Mary de Jong Irmgard Poelmans Jojanneke Diemers Marleen Ernst. Alcohol- en drugsgebruik bij jongeren en jongvolwassenen in Gelderland

Mary de Jong • Irmgard Poelmans • Jojanneke Diemers • Marleen Ernst

2009 Alcohol- en drugsgebruik bij jongeren en jongvolwassenen in Gelderland

2009

2009 Alcohol- en drugsgebruik bij jongeren en jongvolwassenen in Gelderland

1

2009

Tendens 2009 is tot stand gekomen met medewerking van: Peter Timmermans en Marleen Ernst, preventiewerkers IrisZorg, Veldwerkers en medewerkers informatievoorziening IrisZorg, Drugsinformatie en -monitoringsysteem van het Trimbos-instituut. In het bijzonder bedanken wij Hendrik Jan Derksen voor zijn inbreng bij de beschrijving van de muziekstijlen en uiteraard alle panelleden voor hun openheid en hun tijd.

Colofon Tendens 2009 is een uitgave van IrisZorg IrisZorg, Afdeling Preventie & Monitoring Correspondentieadres: postbus 351 - 6800 AJ Arnhem Bezoekadres: Kronenburgsingel 545 - 6831 GM Arnhem Telefoon: (026) 845 13 00 - fax: (026) 845 13 90 [email protected] www.iriszorg.nl Voor reacties op Tendens 2009 kunt u mailen naar [email protected] Auteurs Mary de Jong Irmgard Poelmans Jojanneke Diemers Marleen Ernst Eindredactie Peter Smits, Parafrase tekst & advies Ontwerp en Productie Beerens en Van Ierland, Creative communication bv, Nijmegen Druk Roto Smeets GrafiServices, Utrecht Oplage 500 exemplaren

IrisZorg: Arnhem ISBN/EAN: 978-90-808547-7-2 © 2009, IrisZorg 2

2009

VOORWOORD

Beste lezer, ‘Alles draait om bier’; ‘Door de week werken ze hard en van donderdag tot zondag gaan ze los’; ‘Pas op de afterparty kun je helemaal los gaan met drugs’. Een paar uitspraken uit Tendens 2009, gedaan door jongeren, of mensen die goed op de hoogte zijn van de jongerencultuur. Het is een open deur, maar alcohol en drugs spelen een rol in het leven van de meeste jongeren, soms een grote, maar lang niet altijd een problematische. Veel jongeren houden het bij experimenteren en schieten niet door in hun gebruik. Met Tendens brengt IrisZorg jaarlijks de belangrijkste ontwikkelingen in het gebruik van alcohol en drugs onder Gelderse jongeren in kaart. Niet alleen met kale cijfers, maar ook – en eigenlijk vooral – door systematisch te luisteren naar sleutelfiguren in de regio. Wat, waarom en hoe gebruiken ze: de jongeren in de diverse uitgaanscircuits, de hangen probleemjongeren en de zwerfjongeren? Voor het eerste treft u in deze Tendens ook gegevens aan over de jonge maatschappelijke opvangcliënten van IrisZorg. Het gebruik van drugs houdt ze soms op de been in hun zwerfperiode. Door de verhalen van de jongeren zelf en de andere sleutelfiguren die aan het onderzoek meedoen, krijg je een goed beeld van de actuele jongerencultuur in onze regio. Ik ben trots op dit onderzoek. De informatie uit Tendens blijkt elk jaar weer waardevol, niet alleen voor beleidsmakers en bestuurders, maar zeker ook voor onszelf als professionele hulpverleners in de verslavingszorg en de maatschappelijke opvang. Dankzij Tendens weten we beter wat jongeren belangrijk vinden, maar ook waar alcoholen/of drugsgebruik problematisch dreigt te worden, voor de gebruikers zelf, of voor hun directe en maatschappelijke omgeving. Met die kennis kunnen provinciale en gemeentelijke overheden en collega-instellingen hun beleidsmatige voordeel doen. Maar Tendens is ook in meer praktische zin waardevol voor hulpverleners en, als kennisbron, voor studenten en onderzoekers. Kortom: voor iedereen die geïnteresseerd is in jongeren en hun middelengebruik.

3

2009

Tendens 2009 maakt opnieuw duidelijk dat vooral de categorie probleemjongeren alle aandacht verdient. Ze hebben nog een leven voor zich en verdienen een kans. IrisZorg beschouwt jongeren als een speerpuntdoelgroep, zowel van het outreachend straathoekwerk als van de ambulante hulpverlening en de klinische behandeling. Begin 2010 openen we daarom een Jeugdkliniek waarin we jongeren die in de problemen zijn gekomen met hun middelengebruik optimaal kunnen ondersteunen. Daar staan we natuurlijk niet alleen voor. Met onze netwerkpartners en financiers zoeken we voortdurend naar oplossingen. Laten we gezamenlijk onze schouders eronder zetten om de jongeren die dat nodig hebben adequate hulp te bieden.

