Nieuwsbrief. Sociale bescherming herdenken. Caritas Catholica Vlaanderen vzw. Afgiftekantoor Brussel 4 P4A9097 Nummer 81 november december 2014

Nieuwsbrief Caritas Catholica Vlaanderen vzw

Afgiftekantoor Brussel 4 P4A9097

Nummer 81 • november–december 2014

81

Kort tweemaandelijks bericht van Caritas Catholica Vlaanderen vzw

Sociale bescherming herdenken CN 81.indd 1

4/12/14 09:17

Inhoudstafel Editoriaal

p.

03

Politiek

p.

04

Caritas in belgië

p.

06

Caritas Europa

p.

08

solidariteit

p.

10

p.

14

p.

17

p.

18

p.

22

Armoede Vrijwilligers Gezondheid & welzijn aankondigingen

Foto frontpage: © Isabel Corthier

Nieuwsbrief Caritas Catholica Vlaanderen vzw

Tweemaandelijks tijdschrift verspreid bij bestuurders en directieleden van aangesloten instellingen. Alles wat in dit blad te lezen staat, mag overgenomen worden, mits vermelding van de bron.

Verschijnt

Redactie & administratie

Tweemaandelijks tijdschrift

Caritas Vlaanderen vzw

Oplage

Liefdadigheidstraat 39 – 1210 Brussel

2330 exemplaren

Verantwoordelijke uitgever

CN 81.indd 2

T 02 608 00 72 – F 02 608 00 75 [email protected]

Dominic Verhoeven,

Grafisch ontwerp & druk

Directeur

Licap cvba

Maatschappelijke zetel Caritas Vlaanderen vzw:

Guimardstraat 1 –­ 1040 Brussel

Liefdadigheidstraat 39 – 1210 Brussel

T 02 509 96 83

[email protected]

www.licap.be

4/12/14 09:17

p.

03 81

Nieuwsbrief

Edito Tussen angst en hoop

De laatste weken doken twee namen op in het nieuws, die elk op hun manier de aandacht trokken, die van Abdeslam Garrafi, en van Tugce Albayrak. De eerste is een hardwerkende, goed geïntegreerde Brusselaar, die op het verkeerde moment op de verkeerde plek was. Zijn autootje werd in brand gestoken, tijdens de nationale betoging op 6 november tegen de besparingsmaatregelen van de regering die de kleine man treffen. Gelukkig leverde een spontane inzamelactie voldoende op voor de aanschaf van een nieuwe tweedehandsauto. De tweede naam is die van een jonge Duitse studente, die tussenbeide kwam toen enkele jonge mannen twee meisjes lastigvielen in een hamburgertent. Ze werd vervolgens door dezelfde mannen op de parking hersendood geslagen. Twee weken later overleed ze. Het debat gaat er soms over of migranten ons ook iets bijbrengen, en of ze niet allemaal hier komen parasiteren. Niet zo, dus. Soms wordt ons ook wel eens een waardenspiegel voorgehouden. Eén op de zeven mensen in België is van vreemde origine. En ook onze oeroude Vlaamse namen hebben vaak elders hun wortels. Van oudsher zijn mensen vertrokken en hebben zich elders opnieuw gevestigd. Uit economische overwegingen of als vluchteling voor conflicten, maar migreren was heel gewoon. Ook Abraham verliet zijn geboortegrond. En de kleine Jezus zelf werd geboren op doortocht in Bethlehem, en werd volgens de overlevering als baby door zijn ouders meegenomen op de vlucht naar Egypte. Gelukkig werd er aan de grens niet naar z’n papieren gevraagd, en moest Jozef ook niet het bewijs leveren dat hij over voldoende middelen van bestaan beschikte om zijn vrouw en de kleine te kunnen onderhouden. De apostel Paulus had als Jood Romeins burgerschap, de evangelist Lucas een Griekse achtergrond. Hoewel de toegenomen mobiliteit en de technologische vooruitgang ervoor gezorgd hebben dat de wereld ons dorp geworden is, voelen we er ons niet echt meer op ons gemak. We vrezen de globalisering van het terrorisme en fundamentalisme - terwijl onze angst die alleen maar voedt… Graag sluiten we ons aan bij de oproep van Paus Franciscus, bij zijn bezoek aan Turkije, voor een dialoog tussen christenen en moslims: ‘Fanatisme, fundamentalisme en irrationele angsten die misverstanden en discriminatie in de hand werken moeten worden bestreden met de solidariteit van alle gelovigen’, aldus de paus. De wieg van Jezus stond in het hart van het verscheurde Midden-Oosten. Laten we de herdenking van zijn geboorte en van Gods menswording als een kans en een oproep zien om Gods boodschap van vrede en verlossing daadwerkelijk te delen ‘met alle mensen van goede wil’, wetende dat echte vrede niet iets van buitenaf is, maar wortelt in de ontmoeting van mens tot mens, waaruit hoop wordt geboren.

Zalig Kerstfeest en Gelukkig Nieuwjaar !

Luk De Geest Dominic Verhoeven voorzitter directeur

CN 81.indd 3

4/12/14 09:17

04 81

p.

Nieuwsbrief

ie

r

© Isa b

el

Co

rt

h

Politiek

Solidariteit en sociale verbondenheid O nze S ociale Z ekerheid : een sociaal monument met barstjes

We hebben twee bewogen maanden achter de rug. Vrij snel na het aantreden van de nieuwe regering kwamen de vakbonden de straat op, met een nationale betoging,

Nog voor de regering effectief maatregelen heeft uitgevaardigd, wordt er al tegen gestaakt. Is het echt de Apocalyps van ons sociaal systeem die er zit aan te komen ? We hebben in België nog steeds één van de beste sociale systemen ter wereld: een in wezen gebalanceerd systeem, dat zowel

provinciale stakingsmaandagen

door werkgevers als door werknemers wordt gefinancierd, en

en een nationale staking. Al op de

dat door beiden gezamenlijk wordt beheerd. De overheid draagt

eerste manifestatie ging het goed

weliswaar een niet onbelangrijk aandeel bij, maar haar rol blijft toch beperkt. Precies doordat de sociale zekerheid door bij-

mis, met erge rellen en meer dan

dragen wordt gefinancierd, en niet uit belastingmiddelen, is ze

100 gekwetsten.

ook relatief robuust. Ze is minder onderhevig aan overheids-

De daaropvolgende stakingsdagen ging vooral het openbaar vervoer telkens plat. Wat voor de vakbonden een reeks geslaagde stakingsacties

ingrijpen. In landen waar de sociale uitgaven rechtstreeks uit belastingen komen, is de verleiding veel groter voor regeringen om daarin te gaan snoeien. Dat ligt in ons geval veel moeilijker. Is het daarom perfect? Ook dat is het niet. We kunnen er niet om heen dat ons in oorsprong Bismarckiaans systeem een

was, zorgde bij werkgevers voor

aantal historische premissen hanteerde: het werd uitgewerkt

schattingen tot 80 miljoen verlies

op een moment dat we een ‘gezonde’ bevolkingspiramide ken-

per stakingsdag, en voor campagnes

den, met quasi volledige tewerkstelling, een situatie met één arbeidsinkomen per huishouden (en dus één potentiële ontvan-

#ikwerkvandaag.

ger) en het gegeven dat met de invoering van het pensioen op

De druk om kleur te bekennen is

65 jaar, mensen gemiddeld genomen nog enkele jaren van hun

groot. Ben je voor of ben je tegen? Is deze regering inderdaad de baarlijke duivel? En ligt ons sociaal model

welverdiend pensioen konden genieten. Die situatie is echter veranderd. De bevolkingspiramide is omgedraaid; we kennen voortdurend in min of meerdere mate werkloosheid, en vooral: mensen leven steeds langer. Bovendien werd

daarmee voorgoed op apegapen?

er in het verleden vaak voor gekozen om oudere werknemers op

Tijd voor een tegendraadse reflectie.

brugpensioen te laten gaan, zodat jongeren aan de slag konden. We hebben nog steeds één van de beste systemen van de wereld, maar er moet zorg voor gedragen worden dat het systeem ook naar de toekomst toe haalbaar blijft, en als een kostbaar goed aan de volgende generatie kan worden overgedragen.

CN 81.indd 4

4/12/14 09:18

p.

05 81

Nieuwsbrief

Ook dat sociale weefsel staat meer en meer onder druk en de bereidheid om daarvoor extra middelen vrij te maken slinkt, zeker wanneer dit in concurrentie komt met het vrijwaren van bestaande verworven rechten.

M íjn

sociale zekerheid

Laten we ons er voor hoeden om van de sociale zekerheid een systeem te maken dat de werken-

Misschien knelt daar toch ook enigszins het

den beschermt tegen de werklozen, en waarbij de

schoentje. Wanneer we de revindicaties van de sta-

laatsten teruggeworpen worden op een systeem

kingen tegen het licht houden, lijkt het vooral een

van ‘openbare onderstand’ en ‘armenzorg’…

verhaal te zijn van mijn sociale zekerheid. Mensen komen op straat of staken, omdat ze vrezen dat ze langer zullen moeten werken, omdat hun eindeloopbaanperspectief er ineens helemaal anders uitziet. Als er al iets moet gebeuren – en daar kunnen we wel inkomen – dan toch niet bij mij. Er zijn voldoende anderen over, om verhaal bij te halen.

N aar

een nieuw pact

?

