen.....................................................................................................................23 9.2 Bezoek aan buurthuis of wijkgebouw ........................................................................... 23 9.3 Bezoek aan café of koffiehuis ........................................................................................ 24

9.4 Bezoek aan godsdienstige bijeenkomsten................................................................... 24 9.5 Dagbesteding van Turkse ouderen in een zorginstelling........................................... 24 10. De (traditionele) Turkse en Marokkaanse cliënt ............................................................. 26 11. Kwaliteitszorg ........................................................................................................................ 27 11.1 Aanbevelingen................................................................................................................ 27 11.2 Canadian Model Occupational Performance............................................................. 28 12. Methodiek protocol............................................................................................................... 28 12.1 Structuur en opbouw van de tekst............................................................................... 28 12.2 Richtlijn protocol.............................................................................................................28 12.2.1 Samenvatting .......................................................................................................... 29 12.2.2 Inleiding .................................................................................................................... 29 12.2.3 Klinisch inhoudelijke hoofdstukken......................................................................29 12.2.4 cliëntenperspectief.................................................................................................. 29 12.2.5 Organisatie en implementatie............................................................................... 29 12.2.6 Evaluatie .................................................................................................................. 29 13. Implementatie ....................................................................................................................... 29 13.1 Definitie implementatie .................................................................................................. 29 13.2 Implementatiemodel van Grol en Wensing ................................................................ 30 14. Onderbouwing van de activiteiten .....................................................................................32 14.1 Inleiding ........................................................................................................................... 32 14.2 Activiteit: Afwassen ........................................................................................................ 33 14.3 Activiteit: Bereiden van Marokkaanse couscous, salade en tajine ........................ 33 14.4 Activiteit: Breien, haken en borduren.......................................................................... 34 14.5 Activiteit: Koper poetsen............................................................................................... 34 14.6 Activiteit: Marokkaanse bitterkoekjes ......................................................................... 34 14.7 Activiteit: Marokkaanse sesamkoekjes.......................................................................34 14.8 Activiteit: Muziek opzetten en luisteren......................................................................35 14.9 Activiteit: Schoenen poetsen........................................................................................ 35 14.10 Activiteit: Sjoelen.......................................................................................................... 36 14.11 Activiteit: Turkse flensjes............................................................................................ 36 14.12 Activiteit: Turkse koekjes (sari burma) .....................................................................36 14.13 Activiteit: Turkse Mercimek köfte (linzen sigaartjes) ..............................................36 14.14 Activiteit: Waterpijp monteren.................................................................................... 37 15. Theoretische onderbouwing Checklist observatie ergotherapeutische screening .... 38 15.1 Inleiding ........................................................................................................................... 38 15.2 AMPS scoringsformulier ............................................................................................... 38 15.3 Checklist voor het analyseren van activiteiten.......................................................... 39 15.4 Inhoud checklist observatie ergotherapeutische screening .................................... 39 15.5 Gebruik checklist observatie ergotherapeutische screening .................................. 42 Document 1 AMPS scoringsformulier...................................................................................... 43 Document 2 Checklist voor het analyseren van activiteiten ................................................ 47 16. Theoretische onderbouwing Intakelijst CMOP ergotherapeutische screening .......... 50 16.1 Inleiding ........................................................................................................................... 50 16.2 Doel van het model Canadian Model of Occupational Performance.....................50 16.3 SAMPC............................................................................................................................ 50 16.4 CMOP .............................................................................................................................. 51 16.5 Intakelijst CMOP Ergotherapeutische screening ...................................................... 53

17. Definitie begrippen ............................................................................................................... 55 18. Literatuurlijst .......................................................................................................................... 57 18.1 Boeken............................................................................................................................. 57 18.2 Artikelen........................................................................................................................... 57 Bijlage 1: Algemene activiteiten analyse. ..............................................................................59 Bijlage 2 Activiteitenanalyse......................................................................................................61 2.1 Analyse Afwassen............................................................................................................ 61 2.2 Analyse Borduren.............................................................................................................62 2.3 Analyse Breien.................................................................................................................. 63 2.4 Analyse Koperpoetsen.................................................................................................... 65 2.5 Analyse Marokkaanse bitterkoekjes .............................................................................66 2.6 Analyse Couscous ........................................................................................................... 68 2.7 Analyse Marokkaanse salade ........................................................................................ 70 2.8 Analyse Marokkaanse sesamkoekjes........................................................................... 71 2.9 Analyse Marokkaanse Tajine maken............................................................................ 73 2.10 Analyse Muziek luisteren en opzetten........................................................................ 74 2.11 Analyse schoenenpoetsen ........................................................................................... 76 2.12 Analyse Sjoelen..............................................................................................................77 2.13 Analyse Turkse flensjes ................................................................................................ 79 2.14 Analyse Turkse koekjes (sari burma) ......................................................................... 81 2.15 Analyse Turkse mercimek köfte (Linzen sigaartjes)................................................. 82 2.16 Aanalyse Waterpijp monteren en schoonmaken...................................................... 84

1. Inleiding 1.1 Algemene inleiding Het afstudeerproject ‘Ouder Worden Ver Van Thuis’ heeft als doel een protocol te ontwikkelen voor de ergotherapeutische screening op de dagkliniek geriatrie, met als doelgroep Turkse en Marokkaanse cliënten die verdacht worden van milde cognitieve stoornissen. Voor de totstandkoming van het protocol zijn zeven eindproducten opgesteld, namelijk: Deel 1: Protocol ‘ergotherapeutische screening Turkse en Marokkaanse cliënten dagkliniek geriatrie’ Deel 2: Samenvatting protocol ‘ergotherapeutische screening Turkse en Marokkaanse cliënten dagkliniek geriatrie’. Dit is een werkbare versie van het protocol, het bevat de werkwijze van de ergotherapeutische screening, een flowchart, het activiteitenaanbod en de checklist observatie ergotherapeutische screening. Deel 3: Theoretische onderbouwing van het protocol. Dit deel bevat informatie uit boeken, scripties, artikelen en internetbronnen. Het betreft informatie over diversiteit, cultureel, interculturele ergotherapie. Eveneens worden het activiteitenaanbod, de checklist observatie ergotherapeutische screening, de intakelijst CMOP ergotherapeutische screening en de methodiek van het protocol onderbouwd. Deel 4: Achtergrondinformatie De achtergrondinformatie heeft als doel om de ergotherapeuten, werkzaam in het Slotervaartziekenhuis, te informeren over onderwerpen met betrekking tot Turkse en Marokkaanse ouderen. De onderwerpen belichten diverse aspecten met betrekking tot de doelgroep, zoals: migratie, demografische gegeve ns over Turkije en Marokko, cultuur, religie, sociaal netwerk, (in)formele hulp en gezondheidszorg. Deel 5: Huidige en wenselijke situatie ergotherapeutische screening dagkliniek. De huidige situatie betreft de ergotherapeutische screening op de dagkliniek geriatrie aan de hand van kwaliteitshandboek ‘Slotervaartziekenhuis, ergotherapie’. Naar aanleiding van observaties van de ergotherapeutische screening bij allochtone cliënten zijn aanpassingen in het kwaliteitshandboek verwerkt, dit betreft de wenselijke situatie. Deel 6: Theoretische onderbouwing interviews bij Turkse en Marokkaanse mensen. In dit verslag is de onderbouwing van de interviews opgenomen en zijn de uitwerkingen van de interviews en vraaggesprekken uitgewerkt. Deel 7: Werkgroepinterventies ter bevordering van de implementatie van het protocol.

Dit deel bevat interventies die door de werkgroep zijn uitgevoerd ter bevordering van de implementatie van het protocol: materialenlijst, ingrediëntenlijst, activiteiten aftekenlijst, uitwerking workshop, artikelen en een folder. 1.2 Inleiding bij deel 3 De theoretische onderbouwing van het protocol “Ouder worden ver van thuis” bevat informatie uit boeken, scripties, artikelen en internetbronnen. Het betreft informatie over • Diversiteit • Cultureel • Interculturele ergotherapie • Communicatie • Omgaan met ziekte en behandeling • Taal • Bezigheden in de vrije tijd • De (traditionele) Turkse en Marokkaanse cliënt • kwaliteitszorg. Het doel van deze theoretische onderbouwing is het protocol toelichten aan de hand van literatuur. In deze theoretische onderbouwing staan diverse tips, adviezen en strategieën uitgeschreven, die in ons protocol aan bod komen. Deze theoretische onderbouwing is bedoeld als aanvulling op het protocol en kan samen met de achtergrond informatie dienen als kennis verbreding en bewustwording van cultureel competent werken. In de begrippenlijst zijn veelvoorkomende termen gedefinieerd. Databanken en zoektermen Er zijn diverse databanken gebruikt als: Cochrane libary, PiCarta, Pubmed, Cinahl, catalogus Hva, Hva scripties online. De volgende zoektermen zijn gebruikt: - Turkish elderly + culture + approach + occupational therapy + dementia + cognitive dysfunction + screening + measurements + AMPS + A-one + advise methods + interventions + language + daily activities + ADL + activities of daily living - Moroccan elderly + culture + approach + occupational therapy + dementia + cognitive dysfunction + screening + measurements + AMPS + A-one + advise methods + interventions + language + daily activities + ADL + activities of daily living Bovendien zijn er interviews afgenomen bij Turkse mannen en vrouwen en Marokkaanse mannen en vrouwen. Het hoofddoel van deze interviews was om meer informatie te winnen over welke activiteiten deze doelgroep uitvoeren aangezien dit minimaal in de literatuurstudie naar voren kwam.

2. Diversiteit In dit hoofdstuk wordt eerst het begrip “diversiteit” uitgelegd en daarna wordt er ingegaan hoe de ergotherapeuten diversiteit kunnen implementeren in hun werkwijze en welke competenties hiervoor nodig zijn. Diversiteit betekent letterlijk ‘verscheidenheid’. Het gaat onder andere om verscheidenheid op het gebied van etniciteit, cultuur, sociaal economische positie, sekse en seksuele geaardheid. In een samenleving wordt er dikwijls gegeneraliseerd. Generaliserende uitspraken over groepen mensen geven een sterk vereenvoudigd beeld van de werkelijkheid. Er wordt vaak gedacht dat verhoudingen tussen mensen voor een groot deel beïnvloed wordt door cultuurverschillen en de verschillen i n waarden en normen. Verhoudingen worden ook beïnvloed door uiterlijke kenmerken. (Kinébanian, 2006) 2.1 Ergotherapeuten en diversiteit Ergotherapie is een vak waarin veel vrouwen werken. Door het scholingsniveau komen ergotherapeuten overwegend uit de middenklasse. Met betrekking tot etniciteit en cultuur valt op dat met name de witte westerse achtergrond domineert. (Kinébanian, 2006) Een procent van de ergotherapie studenten in Nederland komt uit een andere cultuur. Er zijn interviews gehouden met ergotherapeuten die onder andere werken met cliënten met andere culturele achtergrond. Hieruit is gebleken dat vooral het communicatieprobleem tussen de partijen groot is. Verder zijn er dilemma’s in de omgang met allochtone cliënten. Dit gaat om onderwerpen als zelfstandigheid en zelfredzaamheid. Over dilemma’s in de omgang met allochtone cliënten zijn leden van de World Fedration of Occupational Therapist geïnterviewd. Hieruit is gebleken dat als het gaat om diversiteit, de hele westerse wereld tegen dezelfde dilemma’s aanloopt.(Kinébanian, 1992) 2.2 Benodigde competenties om te gaan met diversiteit Kernpunten met betrekking tot competenties en diversiteit: • Inzicht in de eigen achtergrond en waarden (in de context van de ergotherapie). - Omgaan met verschillen en overeenkomsten. - Omgaan met de uitgangspunten van de ergotherapie en de aansluiting bij diverse cliënten. - Verbale en non-verbale communicatieve vaardigheden, onder andere het werken met taalverschillen en tolken. • Een open, niet-oordelende basishouding. • Inzicht in en kennis over aspecten van diversiteit. • In staat zijn (vaardig) in het toepassen van kennis rondom diversiteit. (Kinébanian, 2006) 3. Cultuur Er wordt geëist dat een ergotherapeut kan omgaan met mensen uit diverse culturen. Eerst gaan we in op de definitie van ‘cultuur’.

Cultuur is iets dat aangeleerd is en het bevat geloven, waarden, normen, symbolen, gedrag van een persoon. Cultuur is gedeeld met een groep en is dynamisch, aanpasselijk en altijd aan het veranderen. Etniciteit is anders dan cultuur en wordt gedefinieerd als “dat deel van een identiteit, gekregen door deelname, normaal gesproken door de geboorte, in een gro ep van een bepaald ras, religie of natie”. (Carlson, 2002) Cultuur kan niet gegeneraliseerd worden. Zo kunnen mensen tussen twee culturen bewegen. Of halen zij er bepaalde aspecten uit die aansluiten op hun behoeften. Bovendien bestaat een cultuur dikwijls uit subculturen. Naast de cliënt heeft de therapeut ook een cultuur. Dickie is van mening dat de ‘problematiek’ in therapieën door cultuur vaak eerder de oorzaak is van de therapeut dan van de cliënt. Een voorbeeld hiervan is dat de therapeut veel waarde hecht aan onafhankelijkheid, een Westerse visie. De visie van een niet-westerse cliënt sluit hier dikwijls niet op aan. Als de behandeling start kan de therapeut van mening zijn dat de cliënt ongemotiveerd en niet coöperatief is. Het concept van handelen is dus cultureel gebonden. Wat zou er gebeuren als therapeuten deze disconnecties herkennen als een probleem, niet individueel gezien maar als een kloof tussen wij en zij? Er zijn twee perspectieven om deze vraag te beantwoorden. Enerzijds kan iemand de vreemde als ‘verkeerd’ zien en anderzijds kan iemand het verschil als kans benutten om de cultuur te ervaren en kennis te vergaren. De laatstgenoemde staat open voor een andere cultuur. (Dickie, 2004) 3.1 Cultuur is collectief en conservatief Individuele en collectieve handelingen veranderen in de loop van de tijd de cultuur, maar cultuur kan stevig verankerd zijn en daardoor immuun voor verandering zijn. Als culturen collectief en conservatief zijn zullen workshops, cursussen of voorlichtingen over specifi eke culturen zinvolle inzichten en strategieën aanreiken. Echter, enkel educatie zal de competentie cultureel competent werken niet bewerkstelligen aangezien de ervaring van cultuur en de opvattingen over cultuur per individu kan verschillen. Het begrijpen van cultuur is een constant leerproces: er is veel leren en niets blijft hetzelfde. Als therapeut is het belangrijk om alert te zijn om mogelijke verschillen en bewust te zijn van zijn eigen cultuur. (Dickie, 2004) 4. Interculturele ergotherapie Defintie van ‘cultuur’ is uitgelegd in het vorige hoofdstuk. Hoe gaan ergotherapeuten hiermee om? Hoe kan een ergotherapeut cultureel competent werken? Het is een bekend feit dat cultuur een belangrijk aspect is van het handelen, de waarneming van gezondheid, gebreken en ziekte. De impact hiervan op het dagelijkse leven en interventiestrategieën moeten herkend worden door de ergotherapeuten. De stichters van het beroep benadrukken dat de therapeutische activiteiten gebaseerd moeten zijn op de individuele en culturele waarden van de persoon. (Bonder, 2004) Er wordt met een ‘ergotherapeutische bril’ gekeken naar een cliënt. Er worden zowel fysieke beperkingen in kaart gebracht en de ergotherapeut observeert hoe de cliënt omgaat met beperking(en) en/of pijn. Ziektebeleving wordt gevormd door culturele kennis, verwachtingen en voorkeuren.

Ergotherapeuten in de westerse wereld hebben kennis over het feit dat cliënten verschillen op het gebied van: • Culturele waarden. • Gewoontes. • Religie. • Levensstijl. Cross culturele studies richten zich op deze verschillen:die van de cliënt en die van zichzelf (therapeut). Deze studies waren een eerste stap naar cultureel competent werken in de ergotherapiepraktijk. Om dit te kunnen beheersen is ervaring op dit gebied van belang. (Odawara, 2005) Als er niet cultureel competent gewerkt wordt kan het zijn dat er geen vertrouwensband wordt opgebouwd en leidt dit tot problemen in de communicatie. Het gevolg hiervan kan zijn dat de effectiviteit van de interventies afneemt. Er wordt geprobeerd om mensen te groeperen op basis van culturele feiten, dit lijkt niet effectief. Hierdoor worden belangrijke invloeden tussen persoonlijke, ervarings- en culturele factoren in het individuele leven niet herkent. Ook houdt deze aanpak geen rekening met het continu veranderen van het individuele leven. De taak van het cultureel begrijpen bevat het observeren wat speelt tussen mensen in het intersubjectieve “rijk”. (Bonder, 2004) 4.1 Intercultureel ergotherapie onderwijs Veel van de ergotherapeuten vinden dat ze onvoldoende les en training gehad hebben tijdens de opleiding over multiculturele onderwerpen. Ze voelen zich daardoor niet competent genoeg om met deze cliënten om te gaan. De oplossing ligt in het aanpassen van het lespakket. (Chiang 2003). 4.2 Cultureel competent werken In de praktijk blijkt dat mensen het makkelijkst kunnen omgaan met cliënten van dezelfde: • Achtergrond. • Plaats van herkomst. • Klasse. • Levensbeschouwing. • Kenmerken, zoals leeftijd, sekse, etniciteit / uiterlijke kenmerken, seksuele geaardheid en taal. Zij herkennen zich in de ander, zij hebben het gevoel beter te kunnen inleven in de ander en het gedrag makkelijk te begrijpen dan als deze herkenningspunten er niet zijn. Er kan bijvoorbeeld onbegrip ontstaan met tot gevolg miscommunicatie. Culturele competent werken kan bekeken worden vanuit drie perspectieven: 1. Cultureel specifiek. 2. Intercultureel. 3. Algemene culturele competentie.

Cultureel specifiek competentie is de mogelijkheid om te participeren in het alledaagse leven van een sociale groep, zoals iemand in zijn eigen cultuur (bijvoorbeeld Nederlandse therapeut en Nederlandse cliënt). Intercultureel werken houdt in dat er sprake is van culturele verschillen. Bij algemeen cultureel werken herkent de therapeut culturele verschillen en de mogelijke implicaties van de cultuur, waarbij er kennis wordt verworven op de culturele veronderstellingen, waarden en geloof van de cliënt. Om dit te kunnen ontwikkelen is reflecteren van eigen waarden, waarden van de cliënt en dit alles in relatie tot de ergotherapie van belang. Voor een gezondheidszorg professional in een multiculturele samenleving is het belangrijk om de culturele competentie te ontwikkelen. Nu er crossculturele studies zijn uitgevoerd is het belangrijk dat therapeuten ervaringen opdoen in het behandelen van cliënten met een andere (niet-westerse) cultuur. Iedere cliënt heeft namelijk zijn eigen culturele veronderstellingen, geloof en concepten / ideeën. Culturele analyses stimuleren ergotherapeuten om re reflecteren op hun eigen ‘culturele bril’. Dergelijke analyses kunnen een bijdrage leveren aan drie aspecten: • De therapeut leert de culturele achtergrond van een cliënt te begrijpen, welke verschilt van zijn eigen achtergrond. • Het beter integreren van het perspectief van de cliënt in de therapeutische interventies. • Helpen van cliënten in het vinden van culturele betekenisvolle activiteiten. (Odawara, 2005). Mensen met een intellectuele aandoening met een andere culturele achtergrond kunnen een dubbele nadeel ervaren, tijdens de problemen, door cultuur of door hun aandoening. Deze research probeert de ervaringen, problemen en strategieën te ervaren, die gebruikt wordt door ergotherapeuten die werken met mensen met een intellectuele aandoeningen, met een andere culturele achtergrond. Een semi-gestructureerd groepsinterview en drie individuele interviews zijn gehouden met ergotherapeuten van verschillende delen uit Australië. (Carlson, 2002) Het is algemeen bekend dat ergotherapeuten waakzaam moeten zijn over hun eigen cultuur, waarden en geloven. Dit is de eerste stap naar cultureel competent werken. Sommige van de “belangen” van de ergotherapie, zoals zelfstandigheid en productiviteit, zijn gebaseerd op westerse waarden en zijn niet aangepast aan culturele verschillen. (Carlson, 2002) Zinvolle activiteiten. Voor ergotherapeuten is het belangrijk om activiteiten uit te laten voeren waarin de cliënt zijn sociale status kan uiten. Onderzoek wat voor de cliënt vanuit zijn cultuur zinvolle activiteiten zijn. Familieleden zijn goede informatiebronnen. (Kinébanian, 1992) 4.3 Thuis- en werkomgeving. Het is belangrijk om te weten wat de omgeving van de cliënt is.

