Oan Provinsjale Steaten
Gearkomste Wurklistnûmer Beliedsprogramma Ofdieling Behanneljend amtner Tastel Registraasjenûmer Primêr nûmer
: : : : : : : :
Ûnderwerp
: Slotfaze Boppeslach 2011-2014
Taheakke
: Notysje “Boppeslach: een tijdelijk provinciaal project” Begruttingswiziging om it mei betingsten yn de begrutting opnommen budzjet “Yntinsivearring Boppeslach 20112013” frij te jaan.
Oanlieding / Beliedsramt
: Wy binne op it mêd fan de útfiering wat de Nota Boppeslach oanbelanget dwaande mei it fjirde projektjier foar de Boppeslach 1 skoallen en mei it twadde projektjier foar de Boppeslach 2 skoallen. It is no tiid om de stân fan saken op it mêd fan de útfiering en de resultaten oan de oarder te stellen. Yn it ramt fan dizze diskusje jouwe wy ek ynformaasje oer de moasjes en amendeminten dy ’t Provinsjale Steaten op 18-03-2009 en 24-06-2009 yntsjinne hawwe. De ynformaasje is werjûn yn de taheakke notysje: “Boppeslach: een tijdelijk provinciaal project”.
(* foech, wetlik ramt, rol PS)
3 novimber 2010 03B Boppeslach KTU T. Willemsen, N. Osinga 665602 5057 00907714
Koarte gearfetting
: Hoewol wy al in ein op streek binne, is it net sa dat wy op dit stuit de doelstellingen fan Boppeslach al realisearre hawwe. De kwaliteit fan it Fryske basisûnderwiis stiet noch net yn de top trije en de omslach nei in mear prestaasjerjochte kultuer is noch folop geande.
Taljochting
: De essinsje fan Boppeslach is it realisearjen fan in bettere kwaliteit fan it Fryske basisûnderwiis troch oanwiisbere bettere learlingprestaasjes. Dat freget yn de skoallen om in kultueromslach nei in “prestaasjerjochte kultuer”. Út de ûnderwiiskundige literatuer docht bliken dat sa’n omslach
1
6 oant 8 jierren duorret. Der wurde lykwols no al dúdlike ferbetterings yn it ûnderwiisfjild sichtber; stadichwei nimt it tal tige swakke en swakke skoallen ôf en nimt it tal skoallen mei yntegraal taalbelied ta. Dizze ûntjouwing jout oan dat wy prate meie fan in suksesfolle oanpak. Dochs is it net sa dat wy op dit stuit de doelstellingen fan Boppeslach al realisearre hawwe. De kwaliteit fan it Fryske basisûnderwiis stiet ommers noch net yn de top trije. In fierdere ynset is dan ek fan neden om dit doel yn 2015 berikke te kinnen. Dat betsjut ek dat wy de útfiering fan Boppeslach no net stopsette kinne. De prestaasjerjochte kultuer mei yn de skoallen dan wol adoptearre wêze, hja binne noch folop dwaande om de ynpassing fan dizze kultuer te realisearjen (sjoch de taheakke notysje). Yn de taheakke notysje binnen de aksjes ferwurke wêrút bliken docht dat wy foldogge oan de rânebetingsten dy ’t Provinsjale Steaten steld hawwe oan beslútfoarming oer it ferfolch fan de ‘útfiering fan de nota Boppeslach”. (sjoch ek de taheakke D foar in folslein oersjoch fan dizze moasjes en amendeminten en ús reaksje dêrop).
Ljouwert, 14-09-2010 Deputearre Steaten fan Fryslân,
J.A. Jorritsma
, foarsitter
Drs. A.J. van den Berg
, siktaris
2
WIZIGE FERSY
BESLÚT NR.
:
PROVINSJALE STEATEN fan FRYSLÂN
Nei it lêzen fan it útstel fan Deputearre Steaten fan Fryslân fan 14-09-2010, nr. 00907714
Oerwagende dat
:
It is tige wichtich dat de projektskoallen en de skoallebestjoeren foar Boppeslach foldwaande tiid krije foar in duorsume ferbettering fan de kwaliteit fan it Fryske basisûnderwiis.
Beslute
: A. De notysje “Boppeslach een tijdelijk provinciaal project” foar kundskip oan te nimmen. B. de finansjele konsekwinsjes ôf te weagen by de begrutting 2011.
Sa feststeld troch Provinsjale Steaten Fan Fryslan yn harren iepenbiere gearkomste fan 3 novimber 2010, , foarsitter , griffier
3
BOPPESLACH: een tijdelijk Provinciaal project gericht op duurzame kwaliteitsverbetering van het Friese basisonderwijs
1. DOEL VAN DE NOTITIE In deze notitie geven wij Provinciale Staten op een aantal belangrijke thema’s informatie over de uitvoering en de resultaten van de nota Boppeslach (door PS vastgesteld in november 2006). De informatie heeft ook betrekking op de moties en amendementen die in maart 2009, bij de behandeling van de notitie intensivering Boppeslach door de Staten zijn ingediend en door ons zijn overgenomen. Op basis van de informatie gaan wij in de laatste paragraaf nader in op het vervolg van Boppeslach voor de periode 2011 – 2015. De opzet van de notitie is beknopt van aard, uitgebreidere informatie is in de bijlagen te vinden.
2. DE ESSENTIE VAN BOPPESLACH De nota Boppeslach heeft tot doel de kwaliteit van het Friese basisonderwijs op de terreinen onderwijskundige kwaliteit en integraal taalbeleid te verbeteren. Dit moet vooral blijken uit een verbetering van de leerprestaties. In 2015 zou de kwaliteit van het Friese basisonderwijs tot de top drie van ons land moeten behoren. Om dat te bereiken moet er in het Friese basisonderwijs een professionele prestatiegerichte cultuur worden gerealiseerd. Deze professionele cultuur vereist een goed pedagogisch klimaat als fundament. Een leerling kan pas goed presteren als hij goed in zijn vel zit en er sprake is van een veilig en ordelijk klimaat op de school. Uit gegevens van de onderwijsinspectie is bekend dat het pedagogisch klimaat van de Friese basisscholen over het algemeen goed is. Naast integraal taalbeleid en onderwijskundige kwaliteit is er in de nota ruimte voor:
4
Het uitvoeren van monitoring en onderzoek om na te gaan wat de effecten van het Provinciaal beleid zijn. Deze functies worden uitgevoerd door Buro Boppeslach (interne monitoring en evaluatie) en de Fryske Akademy (onafhankelijk wetenschappelijk onderzoek) • Het realiseren van goede zorg in en om de school in het kader van brede scholen. In totaal hebben 21 gemeenten uit dit deelbudget subsidie ontvangen en is de mogelijkheid voor nieuwe aanvragen per mei 2009 beëindigd. De investeringen in het kader van de nota Boppeslach zijn tijdelijk van aard (2007 – 2015). De Provincie Fryslân heeft formeel namelijk geen taak op het terrein van de kwaliteit van het primair onderwijs. Op basis van de door onderzoek aangetoonde ernst van de onderwijsachterstanden in het Friese basisonderwijs en het algemene belang van een goede kwaliteit van dit onderwijs hebben Provinciale Staten in november 2006 ingestemd met een tijdelijke investering in de kwaliteit van het Friese basisonderwijs. Bij het concretiseren van deze tijdelijkheid in een aantal schooljaren is het van belang op te merken dat uit de onderwijskundige literatuur blijkt dat het realiseren van een cultuuromslag in het onderwijs zes tot acht jaar vergt. In dat perspectief zijn de hoofddoelstellingen van de nota voor het jaar 2015 geformuleerd. •
3. DE UITVOERING VAN DE NOTA BOPPESLACH. In deze paragraaf gaan we na hoe de nota Boppeslach tot nu toe is uitgevoerd. In de eerste plaats geven we wij aan wat -naast de investeringen van de Provincie- de bijdragen zijn van Rijk, schoolbesturen en gemeenten. Vervolgens besteden we aandacht aan enkele aspecten van de uitvoering van het integraal taalbeleid. We vermelden het commitment vanuit de NHL Pabo. In deze paragraaf komen de moties en amendementen van Provinciale Staten t.a.v. de uitvoering van de nota Boppeslach (PS 18 maart 2009) integraal aan de orde, in een slotparagraaf vatten we dit thema nog eens kort samen.
3.1
De bijdragen van Rijk, gemeenten en schoolbesturen De specifieke bijdrage van het Rijk is nader uitgewerkt in het “Kwaliteitsakkoord Basisonderwijs Fryslân”. In het kader van dat akkoord zetten wij een groeiproces in gang waarin de scholen worden gestimuleerd om in toenemende mate zelfstandig een eigen kwaliteitsbeleid te voeren. De doelgroep wordt vooral gevormd door de zeer zwakke en zwakke scholen. De staatssecretaris is zeer tevreden over de mogelijkheid om de financiële bijdragen van Rijk, Provincie, schoolbesturen en gemeenten te stapelen. Zo kunnen tijdelijk forse investeringen worden gedaan in de kwaliteit van het Friese basisonderwijs. In deze gezamenlijke aanpak is een korting vanuit het Rijk op haar bijdragen, omdat de Provincie en gemeenten tijdelijk extra bijdragen leveren, dan ook niet aan de orde. (motie 1; PS 18 maart 2009). Het Rijk levert een bijdrage van € 500.000,-- aan de verbetering van de onderwijskundige kwaliteit en € 300.000,voor de nascholing van leraren op het terrein van het onderwijs in de Friese taal. Dit bedrag komt bovenop de reguliere bijdrage vanuit het Rijk; hoewel het lastig is aan te geven hoe hoog die reguliere bijdrage precies is. 5
Op het terrein van de bijdragen van schoolbesturen hebben we binnen hetzelfde kwaliteitsakkoord al de nodige ervaring opgedaan met een cofinancieringsregeling tussen Rijk en schoolbesturen. Een deel van de schoolbesturen vindt dat de eigen bijdrage, die als voorwaarde wordt gesteld om van de betreffende rijksregeling gebruik te kunnen maken, relatief hoog is. Daarom heeft een aantal schoolbesturen vervolgens afgezien van deelname aan de door het Rijk voorgestelde verbeterprojecten. Schoolbesturen geven aan niet voldoende financiële ruimte te hebben om, naast de reeds bestaande financiële inspanningen in het kader van kwaliteitsverbetering in brede zin, de gewenste cofinanciering te kunnen realiseren. Schoolbesturen besteden naar inschatting tenminste al € 1 miljoen aan kwaliteit in brede zin, d.w.z. aan taakuren, methoden & middelen, professionalisering, begeleiding etc. Ze droegen in het schooljaar 2009-2010 bijna € 900.000,- bij aan projecten in het kader van Boppeslach. Gelet op deze ervaringen en de financiële bijdrage die schoolbesturen al leveren, komen we tot de conclusie dat een cofinancieringregeling binnen Boppeslach niet wenselijk is. (amendement 2 en motie 3; PS 18 maart 2009) Het realiseren van een goede borging van een kwaliteitsverbetering vraagt in eerste instantie om een goede doorleving van de problematiek van de school, waardoor de leden van het team ook eigenaar worden van de problematiek. Dit proces is een goede basis voor de realisatie van een goede borging in het gedrag van de leraren, locatiedirecteuren en besturen, omdat het gebaseerd is op intrinsieke motivatie. Het is essentieel dat de schoolteams en de besturen zelf het belang van een goede onderwijskwaliteit ervaren en op basis van draagvlak daar ook zelf mede in willen investeren. Aan het begin van het schooljaar 2010-2011 zullen we deze borging nader stimuleren door het ondertekenen van een intentieverklaring met alle schoolbesturen. Daarin geven de schoolbesturen aan dat zij duurzaam zullen blijven investeren in de kwaliteit van hun scholen, ook nadat de Provincie de financiële ondersteuning eind 2014 heeft beëindigd. (motie :3 PS 18 maart 2009).
Gemeenten leveren een bescheiden bijdrage aan de projecten Boppeslach. Vorig schooljaar (2009-2010) ging het om ruim € 100.000,--. Daarentegen leveren de gemeenten naar inschatting een forse bijdrage aan de verbetering van de onderwijskwaliteit in brede zin, ongeveer € 6 miljoen euro per jaar. Het betreft o.a. de professionalisering van personeel, taakuren van personeel, inzet van externe deskundigen en de aanschaf van materiaal. We proberen ambtelijke en bestuurlijk de gemeenten zo goed mogelijk bij Boppeslach te betrekken, zodat zij mogelijk ook een specifieke bijdrage aan de kwaliteitsverbetering kunnen leveren. (motie 8: PS 18 maart 2009) Met de uitvoering van de nota Boppeslach levert de Provincie een tijdelijke bijdrage aan de kwaliteit van het Friese basisonderwijs. In onderstaande tabel een overzicht van de relatieve bijdrage van genoemde partijen.
6
OVERHEID/BESTUUR
TOTAAL %
PROVINCIE SCHOOLBESTUREN GEMEENTEN Totaal
2.872 1.875 6.112 10.860
27 17 56 100
3.2 Uitvoering integraal taalbeleid In het kader van integraal taalbeleid worden zo veel mogelijk scholen – ook de projectscholen binnen Boppeslach – gestimuleerd om een eigen taalbeleid te formuleren en uit te voeren. We zien dat het aantal scholen dat bezig is een taalbeleidsplan te (her)schrijven aan het toenemen is. Dit heeft onder andere te maken met het feit dat scholen zich nu voorbereiden op het samenstellen van het schoolplan 2011-2015. Ook de activiteiten van de Inspectie, it Taalsintrum Fryske en Buro Boppeslach leveren een bijdrage in dit proces. (amendement 5; PS 18 maart 2009) Bij de realisatie van de duurzame kwaliteitsverbetering binnen integraal taalbeleid ligt het accent vrij sterk op de voorschoolse educatie en het basisonderwijs. De aansluiting tussen de beide ontwikkelingen wordt gestimuleerd door in een aantal clusters van kindercentra en basisscholen de doorgaande leerlijn meertaligheid concreet vorm te geven. Dit gezamenlijke project van het SFBO en it Taalsintrum Frysk is begin 2009 al van start gegaan. (motie 6; PS 18 maart 2009). In hoofdstuk 4.1. worden de resultaten van de uitvoering integraal taalbeleid beknopt weergegeven.
3.3 Projecten vanuit de Pabo NHL Mede geïnspireerd door Boppeslach, en qua doelstellingen goed in lijn met de doelen van Boppeslach, voert de Pabo NHL een aantal projecten uit die gericht zijn op het verbeteren van het zelfstandig beleidsvoerend vermogen van het Friese basisonderwijs. In het project “krachtig meesterschap” wordt er ingezet op een forse deskundigheidsverhoging onder leraren. Binnen het project “leren innoveren in netwerken” is inmiddels een aantal innovatoren opgeleid dat hun innovaties in netwerken van scholen nader vorm gaat geven. Er wordt een lector benoemd die zich gaat bezighouden met het taaldomein als instrument tot kwaliteitsverbetering. Daarnaast wordt er gestart met een academische opleiding leraren basisonderwijs (AOLB).
3.4 Moties en amendementen 2009 Provinciale Staten hebben op 18 maart en 24 juni 2009 een aantal moties en amendementen ingediend over de volgende thema’s: • Het Rijk levert een extra bijdrage aan de Friese achterstandsscholen; • Bij de overwegingen over het vervolg van de uitvoering van Boppeslach wordt een cofinancieringsregeling nadrukkelijk meegenomen.
7
Binnen het integraal taalbeleid werken projectscholen op basis van een taalbeleidsplan en de doorgaande lijn meartaligens van VVE naar basisonderwijs wordt in vijf clusters nader gerealiseerd. • Gemeenten worden actief geïnformeerd en betrokken bij Boppeslach. Op basis van de vorige paragrafen concluderen wij dat we de moties en amendementen op een adequate wijze hebben uitgevoerd. Voor nadere informatie over dit onderwerp verwijzen wij naar bijlage D. •
4. WAT ZIJN DE RESULTATEN VAN BOPPESLACH TOT NU TOE? Bij het nagaan van de effecten van Boppeslach is het van belang een onderscheid te maken tussen de prestaties van de leerlingen aan de ene kant en de kwaliteit van leraren, onderwijsaanbod, interne begeleiders (ib-ers), taalcoördinatoren, locatiedirecteuren en schoolbesturen aan de andere kant. Het uiteindelijke doel van Boppeslach is gericht op de betere leerprestaties, maar dit effect kun je alleen realiseren door het verhogen van de kwaliteit van het onderwijspersoneel en het onderwijsaanbod (procesfactoren). Wij geven hieronder heel beknopt eerst de resultaten op de procesfactoren weer en daarna gaan we in op de leerprestaties. De gegevens zijn gebaseerd op de volgende bronnen: • twee interne evaluaties -m.b.t. de schooljaren 2007-2008 en 2008-2009- die door Buro Boppeslach zijn uitgevoerd (reeds in uw bezit, maar nogmaals als bijlage A en B bijgevoegd); • het rapport “Dossieranalyse en interviews 2007-2009” dat door de Fryske Akademy (FA) in mei 2010 is uitgebracht (toegevoegd als bijlage C); • de resultaten van de recente gesprekken met schoolbesturen van locatiedirecteuren van alle Boppeslach 2 scholen (Bijlage E) en • gegevens van de inspectie van het onderwijs m.b.t. het aantal zwakke en zeer zwakke basisscholen.
4.1 Resultaten op het terrein van relevante procesfactoren Hieronder geven we de resultaten beknopt weer; voor meer informatie kunnen de bijlagen worden geraadpleegd. De procesfactoren worden in de onderwijskunde geordend in niveaus. Die niveaus geven aan hoe klein of groot de afstand is tussen de factoren van het niveau en het onderwijsleerproces in de klas. Van klein naar groot onderscheiden we de volgende niveaus: [1] de pedagogisch-didactische competenties van leraren, [2] de kwaliteit van: IB-ers en taalcoördinatoren, [3] het team, [4] de locatiedirecteur en [5] belangrijke actoren in de omgeving van de school, zoals het schoolbestuur, de ouders en instellingen met deskundigheid op het gebied van jeugdigen (onderwijsadviseurs, jeugdzorg, maarschappelijk werk. Sport etc.) • [niveau 1] Buro Boppeslach (BB) meldt een sterke verbetering van de didactische competenties van leraren. De onderzoekers van de FA constateren vooruitgang op alle aspecten van de competenties van de leraren.
8
•
•
•
•
[niveau 2] De onderzoekers van de FA constateren dat taalcoördinatie en interne begeleiding aanzienlijk vooruit zijn gegaan. BB constateert dat de inbreng van ib-ers steeds nadrukkelijker wordt. De inbreng van taalcoördinatoren zou nog beter kunnen. Niet alle scholen cq. schoolbesturen hebben namelijk een taalcoördinator. Ruim 90% van alle projectscholen is bezig met activiteiten op het taaldomein. Alle taalscholen (90) zijn bezig met het opstellen van een nieuw of het aanpassen van het bestaande taalbeleidsplan in het kader van de voorbereiding van het nieuwe schoolplan voor de periode 2011-2015. De helft van de taalscholen is in het kader van het taalbeleidsplan ook nadrukkelijk bezig met de Friese taal. Deze scholen worden daarin begeleid door it Taalsintrum Frysk van Cedin.
In het kader van meertaligheid kunnen we melden dat aan het einde van het schooljaar 2009-2010 het aantal Fries- of tweetalige kindercentra gegroeid is naar 92 en dat er in totaal 38 basisscholen participeren in het netwerk voor trijetalige skoallen. [niveau 3] BB geeft aan dat de schoolteams steeds meer als professionele leer- en werkgemeenschappen functioneren. De FA constateert dat de kwaliteitskenmerken van de teams sterk zijn toegenomen. [niveau 4] BB constateert dat de locatiedirecteuren steeds meer als onderwijskundig leider en coach functioneren. De FA geeft aan dat de schoolleiders van zichzelf aangeven dat hun competenties zijn verbeterd. [niveau 5] BB signaleert dat de 40 bij Boppeslach betrokken schoolbesturen zich in toenemende mate d.m.v. een kwaliteitsmonitor (early warning system) bezighouden met een preventief toezicht op de kwaliteit van hun scholen. Ook de onderzoekers van de FA constateren een duidelijke toename van de kwaliteitskenmerken van schoolbesturen. Zowel BB als FA merken daarbij op dat schoolbesturen op dit terrein qua bevoegdheden nogal van elkaar verschillen. De onderzoekers van de FA constateren dat de scholen veel aandacht hebben voor de ouderbetrokkenheid. De scholen geven aan dat zij echter niet in staat zijn de juiste ouders te bereiken. Er zijn altijd wel (dezelfde) ouders die willen assisteren bij allerlei evenementen op school, maar het motiveren van de ouders om thuis met hun kinderen onderwijsondersteunende activiteiten te realiseren is een lastige zaak. Scholen stellen dit onderdeel in een problematische zijn aan de orde: “beide ouders werken”, “als het kind niet wil, dan geven ouders snel op”. De ouders worden vaak vanuit de regels van de school benaderd voor een gesprek of een ouderavond en dat werkt drempelverhogend. Wellicht zou het middel van huisbezoeken weer intensiever ingezet kunnen worden. Ouders van zorgleerlingen krijgen – in het kader van het uitvoeren van handelingsplannen – wel meer aandacht van de interne begeleiders. De scholen doen over het algemeen een groot beroep op externe adviseurs. Resultaatgerichte contracten met relevante instellingen, die nodig zijn bij het realiseren van doelstellingen en het oplossen van problemen, nemen toe. In hoeverre adviseurs hun aanbod afstemmen op de behoeften van scholen is onduidelijk. 9
•
BB ontvangt veel waardering van de scholen en schoolbesturen m.b.t. de meerwaarde van Boppeslach. De onderzoekers van de FA bevestigen dit: voor 92% van de respondenten heeft Boppeslach tenminste gebracht wat men er van had verwacht.