Is het niet veeleer het moment om, misschien tegen de tijdsgeest in, op zoek te gaan naar een nieuw pact dat vertrekt van het gegeven dat elke inwoner van dit land het recht heeft om er bij te

Het lijkt paradoxaal: we proberen vaak in landen in

horen, om erkend te worden als een volwaardig

het zuiden een begin te maken met systemen van

lid van de gemeenschap, die het recht heeft om te

mutualisering, van wederzijdse verzekering, van

mogen bijdragen aan deze / onze samenleving?

solidariteit tussen individuen, bij afwezigheid van

Uitgangspunt is daarbij dat iedereen in staat is om

een uitgebouwd systeem van sociale zekerheid.

op één of andere manier iets te betekenen voor

Terwijl wij in ons land een mooi systeem hebben,

anderen. ‘Niemand kann Nichts !’, was de cam-

maar vooral lijken in te zetten op het veilig stellen

pagne van Caritas Duitsland voor enkele jaren.

van het eigen gebruik ervan.

Laten we ons hoeden voor een samenleving die een-

In welke mate zien we onszelf nog als mede-eige-

zijdig inzet op economische productie, en die wie

naars van het systeem, waarbij we naar billijkheid

niet aan dit ideaal kan (of wil) beantwoorden, redu-

bijdragen en er ook naar evenredigheid beroep op

ceert tot een vorm van planschade. Dat is echter in

kunnen doen ? Met een modern woord: ownership

wezen een breder verhaal dan het verdedigen van

is niet het eerste gevoel dat bij ons opkomt – ten-

het status quo, met als inzet het veilig stellen van

zij waar het gaat om mijn sociale rechten.

de eigen verworven rechten. Laten we de groeiende dualiteit tussen de hardwerkende burger en de rest doorprikken, en ze niet – onbewust – versterken ...

S ociale

bescherming en inclusie

Iedereen heeft immers recht op inclusie. Samen-leven doen we samen. Samenleving maken

De sociale zekerheid vormt het sluitstuk van een

we samen.

breed maatschappelijk systeem van sociale be-

Maar daarvoor zal eerst het stof van de sociale

scherming, dat gericht is om sociale inclusie voor

actie moeten gaan liggen…

iedereen in de samenleving, ze valt er niet mee samen. Die inclusie krijgt mee gestalte in infor-

CN 81.indd 5

mele processen en in het lokale sociale weefsel,

Dominic Verhoeven

maar ze moet ook breder ondersteuning krijgen.

Directeur Caritas Vlaanderen vzw

4/12/14 09:18

p.

06 81

Nieuwsbrief

Caritas in België Bezoek aan Rome Ogni persona sulla strada è il mio compito

Van 12 tot 15 november waren we met 25 bestuurders, diensthoofden en directies van de drie Caritasorganisaties in

Op

bezoek bij

C aritas I nternationalis

Het eerste bezoek – rechtstreeks vanop de luchthaven en met slechts een pizza uit het vuistje achter de kiezen – bracht ons bij Caritas Internationalis, waar we te woord werden gestaan door John Aloysius, die ons een goed gestructureerd overzicht bood

België op bezoek in Rome, ‘ad

van de opdrachten, structuren en belangrijkste projecten van de

limina Caritatis’. De bedoeling

internationale confederatie. Bijzondere aandacht was er voor het

bestond er enerzijds in om kennis te maken met de verschillende

drieluik inzake goed bestuur, de gedragsregels en de ethische code die door Caritas Internationalis werden uitgewerkt en die nu voor implementatie aan het netwerk werden overgemaakt.

Caritas-structuren die in Rome

Na het bezoek aan Caritas Internationalis werden we ontvangen

gevestigd zijn, en tegelijkertijd ook

door de nieuwe Belgische ambassadeur bij de H. Stoel, Bruno

verder gestalte te geven aan de

Nève de Mevergnies, die net zijn geloofsbrieven had overhandigd,

samenwerking tussen de Belgische

en door Dirk Smet, Geestelijk Adviseur bij de ambassade en rector van het Belgisch College. De ontmoeting, met een receptie

caritasorganisaties.

naar aanleiding van het Feest van de Dynastie, bood tevens de

We hadden vruchtbare contacten

mogelijkheid om een aantal Belgen te ontmoeten die in Rome bij

met Caritas Roma, Caritas Italiana

het Vaticaan of bij verschillende congregaties actief zijn.

en Caritas Internationalis, en waren o.m. ook te gast op de Belgische ambassade bij de H. Stoel. Hierbij enkele impressies van een geslaagde studiereis…

T weede

etappe :

C aritas R oma

De volgende dag, donderdag, was volledig gewijd aan het bezoek bij Caritas Roma; een diocesane Caritasorganisatie, maar wel één van de grootste van Italië, én met een indrukwekkend activiteitenpalet. De directeur van Caritas Roma, mgr. Enrico Ferocci, ontving ons op de ruime campus van Caritas Roma, waar heel wat diensten gecentraliseerd zijn, zoals een centrum waar tandzorg wordt aangeboden – een luxe waar arme patiënten anders nooit aan toekomen – een sociale supermarkt, een sociaal restaurant en een opvangcentrum voor daklozen. De operationele werking van Caritas Roma is een goed geoliede machine, die in belangrijke mate draait op de inzet van talloze vrijwilligers.

CN 81.indd 6

4/12/14 09:18

p.

07 81

Nieuwsbrief

Na de maaltijd was er nog een korte uitwisseling voorzien met de directeur en de verantwoordelijken van de verschillende werkvelden, waarbij we ook ons verhaal konden inbrengen. De dag werd treffen afgesloten met een viering in de aan Pater Van daar ging het verder naar het ‘Ferrhotel’, een

Damiaan opgedragen kapel op het landgoed.

voormalig hotel van de Italiaanse spoorwegen, dat ter beschikking is gesteld van Caritas Roma voor de opvang van vluchtelingen, voornamelijk men-

En

tot slot

C aritas I taliana

sen die in gammele bootjes de oversteek hebben gemaakt vanuit Noord-Afrika, en door de operatie

Het derde luik van de triptiek bestond uit een be-

‘Mare Nostrum’ uit zee werden opgepikt en in het

zoek aan Caritas Italiana op vrijdagochtend, waar

Ferrhotel aan de hoede van Caritas Roma werden toevertrouwd. In het centrum krijgen ze de kans om hun vaak traumatische ervaringen te verwerken en hun verdere procedure voor te bereiden. Vanuit het Ferrhotel ging het vervolgens opnieuw met de bus naar de Villa Glori, een domein in het noorden van de stad, waar onder meer aidspatiënten en drugsverslaafden worden opgevangen. Niettegenstaande er aanvankelijk heel wat weerstand was tegen de oprichting van een dergelijk

de ganse ploeg van directeur Soddu ons stond op te wachten. De relaties tussen Caritas in Belgium en Caritas Italiana zijn altijd zeer hartelijk geweest, en dat was ook merkbaar. Verschillende medewerkers stelden de onderscheiden domeinen van de werking voor, waarna we met elkaar in gesprek konden gaan over ieders eigen manier van werken. Typerend voor Italië is alleszins dat er maar liefst 226 diocesane Caritasinstanties zijn, die sterk verbonden zijn met een nog vitaal netwerk van pa-

centrum, heeft het in zijn 25-jarig bestaan een

rochies die kunnen rekenen op 40.000 priesters.

erg belangrijke bijdrage geleverd aan de informa-

Een belangrijk onderdeel van de werking van Cari-

tieverspreiding rond HIV en aids, en rond de maat-

tas Italiana als overkoepelende organisatie, is het

schappelijke acceptatie ervan.

sociaal observatorium, waarbij men dankzij het

Tijdens het middagmaal hadden we de kans om

fijnmazige parochiale netwerk over een schat van

met bewoners, vrijwilligers en verantwoordelijken

informatie kan beschikken…

te praten, en kregen we een goed inzicht in de

Nadat we donderdagavond kort de Basiliek van

manier van werken. Een belangrijke vaststelling

Sint-Jan van Lateranen hadden bezocht, was het

die telkens weer terugkwam, is het grote aandeel

vrijdagnamiddag de beurt aan de Sint-Pietersba-

dat vrijwilligers hebben in de werking van de dio-

siliek en de crypte, waar Mgr. Dirk Smet voor

cesane Caritas, de sterke diaconale instelling van

een deskundige rondleiding had gezorgd. Op za-

de werking én de sterke verbondenheid met de

terdagochtend stond nog een bezoek aan de ca-

parochiale structuren. Caritas Roma steunt echt

tacomben van San Callisto op het programma,

op een parochiaal netwerk van medewerkers en

net als aan de Basiliek van San Clemente, een

vrijwilligers, waarbij met een groot respect naar

unieke gelegenheid om –letterlijk- af te dalen in

mensen in moeilijkheden wordt gekeken.

de geschiedenis van Rome, met niveaus uit ver-

Twee typerende uitspraken die verscheidene malen terugkeerden in de gesprekken waren de zinsnede van Franciscus van Assisi – Spreek over

schillende tijdperken die de ene boven de andere werden gebouwd. Zo had het bezoek tegelijk ook een deugddoende spirituele pijler.

Jezus, en als het echt niet anders kan, gebruik dan ook woorden’ – waarmee de rol van de daadwerkelijke diaconie werd in de verf gezet, én ‘Ogni persona sulla strada è il mio compito’; ik kan mij

Dominic Verhoeven Patrick De Bucquois

niet wegsteken achter structuren, taakverdeling of wat dan ook: elke dakloze op straat is mijn zaak. Een heel uitdrukkelijk persoonlijk engagement van medewerkers en vrijwilligers, dat de kern van de Caritasmissie raakt.