Ergotherapeuten zijn erop getraind cliënten in hun leefomgeving te observeren. Cliënten met een andere culturele achtergrond, kunnen het vervelend vinden als er mee wordt gekeken tijdens bijvoorbeeld een ADL activiteiten. Als ergotherapeut wil je weten wat een cliënt doet en waarom. Je kunt je verdiepen in diverse etnische achtergronden, maar dit schetst een algemeen beeld en is niet volledig. Het beste is om op een natuurlijke manier informatie te winnen, door bijvoorbeeld het drinken van een kopje thee. Het is professioneel om je aan te passen aan hun cultuur door bijvoorbeeld je schoenen uit te trekken als dat nodig is. (Kinébanian, 1992) Voor ergotherapeuten is het van belang te beseffen hoeveel religie en tradities in het dagelijks leven betekenen voor immigrante cliënten. Wat precies de invloeden van religie en traditie op het handelen van de cliënt zijn. Immigranten werken in Nederland voor henzelf en voor de familie. Ze sturen vaak geld op naar familieleden die nog wonen in hun land van herkomst. Als een immigrant te maken krijgt met een handicap en niet meer kan werken zorgt dit voor een zware last voor de immigrant. Dit kan leiden tot psychische klachten. Het is van groot belang dat ergotherapeuten zich hiervan bewust zijn, juist om niet het lichaam en het psychische van elkaar te scheiden. (Kinébanian, 1992) 4.4 Ergotherapiebehandeling van allochtone cliënten Tijdens behandeling van cliënten kunnen er volgens Konter (2000) een aantal problemen zich voordoen: • Geen optimale communicatie omdat de gemeenschappelijke taal ontbreekt. Een formeel gesprek en miscommunicatie kunnen de gevolgen zijn. • Als een ergotherapeut niet weet we lke gevolgen migratie kan hebben op het lichamelijk, psychisch en sociaal functioneren van de cliënt, zal zij de uitingen moeilijk kunnen plaatsen. • Als een ergotherapeut onbekend is met traditionele rolpatronen en de daaruit voortkomende taakverdelingen, is het moeilijk om hier adequaat op te reageren. • Bij een ziekte kan een keuze voor afhankelijkheid (van de familie) in andere culturen dan de westerse een normale keuze zijn. Dit lijkt haaks te staan op de doelstelling van de ergotherapie, waarbij de nadruk wordt gelegd op individuele zelfstandigheid. • Ziektebeleving is cultureel bepaald. Bijvoorbeeld de opvatting dat herstel in de handen van Allah ligt, contrasteert met de opvatting van de ergotherapeut dat de cliënt met training zelf aan zijn herstel kan werken. • Opvattingen over de rol die zieken innemen ten opzichte van hun ergotherapeut. Zo is het mogelijk dat de cliënt, gezien vanuit de culturele achtergrond, een passieve ziekterol aanneemt. • Turkse en Marokkaanse cliënten kunnen een ander betekenis geven en andere prioriteiten ten aanzien van handelen kunnen stellen. Ergotherapeuten leggen de nadruk op ‘het doen’ als er over het handelen gesproken wordt, terwijl allochtonen doorgaans meer waarde hechten aan de intrinsieke waarden van het handelen. • De verwachtingen van Turkse en Marokkaanse cliënten en ergotherapeuten kunnen verschillen met betrekking tot de vorm van een ergotherapeutische

• • •

relatie. Zo is het voor veel Turkse en Marokkaanse cliënten onbegrijpelijk dat er geen ‘vriendschappelijke relatie’ kan worden aangegaan. Dit kan als onjuist worden ervaren. De routines en planning binnen de behandeling kan als onjuist ervaren worden. Bijvoorbeeld een strakke tijdsplanning van een half uur. De methodiek van de ergotherapie kan onlogisch overkomen op een Turkse en Marokkaanse cliënt, zoals scheiding tussen de exploratieve, behandel en evaluatiefase. Veel ergotherapeutische praktijkmodellen zijn vanuit een westers oogpunt opgesteld. Begrippen als rollen en activiteiten lijken te veel georiënteerd op de westerse cultuur. Er wordt in diverse modellen aandacht geschonken aan cultuur, maar het centraal stellen van het individu is vanuit cultureel perspectief eenzijdig.

Tijdens behandeling van cliënten kunnen er volgens Chiang (2003) een aantal problemen zich voordoen: • Communicatie is de hoofdzaak, dit verzorgt vaak een probleem tussen de ergotherapeut en de cliënt. De bijzaak is dat de ergotherapeut geen oordeel zou mogen maken over de cultuur en de verschillen met zijn/haar eigen cultuur. • De ergotherapie speelt een grote rol voor de migranten met problemen die proberen in te burgeren. Migranten kunnen voor een cultuurschok komen te staan met alle stress die daar bij komt kijken. Ook het niet afweten van de verschillende therapieën is een probleem evenals de onwetendheid van de ergotherapeut over de cultuur verschillen. 4.5 Praktische tips bij behandeling Tijdens contacten met Turkse ouderen is het voor hulpverleners belangrijk om de volgende punten in het achterhoofd te houden: • Vrouwen geven de voorkeur om door een vrouw geholpen te worden en mannen door een man. Indien dit niet mogelijk is kan hiervan worden afgeweken mits de cliënt geïnformeerd wordt over de reden. • Bij het inschakelen van een tolk kan gemakkelijk vertekeningen en misverstanden ontstaan bij het geven van vertrouwelijke en persoonlijke informatie. Bovendien kan er schaamte in het spel zijn om bepaalde zaken op te bespreken. • Zedige kleding helpt de meer traditionele cliënt om zich bij een vrouwelijke therapeut op zijn gemak te voelen. • Lichamelijke klachten die met psychische problemen samenhangen, dienen tactvol te worden besproken, voornamelijk bij Turkse mannen. • Naast middelen uit de reguliere geneeskunde kan de Turkse cliënt ook allerlei huismiddelen gebruiken, bijvoorbeeld van de kruidendokter. Dit wordt zelden spontaan gemeld en vaak niet beantwoord indien er naar gevraagd wordt. De reden hiervoor is dat bijgeloof in Turkije officieel verboden is. Bij de eerste generatie kan magie een rol spelen. Zo zou men onheil af wenden door middel van blauwe kralen me de afbeelding van een oog en middels zout en wierook.

•

Regelmatig contact met de Imam van de cliënt kan meer duidelijk scheppen. De Imam is als vertrouwenspersoon zeer geschikt en als intermediair tussen Turkse ouderen en de Nederlandse hulpverlening. (Geelen, 2004)

4.6 Behandelplanning Om je behandeling zo optimaal mogelijk te laten verlopen zijn er een aantal punten waar de behandeling aan kan voldoen. De doelen die de ergotherapeuten stellen voor een behandeling, lijken niet altijd logisch voor Turkse en Marokkaanse cliënten. Het werkt niet om binnen 15 minuten te vertellen wat je problemen zijn en wat je graag hieraan zou willen veranderen. Het is respectvol de cliënt thuis een keer te bezoeken, op die manier de relatie met de cliënt op te bouwen. Ook is het zinvol om veel contact te hebben met familieleden. Ook de behandelingplanning is van belang. De ergotherapeutische structuur in een behandeling kan veel effect hebben op het behandelproces. Een strak schema kan heel onvriendelijkheid uitstralen naar de cliënt. Om de behandeling aan te passen aan culturele aspecten is een moeilijke taak. Realiseren dat de westerse cultuur een dominante cultuur is, en uitstraalt alsof dat normaal is, is een eerste stap in de ontwikkeling van een gekruiste culturele ergotherapie. (Kinébanian, 1992) 5. Communicatie Communicatie is een belangrijk aandachtspunt. Er wordt beschreven welke gesprekstechnieken aansluiten bij Turkse en Marokkaanse ouderen en hoe de communicatie zo optimaal mogelijk kan verlopen. 5.1 Gesprekstechnieken algemeen Juiste gesprekstechnieken zijn belangrijk voor het begrijpen van de cliënt. De volgende vaardigheden behoren tot juiste gesprekstechnieken: • Luisteren. • Observeren (bijvoorbeeld gezichtsuitdrukking). • Vragen stellen. • Bij onduidelijkheid concrete vragen stellen. • Begrijpelijke vragenroute’s. Juiste gesprekstechnieken zijn ook belangrijk om de informatie goed over te brengen naar de cliënt: • Concrete bewoordingen. • Expliciet zijn, niets vanzelfsprekend vinden. Het uitleggen van medische termen. • Blijven uitleggen. (Klameijer-Mesker, 1995). 5.2 Transcultureel communiceren Door het hebben van een verschillend referentiekader kan communicatie moeizaam verlopen. Er zijn een drietal vaardigheden aan te voeren om transcultureel communiceren te leren. Dit houdt in: communiceren met mensen met een andere referentiekader.

Ten eerste bewust zijn dat de cliënt andere kennis en opvattingen heeft en zaken anders beleeft. Ten tweede de vaardigheid om in een gesprek te peilen wat de cliënt denkt en begrijpt (omdat niet alle Turken en/of Marokkanen hetzelfde zijn). Ten slotte de vaardigheid om uitleg te kunnen geven op een aan de cliënt aangepaste en voor hem begrijpelijke wijze. (Klameijer-Mesker, 1995) 5.3 Communicatie met allochtone cliënten Om zoveel mogelijk misverstanden te voorkomen zijn een aantal aspecten wat betreft communiceren belangrijk. Zo is het belangrijk om goed te luisteren naar de cliënt en hem goed te observeren. Het is van belang om de culturele bril af te zetten en de cliënt als gelijkwaardig mens te zien. Wat betreft gesprekstechnieken is het goed om zoveel mogelijk open vragen te stellen, dit kan eventuele onzekerheid bij het stellen van vragen enigszins voorkomen. Wat betreft het beroepsprofiel is het belangrijk dat het beroepsgeheim aangekaart wordt. Verwachtingen uitspreken wat betreft afspraken, tijd en op tijd komen zijn toelaatbaar. Van belang is dat een ergotherapeut bewust moet zijn van het gegeven dat allochtonen hun klachten kunnen benadrukken door in onze ogen te overdrijven. Het kan zinvol zijn om de familie bij een gesprek en eventuele behandeling te betrekken. Een ergotherapeut moet alert zijn op het goed spellen van namen en deze correct uitspreken. (Boevink, 2003) 5.4 Communiceren met Turken Omgangsvormen en beleefdheidsregels kennen eigen accenten. Bij een eerste kennismaking wordt er voorzichtig, vriendelijk en in bescheidenheid afgetast. Direct van wal steken, bluf of opscheppen wordt als ongepast ervaren aangezien de ander in het nauw wordt gebra cht. (Geelen, 2004) 5.5 Non-verbale communicatie Non-verbale signalen kunnen een andere betekenis hebben dan Nederlanders gewend zijn. Als een Turkse oudere bijvoorbeeld de wenkbrauwen ophaalt en het hoofd naar achterbrengt terwijl hij ‘yok’ zegt betekent dit ‘nee’. Hoofdschudden kan in plaats van een weigering duiden op het gegeven dat de vraag niet begrepen is. Snuiten van de neus in gezelschap, peuteren tussen de tanden en wijzen naar iemand staat voor een grove onbeleefdheid. (Geelen, 2004) Strategieën voor ergotherapeuten die werken met mensen met een niet-engelse taal: • Creëer netwerken, leer van de cliënt en gebruik de kennis bij de volgende. • Maak gebruik van bestaande hulpmiddelen, zoals vertaalde brochures en dergelijke. • Neem de tijd om vertrouwen te scheppen. • Werk sámen met de cliënt. (Carlson, 2002) Strategieën voor ergotherapeuten die werken met mensen met een andere achtergrond:

• • •

Schakel hulp of support in van lokale gemeenschappen. Help de cliënt hulp in te schakelen van lokale gemeenschappen. Win informatie in over de culturele achtergrond, ontwikkelingsverschillen, geslachtsverschillen door een cross-culturele training. • Maak gebruik van culturele beleefde activiteiten en dergelijke. • Stel je flexibel op. • Spendeer tijd in het duidelijk maken van de therapie aan de cliënt en het cliëntsysteem. (Carlson, 2002) Communicatie strategieën voor ergotherapeuten: • Mensen met communicatieproblemen benaderen in hun eigen taal, dit maakt het net wat makkelijker. • Maak gesprekken jargon-vrij en simpel, en benadruk dat de cliënt het begrijpt. • Leer een aantal woorden van de taal. • Gebruik cultureel toegestane woorden. • Denk aan de ergotherapeutische benadering (bijvoorbeeld niet recht voor iemand zitten en in de ogen kijken en dergelijke.) • Observeer hoe de familie van de cliënt met elkaar omgaat en leer hiervan. (Carlson, 2002) Strategieën voor ergotherapeuten om betere toegang tot de cliënt te krijgen: • Ga er niet van uit dat de cliënt begrijpt wat voor informatie er aangeboden is. • Vraag hulp bij het toegang krijge n van bijvoorbeeld gemeenschappen en dergelijke. • Leg de therapie uit aan de cliënt, en help hem bijvoorbeeld met het rond krijgen van de therapie en dergelijke. • Neem de behandeling op video op. (Carlson, 2002) 6. Dementie De doelgroep van een screeningsdag zijn ouderen met een beginnende dementie. De ergotherapeuten moeten over kennis beschikken over het omgaan met dementerenden. Er wordt in dit hoofdstuk ingegaan op achtergrondinformatie over dementie. 6.1 Dementie algemeen Dementie is niet een aandoening, maar een bepaalde combinatie van klachten. Geheugenproblemen zijn de meest bekende klachten, maar gedragsveranderingen komen ook veel voor. De klachten worden veroorzaakt door een hersenaandoening, veelal de ziekte van Alzheimer. Aangezien genezing (nog) niet mogelijk is, ligt de nadruk op een goede begeleiding ene verzorging. (Vinke et al, 2007) 6.2 Verloop van de aandoening Over het algemeen worden de verschijnselen geleidelijk ernstiger, al zijn de klachten in bepaalde gevallen te vertragen of zelfs omkeerbaar. De klachten worden doorgaans

steeds erger en daarom zijn demente mensen steeds meer aangewezen op de hulp van anderen. (Vinke et al, 2007) 6.3 Behandeling van dementie Er bestaat geen behandeling die dementie geneest. Ontwikkelingen op dit gebied zijn wel hoopvol, zo zijn er medicijnen beschikbaar die de achteruitgang tijdelijk remmen. Over de achterliggende oorzaken van dementie is steeds meer bekend, onderzoekers denk daarom dat er de komende jaren meer medicijnen beschikbaar zullen komen. De vraag is wel of dementie ooit te genezen is. (Vinke et al, 2007) 6.4 Mantelzorg tijdens de behandeling van dementie Aangezien behandeling van dementie vrijwel niet mogelijk is, gaat de aandacht uit naar de verzorging en begeleiding. Een belangrijke rol is hierbij weggelegd voor de mantelzorger: veelal de partner, kinderen, een ander familielid of de buren. De zorg voor iemand die dementeert is zwaar, zowel lichamelijk als psychisch gezien. De klachten van een dementerende worden meestal geleidelijk ernstiger waardoor de zorg ook steeds zwaarder wordt. Het is van belang dat de mantelzorger in zekere zin zorg krijgt, middels goede ondersteuning door professionele hulpverleners, tijdelijke overname van de zorg of door ondersteuning door dagopvang. Op den duur blijkt dat de zorg voor de mantelzorger vaak te zwaar is, opname van de dementerende in een verpleeghuis of kleinschalige woonvorm met verzorging is dan vaak de beste oplossing. (Vinke et al, 2007) 6.5 Cognitieve klachten Achteruitgang van de cognitieve functies kunnen zich uiten als • Geheugenklachten. • Lichte geheugenstoornissen. • Detailverlies in het herinneren. • Oordeels- en kritiekstoornissen. • Traagheid in handelen en denken (vasculaire dementie, wittestofpathologie, dementie bij ziekte van Parkinson (ZvP)/dementie met Lewy Bodies (DLB)) • Overzichtsverlies. • Moeite met complexe handelingen en taken. • Verdwalen. • Minder vloeiende spraak (FTD). • Visuele hallucinaties • Paniekreacties bij demaskerende gebeurtenissen zoals vakantie of ziekte van partner. • Delirium bij acute ziekte (Nederlandse Vereniging voor Klinische Geriatrie, 2005) 6.6 Stellen van diagnose dementie Het kan enige tijd duren voordat duidelijk is dat iemand dementeert. In het begin zijn het lichte klachten, zoals vergeetachtigheid. Mensen relateren deze klacht dikwijls aan hun leeftijd: een ouderdomsverschijnsel.