Wim Foppen, Lid Raad van Bestuur IrisZorg

4

2009

INLEIDING

Tendens is sinds 2003 de Gelderse alcoholen drugsmonitor. De uitgave geeft jaarlijks een geactualiseerd beeld van de ontwikkelingen en trends op het gebied van alcoholen drugsgebruik onder jongeren en jongvolwassenen1 in de regio. De analyse van de continue en systematisch verkregen gegevens over middelengebruik in de regio, dient meerdere doelen. Op de eerste plaats helpt Tendens IrisZorg bij de vormgeving van gerichte verslavingshulpverlening en preventieprogramma’s. Op de tweede plaats biedt Tendens iedereen die in Gelderland professioneel met jongeren en hun middelengebruik te maken heeft – gemeentelijke overheden, verwante collega-instellingen, jongerenwerkers, schoolbesturen enzovoort – betrouwbare en actuele informatie over dit gebruik. Zij kunnen deze informatie aanwenden bij het formuleren van alcoholen drugsbeleid en het stelt hen in staat eventuele incidenten, geruchten, of paniekverhalen rond middelengebruik beter op hun werkelijke waarde te schatten. Tendens legt een sterk accent op jongeren en jongvolwassenen en op het uitgaanscircuit. De belangrijkste reden hiervoor is dat de nieuwste ontwikkelingen zich vooral in deze groep en in deze context voordoen. Jongeren en jongvolwassen zijn bovendien de primaire doelgroep voor preventieactiviteiten. Met de jaarlijkse panelstudie en andere onderzoeksbronnen, richt Tendens verder het vizier op hangen probleemjongeren en – dit jaar voor het eerst specifiek – op het alcoholen drugsgebruik van daken thuisloze jongeren in Gelderland. De actuele ontwikkeling van de hulpvragen van de cliënten van IrisZorg is een belangrijke graadmeter voor de stand van het problematische middelengebruik in de regio. Tendens besteedt daar dus de nodige aandacht aan. Voor het eerst zijn hierbij behalve gegevens over de verslavingszorgcliënten ook gegevens over de maatschappelijk opvangcliënten verwerkt, voor zover deze betrekking hebben op alcoholen drugsgebruik door jongeren.

1 Jongeren tot ongeveer 24 jaar 5

2009

De gegevens die uit eigen onderzoek zijn verkregen, worden ten slotte in een bredere context geplaatst door ze in verband te brengen met externe onderzoeken. Deze onderzoeken hebben onder meer betrekking op de effecten van het rookverbod in de horeca, de toename van het aantal ziekenhuisopnames van kinderen met acute alcoholvergiftiging en internetten en GHB als nieuwe verslavingen.

Onderzoeksmethoden Aan Tendens ligt een combinatie van drie onderzoeksmethoden ten grondslag: kwalitatief onderzoek, kwantitatief onderzoek en literatuuronderzoek. Kwalitatief onderzoek2 De jaarlijkse panelstudie is de ruggengraat van Tendens. Dit is een kwalitatief (beschrijvend) onderzoeksinstrument waarbij sleutelfiguren in netwerken van Gelderse jongeren en jongvolwassen doorlopend informatie verzamelen over (trendsettend) alcoholen drugsgebruik in hun netwerk. Eenmaal per jaar worden de panelleden systematisch geïnterviewd. Voor Tendens 2009 is verder ook gebruik gemaakt van observaties in het uitgaansleven en een enquête onder coffeeshopmedewerkers. Kwantitatief onderzoek3 Kwantitatieve analyses zijn uitgevoerd van de data afkomstig van de testservice van IrisZorg (het Drugsinformatie en –monitoringsysteem). Verder werden uit de door IrisZorg gebruikte registratiesystemen USER (verslavingszorgcliënten) en CLEVER (maatschappelijke opvangcliënten) een aantal datasets ontwikkeld die inzicht geven in de ontwikkeling van de hulpvraag van de cliënten van IrisZorg. Literatuuronderzoek Ten slotte is naar regionale en landelijke onderzoekspublicaties gezocht die relevant zijn voor het inzicht in ontwikkelingen van het alcoholen drugsgebruik in Gelderland.

2 Vorm van onderzoek waarin variabelen niet vooraf of achteraf worden gekwantificeerd, maar op ordinaal of nominaal meetniveau blijven (Swanborn, 1999). 6

3 Vorm van onderzoek waarin variabelen vooraf of achteraf worden gekwantificeerd.

2009

Opbouw van Tendens 2009 Hoofdstuk 1 doet verslag van de panelstudie die betrekking heeft op 2008 en de eerste maanden van 2009. Verder zijn in dit hoofdstuk de observaties in het uitgaansleven verwerkt die in het voorjaar van 2009 hebben plaatsgevonden. De resultaten van de analyse van de gegevens over 2008 en de eerste helft van 2009 van het Drugsinformatie en -monitoringsysteem (DIMS); de testservice van IrisZorg) staan in hoofdstuk 2. In hoofdstuk 3 staat de analyse van de ontwikkelingen in de cliëntenpopulatie van IrisZorg in 2008 centraal. In hoofdstuk 4 worden de eigen onderzoeksgegevens in verband gebracht met relevante externe onderzoeken. De bijlagen van Tendens 2009 bevatten onder meer de geactualiseerde ABC’s van drugs en muziekstijlen en schematische overzichten van de in de panelstudie benaderde netwerken en panelleden.