4.2 Resultaten op het terrein van de leerprestaties Op dit moment (begin augustus) hebben wij nog niet de beschikking over de eerste rapportage van de FA over de prestaties van de leerlingen. De onderzoekers komen met de resultaten van herhaalde metingen bij de leerlingen op de domeinen: woordenschat, wurdskat, technisch lezen, technysk lêzen, begrijpend lezen, begripend lêzen en rekenen. De onderzoekers van de FA zullen op 13 oktober, tijdens de commissievergadering, de meest relevante resultaten presenteren. De complete schriftelijke rapportage zal eind 2010 beschikbaar zijn. Met betrekking tot de leerprestaties tekenen zich op dit moment de volgende zaken af. • De onderzoekers van de FA hebben alle doelstellingen uit de projectplannen van de scholen geanalyseerd en daaruit blijkt dat de scholen de meeste doelstellingen formuleren m.b.t. de leerprestaties. Doelstellingen op het terrein van competenties van leraren en de kwaliteit van onderwijsmateriaal komen op de tweede en derde plaats. • BB constateert dat veel scholen moeite hebben met het formuleren van concrete goed te evalueren doelstellingen. De doelstellingen zijn over het algemeen te globaal van aard. Bovendien is het opvallend dat een deel van de scholen de doelen op het terrein van de leerprestaties niet formuleert voor de hele leerling-populatie van de school. Er is vooral aandacht voor de leerlingen die gemiddeld of onder het gemiddelde presteren. • BB meldt dat driekwart van de projectscholen betere prestaties meldt op de domeinen: ontluikende geletterdheid, woordenschat en technisch lezen. • Uit de gegevens van BB blijkt dat een kleiner deel van de projectscholen vorderingen van de leerprestaties meldt op de domeinen begrijpend lezen en rekenen/wiskunde. • Bij het bepalen van de kwaliteit van het onderwijs op een basisschool door de Inspectie van het Onderwijs spelen de leerprestaties (opbrengsten) een cruciale rol. Het is dan ook van belang te melden hoe het aantal (zeer) zwakke scholen in Fryslân zich de laatste jaren heeft ontwikkeld. Het aantal zeer zwakke scholen is van 01-09-2007 tot 01-07-2010 van 26 afgenomen tot 11 en het aantal zwakke scholen is in dezelfde periode van 70 gedaald naar 47.
10
5. DE SLOTFASE VAN BOPPESLACH 2011 – 2015 In deze paragraaf schetsen we de laatste fase van het project Boppeslach die zich vooral zal richten op: kwaliteitsaspecten die nog verbeterd moeten worden, een toenemende aansturing van de kwaliteit van het basisonderwijs door de schoolbesturen en een concentratie van het Provinciaal taalbeleid op het thema meertaligheid. Eerst gaan we na waarom we de uitvoering van Boppeslach nu niet kunnen stopzetten. Vervolgens geven we aan wat de komende jaren nog willen bereiken en wat dat gaat kosten.
5.1
Waarom kunnen we nu de uitvoering van Boppeslach niet stopzetten? De hoofddoelstellingen van Boppeslach worden gerealiseerd in 2015. Om die doelstellingen te realiseren is er op de Friese scholen een cultuuromslag nodig. Het realiseren van de cultuuromslag vergt een proces van zes tot acht jaar. Scholen doorlopen een proces dat bestaat uit vier fasen: het accepteren van de problematiek, het adopteren van een aanpak om die problemen op te lossen, het implementeren van veranderingen om tot de oplossing te komen en het borgen van de veranderingen in het gedrag en de werktheorieën van de medewerkers. Uit de literatuur blijkt dat dit proces zes tot acht jaar duurt. De afgelopen maanden hebben de medewerkers van Buro Boppeslach met alle schoolbesturen voortgangsgesprekken gevoerd (zie ook bijlage E). Bij deze gesprekken waren steeds ook een aantal locatiedirecteuren aanwezig. Hieronder vermelden we de conclusies die er m.b.t. het proces van de gewenste cultuuromslag kunnen worden getrokken. De prestatiegerichte cultuur is in het Friese basisonderwijs geadopteerd en er is een start gemaakt met de implementatie. Dat wil echter nog niet zeggen dat de gewenste cultuuromslag is gerealiseerd. We zien nog regelmatig de neiging om terug te vallen in het algemeen pedagogische ‘welzijnsparadigma”, waarbij alleen het welbevinden van de leerlingen centraal staat en de leerprestaties van secundair belang zijn. Het formuleren van concrete doelstellingen op het niveau van de leerlingen is bij een groot deel van de scholen voor verbetering vatbaar. Als scholen al concrete doelen formuleren, dan hebben ze vaak betrekking op een deel van de leerlingen, zoals de zwakke leerlingen. De scholen moeten nog de stap maken naar de erkenning van de potenties van alle leerlingen. Vooral de potenties van de gemiddelde, bovengemiddelde en begaafde leerlingen dienen nadrukkelijk benut te worden, onder het motto: ‘presteren naar vermogen’.. Directeuren en schoolbesturen hebben op dit moment nog een te gefragmenteerd beeld van de bevorderende en belemmerende factoren voor het realiseren van een goede onderwijskwaliteit. Dit leidt nogal eens tot het bedenken van omslachtige manieren om betere prestaties te realiseren. Schoolbesturen en locatiedirecteuren moeten nog verder professionaliseren, zodat ze goed in staat zijn een goed onderbouwde kwaliteitsvisie te formuleren en er in de praktijk naar te handelen. Dit levert een grote bijdrage aan de toename van het eigen beleidsvoerend vermogen van scholen.
11
Vrijwel alle schoolbesturen zijn bezig met een “early warning system” om de kwaliteit van hun scholen regelmatig in kaart te brengen. De koppeling naar zicht op vooruitgang of terugval van de onderwijskwaliteit en de daarmee samenhangende opbrengsten, waardoor de school niet meer aan de eisen van de onderwijsinspectie voldoet en in ‘een aangepast arrangement’ dreigt terecht te komen, is niet vanzelfsprekend. Op dit punt moeten we de komende jaren nog een kwaliteitsslag maken. Het borgen van een verandering gaat meestal in de vorm van ‘afspraken’ en ‘documenten’. Het borgen van de verworvenheden van een verandering heeft in de kern te maken met veranderd leerkrachtgedrag. Een deel van de scholen onderneemt acties in adequate vormen als “Video Interactie Begeleiding”, klassenbezoeken gecombineerd met nabespreking. Het systematisch borgen van de veranderingen in het gedrag en de werktheorieën van leraren en locatiedirecteuren vergt nog enige jaren. Het besef om meer aandacht te besteden aan meertaligheid neemt toe. Het aantal scholen, i.c. de taalcoördinatoren, dat (integraal) beleid op dit terrein ontwikkelt neemt geleidelijk toe. Het werken met Studio F is breed aanwezig, en ook het dagdeel Frysk zien we op steeds meer scholen toegepast. Het perspectief van de Trije Talige Skoalle is op dit moment om verschillende redenen voor slechts een klein aantal scholen wenkend.
Op basis van deze conclusies moeten wij constateren dat het absoluut noodzakelijk is om systematisch te blijven inzetten op de gewenste cultuurverandering. Nu stoppen betekent dat op zeer veel scholen de gewenste cultuuromslag niet wordt gerealiseerd en dat de bestaande cultuur overeind blijft. De borging van de doelstellingen van Boppeslach komt daarmee onder grote druk te staan. Bovendien is er het risico van desinvestering, omdat we het veranderingsproces vroegtijdig afbreken.
5.2
Wat willen we de komende jaren bereiken?
Prestatiegerichte cultuur Wij willen de komende jaren streven naar het verder doorzetten van de omslag naar een prestatiegerichte cultuur in het basisonderwijs. Dat betekent dat de school in samenwerking met zijn bestuur de prestaties van leerlingen nauwkeurig volgt en analyseert. Bij tegenvallende prestaties nagaan wat de oorzaken zijn en op basis daarvan direct adequate maatregelen neemt. Vervolgens gaat de school na wat de resultaten van de genomen maatregelen zijn. Die prestatiegerichte cultuur willen wij de komende jaren ook m.b.t. de Friese taal realiseren. In dat kader past het project om te komen tot een toets begrijpend lezen Fries voor groep 8. Een prestatiegerichte cultuur vergt een ruime mate van deskundigheid op het terrein van longitudinale leerlijnen. Wij willen deze deskundigheid verder verhogen, zeker ook op het terrein van integraal taalbeleid.
Concrete doelstellingen voor alle leerlingen
12
Op het terrein van de leerprestaties zien we vorderingen ten aanzien van: ontluikende geletterdheid, woordenschat en technisch lezen. Een verbreding van de aandacht voor betere leerprestaties voor de komende jaren is zeer gewenst. We moeten dan denken aan: begrijpend lezen, de deelvaardigheden op het terrein van de Friese en de Engelse taal, rekenen/wiskunde, informatieverwerking en probleemoplossen. Scholen formuleren in dit kader ook zelf thema’s waarop zij nader willen investeren. Zo zijn alle scholen bezig met het verbeteren van het zelfstandig werken. Een kleine groep scholen wil inzetten op coöperatief leren en meervoudige intelligentie. Het goed kunnen formuleren van heldere, concrete en uitdagende leerdoelen is ook in zijn algemeenheid een cruciaal onderwerp. Het planmatig werken komt niet goed van de grond als het formuleren van leerdoelen niet optimaal is.
Goed onderbouwde kwaliteitsvisie Schoolteams moeten in toenemende mate in staat zijn zelfstandig hun problemen goed te analyseren en op te lossen. Daarbij is het van groot belang dat de teams inzicht hebben in de factoren die de kwaliteit van de school bevorderen en factoren die de kwaliteit bedreigen. Denk bijvoorbeeld aan factoren als: • de pedagogisch-didactische competenties en het klassenmanagement van leraren; • de positie en expertise van ib-ers en taalcoördinatoren; • een zelfstandige analyse van opbrengsten, knelpunten en problemen door het team; • een consequente focus op het maximaliseren van de opbrengsten; • een blijvend eigenaarschap van kwaliteitsverbetering bij het gehele team; Door de realisatie van deze kwaliteitsvisie groeit het zelfstandig probleemoplossend vermogen (wordt ook wel beleidsvoerend vermogen genoemd) en worden scholen minder afhankelijk van externe deskundigen.
Kwaliteitsbewaking door de schoolbesturen Niet alleen het schoolteam moet een goed onderbouwde kwaliteitsvisie hebben, ook het schoolbestuur moet een dergelijke visie hanteren in een systeem van kwaliteitsbewaking (early warning system). De schoolbesturen verzamelen continue gegevens van hun scholen op belangrijke kwaliteitskenmerken, zoals: de toetsresultaten, de competenties van leraren en directeur, het onderwijsaanbod, de kwaliteit van de zorg, het ziekteverzuim, de ouderbetrokkenheid etc. Op basis van deze gegevens kunnen de schoolbesturen de vooruitgang of achteruitgang in kwaliteit van hun eigen scholen monitoren. In samenwerking met de PO Raad willen wij deze kwaliteitsbewaking door de schoolbesturen blijven stimuleren.
13
Borging van verandering Bij het proces van de verworvenheden van een kwaliteitsverbetering spelen de locatiedirecteuren een cruciale rol. Het gaat daarbij om twee deskundigheden: het onderwijskundig leiderschap en deskundigheid op het terrein van het realiseren van gewenste cultuur op de scholen. Dat laatste vergt specifieke expertise op het terrein van het aansturen van sociale en psychologische processen die cruciaal zijn binnen een cultuurverandering (transformatief leiderschap). Wij hebben dit onderwerp al bij de schoolbesturen geagendeerd en we blijven de schoolbesturen stimuleren om deze professionalisering nader te realiseren.
Verder stimuleren van meertaligheid in het onderwijs Binnen het integraal taalbeleid willen we blijven inzetten op de realisatie van de gestelde doelen voor de voorschoolse educatie, het basisonderwijs, het voortgezet onderwijs, de pabo’s en het beroepsonderwijs. Met betrekking tot de trijetalige skoallen is het stimuleringsbeleid al verder verfijnd door ons vooral te richten op een groep scholen die nu al tweetalig onderwijs verzorgen (Nederlands, Fries). 5.3 Wat gaan we in de slotfase doen? Het realiseren van de doelen uit paragraaf 5.2 betekent niet dat we in het projectmatig werken met de projectscholen nieuwe activiteiten moeten gaan ontwikkelen. Het betekent dat we in het projectmatig werken met de Boppeslachscholen bepaalde accenten aanbrengen. Bovendien is het zo dat Buro Boppeslach in de feedback op de plannen en in de besprekingen met schoolbesturen en locatiedirecteuren deze accenten grotendeels al heeft aangebracht. Het is zaak de in 5.2 geformuleerde onderwerpen de komende jaren systematisch aan de orde te houden. Daarbij zijn het in toenemende mate de schoolbesturen en locatiedirecteuren zelf die de uitwerking van de onderwerpen voor hun rekening zullen moeten nemen. Hieronder geven wij weer wat wij In de slotfase van Boppeslach (2011-2014) gaan doen A. In algemene en financiële zin betekent dit: • Het voortzetten van de projectperiode van de scholen van Boppeslach 1 met twee schooljaren. Voor de kwaliteitsscholen worden de budgetten in twee stappen verlaagd. Dat betekent in ieder geval een verlaging van het basisbedrag en het stopzetten van toeslagen voor zwakke en zeer zwakke scholen. Voor de taalscholen blijft het budget € 5.000, - per school. • Het voortzetten van de projectperiode voor de scholen van de intensivering Boppeslach (Boppeslach 2) met vier schooljaren, waarbij er een zelfde afbouw voor de kwaliteitsscholen plaatsvindt. • Als gevolg van het voortzetten van deze projectperiode is het natuurlijk essentieel dat ook het evaluatieonderzoek Boppeslach van de Fryske Akademy tot 2015 wordt voortgezet.
14
Op het terrein van de inhoudelijke accenten betekent dit het nog nadrukkelijker agenderen en stimuleren van een aantal inhoudelijke accenten bij de schoolbesturen en locatiedirecteuren:
B.
•
•
•
•
•
Binnen de uitvoering van de projecten door de scholen het accent sterk houden op het professioneel streven naar goede opbrengsten en in de communicatie met schoolbesturen en locatiedirecteuren de opbrengstgerichte cultuur systematisch aan de orde stellen. Bij het becommentariëren van de projectplannen en de gesprekken met schoolbesturen en locatiedirecteuren is het thema “doelstellingen” al enige jaren een vast thema. Wij blijven hier op inzetten. Het ontwikkelen van een kwaliteitsvisie en het hanteren van een ‘early warning system’ zijn vaste onderdelen van de projectplannen. De komende jaren zullen we stimuleren dat deze twee zaken op een professionele manier parallel aan elkaar worden doorontwikkeld. Alle scholen zijn bezig met het borgen van de verworvenheden van de kwaliteitsverbetering. Bij een groot deel van de scholen blijft dit bij het opnemen van afspraken in het document “de groepsmap”, in combinatie met het regelmatig agenderen op de teamvergaderingen. Wij zullen de schoolbesturen en de locatiedirecteuren stimuleren om die borging in relatie tot het gedrag van leraren te concretiseren door klassenbezoeken, Video Interactie Begeleiding en dergelijke. Bij een klein deel van de besturen zijn op dit vlak al goede ontwikkelingen te signaleren. Het onverminderd voortzetten van het bredere beleid op het terrein van het integraal taalbeleid, met daarbij de volgende accenten; o de doorgaande lijn meartaligens van voorschoolse educatie naar het basisonderwijs. o De groei van Friestalige en tweetalige kindercentra en van het aantal trijtalige basisskoallen. o De uitvoering van het CITO project om te komen tot een toets begrijpend lezen Fries voor groep 8 wordt momenteel opgepakt. Komende jaren worden toetsen voor de andere deelvaardigheden Fries stapsgewijs opgebouwd. o Het actueel houden van de initiële opleiding tot it Foech Frysk aan de beide Pabo’s en het stimuleren van de ontwikkeling van een trijetalige Pabo aan beide hogescholen (NHL en Stenden).
15
5.4 Wat gaat dat kosten? In de onderstaande tabel zijn de totale kosten voor de periode 2010 – 2014 vermeld. DOELGROEP Boppeslach I Scholen taalbeleid en onderwijskundige kwaliteit Boppeslach II Scholen taalbeleid en onderwijskundige kwaliteit
2010
2011
2012
2013
2014
TOTAAL
1.360
1.165
1.010
455
370
4.360
2.100
2.100
2.100
1.600
1.200
9.100
550 1.190 750 330
550 1.200 700 340
575 1.250 750 300
575 1.250 650 300
575 1.250 650 200
2.825 6.140 3.500 1.470
Onderzoek en monitoring
230
230
230
190
250
1.130
Proceskosten: begeleiding scholen, toetsen aanvragen, afhandeling subsidies, projectleiding/ formatie
283
283
283
258
312
1.419
Projectraming slotfase Boppeslach
6.793
6.568
6.498
5.278
4.807
29.944
Beschikbare budgetten Doeluitkering Fries OCW Budget Boppeslach 1 Kasritme Budget Boppeslach 2 Kasritme [1] Totaal beschikbare budgetten
1.132 963 2.353 4.448
1.082 1.500 3.018 5.600
1.082 450 2.768 4.300
1.082
1.082
2.768 3.850
1.082
5.460 2.913 10.907 19.280
Aanvullende middelen benodigd voor de slotfase [2]
2.345 ******
968 ******
2.198
1.428
3.725
10.664
Fries in de VVE Fries in het PO Fries in het VO Fries in het hoger onderwijs
De volgens het meest actuele kasritme nog beschikbare middelen vanuit Boppeslach 1 en 2 zijn op deze kosten in mindering gebracht. De middelen voor Boppeslach 2 stonden oorspronkelijk begroot over de jaren 2009 – 2012, maar zijn vervolgens in een kasritme tot en met 2013 gezet. Daardoor ontstaat er in 2010 al een forse discrepantie tussen de projectraming en het totaal van de beschikbare budgetten. Het is formeel niet mogelijk om PS te verzoeken om in het kader van de begroting 2011 nog gelden voor 2010 beschikbaar te stellen. Vandaar dat het totaal van aanvullende middelen voor 2010 (€ 2.345.000,--) opgeteld wordt bij het aanvullende bedrag voor 2011 (€ 968.000,-) en dat resulteert voor dat jaar (2011) in een totaalbedrag van € 3.313.000,-. Het totaal voor de slotfase Boppeslach aan te vragen bedrag verandert hierdoor uiteraard niet en blijft € 10.664.000,-. Ten aanzien van de kosten worden de volgende besluiten aan Provinciale Staten voorgelegd: [1] Het vrijgeven van de budgetten Boppeslach 2 voor 2011 - 2013 [2] Het beschikbaar stellen van in totaal € 10.6 miljoen voor de slotfase Boppeslach t.b.v. de periode tot en met 2014 binnen de Kadernota 2011.
16
5.5 Welke besluiten zijn en worden er genomen? Samenvattend zullen er de komende periode de volgende besluiten moeten worden genomen. Het College heeft op 14 september 2010 deze notitie, inclusief de bijlagen vastgesteld. Het College stelt PS voor om het volgende besluit te nemen: De notysje “Boppeslach een tijdelijk provinciaal project” foar kundskip oan te nimmen.