De sociale omgeving slaan vaak alarm, aangezien de persoon niet ‘gewoon’ vergeetachtig is en zich vreemd gedraagt. Om vast te stellen wat er aan de hand is, voert de huisarts een gesprek met de persoon in kwestie, de partner of andere naaste. De huisarts werkt hierbij samen met onder andere de neuropsycholoog, neuroloog, klinisch / sociaal geriater. Een tijdelijke opname in een ziekenhuis is soms nodig om te diagnose vast te kunnen stellen. Tegenwoordig is het beter mogelijk om de diagnose in een vroeg stadium vast te stellen. (Vinke et al, 2007) 6.6.1 Het onderzoek van de huisarts De diagnose moet antwoord geven op de volgende twee vragen: 1. Gaat het om dementie? 2. Zo ja, wat is de oorzaak? 1. De huisarts stelt vast of er sprake is van geheugenproblemen door middel van vragen(lijsten). Andere cognitieve klachten worden ook beoordeeld. Er wordt nagegaan of de klachten hinderlijk zijn bij het uitvoeren van dagelijkse activiteiten. 2. De volgende stap is het vaststellen wat de oorzaak is van de klachten. Er kunnen behandelbare oorzaken zijn, zoals het gebruik van bepaalde geneesmiddelen of een delier. Klachten die aan dementie doen denken, kunnen ook voorkomen bij ander aandoeningen zoals: • Schildklierproblemen. • Hartproblemen. • Psychische problemen: depressie en angststoornissen. • Alcoholverslaving. Als deze oorzaken zijn uitgesloten wordt bastgeld welke hersenaandoening de klachten veroorzaakt, het betreft: • Alzheimer. • Vasculaire deentie. • Frontotempora le dementie. • Ander hersenaandoening. Het onderscheid tussen bovenstaande is moeilijk te maken. Om de diagnose vast te stellen is de expertise van een neuroloog en/of geriater nodig. Een MRI-scan van de hersenen levert een bijdrage aan de diagnose. Beginne nde dementie In sommige gevallen is er alleen sprake van geheugenproblemen. Dergelijke problemen zijn niet zo ernstig dat deze het dagelijks functioneren belemmeren. Deze aandoening wordt Mild Cognitive Impairment (MCI) genoemd. MCI kan op hetzelfde niveau blijven maar kan ook overgaan in dementie. Studies wijzen uit dat dit in de helft van de gevallen gebeurt binnen drie jaar. MCI is dus een risicofactor voor dementie problemen. (Vinke et al, 2007)

6.7 Symptomen De volgende klachten komen voor bij een beginnende dementie: • Geheugenproblemen. In deze fase worden de geheugenproblemen ernstiger, zoals dingen uit het recente verleden vergeten. Omdat oude herinneringen nog wel bestaan, gaan mensen meer en meer terug naar hun verleden, wellicht levert dat meer zekerheid op dan het heden waarin zoveel dingen worden vergeten. Het komt voor dat mensen hun vergeetachtigheid verbergen of er verklaringen voor geven. Soms wordt hun fantasie of oude herinneringen gebruikt om de gaten in hun geheugen op te vullen. Gebeurte nissen van langer geleden wordt in deze fase moeilijker te herinneren. Dit maakt mensen onzeker en bij vlagen angstig of paniekerig. Mensen gaan ingewikkelde situaties vermijden, blijven liever binnen en gaan contact met kennissen uit de weg. Dementerende mensen trekken zich meer en meer in zichzelf terug. • Taal Het kost moeite om de juiste woorden te vinden, zodat het lastig is om dingen uit te leggen of te vragen. Veel woorden gaan verloren: de taal wordt eenvoudiger, armer, Soms lossen mensen hun taalproblemen op met bloemrijke formulering of erg omslachtige zinnen. • Problemen met oriëntatie Het betreft desoriëntatie in tijd, plaats en persoon. • Gedrag Ongewoon gedrag zal steeds sterker worden. Veel mensen hebben moeite met routinehandelingen zoals schrijven, veters strikken, afwassen. Daarbij zijn er ook problemen met het herkennen van voorwerpen. Sommige dementerende mensen beginnen dingen te verzamelen, door deze vertrouwde spullen te verzamelen kunnen ze angstgevoelens verminderen. Dementerende mensen kunnen ook erg achterdochtig worden, zichzelf verwaarlozen (niet meer wassen, elke dag dezelfde kleren dragen) en dingen zien die er niet zijn. • Somberheid en woedeaanvallen Somberheid of aanvallen van woede en verdriet zijn geen uitzonderingen. Het zijn vaak reacties op onbegrip of tegenwerking. Echter, mensen vergeten wel snel waarom ze boos of verdrietig waren en de stemmingen kan ook snel weer omslaan. Het kan ook voorkomen dat mensen kunnen zich niet meer goed beseffen dat er iets mis is. Dit kan tot resultaat hebben dat ze minde last hebben van frustratie en wat rustiger worden. • Bewegen Problemen in bewegen kunnen zich voordoen inde vorm van een schuifelende, onzekere gang en een voorovergebogen houding. • Overig Sommige dementerende mensen hebben minder uitdrukking in het gezicht en een zachte stem. Een enkele keer komt dwangmatig lachen / huilen of stoornissen bij het slikken voor. (Vinke et al, 2007)

6.8 Ergotherapie en dementie: instrumenten De volgende instrumenten kunnen worden gebruikt om informatie te verzamelen over beperkingen in het dagelijks handelen van een geriatrische cliënt met niet-ernstige cognitieve stoornissen: • Observatie van neuropsychologische functiestoornissen (NPFS). NVE • A-ONE (Arnadottir OT-ADL neurobehavioural evaluation). • AMPS (Assessment of Motor and Process Skills). • ONO (oriënterend neuropsychologisch onderzoek). (Bisschop, 2004) 6.9 Standaard ergotherapie niet ernstige cognitieve stoornissen De standaard ‘ergotherapie voor de diagnostiek en behandeling van geriatrische patiënten met niet-ernstige cognitieve stoornissen’ geeft richtlijnen voor drie fasen in de ergotherapiebehandeling namelijk: 1. Diagnostiek. 2. Doelbepaling. 3. Trajectbegeleiding. In de diagnostische fase stelt de ergotherapeut met de cliënt(systeem) vast welke handelingen de cliënt wil blijven of gaan verrichten en op welke manier. In de fase van trajectbegeleiding zijn verschillende behandelvormen naast elkaar mogelijk. In de standaard worden drie behandelvormen uitgewerkt, deze richten zich op: • Herstel van vaardigheden van de cliënt. • Compensatie van vaardigheden van de cliënt. De centrale verzorger heeft in deze fase een belangrijke rol. • Verbeteren van vaardigheden van de centrale verzorger van de cliënt. In deze fase is de verzorger de cliënt geworden. In de inhoud elijke fase van trajectbegeleiding ligt de nadruk op compensatie van vaardigheden. Door middel van strategietraining kan de cliënt optimaal gebruik maken van hem bekende compensatietechnieken (interne compensatie). Daarnaast kan er wijzigingen in de omgeving van cliënt aangebracht worden, bijvoorbeeld door instructies of aanwijzingen op te hangen (externe compensatie). (Bisschop, 2004) 7. Omgaan met ziekte en behandeling Het is belangrijk te weten hoe Turken en Marokkanen om gaan met ziekte en de behandeling ervan. Tevens wordt een onderzoek genoemd waarin beschreven staat waarom Turkse en Marokkaanse mensen hun ziekte anders beleven. Tijdens een behandeling is het van belang om duidelijk uit te leggen dat de therapie gericht is op genezing of op verlichting van de klachten. Turkse en Marokkaanse cliënten zijn bekend met de psychische component van lichamelijke klachten, toch kan het voorkomen dat zij niet tevreden zijn met de psychosomatische verklaring van klachten. Turske en Marokkaanse cliënten maken soms tegelijkertijd gebruik van traditionele geneeswijzen. (Boevink, 2003)

7. 1 Zelfredzaamheid (ADL) en zorggebruik 7.1.1 Survey-onderzoek In een studie (Poort et al, 2003) wordt de zelfredzaamheid en zorggebruik van Turkse en Marokkaanse ouderen vergeleken met Nederlandse leeftijdgenoten. De gegevens komen van een survey-onderzoek te Amsterdam. De leeftijdscategorie is tussen de 55 en 74 jaar. (Poort et al, 2003) Zelfredzaamheid en zorggebruik De zelfredzaamheid is bepaald door te vragen naar eigen functioneren bij tien activiteiten in het dagelijks Leven (ADL). Turkse en Marokkaanse ouderen rapporteerden meer beperkingen dan Nederlandse leeftijdsgenoten. Turkse en Marokkaanse ouderen krijgen veel vaker hulp uit de eigen omgeving (informele hulp) dan autochtone ouderen, maar maken minder gebruik van professionele hulp zoals thuiszorg en ouderenvoorzieningen. (Poort et al, 2003) Verklaringen verschil in zelfredzaamheid en zorggebruik Een gedeeltelijke verklaring voor het verschil in zelfredzaamheid ligt aan de slechte sociaal-economische positie (laag opleidingsniveau en inkomen) van allochtone ouderen. Een gedeeltelijke verklaring voor het verschil in zorggebruik is de onbekendheid met het aanbod van voorzieningen onder allochtone ouderen. De onbekendheid heeft te maken met taal- en cultuurverschillen en financiële drempels. Bovendien is de ouderenzorg onbekend met de wensen en behoefte van allochtone ouderen. (Poort et al, 2003) Conclusie survey-onderzoek Turkse en Marokkaanse ouderen rapporteren vaker ADL beperkingen dan Nederlandse ouderen, zowel bij persoonlijke verzorging als mobiliteit. Allochtone ouderen maken minder gebruik van de thuiszorg. Turkse en Marokkaanse ouderen krijgen beduidend meer informele hulp dan autochtone ouderen: 42% vs. 5%. De conclusie is dat Turken en Marokkanen al op jonge leeftijd te maken krijgen met een afnemende zelfredzaamheid. Een adequate ondersteuning van Turkse en Marokkaanse mantelzorgers is van belang. Bovendien is het zaak dat de toegankelijkheid van professionele voorzieningen voor Turkse en Marokkaanse ouderen verbetert. (Poort et al, 2003) 7.1.2 Overige onderzoeken Uit eerdere onderzoeken komt naar voren dat Turken en Marokkanen veel vaker gezondheidsklachten rapporten dan autochtone leeftijdsgenoten. Deze minder gunstige gezondheidsbeleving is mogelijk voor een deel van psychosomatische aard. Turkse en Marokkaanse ouderen melden bijvoorbeeld meer gezondheidsklachten met betrekking tot het bewegingsapparaat en spijsverteringsstelsel. Het is onduidelijk of deze klachten leiden tot een verminderde zelfredzaamheid. Turkse en Marokkaanse ouderen doen in grote getale beroep op hulp uit eigen omgeving en het gebruik van professionele ouderenvoorzieningen is gering.

Er is gebleken dat Turkse en Marokkaanse ouderen al op jonge leeftijd, rond de 50 jaar, een lage zelfredzaamheid (en hiermee samenhangende hoge zorgbehoefte) hebben. Het Sociaal Cultureel Planbureau bevestigt echter dat deze onderzoeken ontoereikend zijn en schat naar aanleiding van overzichtstudies dat de leeftijd dat de zorgbehoefte toeneemt op gemiddeld 70 jaar. (Poort et al, 2003) Sociaal economische status Etnische verschillen, sociaal economische status (SES), leeftijd en geslacht hangen samen met zelfredzaamheid en zorggebruik. De SES is bepaald door opleidingsniveau en inkomen. Turkse en Marokkaanse ouderen leven in slechtere sociaal-economische omstandigheden dan Nederlandse leeftijdgenoten, zoals werd verwacht (Poort et al, 2003). Problemen bij zorggebruik De volgende problemen op het gebied zorggebruik bij allochtonen kunnen vastgesteld worden: • Onbekendheid met het gezondheidszorgsysteem. • De manieren waarop men daar gebruik van kan maken. • Het ervaren van vooroordelen bij hulpverleners over migranten. • Verschillen in ideeën over gezondheid, ziekte, handicap. • Het gebrek aan een interculturele benadering in het zorgaanbod. De ouderenzorg is over het algemeen nog niet ingesteld op adequate zorgverlening aan oudere migranten. (Stomph in Kinébanian, 2006).

8. Taal Wat is de invloed van taal, taalproblemen en het gebruik van tolken voor op de ergotherapeutische screening? Hoe kan een ergotherapeut hier rekening mee houden? Allochtonen zeggen soms ‘ja’ uit respect voor de ander, om het gesprek gaande te houden, dit betekent niet dat ze het er altijd mee eens zijn. • Zinnen kort en duidelijk houden en geen gebruik maken van moeilijke woorden. • Geen spreekwoorden en gezegden gebruiken. • Indien er een tolk aanwezig is, de motivatie formuleren voor de aanwezigheid van een tolk aan de cliënt. • Een tolk inschakelen van het Tolk -en Vertaalcentrum. • Het inschakelen van een voorlichter eigen taal en cultuur (VTC-er). (Boevink, 2003) 8.1 Tolk of tolkentelefoon De behoefte aan privacy is beter gediend met een anonieme telefonische tolk, dan met een tolk die persoonlijk aanwezig is. Er is een onderzoek gedaan waaruit blijkt dat Turkse en Marokkaanse vrouwen een voorkeur hebben voor vrouwelijke tolken. Voor mannen maakt het minder uit. Bij moeilijke of emotionele gesprekken is een persoonlijk aanwezige tolk geschikter, omdat de tolk aan de reacties hierop van de cliënt kan zien of de cliënt dat begrijpt en hoe de cliënt hiermee omgaat. (Klameijer-Mesker, 1995) 8.2 Tolk dikwijls oorzaak verwarring en fouten. De inzet van een (semi) professionele tolk tijdens de anamnese blijft de oorzaak van veel misverstanden in de communicatie tussen arts en patiënt, met meer dan de helft van de gevallen negatieve effecten op de gezondheid van de patiënt als gevolg. Dit blijkt uit een studie van Glen Flores et al., die zich richt op de taalbarrière in artscliënt contacten in geval van niet-Engelssprekende patiënten in de Verenigde Staten. In The New York Times (2003) spreekt Flores van een ‘alarmerende situatie’ en pleit hij voor de inzet van speciaal opgeleide medische vertalers om ernstige schade te voorkomen. De studieresultaten zijn gebaseerd op een onderzoek met 13 ‘medische tolken’, de speciaal door ziekenhuizen opgeleide vertalers met een specifieke en meer dan gemiddelde kennis van medische terminologie. Onderzoekers van het Medical College of Winconsin (Milwaukee) registreerden een gemiddelde van 31 fouten per tolk per consult, waarvan 63% kon worden aangemerkt als ‘van significante invloed zijnde op de benodigde zorg’. In de helft van de gevallen ging het om het weglaten van relevante informatie, zoals het negeren van opmerkelijke verschijnselen of het doorvragen naar bepaalde allergieën. Overige miscommunicatie kan worden aangemerkt als ‘vervanging’, ‘wijziging’ of ‘toevoeging’ van relevante feiten, waarbij de persoonlijke overtuiging van de vertaler niet zelden een rol speelde. Zo adviseerde een tolk een vrouw niet te antwoorden, omdat bepaalde vragen van de behandelende arts te veel van een ‘persoonlijk’ karakter zouden hebben.

De publicatie roept de vraag op in hoeverre het gebruik van (semi) professionele tolken, al dan niet met specifieke bijscholing, van toegevoegde waarde is binnen de arts cliëntencommunicatie. De rol van de zogeheten ad hoc-vertalers, niet zelden een familielid, vriend of ongetrainde ziekenhuismedewerker, blijkt weliswaar tot nog meer misverstanden in de communicatie te leiden, maar dit zou geen reden mogen zijn om niet meer aandacht te besteden aan een verbetering van de situatie. Hoewel de analyse zich primair richt op Spaans -Engelse vertalers, is de uitkomst volgens Flores kenmerkend voor ieder arts cliëntencontact dat via een vertaler loopt. Hij pleit derhalve voor investering in professioneel geschoolde vertalers en een intensivering van de aanvullende medische instructies. In geval van zeer specifieke talen zou de hulp van studenten of vrijwilligers uitkomst kunnen bieden, mits ook hier de betrouwbaarheid van de overdracht kan worden gegarandeerd. (Kieviets, 2003) 8.3 Tolken door (klein-)kinderen Er zijn een aantal bezwaren tegen het tolken door kindere n. Zo hebben kinderen meestal onvoldoende medische kennis. Kinderen hebben binnen het gezin niet de (hiërarchische) positie om opdrachten van de arts aan hun ouders door te geven. Bovendien kunnen zij teveel macht over hun ouders krijgen als ze kunnen beslissen welke informatie vertaald wordt en welke niet. Wat taalbeheersing betreft, spreken zij vaak redelijk Nederlands, maar veel minder goed de taal van de ouders, waardoor zij als tolk niet geschikt zijn. Een dergelijk gesprek naar de ouders vertalen kan ook een te zware verantwoordelijkheid voor een kind zijn. Tenslotte hebben kinderen formeel gezien geen geheimhoudingsplicht. (KlameijerMesker, 1995) 9. Bezigheden in de vrije tijd Turken en Marokkanen bezoeken in hun vrije tijd veel verenigingen, buurthuizen, koffiehuizen of godsdienstige bijeenkomsten. In dit hoofdstuk wordt laten zien wat voor invloed dit heeft op hun dagelijkse leven. 9.1 Verenigingen Turkse mannen zijn veel vaker lid bij een vereniging dan vrouwen. Marokkanen zijn bijna nooit verenigingslid (5%). Bij Turken en Marokkanen gaat het in driekwart van de gevallen om een vereniging die specifiek bedoeld is voor hun eigen etnische groep. Driekwart van de Turken lid van een belangenvereniging; dit is vaak een godsdienstige organisaties. Het blijkt dat de meeste allochtone ouderen geen lid zijn van een sportvereniging, maar hier ook geen behoefte aan hebben. Er wordt ook weinig gedaan aan ouderengym. (Schellingerhout, 2004) 9.2 Bezoek aan buurthuis of wijkgebouw Een derde van de Marokkaanse mannen tot 65 jaar is te vinden in het buurthuis. Marokkanen bezoeken het buurthuis om allerlei redenen; feesten en sociale activiteiten

horen daar ook bij. Turken gaan vooral naar het buurthuis voor culturele activiteiten, koffieochtend, -middag of -avond en voor voorlichting. (Schellingerhout, 2004) 9.3 Bezoek aan café of koffiehuis Geheel tegen de verwachting in bezoeken Turkse en Marokkaanse mannen niet vaker dan anderen het koffiehuis of café. Autochtone mannen gaan hier het meest frequent langs (36%). Voor de Turkse en Marokkaanse mannen is de functie van het koffiehuis waarschijnlijk in ieder geval gedeeltelijk overgenomen door het buurthuis, waar men ook voor de koffie heen gaat. Wil men dus Turkse en Marokkaanse mannen informatie bieden over bijvoorbeeld voorzieningen in het Nederlandse zorgsysteem dan is een ‘combinatieaanpak’ gewenst, waarbij niet alleen het koffiehuis wordt bezocht, maar ook bijvoorbeeld buurthuizen en verenigingen met een godsdienstig karakter. (Schellingerhout, 2004) 9.4 Bez oek aan godsdienstige bijeenkomsten Religie is voor veel allochtone ouderen van grote betekenis. Het is mogelijk dat religie extra belangrijk is voor migranten omdat het helpt de onzekerheid te reduceren in een (onzeker) bestaan in een vreemd land. Ook wordt soms aangegeven dat religie voornamelijk op oudere leeftijd voor migranten belangrijk wordt omdat men dan meer tijd heeft, maar juist minder sociale contacten. De overgrote meerderheid van de ouderen (behalve autochtonen) zegt zich tot een bepaalde godsdienst, kerkgenootschap of religie te rekenen. Bij de Turken en Marokkanen is het overgrote deel moslim. Van alle ouderen zijn autochtonen het minst trouw in hun kerkbezoek. Turken en Marokkanen bezoeken heel vaak de moskee, ongeveer een derde van hen komt er iedere dag. De verwachting is dat toekomstige ouderen minder frequent naar gebedsdiensten zullen gaan. Onderzoek laat zien dat het aandeel Marokkanen en Turken van de tweede generatie dat een wekelijks bezoek aan de moskee brengt veel lager is dan de cijfers voor de eerste generatie van voor 1981. Opvallend is verder dat ongeveer een derde van de Turkse en Marokkaanse vrouwen nooit een religieuze bijeenkomst bezoekt. Turkse en Marokkaanse vrouwen komen in de moskee buiten de gebedsdiensten om, onder andere voor seksespecifieke activiteiten. Turken komen voor activiteiten die specifiek gericht zijn op mannen of vrouwen of voor de gezelligheid. Activiteiten specifiek voor de eigen sekse of godsdienstonderwijs worden vooral bezocht door Marokkanen. (Schellingerhout, 2004) 9.5 Dagbesteding van Turkse ouderen in een zorginstelling De meeste Turkse ouderen hebben veel gewerkt en gespaard en hadden weinig hobby’s om hun tijd zinvol onprettig in te vullen. Er zijn wel een aantal activiteiten welke aansluiten bij Turkse ouderen. Zoals elkaar bezoeken vormt een belangrijk element in de Turkse cultuur. Gastvrijheid is een belangrijk begrip. De gasten krijgen het beste en er wordt verwacht dat zij zich respectvol gedragen, zoals schoenen uitdoen alvorens het huis te betreden. Bij het bereiden van maaltijden is het gebruikelijk dat gasten de gastvrouw/man helpen.