CN 81.indd 7

4/12/14 09:18

p.

08 81

Nieuwsbrief

Caritas Europa WELKE WELVAART VOOR EUROPA? Caritas Europa-rapport: “Een Europa gedreven door economische objectieven haalt de sociale EU2020-doelstellingen niet.” Het jaarlijkse rapport van Caritas Europa dat de uitvoering van

A rmoede

stijgt , werkgelegenheid daalt

sociale doelstellingen binnen de

Een eerste analyse is meteen bikkelhard. Waar in 2010, het

Europa 2020-strategie tegen

jaar waarin de EU2020-strategie van start ging, 23,7% van

het licht houdt, is niet mis te

de Europese burgers zich in een situatie bevonden met risico

verstaan. Uit de evaluatie van de

op armoede en sociale uitsluiting, is dit in 2013 gestegen tot 24,5%. In plaats van een daling van het aantal mensen in

Landen Specifieke Aanbevelingen,

armoede, vooropgesteld met 20 miljoen burgers minder, is

doelen die aan een lidstaat

het armoederisico in heel de Europese Unie gestegen – met

opgelegd worden door de Raad van Europa, blijkt de sterke keuze die Europa maakt voor

uitzondering van Letland, Litouwen en Polen. De werkgelegenheidsgraad is dan weer gedaald van 68,5% naar 68,4%. Een kleine daling, maar wel nog verder van de doelstelling om 75% van de EU-burgers tegen 2020 aan een job te helpen.

economische ‘benchmarks’. De sociale dimensie van Europa blijft al te vaak onderbelicht in de EU2020-

A rmen

worden armer

strategie, die Europa tegen 2020

Daarnaast merkt het Caritas-rapport nog op dat mensen die

uit de crisis moet helpen.

in armoede leven, vandaag nog armer geworden zijn. Dat dit in de cijfers moeilijk terug te vinden is, ligt aan de wijze waarop deze cijfers tot stand komen. Om een gemiddelde te bepalen wordt er immers gekeken naar een mediaan, waardoor het gemiddelde (en dus de armoedegrens) mee daalt naargelang de inkomens globaal dalen. Een vaste, Europese armoedegrens zou alvast deze foutieve beeldvorming kunnen verhelpen.

E uropese

aanbevelingen

Om deze problemen aan te pakken, schuift Caritas Europa zelf een aantal algemene aanbevelingen naar voren, samen met voorstellen tot praktische oplossingen. Zo vraagt Caritas Europa een grote verandering in de implementatie van de EU2020strategie, waarbij niet langer enkel gekeken wordt naar econo-

CN 81.indd 8

4/12/14 09:18

p.

09 81

Nieuwsbrief

Zo vragen we een gezondheidszorg die toegankelijk is voor iedereen, waarbij ook de financiële toegankelijkheid mogelijk gemaakt wordt. Geen, of lage, onmiddellijk te betalen vergoedingen, volledige transparantie in de gemaakte kosten en mische drijfveren, maar waar een sociaal Europa

goedkope hospitalisatieverzekeringen zijn slechts

op dezelfde wijze nagestreefd wordt. De pasver-

enkele punten die de federale of regionale overhe-

kozen Commissaris voor Sociale Zaken, Marianne

den moeten implementeren.

Theyssen, heeft alvast beloofd dit thema hoog op de agenda te plaatsen, zeker voor de landen die door Europa (de Troika) gevolgd worden.

O ndersteuning

jonge gezinnen

Verder vraagt Caritas om niet alleen in te zetten

Eén van de opmerkelijke vaststellingen is dat

op werkgelegenheid, maar op de kwaliteit van deze

éénoudergezinnen in België een armoederisico

werkgelegenheid. Tijdelijke contracten of deeltijdse

kennen van 43,3%, bijna het dubbele van het

jobs zorgen voor lagere werkloosheidscijfers, maar

EU-gemiddelde van het armoederisico bij tweeou-

ze dragen niet voldoende bij tot de stabiele werk-

dergezinnen (24,4%). Dit grote armoederisico bij

omgeving die mensen nodig hebben om ten volle

éénoudergezinnen vraagt om bijzondere initiatie-

deel te kunnen nemen aan het maatschappelijk

ven. Caritas België is voorstander een progres-

leven. De EU moet streven naar volwaardige ar-

sief universeel beleid, waarbij bijvoorbeeld meer

beidsplaatsen, die aan mensen ook perspectieven

opvoedingsondersteuning wordt voorzien voor alle

geven, temeer het vaak de meest kwetsbaarsten

gezinnen, maar met bijzondere aandacht voor

zijn die in een onstabiele werksituatie verkeren.

éénoudergezinnen en andere kwetsbare groepen. Ook op andere velden moet dit beleid zich doen

I nvesteringen

in plaats van besparingen

Caritas België analyseerde in het kader van het rapport het Belgisch Nationaal Hervormingsprogramma en de Landen Specifieke Aanbevelingen. Daarnaast werd gekeken naar recente wetgeving

gelden. Zo vragen we de regionale overheden om de toegang tot kinderdagverblijven niet te bemoeilijken, integendeel, en vragen we hen bijzondere aandacht voor sporadische kinderopvang – bijvoorbeeld wanneer moeder of vader een cursus volgt of een sollicitatiegesprek heeft.

of nieuwe initiatieven, weliswaar voor de vorming van de nieuwe regeringen en hun beleidsplannen. Een belangrijke aanbeveling van Caritas België is investeringen in plaats van besparingen. Na de crisis besloot IJsland om in plaats van sterk te besparen, net te investeren in haar welvaartsmodel. Een juiste keuze, gezien IJsland van alle sterk getroffen landen het snelst terug op de goede weg is.

G rote

hoop

Caritas Europa heeft, samen met alle Europese lidorganisaties, een grote hoop gevestigd in de nieuwer Europese Commissie. Nationale Hervormingsprogramma’s en Landen Specifieke Aanbevelingen mogen niet enkel vertrekken vanuit economische paradigma’s, maar moet ook, vooral, rekening houden met de sociale dimensie van Europa en haar

Z org

als motor van welvaart

Niet de economie, maar zorg en welzijn zijn de motor van een welvaartssamenleving. Onderzoeken, zoals de Nationale Gezondheidsenquête, stellen een daling van de subjectieve gezondheid vast, wat de objectieve gezondheid en dus de sociale welvaart niet ten goede komt. Caritas België hoopt daarom dat de overheid blijft investeren in

lidstaten. Enkel door een menselijk beleid te voeren, kunnen we het project ‘Europa’ laten slagen. Een nauwere samenwerking met middenveldorganisaties, op alle niveaus, draagt bij tot een sociaal Europa waar iedereen een plaats vindt. Thijs Smeyers Stafmedewerker Armoede en Armoedebestrijding Caritas Vlaanderen vzw | Caritas in Belgium Expert Werkgroep EU2020, Caritas Europa

welzijn en gezondheidszorg.

CN 81.indd 9

4/12/14 09:18

10 81

p.

Nieuwsbrief

ha

, rd

Ca

ritas

yT re

nc

Solidariteit © Tom m

Afrika EBOLA MEER DAN EEN ZIEKTE

Wanneer begin 2014 het ebolavirus zich begint te verspreiden in West Afrika, start het Caritasnetwerk onmiddellijk met

Naast het verdriet om de eboladoden - midden november

preventiecampagnes. Caritasteams trekken naar dorpen en steden met een megafoon, zeep, chloorwater en posters om de mensen te vertellen hoe ebola overgedragen wordt en wel-

al meer dan 5.100 - is er angst,

ke hygiënische maatregelen in acht moeten worden genomen.

honger en armoede bij hun

Voorkomen dat gezonde familieleden van slachtoffers gemeden

families en dorpsgenoten. Ebola ontwricht een hele gemeenschap.

worden als de pest en volledig geïsoleerd raken, is daar een onderdeel van. In sommige bisdommen is men al jaren actief in de strijd tegen HIV. Caritas gebruikt dezelfde netwerken, ziekenhuizen en communicatiemiddelen (bv radioboodschappen) om de verspreiding van Ebola tegen te gaan. De crisis blijft echter uitbreiding nemen en de noden groeien. Caritas doet er alles aan om de met de Kerk verbonden gezondheidsstructuren open te houden door onder meer voor het nodige protectiemateriaal te zorgen. We verdelen hygiënekits. We vangen weeskinderen op. De economische gevolgen van de epidemie zijn catastrofaal. Zieken kunnen niet langer hun werk doen, heel wat gezinnen verliezen de kostwinner aan ebola. Maar ook gezonde mensen krijgen het moeilijk om economisch goed te functioneren omwille van de reisbeperkingen: grondstoffen en materiaal ontbreken, landbouwproducten of goederen kunnen niet naar de markt vervoerd worden… Mensen hebben honger. Het Caritasnetwerk werkt daarom nauw samen met de Wereldvoedselorganisatie voor de verdeling van voedsel.

caritas International CN 81.indd 10

© Tommy Trenchard, Caritas

4/12/14 09:18

p.