7

2009

INHOUD Voorwoord Inleiding Samenvatting

3 5 10

Hoofdstuk 1 Alcohol en drugs: berichten uit het veld 1.1 De panelleden en hun netwerken 1.1.1 Uitgaan in Gelderland 1.1.2 Panel uitgaande jongeren 1.1.3 Panel hangjongeren 1.1.4 Panel probleemjongeren 1.2 Middelengebruik in Gelderland 1.2.1 Alcohol 1.2.2 Cannabis 1.2.3 Pepmiddelen 1.2.4 GHB 1.2.5 Paddo’s 1.2.6 LSD 1.2.7 Ketamine 1.2.8 Poppers 1.2.9 Lachgas 1.2.10 Overige middelen 1.2.11 Combinatiegebruik 1.2.12 Overige signalen van drugsgebruik 1.3 Gebruik door daken thuisloze jongeren 1.4 Alcohol- en drugsbeleid en zelfregulering 1.5 Conclusie: ontwikkelingen in alcohol en drugsgebruik

Hoofdstuk 2 Pillen en poeders 2.1 2.2 2.3 2.4 2.4

8

Drugsinformatie en -monitoringsysteem (DIMS) Testresultaten Enquête bezoekers testservice Arnhem Bevindingen testservicemedewerkers Samenvatting en conclusie

18 20 21 23 27 27 31 31 35 38 43 44 45 45 46 46 47 48 50 51 52 54 60 60 62 66 67 68

2009

Hofdstuk 3 3.1 3.1.1 3.1.2 3.1.3 3.2 3.3 3.3.1

Probleemgebruik: de cliënten van IrisZorg

Verslavingszorgcliënten IrisZorg 2008 De verslavingszorgcliënten van IrisZorg in kaart Verslavingszorgcliënten naar primaire problematiek Verslavingszorgcliënten per regio Cliënten Maatschappelijke Opvang (MO) Samenvatting en discussie Discussie

HOOFDSTUK 4 Regionale en landelijke ontwikkelingen 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6 4.7 4.8

Alcoholvergiftiging onder de 16 jaar Rijden onder invloed van alcohol Het rookverbod in horeca en coffeeshops Drugs in het Nijmeegse studentenleven Middelengebruik Nederlandse vs Europese jongeren Alcoholmatigingsbeleid Overmatig internetgebruik en gamen GHB als nieuwe verslaving

70

70 73 74 80 81 84 85

86

86 87 88 90 91 91 92 94

Bijlagen

96

Literatuurlijst

118

9

2009

SAMENVATTING

Sinds 2003 beschrijft IrisZorg in Tendens elk jaar systematisch de belangrijkste ontwikkelingen op het gebied van alcoholen drugsgebruik in Gelderland. Dit actuele beeld biedt beleidsmakers, gemeentelijke overheden en instellingen voor hulp, zorg en preventie – waaronder IrisZorg zelf – een stevig fundament om problematisch middelengebruik, zo mogelijk proactief, aan te pakken, maatschappelijk hanteerbaar te houden. Tendens 2009 is de weerslag van verschillende onderzoeken die globaal betrekking hebben op een periode van anderhalf jaar: geheel 2008 en de eerste helft van 2009:

Gegevens over trends in het middelengebruik van uitgaanders, hangjongeren, en probleemjongeren – onder wie daken thuisloze jongeren – zijn verkregen via de jaarlijkse panelstudie (Hoofdstuk 1). Uit de registratie van de testservice van IrisZorg is interessante informatie afkomstig over veranderingen in de samenstelling van pillen en poeders op de drugsmarkt. Aanvullende informatie hierover is verkregen via een kleinschalige enquête onder bezoekers en een interview met de medewerkers van de testservice (Hoofdstuk 2). Aan de hand van een analyse van de verslavingszorgcliënten en – voor de eerste keer – de maatschappelijke opvangcliënten van IrisZorg schetst Tendens een actueel beeld van het problematische gebruik van diverse middelen in de regio (Hoofdstuk 3). Ten slotte plaatst Tendens de verschillende onderzoeksgegevens in een bredere context door het aanhalen van relevante regionale en landelijke onderzoeken (Hoofdstuk 4).

Deze samenvatting gaat verder beknopt in op de ontwikkelingen in het gebruik van de belangrijkste middelen door de verschillende categorieën gebruikers: uitgaanders, hangjongeren, probleemjongeren en cliënten van IrisZorg. Achtereenvolgens komen daarbij aan bod: alcohol, cannabis, XTC, speed, cocaïne, GHB, paddo’s, overige middelen en relevante ontwikkelingen. 10