Sommige Turkse mannen hebben als hobby (volks)tuinieren. Vrouwen houden zicht bezig met het koken en het breiden van lekkernijen zoals Turkse deegrecepten en gebak. Breien, haken, borduren en herstelwerk zijn activiteiten die door veel vrouwen worden uitgevoerd. (Geelen, 2004) Het nuttigen van maaltijden is belangrijk, het is een moment van genieten en samenzijn dat een kernpunt vormt in het dagritme. De Turkse keuken staat bekend om de grill-, pan-, en ovengerechten waarbij invloeden uit Oost en West samenkomen. Mediterrane invloeden zijn herkenbaar door het gebruik van olijven, paprika’s, druiven en aubergines, Oosterse invloeden zijn te herkennen door het gebruik van kruiden en specerijen. (cayenne, kaneel, koriander). Kruiden en specerijen worden eveneens verwerkt in yoghurt ter bereiding van warme schotels en van rozenwater in nagerecht. Het drinken van alcohol is formeel verboden door de Koran, hoewel sommige dit (privé) doen. Openbaar alcoholgebruik wordt niet geaccepteerd. (Geelen, 2004) Gemeenschappelijk verleden Met generatiegenoten, van de eigen sekse, wordt dikwijls het land Turkije levend gehouden door te praten over onderwerpen als oude gewoontes, muziek, Turkse televisie en radio en de Turkse taal. Andere voorbeelden zijn oude voorwerpen of fotomateriaal bekijken, traditioneel bereid voedsel nuttigen en volkdansen bijwonen. In een gespreksgroep van mannen kunnen onderwerpen gaan over het Turkse voetbal en Turkse kranten. Mannen praten over het algemeen minder dan vrouwen op het gebied van eigen kwetsbaarheden, psychische problemen en gemiste kansen. Mannen spreken niet met elkaar als lotgenoten, maar proberen juist het stukje trots te vinden en te houden wat wel is bereikt. Wat dit betreft zijn Turkse vrouwen opener. Gespreksthema’s zijn onder andere de familie, partner, kinderen en de Islam. (Geelen, 2004) Vrijetijdsbesteding Turken doen graag activiteiten binnenshuis (zoals lezen, TV kijken, muziek luisteren), boven activiteiten buitenshuis (zoals sport en oefeningen, culturele of sociale activiteiten, reizen of hobby’s). Dit kan komen door hun lage economische status. De armoede grens in Turkije is 1280 YTL per maand voor een gezin bestaande uit 4 personen. Met maandelijkse eten-uitgaven van 421YTL. De helft van de gepensioneerde deelnemers hadden een maandelijks inkomen van minder dan 1000 YTL, dus zij hebben al moeite om zichzelf te voorzien van basisbenodigdheden. Dit feit kan een belangrijke rol gespeeld hebben voor de keuzen van goedkope vrijetijds activiteiten. (Sener et al, 2007) Wat een belangrijke rol speelt op de levenstevredenheid bij Turkse ouderen, zijn grote gebeurtenissen tijdens het ouder worden proces. De belangrijkste gebeurtenis kan zelf het pensioneren zijn. Het is iets waar mensen vaak naar uitkijken vanwege de tijd en vrijheid die je dan zal hebben. Waar vaak geen rekening mee wordt gehouden, is de enorme verandering van het leven, zonder verplichtingen, verdere ontwikkeling, druk en verantwoordelijkheden. Al deze factoren kunnen het succes, tevredenheid over het

pensioen en tevredenheid over het leven beïnvloeden. Het omvat individuele rollen, relaties, zelfbeeld, tijdgebruik en levensstructuur. Deze aspecten hebben een wederzijds invloed op elkaar. (Sener et al, 2007) 10. De (traditionele) Turkse en Marokkaanse cliënt Turkse cliënten verschillen op diverse gebieden van hun leven van Marokkaanse cliënten. Deze beide doelgroepen hebben nog grotere verschillen met de meeste Nederlandse cliënten. Het is van belang de Turkse en Marokkaanse doelgroep beter te leren kennen. Oudere cliënten kunnen vooral sterk gehecht zijn aan de traditionele, islamitische levensstijl. Dit komt voort uit onzekerheid over en angst voor de ‘vreemde’ cultuur in Nederland. Hun kinderen zijn vaak meer vertrouwd met de Nederlandse taal en cultuur. Dit verschijnsel is vergelijkbaar met de situatie van Nederlanders die na de oorlog emigreerden naar Canada of Nieuw-Zeeland en op oudere leeftijd sterk gehecht kunnen zijn aan de Nederlandse cultuur. Deze ouderen kunnen zich eenzaam voelen. Zij kunnen vaak niet lezen of schrijven, spreken niet of nauwelijks Nederlands en missen hun muziek. Soms is de exacte leeftijd van de cliënt niet bekend. Dit komt voort uit de andere gewoonten ten aanzien van geboorteaangifte in het moederland. (Boevink, 2003) De oudere Turkse en Marokkaanse cliënt hebben andere verwachtingen van de Nederlandse zorg en ervaren daardoor soms moeilijkheden. Ze kunnen moeite hebben met de korte consulten en zijn niet gewend direct ter zake te komen. In hun beleving moet er eerst een algemeen praatje gemaakt worden. Ze zijn niet gewend altijd vragen te stellen. Het is belangrijk zelf aan de cliënt te vragen of de informatie is begrepen. In Turkije en Marokko is het gebruikelijk snel een diagnose en een behandelplan vast te stellen. Er kan onbegrip ontstaan over de manier waarop in de westerse geneeskunde het diagnostisch proces verloopt en de wijze waarop onze gezondheidszorg is georganiseerd. Cliënten hebben het gevoel dat er niet aan hun klachten worden gedaan. Hierdoor kunnen ze soms dwingend of directief overkomen. Dit kan overigens ook zo lijken doordat de Nederlandse taal onvoldoende wordt beheerst. (Boevink, 2003) Traditionele Turkse en Marokkaanse ouderen zijn een andere manier van begroeten gewend. Elkaar een hand geven terwijl je volkomen vreemd voor elkaar bent, wordt soms om religieuze of seksuele redenen niet op prijs gesteld. Met name bij contacten tussen een man en een vrouw kan dit een probleem zijn. Als er onduidelijkheid bestaat bij het kennismaken, is het goed om niet zelf de hand uit te steken, maar de cliënt zelf het initiatief te laten nemen. (Boevink, 2003) In een verzorgingtehuis lopen traditionele ouderen aan tegen andere gewoontes. De maaltijden en de tijdstippen waarop in een ziekenhuis of verzorgingstehuis worden verstrekt verschillen sterk van wat de Turkse en Marokkaanse cliënt gewend is. Zij zijn gewend om later op de avond nog een uitgebreide maaltijd te nuttigen.

Vooral de mensen die afkomstig zijn van het platteland zijn vaak gewend hun biologische ritme te volgen. Ook is het voor de religieuze cliënt erg belangrijk dat er gebeden kan worden. (Boevink, 2003) Het sociale leven van de traditionele Turkse e n Marokkaanse mannen speelt zich voor een deel af in het koffiehuis. Voor vrouwen speelt het sociale leven zich meestal binnenshuis af. Een geliefde plek om elkaar te ontmoeten is het ook het badhuis (hamam). In Nederland zijn die slechts sporadisch aanwezig. (Boevink, 2003) 11. Kwaliteitszorg Hoe wordt ervoor gezorgd dat de kwaliteit van de zorg tijdens de ergotherapeutische screening optimaal blijft? Er wordt ingegaan op welke (ergotherapeutische) modellen aansluiten bij de visie zoals deze beschreven is in het protocol. In de kwaliteitssystemen die opgenomen zijn in kwaliteitswet wordt te weinig rekening gehouden met de diversiteit van de zorgpopulatie met name wat betreft de etniciteit. Gezien de toename van allochtone burgers, is niet zorgwekkend. Literatuur gericht op culturalisatie binnen de ergotherapie is beperkt. (Konter et al. 2000) 11.1 Aanbevelingen Hieronder zijn aanbevelingen beschreven voor opname allochtonen in kwaliteitsplan Nederlandse Vereniging van Ergotherapie • Opname van kwaliteitszorg voor allochtonen in het kwaliteitsbeleid. • Verbetering door ergotherapeuten in de praktijk (bij- en nascholing, verspreiden, evalueren en bijstellen van richtlijnen, ontwikkelen en verspreiden van voorlichtingsmateriaalaanbevelingen culturalisatie binnen het onderwijs, start aanpassen praktijkmodellen) • Werven van allochtone ergotherapie studenten, voor een divers personeelsbestand. N.a.v. deze aanbevelingen zijn er richtlijnen opgesteld voor verbetering van kwaliteitszorg voor allochtone cliënten voor ergotherapeuten in de praktijk. Hierbij werd rekening gehouden met de volgende aspecten uit : ‘het kwaliteitsprofiel van de zorgpraktijk van de individuele beroepsbeoefenaar’ De richtlijnen bevatten acties die de ergotherapeut kan ondernemen om de ergotherapeut behandeling beter aan te laten sluiten op allochtone cliënten. • Kwaliteit van kennis, houding en vaardigheden Hieronder vallen: het creëren van een open houding naar cliënten met andere normen en waarden dan de westerse, het aangaan van een therapeutische relatie, activiteiten in de therapie, de plaats van de familie binnen de behandeling, het aanpassen van ergotherapie praktijkmodellen en procesmodellen, communicatie. • Kwaliteit van de organisatie en randvoorwaarden voor de zorgpraktijk Hieronder vallen: personeelsbeleid, deskundigheidsbevordering, informatie- en voorlichtingsmateriaal.

•

Externe samenwerkingsrelaties. hieronder valt: netwerken creëren om de zorg voor allochtonen te verbeteren en hier handvatten voor geven. (Konter et al. 2000) 11.2 Canadian Model Occupational Performance Het CMOP houdt rekening met de persoon als individu, spiritualiteit en cultuur. Aspecten binnen het CMOP. Individuele zelfstandigheid: Autonomie van de cliënt staat voorop. Het bereiken van optimaal handelen naar tevredenheid van de cliënt is belangrijk. Door de open communicatie en het tonen van respect vanuit de ergotherapeut voor de situatie en keuze van de cliënt, wordt voorkomen dat er een behandeling wordt gestart vanuit de visie en interpretaties aan de ergotherapeut. De CMOP besteedt aandacht aan zowel de culturele als sociale omgeving en de beweegredenen waarvan mensen hun keuzes op baseren (spiritualiteit). (Bolt, 2003) Ziekterol: Het belang van aandacht voor de ziekterol van de allochtone cliënt verschilt in de praktijk niet van die van de autochtone cliënt. De punten die naar voren komen verschillen wel en vragen om enige creativiteit van de therapeut. De CMOP besteedt aandacht aan de ziekte-ervaringen in de spiritualiteit. (Bolt, 2003) Therapeutische relatie: Voor een goede basis van de therapeutische relatie is het belangrijk dat verwachtingen over de rol van de ergotherapeut en de cliënt op elkaar afgestemd worden. Er kunnen afspraken gemaakt worden die voor zowel de cliënt als de ergotherapeut werkzaam zijn. De rol van de cliënt in de therapeutische relatie hangt onder meer af van zijn sociale en culturele achtergrond, waar binnen de CMOP aandacht aan besteed wordt. (Bolt, 2003) 12. Methodiek protocol Methodiek geeft aan hoe het protocol is opgebouwd. Hieronder wordt per kop toegelicht wat hieronder wordt verstaan. 12.1 Structuur en opbouw van de tekst De opbouw van het protocol als volgt: • samenvatting • inleiding • klinisch inhoudelijke hoofdstukken • voorlichting, educatie, en patiëntenperspectief • organisatie en implementatie • evaluatie (Everdingen, et al, 2004) 12.2 Richtlijn protocol Hieronder staat beschreven wat er onder de kopjes in het protocol geschreven staat.

12.2.1 Samenvatting • •

opsomming van informatie uit het protocol stroomdiagram(flow-chart) van de werkwijze

12.2.2 Inleiding In de inleiding staat beschreven: • Doel en doelgroep • Betrokken partijen • Methode: hoe de literatuur is verzameld, welke databronnen zijn geraadpleegd, welke zoekstrategieën en zoektermen gebruikt zijn. • De Verantwoording/financiering 12.2.3 Klinisch inhoudelijke hoofdstukken Onderdelen als: • Definities en begrippen. • behandeling • preventie • follow-up • aanbevelingen 12.2.4 cliëntenperspectief • • •

Het is wenselijk dat cliënten betrokken worden in de behandeling/screening opvattingen, wensen en verwachtingen van cliënten. Voorlichting en educatiemateriaal dat gebruikt is voor zowel ergotherapeuten als cliënten.

12.2.5 Organisatie en implementatie • •

protocol kan invloed hebben op veranderingen in organisatie. Hoe de aanbevelingen in de praktijk toegepast kunnen worden.

12.2.6 Evaluatie • Hoe wordt de richtlijn in de praktijk zo optimaal mogelijk getoetst? • Criteria hiervoor opstellen (Everdingen, et al, 2004) 13. Implementatie Er is een omplementatieplan beschreven. Deze is gebaseerd op de informatie uit dit hoofdstuk. 13.1 Definitie implementatie De ZonMw-definitie van implementatie luidt: ‘een procesmatige en planmatige invoering van vernieuwingen en/of veranderingen van bewezen waarde met als doel dat deze een structurele plaats krijgen in het (beroepsmatig) handelen, in het functioneren van organisatie(s) of in de structuur van de gezondheidszorg.

• • •

Procesmatig en planmatig: het gaat om een systematische en gerichte aanpak. Van bewezen waarde: Het gaat om het invoeren van kennis en vernieuwingen waarvan, op grond van onderzoek van goede kwaliteit, aannemelijk gemaakt kan worden dat ze leiden tot een betere kwaliteit van zorg en/of kwaliteit van leven. Structurele plaats: het gaat erom dat de ingevoerde kennis en vernieuwingen een vaste plaats in het handelen krijgen met anderen woorden: nieuw gedrag voor oud gedrag.

Bij implementatie moet steeds de vraag ‘wie-wil-wat van wie en waarom’ beantwoord worden om rekening te kunnen houden met andere betrokkenen. Bij implementatieactiviteiten doet men er goed aan niet teveel aandacht te schenken aan notoire dwarsliggers, maar des te meer energie te steken in de innovatoren en voorlopers. 13.2 Implementatiemodel van Grol en Wensing Hieronder staat informatie over het implementatiemodel beschreven. Zorgvernieuwing: • Draagvlak bepalen. • Relevante kenmerken van de vernieuwing bepalen. • De vernieuwing aan de wensen van gebruikers aanpassen. Diagnostische analyse: • De doelen en belangen van de betrokkenen vaststellen. • De gang van zaken in kaart brengen. • Belemmere nde en bevorderende factoren bepalen. • Relevante subgroepen in de doelgroep vaststellen. Keuze van de interventie en het opstellen van een implementatieplan: • Een of meer interventies kiezen. • Een concreet plan van aanpak en uitvoering opstellen. • Aandacht besteden aan het behoud van de verandering. Evaluatie: het bepalen van het verloop en het effect van de implementatie en het zo nodig bijstellen van het plan: • De effecten, het verloop van de implementatie en e kosten in relatie tot de effecten evalueren. Uit wetenschappelijk onderzoek naar de implementatie van richtlijnen blijkt dat brede verspreiding van richtlijnen onder de doelgroep via de daartoe ter beschikking staande kanalen alleen geen garantie biedt voor daadwerkelijke toepassing in de praktijk. Effectieve invoering van richtlijnen in de dagelijkse praktijk is allerminst eenvoudig en vereist een goede voorbereiding en planning en een systematische aanpak. Uit onderzoek en voorbeelden uit de praktijk is gebleken dat pogingen om veranderingen

van routines in de zorg door te voeren regelmatig weerstand oproepen. De meest gesignaleerde problemen bij implementatie zijn: • Gebruikers zijn niet of te laat betrokken bij de vernieuwing. • Gebruikers worden onvoldoende of te laat geïnformeerd over de vernieuwing. • De vernieuwing is gebaseerd op onvoldoende wetenschappelijke gegevens, heeft onvoldoende kwaliteit. • De vernieuwing is onvoldoende kennis en vaardigheden en weten niet hoe zij de vernieuwing moeten toepassen. • Gebruikers hebben onvoldoende vertrouwen in de uitkomsten van de vernieuwing. • Er zijn niet genoeg middelen beschikbaar voor de invoering van de vernieuwing. • Er zijn allerlei organisatorische barrières voor de invoering van de vernieuwing. • Er zijn financiële barrières die toepassing belemmeren. • De vernieuwing heeft onvoldoende flexibiliteit voor toepassing binnen de lokale situatie. • De vernieuwing wordt niet ondersteund door opinieleiders en leidinggevenden. Tijdens het ontwikkelproces van de richtlijn is het van belang expliciet rekening te houden met factoren die de implementatie van de richtlijn kunnen bevorderen dan wel belemmeren. (Everdingen, et al, 2004)

14. Onderbouwing van de activiteiten 14.1 Inleiding Tijdens de screening van geriatrische patiënten op de dagkliniek, wordt de uitvoering van een activiteit geobserveerd, om een beeld te krijgen van de fysieke en cognitieve vaardigheden van de cliënt. De activiteit dient betekenisvol te zijn voor de cliënt, een activiteit welke de cliënt vaak uitvoert. De ergotherapeuten hebben vastgesteld dat de activiteiten die er doorgaans uitgevoerd worden tijdens de screening, niet goed aansluiten bij Turkse en Marokkaanse cliënten. Om die reden hebben wij activiteiten opgesteld die beter aansluiten bij deze doelgroep. Om tot deze activiteiten te komen, hebben wij het volgende gedaan: • Een literatuurstudie. • Interviews met Turkse mannen en vrouwen. • Interviews met Marokkaanse mannen en vrouwen. • Een gesprek gevoerd met mevr. F. el Hajaoui, ergotherapeut in verpleeghuis Gaasperdam in Amsterdam, zij is van Marokkaanse afkomst. • Een gesprek gevoerd met mevr. M. Doesburg, ergotherapeute in verpleeghuis ‘de Schildershoek’ in Den Haag. Dit document bevat de onderbouwing van de door ons opgestelde activiteiten, aan de hand van de bovenstaande bronnen.