11 81

Nieuwsbrief

Tot dusver heeft het hulpprogramma van het Caritasnetwerk 1.350.000 euro gekost. Caritas International België heeft voor 5.000 euro bijgedragen in Sierra Leone, 10.000 euro in Guinee Conakry en 20.000 in Liberia. Caritas International heeft eveneens 50.000 euro hulp verleend

aan de

slachtoffers van de ebola-epidemie in Boende en Befale – Evenaarsprovincie – RD Congo. Ondertussen is de ebolahaard in die regio onder controle. De nood aan beschermingsmateriaal en personeel om de zieken te verzorgen blijft groot. Preventie en sensibilisatie ook in de nog niet getroffen buurlanden blijft cruciaal. Zodra de epidemie bedwongen is – laat ons hopen heel gauw – wil Caritas International meehelpen aan het heropstarten van de landbouwactiviteiten en het creëren van werkgelegenheid om honger en armoede te bestrijden. Johanna Vanraes Caritas International

Vrijwillige terugkeer: migranten kunnen op elk moment beslissen om terug te keren naar hun land van herkomst. Asielzoekers, uitgewezen asielzoekers en migranten zonder papieren kunnen dit doen met de ondersteuning van Caritas International. Dit gebeurt in samenwerking met het Federale Agentschap voor de

© Tommy Trenchard, Caritas

Asiel en Migratie ‘DE BEGELEIDING STOPT NIET BIJ DE GRENS’ Caritas International vierde dit najaar het 10-jarige

opvang van asielzoekers (Fedasil) en de Internationale

bestaan van haar re-integratieprogramma met een

Organisatie voor Migratie (IOM).

conferentie over 10 jaar ervaringen

Re-integratie na terugkeer: sommige kandidaat terugkeerders (afhankelijk van hun statuut) kunnen beroep doen op het re-integratieprogramma van Caritas International. Dankzij dit programma worden problemen die migranten bij hun terugkeer kunnen ondervinden, opgevangen. Bv. Ondersteuning bij het opzetten van een micro-business, het zoeken

“Re-integratie in het land van herkomst na een vrijwillige terugkeer is een proces van lange adem. Net zoals integratie voor nieuwkomers in België nodig is, is ook re-integratie in het land van herkomst belangrijk. Terugkeerders moeten begeleid worden op maat van hun noden. En die

naar werk, een woning… Caritas International krijgt

begeleiding mag niet bij de grens stoppen”, zegt

hiervoor middelen van Fedasil aangevuld met het

Anne Dussart van Caritas International. “Ons

Europees Terugkeerfonds en heeft ondertussen

programma blijft terugkeerders in het land van

een netwerk van 54 partnerorganisaties overal ter

herkomst ondersteunen. Na 10 jaar merken we

wereld opgebouwd.

dat die aanpak loont: de meeste terugkeerders zijn tevreden met het perspectief dat het re-inte-

CN 81.indd 11

4/12/14 09:18

p.

12 81

Nieuwsbrief

gratieprogramma biedt.” De afgelopen tien jaar

“Het doel van de studie was vooral om terugkeerders

begeleidde Caritas International en haar lokale

zelf aan het woord te laten over hun terugkeerer-

partnerorganisaties in de landen van herkomst

varing”, vertelt Ine Lietaert. “Ik heb ze op drie mo-

meer dan 3.000 mensen in hun zoektocht naar

menten geïnterviewd: voor vertrek, een jaar na de

een nieuwe toekomst in hun land van oorsprong.

terugkeer en twee jaar na de terugkeer. De focus ligt op wat terugkeerders zélf belangrijk vinden en

“Ik wilde terug naar huis en kon niet geloven dat ze mijn vliegtuigticket zouden betalen en mij financieel ondersteunen om mijn leven hier opnieuw op te bouwen.”

hoe ze hun situatie na terugkeer evalueren. De stu-

Asmik, terug in Armenië sinds 2011

beklemtonen uiteraard het belang van hun materi-

die toont dat de situaties van de terugkeerders heel divers zijn, van heel goed tot heel slecht geëvalueerd worden, en snel kunnen evolueren. Terugkeerders ële situatie, maar ze geven eveneens aan dat het

Tijdens de conferentie bracht ook Ine Lietaert, on-

hebben van een perspectief en het gevoel hebben in

derzoekster binnen de Vakgroep Sociale Agogiek

staat te zijn om de eigen situatie te verbeteren zeer

van de Universiteit Gent de conclusies van haar

bepalend is. Naast de financiële ondersteuning is het

studie over terugkeer naar Armenië en Georgië.

voor veel deelnemers aan het onderzoek belangrijk dat er iemand was die kon helpen als dat nodig was, iemand die luistert en vraagt hoe het gaat.” Iets wat Caritas International en haar partnerorganisaties in de landen van opvang hoog in het vaandel dragen. Julie Vanstallen

© Isabelle Corthier

Caritas International Re-integratie na terugkeer wordt altijd grondig voorbereid met de terugkeerders, door de medewerkers van de cel re-integratie van Caritas International.

Vorig jaar voerden Caritas Hulpbetoon, Caritas Secours en

Caritas Direct

Caritas International voor het eerst samen campagne rond het thema ‘Elk kind Onderdak – Un toi-t pour un

E lk K ind O nderdak

enfant’. Dank zij de actie van 2013

In het kader van de campagne 2014 leggen we de focus op

konden we kinderen en hun ouders

drie projecten: APL Hainaut (Association de Promotion du Loge-

helpen de winter door te komen. Dit jaar herhalen we dit initiatief. In de huidige onzekere context en met

ment), Projet Point 32 (Brussel), en Kras (Gent). De vzw Kras is een samenwerkingsverband van 14 autonome armoedediensten in groot-Gent. Kras bundelt de inzet van al deze diensten: door samen te spreken klinkt de stem van de arme beter door.

de besparingen die voor de deur staan, is het des te meer zaak om

K ras – K ring R ond

mensen in

A rmoede

in de

S tad

de zwaksten niet te vergeten. De Krasdiensten worden voor het overgrote deel gedragen door vrijwilligers en situeren zich op die plaatsen in Gent waar de armoede het grootst is (de 19eeeuwse gordel). Kras slaat een brug tussen de verschillende armoedediensten en kan rekenen op een

CN 81.indd 12

4/12/14 09:18

p.

13 81

Nieuwsbrief

550-tal vrijwilligers, die geraakt door de armoede

van extra personeel en op huisvesting aangepast

in hun omgeving initiatieven nemen rond armoe-

aan de behoeften van gezinnen. Om te voorkomen

debestrijding. De hulp die Krasdiensten bieden is

dat het overgrote deel van het gezinsbudget naar

een noodzakelijke en evenwaardige aanvulling op het

verwarming en verlichting zou gaan, wordt in de

aanbod van de officiële voorzieningen.

eerste plaats aandacht gegeven aan de energie-

Vanuit het besef dat armoede een onrecht is, en

prestatie van de woningen in kwestie.

getroffen door de moed van mensen in armoede

Een soortgelijk project loopt in Seraing bij Luik.

en door het sterk engagement van vrijwilligers daaruit probeert Kras via een laagdrempelige aanpak de meest achtergestelde bevolkingsgroepen

P rojet P oint 32

te bereiken. Mensen die overal uit de boot vallen omdat ze geen vaste verblijfplaats of papieren

Projet Point 32 is een gastvrije plek voor daklozen

hebben, kunnen bij Kras terecht.

en eenzamen in de wijk rond de St. Rochus paro-

Concreet wil Kras de Gentse armen en daklozen hel-

chie in de Noordwijk. De naam verwijst naar het

pen de moeilijke winterperiode te overbruggen door:

adres, Antwerpse Steenweg 32.

• individuele ondersteuning te bieden aan

Van maandag tot vrijdag worden de mensen er

de armen met financiële moeilijkheden

tussen 11u00 en 14u00 hartelijk onthaald met

omwille van verwarmingskosten, via een

een vriendelijk woord en een kopje koffie, soep, en

tussenkomst in de uitgaven voor petro-

brood. Enkele eenvoudige gebaren van menselijk-

leum, gas, stookolie;

heid in een vaak harde wereld. Het project kent

• het aankopen van een grote lading warm ondergoed en sokken (aan een interessante prijs) en het verdelen ervan via de ‘vestiaires’ (tweedehandswinkels); • het voorzien van opvang met ontbijt voor daklozen op zaterdagvoormiddag door

een honderdtal regelmatige bezoekers. Sinds oktober is er elke maandag tevens een maatschappelijk werker van het Brabantia aanwezig, om vragen te beantwoorden en te helpen bij het oplossen van problemen. U kan de actie ‘Elk kind onderdak’ steunen door

De Tinten; • en eveneens voor daklozen opvang met

een gift op rekening BE19 0000 0000 1818

middagmaal (december tot Pasen), een

van Caritas Direct (zonder fiscaal attest). Wenst

initiatief van de Sint-Antoniusparochie in

u een fiscaal attest (vanaf 40€), dan kan u ge-

samenwerking met Kras en De Sloep-

bruik maken van het rekeningnummer van Caritas

Onze Thuis, gegroeid uit de maandelijkse

Hulpbetoon vzw, BE80 7765 9023 3377, met

Regenboogviering van de Afrikaanse en Fi-

vermelding van uw voorkeurproject.

lipijnse gemeenschap. Een mooi voorbeeld

Met uw hulp kunnen we de werking van deze pro-

van interculturele solidariteit!

jecten de broodnodige ondersteuning bieden.

APL H ainaut Caritas Secours Hainaut engageert zich voor degelijke huisvesting in de streek van Charleroi. Om dit project op een meer efficiënte manier uit te bouwen, en om beter tegemoet te kunnen komen aan de behoeften, is erkenning gezocht als Association de Promotion du Logement (APL). In samenwerking met Caritas in België, kan Caritas Secours Hainaut rekenen op de expertise

CARITAS-DIRECT, een samenwerkingsverband van CARITAS SECOURS, CARITAS HULPBETOON en CARITAS INTERNATIONAL

CN 81.indd 13

4/12/14 09:18

p.