2009

Ontwikkelingen in alcoholen drugsgebruik Alcohol: veel drinken hoort erbij Jongeren in het Gelderse uitgaansleven blijven veel alcohol drinken. Indrinken vóór het stappen was al vrij normaal, een afzakkertje met sterke drank erna wordt nu ook vaker gesignaleerd. Tendens 2008 signaleerde de opkomst van aangeschoten jonge meiden, in de panelstudie van dit jaar werd daar geen melding meer van gemaakt. Het gedrag zelf is vermoedelijk niet afgenomen. Waarschijnlijk zijn de panelleden inmiddels meer gewend aan het beeld van dronken meisjes. Ook een – vermoedelijk substantieel – deel van de jongeren met een Marokkaanse achtergrond blijkt alcohol te drinken, vooral stiekem. Openlijk (en veel) drinken is voor deze jongeren, gezien de culturele weerstand thuis, niet vanzelfsprekend. Jongeren onder de 16 jaar kunnen vrij gemakkelijk aan alcohol komen. Rechtstreekse verkoop wordt niet gesignaleerd, maar de jongeren zijn kien genoeg om oudere vrienden en kennissen in te zetten voor het halen van een pilsje of ‘bacootje’. Het alcoholbeleid in jongerencentra loopt sterk uiteen. Sommige centra schenken helemaal géén alcohol, terwijl andere juist goedkope drankjes aanbieden. Nee zeggen doe je niet Nee zeggen tegen een aangeboden pilsje of mixdrankje lijkt voor veel uitgaande jongeren geen optie. Ze stoppen pas met drinken als de uitgaansgelegenheid sluit, of wanneer ze ziek worden. Dit signaal wordt bevestigd door de toename van het aantal scholieren dat met een acute alcoholvergiftiging in een ziekenhuis wordt opgenomen. In 2008 ging het hierbij in Gelderland om zestien kinderen jonger dan 16 jaar, tegenover zeven kinderen in 2007 Jongeren die dagelijks drinken, lopen het risico afhankelijk te worden van de alcohol. Dit zijn vooral jongeren die drinken om hun problemen te verdringen, maar ook werkende jongeren die zich dagelijks na het harde werken belonen met een pilsje. In Gelderland is het percentage weggebruikers dat onder invloed rijdt al jaren lager dan het landelijk gemiddelde. Opvallend is dat bij beginnende bestuurders de groep jongeren (< 25 jaar) minder vaak de fout in gaan dan de ouderen. Alcoholafhankelijkheid ook onder de 18 jaar Het grote alcoholgebruik onder jongeren vertaalt zich ook naar de populatie verslavingszorgcliënten van IrisZorg. Alcoholcliënten vormen altijd al de grootste groep cliënten – meer dan de helft van de cliënten met middelenproblematiek – maar sinds 2007 staan ook jongeren onder de 18 jaar met een 11

2009

alcoholprobleem bij IrisZorg ingeschreven. Net als voorgaande jaren zijn alcoholcliënten meer dan gemiddeld afkomstig uit de niet-stedelijke gebieden en het oostelijk deel van Gelderland. Alcoholmatigingsbeleid Om het tij van alcoholmisbruik onder jongeren in Gelderland te keren, voeren overheden, scholen, instellingen als IrisZorg en sommige horecagelegenheden meer en meer een actief alcoholmatigingsbeleid. Grootschalige alcoholmatigingsprojecten, alcoholvrije (school)feesten en regulerend drankketenbeleid zijn hiervan voorbeelden.

Cannabis: saamhorigheid beleven

Blowen wordt gesignaleerd in alle netwerken die in de panelstudie zijn onderzocht. Het cannabisgebruik (meestal wiet) vindt vooral plaats op straat of op een hangplek. Daar gaat de joint rond. Voor de blowende jongeren staat samen blowen voor de beleving van saamhorigheid, ontspanning en gezelligheid. De meeste lokale overheden gedogen blowen op straat, mits de jongeren geen overlast veroorzaken en ze niet minderjarig zijn. Onder Nijmeegse studenten die drugs gebruiken zijn hasj en wiet de meest populaire drugs. Een noviteit is het toegenomen gebruik van de Ice-o-later – een extractiemethode om knipafval van hennepplanten om te zetten in hasj. Vermoedelijk geniet dit ingenieuze systeem onder jongeren maar een beperkte populariteit. Gevolgen rookverbod in coffeeshops De coffeeshop wordt, vanwege de constante goede kwaliteit, nog altijd gezien als dé leverancier van cannabisproducten. Thuisteelt is pas een optie wanneer er in de directe omgeving van de gebruiker(s) geen coffeeshop gevestigd is. Enkele Gelderse coffeeshophouders maken melding van toenemende overlast door blowen op straat, als gevolg van het rookverbod voor de Horeca, dat in 2008 inging. De coffeeshops die zich niet aan de wet houden, en blowen en roken in de shop toestaan, hebben dit probleem niet. Dankzij het rookverbod lijkt het gebruik van puurpijpjes – cannabis zonder tabak – aan populariteit te winnen. Praten over problemen met blowen taboe De meeste blowers gebruiken af en toe, of hooguit enkele keren per week. Dagelijks gebruik van cannabis komt voor onder jongeren met problemen, zoals daken thuisloze jongeren, maar ook in sommige groepen hangjongeren. Onder invloed van een joint voelen zij hun problemen minder, de druk vanuit school, thuis, of ‘het leven’ wordt draaglijker. Dat ze hiermee terechtkomen in een vicieuze cirkel van problemen-blowen-problemen, wordt door veel jongeren niet erkend. Blowen wordt, net zoals veel alcohol drinken, door de gebruikers geïdealiseerd. Praten over eventuele negatieve consequenties of ervaringen is not done. De professionals die met dagelijkse blowende 12

2009

hangen probleemjongeren werken, maken zich echter veel zorgen over de negatieve effecten van het cannabisgebruik. Uit Gelderland komen verder signalen dat hangjongeren steeds vaker dagelijks blowen en dat de joints steeds vroeger op de dag worden opgestoken. Belangrijkste problematiek bij cliënten onder de 18 jaar Een deel van de jongeren erkent hulp nodig te hebben bij het minderen of stoppen met cannabisgebruik. Sinds 2007 neemt cannabisproblematiek de derde plaats in van het totaal aantal cliënten van IrisZorg met middelenproblematiek (op één staat alcohol en op twee opiaten). Daarvoor was dit nog een vierde plaats. Een op de twintig (5%) van de cannabiscliënten is tussen de 12 en 17 jaar, daarmee is problematisch cannabisgebruik de meest voorkomende problematiek bij verslavingszorgcliënten onder de 18 jaar. Cannabisproblematiek staat vaak niet op zichzelf: een derde van deze cliënten geeft aan ook problemen te ervaren met andere middelen, vooral alcohol.