14.2 Activiteit: Afwassen Afwassen is een activiteit die over het algemeen dagelijks wordt uitgevoerd. Daarom is het aannemelijk dat Turkse en Marokkaanse ouderen hier vaak mee te maken hebben. De faciliteiten die nodig zijn om deze activiteit uit te voeren zijn aanwezig in de ergotherapie ruimte. Turken en Marokkanen wassen doorgaans op een andere manier af dan Nederlanders. (Doesburg) Marokkaanse ouderen gebruiken soms geen sop bij het afwassen, of spoelen het sop direct af na het afwassen. Sommigen gebruiken geen theedoek, maar laten de afwas drogen aan de lucht. (el Hajaoui) Marokkaanse mannen helpen hun vrouw vaak in het huishouden. Turkse mannen daarentegen niet. (el Hajaoui) Daarom zou deze activiteit geschikt zijn voor Turkse vrouwen en Marokkaanse mannen en vrouwen. Niveau van complexiteit: Afwassen is een eenvoudige activiteit. Mensen zijn gewend deze activiteit uit te voeren en kunnen daarom automatisch deze handelingen uitvoeren. De activiteit kan complex gemaakt worden, door de cliënt de afwas van de tafel te laten halen en door te vragen na het afwassen al het servies te plaatsen in de juiste kast. Het uitvoeren van afwassen in combinatie met een andere activiteit zorgt ervoor dat deze activiteit complexer wordt. Bijvoorbeeld afwassen en ondertussen thee zetten. 14.3 Activiteit: Bereiden van Marokkaanse couscous, salade en tajine Marokkaanse ouderen eten vaak twee maal per dag warm, ‘s middags en ’s avonds. (el Hajaoui) Typische Marokkaanse gerechten zijn • Couscous. • Tajine (vlees- of visgerecht met groente). Marokkaanse mannen en vrouwen koken beiden. (el Hajaoui) Daarom zijn deze activiteiten gescjikt voor Marokkaanse mannen en vrouwen. Als avondeten bereiden zij veel salades, aardappelen, vlees, vis, groenten, couscous. Het avondeten wordt rond 18:00 genuttigd. (Interview Marokkaanse mannen in de Hudsonhof) Marokkaanse ouderen gebruiken tijdens het eten koken vrijwel nooit een receptenboek. Recepten worden generatie op generatie doorgegeven, en uit het hoofd en op inzicht en gevoel gemaakt. Marokkaanse ouderen gebruiken doorgaans geen snijplank bij het snijden van groenten, maar snijden de groenten in de hand. (el Hajaoui) Niveau van complexiteit: Het bereiden van de drie Marokkaanse gerechten volgens traditioneel recept is een moeilijke activiteit. Echter, als er een aantal ingrediënten, zoals vlees, vis en een aantal groenten weg gelaten worden, wordt de activiteit makkelijker.

14.4 Activiteit: Breien, haken en borduren Uit het interview met Turkse vrouwen in het buurthuis kwam naar voren dat Turkse vro uwen regelmatig handwerken zoals breien, haken of borduren. Dit wordt meestal gedaan met een doel; zoals het maken van een sjaal, omslagdoek of kleding voor zichzelf of bijvoorbeeld kinderen of kleinkinderen. Ook worden zelfgemaakte kleding of doeken als cadeau gegeven aan vrienden of kennissen (Interview Turkse vrouwen) Breien, haken, borduren en herstelwerk zijn activiteiten die door veel vrouwen worden uitgevoerd. (Geelen, 2004) Turkse vrouwen doen regelmatig aan handwerken zoals breien en borduren. (el Hajaoui) Deze activiteiten zijn geschikt voor Turkse en eventueel Marokaanse vrouwen. Niveau van complexiteit: De activiteit is een eenvoudige activiteit, mits de cliënt de activiteit eerder heeft uitgevoerd. Deze activiteit is niet geschikt voor cliënten die het nog nooit gedaan hebben, aangezien er dan te veel tijd gaat zitten in het leren van de activiteit. De activiteit is het best te combineren, zodat de complexiteit gevarieerd kan worden. Bijpassende activiteiten zijn bijvoorbeeld thee of koffie zetten. 14.5 Activiteit: Koper poetsen Dit is een activiteit die voornamelijk door vrouwen wordt uitgevoerd. Het is geen alledaagse activiteit. De activiteit is geschikt voor Turkse en Marokkaanse vrouwen. Niveau van complexiteit: Koper poetsen is een eenvoudige activiteit, deze wordt zittend uitgevoerd en er wordt voornamelijk een beroep gedaan op de fijne motoriek. Deze activiteit kan complex gemaakt worden door deze te combineren met een andere activiteit, zoals het luisteren van muziek of thee zetten. 14.6 Activiteit: Marokkaanse bitterkoekjes Het bereiden van Marokkaanse bitterkoekjes is een activiteit die voor Marokkaans vrouwen die graag zoetigheden maken zeer geschikt. Er zijn verschillende varianten op het maken van koekjes en deze is typisch Marokkaans. Uit de interviews van Marokkaanse vrouwen kwam naar voren dat zij qua zoetigheden geregeld koekjes bakken. De activiteit is daarom geschikt voor Marokkaanse vrouwen. Niveau van complexiteit: Moeilijk. 14.7 Activiteit: Marokkaanse sesamkoekjes Het bereiden van Marokkaanse sesamkoekjes is een variant van Marokkaanse koekjes. Door beide varianten aan te bieden wordt het aanbod vergroot.

Uit het interview met Marokkaanse vrouwen bleek dat er thuis vaak Marokkaanse koekjes, gebakken en taarten worden gemaakt. De activiteit is geschikt voor Marokkaanse vrouwen. Niveau van complexiteit: Moeilijk. 14.8 Activiteit: Muziek opzetten en luisteren Met generatiegenoten, van de eigen sekse, wordt dikwijls het land Turkije levend gehouden door te praten over onderwerpen als oude gewoontes, muziek, Turkse televisie en radio en de Turkse taal. (Geelen, 2004) Turken doen graag activiteiten binnenshuis (zoals lezen, TV kijken, muziek luisteren), boven activiteiten buitenshuis (zoals sport en oefeningen, culturele of sociale activiteiten, reizen of hobby’s). De oorzaak is waarschijnlijk onder andere hun lage economische status. De armoede grens in Turkije is 1280 YTL per maand voor een gezin bestaande uit 4 personen. Met maandelijkse eten-uitgaven van 421YTL. De helft van de gepensioneerde deelnemers hadden een maandelijks inkomen van minder dan 1000 YTL, dus zij hebben al moeite om zichzelf te voorzien van basisbenodigdheden. Dit feit kan een belangrijke rol gespeeld hebben voor de keuzen van goedkope vrijetijdsactiviteiten. (Sener et al, 2007) Muziek opzetten en luisteren is een activiteit die door zowel mannen als vrouwen uitgevoerd wordt. Veel Turkse en Marokkaanse mensen luisteren naar Turkse en Marokkaanse muziek. Het is een activiteit die vaak in de vrije tijd wordt uitgevoerd. Niveau van complexiteit: Muziek opzetten en luisteren is een eenvoudige activiteit. De tijdsduur is niet lang en er worden geen handelingen tegelijkertijd uitgevoerd. Deze activiteit kan complex gemaakt worden door deze uit te laten voeren in combinatie met een andere activiteit. Dit kan een andere ontspanningsactiviteit zijn zoals sjoelen, maar kan ook een dagelijkse activiteit zijn als afwassen of thee zetten. 14.9 Activiteit: Schoenen poetsen Schoenenpoetsen is een activiteit welke geschikt is om aan te bieden aan Turkse en Marokkaanse mannen. Het is algemeen bekend dat Turkse en Marokkaanse mannen deze taak in familieverband doorgaans op zich nemen. Niveau van complexiteit: Makkelijk.

14.10 Activiteit: Sjoelen De Turkse mannen drinken thee en koffie met elkaar en doen spelletjes als mens erger je niet, rummikub, vier op een rij en ganzenbord. Ze lezen de krant en maken puzzels. (Interview Turkse mannen in de Hudsonhof) Niveau van complexiteit: Makkelijk 14.11 Activiteit: Turkse flensjes De activiteit Turkse flensjes bereiden kwam niet naar voren tijdens de interviews maar is een gerecht welke op internet veelvuldig voorkomt. Het is een variant op het bakken van pannenkoeken. De activiteit is zowel geschikt voor Turkse mannen als Turkse vrouwen. Niveau van complexiteit: Matig/moeilijk. Er zijn vrij groot aantal deelstappen die uitgevoerd moeten worden, maar de activiteit kan minder complex gemaakt worden door bijvoorbeeld de honing niet te laten verwarmen. 14.12 Activiteit: Turkse koekjes (sari burma) Sari Burma, ‘zoete deegrol’ is een typisch Turks lekkernij. Vrouwen houden zich bezig met het koken en het bereiden van lekkernijen zoals Turkse deegrecepten en gebak. (Geelen, 2004) Turkse vrouwen zijn doorgaans verantwoordeli jk voor het huishouden en voor het koken en bakken. Koekjes en gebak wordt regelmatig zelf gebakken. (el Hajaoui) Dergelijke zoetigheden worden regelmatig bereid, zeker met feestdagen zoals het suikerfeest. (medewerkster Turkse supermarkt) Niveau van complexiteit: Moeilijk. 14.13 Activiteit: Turkse Mercimek köfte (linzen sigaartjes) Mercimek köfte is een gerecht dat voornamelijk door vrouwen wordt gegeten. Als vrouwen elkaar ontmoeten is dit een gerecht wat van te voren wordt klaar gemaakt en meegenomen. Het is een lekkernij, een tussendoortje. (Medewerkster Turkse supermarkt) Niveau van complexiteit: Het maken van Turkse Mercimek köfte is een eenvoudige activiteit. Zeker voor vrouwen die vaak dit recept gemaakt hebben. Tijdsduur is niet lang. De handelingen worden bijna allemaal na elkaar uitgevoerd.

Deze activiteit kan niet complex gemaakt worden. 14.14 Activiteit: Waterpijp monteren Marokkaanse mannen houden zich vaak bezig met het monteren en demonteren van voorwerpen. (el Hajaoui) Er is gekozen vo or een waterpijp, omdat Marokkaanse mannen hier gebruik van maken in bijvoorbeeld een café. Het sociale leven van de traditionele Turkse en Marokkaanse mannen speelt zich voor een deel af in het koffiehuis. (Boevink, 2003) Er zijn niet veel Marokkaanse mannen die thuis een waterpijp gebruiken, maar dit wordt voornamelijk in het café gedaan. (el Hajaoui) Niveau van complexiteit: Moeilijk.

15. Theoretische onderbouwing Checklist observatie ergotherapeutische screening 15.1 Inleiding De ‘checklist observatie ergotherapeutische screening’ heeft tot doel als hulpmiddel bij te dragen aan de observatiegegevens van de activiteit die door de cliënt tijdens de screening wordt uitgevoerd. De gebieden ‘cognitie’ en ‘motoriek’ vormen de hoofdonderdelen van het formulier. Onder deze twee hoofdonderdelen zijn diverse subgebieden vermeld. De checklist is gebaseerd op het scoringsformulier van de AMPS (zie document 1) (Hensgens, 2003) en de ‘checklist voor het analyseren van activiteiten’ (zie document 2) (Domhof, 2003). Ten eerste wordt de inhoud van de AMPS scoringsformulier en de checklist voor het analyseren van activiteiten beschreven. Vervolgens word ‘checklist observatie ergotherapeutische screening’ onderbouwd aan de hand van de onderdelen die opgenomen zijn in het AMPS scoringsformulier en de checklist voor het analyseren van activiteiten. In het hoofdstuk ‘gebruik van het observatie screeningsformulier’ wordt een beschrijving gegeven op welke wijze de checklist in de praktijk gebruikt kan worden. 15.2 AMPS scoringsformulier Het scoringsformulier van de AMPS (zie document 1) bevat items die een uitspraak doen op zowel motorisch als cognitief functioneren. Het scoringsformulier sluit aan bij de huidige werkwijze van het Slotervaartziekenhuis: enkele ergotherapeuten zijn namelijk AMPS geschoold. Bovendien sluiten veel aspecten van het AMPS scoringsformulier aan op het doel van het observeren van de activiteit van de ergotherapeutische screening, namelijk het cognitief en motorisch functioneren in kaart brengen. Op het gebied van cognitie worden de volgende items in kaart gebracht: • Gebruik van kennis • Temporele organisatie • Ruimte en voorwerpen • Adaptatie Het formulier bevat op het gebied van fysiek functioneren de volgende items: • Houding • Mobiliteit • Coördinatie • Kracht en inspanning • Energie

15.3 Checklist voor het analyseren van activiteiten De checklist voor het analyseren van activiteiten (zie document 2) is een checklist waarmee een activiteit geanalyseerd kan worden. De checklist richt zich op drie aspecten, namelijk: 1. Kenmerken van de activiteit. In dit onderdeel worden onder andere de deelstappen van een activiteit benoemd, of er voorbereiding nodig is om de activiteit uit te voeren en wat de gemiddelde tijdsduur voor het uitvoeren van de activiteit is. 2. Omge vingsfactoren, benodigde materialen. De omgeving waarin de activiteit wordt uitgevoerd wordt betrokken door aan te geven waar de activiteit plaats vindt en wat de plaats van de activiteit is ten opzichte van het lichaam van de cliënt. De materialen worden genoemd die nodig zijn om de activiteit volledig uit te kunnen voeren. Omgevingskenmerken zoals licht, temperatuur en geluid behoren tot de omgevingsfactoren. 3. Functies: motoriek, sensoriek, perceptie/cognitie, intrapersoonlijk en interpersoonlijk. Onder motoriek valt: houding, arm/handfunctie, functie onderste extremiteiten en rompfunctie. Sensoriek bestaat uit: visus, gehoor, reuk, smaak, gnostische en vitale sensibiliteit. Onder perceptie en cognitie vallen de volgende aspecten: proprioceptie, concentratie/attentie, oriëntatie in tijd, plaats en persoon, geheugen (lange en korte termijn), probleemoplossend vermogen en volgen van instructie. Voorbeelden van intrapersoonlijke aspecten zijn: zekerheid, doorzettingsvermogen, frustratietolerantie en passief/actief opstellen. Interpersoonlijke aspecten richten zich op of de activiteit individueel of samenwerkingsgericht is, communicatie (verbaal en non-verbaal) en omgaan met leiding. De checklist voor het analyseren van activiteiten (Domhof, 2003) sluit aan op de ‘checklist observatie ergotherapeutische screening’ met betrekking tot het aspect 3: functies. In de AMPS zijn de aspecten motoriek, perceptie en cognitie verwerkt. Het aspect sensoriek (aspect 3: functies) uit de checklist voor het analyseren van activiteiten vult de ‘checklist observatie ergotherapeutische screening’ aan. 15.4 Inhoud checklist observatie ergotherapeutische screening Naam ____________________________ Geboortedatum ______________Datum_______________ Taak ____________________________

Bovenstaand onderdeel bevat algemene informatie over de cliënt, namelijk de naam en geboortedatum. Onder datum wordt de dag vermeld waarop de screening is afgenomen. Onder de kop taak wordt de activiteit beschreven die de cliënt uitvoert. Cognitie Perceptie/cognitie ?Proprioceptie ?Attentie/concentratie ?Oriëntatie (tijd, plaats, persoon) ?Geheugen (lange/korte termijn) ?Probleemoplossend vermogen Planmatig handelen Keuzes maken Inzicht hebben in veiligheid ?Organisatievermogen ?Instructies volgen ?Doelgericht werken Het onderdeel perceptie/cognitie staat vermeld in de checklist voor het analyseren van activiteiten. Dit onderdeel bevat belangrijke observatieaspecten, zoals: oriëntatie, geheugen en het probleemoplossend vermogen. De aspecten slui ten aan op een groot deel van het cognitief functioneren. Temporele organisatie ?Initiatief nemen ?Continueren ?Volgorde aanbrengen ?Beëindigen Temporele organisatie is opgenomen in het scoringsformulier AMPS. De bovenstaande aspecten zijn gerela teerd aan het cognitief functioneren van de cliënt en sluiten aan op het doel van de ergotherapeutische screening. Ruimte en voorwerpen ?Zoeken/lokaliseren ?Verzamelen ?Organiseren ?Opruimen Het AMPS scoringsformulier bevat het item ruimte en voorwerpen. Dit onderdeel sluit goed aan bij het observeren van een (complexe) keukenactiviteit, waarbij ingrediënten / benodigdheden verzameld en georganiseerd moeten worden. De aspecten sluiten aan bij de uitspraak over het niveau van cognitief functioneren.

Adaptatie ?Opmerken/reageren ?Communicatie Het item adaptatie is zowel opgenomen in het AMPS scoringsformulier als de checklist voor het analyseren van activiteiten. Het niveau van communicatie komt onder andere naar voren bij de interactie van therapeut en cliënt. Het aspect communicatie kan al tijdens de intake beoordeeld worden. Motoriek ?Houding (balans, rompfuntie) ?Mobiliteit ?Tillen ?Transporteren ?Uithoudingsvermogen ?Tempo houden Het item houding is opgenomen in het AMPS scoringsformulier, maar de aspecten komen uit de checklist voor het analyseren van activiteiten. De items van de AMPS zijn namelijk te specifiek de aspecten geven een globaal beeld over de houding van de cliënt. Het AMPS scoringsformulier bevat het item mobiliteit en is met name gericht op de loopfunctie van de cliënt. Het scoringsformulier AMPS bevat het item energie. Het item is onderverdeeld in uithoudingsvermogen en tempo houden. Bij een langdurige activiteit, van ongeveer 30 minuten, dienen bovengenoemde aspecten a ls onderbouwing om een uitspraak te doen over de mate van energie van de cliënt.

Arm/hand functie ?Coördinatie ?Grijpen ?Reiken ?Grove/ fijne handmotoriek Het onderdeel arm/handfunctie is niet opgenomen in het AMPS scoringsformulier en de checklist voor het analyseren van activiteiten. Aangezien tijdens het uitvoeren van activiteiten veelvuldig objecten gehanteerd worden is besloten om dit onderdeel apart te noemen. De aspecten coördinatie, grijpen en reiken is wel verwerkt in het AMPS scoringsformulier. De onderdelen grove en fijne handmotoriek doen een uitspraak over de handfunctie van de cliënt.

Sensoriek ?Visus ?Gehoor ?Sensibiliteit (gnostich, vitaal)

Het onderdeel sensoriek is opgenomen in de checklist voor het analyseren van activiteiten. Het onderdeel valt niet onder cognitie of motoriek. Het is wel een benoemingswaardig onderdeel aangezien onder andere de visus wordt geobserveerd wat belangrijk is om een activiteit correct uit te kunnen voeren. Het gehoor kan beoordeeld worden middels communicatie. Vitale en gnostische sensibiliteit is van belang te observeren bij bijvoorbeeld het vaststellen va n de watertemperatuur door de cliënt. 15.5 Gebruik checklist observatie ergotherapeutische screening Om het formulier hanteerbaar te maken voor in de praktijk zijn de onderdelen cognitie en motoriek op een A4 samengevoegd. Door de selectie van het AMPS scoringsformulier en de checklist voor het analyseren van activiteiten wordt duidelijk wat de aandachtspunten zijn voor een observatie. Voor ieder subkopje is het volgende symbool geplaatst: middels het aanvinken van dit symbool wordt duidelijk wat er geobserveerd is en wat de aandachtspunten bij de betreffende cliënt zijn. In de twee kaders kunnen aantekeningen beschreven, respectievelijk voor het onderdeel cognitie en motoriek.