Theo Willemsen Nanne Osinga 17-08-2010
17
BIJLAGE A
EVALUATIENOTITIE BOPPESLACH
18
Gedeputeerde Staten, 20 januari 2009
19
Inleiding Wij bieden u bij dezen een integrale evaluatienotitie over de uitvoering van de onderwijsnota Boppeslach aan. In deze notitie proberen wij u een zo goed mogelijk beeld te geven van de stand van zaken van deze uitvoering. Daarbij kunnen wij nog niet beschikken over een wetenschappelijk verantwoorde effectmeting, omdat na één projectjaar er t.a.v. leerprestaties nog geen significante effecten te verwachten zijn. Wij geven u op basis van de ons op dit moment beschikbare gegevens een zo goed mogelijk beeld van de diverse aspecten van de uitvoering van Boppeslach. In het eerste hoofdstuk wordt op een integrale wijze verslag gedaan van onze bevindingen m.b.t. een groot aantal aspecten van de formulering en concrete uitvoering van de projectplannen door de scholen. Dit hoofdstuk is gebaseerd op diverse documenten en een groot aantal gesprekken, dat projectleiding en medewerkers van bureau Boppeslach in het eerste projectjaar (2007 - 2008) met besturen, directies, intern begeleiders en/of taalcoördinatoren hebben gevoerd. Dit hoofdstuk vormt de kern van de evaluatienotitie. In het tweede hoofdstuk wordt nader ingegaan op de eerste resultaten die de projectscholen zelf melden binnen de onderwerpen “leerprestaties”en “de professionaliteit van leraren”. In het derde hoofdstuk doen wij verslag van een actie die in november/december 2008 heeft plaatsgevonden ten behoeve van de zeer zwakke scholen in het primair onderwijs van onze provincie. De actie was erop gericht om in principe alle zeer zwakke scholen alsnog in het project Boppeslach te laten deelnemen. Binnen de begroting van Boppeslach 2008 was daarvoor nog de nodige ruimte. Het College van Gedeputeerde Staten van Fryslân
20
Hoofdstuk 1: Evaluatie voorlopige resultaten project Boppeslach 2007/2008 Samenvatting en conclusie Alle 88 scholen hebben een enthousiaste start gemaakt en ook aantoonbare vorderingen geboekt. Een veelbelovend begin in het projectjaar 2007 - 2008. De eerste verworvenheden dienen zich aan, zelfs bij de leerlingen. Wat de effecten betreft, noemen we: • Leerlingen maken vorderingen op het terrein van technisch lezen. De kwaliteitsverbetering van de scholen blijkt uit de volgende verworvenheden: • de sterker ontwikkelde planmatige werkwijze van scholen, gelet op de kwaliteit van de ingeleverde plannen en de inhoudelijke verantwoording; • de toegenomen didactische en managementcompetenties van leerkrachten, gemeten met behulp van competentieschalen; • directies die meer als onderwijskundig leider functioneren door het planmatig werken, het regelmatig uitvoeren van klassenbezoeken, het samen met interne begeleiders sturing geven aan de periodieke bespreking van leerlingenresultaten; • de substantiële inbreng van interne begeleiders en taalcoördinatoren bij zowel beleids- en planvorming als bij het implementeren van afgesproken verbeteringen; • de toename van scholen die functioneren als leer- en werkgemeenschap door wederzijdse klassenbezoeken en collegiale consultaties; • de aanschaf van up-to-date ‘gereedschap’, zoals nieuwe methoden en digi borden; • vier ‘zeer zwakke’ scholen die weer voldoen aan de kwaliteitseisen van de inspectie; • meer schoolbesturen die de ontwikkeling van een bovenschools kwaliteits- (‘early warning’) systeem agenderen om te voorkomen dat (één van) hun scholen onverwacht als ‘zeer zwak’ worden beoordeeld; • de toename van scholen die Studio F aanschaffen en toepassen; • de toename van scholen die meertalig beleid hebben ontwikkeld en willen werken volgens het model ‘Trije Talige Skoalle’. ‘Één zwaluw maakt echter nog geen zomer!’. Aan de hardnekkige en complexe problematiek van onderwijsachterstanden liggen, behalve onderwijskundige factoren, ook factoren van culturele en sociaal - economische aard ten grondslag. Dit vraagt een goed onderbouwde, samenhangende aanpak die over vele jaren moet worden volgehouden. Verder zal het aantal deelnemende scholen veel groter moeten zijn dan de huidige 105 om de einddoelstelling ‘het in 2015 bereiken van de (onderwijskundige) landelijke top 3’ te kunnen halen. Echter, de meest kritische succesfactor is de absolute politieke wil en collectieve ambitie van alle betrokkenen in de diverse sectoren. Deze houding is noodzakelijk om koersvast met vereende krachten ‘de achterhoede’ te kunnen verlaten. De school kan het niet zonder bondgenoten!
Positie
21
Deze evaluatienotitie is gebaseerd op: • gesprekken die de projectleiding en medewerkers van bureau Boppeslach hebben gevoerd met besturen, directies, intern begeleiders en/of taalcoördinatoren; • analyses van schriftelijke informatie van de projectscholen (de aanmelding, het jaarplan 2007 - 2008, de inhoudelijke en financiële verantwoording over het eerste projectjaar). Het project Boppeslach loopt in eerste instantie van 2007 tot en met 2010. Dit is conform de provinciale begrotingssystematiek, maar staat tevens in het verder reikend perspectief van 2015. De onderwijsnota Boppeslach geeft namelijk verschillende (tussen)doelstellingen aan voor de jaren na 2010, gericht op de ambitie dat Fryslân in 2015 een landelijke toppositie inneemt wat de kwaliteit van het basisonderwijs betreft. Integraal taalbeleid geldt hierbij als een inhoudelijk hoofdbestanddeel en een belangrijke opstap. Projectdoel 2015 Het uiteindelijke doel van Boppeslach is dat ‘in 2015 de kwaliteit van het basisonderwijs in onze provincie behoort tot de landelijke top drie’. Dit betekent dat: 1. De taal- en rekenprestaties, de informatieverwerking en de kennis van de wereld (natuur en cultuur) van de leerlingen aan het einde van de basisschool ten minste op het landelijke gemiddelde liggen. Consequentie hiervan is dat de leerresultaten dienen te verbeteren met minstens 2 á 3 maanden voor ‘niet gewogen’ leerlingen en met minstens 4 á 6 maanden voor ‘gewogen’ leerlingen. 2. De uitstroom naar de hogere vormen van voortgezet onderwijs HAVO/VWO overeen komt met het landelijke gemiddelde (66%). Hiervoor is een toename van ongeveer 6% nodig. In dit kader moet ook aandacht worden geschonken aan het aspect ‘onderadvisering’. 3. Het aantal scholen dat door de onderwijsinspectie als ‘zeer zwak’ is gekwalificeerd, drastisch en duurzaam is gereduceerd met 20 tot minder dan 10 (2% van alle Friese basisscholen). Per 31 december 2008 staan 26 (5% van het totaal aantal) Friese scholen op de lijst van ‘zeer zwakke scholen’. 4. Het aantal ‘Trije Talige Skoallen’ 100 (20% van alle basisscholen) bedraagt. Het door de Provinciale Staten gewenste aantal is 50 (10%) aan het einde van 2012. Per 31 december 2008 werken 22 scholen volgens het model ‘Trije Talige Skoalle’. Projectdoelstellingen 2007-2010 en 2011-2015 Het lange termijn doel voor 2015 is hierboven geconcretiseerd in vier aspecten, namelijk: leerresultaten leerlingen, uitstroom voortgezet onderwijs, aantal zeer zwakke scholen en aantal ‘Trije Talige Skoallen’. In de nota Boppeslach zijn niet alleen (tussen)doelstellingen voor de jaren 2007 – 2010, maar ook voor de jaren daarna, benoemd. Bijvoorbeeld: ‘scholen hebben een prestatiegerichte cultuur’ in het jaar 2011 en ‘scholen hebben een eigen achterstandenbeleid’ in het jaar 2015. Ze kunnen worden beschouwd als mijlpalen op weg naar het einddoel. Filosofie Provinciebestuur De filosofie van het provinciebestuur heeft enerzijds betrekking op de belangrijkste factoren die de kwaliteit van het onderwijs bepalen: ‘wat doet ertoe’, en anderzijds op veranderkundige interventies die deze factoren positief kunnen beïnvloeden: ‘wat werkt’.
22
Aan deze filosofie ligt (internationaal) wetenschappelijk onderzoek naar de kritische succesfactoren en de effecten van innovatieprojecten ten grondslag. We noemen ter illustratie de volgende bronnen: Michael Fullan, André Wierdsma, Eric Verbiest, Peter Sleegers, Peter Senge, Robert Marzano, Léon de Caluwé, Willem Mastenbroek, Nijs Lagerweij, Jaap Scheerens, Roel Bosker, Bert Creemers. De veranderingscapaciteit, het beleidsvoerend en lerend vermogen van een school, zijn in dit verband enkele centrale begrippen. De feedback die scholen regelmatig ontvangen in gesprekken en op documenten is hierop gebaseerd. Professionalisering impliceert de verandering van overtuigingen en gedragswijzen van leerkrachten, (bovenschoolse) directies en teams. Dit vraagt dikwijls veel inspanning en een lange adem. Afleren en loslaten van vertrouwde routines, gaat gepaard met ‘veel gedoe’. Voor werkelijke en duurzame veranderingen bij leidinggevenden, leerkrachten/teams en schoolorganisaties, die resulteren in meer kansen voor leerlingen, zijn zowel appellerende als deskundig begeleide innovatietrajecten nodig van zeker 6 tot 8 jaar. De onderwijsleerprocessen in de groepen moeten samen met ondersteunende schoolcondities eerst aan kwaliteit winnen, voordat over een brede linie aantoonbare en duurzame effecten bij leerlingen kunnen worden verwacht. Successen op deelterreinen, zoals technisch lezen, zijn wel mogelijk. Werkelijke vooruitgang bij complexere vaardigheden in de bovenbouw, zoals begripsvorming, begrijpend lezen, informatieverwerking, kennisopbouw van de wereld (‘zaakvakken’) en rekenen/wiskunde, vergt veel meer tijd en hoogwaardige professionaliteit. Primair Onderwijs We volgen het in de nota Boppeslach gemaakte onderscheid tussen de themavelden ‘integraal taalbeleid’ en ‘kwaliteit basisonderwijs’. a. Integraal taalbeleid Bijna alle scholen hebben een taalonderdeel als inhoudelijk verbeteronderwerp. Denk aan (voortgezet) technisch lezen, woordenschat, begrijpend lezen en spelling. Een toenemend aantal scholen vindt dat hierbij de ‘memmetaal’ van leerlingen niet langer kan worden ‘genegeerd’, maar aandacht dient te krijgen in de ontwikkeling van integraal taalbeleid. De uitkomsten van wetenschappelijk onderzoek wat betreft de meerwaarde van twee- en meertaligheid spelen bij deze overweging een rol. Eind december 2008 hebben 120 leerkrachten de opleiding taalcoördinator gevolgd. Hiervan zijn er 90 in de scholen actief. Deze taalcoördinatoren hebben als taak het schrijven van een integraal taalbeleidsplan. De recent ontwikkelde methode Studio F is een groot succes. Ongeveer 400 scholen (80%) hebben Studio F aangeschaft en zijn bezig met de implementatie van het materiaal en de bijpassende didactiek. Dit geldt ook voor een 70-tal Boppeslach - scholen. Een deel van de scholen wil op deze manier aan de wettelijke verplichting voldoen. Op grond van de ervaring met deze methode zouden scholen gestimuleerd kunnen worden hun visie op twee- en meertaligheid te ontwikkelen. Ruim 80 scholen hebben een ‘Fryske dei(diel)’ ingevoerd, om meer systematiek in de taalhantering van leerkrachten en leerlingen te krijgen. 22 scholen werken nu volgens het model ‘Trije Talige Skoalle’. In het Boppeslach-project ontwikkelen enkele tientallen projectscholen zich in het perspectief van de ‘Trije Talige Skoalle’. Zes scholen functioneren volwaardig als ‘twa-talige skoalle’ (instructietalen Nederlands en Frysk). Ondanks deze positieve trend, blijkt in gesprekken dat er toch nogal wat scholen zijn die minder oog hebben voor ‘de kansen en rijkdom van meertaligheid’. Bezwaren en complicaties krijgen voorrang, zoals: • ouders vinden het Nederlands en/of het Engels veel belangrijker; 23
• • • •
het ‘earme Frysk’ van de leerlingen (en ouders); het gebrek aan onderwijstijd; leerkrachten beschikken niet over de vereiste competenties; eerst de Nederlandse taal op peil en dan….
Op dit terrein is door intensieve samenwerking tussen betrokken instellingen onder regie van de provincie zeker winst te behalen. Daarbij is een overwogen en realistische strategiekeuze van belang, evenals het in kaart brengen van lokale krachtenvelden, met maatwerk en bruikbare aanbevelingen om deze te beïnvloeden. Speciale aandacht vergt een effectieve(re) communicatie naar het onderwijs en de ouders van de wetenschappelijke onderbouwde opvatting dat meertalig onderwijs voordelen heeft voor de (talige en cognitieve) ontwikkeling van leerlingen. b. Kwaliteit Basisonderwijs De besturen en projectscholen zijn enthousiast en voortvarend van start gegaan. Er is veel waardering voor het beleid en de ambitie van het provinciebestuur, en er zijn duidelijke stappen gezet. Zo hebben de teams in het eerste projectjaar hard gewerkt aan de verbetering van de onderwijskwaliteit, i.c. versterking leerkrachtcompetenties. Nieuwe methoden/digi borden zijn aangeschaft, extra formatie werd gericht ingezet (bijvoorbeeld leerkrachten vrij roosteren voor wederzijdse klassenbezoeken, extra uren voor de taalcoördinator). Planmatig werken De projectscholen hebben een jaarplan 2007 - 2008 geschreven in een meerjarig perspectief. Hiervoor is een format met toelichting via de website aangereikt. Dit format is een belangrijk middel voor het schoolteam om zich een planmatige werkwijze eigen te maken. Een dergelijke cyclische aanpak geldt voor schoolontwikkeling als een belangrijke voorwaardelijke kwaliteitsfactor. Bijna alle scholen hebben hier veel werk van gemaakt, waarvan een vijftien- á twintigtal ‘voorbeeldige’ plannen heeft geschreven. De vijf onderdelen probleemanalyse (betreft resultaten leerlingen), bepaling beginsituatie (betreft kwaliteitsprofiel van de school), formulering doelstellingen, keuze verbeteractiviteiten en evaluatie zijn voldoende beschreven. Voor de andere scholen is aanscherping nodig op de volgende onderdelen: • het kwaliteitsprofiel een steviger positie geven; • doelstellingen concreter formuleren; • keuze activiteiten en inzet middelen onderbouwen; • evaluaties uitvoeren die specifieke informatie verschaffen over vorderingen en stagnaties van het verbeterproces. Door deze aanscherping wordt de planuitvoering veel doelgerichter en doelmatiger. Immers de reflectieprocessen van team en directie zijn meer ‘to the point’. Opvallend is dat veel scholen moeite hebben met prioriteiten stellen en focussen, het activiteitenveld is te breed. Concentratie en overzicht in het team zijn nodig in een ‘turbulente’ omgeving. Het team moet de tijd nemen om veranderingen zorgvuldig in te voeren en te borgen. De invloed van de onderwijsinspectie op de inhoud van de plannen is aanzienlijk. Aspecten van onderwijskwaliteit, die door de inspectie als ontoereikend zijn beoordeeld, komen vrijwel altijd in de activiteitenplanning aan de orde. Scholen stellen zich over het algemeen te afhankelijk op, hun beleidsvoerend en zelfevaluerend vermogen kan krachtiger en zelfbewuster. Prestatiegerichte cultuur
24
Veel scholen willen een bijdrage leveren aan de realisering van het uiteindelijke projectdoel ‘in 2015 onderwijskundig horen bij de landelijke top drie’. Een teken van ambitie en betrokkenheid. Verder leggen de meeste scholen meer accent op de planmatige verbetering van leerprestaties bij de kernvakken. Zij volgen de vorderingen van leerlingen met een toetssysteem, werken met eind- en tussendoelstellingen, schaffen up-to-date onderwijsleermateriaal aan en investeren in didactische scholing. Vier projectscholen zijn volgens het oordeel van de inspectie niet meer ‘zeer zwak’ en opgenomen in het reguliere toezicht. Tegen de achtergrond van deze positieve ontwikkelingen, noemen we voor de nabije toekomst de volgende aandachtspunten: • De uitdagende voorbeeldrol van leerkrachten, met als motto’s ‘eruit halen wat erin zit’ en ‘leren is boeiend/fijn’; • De cultuur van positieve verwachtingen en professioneel zelfvertrouwen; • De directie als veranderkundig, inspirerend en ‘moreel’ leider die de visie aan alle betrokkenen kan overbrengen; • De inzet op de ontwikkeling van potenties van alle leerlingen (ook in de Citoterminologie de A-, B- en C- leerlingen) en niet alleen de zorgleerlingen (de D- en Ecategorie); • Het scherp koersen op de cruciale kwaliteitsfactor ‘actieve leertijd’, de betrokken en betekenisvolle tijdsbesteding van leerlingen. Kortom, veranderen van overtuigingen, waarden en ingeslepen gedragspatronen vraagt meer tijd dan verwacht. Praktijkgerichte professionalisering Alle scholen investeren veel in de versterking van didactische competenties van leerkrachten, in het bijzonder in de directe/gedifferentieerde instructie en in het klassenmanagement. Een terechte investering, want competente en gemotiveerde leerkrachten die trots zijn op hun vak, vormen de kern van goed onderwijs. Klassenbezoeken, vaak met video opnames (VideoInteractieBegeleiding), en collegiale consultaties zijn frequent gebruikte effectieve methodieken. Scholen ontwikkelen zich dus tot leer- en werkgemeenschappen door ‘met en van elkaar te leren’. De uitwisseling tussen scholen geeft een gevarieerd en fragmentarisch beeld. Een zestigtal scholen meldt vorderingen op het terrein van ‘implementeren didactiek nieuwe methode’ (denk aan Studio F); ruim dertig scholen bij ‘effectieve/gedifferentieerde instructie’; dertig scholen bij ‘algemene leerkrachtcompetenties’ en zesentwintig scholen bij ‘klassenmanagement/effectieve leertijd’. De interne begeleiders en taalcoördinatoren krijgen meer ‘professionele status’ en meer beleidsmatige invloed, dankzij specifieke scholingstrajecten en ruimere faciliteiten. De directeur functioneert vaker als onderwijskundig leider. Het vermogen en de bereidheid van de directie om veranderingsprocessen goed te laten verlopen (als cultuurbouwer gericht op gezamenlijke visieontwikkeling in open dialoog, kennisdeling en samenwerking), verdient meer aandacht. Dit geldt ook voor het functioneren van het team. De uiteenlopende kwaliteiten en rollen van de leerkrachten moeten zo goed mogelijk tot synergie leiden (‘teambuilding’). Een belemmerende factor is in een aantal gevallen de team- en/of directiestabiliteit. Deze is op 20 á 25% van de scholen onvoldoende. De wisselingen zijn vaak een gevolg van incompetentie en conflicten, maar ook van ziekte. Prestaties leerlingen Ondanks de eerder gemaakte opmerking over de condities en het tijdstip van te verwachten effecten bij leerlingen, kunnen toch al enkele resultaten worden genoemd: • Een veertigtal scholen meldt dat, volgens het verloop van de scores op hun leerlingvolgsysteem (trendanalyse), het technisch lezen is verbeterd.
25
• •
Een zestal scholen meldt vooruitgang op begrijpend lezen, woordenschat, rekenen/wiskunde en zelfstandig werken. Een tweetal scholen ziet vorderingen in de beheersing van het Frysk.
Partners Investeren in ouderbetrokkenheid is een vaak genoemde kwaliteitsfactor. Dit kan op veel scholen gerichter en intensiever. Het motto: ‘de school kan en hoeft het niet alleen te doen’ geldt hier. De scholen doen een groot beroep op externe adviseurs, een belangrijke bondgenoot. Scholen dienen echter wel zelf de regie te houden. Resultaatgerichte contracten met andere relevante instellingen, nodig bij het realiseren van doelstellingen en het oplossen van problemen, blijven te veel achterwege. Fryske Akademy De Fryske Akademy is in het najaar van 2007 gestart met een nulmeting. De resultaten hiervan zijn in november 2008 teruggekoppeld naar de betreffende scholen. In december 2008 heeft de provincie een rapportage over de uitkomsten van de meting ontvangen. Deze geeft een eerste overzicht van de leerresultaten aan het begin van het project. Als antwoord op de vraag van het provinciebestuur ‘wat heeft onze investering opgeleverd’, volgen nog effectmetingen bij scholen, leerkrachten en leerlingen als gevolg van investeringen, inspanningen en interventies. Een belangrijk gegeven is dat de leerachterstanden in het basisonderwijs volgens onderzoek in de midden- en bovenbouw optreden. Tot de middenbouw scoren leerlingen op of boven het landelijke gemiddelde. Maatregelen zijn op korte termijn noodzakelijk, al hoewel over de precieze oorzaken nog geen eenduidig beeld bestaat. Ten slotte. Om de uiteindelijke doelstelling ‘in 2015 onderwijskundig horen bij de landelijke top drie’ te realiseren is een veel groter aantal scholen nodig dan de huidige 88 (per 1 december 2008 105 scholen, inclusief 17 ‘nieuwe’ scholen die beoordeeld zijn als ‘zeer zwak’). De opdracht voor ongeveer 20% van de scholen om bovenstaande doelstelling te halen, is onmogelijk. Zelfs na de beoogde intensivering van Boppeslach, zodat de 143 scholen van de reservelijst ook kunnen deelnemen, dient ongeveer 50% van de Friese basisscholen ‘de klus te klaren’. Ook dan nog allesbehalve een sinecure. In principe dienen alle basisscholen hun steentje bij te dragen!