14 81

Nieuwsbrief

Armoede dentikit Wie?

Dienstverleningscentrum Sint-Jozef

Wat?

Multifunctioneel Centrum (MFC) / Dagcentrum / Tehuis voor personen met een handicap

Waar?

Antwerpen

Capaciteit?

465 (MFC), 50 (Dagcentrum), 47 (Tehuis)

Personeel?

470 (cijfers 2012)

Website?

http://www.dvcsintjozef.be

Doe de klik: toegankelijk online patiëntenplatform Na maanden voorbereiding lanceerde DVC Sint-Jozef, ter gelegenheid van de digitale week, een vernieuwende website met een zorgvraagzoeker, een digitaal cliëntloket en een heuse interactieve berichtenmuur voor cliënten, familie, vrienden en medewerkers. Bij DVC Sint-Jozef staat de cliënt op ieder gebied centraal, ook in de digitale communicatie. Daarom lanceert de organisatie een website die toonaangevend wil zijn voor de non-profit sector. Met concepten als de zorgvraagzoeker, het digitaal cliëntloket en een interactieve berichtenmuur is er duidelijk gewerkt aan de laagdrempeligheid en vernieuwing van de digitale wereld binnen de zorgsector.

Zorg op maat Bij de ontwikkeling van de nieuwe website ging er veel aandacht naar privacybeleid en gebruiksvriendelijkheid. De helden van DVC Sint-Jozef - de cliënten met een motorische en/of verstandelijke beperking - ondervinden dagelijks hoe moeilijk het is om zich te bewegen binnen de digitale wereld. DVC Sint-Jozef biedt hen tal van multimediaprojecten aan en hierin vervult de nieuwe website een belangrijke functie. Om snel en efficiënt oplossingen en diensten binnen het ruime aanbod van DVC Sint-Jozef te vinden, ontwikkelde de webdesigners de zorgvraagzoeker. De drie selectiemogelijkheden binnen de zorgvraagzoeker zijn leeftijd, beperking en diensten. Door deze criteria te combineren, filtert de zoeker een selectie uit, wat het vinden van de gepaste dienstverlening sneller en efficiënter maakt. Aan de hand van de selectie krijgt de websitebezoeker een antwoord op maat.

CN 81.indd 14

4/12/14 09:18

p.

15 81

Nieuwsbrief

voor die doelgroepen waarvoor formele briefwisseling en documentatie niet de ideale kanalen zijn De leuke foto’s van toffe activiteiten of verre vakanties tonen bovendien aan de buitenwereld en aan

Welkom aan ons loket

jonge ouders dat het leven niet stopt bij een beperking. Het bewijst net dat de cliënten ook een stem,

Een tweede troef van de website is het digitaal

een mening en vooral een heleboel lol hebben.

cliëntloket. Dit loket is een handige tool voor cliën-

Tenslotte is de berichtenmuur een venster op de

ten en familieleden, maar ook voor verwijzers en

organisatie. Naast het tonen van de open dialoog

andere instanties. Zij kunnen gebruik maken van

met de cliënten en de wijze waarop DVC Sint-Jozef

het loket voor het aanvragen van ondersteuning en

problemen aanpakt, maakt de berichtenmuur de

zorg. Ook voor andere vragen over bijvoorbeeld de

informatie geloofwaardiger. Het is namelijk niet de

verschillende vestigingen, oplossingen, diensten,…

voorziening die positieve informatie aanlevert, maar

kunnen ze daar terecht.

de cliënten en medewerkers zelf. En wie anders

Het cliëntloket informeert, adviseert en brengt

zou dat beter kunnen?

mensen in contact met de juiste persoon binnen

Dat er bij de ontwikkeling van de website niet over

de organisatie. Dit online loket wordt – in deze

één nacht ijs is gegaan, spreekt voor zich. De cli-

digitale tijden – ook ervaren als een drempelverla-

ënten werden actief betrokken bij het aanleveren

gend initiatief voor onder andere kwetsbare doel-

van ideeën en daardoor heeft het platform een

groepen en cliënten…

bijzondere plaats verovert bij hen. Daarmee is het voornaamste doel reeds bereikt.

De klikkende cliënt Het paradepaardje van de website is de interac-

Thijs Smeyers (red.)

tieve berichtenmuur. Hier kunnen cliënten en mede-

Uit Caritas Cahier 13 Armoedebestrijding via inclusieve communicatie

werkers berichten en foto’s plaatsen. Dit kan zowel op de eigen pc als op een pc die in de werking voorzien wordt. Ook ouders, vrienden en familie kunnen hierop reageren. Op die manier krijgen de cliënten een stem en een gezicht en hebben ze de kans een open dialoog aan te gaan met hun naasten en met de organisatie. Ook hier merken we dat deze dialoog sterk ondersteund wordt door deze nieuwe mogelijkheid, niet in het minst voor minder-mondige of kwetsbare cliënten en hun familie en netwerk. Dat geldt niet enkel voor de mondige en surfende cliënten. Ook laag-communicatieve cliënten kunnen hun zegje doen. Dat doen ze via de begeleider, die dankzij een handige tool in hun naam een boodschap kan posten. Ook voor ouders die voordien maar moeilijk konden communiceren met hun kind, is dit een bijzondere evolutie. Daarnaast speelt het visuele aspect een grote rol. Door het visualiseren van de leefwereld en van de dienstverlening wordt de informatie toegankelijker

CN 81.indd 15

© Isabelle Pateer, Otherweyes

4/12/14 09:18

p.

16 81

Nieuwsbrief

1988 MENSEN OPENDEN EEN PARAPLU TEGEN ARMOEDE EN VERBRAKEN EEN WERELDRECORD SAMEN MET WELZIJNSZORG! Ontbreekt de kennis over het beschermingssysteem bij wie in armoede leeft of net bij de hulpverleners? Waar zitten de tekorten in ons beschermingssysteem? Of veroorzaken we bepaalde situaties van onderbescherming en organiseren we daardoor zelf armoede binnen onze samenleving? Welzijnszorg koos niet toevallig voor de paraplu voor haar nieuwe eindejaarscampagne ‘Iedereen beschermd tegen armoede?’ Op 19 november lanceerde Welzijnszorg de campagne met het wereldrecord paraplu’s openen. 1988 personen openden tegelijk een paraplu in Halle. Hiermee veegde Welzijnszorg het vorige record van de Eén op zeven mensen in ons land leeft in een situ-

Italiaanse stad Verona (1673 paraplu’s) van tafel.

atie van ‘sociale onderbescherming’. Ze worden niet of onvoldoende beschermd door sociale bescherming. Voor hen zitten er duidelijk gaten in de paraplu van de sociale bescherming waardoor ze in armoede belanden. De belangrijkste hoekstenen van onze sociale bescherming, de sociale zekerheid en de sociale bijstand, vertonen grote tekortkomingen waardoor meer dan 1.6 miljoen mensen in ons land sociaal uit de boot vallen. Welzijnszorg wil met de campagne ‘Iedereen beschermd tegen armoede?’ naar de kern van de armoedeproblematiek gaan. Welke oorzaken liggen aan de basis van die sociale onderbescherming?

CN 81.indd 16

4/12/14 09:18

p.

17 81

Nieuwsbrief

Vrijwilligers 4 OP EEN RIJ: HET NIEUWE VRIJWILLIGERSTRAJECT VAN JOKA De jeugd van tegenwoordig... Een uitspraak die vaak gepaard gaat met een diepe zucht. Maar mensen die dat zeggen, hebben duidelijk nog nooit kennis gemaakt met de vrijwilligers van Joka. Deze jongerenwerking van Present vzw is al meer dan 30 jaar actief in Vlaanderen en Brussel. Vanaf 16 jaar kan je tijdens de Paas- en zomervakantie mee op kamp met Joka. Tijdens een Joka-kamp verblijven de jongeren in een voorziening waar ze allerlei activiteiten organiseren voor de bewoners. Hiermee heeft Joka tot doel om bij individuele jongeren en jongerengroepen aandacht op te roepen voor ouderen, mensen met een fysieke of mentale beperking of psychische problemen en vluchtelingen. Naast de kampen, zoekt Joka steeds nieuwe initiatieven die hun doelstellingen ondersteunen. Na een krachtige brainstorm met de kernleden van Joka kwam er dit jaar een nieuw project uit de bus: 4 op een rij. Tijdens dit traject gaat een vast groepje vrijwilligers vier keer op stap in de sociale sector. Zo komen ze in contact met vier verschillende doelgroepen en beleven ze een totaalervaring. Er is een startdag voorzien op 7 februari om kennis te maken met de andere deelnemers en het programma van het traject uit te werken. Maar dan is het tijd voor het echte werk en gaan de vrijwilligers aan de slag in de vier sectoren: Dag 1: WZC Leiehome in Drongen Op zaterdag 28 februari brengen de vrijwilligers een namiddag door in een woonzorgcentrum. Dag 2: DVC De Triangel in Lovendegem Op zaterdag 14 maart maken de vrijwilligers kennis met het leven in een centrum voor volwassenen met een verstandelijke beperking. Dag 3: Opvanginitiatief voor asielzoekers Op zaterdag 28 maart bieden de vrijwilligers een namiddag amusement in een opvangcentrum voor asielzoekers. Dag 4: PVT Hooghuis in Sint-Niklaas Op zaterdag 25 april animeren de vrijwilligers de bewoners van een psychiatrisch verzorgingstehuis. Is de sociale sector echt jouw ding? Dan is dit een niet te missen ervaring! Er zijn nog enkele plaatsen beschikbaar, dus jongeren van 16 tot 30 jaar kunnen zich inschrijven via onze website www.jokaweb.be. Jolien Jaspers Stafmedewerker Pers en Communicatie

CN 81.indd 17

4/12/14 09:18

p.