Document 1 AMPS scoringsformulier Demografische gegevens Therapeut: _________________________________ Cliënt: ____________________________________ Cliënt id: ___________________Leeftijd__________ Geslacht: Man _________ Vrouw ______________ Hoofd diagnose: ____________________________ Tweede diagnose: ___________________________ Evaluatie datum: _____________________________ Taak observatie nummer: 1 __ 2 __ 3 __ 4 __ Taak #: _______ Taak: _____________________________________ Bepaal de kwaliteit van het handelen bij deze taak:

Inspanning

Geen probleem Groot probleem 1 2 3 4 5 6

Efficiëntie

1 2 3 4 5 6

Veiligheid

1 2 3 4 5 6

Noodzaak voor assistentie 1 2 3 4 5 6 Bepaal het algeheel functioneel niveau om in de gemeenschap te kunnen leven (overweeg alles wat u weet over de cliënt) _ Cliënt kan / zou onafhankelijk kunnen leven _ Cliënt heeft / moet minimale assistentie/ supervisie nodig hebben _ Cliënt heeft / moet gemiddeld tot maximale hulp nodig hebben

RUWE SCORES PER ITEM Competent =4

Twijfelachtig = 3

Ineffectief = 2

Ontoereikend = 1

LICHAAMSHOUDING Stabiliseren

4 3 2 1

Oprichten Positioneren

4 3 2 1 4 3 2 1

VOORWERPEN VERWERVEN EN VASTHOUDEN Reiken

4 3 2 1

Buigen

4 3 2 1

Grijpen

4 3 2 1

Manipuleren 4 3 2 1 _______________________________________________________ Coördineren 4 3 2 1 JEZELF EN VOORWERPEN BEWEGEN Bewegen Tillen

4 3 2 1 4 3 2 1

Lopen 4 3 2 1 _______________________________________________________ Transporteren 4 3 2 1 Doseren

4 3 2 1

Vloeiend Bewegen 4 3 2 1 _______________________________________________________

HET HANDELEN VOLHOUDEN Uithoudingsvermogen 4 3 2 1 _______________________________________________________ Tempo houden 4 3 2 1 _______________________________________________________ Aandacht schenken 4 3 2 1 _______________________________________________________ Doelgericht zijn 4 3 2 1 _______________________________________________________

KENNIS TOEPASSEN Kiezen

4 3 2 1

Gebruiken

4 3 2 1

Hanteren

4 3 2 1

Informeren

4 3 2 1

TIJD ORGANISEREN Initiatief nemen

4 3 2 1

Continueren

4 3 2 1

Volgorde aanbrengen

4 3 2 1

Beëindigen

4 3 2 1

RUIMTE EN VOORWERPEN ORGANISEREN Zoeken/lokaliseren

4 32 1

Verzamelen

4 3 2 1

Organiseren

4 3 2 1

Opruimen

4 3 2 1

Navigeren

4 3 2 1

HET HANDELEN AANPASSEN Opmerken / Reageren

4 3 2 1

Adjusteren

4 3 2 1

Accomoderen

4 3 2 1

Baat hebben

4 3 2 1

Document 2 Checklist voor het analyseren van activiteiten

16. Theoretische onderbouwing Intakelijst CMOP ergotherapeutische screening 16.1 Inleiding Naast de ‘checklist observatie ergotherapeutische screening’ is een intakeformulier opgesteld aan de hand van het CMOP. In dit hoofdstuk wordt het huidige SAMPC formulier beoordeeld aan de hand van nadelen. Vervolgens worden de voordelen van het CMOP besproken: wat is de toegevoegde waarde van dit model om vervolgens te verwerken in een intakeformulier. Afsluitend van de onderbouwing is de intakelijst CMOP ergotherapeutische screening opgenomen. 16.2 Doel van het model Canadian Model of Occupational Performance Het model zal voor de volgende doeleinden gebruikt worden: 1. Ordening van de gegevens die verkregen worden uit de intake van de screening. 2. Ordening van de gegevens van de cliënt in de professionele rapportage van de screening naar de geriater. 16.3 SAMPC Op dit moment wordt het SAMPC gebruikt om de gegevens van de cliënt te ordenen. Het voordeel van dit model is dat het een multidisciplinair model is, waardoor eenduidig en uniform gerapporteerd kan worden naar de geriater door de verschillende disciplines. De volgende vijf probleemgebieden worden beschreven: • Somatiek • Activiteiten van het dagelijks leven • Maatschappelijk functioneren • Psychisch functioneren • Communicatie 16.3.1 Nadelen SAMPC Het nadeel van dit model is dat cultuur, opvattingen, normen, waarden en spiritualiteit niet aan bod komen. Deze aspecten zijn bij allochtone cliënten vaak erg belangrijk. Zij hebben over het algemeen het Moslimse geloof, wat een grote rol speelt in hun dagelijks leven. Ook hebben zij vaak nog familie in het land van herkomst wonen, wat voor veel verdriet en heimwee kan zorgen. Het is belangrijk dat de ergotherapeut deze aspecten expliciet kan noemen in de ordening van de gegevens en in de overdracht rapportage naar de geriater. Eveneens wordt er in dit model geen aandacht gegeven aan de omgeving van de cliënt. De omgeving is een belangrijk aspect bij de gegevensverzameling van allochtone cliënten. De omgeving van deze doelgroep verschilt vaak met wat de ergotherapeut gewend is. Het is van belang dat de ergotherapeut hier gegevens over verzamelt. De sociale omgeving is voor Turkse en Marokkaanse cliënten van groot belang. Familie, vrienden en kennissen spelen een grote rol in het leven van deze doelgroep. Om die redenen hebben wij voor de screening van Turkse en Marokkaanse cliënten gekozen voor een ander model, namelijk het CMOP.

16.4 CMOP 16.4.1. Voordelen CMOP 1. In het CMOP is expliciet ‘spiritualiteit’ opgenomen als een van de handelings/vaardiheidsgebieden naast het sensomotorische en psychosociale (inter- en intrapersoonlijk) functiegebied. 2. De omgeving krijgt veel aandacht en wordt onderverdeeld in fysische, sociale en culturele aspecten. 16.4.2 Spiritualiteit De volgende thema’s kunnen onder spiritualiteit verstaan worden: • de zin van het leven. • het eigen waarden- en normensysteem • verlies en lijden • zelfvertrouwen en waardigheid • schuld en vergeving • innerlijke rust en vrede • vreugde en plezier • vrijheid • verantwoordelijkheid en persoonlijke moed • eenza amheid en de behoefte aan genegenheid • intimiteit 16.4.3 De omgeving De omgeving wordt onderverdeeld in de volgende drie aspecten 1. Fysische omgeving Hieronder kunnen de volgende thema’s besproken worden: • Woonsituatie • Voorzieningen in de woonomgeving, zoals buurthuizen, winkels, bushaltes, scholen en dergelijke. 2. Sociale omgeving De volgende thema’s kunnen onder sociale omgeving verstaan worden: • Gezinssamenstelling • Familie • Vrienden • Kennissen • Sociale contacten 3. Culturele omgeving De volgende thema’s kunnen onder culturele omgeving verstaan worden: • Tradities • Cultuur

•

Voorzieningen waar het geloofsrituelen uitgevoerd worden, zoals de Moskee

16.4.4 Visie De visie wat betreft de behandeling van allochtone cliënten die wij ontwikkeld hebben gedurende het project, komt op veel punten overeen met de visie van het CMOP. • De unieke waarde van ieder individu staat centraal. • De holistische visie op de mens. • Om goed zicht te krijgen op het handelen van mensen, is het belangrijk om rekening te houden met de individuele rollen van mensen, de omgeving, de context waarin het handelen plaats vindt en de ervaringen van mensen. • Er is een samenhang van mentale, fysieke, spirituele en sociale aspecten in relatie tot de omgeving. • Er is een verband tussen betekenisvolle activiteiten en gezondheid. • In de ergotherapie is motivatie sterk verbonden met het betrekken van mensen bij doelgerichte, betekenisvolle, relevante alledaagse activiteiten.

16.5 Intakelijst CMOP Ergotherapeutische screening Aan de hand van Canadian Model of Occupational Performance (CMOP) Naam cliënt: __________________________ Etniciteit

__________________________

Persoon Fysiek ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ________________________________ Mentaal ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ________________________________ Socio-cultureel ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ________________________________ Handelen Zelfredzaamheid ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ________________________________ Productiviteit ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________

______________________________________________________________________ ________________________________ Ontspanning ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ________________________________ Omgeving Fysisch ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ________________________________ Sociaal ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ________________________________ Cultureel ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ________________________________

17. Definitie begrippen Allochtoon Om te bepalen of iemand autochtoon of allochtoon is, gebruikt het CBS gegevens over zijn geboorteland en dat van zijn ouders. Doorgaands worden tot de allochtonen gerekend allen die in Nederland woonachting zijn en: • Zelf in het buitenland zijn geboren met minstens één in het buitenland geboren ouder; • Zelf in Nederland zijn geboren met eveneens minstens één in het buitenland geboren ouder. In het buitenland geboren personen van wie beide ouders in Nederland zijn geboren worden in deze definitie niet tot de allochtonen gerekend, maar tot de autochtonen, omdat zij in veel opzichten op autochtonen lijken. In het integratiebeleid etnische minderheden van de Nederlandse overheid worden deze personen wél tot de etnische minderheden gerekend. Binnen de deelcategorie ‘niet-westers’ zijn zij echter slechts een kleine groep. (Ootes, S. 2004) Autochtoon Autochtonen zijn personen van wie beide ouders in Nederland zijn geboren. (Ootes, S. 2004) Cultuur Cultuur is te omschrijven als het geheel van voorstellingen, opvattingen, kennis, waarden en normen dat mensen als lid van een samenleving overdragen en verwerven door middel van bewuste en onbewuste leerprocessen. In deze definitie wordt de cultuur als niet-materialistische verworvenheden gezien. De cultuur van mensen is het resultaat van ervaringen die zij of/en hun voorouders hebben met (over) leven in hun situatie. (Werf, 2002) Cultureel competent werken Taken uitvoeren in een typerende beroepscontext, op het gebied van cultuur en diversiteit (Kinébanian, 2006) Diversiteit Diversiteit betekent letterlijk ‘verscheidenheid’. Het gaat onder andere om verscheidenheid op het gebied van etniciteit, cultuur, sociaal economische positie, sekse en seksuele geaardheid. In een samenleving wordt er dikwijls gegeneraliseerd. Generaliserende uitspraken over groepen mensen geven een sterk vereenvoudigd beeld van de werkelijkheid. Er wordt vaak gedacht dat verhoudingen tussen mensen voor een groot deel beïnvloed wordt door cultuurverschillen en de verschillen in waarden en normen. Verhoudingen worden ook beïnvloed door uiterlijke kenmerken. (Kinébanian, 2006) Ergotherapie (Grieks "ergos": handeling, werk, daad) (ook bekend als arbeidstherapie = verouderde term) helpt mensen die door lichamelijke, geestelijke, zintuiglijke of emotionele aandoeningen problemen bij het uitvoeren van dagelijkse activiteiten ervaren. De cliënt

staat centraal en wordt beïnvloed door zijn omgevi ng. Mensen in de leefomgeving van de cliënt worden actief betrokken in het zorgproces. Etniciteit Etniciteit verwijst naar gezamenlijk gedeelde wortels of gedeelde sociale achtergrond, naar gezamenlijk gedeelde cultuur en tradities die zich onderscheiden en over generaties heen gehandhaafd blijven. In bepaalde omstandigheden leidt dit tot een ‘groepsgevoel’ en een gevoel van identiteit. Verder is er sprake van een gemeenschappelijke taal en / of religieuze traditie. (Van den Oever, 2003). (Im-) migrant Personen die aangifte doen van het feit dat zij zich voor een bepaalde tijd in Nederland vestigen. Aan het inschrijvingscriterium wordt voldaan indien de verwachte verblijfsduur in Nederland in het halfjaar volgende op de vestiging ten minste vier maanden bedraagt. (Ootes, S. 2004) Intercultureel Multicultureel. (Kinébanian, 2006) Minderheden Die allochtone groeperingen die in onze samenleving in een achterstandssituatie verkeren en daarom tot de doelgroepen van het minderhedenbeleid van de overheid worden gerekend (ministeries van BZK en SZW). Met name gaat het hierbij om achterstanden bij arbeid, onderwijs en huisvesting. (Ootes, S. 2004) Ouderen Personen ouder dan 55 jaar. Westers / Niet-Westers Tot de categorie 'niet-westers' behoren allochtonen uit Turkije, Afrika, LatijnsAmerika en Azië met uitzondering van Indonesië en Japan. Op grond van hun sociaal-economische en -culturele positie worden allochtonen uit deze twee landen tot de westerse allochtonen gerekend. Het gaat vooral om mensen die in voormalig Nederlands Indië zijn geboren en werknemers van Japanse bedrijven met hun gezin. Tot de categorie 'westers' behoren allochtonen uit Europa, Noord-Amerika, Oceanië, Indonesië en Japan. (Ootes, S. 2004)

18. Literatuurlijst 18.1 Boeken Bisschop, K. et al. (2004). De cliënt met cognitief-perceptuele problematiek. Utrecht: Lemma Boevink, G. et al. (2003). Zakboekje communicatie hulpverlening allochtonen: communiceren met patiënten van Turkse, Marokkaanse, Surinaamse en Antilliaanse afkomst. Woerden: NIGZ Domhof, E. & Huijzen van S. (2003). Ergotherapeutisch onderzoek: bijlage 9 Checklist voor het analyseren van activiteiten. Utrecht: Lemma Everdingen, J.J.E. et al. (2004). Evidence-based richtlijnontwikkeling. Houten: Bohn Stafleu Van Loghum. Hensgens, J. (2003). AMPS, taken en vaardigheden: AMPS scoringsformulier. Landgraaf: Scholing en advies ergotherapie Kinébanian, A. Ganse, M. (2006). Grondslagen van de ergotherapie (pp. 265-301). Maarssen: Elsevier Gezondheidszorg. Klameijer-Mesker (1995). Communicatie met Turkse en Marokkaanse patiënten in het ziekenhuis. Utrecht: Landelijk Centrum GVO Nederlandse Vereniging voor Klinische Geriatrie (2005) .CBO richtlijn Diagnostiek en medicamenteuze behandeling van dementie. Alphen aan de Rijn: van Zuyden Schellingerhout, R. (2004). Gezondheid en welzijn van allochtone ouderen. Den Haag: Sociaal Cultureel Planbureau. Vinke, H., Flens, C., Kollaard, S. (2007). Zorgboek Dementie. Amsterdam: Stichting September 18.2 Artikelen Bolt, M. Hemmer, I. (2003) COPM en interculturalisatie: essentieel!! Nederlands Tijdschrift voor ergotherapie, 4,180-181 Carlson, G. Francisco, J. (2002) Occupational therapy and people with intellectual disability from culturally diverse backgrounds, Australian Occupational Therapy Journal 49, 200-211

Chiang, M. & Carlson, G. (2003). Occupational therapy in multicultural contexts: issues and strategies. British Journal of Occupational Therapy, 66(12), 559-67 Dickie, V.A. (2004). Culture is tricky: a commentary on culture emergent in occupation. American Journal of Occupational therapy, 58, 168-173 Geelen, R. & Ucerler, E. (2004). Thuis in den vreemde: wat vragen Turkse Nederlanders van de ouderenzorg? Denkbeeld (16), p.28-32 Kieviets, F., Adriaanse, M.T. (2003). Tolk dikwijls oorzaak verwarring en fouten. Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde, 147, 175-175 Kinebanian, A. Stomph, M. (1992). Cross-cultural occupational therapy: A critical reflection. American Journal of Occupational Therapy 46: 751–7. Konter, I., Plekker, E. & Veldhuijzen, M. et al. (2000). Ergotherapeutische kwaliteitszorg in een multiculturele samenleving: een open houding in 2005. Nederlands Tijdschrift voor Ergotherapie, 28(10), 21-24 Odawara, E. (2005) Cultural competency in occupational therapy beyond a crosscultural view of practice, American Journal Occupational Therapy, 59(3 ), 325-34 Poort, E.C., Spijker, J., Dijkshoorn H., Reijneveld, S.A. (2003). Zelfredzaamheid en zorggebruik van de eerste generatie Turkse en Marokkaanse migrantenouderen. Tijdschrift voor Gezondheidswetenschappen, 81(4), 202-209 Sener A., Terzioglu R.G., & Karabulut E. (2007). Life satisfaction and leisure activities during men’s retirement: A Turkish sample. Aging & Mental Health, 11(1): 30–36

Bijlage 1: Algemene activiteiten analyse.

Omgevingsfactoren. Licht Er moet voldoende licht aanwezig zijn, zodat er een grotere zichtruimte gecreëerd wordt. Temperatuur De temperatuur moet behaaglijk aanvoelen, dit ligt rond de 20 graden. Geluid: Aanwezigheid van geluid moet tot een minimum beperkt worden, hierdoor is er een minimale kans dat de cliënt wordt afgeleid. Inrichting De ruimte moet prikkelarm ingericht zijn, hierdoor is er een minimale kans dat de cliënt wordt afgeleid. Meubilair Er moet een correct ingestelde stoel en tafel aanwezig zijn Benodigdheden Alle benodigdheden en eventuele ingrediënten moeten op de daarvoor bestemde plaats aanwezig zijn. Probleemoplossend vermogen Indien er een mogelijk probleem ontstaat doet dit een beroep op de analysevaardigheden van de cliënt en de vaardigheid in het vinden van een (praktische) oplossing. Volgen van instructie Het is van belang dat de cliënt de uitleg van de ergotherapeut op kan volgen. Trainbaarheid De cliënt handelt in een andere omgeving ( bv. op de ergotherapie afdeling). Deze omgeving wordt door middel van instructies uitgelegd door de ergotherapeut. Het handelen in een andere omgeving geeft informatie over de trainbaarheid van de cliënt. Intrapersoonlijke aspecten Zekerheid De zekerheid van de cliënt wordt op de proef gesteld door het resultaat van de handelingen. De mate waarin de cliënt deze activiteit al eerder thuis heeft uitgevoerd is van invloed op de zekerheid van de cliënt.

Doorzettingsvermogen Indien de cliënt niet tevreden is, bijvoorbeeld door een tegenvallend resultaat, wordt er een beroep gedaan op het doorzettingsvermogen. Bij het aanpassen van de activiteit wordt er doorzettingsvermogen verwacht van de cliënt. Frustratietolerantie Indien uitvoering van de activiteit niet naar we ns verloopt, wordt er een beroep gedaan op de frustratietolerantie. Passief/actief opstellen. De cliënt kan direct aan de slag gaan of niet weten/kunnen hoe de activiteit uitgevoerd moet worden. Deze kan zelf proberen de ergotherapeut te betrekken in de activiteit. Interpersoonlijke aspecten Individuele/ samenwerkingsgerichte activiteit De activiteiten worden in principe individueel uitgevoerd, tenzij de cliënt vraagt of de ergotherapeut kan helpen en als de veiligheid in gevaar komt. Communicatie (verbaal en non-verbaal) De cliënt kan vragen stellen. De ergotherapeut geeft instructie. Omgaan met leiding. In zekere zin begeleidt de ergotherapeut de cliënt.