26
Hoofdstuk 2: Resultaten van de dossieranalyse 1. Inleiding Het beleid Boppeslach is erop gericht een substantiële bijdrage te leveren aan de verhoging van de kwaliteit van het Friese basisonderwijs. Dat vergt een proces van cultuurverandering. Veel Friese scholen kennen een sterke welzijnsoriëntatie en zijn druk bezig om de omslag te maken naar een prestatiegerichte cultuur. Het doel van deze omslag is de prestaties van de leerlingen te verbeteren. Dit vergt een proces van jaren. Provinciale Staten hebben ons verzocht na te gaan of er na een jaar Boppeslach al eerste effecten te melden zijn. Dat is een zeer lastige zaak, omdat de reeds vermelde cultuuromslag een aantal schooljaren zal vergen. Niet elke school zal er even lang over doen, maar er moet wel worden gedacht aan een periode van minimaal vier tot maximaal 8 schooljaren. In deze notitie kunnen we op het vlak van de eerste prille effecten niets anders doen dan op een systematische wijze samenvatten wat de scholen zelf hebben gerapporteerd in hun inhoudelijke verantwoording van het eerste projectjaar (2007 - 2008). 2. De uitgevoerde analyse Per school is de inhoudelijke verantwoording van het eerste projectjaar geanalyseerd op gemelde vorderingen met betrekking tot: a. Thema’s die verband houden met de prestaties van de leerlingen; b. Thema’s die verband houden met de competenties van de leraren. In eerste instantie hebben twee leden van Bureau Boppeslach gekeken welke concrete thema’s in evaluatieve zin door de projectscholen worden genoemd. Daarna zijn alle dossiers geanalyseerd op de onderstaande onderwerpen. Steeds is door de beoordelaar de vraag beantwoord of de school op een of meerdere onderwerpen vooruitgang meldt. Het gaat om de volgende onderwerpen. a. De school constateert dat de prestaties van de leerlingen op de onderstaande terreinen zijn toegenomen: -
Technisch lezen Begrijpend lezen Woordenschat Rekenen/Wiskunde Beheersing Friese taal Zelfstandig werken
Op het terrein van technisch lezen volgen veel scholen een cursus waarbij wordt geleerd de nieuwste versie van de methode Veilig Leren Lezen effectief te gebruiken en de leerlijn van het technisch lezen door te trekken tot het einde van de basisschool. In relatie met het vorige thema zijn een aantal scholen bezig om de leerlijn begrijpend lezen te verbeteren, waarbij ook wordt bekeken hoe men het begrijpend lezen ook bij de zaakvakken (aardrijkskunde, geschiedenis, biologie) nadrukkelijk aan de orde kan stellen. Een groot deel van de projectscholen is bezig om vooral in de onderbouw (groepen 1, 2 en 3) de woordenschat bij de leerlingen op een systematische manier uit te breiden. Dit is in de meeste gevallen gekoppeld aan de invoering van een speciale methode, die voor dit onderwerp wordt ingevoerd. De grote meerderheid van de projectscholen is vooral bezig met het thema taal, maar een enkele school wil ook werken aan het verbeteren van de prestaties op het terrein van rekenen en wiskunde. De laatste maanden is dit onderwerp door de Inspectie van het Onderwijs weer nadrukkelijk aan de orde gesteld.
27
Het nagaan van de leerresultaten op het terrein van de Friese taal is binnen het Friese basisonderwijs (nog) geen belangrijk onderwerp. We houden er echter rekening mee dat enkele scholen hier speciaal aan zullen werken. Het zelfstandig werken van de leerlingen is niet alleen van belang voor de ontwikkeling van de leerlingen zelf, maar is ook een voorwaarde voor onder andere het geven van speciale zorg aan bepaalde leerlingen in de klas. b. De school rapporteert dat de professionaliteit van de leraren op de onderstaande terreinen zijn toegenomen: -
Competentie in zeer algemene termen Effectieve/ gedifferentieerde instructie Klassenmanagement: effectieve leertijd Hanteren van de didactiek van een nieuwe methode Inspelen op de leerstrategieën van leerlingen.
Bij de analyse van de inhoudelijke verantwoordingen moesten we constateren dat er m.b.t. de competenties van leraren nogal eens in algemene termen – niet nader gespecificeerd - wordt gerapporteerd. Bij effectieve/ gedifferentieerde instructie gaat het om een optimale manier instrueren van leerlingen, zodat ze daarna bijvoorbeeld goed zelfstandig aan het werk kunnen. Bij klassenmanagement gaat het om het goed organiseren van de onderwijsleerprocessen in de klas, zodat de leerlingen zo veel mogelijk tijd besteden aan de leerinhouden die in een bepaalde les aan de orde zijn. Bij het invoeren van een nieuwe methode is het van groot belang dat de leraren zich de didactiek van die methode eigen maken en die ook consequent in de lessen met die methode toepassen. Als dat gebeurt, dan draagt dat bij aan betere leerprestaties. Leerlingen zijn verschillend, ook als het gaat om leren. Die verschillen kan de leraar gebruiken in de manier waarop hij zaken aan de leerlingen uitlegt. Daarnaast is het belangrijk dat de leraar inspeelt op de verschillende manieren waarop leerlingen opdrachten maken, rekenopgaven oplossen e.d. 3. De resultaten In eerste instantie gaan we na hoeveel scholen op een of meerdere onderwerpen uit paragraaf 2 al eerste resultaten hebben gemeld. Daartoe hebben we voor de onderwerpen “leerprestaties” en “professionaliteit van de leraren” de gemelde resultaten op de reeds vermelde terreinen getotaliseerd. Een school kan bij de leerprestaties maximaal een score 6 behalen en bij de leraren is de maximale score 5 mogelijk. In de volgende tabel zijn voor de twee onderwerpen aangegeven op hoeveel terreinen binnen de onderwerpen de scholen eerste resultaten hebben gemeld. Aantal onderdelen waarop eerste resultaten worden gemeld 0 1 2 3 4 5 Totaal
DE ONDERWERPEN Leerprestaties 42 34 7 5 1 0 89
Professionaliteit van de leraren 12 23 35 19 0 0 89
Als we kijken naar de leerprestaties, dan stellen we vast dat bijna de helft van de scholen op dit onderwerp geen eerste resultaten rapporteert, terwijl 34 scholen op een onderdeel van dit thema een eerste resultaat aangeeft. De overige 13 scholen rapporteren eerste resultaten op twee, drie of vier onderdelen van het onderwerp leerprestaties. 28
Bij een nadere analyse van de scores op de professionaliteit van de leraren valt het direct op dat het aantal scholen dat op geen enkel onderdeel een eerste resultaat meldt (12) veel lager is dan bij het onderwerp leerprestaties. Een meerderheid van de scholen (58) meldt een eerste resultaat op 1 of 2 onderdelen van dit onderwerp. In totaal 19 scholen melden zelfs eerste resultaten op drie onderdelen. We kunnen dus constateren dat er meer eerste resultaten worden gemeld binnen het onderwerp professionaliteit van de leraren dan binnen het onderwerp leerprestaties. In de tweede plaats gaan we na hoe de melding van de eerste resultaten over de diverse onderdelen van de twee onderwerpen (leerprestaties en competenties van leraren) zijn verdeeld. In de volgende tabel zijn de meldingen van de scholen weergegeven. Leerprestaties Technisch lezen Begrijpend lezen Woordenschat Rekenen/Wiskunde Beheersing Friese taal Zelfstandig werken
Ja 41 6 6 6 2 6
Nee 48 83 83 83 86 83
Tot 89 89 89 89 89 89
Competenties leraren Competentie in zeer algemene termen Effectieve/ gedifferentieerde instructie Klassenmanagement: effectieve leertijd Hanteren van de didactiek van een nieuwe methode Inspelen op de leerstrategieën van leerlingen
Ja 31 32 26 61 0
Nee 58 57 63 28 89
Tot 89 89 89 89 89
Het meest opvallende bij het onderwerp leerprestaties is het relatief hoge aantal scholen dat voortgang meldt op het terrein van het technisch lezen. Dat wordt veroorzaakt door het feit dat veel Friese scholen deelnemen aan het LIN en het PAL project. Deze projecten zijn puur gericht op het verbeteren en het verlengen van de leerlijn technisch lezen. Op de overige thema’s wordt nog erg weinig gerapporteerd. De beheersing van de Friese taal wordt door twee drietalige scholen genoemd. Bij het thema competenties van leraren worden de eerste vier onderdelen door een redelijk aantal projectscholen genoemd. De absolute topper bij dit onderwerp is het hanteren van de didactiek van nieuwe methoden. Het merendeel van de scholen is bezig met het verbeteren van het onderwijsaanbod door aanschaf en implementatie van nieuwe methoden. Het inspelen op de leerstrategieën van leerlingen is een onderwerp dat bij een beperkt aantal scholen wel op de agenda staat, maar resultaten op dit vlak worden niet gemeld. Tenslotte gaan we na of de projectscholen die vooral met taalbeleid bezig zijn (A scholen) op andere onderdelen eerste resultaten melden dan de projectscholen die zich vooral concentreren op de onderwijskundige kwaliteit (B scholen). In de onderstaande tabel zijn de scores met betrekking tot de melding van eerste successen voor de A en B scholen op de vijf meest gerapporteerde onderdelen weergegeven.
29
ONDERDEEL Technisch lezen
A B A B
JA 16 25
NEE 20 28
TOT 36 53
Competentie in zeer algemene termen
A B
14 17
22 36
36 53
Effectieve/ gedifferentieerde instructie
* A * B
8 24
28 29
36 53
Klassenmanagement: effectieve leertijd
* A * B
6 20
30 33
36 53
Hanteren van de didactiek van een nieuwe methode
* A * B
30 31
6 22
36 53
Op de eerste twee onderdelen zijn er tussen de A en B scholen geen significante verschillen. De verschillen met betrekking tot de resterende drie onderdelen (c, d en e) zijn (bijna) significant. Hoewel het aantal scholen niet al te groot is en de variabelen dichotoom (ja/nee) zijn gescoord, kunnen we wel opmerken dat deze verschillen dicht in de buurt komen van de 1% significantie De onderwerpen effectieve instructie, klassenmanagement en effectieve leertijd komen bij de scholen met het thema onderwijskundige kwaliteit vaker aan bod dan bij de taalscholen. Op zich is dat niet verwonderlijk. Bij het thema van het hanteren van de didactiek van een nieuwe methode zien we het omgekeerde. Hier is de overgrote meerderheid van de taalscholen mee bezig, terwijl dat bij de B scholen een minder omvangrijke meerderheid van de scholen betreft. Dit fenomeen hangt duidelijk samen met het feit dat veel taalscholen bezig zijn om de methode Studio F op een juiste manier te implementeren. 4. Enkele voorzichtige conclusies De projectscholen zijn in hun activiteiten vooral gericht op het onderwijsaanbod, de competenties van de leraren en de kwaliteit van de leerlingenzorg. De gerichtheid op de leerprestaties komt slechts tot uiting binnen het domein technisch lezen. De scholen werken vooral aan een aantal intermediaire kenmerken die uiteindelijk wel bepalend zijn voor het verbeteren van de leerprestaties. In deze notitie zijn de eerste resultaten besproken, zoals die door de locatiedirecteuren van de projectscholen worden gemeld in de inhoudelijke verantwoording van het eerste projectjaar (2007 - 2008). De gegevens zijn dus niet verzameld in het kader van een wetenschappelijk onderzoek. Dat betekent dat er op basis van deze gegevens slechts met de nodige voorzichtigheid conclusies kunnen worden getrokken. Deze voorzichtigheid is ook geboden, omdat we moeten constateren dat binnen de projectplannen en de uitvoering daarvan het onderwerp “evaluatie” een relatief zwak element is. Het is nu te vroeg om stevige conclusies te kunnen trekken t.a.v. de effectiviteit van Boppeslach. In de eerste plaats omdat het proces van kwaliteitsverbetering een proces is van lage adem. We kunnen in dat kader in de loop van 2010 de eerste wetenschappelijk verantwoorde conclusies trekken over de effectiviteit, waarbij we ons kunnen baseren op het evaluatie- onderzoek dat de Fryske Akademy flankerend aan de uitvoering van Boppeslach uitvoert. De onderzoekers van de FA kunnen dan de resultaten van 2007/2008 en 2009/2010 met elkaar
30
vergelijken. Bovendien moeten we ons realiseren dat niet alleen de Provincie in de kwaliteitsverbetering van de basisscholen investeert. De schoolbesturen en de gemeenten investeren eveneens in de kwaliteit van het Friese basisonderwijs.
31
Hoofdstuk 3: Zeer zwakke scholen Resultaten van de intake In deze notitie geven wij een nadere toelichting op een deelproject binnen Boppeslach. Dit deelproject heeft tot doel zo veel mogelijk zeer zwakke scholen in de uitvoering van de nota Boppeslach te laten participeren, om daarmee binnen een termijn van enkele schooljaren de lijst met zeer zwakke Friese scholen fors te reduceren. 1.
OM WELKE SCHOLEN GAAT HET?
Zeer zwakke scholen basisonderwijs per 1 november 2008 STATUS
BRIN
R N
School staat op de reservelijst School was bij Boppeslach niet in beeld
STATUS
Naam school
Plaats
1 05VA
R2
Chr. Nationale School
Wouterswoude
2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
R3 N 3 R 2 R 2 R 3 R 2 R 3 R 3 R R N 2 R N N
Obs De Twirre Pcbs It Ambyld De Lytse Terp Obs It Kampke De Driemaster, Sperkhem Obs Lyts Luchtenveld Obs Potmarge Rkbs Jenaplan De Wiekslag Obs "De Opslach" Obs De Barte Jenaplanschool De Ynlaet Obs Piekeloer PCBO Jenaplan De Finne Obs Oud-Oost Tjerk Hiddes
Ureterp Drachten Minnertsga Terherne Sneek Joure Leeuwarden Drachten Arum Drachten Heerenveen Wieuwerd Rottevalle Leeuwarden
Datum vaststelling 20051110 20071112 20060314 20060912 20061013 20061218 20070110 20070321 20070330 20070416 20070516 20070830 20071004 20060925 20080121 20080306
N R
Obs Montessori SBO De Kampingerhof
Leeuwarden Oosterwolde
20080820 20070119
15MD 16JI 18UL 14LD 13BQ-2 14LH 16ET 07VT 11HL 14LR 14HH 13YA 03XD 16HJ
16 16ZR 17 19RM
2.
RESULTATEN INTAKE
Wat zijn onze bevindingen na het bekijken van de verbeterplannen en het voeren van een intakegesprek? -
-
De volgende aandachtspunten hebben centraal gestaan bij de beoordeling van de deelname van de scholen aan dit specifieke traject. De scholen die op de lijst ‘zeer zwakke scholen’ van 1 november 2008 staan komen in aanmerking voor deelname. Besturen hebben soms andere scholen die ze graag willen laten participeren.
32
-
-
-
-
1
Het bestaande plan, geschreven voor de inspectie, geldt als uitgangspunt. Aangetoond moet worden op welke wijze de aanvullende gelden in het reeds lopende proces van uitvoering ingezet zullen worden. Dit wordt compact op schrift gesteld. Het tweejarige traject loopt in eerste instantie van 1 december 2008 tot augustus 2010. Over het eerste jaar wordt wel een korte inhoudelijke en financiële verantwoording gevraagd. Voor het tweede jaar wordt een specifiek jaarplan gevraagd en ook weer een inhoudelijke en financiële verantwoording over dit jaar. Van de besturen wordt commitment gevraagd om een bijdrage te leveren aan een forse reductie van het aantal ‘zeer zwakke scholen’ in onze provincie. Besturen zijn hierover positief, ze zijn bezig met het opzetten en toepassen van een bovenschools systeem van kwaliteitszorg en –controle. Opvallend is dat in de meeste gevallen een gebrekkige aansturing door de locatiedirecteur en een grote mate van teaminstabiliteit de onderliggende oorzaken zijn het onvoldoende kwaliteitsniveau.
05VA
R2
Chr. Nationale School
Wouterswoude
Er is contact geweest met de interim-directeur de heer Verstappen. Deze heeft positief gereageerd op het ‘aanbod’. Uit het gesprek blijkt dat de personele problemen grotendeels zijn opgelost. Er is een interim directeur die het verbeterplan met het team uitvoert en die betrokken is bij het zoeken van een nieuwe locatiedirecteur. Er is een nieuw bestuur samengesteld met daarin gespreide deskundigheden, ook op onderwijskundig terrein. De onderwerpen die van belang zijn: •
Een verbreding van het onderwijsaanbod in relevante domeinen.
•
Meer aandacht voor het zorgsysteem.
•
De klassikale aanpak ombuigen tot maatwerk door te differentiëren.
•
De schoolveiligheid (o.a. pesten) is al verbeterd, maar zal nog verder als structureel thema worden verdiept.
De interim directeur levert op 5 december een korte uitwerking aan van de besteding van Provinciale middelen.
Oordeel: Positief
Beschikking 08/09
€ 17.625,--
09/10
€ 23.500,--
N.B. De school werkt met een financieel ongedekt verbeterplan. Het tekort van de school is inmiddels € 300.000,--. De toe te kennen subsidie mag uitsluitend gebruikt worden t.b.v. door ons te oormerken thema’s in het verbeterplan c.q. een speciaal t.b.v. Boppeslach opgesteld projectplan.
2
15MD
R3
Obs De Twirre
Ureterp
33
We hebben een gesprek gevoerd met de algemene directeur en de locatiedirecteur, Daaruit bleek dat er voldoende ambitie, verbetercapaciteit en motivatie is om deze school een extra impuls te geven. Er zijn de nodige wijzigingen in de teamsamenstelling gerealiseerd. De middelen van de Provincie zullen ingezet worden t.b.v: •
Het vrij roosteren en faciliteren van de IB’er.
•
Extra ruimte voor begeleiding van het team.
•
Begeleiding en scholing op het terrein van hoogbegaafdheid.
•
Extra aandacht van individuele coaching van een leraar van de school op het terrein van het didactisch handelen.
Oordeel: Positief
3
16JI
N3
Beschikking
08/09
€ 17.625,--
09/10
€ 23.500,--
Pcbs It Ambyld
Drachten
Deze school heeft geparticipeerd binnen het OKP, maar werd daarna (september 2006) toch als zeer zwakke school beoordeeld. Er is een nieuwe locatiedirecteur aangesteld. Verder zijn er enkele leraren met FPU/pensioen gegaan en er zullen nog drie leraren vertrekken. Die leraren zijn meestal door jongere leraren opgevolgd. Binnen het team van 22 zijn er ongeveer 5 leraren die nog de nodige weerstand hebben t.o.v. het verbeterproces. Het fundament voor verbetering ligt er nu, maar er moet nog heel wat gebeuren. De school heeft van de Onderwijsinspectie een jaar uitstel gekregen voor de eindbeoordeling in het kader van het intensieve toezicht. Het bestuur heeft de eerste stappen gezet om te komen tot een integraal systeem van kwaliteitsbewaking van de eigen scholen en onderschrijft de doelstelling van de Provincie om te komen tot een forse reductie van de lijst met zeer zwakke scholen. De Provinciale subsidie zal worden besteed aan: •
De verdere verbetering van de didactische competenties van de leraren.
•
Een uitbreiding van het leerstofaanbod, met name voor de leerlingen qua potentie meer kunnen.
•
De implementatie van Studio F.
De school levert op zeer korte termijn een beknopte uitwerking met een begroting in.
Oordeel: Positief
Beschikking
08/09
€ 18.750,--
09/10
€ 25.000,--
4 18UL R2 De Lytse Terp Minnertsga Deze school staat op de reservelijst en had al een aangepast plan van voldoende kwaliteit neergelegd. Na het intakegesprek met algemeen directeur en locatiedirecteur hebben wij er vertrouwen in dat deze school met de extra impuls de kwaliteit nog verder zal
34
kunnen verhogen en een voorbeeld kan worden voor het scholenbestand van Fier. Het projectplan wordt aangepast en toegestuurd, daarin worden de onderwerpen die de Onderwijsinspectie van belang vindt nader uitgewerkt. Ook het schoolbestuur Fier onderschrijft de gewenste inzet van de schoolbesturen op het terrein van het monitoren van de onderwijskwaliteit van haar scholen.