18 81

Nieuwsbrief

Gezondheid & welzijn EFFICIËNTIE ÉN DIEPGANG IN LEIDERSCHAPSONTWIKKELING Dienend Leiding Geven is een praktisch werkboek dat concrete antwoorden biedt op deze vragen. Het bundelt de krachtigste handvaten uit de overvloed van wat er in de literatuur rond leider-

Is het niet altijd helder wat ‘goed’ leiderschap in jullie

schap te vinden is. Jarenlange ervaring in social profit organisaties leerden ons dat de kracht van onze organisaties ligt in het aanboren van het potentieel van mensen. En dat leiderschap hier

organisatie betekent?

een cruciale rol heeft. Jarenlang hebben we geïnvesteerd om

Ben je benieuwd naar handige

een goede verpleegster, hulpverlener, psycholoog, zorgkundige

aanbevelingen vanuit de social profit-praktijk om je team/ organisatie mee te verbazen? Merk je dat jij en je collega’s niet altijd vanuit dezelfde visie op leiderschap handelen? Wil je een leiderschapsstijl ontwikkelen die jou ook gelukkiger maakt? Ben je op zoek naar een integraal verhaal dat het zowel heeft over visie en communicatie, maar ook over efficiënte planning en

of opvoeder te worden. Maar bij het optimaal leren aansturen van een team of organisatie hebben we maar al te vaak de ervaring dat we dit met vallen en opstaan moeten leren. Zonder een echte handleiding. Dit boek wil daarin verandering brengen. Een voorsmaakje uit de inleiding…

Een leidinggevende krijgt de medewerkers die hij (ver)dient Groepsleden aanvaarden alleen de invloed en leiding van een leider die volgens hen over de middelen beschikt om hun behoeften te vervullen. Mensen volgen (en laten hun handelingen leiden door) een leider die, naar zij geloven, ervoor zal zorgen dat ze krijgen wat ze wensen of nodig hebben.

(Thomas Gordon, communicatie- en leiderschapsdeskundige)

praktische organisatie?

Sociologisch onderzoek heeft aangetoond dat er geen aangebo-

Wil je hierbij vooral concrete tools

ren persoonlijkheidsverschillen zijn tussen leiders en niet-leiders

die je vertellen hoe je situaties morgen verfrissend kan aanpakken?

(Gordon, 2010). Laat het een geruststellend idee zijn dat leiderschap dus niet iets is dat je van nature hebt of niet hebt. Het is een relationeel gebeuren dat enkel zal werken als je volledig jezelf blijft. Omdat leiderschap gaat over wat jij uiteindelijk doet of laat, kun je leiderschapsontwikkeling bekijken als het streven naar de meest authentieke en effectieve leider die in jouw verscholen zit. Het belang hiervan werd recentelijk nog benadrukt. Uit een studie (Rath & Conchie, 2008) waarbij meer dan 1 miljoen mensen werden bevraagd, bleek dat de hoofdreden voor gekozen ontslag niet het loon was, noch de reistijd of de jobinhoud. De hoofdreden was de manier waarop er leiding werd gegeven.

CN 81.indd 18

4/12/14 09:18

p.

19 81

Nieuwsbrief

zelf te bedienen en die in de strijd voorop gaat. Hij kiest ook het pad dat hij het meest veilig acht voor zijn manschappen en voor zichzelf. Als dienend leider handel je vanuit de bereidheid Vanuit die wetenschap lijkt het dan ook fair te stellen dat leiderschap eerder staat of valt met groepsleden die de invloed van de leider accepteren of verwerpen, dan met het feit dat iemand ‘een rol’ toegewezen krijgt van hogerhand. Het is niet omdat iemand je uitroept tot leider, dat je het ook effectief bent. Het echte oordeel daarover kan enkel uitgesproken worden door de mensen

om – met oog voor de visie en doelstellingen van de organisatie – de behoeften van je teamleden centraal te stellen (Gordon, 2010). Telkens wanneer je dat lukt, ‘stort’ je als het ware middelen op de relationele bankrekening van je collega en bouw je krediet op. Binnen dienend leiderschap ga je dus na wat de behoeften van jouw medewerkers zijn en probeer je vervolgens een context te creë-

die je leidt. Het is dus vooral van belang om als

ren waarin aan die behoeften voldaan kan worden.

leidinggevende van je medewerkers een mandaat

Er is sprake van een constante wisselwerking: als

te krijgen (Gordon, 2010).

leider krijg je slechts loyale medewerkers door lo-

Hoe verwerf je dan dat mandaat? Waarom accepteren medewerkers de invloed van de ene leider wel en die van een andere niet? Wat gebeurt er tijdens zo’n interactie? Volgens de filosofie van dienend leiderschap verwerf je dit mandaat door het juiste evenwicht te vinden tussen dienen en

yaal te zijn met je team. Een goede toetssteen is te leiden zoals je zelf aangestuurd wilt worden. Om dit dagdagelijks in de praktijk te brengen, kun je werken volgens het ABC van medewerkersbehoeften (Pink, 2013). Je medewerker heeft een aantal behoeften die je kunt vervullen: Autonomie: de medewerker wil in bepaalde mate

sturen. Een voorbeeld vanuit het leger: Ook in verscheidene legers is dienend leiderschap

zelf kunnen bepalen wat hij doet en hoe hij iets doet.

een erg gangbare filosofie. Zo komt het woord

Binding met een doel: de medewerker wil bijdragen

‘sergeant’ van ‘servant’. Enerzijds leren de solda-

aan een – ook voor hem – zinvol doel.

ten de sergeant kennen als iemand die zijn stem schor schreeuwt wanneer er gedrild moet worden, die zich boos maakt wanneer laatkomers

Competentie: de medewerker wil ergens goed in zijn.

opdagen en het uiterste van zijn manschappen

Het boekje is opgebouwd om je te ontwikkelen in

vraagt tijdens uitputtende fysieke proeven. Maar

deze jouw drie rollen als leidinggevende. De mana-

tegelijk kennen ze hem als degene die bezorgd

ger verhoogt de autonomie. De leider zorgt voor

is wanneer iemand een verwonding oploopt, die

binding met het doel. De coach zorgt voor com-

wacht tot iedereen gegeten heeft alvorens zich-

petentie- en talentontwikkeling.

Verras je collega ’s en al wie je lief is met Dienend Leiding Geven. Zit op dezelfde lijn, spreek dezelfde taal en help elkaar verder te ontwikkelen tot zelfzekere, gelukkige en effectieve leidinggevenden. Dit werkboek zorgt voor efficiëntie en diepgang in leiderschapsontwikkeling! U ontvangt 20 % korting* bij aankoop van dit boek. In plaats van € 19,99 betaalt u nu slechts € 15,99. Surf hiervoor naar www.lannooshop.com/leidinggeven. * De korting: (1) is enkel geldig via de webshop van de uitgeverij; (2) wordt verrekend nadat u het boek in de webshop hebt toegevoegd aan uw winkelmandje; (3) geldt enkel indien u gebruik maakt van bovenstaande actie-url en dit (4) t.e.m. 31/01/2015 of zolang de voorraad strekt.

Een open opleiding rond dit thema kan je volgen op: 10, 11 en 26 februari 2015. Meer info? [email protected]

CN 81.indd 19

4/12/14 09:19

p.

20 81

Nieuwsbrief

Het maa op het w zonde v punt bin Dit vorm een bele

KWALITEITSVOLLE MAALTIJDZORG BIJ OUDEREN VORMING TOT MAALTIJDCOACH

13, 20 en 27 januari 2015 van 9.30 tot 16.30 uur

Leuven: CAIROS   Geldenaaksebaan 277 

Het doel v beleid ont gebeuren dimensies met casus reflecties, inzichten instelling

Naast een maaltijdzo eveneens door je m steunen e ringsproc Hierdoor binnen jou

Doelgroe Iedereen kan opne leidinggev chef-kok, Je moet g maaltijdge slag willen

3001 Heverlee 

Deelnam 240,00 EU documen Geldenaaksebaan 277 3001 Heverlee 016 38 98 94 www.cairos.be [email protected]

CN 81.indd 20

Lieven D driedaags

4/12/14 09:19

p.

21 81

Nieuwsbrief

Het maaltijdgebeuren is een alledaagse activiteit die een grote invloed heeft op het welbevinden van de oudere in al zijn aspecten en dimensies. Een gezonde voeding en goede maaltijdzorg vormt dus een belangrijk aandachtspunt binnen de ouderenzorg. Dit vormingsprogramma zoemt in op maaltijdbeleid en maaltijdzorg vanuit een belevingsgerichte benadering van de bewoner. Het doel van deze opleiding is dat je een beleid ontwikkelt rond het maaltijdgebeuren waarin de bewoner in al zijn dimensies centraal staat. Door het werken met casussen, praktijkgerichte ervaring en reflecties, verwerf je nieuwe kennis en inzichten welke je zal implementeren in je instelling en doorgeven aan je collega. Naast een inhoudelijke vorming rond maaltijdzorg en maaltijdgebeuren word je eveneens als deskundige’ opgeleid waardoor je met kennis je collegae kan ondersteunen en coachen binnen het veranderingsproces rond maaltijdzorg. Hierdoor word je de taak als maaltijdcoach binnen jouw instelling toegewezen.