Bijlage 2 Activiteitenanalyse 2.1 Analyse Afwassen Motoriek Houding: Zittend/staand. Uithoudingsvermogen: Deze activiteit vereist uithoudingsvermogen, omdat de cliënt gedurende een lange tijd achtereen moet staan. Arm/handfunctie: Er wordt beroep gedaan op de arm/hand functies. Een fijne motoriek is een vereiste. Kracht: Kracht in de handen is een vereiste, om de grip op de vaat te behouden in het natte sop. Sensoriek Visus: Voldoende gezichtvermogen is belangrijk voor de activiteit, de cliënt moet kunnen zien wat afgewassen moet worden en wanneer het schoon is. Reuk: Als er afwasmiddel wordt gebruikt wordt de reuk gestimuleerd. Gehoor: Niet van toepassing. Smaak: Niet van toepassing. Gnostische en vitale sensibiliteit: Hier wordt een beroep op gedaan bij het pakken, vasthouden van de materialen en voelen van water. De temperatuur van het water doet een beroep op de vitale sensibiliteit. Perceptie en cognitie/ Procesmatig functioneren Proprioceptie: De cliënt dient zijn lichaam ten opzichte van de omgeving in te kunnen schatten. Concentratie/attentie: Concentratie is van belang tijdens het afwassen, er vinden vele handelingen plaats. Oriëntatie in tijd, plaats en persoon:

De cliënt heeft een oriëntatie in tijd door alle benodigdheden te vinden en terug te leggen. Overzicht: De cliënt dient overzicht te hebben in welke objecten er afgewassen moeten worden. Overzicht is nodig bij het onderscheiden van de vuile en schone vaat. Planning: Afwassen gebeurd volgens een bovenstaande deelstappen en structuur, deze structuur moet op de juiste volgorde uitgevoerd worden. Geheugen: De cliënt moet de instructies van de ergotherapeut kunnen onthouden. Inzicht (t.a.v. veiligheid): De cliënt moet opletten dat er niet te heet water gebruiken tijdens het afwassen, om (eerstegraads) brandwonden te voorkomen. 2.2 Analyse Borduren Motoriek Zittend, aan tafel of zonder tafel, afhankelijk hoe de cliënt het prettigste werkt. Arm/handfunctie Er worden verschillende arm/hand bewegingen gevraagd van de cliënt, tijdens het draaien en het maken van de kruissteken. Dit ve reist een fijne handmotoriek. Functie onderste extremiteiten Geen. Rompfunctie Voldoende rompbalans is tijdens het zitten vereist. Mobiliteit De activiteit wordt volledig zittend uitgevoerd. Kracht De cliënt moet voldoende arm/hand kracht hebben om naald door de stof te duwen. Uithoudingsvermogen. Doordat de activiteit zittend wordt uitgevoerd, wordt er niet veel fysieke uithoudingsvermogen gevraagd. Sensoriek Visus De cliënt moet onderscheid kunnen maken tussen de verschillende draden, om het resultaat naar behoren te maken, hierbij is voldoende zicht van belang.

Gehoor Niet noodzakelijk. Eventueel wel voor instructies van de ergotherapeut. Reuk Niet van toepassing. Smaak Niet van toepassing. Gnostische en vitale sensibiliteit Bij het vastpakken van de naald en draad wordt er een beroep gedaan op de gnostische sensibiliteit. Perceptie en cognitie/ Procesmatig functioneren Proprioceptie De cliënt dient zijn lichaam ten opzichte van de omgeving in te kunnen schatten. Concentratie/attentie Het uitvoeren van de activiteit vergt veel concentratie van de cliënt, waardoor langdurig borduren wordt afgeraden. Oriëntatie in tijd, plaats en persoon Niet van toepassing. Overzicht De cliënt moet het overzicht houden over het patroon en het gemaakte stuk, de steken moeten evenredig strak aangetrokken zijn. Planning De planning van deze activiteit is eenvoudig, maar kan gecombineerd worden met bijvoorbeeld thee zetten, waardoor de planning complexer wordt. Geheugen De instructies van de ergotherapeut en de stappen om de activiteit uit te voeren doen een beroep op het korte termijn geheugen. Inzicht De cliënt dient te weten hoe deze activiteit uitgevoerd moet worden. 2.3 Analyse Breien Motoriek Zittend, aan tafel of zonder tafel, afhankelijk hoe de cliënt het prettigste werkt.

Arm/handfunctie Er worden verschillende arm/hand bewegingen gevraagd van de cliënt, tijdens het draaien en doorsteken van de wol. Dit vereist een fijne handmotoriek. Functie onderste extremiteiten Geen. Rompfunctie Voldoende rompbalans is tijdens het zitten vereist. Mobiliteit De activiteit wordt volledig zittend uitgevoerd. Kracht De cliënt moet voldoende arm/hand kracht hebben om breipennen te gebruiken. Uithoudingsvermogen. Doordat de activiteit zittend wordt uitgevoerd, wordt er niet veel fysieke uithoudingsvermogen gevraagd. Sensoriek Visus De cliënt moet onderscheid kunnen maken tussen de verschillende steken, om het resultaat naar behoren te maken, hierbij is voldoende zicht van belang. Gehoor Niet noodzakelijk. Eventueel wel voor instructies van de ergotherapeut. Reuk Niet van toepassing. Smaak Niet van toepassing. Gnostische en vitale sensibiliteit Bij het vastpakken van het wol en de breipennen wordt er een beroep gedaan op de gnostische sensibiliteit. Perceptie en cognitie/ Procesmatig functioneren Proprioceptie De cliënt dient zijn lichaam ten opzichte van de omgeving in te kunnen schatten. Concentratie/attentie

Het uitvoeren van de activiteit vergt veel concentratie van de cliënt, waardoor langdurig breien wordt afgeraden. Oriëntatie in tijd, plaats en persoon Niet van toepassing. Overzicht De cliënt moet het overzicht houden op de gemaakte breilap, de steken moeten evenredig strak aangetrokken zijn. Planning De planning van deze activiteit is e envoudig, maar kan gecombineerd worden met bijvoorbeeld thee zetten, waardoor de planning complexer wordt. Geheugen De instructies van de ergotherapeut en de stappen om de activiteit uit te voeren doen een beroep op het korte termijn geheugen. Inzicht De cliënt dient te weten hoe deze activiteit uitgevoerd moet worden. 2.4 Analyse Koperpoetsen Motoriek Houding: Zittend. Arm/handfunctie: Bilateraal. Functie onderste extremiteiten: Zittend, benen op de grond. Rompfunctie: Aangezien het een zittend e activiteit is, wordt met name de zitbalans geobserveerd. Mobiliteit: De loopfunctie kan geobserveerd worden door de cliënt zelf het koper te laten pakken. Kracht: Vanuit de armen, polsen en vingers bij het inwrijven van het koper. Uithoudingsvermogen: Het poetsen van meerdere koperstukken doet een beroep op het uithoudingsvermogen. Sensoriek Visus: Voldoende zicht is belangrijk om te beoordelen of het koper goed gepoetst is.

Gehoor: Niet noodzakelijk. Eventueel wel voor instructies van de ergotherapeut.

Reuk: Koperpoets heeft een geur. Hoe hierop wordt gereageerd verschilt per cliënt. Smaak: Niet van toepassing. Gnostische en vitale sensibiliteit: Er wordt een beroep gedaan op de gnostische sensibiliteit bij het pakken van de spullen. Perceptie en cognitie/ Procesmatig functioneren Proprioceptie: Niet van toepassing. Concentratie/attentie: Concentratie is belangrijk bij de uitvoering van deze activiteit, aangezien precisie vereist is. Oriëntatie in tijd, plaats en persoon: Oriëntatie in plaats: weten waar alle benodigdheden zich bevinden. Overzicht: De cliënt dient overzicht te hebben in de benodigdheden. Planning: De cliënt dient te weten welke stappen hij moet nemen om te activiteit uit te voeren. Geheugen: De gegeven opdracht moet de cliënt onthouden. De cliënt moet weten welke koperstukken al zijn gepoetst. Inzicht (t.a.v. veiligheid): Niet van toepassing. 2.5 Analyse Marokkaanse bitterkoekjes Motoriek Houding: Zittend/staand. Arm/handfunctie: Bilateraal.

Functie onderste extremiteiten: Staand.

Rompfunctie: Voldoende rompfunctie is vereist. Mobiliteit: Loopfunctie is van belang aangezien er in de keuken de benodigdheden verzameld moeten worden. Bij het staan is voldoende balans van belang. Kracht: Bij het kloppen van de eieren, mengen van diverse ingrediënten en de bakplaat in oven schuiven is voldoende kracht een vereiste. Uithoudingsvermogen: Langdurig (30 minuten) staan en verschillende handelingen uitvoeren, zoals kloppen, mengen en dergelijke is een vereiste. Sensoriek Visus: Voldoende zicht is noodzakelijk om de activiteit uit te kunnen voeren. De cliënt moet kunnen zien om te beoordelen of de ingrediënten voldoende zijn gemengd, of de grootte van de bolletjes deeg ongeveer even groot zijn en dergelijke. Gehoor: Niet noodzakelijk. Eventueel wel voor instructies van de ergotherapeut. Reuk: Indien er gewerkt wordt op gas dient de cliënt de geur te herkennen als er bijvoorbeeld een pit onnodig aan staat, dit is een veiligheidsaspect. De cliënt dient een aangebrande geur te herkennen. Smaak: De bitterkoekjes beoordelen op smaak. Deze beoordeling hangt samen met het resultaat: wel of niet zo goed gelukt. Gnostische en vitale sensibiliteit: Er wordt een beroep gedaan op de gnostische sensibiliteit bij het pakken van de spullen. Perceptie en cognitie/ Procesmatig functioneren Proprioceptie: De cliënt dient zijn lichaam ten opzichte van de omgeving in te kunnen schatten. Concentratie/attentie:

De activiteit is relatief lang en er worden veel verschillende handelingen uitgevoerd. Dit vergt concentratie en attentie. Oriëntatie in tijd, plaats en persoon: Oriëntatie in plaats: het verzamelen van de benodigdheden. Bijvoorbeeld de eieren, amandelen, rijspoeder en bakpapier. Overzicht: De cliënt dient overzicht te hebben in de benodigdheden en alle ingrediënten. De cliënt dient bovendien overzicht te hebben in het uitvoeren van de deelstappen. De cliënt kan de benodigdheden verzamelen en de deelstappen uitvoeren na instructie van de ergotherapeut. Planning: De cliënt dient te weten welke stappen hij moet nemen om te activiteit uit te voeren. De activiteit bestaat uit acht stappen en dienen in deze volgorde uitgevoerd te worden. Geheugen: De instructies van de ergotherapeut en de stappen om de activiteit uit te voeren doen een beroep op het korte termijn geheugen. Inzicht (t.a.v. veiligheid): De cliënt dient met een (gas)kookplaat om te gaan, ten aanzien van de veiligheid. 2.6 Analyse Couscous Motoriek Houding: De activiteit kan staand of zittend bij het aanrecht uitgevoerd worden, hierdoor kan de houding, zit en sta-functie geobserveerd worden. Uithoudingsvermogen: De activiteit heeft een tijdsduur van ongeveer 30 minuten, dit vergt uithoudingsvermogen van de cliënt. Handfunctie: Er wordt veel beroep gedaan op de arm/handfunctie bij het snijden van de ui, het hakken van noten en het roeren in de pan/schaal. Kracht: De kracht kan geobserveerd worden bij het optillen van zware pannen of de schaal met couscous. Sensoriek Visus:

Voldoende gezichtvermogen is een vereiste bij het uitvoeren van de activiteit, onder andere voor: het aflezen van de maatbeker, kookwekker of klok en bij het instellen van de magnetron. Reuk: Indien er gebruik gemaakt wordt van het gasfornuis, dient de cliënt de geur te herkennen als er bijvoorbeeld een pit onnodig aan staat, dit is een veiligheidsaspect. Gehoor: Als er gebruik gemaakt wordt van een kookwekker, dient de cliënt het geluid zelf op te merken en actie te ondernemen. Smaak: Ter evaluatie van de uitvoering van de activiteit kan ingegaan worden op de smaak van de couscous, of het gerecht wel of niet gelukt is. Gnostische en vitale sensibiliteit: Hier wordt een beroep op gedaan bij het pakken, vasthouden en voelen van de verschillende materialen en ingrediënten. Perceptie en cognitie/ Procesmatig functioneren Proprioceptie: De cliënt dient zijn lichaam ten opzichte van de omgeving in te kunnen schatten. Concentratie/attentie: De activiteit is duurt ongeveer 30 minuten en er worden veel verschillende handelingen uitgevoerd. Dit vergt concentratie en attentie. Oriëntatie in tijd, plaats en persoon: Oriëntatie in plaats: het verzamelen van de benodigdheden. Bijvoorbeeld de pan, de couscous, de olijfolie en het zout. Overzicht: De cliënt dient overzicht te hebben in de benodigdheden, dus alle ingrediënten. De cliënt kan deze spullen verzamelen na instructie van de ergotherapeut. Planning: De cliënt dient te weten welke stappen hij moet nemen om te activiteit uit te voeren. De activiteit bestaat uit ongeveer 10 tot 14 stappen en dienen in deze volgorde uitgevoerd te worden. Geheugen: De instructies van de ergotherapeut en de stappen om de activiteit uit te voeren doen een beroep op het korte termijn geheugen. Het onthouden en uitvoeren van het eigen recept doet een beroep op het lange termijn geheugen. Inzicht (t.a.v. veiligheid): De cliënt dient met een (gas)kookplaat om te gaan, ten aanzien van de veiligheid.

2.7 Analyse Marokkaanse salade Motoriek Houding: De activiteit kan staand of zittend bij het aanrecht uitgevoerd worden, hierdoor kan de houding, zit en sta-functie geobserveerd worden. Uithoudingsvermogen: De activiteit heeft een tijdsduur van ongeveer 30 minuten. De verschillende handelingen, bijvoorbeeld het vele snijwerk, vergt uithoudingsvermogen van de cliënt. Arm/handfunctie: Er wordt beroep gedaan op de arm/handfunctie bijvoorbeeld bij het snijden van de ui en het hakken van kruiden. Kracht: Er wordt een beroep gedaan op de kracht van de cliënt bij het optillen van zware pannen of de schaal met salade. Sensoriek Visus: Voldoende gezichtvermogen is belangrijk voor de activiteit, onder andere voor: de grilloven en het gasfornuis instellen en het fijn snijden van kruiden. Reuk: Indien er gebruik wordt gemaakt van het gasfornuis en grilloven, dient de cliënt de geur te herkennen als er bijvoorbeeld een pit onnodig aan staat, of als groente/vlees aanbrandt: dit is een veiligheidsaspect. Gehoor: Als er gebruik gemaakt wordt van een kookwekker, dient de cliënt het geluid zelf op te merken en a ctie te ondernemen. Smaak: Ter evaluatie van de uitvoering van de activiteit kan ingegaan worden op de smaak van de salade, of het gerecht wel of niet gelukt is. Gnostische en vitale sensibiliteit: Hier wordt een beroep op gedaan bij het pakken, vasthouden en voelen van de verschillende materialen en ingrediënten. Perceptie en cognitie/ Procesmatig functioneren Proprioceptie: De cliënt dient zijn lichaam ten opzichte van de omgeving in te kunnen schatten. Concentratie/attentie:

De activiteit is duurt ongeveer 30 minuten en er worden verschillende handelingen uitgevoerd. Dit vergt concentratie en attentie. Oriëntatie in tijd, plaats en persoon: Oriëntatie in plaats: het verzamelen van de benodigdheden. Bijvoorbeeld de schaal, de groenten, de olijfolie en de kruiden. Overzicht: De cliënt dient overzicht te hebben in de benodigdheden, dus alle ingrediënten. De cliënt kan deze spullen verzamelen na instructie van de ergotherapeut.

Planning: De cliënt dient te weten welke stappen hij moet nemen om te activiteit uit te voeren. De activiteit bestaat uit ongeveer acht stappen en dienen in deze volgorde uitgevoerd te worden. Geheugen: De instructies van de ergotherapeut en de stappen om de activiteit uit te voeren doen een beroep op het korte termijn geheugen. Ook het onthouden en uitvoeren van het eigen recept doet een beroep op het korte termijn geheugen. Inzicht (t.a.v. veiligheid): De cliënt dient met een (gas)kookplaat en de grilloven om te gaan, ten aanzien van de veiligheid. 2.8 Analyse Marokkaanse sesamkoekjes Motoriek Houding: Zittend/staand. Arm/handfunctie: Bilateraal. Functie onderste extremiteiten: Staand. Rompfunctie: Voldoende rompfunctie is vereist aangezien de cliënt langere tijd moet kunnen zitten, staan en zich in balans houden. Mobiliteit:

Loopfunctie is van belang aangezien er in de keuken de benodigdheden verzameld moeten worden en van het aanrecht naar de oven en vice versa. Kracht: Voor sesamzaad fijnmalen met een vijzel, mengen van ingrediënten, eieren kloppen en de bakplaat in oven schuiven is voldoende kracht een vereiste. Uithoudingsvermogen: Langdurig (30 mimuten) staan en verschillende handelingen: malen, mengen, kloppen en dergelijke. Sensoriek Visus: Voldoende zicht is noodzakelijk om de activiteit uit te kunnen voeren. De cliënt moet kunnen zien om te beoordelen of het sesamzaad is fijngemalen, of de ingrediënten voldoende zijn gemengd en dergelijke. Gehoor: Niet noodzakelijk. Eventueel wel voor instructies van de ergotherapeut. Reuk: Indien er gewerkt wordt op gas dient de cliënt de geur te herkennen als er bijvoorbeeld een pit onnodig aan staat, veiligheidsaspect. Smaak De sesamkoekjes beoordelen op smaak. Deze beoordeling hangt samen met het resultaat: wel of niet zo goed gelukt. Gnostische en vitale sensibiliteit: Er wordt een beroep gedaan op de gnostische sensibiliteit bij het pakken van de spullen. Perceptie en cognitie/ Procesmatig functioneren Proprioceptie: De cliënt dient zijn lichaam ten opzichte van de omgeving in te kunnen schatten. Concentratie/attentie: De activiteit is relatief lang en er worden veel verschillende handelingen uitgevoerd. Dit vergt concentratie en attentie. Oriëntatie in tijd, plaats en persoon: Oriëntatie in plaats: het verzamelen van de benodigdheden. Overzicht: De cliënt dient overzicht te hebben in de benodigdheden en alle ingrediënten. De cliënt dient bovendien overzicht te hebben in het uitvoeren van de deelstappen. De cliënt kan de benodigdheden verzamelen en de deelstappen uitvoeren na instructie van de ergotherapeut. Planning: De cliënt dient te weten welke stappen hij moet nemen om te activiteit uit te voeren. De activiteit bestaat uit tien stappen en dienen in deze volgorde uitgevoerd te worden.

Geheugen: De instructies van de ergotherapeut en de s tappen om de activiteit uit te voeren doen een beroep op het lange termijn geheugen. Inzicht (t.a.v. veiligheid): De cliënt dient met een (gas)kookplaat om te gaan, in verband met de veiligheid. 2.9 Analyse Marokkaanse Tajine maken Motoriek Houding: Zittend/staand.

Arm/handfunctie: Er worden verschillende bewegingen gevraagd van de cliënt, tijdens het snijden en het roeren. Er wordt vooral een beroep gedaan op de fijne handmotoriek. Functie onderste extremiteiten: Een staande en zittende functie. Rompfunctie: Voldoende rompfunctie is vereist. Mobiliteit: Loopfunctie is van belang aangezien er in de keuken de benodigdheden verzameld moeten worden. Bij het staan is voldoende balans van belang. Kracht: Er moeten verschillende ingrediënten gesneden worden en verse kruiden moeten fijngehakt worden. Uithoudingsvermogen: Langdurig (ruim 30 minuten) staan en verschillende handelingen zoals snijden. Sensoriek Visus: Voldoende zicht is noodzakelijk om de activiteit uit te kunnen voeren. De cliënt moet kunnen zien om te beoordelen of het vlees of de vis gaar is, en of de tajine goed geroerd is. De ingrediënten moeten beoordeeld worden of ze voldoen aan de houdbaarheidsdatum. Gehoor: Niet noodzakelijk. Eventueel voor instructies van de ergotherapeut.