XTC: uitgaansmiddel

De XTC-pil lijkt alleen nog te worden gebruikt in het uitgaansleven. Gebruik daarbuiten wordt niet meer gesignaleerd. Hoewel XTC bekend staat als een goedkoop en gemakkelijk verkrijgbaar middel, wordt het in de meeste netwerken die in de panelstudie zijn onderzocht door maximaal 10% van de jongeren geslikt. In verschillende netwerken wordt helemaal geen XTC-gebruik gesignaleerd. XTC-markt ingestort Voor het eerst sinds de start van Tendens in 2003, signaleren de panelleden in 2008/2009 een serieuze daling van XTC-gebruik. Deze daling hangt nauw samen met de verslechtering van de kwaliteit van het middel: er is steeds minder XTC verkrijgbaar met een substantiële hoeveelheid van de werkzame stof MDMA. Uit de cijfers van de testservice van IrisZorg blijkt dat de producenten MDMA meer en meer vervangen door mCPP, een stof met vervelende neveneffecten, zoals misselijkheid, angst en duizeligheid. De toename van mCCP-XTC op de XTC-markt maakt de gebruikers onrustig. Het aantal aangeleverde XTC-monsters bij de testservice is in de eerste helft van 2009 explosief gestegen, gebruikers vertrouwen hun vaste dealers niet meer en de liefhebbers gaan op zoek naar alternatieven zoals GHB en 2cb. Nauwelijks XTC-cliënten binnen IrisZorg Een gering aantal cliënten (16) staat bij IrisZorg ingeschreven met XTC-gebruik als primaire problematiek. Dit is slechts 0,3% van de cliënten met middelenproblematiek. Het merendeel van de XTC-cliënten is jonger dan 30 jaar, maar geen van hen is minderjarig. Meestal hebben deze cliënten ook problemen met andere middelen zoals alcohol, cocaïne, cannabis, of speed.

13

2009

Speed: stoer en armoedig

Speed (amfetamine) is een middel dat zowel door uitgaanders als door hangen probleemjongeren wordt gebruikt; zowel in de steden als op het Gelderse platteland. Met speed kun je goedkoop, lang en hard doorgaan tijdens het stappen én je kunt je problemen er even mee vergeten. Voor sommige daken thuisloze jongeren is speed hét middel om het straatleven aan te kunnen: het helpt om nachten zonder slaapplaats wakker door te komen en hongergevoelens te onderdrukken. Speed heeft een gespleten imago: ‘stoer’ onder hangjongeren en ‘armoedig’ onder de meer bemiddelde groepen uitgaanders. Geen duidelijke veranderingen in gebruik, problematiek en markt Speed mag dan worden gebruikt door zeer uiteenlopende groepen in de panelstudie, binnen die groepen blijft het gebruik beperkt. In de helft van de netwerken waar speed wordt gebruikt, gaat het maar om maximaal 10% van de jongeren. In Tendens 2008 werd vooral in kleine steden en dorpen een opmars van speed geconstateerd. De panelstudie in 2009 geeft geen aanleiding om een verdere toename (of afname) van speedgebruik onder jongeren te vermoeden. Het aantal speedmonsters dat aangeleverd werd bij de testservice van IrisZorg komt in het eerste half jaar van 2009 overeen met dezelfde periode in 2008. Wel is de samenstelling gewijzigd. Het percentage amfetamine neemt af en het percentage cafeïne toe. Het aantal personen dat de professionele hulp van IrisZorg inschakelt vanwege speedgebruik is – na een sterke stijging in de periode 2003-2006 – sinds 2006 met 110 personen nagenoeg gelijk gebleven. De speedcliënten vormen een relatief kleine groep (2%) binnen de cliëntenpopulatie met middelenproblematiek. Net als voorgaande jaren zijn cliënten met speedproblematiek significant meer afkomstig uit de niet-stedelijke gebieden in Gelderland.

Cocaïne: stabilisatie gebruik zet door

Bij dit middel wordt onderscheid gemaakt tussen cocaïne (snuifcocaïne) en basecoke (gekookte cocaïne). Cocaïne is een prijzig middel. Het gebruik ervan is daarom, net als in voorgaande jaren, nog altijd voorbehouden aan een relatief bemiddelde groep pepliefhebbers in het uitgaansleven. Meestal zijn zij ouder dan 20 jaar. In de netwerken van hangen probleemjongeren wordt coke heel weinig gesignaleerd. Coke behoudt daarmee het stoere en exclusieve imago dat speed mist. Opvallend is dat het feitelijke gebruik van cocaïne meestal op schimmige plaatsen gebeurt, de wc of een parkeerplaats. Want ook al is coke stoer, als je in het openbaar gebruikt, heb je toch een beetje een ‘junkenuitstraling’. In het uitgaansleven gaan geruchten over de slechter wordende kwaliteit van cocaïne. Die geruchten vertalen zich echter niet in een toegenomen aantal 14