N

H

Doelgroep Iedereen die de rol van maaltijdcoach kan opnemen in de voorziening: leidinggevende, ergotherapeut, diëtiste, chef-kok, animator, zorgkundige … Je moet geboeid zijn door het maaltijdgebeuren en hierover aan de slag willen gaan in je voorziening. Deelnameprijs 240,00 EUR, inclusief koffie, maaltijd en documentatie. Lieven De Maesschalck begeleidt deze driedaagse.

CN 81.indd 21

Inhoud

Diagnose en problematiek van het maaltijdgebeuren bij ouderen Visie op goede maaltijdzorg Zoeken naar een bewuste en overwogen aanpak Lichamelijke en psychosociale effecten van het maaltijdgebeuren Juridische aspecten en verantwoordelijkheden Ethische aspecten

Aanpak van een kwaliteitsvolle maaltijdzorg bij ouderen Het maaltijdgebeuren in de instelling: organisatorische aanpak Belevingsgerichte en geïndividualiseerde maaltijdzorg Creativiteit en alternatieven bij een veranderd eetpatroon Professionele aanpak bij verslikken, verstikking, dehydratatie, malnutritie

Opleiding als referentiepersoon Opstellen en uitwerken van een strategisch beleid met aandacht voor de veranderingsfactoren Knelpunten/factoren die het implementatieproces kunnen beïnvloeden Tips om de maaltijdzorg binnen de instelling levendig te houden Inschrijven via: www.cairos.be of via e-mail: [email protected].

4/12/14 09:19

p.

22 81

Nieuwsbrief

Aankondigingen KMS (Kerkwerk Multicultureel Samenleven) heet vanaf nu ORBIT vzw. ORBIT vzw | THUIS IN DE WERELD VAN DIVERSITEIT & MIGRATIE Een naamsverandering roept altijd vragen op. Zeker bij een organisatie met een kerkverbonden karakter. Laat KMS haar roots vallen? Neemt KMS afstand van de ‘christelijke inspiratie’? Verlaat het de kerk waaruit ‘Kerkwerk Multicultureel Samenleven’ groeide? Was het vertrouwde KMS niet goed? Zeker wel! KMS deed het goed. De keuze voor ORBIT vzw doet daar niets van af. Integendeel. KMS wil het bewegingswerk een nieuwe impuls en een nieuwe ‘draai’ (orbit) geven. Meer dan 25 jaar geleden stond het al vast dat onze leefwereld er één zou worden van grote diversiteit en veel migratiebewegingen. Meer dan ooit vraagt de maatschappelijke en technologische evolutie van burgers extra vaardigheden en een soepele creatieve omgang met een grote verscheidenheid aan ‘anderen’ in hun woon-, werk- en leefomgeving. In deze wereld (orbi) bevinden we ons elke dag in omwentelende (orbit) ontmoetingen met verschillende gezichten van de mensheid, met elk hun migratiegeschiedenis, hun religie en levensbeschouwing, hun ervaringen van lukken en mislukken. Ook wie zelf ooit ‘van de andere kant van de wereld (orbi) kwam’, beleeft diezelfde omwenteling (orbit) van een wereld van verschillen en gelijkenissen. Leven in die verscheidenheid is voor ieder van ons een dagelijkse opgave en verantwoordelijkheid. ORBIT vzw neemt van KMS de ervaring, de expertise en de inspiratie mee, om burgers op een dynamische manier te ondersteunen THUIS te komen in de wereld van diversiteit & migratie.

CN 81.indd 22

4/12/14 09:19

p.

23 81

Nieuwsbrief

ORBIT vzw beschouwt ‘grenzen’ als ontmoetingsplaatsen. ORBIT vzw zet zich in voor een samenleving, waar we thuis geTHUIS met de gastvrijheid als vaste waarde. THUIS in eigen en andermans levensbeschouwing. THUIS in de (grond)rechten van de mens. THUIS in de kunst om discriminatie en racisme

ven als het over mensenrechten en solidariteit gaat. ORBIT vzw maakt beweging in nieuwe banen (orbit), want alleen wie op verkenning gaat, kan ook thuiskomen.

van koers (orbit) te doen veranderen.

ORBIT vzw | THUIS IN DE WERELD

ORBIT vzw

VAN DIVERSITEIT & MIGRATIE

blijft putten uit de Blijde Boodschap, haar levensbe-

Huidevettersstraat 165, 1000 Brussel

schouwelijke bron, en maakt van daaruit beweging

Tel. 02 5021128, fax 02 5028101

in de stad en in de wereld (urbi et orbi), hand in

[email protected], www.kms.be

hand met wie zijn inspiratie put uit andere bronnen.

ORBIT vzw

ORBIT vzw

is een initiatief van de Vlaamse kerkgemeenschap

gaat voluit voor een vernieuwende democratische

is erkend door de Vlaamse Overheid als sociaal-

samenwerking in verscheidenheid.

culturele beweging

NIEUWE KALENDER ‘FEESTEN MET DE BUREN’ 2015 Je leefomgeving is rijk, divers en je wilt meer te weten komen van al die culturen, religies en levensbeschouwingen om je heen. Je kent niet alle feestdagen, maar je bent er wel nieuwsgierig naar. In grote zoekprenten komen de grote feesten en verbindende momenten van de verschillende religieuze en levensbeschouwelijke gemeenschappen aan bod. Het thema is zeer breed, open en toegankelijk voor elk mogelijk publiek. In de jaarkalender ‘Feesten met de buren’ zijn deze feestdata opgenomen en uitgelegd. Kostprijs: € 8/stuk (excl. verzendingskosten). Korting vanaf 21 exemplaren. Voor vragen en opmerkingen, kan u [email protected] contacteren. Om de kalender te bestellen, kan u bij [email protected] terecht.

CN 81.indd 23

4/12/14 09:19

p.

24 81

Nieuwsbrief

PUBLICATIES MENSGERICHT SOCIAAL ONDERNEMEN ‘Mensgericht sociaal ondernemen’ is het resultaat van een boeiend denkproces. De auteurs hebben anderhalf jaar samen de rode draad ontwikkeld voor dit boek. De vraag die ze deelden was hoe christelijke zorg- en welzijnsorganisaties in de huidige context hun identiteit kunnen verhelderen en concretiseren. Die vraag werd niet gesteld vanuit een pessimistische reflex, maar vanuit het geloof in de innovatieve kracht van een participatief ontwikkelde organisatie-identiteit. De uitwisseling startte vanuit de intuïtie dat het concept en de praktijk van Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO) zou kunnen helpen bij het zoeken naar een relevant antwoord op onze vraag. De auteurs gingen ervan uit dat het mogelijk en zinvol is om MVO in dialoog te brengen met Christelijke en ethische referentiekaders. De bedoeling was een boek te schrijven waarin mensgerichtheid centraal staat en dat zowel interne als externe stakeholders (betrokkenen) van sociale ondernemingen kan boeien. De auteurs van het boek delen de overtuiging dat het voor christelijke zorg- en welzijnsorganisaties noodzakelijk en zinvol is om hun organisatie-identiteit te verhelderen. Het formuleren van die identiteit vraagt om een een dynamisch en participatief proces. Tegelijk blijkt de eigenheid van een sociale onderneming niet louter uit haar opdrachtverklaring. Die wordt vooral inzichtelijk en tastbaar in de dagelijkse praktijk. In deze publicatie wordt de identiteit van christelijke zorg- en welzijnsvoorzieningen uitdrukkelijk verbonden met de werking van de organisatie. Hiervoor wordt beroep gedaan op christelijke en ethische denkkaders. Die kaders worden in dialoog gebracht met het concept en de praktijk van Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO). In de verschillende hoofdstukken van ‘Mensgericht sociaal ondernemen’ is een afwisseling terug te vinden van conceptueel, spiritueel, ethisch, technisch, empirisch en praktisch taalgebruik. Met de hulp van christelijke en ethische denkkaders en het concept en de praktijk van MVO wordt de organisatie-identiteit van christelijke zorgen welzijnsvoorzieningen verhelderd en geconcretiseerd. De inhoud en de opbouw van het boek kan beschouwd worden als een oefening in meertaligheid. De eigenheid van de verschillende perspectieven wordt gerespecteerd, en tegelijk wordt er gezocht naar verbinding. De auteurs van dit boek zijn uitvoerig met elkaar in gesprek gegaan om elkaars ideeën en invalshoeken beter te leren kennen. Zij hebben zelf ervaren hoe hieruit nieuwe inzichten en creatieve praktijken konden ontstaan. D. Lootens (Red.) Mensgericht sociaal ondernemen, 164 pag., 19,90 € Garant Uitgevers nv, ISBN: 9789044131079

CN 81.indd 24

4/12/14 09:19

p.

25 81

Nieuwsbrief

NETWERKZORG Nieuw organisatieconcept voor personen met een complexe, langdurige zorg- & ondersteuningsvraag

Leuven, September 2014 Wereldwijd zien we steeds meer mensen met een

Op basis van de analyses van de bestaande ideeën

langdurige zorg- of ondersteuningsvraag. Zij hebben

wordt vervolgens het nieuwe concept voor de toe-

niet alleen nood aan gezondheidszorg, maar ook

komstige zorgorganisatie uiteengezet dat Zorgnet

aan welzijnszorg, een aangepaste sociale bescher-

Vlaanderen voorstelt. In dit voorstel wordt uitdruk-

ming, cultuur, sport, huisvesting, ruimtelijke orde-

kelijk gekozen voor een netwerkstructuur.

ning, tewerkstelling, een aanvaardbaar inkomen… Het is belangrijk dat zij hun leven kunnen inrichten, sociale netwerken kunnen uitbouwen en volop kunnen participeren zoals zij dat wensen.