Reuk: Indien er gewerkt wordt op gas dient de cliënt de geur te herkennen als er bijvoorbeeld een pit onnodig aan staat, dit is een veiligheidsaspect. De cliënt moet kunnen ruiken of er iets aanbrand. Smaak: De cliënt moet kunnen proeven of alle ingrediënten in de goede verhouding zijn toegevoegd. Hiermee beoordeelt de cliënt het resultaat. Gnostische en vitale sensibiliteit: Er wordt een beroep gedaan op de gnostische sensibiliteit bij het pakken van de spullen. Perceptie en cognitie/ Procesmatig functioneren Proprioceptie: De cliënt dient zijn lichaam ten opzichte van de omgeving in te kunnen schatten. Concentratie/attentie: De activiteit duurt relatief lang en er worden verschillende handelingen uitgevoerd. Dit vergt concentratie en attentie. Oriëntatie in tijd, plaats en persoon: Oriëntatie in plaats: het verzamelen van de benodigdheden. De cliënt moet georiënteerd zijn in tij door te constateren wanneer producten gaar zijn en dit op elkaar afstemmen. Overzicht: De cliënt dient overzicht te hebben in de benodigdheden, dus de ingrediënten. De cliënt kan deze spullen verzamelen na instructie van de ergotherapeut. Planning: De cliënt dient te weten welke stappen hij moet nemen om te activiteit uit te voeren. Dit kan naar eigen inzicht gedaan worden, of na instructie van de ergotherapeut. Geheugen: De instructies van de ergotherapeut en de stappen om de activiteit uit te voeren doen een beroep op het korte termijn geheugen. Inzicht (t.a.v. veiligheid): De cliënt dient met een (gas)kookplaat om te gaan, ten aanzien van de veiligheid. Inzicht (t.a.v. veiligheid): De cliënt dient met een (gas)kookplaat om te gaan, ten aanzien van de veiligheid. 2.10 Analyse Muziek luisteren en opzetten Motoriek

Houding: Zittend/staand. Arm/handfunctie: Bilateraal. Functie onderste extremiteiten: Staand. Rompfunctie: Voldoende rompfunctie is vereist. Mobiliteit: Door de muziek (cd, cassette, plaat) op loopafstand van de muziekspeler te plaatsen is een goede loopfunctie vereist.

Kracht: Kracht is vereist in de vingers bij het indrukken van de knoppen. Uithoudingsvermogen: Niet van toepassing. Sensoriek Visus: Voldoende zicht is noodzakelijk om de juiste muziek uit te kiezen en de muziekspeler de muziek te laten spelen. Gehoor: Voldoende gehoor is noodzakelijk om te luisteren naar het muziek. Reuk: Niet van toepassing. Smaak: Niet van toepassing. Gnostische en vitale sensibiliteit: Er wordt een beroep gedaan op de gnostische sensibiliteit bij het pakken van de spullen. Perceptie en cognitie/ Procesmatig functioneren Proprioceptie: De cliënt dient zijn lichaam ten opzichte van de omgeving in te kunnen schatten. Concentratie/attentie: Concentratie is nodig bij het vinden van de juiste muziek.

Oriëntatie in tijd, plaats en persoon: Oriëntatie in plaats: de muziek (cd, cassette, plaat) brengen naar de muziekspeler. Overzicht: De cliënt dient overzicht te hebben in de benodigdheden. Planning: De cliënt dient te weten welke stappen nodig zijn bij het uitvoeren van de activiteit en zal deze stappen in de juiste volgorde moeten uitvoeren. Geheugen: De instructies van de ergotherapeut en de stappen om de activiteit uit te voeren doen een beroep op het korte termijn geheugen. Inzicht (t.a.v. veiligheid): Niet van toepassing. 2.11 Analyse schoenenpoetsen Motoriek Houding: Zittend/staand. Arm/handfunctie: Bilateraal. Functie onderste extremiteiten: Afhankelijk van houding. Zittend met voeten op de grond of voetenbankje. Rompfunctie: Voldoende rompfunctie bij zittende houding is noodzakelijk om de activiteit uit te kunnen voeren. Mobiliteit: Bij staande houding is balans belangrijk. Om de benodigdheden te pakken is loopfunctie noodzakelijk. Kracht: Om de poets in en uit te poetsen is voldoende kracht een vereiste. Uithoudingsvermogen: Schoenen poetsen vergt een licht uithoudingsvermogen, omdat er kracht voor nodig is, en de cliënt langere tijd moet zitten of staan. Sensoriek Visus:

Voldoende zicht is noodzakelijk om de activiteit uit te kunnen voeren. De cliënt moet kunnen zien om te beoordelen of hij klaar is: of de schoen schoon en gepoetst is. Gehoor: Niet noodzakelijk. Eventueel wel voor instructies van de ergotherapeut. Reuk: Sommige zullen de geur van schoensmeer te penetrant en onprettig vinden. Smaak: Niet van toepassing. Gnostische en vitale sensibiliteit: De activiteit doet beroep op de gnostische sensibiliteit. Bijvoorbeeld bij het openmaken van de schoensmeerdoosje en het nauwkeurig aanbrengen van de poets. Bij het handen wassen wordt er een beroep gedaan op de vitale sensibiliteit: temperatuur. Perceptie en cognitie/ Procesmatig functioneren Proprioceptie: De cliënt dient zijn lichaam ten opzichte van de omgeving in te kunnen schatten. Concentratie/attentie: Schoenpoetsen is een nauwkeurige activiteit waarbij concentratie vereist is Oriëntatie in tijd, plaats en persoon: Oriëntatie in plaats: het verzamelen van de benodigdheden. Overzicht: De cliënt dient overzicht te hebben in de benodigdheden om te schoenen te kunnen poetsen. Planning: De cliënt dient te weten welke deelstappen hij moet nemen om te activiteit uit te voeren. Geheugen: De cliënt dien na uitleg te weten waar de benodigdheden liggen, welk paar schoenen hij gaat poetsen en dat hij (eventueel) de benodigdheden moet opruimen. Inzicht (t.a.v. veiligheid): Niet van toepassing. 2.12 Analyse Sjoelen

Motoriek Houding: Zittend/staand. Uithoudingsvermogen: Het staan en het werpen van de sjoelstenen kan vermoeiend zijn en vereist uithoudingsvermogen. Arm/handfunctie: Er wordt veel beroep gedaan op de arm/handfunctie bij het werpen van de stenen en bij het maken van de stapels stenen. Hierbij is een fijne motoriek een vereiste. Kracht: De kracht kan geobserveerd worden bij het eventueel verplaatsen van de sjoelbak. Kracht in de armen en handen is belangrijk bij het werpen van de sjoelstenen. Sensoriek Visus: Voldoende gezichtvermogen is belangrijk bij het uitvoeren van de activiteit, bij het richten van de sjoelstenen wordt er een beroep gedaan op de visus. De punten die vermeld staan boven een poort moeten gelezen kunnen worden. De cliënt moet het aantal sjoelstenen kunnen zien bij het optellen de punten. Reuk: Niet van toepassing. Gehoor: Het werpen van de sjoelstenen en het kaatsen van deze tegen de poorten kan veel geluid geven. Cliënten kunnen dit geluid als onprettig ervaren. Smaak: Niet van toepassing Gnostische en vitale sensibiliteit: Hier wordt een beroep op gedaan bij het pakken, vasthouden en voelen van de sjoelstenen. Perceptie en cognitie/ Procesmatig functioneren Proprioceptie: De cliënt dient zijn lichaam ten opzichte van de omgeving in te kunnen schatten. Concentratie/attentie: Concentratie is belangrijk bij het werpen van de stenen in een poort. Ook vergt de puntentelling een goede concentratie. Oriëntatie in tijd, plaats en persoon: De cliënt dient in de gaten te houden hoeveel beurten hij reeds geworpen heeft, en wie er aan de beurt is.

Overzicht: De cliënt dient overzicht te hebben over de activiteit, hij moet weten hoeveel beurten en geworpen wordt, wat de puntentelling is, wie er aan de beurt is en wat de spelregels zijn. Planning: De cliënt dient te weten welke stappen hij moet nemen om de activiteit uit te voeren. Zoals het maken van stapeltjes, het werpen van drie beurten en daarna de punten tellen. Geheugen: De cliënt dient de spelregels, het aantal geworpen beurten en de puntentelling te onthouden. Inzicht (t.a.v. veiligheid): Niet van toepassing. Individuele/ samenwerkingsgerichte activiteit: Sjoelen is een activiteit die in samenwerkingsverband gedaan wordt. Het is een sociale activiteit. 2.13 Analyse Turkse flensjes Motoriek Houding: Zittend/staand. Arm/handfunctie: Bilateraal. Functie onderste extremiteiten: Staand. Rompfunctie: Voldoende rompfunctie is vereist aangezien de cliënt ongeveer 30 minuten achtereen moet kunnen staan. Mobiliteit: Loopfunctie is van belang aangezien er in de keuken de benodigdheden verzameld moeten worden. Bij het staan is voldoende balans van belang. Kracht: Bij het uitvoeren van de activiteit is voldoende kracht een vereiste bij het verzamelen van pannen, malen van de hazelnoten/walnoten, mengen van het beslag, de flensje omdraaien en deze op een schaal/bord leggen.

Uithoudingsvermogen: Langdurig (30 minuten) staan en het uitvoeren van verschillende handelingen zoals malen, roeren, bakken en dergelijke is uithoudingsvermogen een vereiste. Sensoriek Visus: Voldoende zicht is noodzakelijk om de activiteit uit te kunnen voeren. De cliënt moet kunnen zien om te beoordelen of de noten zijn gemaald, of het beslag goed is, of het flensje goed is gebakken en dergelijke. Gehoor: Niet noodzakelijk. Eventueel wel voor instructies van de ergotherapeut. Reuk: Indien er gewerkt wordt op gas dient de cliënt de geur te herkennen als er bijvoorbeeld een pit onnodig aan staat, dit is een veiligheidsaspect. Smaak: De flensjes beoordelen op smaak. Deze beoordeling hangt samen met het resultaat: wel of niet goed gelukt. Gnostische en vitale sensibiliteit: Er wordt een beroep gedaan op de gnostische sensibiliteit bij het pakken van de spullen.

Perceptie en cognitie/ Procesmatig functioneren Proprioceptie: De cliënt dient zijn lichaam ten opzichte van de omgeving in te kunnen schatten. Concentratie/attentie: De activiteit is relatief lang en er worden veel verschillende handelingen uitgevoerd. Dit vergt concentratie en attentie. Oriëntatie in tijd, plaats en persoon: Oriëntatie in plaats: het verzamelen van de benodigdheden, bijvoorbeeld margarine in de koelkast en de pan in de kast. Overzicht: De cliënt dient overzicht te hebben in de benodigdheden en alle ingrediënten. De cliënt dient bovendien overzicht te hebben in het uitvoeren van de deelstappen. De cliënt kan de benodigdheden verzamelen en de deelstappen uitvoeren na instructie van de ergotherapeut. Planning: De cliënt dient te weten welke stappen hij moet nemen om te activiteit uit te voeren. De activiteit bestaat uit dertien stappen en dienen in deze volgorde uitgevoerd te worden.

Geheugen: De instructies van de ergotherapeut en de stappen om de activiteit uit te voeren doen een beroep op het korte termijn geheugen. Inzicht (t.a.v. veiligheid): De cliënt dient met een (gas)kookplaat om te gaan, ten aanzien van de veiligheid. 2.14 Analyse Turkse koekjes (sari burma) Motoriek Houding: Zittend/staand. Arm/handfunctie: Bilateraal. Functie onderste extremiteiten: Staand. Rompfunctie: Voldoende rompfunctie is vereist aangezien de cliënt een lange tijd moet kunnen staan. Mobiliteit: Loopfunctie is van belang aangezien er in de keuken de benodigdheden verzameld moeten worden. Bij het staan is voldoende balans van belang. Kracht: Bij het verzamelen van ingrediënten, verzamelen van benodigdheden (zoals het bakblik), het snipperen van walnoten en amandelen en het bakblik in oven schuiven is voldoende kracht een vereiste. Uithoudingsvermogen: Langdurig (30 minuten) staan en het uitvoeren van verschillende handelingen, zoals uitrollen van deeg, oprollen, dit herhalen en dergelijke doet een beroep op het uithoudingsvermogen. Sensoriek Visus: Voldoende zicht is noodzakelijk om de activiteit uit te kunnen voeren. De cliënt moet kunnen zien om te beoordelen of het bladerdeeg dun uitgerold is, of het deeg goed is opgerold en of de koekjes gaar zijn. Gehoor: Niet noodzakelijk. Eventueel wel voor instructies van de ergotherapeut. Reuk:

Indien er gewerkt wordt op gas dient de cliënt de geur te herkennen als er bijvoorbeeld een pit onnodig aan staat, dit is een veiligheidsaspect. Smaak: De sari burma beoordelen op smaak. Deze beoordeling hangt samen met het resultaat: wel of niet goed gelukt. Gnostische en vitale sensibiliteit: Er wordt een beroep gedaan op de gnostische sensibiliteit bij het pakken van de spullen. Perceptie en cognitie/ Procesmatig functioneren Proprioceptie: De cliënt dient zijn lichaam ten opzichte van de omgeving in te kunnen schatten. Concentratie/attentie: De activiteit is relatief lang en er worden veel verschillende handelingen uitgevoerd. Dit vergt concentratie en attentie. Oriëntatie in tijd, plaats en persoon: Oriëntatie in plaats: het verzamelen van de benodigdheden. Bijvoorbeeld het pakken van de bloem, bladerdeeg, margarine in de koelkast en de pan in de kast. Overzicht: De cliënt dient overzicht te hebben in de benodigdheden en alle ingrediënten. De cliënt dient bovendien overzicht te hebben in het uitvoeren van de deelstappen. De cliënt kan de benodigdheden verzamelen en de deelstappen uitvoeren na instructie van de ergotherapeut. Planning: De cliënt dient te weten welke stappen hij moet nemen om te activiteit uit te voeren. De activiteit bestaat uit zeven stappen en dienen in deze volgorde uitgevoerd te worden. Geheugen: De instructies van de ergotherapeut en de stappen om de activiteit uit te voeren doen een beroep op het korte termijn geheugen. Inzicht (t.a.v. veiligheid): De cliënt dient met een (gas)kookplaat om te gaan, ten aanzien van de veiligheid. 2.15 Analyse Turkse mercimek köfte (Linzen sigaartjes) Motoriek Houding: Zittend/staand. Arm/handfunctie: Bilateraal.

Functie onderste extremiteiten: Zittend/staand. Rompfunctie: Voldoende rompfunctie is vereist aangezien de cliënt 10 tot 20 minuten moet kunnen staan. Mobiliteit: Loopfunctie is van belang aangezien er in de keuken de benodigdheden verzameld moeten worden. Bij het staan is voldoende balans van belang. Kracht: Bij het verzamelen van ingrediënten, verzamelen van benodigdheden. Bij het snijden van producten is voldoende kracht een vereiste. Het mengsel kneden tot langwerpige ballen vereist veel kracht in de handen en armen. Uithoudingsvermogen: Activiteit d uurt 10 – 20 minuten. Uithoudingsvermogen is deze 10 – 20 minuten van belang. Sensoriek Visus: Voldoende zicht is noodzakelijk om de activiteit uit te kunnen voeren. De client moet ingredienten snijden. In verband met veiligheid is het een vereiste om voldoende te zien. Gehoor: Niet noodzakelijk. Eventueel wel voor instructies van de ergotherapeut. Reuk: Indien er gewerkt wordt op gas dient de cliënt de geur te herkennen als er bijvoorbeeld een pit onnodig aan staat, dit is een veiligheidsaspect. Smaak: Mercimek Köfte beoordelen op smaak. Deze beoordeling hangt samen met het resultaat: wel of niet goed gelukt. Gnostische en vitale sensibiliteit: Er wordt een beroep gedaan op de gnostische sensibiliteit bij het pakken van de spullen en bij het kneden van het mengsel. Perceptie en cognitie/ Procesmatig functioneren Proprioceptie: De cliënt dient zijn lichaam ten opzichte van de omgeving in te kunnen schatten. Concentratie/attentie: Er worden veel verschillende handelingen uitgevoerd. Dit vergt concentratie en attentie. Vooral bij het snijden van ingrediënten.

Oriëntatie in tijd, plaats en persoon: Oriëntatie in plaats: het verzamelen van de benodigdheden. Bijvoorbeeld het pakken ingrediënten en de pan uit de kast. Overzicht: De cliënt dient overzi cht te hebben in de benodigdheden en alle ingrediënten. De cliënt dient bovendien overzicht te hebben in het uitvoeren van de deelstappen. De cliënt kan deze spullen verzamelen en de deelstappen uitvoeren na instructie van de ergotherapeut. Planning: De cliënt dient te weten welke stappen hij moet nemen om te activiteit uit te voeren. De activiteit bestaat uit zeven stappen en dienen in deze volgorde uitgevoerd te worden. Geheugen: De instructies van de ergotherapeut en de stappen om de activiteit uit te voeren doen een beroep op het korte termijn geheugen. 2.16 Aanalyse Waterpijp monteren en schoonmaken Motoriek Houding: Zittend/staand Uithoudingsvermogen: De activiteit heeft een gemiddelde tijdsduur 30 minuten, dit vergt uithoudingsvermogen van de cliënt. Arm/handfunctie: Er wordt beroep gedaan op de arm/handfunctie bij het monteren van de verschillende onderdelen. De fijne handmotoriek wordt gebruikt bij de tabak in het tabak kommetje doen, en deze afdekken met aluminiumfolie. Kracht: De kracht kan bekeken worden bij het optillen van de zwaardere onderdelen, en bij het aandraaien van de schacht in het voetstuk. Sensoriek Visus: Voldoende gezichtvermogen is belangrijk voor de activiteit, onder andere voor: het herkennen van de onderdelen, het monteren ervan op de juiste plek, het vullen van het voetstuk tot de juiste hoogte en het vullen van het tabak kommetje. Reuk: Het reukzintuig wordt geprikkeld door de reuk van de tabak, er kan navraag gedaan worden of de cliënt dit ruikt.

Gehoor: Niet van toepassing. Smaak: Als de waterpijp gebruikt wordt door de cliënt, kan gevraagd worden of hij/zij de smaak van de tabak kan herkennen. Gnostische en vitale sensibiliteit: Hier wordt een beroep op gedaan bij het pakken, vasthouden en voelen van de verschillende materialen. Perceptie en cognitie/ Procesmatig functioneren Proprioceptie: De cliënt dient zijn lichaam ten opzichte van de omgeving en de onderdelen ten opzichte van elkaar in te kunnen schatten. Concentratie/attentie: Er worden verschillende handelingen uitgevoerd en het is belangrijk dat deze handelingen nauwkeurig worden uitgevoerd, zodat de waterpijp functioneert. De handelingen vergen concentratie en attentie. Oriëntatie in tijd, plaats en persoon: Oriëntatie in plaats: het verzamelen van de benodigdheden. Bijvoorbeeld de verschillende onderdelen, water en tabak. Overzicht: De cliënt dient overzicht te hebben in de benodigdheden, dus alle materialen. De cliënt kan deze spullen verzamelen na instructie van de ergotherapeut. Planning: De cliënt dient te weten welke stappen hij moet nemen om te activiteit uit te voeren. De activiteit bestaat uit ongeveer 11 stappen en dienen in de juiste volgorde uitgevoerd te worden. Geheugen: De instructies van de ergotherapeut en de stappen om de activiteit uit te voeren doen een beroep op het lange termijn geheugen. Inzicht (t.a.v. veiligheid): De cliënt dient op een veilige manier om te gaan met het brandende kooltje.