2009

cocaïnemonsters dat tot medio 2009 bij de testservice van IrisZorg is aangeleverd. De onrust onder gebruikers valt blijkbaar mee. Aan de hand van de aangeleverde monsters is echter wel vastgesteld dat het percentage cocaïne in de monsters afneemt en dat het middel steeds vaker wordt versneden met andere stoffen, waaronder gezondheidsbedreigende. Enige onrust onder de gebruikers zou dus op zijn plaats zijn. Groot deel cokecliënten jongvolwassen Maat houden is moeilijk als je cocaïne gebruikt. Dat vinden ook de jongvolwassenen (< 30 jaar) die in 2008 bij IrisZorg stonden ingeschreven vanwege problematisch cocaïnegebruik. Zij vormen ongeveer een derde van de totale populatie cocaïnecliënten. Slechts een enkeling is jonger dan 18 jaar. Deze cijfers bevestigen het beeld dat cokegebruik vooral een zaak is van 20-plussers. Relatief veel cliënten zijn afkomstig uit de stedelijke enclaves in de wijde regio rond Arnhem. Het aandeel cocaïnecliënten binnen de populatie met middelenproblematiek is sinds 2007 ongewijzigd met 12%. Het gebruik van basecoke onder jongeren is op een enkele uitzondering na geen issue.

GHB: een blijvertje

Vorig jaar werd een duidelijke toename van GHB-gebruik en –problematiek gesignaleerd. In 2009 mag worden geconstateerd dat GHB vooral in het stedelijk uitgaansleven niet meer is weg te denken. Gebruik overdag en door de week door probleemjongeren is, anders dan in Tendens 2008, in de actuele panelstudie niet gesignaleerd. Jongeren noemen als belangrijkste redenen voor GHB-gebruik: minder remmingen voelen tijdens het stappen, ontspanning na speedgebruik en uitgaan en de versterking van seksuele opwinding. Opvallend is dat het bewusteloosheid (out gaan) als gevolg van een te hoge dosis bij jongeren wel schrikreacties oproept, maar dat dit ‘G-slaapje’ door een deel van hen ook wordt ingecalculeerd als: a part of the game. Dit jaar kwamen – in tegenstelling tot voorgaande jaren – in de panelstudie geen verhalen naar boven over ongewenste seksuele toenadering in relatie tot (onvrijwillig) GHB-gebruik. De vraag is of dergelijke incidenten daadwerkelijk minder plaats vinden, óf niet meer worden opgemerkt, óf dat de signalen uit voorgaande jaren (voor een deel) op geruchten zijn gebaseerd. Constante hoge kwaliteit In 2008 zijn 25 GHB-monsters bij de testservice van IrisZorg aangeleverd. Dit komt overeen met het aantal in 2007. De kwaliteit van de GHB blijkt van zodanig constante hoge kwaliteit, dat het middel vanaf voorjaar 2009 niet meer wordt getest. De capaciteit van het laboratorium van de testservice wordt ingezet voor het testen van andere middelen, zoals XTC. 15

2009

Toename GHB-cliënten De normalisering van GHB-gebruik heeft ook zijn weerslag op de populatie verslavingszorgcliënten van IrisZorg. Sinds 2007 is het aantal GHB-cliënten met 75% toegenomen. Nominaal is het aantal nog beperkt tot 35 cliënten, waarvan meer dan de helft jonger dan 30 jaar. GHB-problematiek wordt ook landelijk gezien als een nieuw type verslaving. Verschillende factoren zijn daar debet aan: Het middel is goedkoop, eenvoudig (zelf) te produceren en het gebruik leidt niet tot een kater. Verder speelt mee dat veel gebruikers niet weten dat je van GHB afhankelijk kunt worden.

Paddo’s: verkoopverbod nog weinig effect op gebruik

Het verkopen van paddo’s is sinds eind 2008 verboden. In 2009 zijn in Gelderland nog maar weinig gevolgen merkbaar van dit verbod. Het aantal netwerken waarin af en toe paddo’s worden gegeten is beperkt en nagenoeg hetzelfde gebleven. Er gaan geruchten over illegale verkoop. Tevens zijn er signalen dat een deel van de paddogebruikers overstapt naar het tripmiddel LSD, of overweegt dit te doen. Het merendeel van de gebruikers lijkt echter geen alternatief te willen. Vergiftigingsincidenten door het eten van verkeerde paddo’s, waarvoor in Tendens 2008 nog werd gevreesd, zijn in 2008/2009 niet gerapporteerd. Binnen de cliëntenpopulatie van IrisZorg neemt paddogebruik een marginale plaats in.

Overige middelen en relevante ontwikkelingen Middelengebruik Het gebruik van tripmiddelen als LSD en ketamine blijft, ondanks het paddoverbod, beperkt tot kleine gebruikerskringen. Ook het gebruik van poppers wordt erg weinig gesignaleerd. Lachgas en Ritalin blijven middelen die af en toe in een paar netwerken opduiken om daarna weer snel in de luwte weg te zakken. Net als voorgaande jaren spelen heroïne en slaap- en kalmeringsmiddelen alleen een rol bij een zeer beperkt aantal probleemjongeren. Het gebruik van smartproducten blijkt ook in deze panelstudie beperkt tot de bescheiden groep klanten van de smartshops. In de andere netwerken worden zij niet gesignaleerd. Nieuw in deze Gelderse trendmonitor is het tripmiddel 2cb, dat onder meer wordt gebruikt als vervanger van XTC. Signalen van 2cb-gebruik komen uit een klein aantal netwerken en ook bij de testservice van IrisZorg worden meer 2cb-monsters aangeboden. Combinatiegebruik Ook in Gelderland komt het gecombineerde gebruik van verschillende middelen veelvuldig voor. In de meeste gevallen is alcohol het basismiddel en is 16

2009

– al sinds de panelstudie in 2003 – cocaïne de meest populaire partner, met speed op de tweede plaats. Het vermoeden bestaat dat ook GHB in het uitgaansleven met alcohol wordt gecombineerd. Speed wordt verder in combinatie met GHB en ketamine gebruikt om niet out te gaan. Ook geven veel verslavingszorgcliënten van IrisZorg aan dat ze naast het hoofdmiddel waarmee ze staan geregistreerd (primaire problematiek) ook problemen hebben met andere middelen (secundaire problematiek).