Oordeel: Positief
5
14LD
R 2
Beschikking
08/09
€ 17.625,--
09/10
€ 23.500,--
Obs It Kampke
Terherne
Wij hebben een gesprek gevoerd met de locatiedirecteur en de interim algemeen directeur. De interim onderschrijft het streven van de Provincie om met de schoolbesturen een soort informeel convenant te sluiten, waarin de schoolbesturen aangeven dat zij een zodanig kwaliteitsbeleid zullen voeren dat een daling van het aantal Friese zeer zwakke scholen op korte termijn zal worden gerealiseerd. Een goede kwaliteitsmonitor voor schoolbesturen is in dit kader onontbeerlijk. De school zal de extra middelen nader inzetten op het domein taal/lezen. Daarvoor dient men een korte beschrijving en een begroting in.
Oordeel: Positief
6
13BQ-2
R3
Beschikking
08/09
€ 17.625,--
09/10
€ 23.500,--
De Driemaster, loc. Sperkhem
Sneek
Deze school heeft geparticipeerd in OKP. De school is, na wijzigingen in de teamsamenstelling en de aanstelling van een nieuwe locatiedirecteur, op de goede weg. De sociaal economische status van de wijkbewoners met complexe problematieken is niet bepaald gunstig voor goede schoolloopbanen van de kinderen. Wij hebben er vertrouwen in dat school en schoolbestuur de kwaliteit van deze school op een voldoende niveau gaat brengen. De school zal het geld van de Provincie vooral inzetten t.b.v. •
Het borgen van de verworvenheden van de afgelopen jaren.
•
Het realiseren van een aanzienlijke verbetering van de leerlingenzorg in combinatie met het didactisch handelen. Het gaat hier om het stellen van een goede diagnose, het inzetten van effectieve interventies en het evalueren van de interventies naar aanleiding van de getoetste leerresultaten.
De school komt binnen vier weken met een bijgewerkt schoolplan en een uitwerking van het thema leerlingenzorg in relatie tot didactisch handelen.
Oordeel: Positief
Beschikking
08/09
€ 17.625,--
09/10
€ 23.500,--
35
7
14LH
R2
Obs Lyts Luchtenveld
Burgum
Volgens de algemeen directeur is de school op driekwart van het verbetertraject aanbeland. De verwachting is dat de school in maart 2009 niet meer zeer zwak zal zijn, maar er is dan nog heel wat werk te verzetten. Het schoolbestuur (Primus) is voortvarend aan de slag met het opzetten van een integraal systeem van kwaliteitsbewaking. Het bestuur is dan ook partner van de Provincie in het streven naar een forse reductie van de lijst met zeer zwakke scholen. De thema’s waar nog hard aan gewerkt zal worden zijn: •
Teambuilding, met aandacht voor het collectief en de rol van de individuele leraren daarin.
•
Het doorontwikkelen van de leerkrachtvaardigheden, zoals: directe en gedifferentieerde instructie, coöperatief leren
•
Het formuleren van een (integraal) taalbeleid, waarbij drie talen worden meegenomen: Nederlands, Fries en Engels. Dit wordt vooral ook uitgewerkt in het aanbod voor dit leerdomein. In dat kader zal Studio F worden aangeschaft en geïmplementeerd. De school levert rond 5 december kort overzicht van activiteiten in relatie tot de ingeschatte kosten.
Oordeel: Positief
8
16ET
R 3
Beschikking
08/09
€ 17.625,--
09/10
€ 23.500,--
Obs Potmarge
Leeuwarden
De personele problemen die deze school had zijn inmiddels door het schoolbestuur in verregaande mate opgelost. Ook is er een nieuwe locatiedirecteur. De sociaal economische status van vrijwel alle leerlingen is niet echt gunstig te noemen. Er is veel zorgproblematiek. Toch is dat geen excuus meer in het streven van het team naar goede resultaten. Het schoolbestuur (Proloog) spant zich systematisch in om de kwaliteit van deze school nog verder te verbeteren en te borgen. De onderwerpen voor de komende jaren zijn: •
Een intensieve begeleiding van de leraren;
•
Personele ondersteuning om leraren voor een deel vrij te maken bepaalde verbeteringen ook echt te realiseren;
•
Systematische didactische ondersteuning door middel van VIB
Oordeel: Positief
9
07VT
R 3
Beschikking
08/09
€ 18.750,--
09/10
€ 25.000,--
Rkbs Jenaplan De Wiekslag
Drachten
Deze school heeft in een eerder stadium al een plan ingediend en dat is ook met het Buro Boppeslach besproken en uiteindelijk van voldoende kwaliteit bevonden.
36
De school heeft een duidelijke omslag gemaakt van het algemeen pedagogische paradigma naar een prestatiegerichte cultuur. Het schoolbestuur volgt de vorderingen van de school De thema’s waaraan de komende jaren nog gewerkt moet worden zijn:
op
•
Het didactisch handelen van de leraren;
•
Het verder ontwikkelen en toepassen van de reflectie van de leraren op hun eigen gedrag.
Oordeel: Positief
10 11HL
R
Beschikking
08/09
€ 18.750,--
09/10
€ 25.000,--
Obs "De Opslach"
de
voet.
Arum
Het schoolbestuur (de Gearhing) heeft in het verleden enkele personele veranderingen op deze school gerealiseerd. Het team is goed gemotiveerd om de kwaliteit van de school aanzienlijk te verbeteren. De beleidsmedewerker van het bestuur heeft met de school een prima verbeterplan opgesteld. Ook op deze school heeft er een omslag van cultuur plaatsgevonden: van een “welzijnsschool” naar een school “waar geleerd moet worden”. De onderwerpen die extra aandacht moeten krijgen zijn: •
De didactische competenties van de leraren, te realiseren door extra begeleiding.
•
Aanschaf en implementatie van de methode “Estafette”.
•
Een verbetering van de zorgcyclus: van een goede diagnose, naar een effectieve interventie die een aangetoond resultaat op het terrein van de leerprestaties oplevert. De algemeen directeur komt binnen drie weken met een inhoudelijke en financiële uitwerking van deze thema’s.
Ook de Gearhing zet zich in om te voorkomen dat er scholen van het bestuur afglijden tot zeer zwakke scholen. Men hanteert daarvoor een systeem van monitoring en interventies in de vorm van specifieke (deel)verbeterplannen die worden uitgevoerd. Oordeel: Positief
11 14LR
R
Beschikking
Obs De Barte
08/09
€ 17.625,--
09/10
€ 23.500,--
Drachten
Deze school, ook deelnemer aan OKP, heeft met het bestaande team de cultuuromslag gemaakt van een welzijnsschool naar een effectieve school die gericht is op goede leerprestaties. De school heeft een leerlingenpopulatie die voor ongeveer 80% bestaat uit zogenaamde (allochtone) gewichtenleerlingen. Het schoolbestuur onderschrijft nadrukkelijk haar verantwoordelijkheid voor het goed monitoren en bevorderen van de kwaliteit van haar scholen, zodat de lijst met zeer zwakke scholen op korte termijn voor Fryslân een forse krimp zal laten zien.
37
De algemeen directeur vermeldt dat de gemeente Smallingerland haar extra financiering zal stop zetten, als de provincie met een financiële bijdrage komt. De provincie vindt dit ‘ongewenst’ en zal hierover met de betreffende gemeente in contact treden. De provinciale middelen zijn als aanvullend bedoeld met betrekking tot het bestaande budget. De school zal de komende jaren nader inzetten op de volgende onderwerpen:
-
Klassenbezoeken in kader van kwaliteitszorg Verder bekwamen in instructie, verlengde instructie en hulprondes Aantal handelingsplannen in een groep terug brengen Pal-cursus vervolgen Tussen- en eindopbrengsten in kaart brengen en op niveau brengen
Oordeel: Positief
12 14HH
N2
Beschikking
08/09
€ 18.750,--
09/10
€ 25.000,--
Jenaplanschool De Ynlaet
Heerenveen
Deze school heeft in het schooljaar 2006 – 2007 een aantal personele wisselingen ondergaan. Daarbij zijn enkele leraren van een andere school – die werd opgeheven – in het team opgenomen. Binnenkort hoopt het schoolbestuur voor deze school nog een nieuwe IB-er aan te stellen. De nieuwe locatiedirecteur heeft op basis van het inspectierapport en een daarna door KPC uitgevoerde audit een verbetertraject ingezet. De eerste fase van dit traject had betrekking op het formuleren van een nieuwe visie op Jenaplan in een goede relatie met effectief onderwijs. Het schoolbestuur onderschrijft de doelstelling van de Provincie om de lijst met zeer zwakke Friese basisscholen zo snel mogelijk te reduceren. Het bestuur heeft al een monitorcommissie ingesteld die zich vooral richt op de curatieve kant met een duidelijke gerichtheid op de (zeer) zwakke en de risicoscholen. Men moet nog een nadere uitwerking geven aan de preventieve kant van de kwaliteitszorg. De Provinciale middelen zullen worden besteed aan: •
Aanschaf van een digitaal schoolbord in relatie tot het verbeteren van de versterking van het taalonderwijs.
•
Het tijdelijk vergroten van de capaciteit van IB in verband met het verder verbeteren van de leerlingenzorg.
•
De verdere doorontwikkeling – met inzet van VIB – van de didactische competenties van de leraren.
•
Werken aan de expertise binnen de school op het terrein van leerlingen met een gedragsproblematiek.
Oordeel: Positief
Beschikking
08/09
€ 17.625,--
09/10
€ 23.500,--
38
13 13YA
R
Obs Piekeloer
Wieuwerd
De Gearhing heeft in eerste instantie op deze school de problemen met het personeel en de ouders op moeten lossen. Er is sterk ingezet op het coachen van de locatiedirecteur en de IB-er. Onder andere daardoor is ook hier met succes een cultuuromslag gerealiseerd. De belangrijke thema’s voor de komende periode: •
Een nieuwe taalmethode kiezen, aanschaffen en goed implementeren;
•
Een nadere professionalisering op het model van directe instructie, met een accent op de onder- en de middenbouw.
•
Een goede borging van de verworvenheden van de afgelopen periode. Een het ander wordt gemonitord door klassenbezoeken van de locatiedirecteur
De beleidsmedewerker van het schoolbestuur komt binnen drie weken met een inhoudelijke en financiële uitwerking van deze thema’s. Deze school is volgens de Inspectie geen zeer zwakke school meer, maar staat nog wel op de lijst van 1 november 2008.
Oordeel: Positief
14 03XD
N
Beschikking
08/09
€ 16.500,--
09/10
€ 22.000,--
PCBO Jenaplan De Finne
Rottevalle
Deze school is in februari 2008 op de lijst van zeer zwakke scholen geplaatst. Na de zomer is de huidige locatiedirecteur aangesteld om het verbetertraject in te zetten. De locatiedirecteur geeft aan dat met het huidige team deze verbetering niet kan worden gerealiseerd. Het team hanteert de Jenaplan gedachtegoed als een dogma om veranderingen in de richting van een prestatiegerichte cultuur (gebruik van methoden en toetsen) te veroordelen. De locatiedirecteur zet het verbeterproces van de school in via de vaardigheden van de leraren. Er zal ook zeer stevig ingezet moeten worden op teambuilding: op 12 december is hierover een themadag gepland. Daarnaast zullen er op korte termijn verandering in de personele samenstelling van het team worden doorgevoerd. De centrale thema’s waar eventueel de gelden van de Provincie voor ingezet zullen worden zijn: •
Teambuilding
•
Visievorming, waarbij de Jenaplan benadering zal moeten worden aangepast, zodat er een goed werkbare relatie wordt gelegd met de effectieve school en het gebruik van methoden en toetsen.
•
Het realiseren van één zorglijn door de hele school. Daarbij zal de huidige IB-er aangevuld moeten worden door een collega IB-er die de zorg weer systematisch in de groepen brengt.
39
Het bestuur onderschrijft de doelstelling van de Provincie om de lijst met Friese zeer zwakke scholen op korte termijn fors te reduceren (zie ook 3 it Ambyld). De school komt op zeer korte termijn met een beknopte uitwerking plus een begroting. De beoordeling van wel of niet deze school extra financiering aan te bieden is niet gemakkelijk geweest. De reden is dat het team nog een wijziging moet ondergaan, voordat werkelijke verbeteringen gestalte kunnen krijgen. Hier heeft het bestuur een belangrijke taak te vervullen. De veranderingscapaciteit is op dit moment gering, een belangrijk criterium voor het bureau Boppeslach.
Oordeel: Positief
15 16HJ
N
Beschikking
08/09
€ 17.625,--
09/10
€ 23.500,--
Obs Oud-Oost Tjerk Hiddes
Leeuwarden
Het schoolbestuur Proloog spant zich ook terdege in om op deze school, het product van een fusie van drie locaties, het betere niveau van onderwijskwaliteit te borgen. Ook hier wisselingen in het team en bij de directie. De thema’s voor deze school zijn: •
Meer ondersteuning door onderwijsassistenten in de grote groepen van de onderbouw, zodat de leraren daar de verbeteringen verder kunnen borgen.
•
Het verder verbeteren van de taalontwikkeling bij de leerlingen van de onderbouw.
•
Het didactisch handelen van de leraren met een duidelijk accent op de bovenbouw.
Oordeel: Positief
16 16ZR
N
Beschikking
Obs Montessori
08/09
€ 18.750,--
09/10
€ 25.000,--
Leeuwarden
Het schoolbestuur Proloog onderschrijft voor alle scholen haar taak ervoor te zorgen dat de scholen op een voldoende kwaliteitsniveau komen en blijven. Deze school zoekt naar een goede combinatie van het gedachtegoed van Maria Montessori en de eisen van goed effectief onderwijs. Daarin wordt de school door het schoolbestuur gesteund. Ook hier waren wijzigingen in de teamopbouw en de aansturing door de directie noodzakelijk. De thema’s voor de komende tijd zijn:
40
•
De ondersteuning van de leraren door het inzetten van onderwijsassistenten, zodat de leraren verbeteringen goed kunnen voorbereiden en implementeren.
•
Begeleiding op het vlak van de spanning tussen het Montessori-onderwijs en twee belangrijke onderwijskundige thema’s: [1] het cursorisch onderwijs (specifiek op het terrein van rekenen/wiskunde met de methode Rekenrijk). [2] het voldoen aan het beoordelingskader van de inspectie van het onderwijs.
Oordeel: Positief
17 19RM
R
Beschikking
08/09
€ 18.750,--
09/10
€ 25.000,--
SBO De Kampingerhof
Oosterwolde
Een openhartig gesprek gevoerd met de algemeen directeur en de locatiedirecteur. Het schoolbestuur zet zich nadrukkelijk in voor een goede kwaliteit van alle onder het bestuur ressorterende scholen. De locatiedirecteur geeft aan dat de volgende onderwerpen voor de komende twee jaren van groot belang zijn: •
Competenties van de leraren verbeteren door inzet van VIB
•
Goed onderwijsaanbod op het domein van de sociaal emotionele vorming.
•
Verbeteren van de leerlijn spelling
•
Meewerken aan een goed LVS dat past bij het SBO en passend onderwijs.
Wij hebben voldoende vertrouwen in dit programma
Oordeel: Positief
Beschikking
08/09
€ 17.625,--
09/10
€ 23.500,--
41
BIJLAGE B Evaluatie project Boppeslach 2008/2009 Inleiding Bureau Boppeslach baseert haar bevindingen in de evaluatie van het tweede projectjaar op: o gesprekken met besturen, directies, interne begeleiders en/of taalcoördinatoren; o analyses van jaarplannen en de inhoudelijke- en financiële verantwoordingen 2008 – 2009 van de Boppeslach-scholen; o regiobijeenkomsten; besturen en directies in gesprek met een gedeputeerde en de projectleider. Deze evaluatie is zorgvuldig opgezet, maar voldoet niet aan alle hiervoor geldende wetenschappelijke eisen. De Fryske Akademy heeft de opdracht om een onafhankelijke en betrouwbare evaluatie te leveren over de voortgang op de scholen in het project Boppeslach. Zij zal conform de afspraak met Provinciale Staten in mei 2010 een eerste tussenrapportage presenteren. Aantal scholen Het project Boppeslach is in 2007 gestart met 88 scholen. In december 2008 zijn 17 zeer zwakke scholen gaan deelnemen aan het project. Deze evaluatie betreft dus in totaal 105 scholen. 36 daarvan, de A-scholen- leggen het accent op integraal taalbeleid; de rest, de B-scholen- leggen het accent op onderwijskundige kwaliteit. Algemene bevinding Uit onze analyse blijkt dat 90 à 95% van de zgn. Boppeslachscholen (ook) in het tweede projectjaar september 2008 – september 2009 aantoonbare vorderingen boekt. De positieve resultaten van het eerste projectjaar zijn hiermee bestendigd en verder uitgebouwd. De vorderingen die de scholen maken stemmen hoopvol in het perspectief van de te realiseren doelstellingen. De stellige indruk bestaat dat na twee jaar intensief werken bijna alle scholen, uiteraard met uiteenlopende accenten en in wisselend tempo, op koers liggen. Bevindingen per onderdeel A. De prestaties van leerlingen; B. De onderwijskwaliteit van scholen; C. De kritische succesfactoren (processen) voor kwalitatief verantwoord onderwijs. D. Financiële bijdragen van schoolbesturen en gemeenten aan de uitvoering van projectplannen. A. De prestaties van leerlingen Het kerndoel van Boppeslach is dat ‘leerlingen meer gaan profiteren van het onderwijsaanbod’. Leerlingen dienen minimaal te presteren op het niveau van het landelijke gemiddelde. Hier ligt het beslissende criterium voor het succes of falen van alle investeringen en geleverde inspanningen. • 70 á 75% van de scholen meldt betere leerresultaten. Dit geldt vooral voor de onderdelen ontluikende geletterdheid, woordenschat en technisch lezen. • Een kleiner aantal scholen meldt vorderingen bij de vakken begrijpend lezen en rekenen/wiskunde. In het perspectief van de zich ontwikkelende kennissamenleving vraagt dit om een inhaalslag voor de bovenbouw, met specifieke aandacht voor ‘informatievaardigheden en mediawijsheid’. 42
•
•
•
Er is nog niet een hogere uitstroom naar het HAVO/VWO vast te stellen. Dit is pas mogelijk als de prestaties van leerlingen over de hele linie duidelijk zijn verbeterd. De effecten van de niet-cognitieve programmaonderdelen, zoals zelfstandig werken, coöperatief leren (peer teaching) en sociaal-emotionele ontwikkeling, vertonen een positieve trend. De uitkomsten zijn meestal ‘tentatief’ geformuleerd. Aandacht voor het concept ‘meervoudige intelligentie’ (verbaal, praktisch, visueel, motorisch e.d.) en verschillende leerstijlen van leerlingen ‘staat nog in de kinderschoenen’.
B. De onderwijskwaliteit van scholen. De beoordeling door de onderwijsinspectie is een belangrijke indicator voor de onderwijskwaliteit. Uit haar maandelijkse overzichten blijkt een duidelijke afname van het aantal zeer zwakke scholen in Fryslân. Dit betekent dat de tussen- en eindopbrengsten van deze scholen, dus de leerprestaties van leerlingen (zie A.), voldoende zijn geworden. • Het aantal ‘zeer zwakke’ scholen is van 26 teruggebracht naar 14 (een netto winst van 12); deze voldoen weer aan de kwaliteitseisen van de onderwijsinspectie. • Het aantal ‘zwakke’ scholen is van 70 teruggebracht naar 57. Dit is een indicatie, omdat we (nog) niet beschikken over een actuele en betrouwbare lijst. • Het precieze aantal taal- en/of rekenzwakke scholen is niet exact bekend. Hierover doet de onderwijsinspectie geen mededelingen. Bij deze scholen is een flinke verbetering van opbrengsten mogelijk. • 36 A-scholen hebben expliciet gekozen voor het traject integraal taalbeleid. Bij 8 scholen zijn om uiteenlopende redenen in het tweede jaar stagnaties opgetreden. Van de B- scholen hebben er 15 ook integraal taalbeleid geagendeerd. • De beschikbaarheid van de taalmethode Studio F is een groot succes. 385 scholen hebben het materiaal aangeschaft, meer dan 100 scholen implementeren de methode. • Een toenemend aantal scholen (35) heeft een ‘Frysk(e) dei(diel)’ ingevoerd voor meer systematiek in de taalhantering. • 27 scholen werken volgens het model ‘Trije Talige Skoalle’; 10 zijn gecertificeerd. Een toename van 7. Tientallen scholen functioneren als ‘twatalige skoalle’, een aantal daarvan heeft geen ambitie om drietalig te worden. • Ongeveer 90 peuterspeelzalen/kinderdagverblijven zijn frysktalig/tweetalig. Een toename van 10. C. De kritische succesfactoren. Het is noodzakelijk dat de kwaliteit van het onderwijs verbetert, willen de beoogde effecten bij de leerlingen kunnen worden bereikt. Uit effectiviteitonderzoeken blijkt dat de professionaliteit van de leerkracht voor ongeveer 67% de kwaliteit bepaalt, en de meer indirecte (‘distale‘) groepsoverstijgende schoolfactoren voor de resterende 33%. Investeren in primaire processen is van groot belang, maar wel in samenhang met positief ondersteunende organisatiekenmerken. Deze onderzoeksuitkomsten zijn leidend bij de filosofie en aanpak van Boppeslach. Tegen deze achtergrond volgt nu een overzicht van de meest bepalende kwaliteitsfactoren en vorderingen die de Boppeslachscholen hebben gemaakt.