Na het lezen van dit boek zal u overtuigd zijn dat samenwerken in netwerken voor langdurige zorg en ondersteuning niet langer gezien kan worden als een mogelijkheid, maar als een dringende noodzaak.

De huidige complexe, langdurige zorg en ondersteuning in Vlaanderen is nog te veel aanbodgestuurd in plaats van persoonsgericht, te gefragmenteerd in plaats van geïntegreerd en te sterk georiënteerd op ziekte en genezing in plaats van op gezondheid en levenskwaliteit. De zesde staatshervorming is hét moment om daaraan iets te veranderen. Vlaanderen krijgt een aantal hefbomen in handen die kansen bieden voor een integraal beleid en ontschotting in de zorg. En die mogen we niet laten schieten. We hebben nood aan een ander organisatiemodel, dat de cliënt centraal plaatst en hem meerwaarde biedt. Alleen door intensief samen te werken in een netwerk zullen de zorg- en welzijnsactoren in daartoe in staat zijn.

Over de auteur Zorgnet Vlaanderen is een Vlaamse werkgeversorganisatie die meer dan 500 voorzieningen verenigt uit de social profitsector (algemene ziekenhuizen, voorzieningen uit de geestelijke gezondheidszorg, ouderenzorgvoorzieningen). Samen stellen ze ca. 100.000 personeelsleden tewerk. Zorgnet Vlaanderen is een netwerk van voorzieningen, een kennisdelende organisatie en een overlegplatform waar informatie en ideeën worden uitgewisseld. Zorgnet Vlaanderen verdedigt de belangen van zijn leden bij de verschillende overheden en gezondheidsactoren, zowel op Vlaams als op federaal en op internationaal niveau.

Het boek brengt een overzicht van alle bestaande opvattingen, inzichten en modellen – zowel in eigen land als internationaal – over de langdurige zorg. Op die manier biedt het een wegwijzer door de structuren van de zorg, en vormt het een onmisbaar naslagwerk.

CN 81.indd 25

Meer informatie? Contactpersoon: Greet Coenegrachts – [email protected] (016/62.80.33)

4/12/14 09:19

p.

26 81

Nieuwsbrief

DUURZAME INSPIRATIE VOOR ARMOEDEBESTRIJDINGraag Jaarboek Armoede en Sociale Uitsluiting 2014 Op donderdag 4 december 2014 stelde het Centrum OASeS het Jaarboek Armoede en Sociale Uitsluiting 2014 voor. Dit jaar werd de focus gelegd op de link tussen armoedebestrijding en duurzame ontwikkeling. De ongelijke risico’s (bv. op vlak van wonen, milieuvervuiling, energiearmoede, het beleid voor het verminderen van broeikasgassen) voor mensen in armoede worden bloot gelegd. Er wordt ook bekeken welke hefbomen de samenleving op een rechtvaardige manier in de richting van duurzame ontwikkeling kunnen sturen. Armoede en sociale uitsluiting, Jaarboek 2014, Danielle Dierckx (Redacteur), Jill Coene (Redacteur), Peter Raeymaeckers (Redacteur), ACCO Uitgeverij, 448 pag., 42,00, ISBN: 9789033498008

Intersectorale beheersinformatie Overzichtslijst Sinds het verschijnen van de vorige Nieuwsbrief heeft Caritas Vlaanderen volgende intersectorale beheersinformatie verspreid over volgende onderwerpen:

1111

Definitieve overgang naar elektronische maaltijdcheques vanaf 1 januari 2016.

1112

Omzetting moederschapsrust in geboorteverlof: voorlopig nog geen ZIV-uitkering mogelijk voor co-ouders.

1113

Utilitaire voertuigen: terugvordering mogelijk van onterecht betaalde CO2-solidariteitsbijdrage.

1114

Brussels bedrijfsvervoerplan.

CN 81.indd 26

4/12/14 09:19

p.

27 81

Nieuwsbrief

Beeld Verhaal in

V erbeelding

of ander moment die brug van de wereld van verbeelding naar de wereld van de realiteit. En omdat wetenschap en kennis de gids zijn in die échte wereld, verdwijnt de magie van de verbeelding beetje bij beetje naar het rijk der kinderlijke fantasieën. Naar het schijnt hoort dat bij volwassen worden. De agenda van de complexe maatschappij laat weinig ruimte voor dagdromerij en verbeelding.

Mijn neefje van 11 gelooft niet meer. God bestaat

Altijd bezig, altijd tijd te kort, achter met klussen,

niet. En Jezus, die heeft wel echt geleefd (gewoon

met strijk, met administratie. Vrije tijd is schaars

een mens dus) en heeft veel goede dingen gedaan

en tegenwoordig ook netjes ‘geagendeerd’. Wie

en verteld, maar wel héél lang geleden. Sinter-

nog enigszins toegang heeft tot ‘the world of won-

klaas en de Kerstman zijn flauwe verzinsels. Het liefst wil hij dat er niet meer over gepraat wordt. Toen hij 10 werd zuchtte hij tevreden: “Eindelijk twee cijfers, dat is veel beter dan één cijfer”. Hij was eindelijk ‘groot’. Hij heeft aanleg voor exacte vakken, maakt wiskundetaken terwijl hij een ge-

ders’ is kunstenaar, schrijver of een ander soort creatieveling. Of zonderling? En toch. Ergens las ik dat gezonde verbeeldingskracht aanzet tot creativiteit, tot initiatieven nemen. Het scherpt het leervermogen en het re-

sprek voert, ontcijfert zonder moeite het schema

lativeringsvermogen. Verbeeldingskracht helpt

van een handleiding. Grootste, langste, sterkste,

ons verder te kijken dan wat geleerd en gekend

snelste, hij kan het allemaal benoemen. Hij ‘weet’

is, stoort zich niet aan de beperking van ‘vaste’

hoe de dingen in mekaar zitten, hoe de wereld

overtuigingen. Albert Einstein schatte net de gave

reilt en zeilt, wat ‘waar’ is.

van de verbeelding, de waarde van ‘mysterie’ zeer

De analytische nuchterheid die langzaam maar zeker terrein heeft gewonnen werd mij volkomen duidelijk toen hij een tijd geleden bij ons logeerde.

hoog in:

“Imagination is more important than

knowledge. The most beautiful thing we can experience is the mysterious”.

We hadden nieuwe theeglazen, zo’n dubbelwandige

De Kersttijd en de overgang van oud naar nieuw

exemplaren. Ik waarschuwde hem voor de warme

is een moment van uitwisselen van wensen. Een

inhoud die zijn vingers aan de buitenkant niet voel-

goede gezondheid. Zó belangrijk, dus die wens

den: “Magisch, van glas en toch kan je je vingers

ik iedereen alvast toe. Geluk en warme vriend-

niet verbranden”. Waarop hij mij heel nuchter ver-

schap, waarbij mijn gedachten vooral uitgaan naar

beterde: “Dat is geen magie, het is isolatie”.

wie eenzaam is, zich uitgesloten voelt, het niet

Nog niet zó lang geleden meende hij tijdens een boswandeling met vrij grote zekerheid een kabouter te ontwaren in de onderbegroeiing. Het is algemeen geweten dat kabouters zich niet makkelijk laten zien, ze hebben niet zoveel op met mensen en al helemaal niet met volwassen mensen. Maar

meer ziet zitten. Betere tijden voor wie in bittere armoede leeft, gediscrimineerd wordt, in oorlogssituaties leeft. Maar ik wens iedereen vooral een ticket toe voor die brug tussen de ‘échte’ wereld en de wereld van de verbeelding, naar de verwondering van vóór het ‘weten’. Voor dit geschenk, al

hij had er een gezien. Nee, niet duidelijk, maar hij

is het onbetaalbaar, hoef je geen geld uit te geven.

wist zeker dat de kabouter er was, een subtiel rit-

Het lukt echter alleen hen die erin geloven. Eén

selen van blad, het voelen dat iets daar tussen het

stap over een onzichtbare en magische grens.

groen naar hem keek. Een glimp van een geheime

Mijn oprechte wensen voor een 2015 vol

wereld, een magisch moment.

verwondering!

Mijn partner en ik, we waren er een beetje het hart van in. Het heeft iets droevigs, het afsluiten van een tijdperk van ‘wonders and miracles’. Paradise lost. Welkom in de échte wereld. Begrijpen doe ik het wel, want we passeren allemaal op een

CN 81.indd 27

Regine De Bruycker Stafmedewerker Caritas Vlaanderen vzw | Caritas in Belgium

4/12/14 09:19

Beeld

Verhaal

Kerstmis. Gods Liefde, mens geworden, heeft onder ons zijn tent opgeslagen. Toen en nu, teken en oproep Voor Vrede en Verzoening

Zalig Kerstfeest, Gelukkig Nieuwjaar !

Dominiek Verhoeven directeur Caritas Vlaanderen vzw

Caritas Nieuwsbrief is gedrukt op papier gecertificieerd door de Forest Steward Council (FSC). Deze organisatie promoot en waarborgt een verantwoord bosbeheer dat economisch leefbaar, milieuvriendelijk en sociaal rechtvaardig is.

CN 81.indd 28

CU-COC-811200

4/12/14 09:19