Afhankelijkheidsproblematiek MO-cliënten

Van de in 2008 geregistreerd staande maatschappelijke opvangcliënten (MOcliënten) van IrisZorg is ruim 33% jonger dan 30 jaar, een op de zeven MOcliënten is minderjarig. Bijna 10% van de MO-cliënten staat geregistreerd met een verslavingsindicatie. Dit betekent dat er signalen of gegronde vermoedens zijn van verslavingsproblemen. Van deze 10% is ongeveer een kwart jonger dan 30 jaar. In totaal 24 cliënten tussen de 14 en 17 jaar hebben een verslavingsindicatie. Omdat dit de eerste keer is dat gegevens van de MO-cliënten van IrisZorg in Tendens zijn opgenomen, is het niet mogelijk voor deze groep cliënten trends aan te geven.

17

2009

1

ALCOHOL EN DRUGS: BERICHTEN UIT HET VELD

Dit hoofdstuk doet verslag van de Tendens panelstudiemeting in 2009. Met de Tendens panelstudie1 verzamelen we periodiek kwalitatieve gegevens over alcohol, drugs en het gebruik van deze middelen in Gelderland. De onderzoekers volgen daarbij via sleutelfiguren verschillende netwerken van Gelderse jongeren en jongvolwassenen. In 2009 gebeurde dit voor de achtste keer. In het voorjaar zijn 27 individuele en groepsinterviews afgenomen met in totaal 34 personen over de ontwikkelingen in het alcoholen drugsgebruik in hun omgeving. Het ging hierbij om de periode van begin 2008 tot begin 2009.De panelleden vertegenwoordigen samen 32 netwerken – mensen die zij kennen - in het werkgebied van IrisZorg. Een panellid kan deel uitmaken van het netwerk dat hij in de studie vertegenwoordigt, maar het kan ook een professional zijn die in het kader van zijn werk goed zicht heeft op een bepaalde groep, bijvoorbeeld een jeugdhulpverlener die probleemjongeren begeleidt. De panelstudie geeft inzicht in ontwikkelingen en trends en veranderingen in de sociale context van het middelengebruik2. De panelleden zijn sleutelfiguren binnen netwerken die als trendsettend worden beschouwd in het uitproberen van nieuwe drugs, of de herintroductie van oude. Aan het gebruik in deze groepen is al in een vroeg stadium af te meten welke middelen in populariteit (zullen) dalen of stijgen. In het Gelderse uitgaansleven zijn verschillende van dergelijke netwerken geselecteerd. Daarnaast is er een groep hangen probleemjongeren die vaak andere middelen gebruikt met een ander oogmerk dan het uitgaanspubliek.

1. Voor een uitgebreide beschrijving van de panelstudiemethode, zie bijlage III 2. Bijlage I ‘Het ABC van de drugs’ bevat achtergrondinformatie over de verschillende middelen. Bijlage II ‘Het ABC van de muziekstijlen’ bevat achtergrondinformatie over de verschillende muziekstijlen. 18

2009

In paragraaf 1.1 introduceren we de panelleden en de netwerken die ze vertegenwoordigen. Aan de hand van de interviews met deze sleutelfiguren beschrijven we in paragraaf 1.2 het middelengebruik in Gelderland. In deze Tendens 2009 hebben we voor het eerst en in een aparte paragraaf (1.3) signalen uit het circuit van daken thuisloze jongeren opgenomen. Dak- en thuisloze jongeren vormen een specifieke groep binnen de categorie probleemjongeren, gezien hun bijzondere leefsituatie. Ook hun omgang met alcohol en drugs wijkt op een aantal punten af van hetgeen dat bekend is vanuit andere groepen jongeren, bijvoorbeeld de reden van drugsgebruik. In paragraaf 1.4 gaan we kort in op een paar relevante beleidsontwikkelingen rond alcohol en drugs in de regio. We besluiten dit hoofdstuk met een overzicht van de belangrijkste trends in het gebruik van alcohol en drugs in Gelderland. Het onderwerp trends rond computergames en internet, dat we in Tendens 2008 introduceerden, heeft geen gevolg gekregen. Landelijke monitors, zoals die van het IVO, blijken rond dit onderwerp al voldoende gegevens aan het licht te brengen. Een woord van relativering is hier op zijn plaats: de resultaten van de panelstudie kunnen niet zonder meer worden gegeneraliseerd naar jongeren in het algemeen, de ‘doorsneejongeren’. Aan de hand van de resultaten valt alleen iets met zekerheid te zeggen over de trends in het gebruik van alcohol en drugs bij de trendsetters. Medewerkers van IrisZorg Preventie voerden in 2009 verschillende observaties uit in uitgaansgelegenheden en op festivals en party’s. De observatiegegevens zijn samen met al bestaande kennis over stappen in Gelderland gebruikt voor de verdieping van de beschrijving van het Gelderse uitgaansleven in paragraaf 1.1.1.