43
•
•
•
•
• •
•
•
•
•
•
•
Er is sprake van een hoopgevende ontwikkeling m.b.t. de prestatiegerichte cultuur en het opbrengstgericht werken, een cruciale succesfactor. De meeste scholen hebben dit onderwerp geagendeerd. Dragers van de beoogde cultuurverandering zijn de leerkrachten. Zij zijn idealiter de eigenaars. Voldoende urgentiebesef, inzicht in de voordelen van de verandering, vertrouwen in de haalbaarheid ervan en betere prestaties van hun leerlingen zijn hierbij onmisbaar. Het planmatig werken (het toepassen van de ‘PDCA-cyclus’), de kwaliteitszorg, is verder verbeterd. Alle scholen maken vorderingen. Het onderdeel ‘doelstellingen formuleren’ kan concreter, zodat de evaluatie meer betekenis krijgt voor de verdere kwaliteitsverbetering in de school. Het zelfevaluerende vermogen van een school is ook een belangrijke succesfactor. De didactische en managementcompetenties, i.c. directe instructie en klassenmanagement/zelfstandig werken, van leerkrachten zijn op >75% van de scholen (sterk) verbeterd. Dit is, zoals we hebben gezien, de sleutelfactor m.b.t. onderwijskwaliteit. Activerende/uitdagende interacties met en tussen leerlingen, evenals het ‘productief’ kunnen differentiëren zijn belangrijke ontwikkelpunten. Uitlokken, ‘verleiden’ en boeien. De locatiedirecteur functioneert, ondanks soms krappe faciliteiten, steeds meer als onderwijskundig leider en coach. Hij/zij doet klassenbezoeken en houdt feedbackgesprekken. Als cultuurbouwer (zie de succesfactor ‘prestatiegerichte’ cultuur) met aandacht voor de gezamenlijke formulering van visie en uitdagende leerdoelen is er nog ontwikkeling mogelijk. De inbreng van interne begeleiders, op het domein ‘zorg en begeleiding’, wordt steeds nadrukkelijker en professioneler. Rond de negentig opgeleide taalcoördinatoren bezoeken de regionale netwerken en provinciale bijeenkomsten. Hun positie om in scholen meertalig taalbeleid op te zetten en in te voeren lijkt -gelet op de budgettaire grenzen- onder druk te staan. Het schoolteam functioneert, door de opzet van collegiale consultatie en video interactie begeleiding, steeds meer als (professionele) leer- en werkgemeenschap. Een punt van zorg is (het gebrek aan) de stabiliteit en daarmee de veranderingscapaciteit/productiviteit van een behoorlijk aantal teams (15 á 20 %). Dit onderwerp vraagt extra aandacht van het bestuur. Schoolbesturen ontwikkelen een bestuursmonitor/kwaliteits- (‘early warning’) systeem om te voorkomen dat scholen als ‘(zeer) zwak’ worden beoordeeld door de Inspectie. Ondanks grote verschillen in hun positionering, blijkt hiermee toenemende betrokkenheid bij het op peil brengen/houden van de onderwijskwaliteit in hun scholen. De kernvraag is/wordt of ‘de besproken verworvenheden in de Boppeslachscholen duurzaam van aard zullen zijn?’ Met andere woorden,‘in hoeverre neemt ook in de toekomst de veranderingscapaciteit, het zelfstandig probleemoplossende vermogen van de projectscholen toe. Bij de uitvoering van plannen is bij het merendeel der scholen de constructieve rol van de ouders te gering. De benadering is teveel eenzijdig vanuit het instituut school. Bovendien worden vooral tekortkomingen, ‘veeleisende’ of ‘verwaarlozende’ ouders, aan de orde gesteld. Partners van scholen, zoals School Maatschappelijk Werk en Bureau Jeugdzorg, kunnen hier een actieve(re) rol spelen. De aanschaf van up-to-date ‘gereedschap’, denk aan ‘moderne’ methoden en digitale schoolborden, betekent voor veel scholen een krachtige kwaliteitsimpuls. De mogelijkheden van e-learning en de rol van internet, het ‘mediawijs’ maken van leerlingen, verdienen in de onderwijsontwikkeling veel meer aandacht. Experimenteren en innoveren is voor het onderwijs een uitdaging. De aanschaf en het gebruik van Studio F is succesvol. Het gebruik van de verschillende niveaus geeft op scholen de meeste moeilijkheden.
44
D.
Financiële bijdragen schoolbesturen en gemeenten voor de uitvoering van projectplannen. Het blijkt dat 82% van de schoolbesturen in het kader van Boppeslach een financiële bijdrage levert voor de uitvoering van de projectplannen. Uit een nader onderzoek van begin september 2009 blijkt dat deze 42 schoolbesturen gezamenlijk een bijdrage leveren van € 875.000. De bijdragen per bestuur variëren sterk van ruim € 3.000 tot ongeveer € 80.000. Uit hetzelfde onderzoek blijkt dat acht gemeenten specifiek bijdragen aan de kosten van de uitvoering van een of meer projectplannen Boppeslach. De gezamenlijke bijdrage van deze gemeenten is ruim € 300.000, maar ook hier is de variatie groot. Eind 2009 zijn de gemeentelijke investeringen in de kwaliteit van het basisonderwijs geïnventariseerd. Wij hebben van 11 gemeenten gegevens ontvangen. Deze gemeenten geven gezamenlijk ruim € 2.3 miljoen uit aan de kwaliteit van het basisonderwijs. Dit bedrag wordt als volgt besteed: • Inzet van externe deskundigen ruim: € 750.000 • Investering in middelen en materialen ruim: € 650.000 • Professionalisering van het onderwijspersoneel € 450.000 • Extra taakuren € 450.000
Perspectief. De resultaten van het tweede projectjaar laten voortgaande en hoopgevende vorderingen in de Boppeslachscholen zien. Met het oog op de ‘duurzaamheid van verbeteringen’ zal echter steeds nadrukkelijker een beroep worden gedaan op het vasthouden en verder verdiepen van verworvenheden. Vaak treedt na een enthousiast begin een ‘motivatiedip’ op bij de betrokkenen. Men raakt verzadigd of teleurgesteld. Het komt nu mede aan op doorzettingsvermogen, het hebben van ‘een lange adem’. Directie en het bestuur dienen op dit fenomeen bedacht te zijn en tijdig gepaste maatregelen te nemen. Aan de hardnekkige en complexe problematiek van onderwijsachterstanden liggen provinciebrede contextuele factoren van culturele en sociaal - economische aard ten grondslag. Dit vraagt een goed onderbouwde, samenhangende aanpak die over vele jaren moet worden volgehouden. De meest kritische succesfactor is de absolute wil en collectieve ambitie van alle relevante actoren in diverse sectoren om koersvast met vereende krachten ‘de achterhoede’ in onderwijsland te kunnen verlaten. De school kan het niet zonder bondgenoten!
Toelichting en achtergrondinformatie. In deze bijlage worden de doelstellingen en de beoogde effecten (output en outcome) nader omschreven. Vervolgens krijgen de belangrijkste kritische succesfactoren (processen) en de voortgang hiervan binnen de scholen aandacht. I. Inleiding. • Provinciale en Gedeputeerde Staten worden ieder jaar geïnformeerd over de voortgang en de tussenresultaten van het project Boppeslach. Hoe zijn de verbeterprocessen verlopen op de Boppeslachscholen en tot welke resultaten hebben de investeringen in dit tweede projectjaar geleid.
45
•
Het project Boppeslach duurt in eerste instantie vier jaar. Dit is conform de provinciale begrotingssystematiek 2007 – 2010. Het staat tevens in het verder reikend perspectief van 2015. Immers de onderwijsnota Boppeslach geeft verschillende (tussen) doelstellingen aan voor de jaren na 2010. Deze staan allemaal in dienst van de ambitie dat de kwaliteit van het Friese basisonderwijs in 2015 bij de landelijke top drie hoort. Het integrale taalbeleid geldt hierbij als een cruciaal inhoudelijk hoofdbestanddeel.
II. Projectdoel 2015 • Het overkoepelende einddoel van de provinciale onderwijsnota Boppeslach 20072010 is dat: ‘in 2015 de kwaliteit van het basisonderwijs in onze provincie behoort tot de landelijke top drie’. • De tussendoelen zijn verdeeld over twee hoofddomeinen die onlosmakelijk met elkaar zijn verbonden, n.l.: ‘kwaliteit basisonderwijs’ en ‘integraal taalbeleid’. Kwaliteit is enerzijds een ‘meervoudig begrip’ met verschillende dimensies, waaronder het aanbod van meertalige inhouden. Anderzijds kan de aandacht voor meertalige onderwijsinhouden niet zonder de nadrukkelijke betrokkenheid van diverse kwaliteitsdimensies. Denk hierbij vooral aan opbrengstgericht werken, hoge verwachtingen, deskundigheidsbevordering leerkrachten en onderwijskundig leiderschap. Dit betekent concreet dat: • De taal- en rekenprestaties en de kennis van de wereld (natuur en cultuur) inclusief (digitale) informatieverwerking van de leerlingen aan het einde van de basisschool minstens op het landelijke gemiddelde liggen. Dit betekent dat de prestaties van ‘niet gewogen leerlingen’ met 2 á 4 maanden dienen te verbeteren en die van ‘gewogen leerlingen’ met 7 á 12 maanden op resp. taal en rekenen/wiskunde. • De uitstroom vanuit het basisonderwijs naar het HAVO/VWO op het landelijke gemiddelde ligt (66%). Dit houdt in dat resp. ongeveer 2% (HAVO) en 5% (VWO) meer basisschoolleerlingen deze vormen van voortgezet onderwijs gaan volgen. • Het aantal zeer zwakke en zwakke scholen drastisch en duurzaam is gereduceerd. Per 1 september 2008 staan 26 Friese scholen (5% van het totale aantal) op de lijst van ‘zeer zwakke scholen’ van de Onderwijsinspectie. Ook het aantal zwakke scholen in onze provincie is relatief hoog en vraagt om extra inspanningen. Het streefdoel is < 6 zeer zwakke scholen en < 39 zwakke scholen in onze provincie per 1 september 2011. • Het aantal ‘Trije Talige Skoallen’ 100 bedraagt. Dat is 20% van het totale aantal basisscholen. Volgens Provinciale Staten zou dit 50 (12%) moeten zijn per 31 december 2012. Op 1 september 2008 werken 20 scholen met het model ‘Trije Talige Skoalle’. Dit betekent dat het aantal scholen dat actief aan de slag gaat integraal taalbeleid moet toenemen.
III. Projectdoelstellingen 2007-2010 en 2011-2015 Het lange termijn doel voor 2015 is hierboven geconcretiseerd. In de nota Boppeslach staan echter tussendoelstellingen genoemd als mijlpalen op weg naar het einddoel. Bijvoorbeeld in het jaar 2011: ‘scholen hebben een prestatiegerichte cultuur’ en in 2015: ‘scholen hebben een eigen achterstandenbeleid’.
IV. Primair Onderwijs 46
‘Proloog’. • De ‘filosofie’ van het projectbureau Boppeslach komt in het kort neer op ‘wat doet ertoe’ en ‘wat werkt’. Anders gezegd: wat zijn de belangrijkste (kritische) succesfactoren die de onderwijskwaliteit bepalen en welke interventies kunnen deze factoren positief beïnvloeden. Centrale begrippen zijn: competente en gemotiveerde leerkrachten en leidinggevenden, een ambitieuze en de prestatiegerichte cultuur, het lerende en probleemoplossende vermogen van een school. Deze ‘filosofie’ staat centraal in alle communicatie met de schoolbesturen en scholen. • Schoolverbetering impliceert de verandering van overtuigingen én gedragswijzen van leerkrachten, (bovenschoolse) directies en teams. Dit vraagt dikwijls veel inspanning en een lange adem. Hiervoor zijn, in het kader van een omvangrijk en ambitieus project als Boppeslach, goed onderbouwde innovatietrajecten nodig van zeker 6 tot 8 jaar. • Aantoonbare en duurzame effecten bij leerlingen kunnen pas worden verwacht zodra de kwaliteit van onderwijsleerprocessen in de groepen in combinatie met ondersteunende school- en omgevingscondities zijn verbeterd. Op korte termijn zijn wel successen op deelterreinen, zoals technisch lezen en spelling, mogelijk. Hogere cognitieve (begrijpend lezen, informatieverwerking en rekenen/wiskunde) en metacognitieve vaardigheden (‘leren leren’) vergen veel meer tijd en hoogwaardige professionaliteit van leerkrachten en team. • Het is belangrijk dat de noodzakelijke verbeterprocessen in de scholen van onze provincie plaats vinden in een meertalige context. Prestatiegerichte cultuur • De meeste scholen hebben hun medewerking toegezegd aan de realisering van het uiteindelijke projectdoel ‘in 2015 onderwijskundig horen bij de landelijke top drie’. Steeds meer scholen plaatsen het thema opbrengstgericht werken op de agenda. Er is in de alledaagse praktijk van scholen een geleidelijke ontwikkeling waar te nemen met betrekking tot een prestatiegerichte cultuur met focus op de resultaten van leerlingen. Uit communicatie met de scholen blijkt dat een dergelijke cultuuromslag kennelijk meer tijd vraagt dan aanvankelijk werd vermoed. ‘Behoudende’ opvattingen en routines, zijn hardnekkig. Externe druk geeft nogal eens aanleiding tot voorlopige en vooral instrumentele schijnaanpassingen (‘cosmetica’). Zo krijgt bijvoorbeeld de invoering van een leerlingvolgsysteem een te geringe functie in de beleidsontwikkeling of de nieuwe didactiek bij een nieuwe methode wordt door de leerkrachten niet toegepast. • Enkele vaak door de scholen genoemde kritische kwaliteits- (succes) factoren zijn: o een planmatige verbetering van leerprestaties bij de kernvakken; o het werken met tussen- en einddoelstellingen voor leerlingen; o het volgen en analyseren van de vorderingen van leerlingen met een (methodeonafhankelijk) toetssysteem; o het werken met groeps- en handelingsplannen in één zorgroute; o de aanschaf van up-to-date (digitaal) onderwijsleermateriaal; o de investering in didactische scholing van leerkrachten. Probleemoplossend vermogen • De onderwijskwaliteit van de scholen in onze provincie dient beter te worden. Dit betekent een flinke afname van het aantal zeer zwakke en zwakke scholen, maar ook hogere tussen- en eindopbrengsten. Het te hoge aantal taal- en/of rekenzwakke scholen dient ook fors af te nemen. • Een belangrijk gegeven is dat de leerachterstanden in het basisonderwijs volgens diverse onderzoeken in de bovenbouw ‘tot stand komen’, zich manifesteren. Tot in de middenbouw scoren leerlingen rondom het landelijke gemiddelde. Over de precieze oorzaken van dit verschijnsel bestaat nog geen eenduidig beeld, toch zijn acties van groot belang. 47
•
•
Een ander cruciaal doel is dat scholen leren zelfstandig verbeter- en vernieuwingsprocessen op te pakken en tot een goed eind te brengen. Ze zijn steeds meer in staat om veranderingen zelf in te voeren en de daarmee gepaard gaande problemen op te lossen. Dit vergt de opbouw en het systematiseren van eigen expertise. Dat kan niet zonder risico’s durven te nemen en te experimenteren. Aldus kunnen vanuit een eigen aanpak specifieke hulpvragen aan adviseurs worden gesteld. Het collegiaal consulteren, het van en met elkaar leren binnen teams ontwikkelt zich goed. Het belang van bovenschoolse samenwerkingsverbanden met gerichte en productieve uitwisselingsrelaties krijgt de laatste tijd veel nadruk (M. Fullan). Scholen stellen zich vaak te afhankelijk op ten opzichte van externe expertise, hun eigen beleidsvoerende vermogen kan krachtiger en zelfbewuster. Bureau Boppeslach zal de komende tijd onderzoeken hoe het is gesteld met de veranderingscapaciteit van de Boppeslach-scholen.
Planmatig werken • Alle Boppeslach-scholen hebben een jaarplan 2008 - 2009 geschreven in een meerjarig perspectief. Het hiervoor beschikbaar gestelde format is bedoeld als een belangrijk hulpmiddel voor het team in het zich eigen maken van een planmatige werkwijze. Een dergelijke cyclische aanpak, mits flexibel toegepast, wordt gezien als een belangrijke voorwaardelijke kwaliteitsfactor (kwaliteitszorg). • De plannen bestaan uit vijf onderdelen: probleemanalyse (leerlingenresultaten groepen 1 - 8), bepaling beginsituatie (kwaliteitsprofiel van de school, sterkte - zwakte analyse), formulering doelstellingen (voor leerlingen, leerkrachten, team, directeur en ouders), keuze verbeteractiviteiten (wie doet wat wanneer om de doelen te realiseren) en evaluatie (welke doelen zijn bereikt, welke doelen niet met consequenties). Bijna alle scholen hebben hier veel werk van gemaakt; 20 á 25% van het totale aantal hebben ‘voorbeeldige’ plannen geschreven. • Een aantal scholen kan op verschillende onderdelen hun plannen nog verder aanscherpen. Dit varieert van het concreter formuleren van doelen, een steviger positie geven aan het kwaliteitsprofiel van de eigen school, tot de uitvoering van evaluaties die specifieke informatie verschaffen over vorderingen en stagnaties van het verbeterproces gevolgd door consequenties in de vorm van interventies. • Opvallend is dat veel scholen moeite hebben met prioriteiten stellen en focussen, het activiteitenveld is te breed. • De invloed van het toezichtkader van de onderwijsinspectie op de inhoud van de plannen is aanzienlijk. Aspecten van onderwijskwaliteit, die door de inspectie als ontoereikend zijn beoordeeld, komen eigenlijk altijd in de activiteitenplanning aan de orde. We volgen het in de nota Boppeslach gemaakte onderscheid tussen de themavelden ‘integraal taalbeleid’ en ‘kwaliteit basisonderwijs’. A. Integraal taalbeleid • Bijna alle scholen (ruim 90%) hebben een taalonderdeel als inhoudelijk verbeteronderwerp gekozen: woordenschat, (voortgezet) technisch en/of begrijpend lezen, spelling en taalbeschouwing. Een integrale aanpak van taalleren staat op veel scholen nog in de kinderschoenen. • Steeds meer scholen zijn van mening dat hierbij de ‘memmetaal’ van leerlingen niet langer kan worden ‘genegeerd’, maar volop aandacht dient te krijgen bij de ontwikkeling van integraal taalbeleid. De ontwikkelingen in de praktijk houden overigens geen gelijke tred met de genoemde trend in de meningsvorming.
48
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Per 1 september 2009 hebben 120 leerkrachten de opleiding taalcoördinator gevolgd. Hiervan bezoeken 90 taalcoördinatoren regelmatig de regionale netwerken en provinciale bijeenkomsten. Het blijkt dat de faciliteiten en de positie van taalcoördinatoren onder druk staan vanwege budgettaire grenzen, zodat de gevolgde opleiding een te gering effect heeft op de schoolontwikkeling. De taalmethode Studio F is een succes. Het materiaal voorziet in een behoefte van scholen om een leidraad te hebben bij de invoering van het vak Frysk. 385 scholen hebben deze taalmethode aangeschaft. Ruim 100 scholen zijn bezig om te leren werken met Studio F. Een deel van de scholen wil op deze manier aan de wettelijke verplichting voldoen. De Fryske Akademy doet onderzoek naar de mate van implementatie van Studio F en de effecten hiervan op de prestaties van leerlingen. Een toenemend aantal scholen heeft een ‘Frysk(e) dei(diel)’ ingevoerd, om meer systematiek in de taalhantering van leerkrachten en leerlingen te krijgen. Systeemscheiding is een belangrijk aspect van meertalig onderwijs. Scholen hebben behoefte aan suggesties en materialen om de beschikbaar gestelde tijd zinvol te benutten. Per 1 september 2009 werken 27 scholen volgens het model ‘Trije Talige Skoalle’. 10 hiervan zijn gecertificeerd. In het project Boppeslach ontwikkelt een tiental projectscholen zich herkenbaar in het perspectief van de ‘Trije Talige Skoalle’. 20 à 30 scholen functioneren als ‘twa-talige skoalle’. Er is onduidelijkheid met betrekking tot de geldigheid van het Foech Frysk. Met de beide Hogescholen zijn gesprekken gestart om het cursusaanbod voor het Foech Frysk te actualiseren en aan het onderwijsveld te presenteren. Het is momenteel niet exact bekend hoeveel leerkrachten beschikken over het Foech Frysk, mede als gevolg van de vraag wanneer nog gesproken kan worden van een ‘geldig Foech’. Ongeveer 10% van de taalscholen heeft een methode voor Engels aangeschaft. Een paar scholen investeert in de nascholing Engels. Op 14% van de taalscholen is een ‘native speaker’ werkzaam. Enkele scholen doen mee aan het examen Frysk en/of het Anglia examen. Er zijn momenteel 90 ‘frysktalige’ peuterspeelzalen/kinderdagverblijven. De bedoeling is om de doorgaande lijn tussen peuterspeelzaal en basisschool aan de orde te stellen. Als voorbeeld geldt het project te Veenwouden in de gemeente Dantumadiel. In gesprekken met scholen blijkt dat men in de praktijk minder oog heeft voor ‘de kansen en rijkdom van meertaligheid’ dan de positieve trend doet vermoeden. Bezwaren en complicaties krijgen voorrang; men vindt bijv. kwaliteitsverbetering belangrijker dan het Frysk. Bovendien vinden ouders het Nederlands en/of het Engels veel belangrijker voor de toekomst van hun kinderen. Het ‘earme Frysk’ van de leerlingen (en ouders) vormt een struikelblok, evenals het gebrek aan onderwijstijd en het feit dat leerkrachten niet beschikken over de vereiste competenties, dus eerst de Nederlandse taal op peil en dan…. Op het terrein van meertaligheid is door bijvoorbeeld onderstaande maatregelen winst te behalen: o heldere taakverdeling en intensieve samenwerking tussen betrokken (onafhankelijke) uitvoeringsinstellingen onder een krachtige resultaatgerichte regie van de provincie; o de ‘voordelen’ van meertaligheid, ook als socio-linguïstisch verschijnsel, helder communiceren; o in kaart brengen van lokale krachtenvelden van voorstanders, volgers en ‘tegenstanders’; o op zoek gaan naar manifeste, maar ook latente potenties in bijvoorbeeld scholen die met meertaligheid op de korte(re) termijn aan de slag willen; o overwogen en realistische strategiekeuze met focus (‘niet aan dode paarden trekken’); o maatwerk bieden en bruikbare aanbevelingen verstrekken; o waken voor een te ‘politiek-ideologische en dogmatische’ benadering; o campagne voor ouders
49
B. Kwaliteit Basisonderwijs. Participatie • Per 1 september 2007 zijn 51 (B) projectscholen enthousiast van start gegaan. In dit tweede jaar is door de teams verder gewerkt aan de verbetering van de onderwijskwaliteit. Op de meeste scholen is men voortvarend te werk gegaan en zijn duidelijke stappen gezet. • Van de 51 scholen die gekozen hebben voor het thema Kwaliteit, besteden 15 specifiek aandacht aan het opzetten en in de praktijk brengen van integraal taalbeleid. • Per 1 december 2008 zijn 17 zeer zwakke scholen, voor een periode van bijna twee jaar, gaan deelnemen aan Boppeslach. Met deze maatregel maken alle scholen, die op de betreffende lijst van de Onderwijsinspectie staan, gebruik van de provinciale faciliteiten. Het in uitvoering zijnde verbeterplan, geschreven voor de Onderwijsinspectie, is door bureau Boppeslach geaccepteerd als geldig document. Het aantal scholen dat heeft gekozen voor het themaveld kwaliteit is nu dus 68. • Het aantal zwakke scholen is (nog) niet exact bekend. De inspectie publiceert de betreffende overzichten niet, omdat deze frequent wisselen. Via schoolbesturen krijgen we geleidelijk wel een actueel beeld. Het aantal is met ongeveer 15 afgenomen, maar tegelijkertijd zijn er 6 bij gekomen. De opvatting in het onderwijsveld bestaat dat een kleine school geen faire beoordeling krijgt van de inspectie en meer kans loopt op een ‘aangepast arrangement’. Praktijkgerichte professionalisering • Bijna alle scholen (90 á 95%) blijven veel investeren in de versterking van didactische competenties van leerkrachten, in het bijzonder de directe en gedifferentieerde instructie en het klassenmanagement. Een terechte investering, immers competente en gemotiveerde leerkrachten die trots zijn op hun vak, vormen de kern van goed onderwijs. • Ongeveer vijfenveertig scholen (75 á 80%) melden vorderingen op het terrein ‘implementeren didactiek nieuwe methode’ (denk aan Estafette); ruim veertig scholen (70%) bij ‘effectieve/gedifferentieerde instructie’; dertig scholen (60%) bij ‘algemene leerkrachtcompetenties’ en vijfenveertig scholen (75 á 80%) bij ‘klassenmanagement/effectieve leertijd’. • Klassenbezoeken, vaak met video opnames (Video Interactie Begeleiding) door directeuren en/of (interne) begeleiders, en collegiale consultaties zijn frequent gebruikte effectieve methodieken. Scholen ontwikkelen zich op deze wijze ook steeds meer tot (professionele) leer- en werkgemeenschappen door ‘met en van elkaar te leren’. De uitwisseling tussen scholen onderling geeft vooralsnog, ondanks geuite wensen en landelijke ontwikkelingen, een gevarieerd en fragmentarisch beeld. • De directeur functioneert steeds vaker als onderwijskundig leider en coach. Dit blijkt uit de toename van klassenbezoeken met persoonlijke feedbackgesprekken: ‘men komt op de werkvloer’. Toch vindt 30% dat men over te weinig faciliteiten beschikt. Gezamenlijke visieontwikkeling in open dialoog, kennisdeling en samenwerking, verdienen meer aandacht. Leidend hierbij is het bouwen aan een prestatiegerichte en onderzoekende cultuur. Er wordt (te) veel gesteund op externe deskundigheid en menskracht. Gekozen wordt voor ‘outsourcing’. • De interne begeleiders krijgen steeds meer ‘professionele status’ en meer beleidsmatige invloed, dankzij specifieke scholingstrajecten en ruimere faciliteiten. Riskant hierbij is dat de directeur op te grote afstand komt te staan. Dit blijkt minder te gelden voor de taalcoördinator. Zeker op een tiental scholen is geen taalcoördinator aanwezig. Verder blijkt dat te weinig faciliteiten in tijd beschikbaar worden gesteld om hun functie goed uit te voeren. • Het functioneren van het team staat vaker op de agenda. Op zoek gaan naar talenten en passies van leerkrachten en deze vervolgens via uiteenlopende teamrollen een plaats geven in het team hoort hierbij (de teamrollen van Belbin).
50
•
Op 20 á 25% van de scholen is de team- en/of directiestabiliteit onvoldoende, een duidelijk belemmerende factor. De wisselingen zijn vaak een gevolg van incompetentie en conflicten, zelfverkozen mobiliteit, maar ook van ziekte. We zien dat besturen en directies krachtiger in dergelijke situaties gaan ingrijpen, met de nodige financiële consequenties. Wel blijkt er sprake te zijn van ‘achterstallig onderhoud’ bij vooral de (zeer) zwakke scholen. De positie van het bestuur/de algemeen directeur is wisselend. Soms is er sprake van een duidelijke centrale regie, maar ook komt voor dat de individuele directeuren en teams veel ruimte hebben voor eigen initiatieven en accenten. Ontwikkeling op de terreinen personeels-, professionaliserings-, financiëel en onderwijskundig beleid geeft ook een zeer gevarieerd beeld.
(Zeer) zwakke scholen • Zeventien scholen en hun besturen hebben gebruik gemaakt van de mogelijkheid om tussentijds, december 2008, in het project Boppeslach te stappen. Dit geeft hun de mogelijkheid het uitgestippelde traject te intensiveren, waardoor het verbeterproces korter zal kunnen duren. Met het bestuur is wel afgesproken dat voorkomen zal worden dat andere scholen in de categorie ‘zeer zwak’ terecht komen. Hiervoor zal aandacht moeten worden besteed aan de opzet en de toepassing van een bestuursmonitor (systeem van ‘early warning’). • Veertien projectscholen zijn volgens het oordeel van de inspectie nog ‘zeer zwak’. Dit betekent (netto) tien scholen minder op de ‘lijst zeer zwakke scholen’ van de onderwijsinspectie. Een forse winst, waar alle betrokkenen zeer tevreden over kunnen zijn. De besturen en scholen blijken gefocust te zijn om aan de inspectienormen te voldoen. • Ook het aantal zwakke scholen is met ongeveer dertien (van 70 naar 57) terug gebracht. De getallen zijn indicatief omdat het exacte aantal op beide tijdstippen niet bekend was. • Een belangrijke indicator voor de beoordelingen ‘zeer zwak’ of ‘zwak’ zijn de tussenen eindopbrengsten van de school. Door de afname van het aantal zeer zwakke en zwakke scholen is het prestatiepeil van de leerlingen verbeterd. • Meer zicht op de taal- en rekenzwakke scholen is nuttig, omdat hier aanmerkelijke mogelijkheden zijn om het prestatieniveau van de Friese leerlingen te verhogen. Prestaties leerlingen • Ondanks de eerder gemaakte opmerking over de condities en het tijdstip van te verwachten effecten bij leerlingen, kunnen toch weer in het tweede projectjaar duidelijke resultaten worden genoemd. De scholen blijken zich planmatiger en krachtiger, onder het thema ‘opbrengstgericht werken’, te richten op de prestatieverbetering van leerlingen op de kernvakken. • Ongeveer 65% van de scholen meldt dat, volgens het verloop van de scores op hun leerlingvolgsysteem (trendanalyse), het technisch lezen is verbeterd. • 30% meldt vooruitgang op begrijpend lezen, woordenschat, en/of rekenen/wiskunde. Hier is en moet nog veel winst worden gemaakt, vooral in de bovenbouw van de basisschool. • 15% ziet bij de leerlingen vorderingen in de beheersing van het Frysk. Het beschikbare toetsinstrumentarium, methodegebonden toetsen en de AFUK-toets, op dit domein voldoet niet volledig aan algemeen geldende psychometrische kwaliteitseisen. De voorbereidingen voor de constructie van een methodeonafhankelijke (eind)toets, bijvoorbeeld door CITO, zijn gestart. • 85 à 90% besteedt aandacht aan het zelfstandig werken. De meest genoemde reden is dat leerkrachten tijd en ruimte krijgen om zorgleerlingen extra aandacht te kunnen geven. Het vermelden van objectief vastgestelde vorderingen bij leerlingen op dit terrein blijft achterwege.
51
• •
•
•
Bij 20 à 25% staat het coöperatief leren op de agenda. Uitspraken over vorderingen op dit terrein zijn niet vermeld. 5 à 10% wil rekening houden met de verschillende intelligenties en leerstijlen van leerlingen (meervoudige intelligentie). De uitwerking blijft nog globaal en over de resultaten worden geen mededelingen gedaan. 15 á 20% heeft de sociaal-emotionele ontwikkeling als onderwerp gekozen. Vooruitgang op dit onderdeel komt te weinig aan de orde, terwijl vaak wel Viseon van CITO als meetinstrument wordt aangeschaft. Bovengenoemde resultaten op de diverse domeinen zijn door de scholen zelf verzameld en geïnterpreteerd. Spannend is of deze resultaten worden bevestigd door de onafhankelijke meting uitgevoerd door de Fryske Akademy.
Fryske Akademy De Fryske Akademy is in het najaar van 2007 gestart met een nulmeting op het niveau van de leerlingen. De resultaten zijn in november 2008 teruggekoppeld naar de betreffende scholen. In december 2008 heeft de provincie een rapportage over de uitkomsten van de meting ontvangen. Deze geeft een eerste overzicht van de leerresultaten aan het begin van het project. Effectmetingen bij scholen, leerkrachten en leerlingen als gevolg van investeringen, inspanningen en interventies (als antwoord op de vraag van het provinciebestuur ‘wat heeft onze investering opgeleverd’) gaan volgen. Jammer is dat als gevolg van problemen op het personele vlak een flinke vertraging in de uitvoering is opgetreden. Nu het onderzoeksteam compleet is wordt hard gewerkt om deze vertraging in te lopen. Partners • Investeren in ouderbetrokkenheid, ook een belangrijke kwaliteitsfactor, kan op veel scholen gerichter en intensiever. ‘De school kan en hoeft het niet alleen te doen’. De rol van ouders wordt vaak in problematische zin aan de orde gesteld. Bovendien wordt deze ‘stakeholder’ vanuit de regels van het instituut school benaderd. Dit werkt voor een bepaalde groep ouders drempelverhogend. Het afleggen van huisbezoeken neemt af, gelet op de benodigde tijdsinvestering. Ouders van zorgleerlingen krijgen, in het kader van een handelingsplan, wel meer aandacht van de interne begeleider. De hulpverlening van bijvoorbeeld Jeugdzorg blijkt in de praktijk te weinig daadkracht te hebben. • De scholen doen over het algemeen een groot beroep op externe adviseurs, dus een belangrijke bondgenoot. Resultaatgerichte contracten met relevante instellingen, die nodig zijn bij het realiseren van doelstellingen en het oplossen van problemen, nemen toe. In hoeverre adviseurs hun aanbod afstemmen op de behoeften van scholen is onduidelijk. Besturen en scholen dienen wel meer de regie in handen te hebben en te houden. ‘Progressie – mogelijkheden’. Om de kansen te vergroten dat de bovengenoemde ambitieuze doelstellingen worden gerealiseerd zijn, ondanks de beschreven hoopvolle ontwikkelingen, op de volgende onderdelen nog duidelijke verbeteringen noodzakelijk. • Ongeveer 25% van de scholen zouden hun doelstellingen concreter, gedifferentieerder en ambitieuzer moeten beschrijven. Het evaluerende vermogen van de school wordt hierdoor sterker. • De inzet op de ontwikkeling van vastgestelde of ingeschatte potenties van alle leerlingen (ook in de Cito-terminologie de A-, B- en C- leerlingen) kan sterker; de aandacht voor de zorgleerlingen (de D- en E- categorie) is relatief groot.
52
•
• • •
• •
•
De gekozen activiteiten scherper kiezen en beter beargumenteren (‘evidence and practice based’). De rol van de adviseur is hierbij vaak bepalend. Trends spelen een (te) grote rol. Bijvoorbeeld het ‘massaal’ werken aan de directe instructie of het aanschaffen van Estafette. Het scherp koersen op de cruciale kwaliteitsfactor ‘actieve leertijd’, de betrokken en betekenisvolle tijdsbesteding van leerlingen, vergt meer aandacht. Kleinere scholen hebben leerkrachten nodig die het werken met combinatieklassen in de vingers hebben. Het verlies van leertijd is hier een risico. De motto’s ‘eruit halen wat erin zit’ en ‘leren is fijn/boeiend’ krijgen over het algemeen nog te weinig ‘handen en voeten’. De uitdagende voorbeeldrol van leerkrachten als ‘nieuwsgierige leerder’ kan krachtiger. De kritische zelfreflectie op de vakuitoefening kan steviger. De neiging oorzaken van ‘falen’ buiten zichzelf en de school te zoeken ‘steekt gemakkelijk de kop op’. De (prestatiegerichte) cultuur van positieve verwachtingen en professioneel zelfvertrouwen ontwikkelt zich over het algemeen hoopgevend: opbrengstgericht werken is niet meer een verdachte term. Dit tegen de achtergrond dat het veranderen van overtuigingen, waarden en ingeslepen gedragspatronen veel tijd, deskundigheid en druk nodig heeft. De veranderingscapaciteit van scholen scherper in beeld brengen en meer specifieke aandacht geven. Werken aan een beter lerend vermogen dient bij besturen en scholen nadrukkelijk op de agenda te staan. Duurzaam veranderen betekent grote afhankelijkheid van (tijdelijke) projecten beperken, verworvenheden incorporeren. Projecten zien als tijdelijke kansen voor de verdere groei van een ondernemende school. Dit doet een beroep op onderwijskundig en transformationeel leiderschap en bestuurskracht.
Financiële bijdragen van schoolbesturen en gemeenten. Tabel 1: Bijdragen van Provincie en schoolbesturen aan het uitvoeren van de projectplannen schooljaar 2009 – 2010. De gegevens zijn per schoolbestuur weergegeven. Het is een momentopname van begin september 2009.
Naam schoolbestuur Bisschop Möllerstichting Bobob CBO Wûnseradiel CNS Wouterswoude Comperio CPO Tjongerwerven De Gearhing Gearw. skoalle Dûbelspan Nijegeast Noventa OBO Tytsjerksteradiel Odyssee Sneek Onderwijsgroep Fier Onderwijsgroep Primus OPO Ameland OPO Smallingerland PCBO Boarnsterhim PCBO CNO Anjum PCBO Dantumadeel
Aantal scholen
Bijdrage provincie 6 6 6 1 12 2 14 1 6 5 3 7 16 6 1 10 4 1 1
€ 80.400 € 89.000 € 91.000 € 23.500 € 192.450 € 34.500 € 170.500 € 5.000 € 56.474 € 72.500 € 29.382 € 100.500 € 162.500 € 101.900 € 16.350 € 104.000 € 41.250 € 5.000 € 33.000
Bijdrage schoolbestuur € 17.100 € 15.960 € 20.000 €0 €0 € 12.000 € 3.300 €0 € 7.100 € 13.800 € 6.500 € 17.300 € 69.898 € 3.100 € 1.500 € 13.000 € 15.700 € 6.850 €0 53
PCBO Dongeradeel PCBO Ferwerderadiel PCBO Leeuwarden PCBO Littenseradiel PCBO Noordwest Fryslân PCBO Skoalle mei de Bibel PCBO Smallingerland PCBO Tytsjerksteradiel PCBO Wijnjewoude-Hemrik PCBO Wymbritseradiel PCO Tsjûkemar Primo Opsterland Proloog Leeuwarden Roobol Scholennetwerk De Basis St. Alg.Bijz.PO NO-Nederland Stichting Radius Stichting School Lyndensteyn Sticht. Vrije Scholen Athena VCBO het Bildt VCBO Kollumerland VCO Heerenveen ver. PCBO Ureterp VGPO Fryslân Totaal
13 1 4 1 5 1 10 11 1 4 7 14 9 9 8 1 4 1 1 5 5 4 1 3 231
€ 199.025 € 5.000 € 52.500 € 5.000 € 41.500 € 5.000 € 140.500 € 131.490 € 10.390 € 20.000 € 61.000 € 205.500 € 176.000 € 110.500 € 145.490 € 5.000 € 19.000 € 18.000 € 18.950 € 84.000 € 39.020 € 31.500 € 18.000 € 21.500 € 2.973.071
€ 45.500 €0 €0 € 1.000 € 30.300 € 3.400 € 1.500 € 28.820 €0 € 7.500 € 80.425 € 6.350 €0 € 41.740 € 78.380 € 10.200 € 93.000 €0 € 3.550 € 92.442 € 41.773 € 6.200 € 45.500 € 34.350 € 875.038
In dezelfde inventarisatie is ook nagegaan wat de bijdragen van gemeenten zijn m.b.t. het uitvoeren van de projectplannen van de scholen. Hieronder zijn de totale bijdragen van gemeenten weergegeven. De gegevens zijn verstrekt door de locatiedirecteuren van de scholen. Op de betrouwbaarheid van de gegevens valt het een en ander af te dingen. Tabel 2: Bijdragen van de gemeenten aan de projectplannen Boppeslach 2009 – 2010 GEMEENTE
SUB GEM
Achtkarspelen Dongeradeel Franekeradeel Heerenveen Menaldumadeel Smallingerland Sneek Tytsjerksteradiel
€ 100.000 € 52.600 € 40.000 € 10.800 € 2.000 € 104.000 € 3.000 € 1.000
TOTAAL
€ 313.400
Tabel 3
Investeringen van 11 gemeenten in de kwaliteit van het basisonderwijs begrotingsjaar 2009.
GEMEENTE AMELAND ACHTKARSPELEN DANTUMADEEL FRANEKERADEEL
MIDDELEN EN MATEPROF TAAKUREN EXTERNE PERSONEEL PERSONEEL DESKUNDIGEN RIAAL TOTAAL 0 0 32.400 0 32.400 203.000 8.000 90.000 380.000 681.000 0 0 0 45.000 45.000 42.250 42.250 0 0 84.500
54
HEERENVEEN HET BILDT SMALLINGERLAND SNEEK TYTJERKSTERADIEL WESTSTELLINGWERF WUNSERADIEL TOTAAL
0 29.450
0 0
89.000 18.350
15.000 0
0 3.000 0 0
86.000 100.000 30.000 0
120.000 24.000 119.000 83.000
0 25.000 0 0
277.700
266.250
575.750
104.000 47.800 750.000 206.000 152.000 149.000 83.000
465.000 2.334.700
Het gaat hier om de investeringen van de gemeenten in de kwaliteit van het basisonderwijs, toegespitst op: -
De professionalisering van het onderwijspersoneel Het beschikbaar stellen van taakuren voor onderwijspersoneel De kosten van externe deskundigen op het gebied van begeleiding, leerlingonderzoek, coaching e.d. Bijdragen in de kosten van materiaal en methoden.
Het valt op dat de investeringen van de gemeenten in omvang en spreiding over de vier categorieën nogal verschillen. De gemeente Smallingerland heeft alleen de totale kosten opgegeven en die kosten niet verder opgesplitst. De respons van de gemeenten is – ondanks de positieve reactie van de wethouders op het verzoek van de Provincie - niet hoog. Voor een deel van de beleidsmedewerkers bracht dit verzoek teveel werk met zich mee.
55
56
BIJLAGE D Moties en amendementen 2009 Provinciale Staten hebben op 18 maart een aantal moties en amendementen ingediend, op 24 juni van dat jaar zijn die moties en amendementen in algemene termen nog eens aan de orde gesteld. We vatten hier de inhoud van de moties en amendementen kort samen en geven – op basis van de eerder in deze notitie vermelde informatie aan – hoe wij daarmee zijn omgegaan.
Zorg dragen dat de achterstandsscholen financiële middelen krijgen van het Rijk. Ervoor zorgen dat de bijdragen van Boppeslach door het Rijk niet in mindering worden gebracht op de rijksbijdrage [motie 1 CDA] In paragraaf 4.1 hebben wij aangegeven dat de Friese achterstandsscholen € 500.000,- extra krijgen van het Rijk en dat er geen sprake is van kortingen door het Rijk als gevolg van de subsidies die de Provincie verstrekt. In een intentieverklaring die wij met de schoolbesturen ondertekenen verklaren de schoolbesturen dat zij – ook nadat de Provincie de subsidies in het kader van Boppeslach heeft beëindigd – zullen blijven investeren in de kwaliteit van hun scholen. Wijziging dictum besluit: “Voor 2009 een bedrag van maximaal € 2.000.000,- beschikbaar te stellen voor de verdere stimulering van tweetalige peuterscholen en voor de investering in de kwaliteit van de basisscholen van de reservelijst, waarbij nadrukkelijk de cofinanciering voor het jaar 2010 in de afweging meegenomen zal worden” [amendement 2 PvdA].
In paragraaf 4.2 hebben we aangegeven dat we sterk hebben ingezet op het activeren van de intrinsieke motivatie van scholen en schoolbesturen om hun onderwijskwaliteit duurzaam te verbeteren. Bovendien hebben we aangegeven dat schoolbesturen lang niet altijd de financiële ruimte hebben voor bijdragen in het kader van cofinanciering. .
Voor de feitelijke autorisatie van de geldmiddelen voor de komende periodes (begroting 2010) deze cofinaniering nader uit te werken en ter kennisgeving aan PS te sturen. Bij het behandelen van de effectmeting in de tweede helft van 2010 keuzes te maken m.b.t. het vervolg van Boppeslach [Motie 3 PvdA]. In overleg met de griffie en het presidium zullen we een presentatie plannen door de Fryske Akademy tijdens de bijeenkomst van de Statencommissie B&M van oktober 2010. Daar zal de FA relevante effecten van de uitvoering van Boppeslach toelichten. In bijlage C treft u nu al globale informatie aan. Tijdens de presentatie zal de FA dieper ingaan op de voorlopige bevindingen opdat u een gefundeerde afweging kunt maken voor de slotfase van Boppeslach. Het definitieve rapport zal begin 2011 aan u worden voorgelegd.
In 2012 werkt 50% van de projectscholen Boppeslach met een taalbeleidsplan. [Amendement 5 FNP]
57
De aansturing en de begeleiding van scholen in het kader van Boppeslach is stevig op de realisatie van deze doelstelling gericht. In 2012 zullen wij over de stand van zaken rapporteren.
In 5 clusters te starten met een pilot m.b.t. een doorgaande meertalige taallijn van voorschoolse educatie naar basisonderwijs. In de eerste helft van 2011 over deze pilot aan PS te rapporteren. [Motie 6 FNP] Deze pilot wordt binnen de reguliere productafspraken met Cedin en het Sintrum Frysktalige Berne Opfang (SFBO) al vanaf begin 2009 uitgevoerd. Begin 2011 zullen we de Staten informeren over de stand van zaken van dit project.
Gemeenten actief informeren en betrekken bij de uitvoering van Boppeslach. [Motie 8 Grien Links] Het informeren en betrekken van gemeenten gebeurt ambtelijk en bestuurlijk via de VFG. In paragraaf 4.2 hebben we aangegeven wat gemeenten bijdragen aan de kwaliteit van het basisonderwijs in het algemeen en aan de projecten van Boppeslach in het bijzonder.
58
BIJLAGE E
BESTUURS- EN DIRECTIEGESPREKKEN: een overzicht I. Achtergrond In de afgelopen 5 maanden (februari tot juli) zijn met alle ruim 40 besturen en directies van vooral de ongeveer 150 ‘nieuwe’ scholen, die per 1 september 2009 zijn gaan deelnemen aan Boppeslach, gesprekken gevoerd over de voortgang, de successen en mogelijke belemmeringen in de verbeterprocessen van hun scholen. De door het bureau Boppeslach vooraf beschikbaar gestelde formats met de belangrijkste gesprekspunten, die in deze notitie aan de orde komen, zijn door de directies (en besturen) ‘serieus’ ingevuld. Deze informatie vormde het uitgangspunt van de gesprekken. Van de gesprekken zijn steeds verslagen gemaakt, die ter verificatie naar de besturen en directies zijn gestuurd. Het overheersende beeld is dat de scholen met elan en enthousiasme aan de slag zijn (gegaan) met de planuitvoering. De scholen spreken met veel waardering over de extra facilitering vanuit de provincie. Dit geeft veel mogelijkheden om sneller en diepgaander een kwaliteitsimpuls te realiseren, is de algemene opinie. De start is dus voor bijna alle scholen voortvarend en er zijn al duidelijke successen te melden. Denk alleen al aan de forse afname van het aantal zeer zwakke en zwakke scholen. Tegen deze positieve achtergrond dient het volgende (kritische) overzicht gelezen te worden. De bedoeling is om hiermee accent te leggen op cruciale factoren die nu en in de nabije toekomst nog meer aandacht vergen, willen we de eerste successen kunnen continueren en verder uit bouwen om de projectdoelstellingen van Boppeslach te halen. Denk hierbij vooral aan betere taal- en rekenresultaten. Uitgangspunt is steeds de ‘filosofie’ die aan Boppeslach ten grondslag ligt en in de aanvraagapplicatie geconcretiseerd is. Deze houdt in het planmatig en doelgericht werken aan het verbeteren van de meest kritische succesfactoren in de scholen om de leeropbrengsten te verhogen.
59
II. Doelstellingen Het hebben van heldere doelen bij verbetertrajecten blijkt één van de belangrijkste succesfactoren te zijn. Leerdoelen krijgen veel (meer) aandacht in de plannen, maar scholen koppelen in de terugblik geboekte successen niet in eerste instantie aan hogere opbrengsten. Ze melden geen betere leerresultaten, terwijl die er wel zijn! Met andere woorden, in de gesprekken komen te weinig op eigen initiatief van de besturen en directies gerealiseerde doelstellingen op het niveau van de leerlingen aan de orde. Bovendien hebben de doelstellingen nogal eens betrekking op een deel van de leerlingen, zoals de D- en E- leerlingen in het kader van zorgbeleid. De potenties van alle leerlingen, en vooral de A-, B- en C- leerlingen beschikken over ruimere marges, dienen daarom meer benut te worden om het rendement van de investeringen en inspanningen zo hoog mogelijk te laten zijn. Geldend motto voor de gehele populatie leerlingen is ‘presteren naar vermogen’. Wel moet vermeld worden dat de uitdaging van hoogbegaafde leerlingen steeds vaker op de agenda staat. Alle scholen hebben zeker een deel van de geformuleerde zogenaamde procesdoelstellingen gerealiseerd. Deze betreffen voornamelijk de professionaliteit van de leerkrachten, i.c. het didactisch handelen, en het functioneren van de leerkrachten als team. Denk hierbij aan aspecten als kennis delen, elkaar aanspreken, onderling vertrouwen en heldere besluitvorming. Bij een flink percentage scholen is specifieke aandacht voor teambuilding een pure noodzaak, dit in verband met de personele wisselingen. Collegiale consultatie met feedbackgesprekken, dus het met en van elkaar leren in een professionele cultuur, speelt op een steeds groter percentage scholen een rol. De toegenomen deskundigheid van leerkrachten vooral door het inhuren van externe begeleiding en het implementeren van nieuwe methoden wordt het meeste genoemd. Met andere woorden, de zogenaamde ‘intermediaire’ doelstellingen en daarmee samenhangende activiteiten worden genoemd. De stellige indruk bestaat dat de procesdoelen dikwijls onvoldoende specifiek zijn beschreven, zodat een zorgvuldige evaluatie met het team te ‘impressionistisch’ blijft. De evaluatiegerichtheid is zich aan het ontwikkelen, maar verdient verdere verfijning en toepassing. Het opbrengstgericht denken en werken is een belangrijk aandachtspunt in scholen, maar blijkt nog een verdere uitwerking en inbedding te vergen. Hier hebben we te maken met een vereiste cultuuromslag bij professionals en besturen in het onderwijs die volop gaande is in de Boppeslach-scholen, maar beslist nog niet afgerond. In hoeverre de professionele en opbrengstgerichte cultuur in teams en bij leerkrachten werkelijk tot stand komt is nu nog moeilijk in te schatten. Inspectienormen blijken een duidelijk richtinggevende rol te hebben voor de ambities van vele scholen. Ten slotte, opvallend is dat verwarring tussen activiteiten en (eind)doelen bijna bij alle scholen nog voorkomt. Het formuleren van meetbare streefdoelen voor leerlingen is cruciaal om met het team gericht te werken aan kwaliteitsverbetering en de uitkomsten van de gepleegde inspanningen nauwkeurig(er) te kunnen evalueren.
60
III. Kritische succes- en faalfactoren Het hebben van een helder inzicht in bewezen factoren die bepalend zijn voor
de onderwijskwaliteit is een noodzakelijke voorwaarde om gericht te kunnen kiezen voor de meest effectieve middelen om de streefdoelen voor leerlingen te realiseren (de ‘cockpit’). Directeuren en besturen zijn meestal wel in staat enkele, vaak op zichzelf staande, bevorderende en/of belemmerende kwaliteitsfactoren (‘knoppen’) te benoemen. Maar bijvoorbeeld de kernfactor taakgerichte leertijd, ‘time on task’, speelt te weinig een rol. Het gaat hier om een optimale en zinvolle tijdsbesteding van leerlingen, dus zowel in kwantitatief als kwalitatief opzicht. In ieder geval heeft geen school deze leertijd gekwantificeerd. Roostertijd en bijvoorbeeld op tijd beginnen worden wel regelmatig genoemd. Opvallend is dat men steevast de professionaliteit van de leerkracht in zake didactisch handelen als cruciaal beschouwt. Dat is op zichzelf een juiste constatering, de leerkracht is inderdaad de spil van goed onderwijs. Veel investeringen gaan dan ook naar het lesgeven van leerkrachten, met als aspecten instructie, verwachtingen, taakgerichte werksfeer en groepsorganisatie. Ook klassenbezoeken (met video) en feedbackgesprekken komen steeds meer aan de orde. Soms ontbreekt de tijd, en dan laat de directie deze activiteiten over aan de interne begeleider of een externe adviseur. Het belang van de locatiedirecteur als onderwijskundig en veranderkundig leidinggevende wordt te weinig spontaan ter sprake gebracht. De directies zijn hierin te bescheiden of voelen zich nog teveel een lid van het team. Uitdragen en verwerkelijken van een visie via integraal/strategisch beleid, bieden van intellectuele stimulansen aan leerkrachten om zich professioneel te ontwikkelen, bevorderen van collectief leren en ‘hogere orde’ denken (systeemdenken, in- en overzicht) blijken cruciale vaardigheden te zijn. Omgevingsgerichtheid (netwerken) en flexibel kunnen inspelen op nieuwe ontwikkelingen zijn ook aandachtspunten. De bestuurskracht, tot uiting komend in een activerend personeels- en uitdagend professionaliseringsbeleid, blijft nog iets te veel buiten beeld. Meestal is een begin gemaakt. Mobiliteit en professionalisering op eigen verzoek vinden wel plaats, maar kunnen nog meer afgeleid worden van schoolvisie en – doelen. Enkele besturen hebben soms forse en kostbare maatregelen in personele zin moeten nemen om de schoolontwikkeling weer los te trekken. Taak- en functiebeleid komen wel geleidelijk steeds meer aan bod (denk aan functiemix, talentontwikkeling, gebruik maken van uiteenlopende kwaliteiten). Onderwijskundig beleid is in de meeste gevallen in handen van de directies en teams. Soms wordt wel bovenschools taal- of zorgbeleid opgezet. Besturen houden zich wel steeds meer bezig met monitoring om de ontwikkeling van hun scholen te volgen en tijdig te kunnen ingrijpen. Denk aan early warning en preventie. Een aantal besturen schakelen een bureau in om visitaties uit te voeren. De rol van ouders komt meestal aan de orde in de zin van tekort schieten of te veel eisen. Adequate maatregelen komen voor in het kader van brede scholen of als onderdeel van een programma sociaal-emotionele ontwikkeling. Het opzetten van een vruchtbare aanpak met partners komt weinig voor.
61
Scholen kiezen relatief vaak voor het inzetten van extra formatie in maximale zin (50% van het beschikbare subsidiebedrag). Begrijpelijk om tijdelijk fricties, zoals een erg grote combinatiegroep van 1 en 2 met veel zorgleerlingen, op te lossen. Maar een dergelijke tijdelijke maatregel dient niet de aanpak van structurele kwaliteitsproblemen te ‘frustreren’. Een uitgekristalliseerde en samenhangende visie op dragende ingrediënten van onderwijskwaliteit voor de eigen school, op bevorderende en belemmerende factoren die een rol spelen bij schoolontwikkeling, hebben we dus te weinig gehoord. Scholen hebben een te diffuus beeld of worden hierin te veel extern gestuurd door adviseurs, onderwijsinspectie of kwaliteitsinstrumenten (zoals WMK). Het opstellen en communiceren van en werken vanuit een goed onderbouwde, breed gedragen kwaliteitsvisie is noodzakelijk. Alleen op deze wijze kan het beleidsvoerende en zelfsturende vermogen van scholen sterker worden.
IV. Verandercapaciteit/lerend en beleidsvoerend vermogen: Het beleidsvoerende vermogen van scholen blijkt uit • het zelf doelen stellen in relatie tot (veranderende) eisen van interne en externe belanghebbenden; • deze doelen implementeren; • een cyclisch proces van evaluatie en bijstelling uitvoeren; • waarbij optimale flexibiliteit wordt toegepast. Een essentieel element is het formuleren van een integraal/strategisch beleid, het beschikken over schooldoelen en strategieën om die te bereiken en een bij de schooldoelen passend professionaliseringsbeleid. Het begrip verandercapaciteit geeft bij de directies vaak interpretatieproblemen. Men wijst op het grote aantal veranderingen waar de school mee bezig is (geweest). Gerichtheid om als schoolorganisatie te leren steeds meer zelfstandig gewenste of noodzakelijke veranderingen op te zetten, in te voeren en af te ronden verdient meer aandacht. Inzicht in eigen capaciteiten en expertise (‘bewuste competentie’), hiervan meer gebruik maken zodat leerkrachten in hun professionaliteit (h)erkend worden, maar ook moed zijn belangrijke voorwaarden. Echt leren is experimenteren, risico’s nemen, van fouten leren, op avontuur gaan. Scholen stellen zich vooralsnog te afhankelijk op van de, soms overschatte, externe expertise (het verschijnsel van ‘geleerde hulpeloosheid’). Soms zijn meerdere adviseurs aangetrokken om de plannen op te zetten en uit te voeren. Kennismanagement, het in kaart brengen van aanwezige en ontbrekende kennis, staat in de kinderschoenen. Het bewust omgaan met het aantal veranderonderwerpen, mede gelet op de verschillende eisen en inspanningen die de te onderscheiden fasen van oriëntatie, ontwerp, implementatie en borging met zich meebrengen, is ook een belangrijk leerpunt voor de directies en scholen.
62
De school als lerende organisatie is een frequent gebezigde uitdrukking. Bij navraag blijkt dat besturen en directies niet altijd tevreden zijn over de ambities van leerkrachten om te investeren in de eigen professionele groei en het vakmanschap te vergroten. Studiezin en reflectievermogen, buiten de directe lesuren, hebben geen prioriteit. Actief scholingsbeleid waarin met het oog op de schoolontwikkeling een beroep wordt gedaan op leerkrachten, die zelf geen ontwikkeldoelen formuleren, staat in de steigers. Voorop lopen in leren en innoveren is nog geen algemene praktijk. De kwetsbaarheid van de kleine scholen dient hier genoemd te worden. Dit onderwerp komt tussen de regels door regelmatig aan de orde. De armslag wordt als geringer ervaren en de druk op de kundigheid van leerkrachten in hun organiserend vermogen is relatief groot. Het differentiëren en interactiever lesgeven in combinaties van 3 groepen lijkt een deel van de leerkrachten te machtig, mede gelet op de eisen die gelden voor de opbrengsten. Het denken over en experimenteren met een geheel andere schoolinrichting is noodzakelijk, evenals discussie over de optimale schoolgrootte in relatie tot actuele en toekomstige kwaliteitseisen.
V. Borgen van verworvenheden Het integreren van verworvenheden en successen in de organisatie, zodat deze niet meer direct gebonden zijn aan een persoon, is een belangrijke vaak onderschatte fase in een veranderproces. Opvallend is dat meestal ‘afspraken’ en ‘documenten’ worden genoemd als middelen om gerealiseerde veranderingen te borgen. Verworvenheden hebben vooral ook te maken met veranderd leerkrachtgedrag, dus op dit niveau dienen ook acties plaats te vinden. Hiervoor zijn adequate middelen als ‘video-opnames’ en ‘klassenbezoeken’ gecombineerd met nabespreking. Gelet op het gegeven dat op wel 30% van de scholen er sprake is van teamen/of directie-instabiliteit, heeft deze (afrondings)fase van een veranderingsproces echt aandacht nodig. Zo zien we dat bij directiewisselingen, toch een cruciale gebeurtenis in de historie van een school met het oog op continuïteit in de voortgang van verbeteringen en vernieuwingen, een zorgvuldige overdracht te weinig voorkomt. De consequenties laten zich niet raden. Verspilling van energie en middelen, discontinuïteit in de schoolontwikkeling, en last but not least weinig respectvol naar teamleden die zich hebben ingezet voor een kwaliteitsverbetering.
63
VI. Systeem van vroeg-signalering De directies interpreteren deze vraag in de meeste gevallen niet (helemaal) op de juiste manier. De antwoorden gaan in de richting van toetsen, observaties, monitoren etc. De koppeling naar zicht op vooruitgang of terugval van de onderwijskwaliteit en de daarmee samenhangende opbrengsten, waardoor de school niet meer aan de eisen van de onderwijsinspectie voldoet en in ‘een aangepast arrangement’ dreigt terecht te komen, is bij het merendeel van de gesprekspartners niet vanzelfsprekend. Besturen zijn wel steeds nadrukkelijker met de keuze en de invoering van een ‘monitor’ of ‘early warning system’ bezig. Plaatsing op de lijst van zwakke of zeer zwakke scholen wordt als onaangenaam ervaren, De schaalgrootte van (kleine) besturen speelt hier soms een beperkende en vertragende rol.
VII. Meertaligheid Het besef om meer aandacht te besteden aan meertaligheid neemt toe. Het aantal scholen, i.c. de taalcoördinatoren, dat (integraal) beleid op dit terrein ontwikkelt neemt geleidelijk toe. Wel valt op dat een flink aantal scholen geen (opgeleide) taalcoördinator heeft. Investeren in een interne begeleider heeft voorrang. Het werken met Studio F is breed aanwezig, en ook het dagdeel Frysk zien we op steeds meer scholen toegepast. Het perspectief van de Trije Talige Skoalle wordt geleidelijk voor een toenemend aantal scholen wenkend. Tegelijkertijd zien we nog dat scholen zich beperken tot de uitvoering van de wettelijke verplichting. Het accent ligt op het verbeteren van de Nederlandse taalvaardigheid. Opmerkelijk is sommige scholen de neiging hebben het Engels te laten prevaleren, vooral ook op verzoek van ouders.
VIII. Meerwaarde Boppeslach Behalve uiteraard de financiële facilitering, wordt ook gesproken over meer psychologische zaken. Betrokkenheid, ondersteuning, een hart onder de riem, er niet alleen voor staan en begrip zijn in dit verband enkele trefwoorden. De door het bureau Boppeslach beschikbaar gestelde formats voor het plan, inclusief de verantwoording en de applicatie ervaart men als structurerend, richtinggevend en verhelderend. Dit geldt ook voor het commentaar op de ingeleverde documenten.
64
IX. Ten slotte De scholen stellen de aandacht en betrokkenheid van de provincie, via de gesprekken met bureau Boppeslach, erg op prijs.
De behoefte aan onderlinge uitwisseling tussen scholen die deelnemen aan Boppeslach komt regelmatig aan de orde. De gesprekken worden na afloop als (zeer) positief beoordeeld: constructief, kritisch, verdiepend, lerend.
Nanne Osinga Hester Deelstra Theo Willemsen 18-08-2010
65