19

2009

1.1

De panelleden en hun netwerken Tendens maakt onderscheid tussen drie categorieën netwerken: uitgaanders, hangjongeren en probleemjongeren. In enkele gevallen heeft een panellid informatie over meer dan een netwerk. Bijvoorbeeld een politieagent die iets kan vertellen over uitgaanders in een bepaalde uitgaansgelegenheid, maar ook over hangjongeren elders. Ieder netwerk heeft een nummer, eventueel aangevuld met een letter. Een schematisch overzicht van het panel treft u aan in bijlage V. In bijlage IV vindt u de mutaties in de bezetting van het panel ten opzichte van de meting in 2008. De verschillende categorieën vertonen onderling enige overlap. Zo kunnen hangjongeren in een bepaalde wijk, uitgaanders zijn in het centrum van de stad. Met de indeling in categorieën willen we meer inzicht krijgen in de sociale context van het gebruik van alcohol en drugs. De indeling dient dus niet strikt te worden geïnterpreteerd. Categorie uitgaanders De categorie uitgaanders omvat jongeren en jongvolwassenen die veel uitgaan in discotheken en cafés en/of zich in het party- of festivalcircuit begeven. Ook bezoekers van coffee- en smartshops, voetbalwedstrijden en thuisfeesten vallen in deze categorie. De uitgaanders worden vertegenwoordigd door uitgaanders en door panelleden die werkzaam zijn in de beveiliging in coffee- en smartshops of in horecagelegenheden, of die werkzaam zijn in het jongerenwerk of bij de politie. Categorie hangjongeren Hangjongeren houden zich met vrienden op in openbare ruimten, zoals de straat, een park of een winkelcentrum. Netwerken van hangjongeren houden veelal niet lang stand. Vriendenkringen en bezigheden kunnen snel veranderen. Vaak maken jongeren in deze categorie deel uit van meerdere groepen, die qua gedrag van elkaar kunnen verschillen. Negen panelleden vertegenwoordigen in totaal tien netwerken. Sommige panelleden zijn zelf hangjongere, andere hebben een functie als straathoekwerker, jongerenwerker, jeugdhulpverlener of veldwerker. Categorie probleemjongeren Probleemjongeren onderscheiden zich van de andere categorieën door problemen op verschillende leefgebieden, zoals school, gezin en psychisch welzijn. Wanneer zij drugs gebruiken, doen zij dit echter ook tijdens het uitgaan of op straat. Onder de panelleden in deze categorie bevinden zich een jeugdhulpverlener, een jongerenwerker, maar ook een politieagent en de eigenaar van een gebruikershuiskamer.

20

2009

Dak- en thuisloze jongeren vormen een aparte subcategorie. Omdat we in Tendens 2009 voor het eerst expliciet aandacht aan deze groep besteden, beschrijven we de bevindingen van de panelleden in deze subcategorie in een aparte paragraaf (1.3).

1.1.1 Uitgaan in Gelderland Gelderland is een grote provincie met veel verschillende steden, dorpen en plattelandsgemeenschappen. Het uitgaansleven is dan ook zeer divers. Voordat we panelleden aan u introduceren schetsen we eerst een globaal beeld van uitgaan in Gelderland en zoomen daarbij in op het uitgaansleven in de grote steden en de grotere regio’s en het bezoek aan festivals en feesten. In Nijmegen heeft elke uitgaansavond een eigen publiek met een eigen cultuur en muziekvoorkeur. Elk type publiek kent een specifiek middelengebruik en de incidenten die daarmee gepaard gaan. Het ‘echte’ uitgaansleven in de binnenstad begint op donderdagavond en duurt tot zaterdagnacht. Tijdens de koopavond op donderdag ontmoeten de schoolgaande jongeren elkaar. Wat later op de avond begint de stapavond voor studenten. Op vrijdagmiddag zijn vooral de scholieren weer actief in de binnenstad. De jonge uitgaanders op vrijdagavond komen voornamelijk uit de stad zelf, terwijl het uitgaansleven op zaterdagavond vooral wordt bevolkt door jongeren uit de dorpen rond Nijmegen. Sommige uitgaansgelegenheden richten zich speciaal op een van de genoemde doelgroepen. Maar de meeste uitgaansgelegenheden stemmen de sfeer van de avond af op de doelgroep die op dat moment vertier zoekt. Dansgelegenheden organiseren bijvoorbeeld thema-avonden rond bepaalde muziekgenres of -stijlen. Het uitgaansleven van Arnhem speelt zich voornamelijk af op en rondom de Korenmarkt, die landelijk bekend staat als de ‘grootste uitgaansgelegenheid’ van het land. De muziekgenres in de uitgaansgelegenheden variëren van pop, rock, of folk tot house en urban. Het uitgaanspubliek is elke avond divers. Alleen op zaterdagavond zie je vooral jongeren uitgaan en het uitgaanspubliek op vrijdagavond is over het algemeen wat ouder. Op de Veluwe ontbreken grote steden. De meeste dorpen en kleinere steden hebben wel een (kleinschalig) uitgaansleven dat zich voornamelijk in (dans) cafés afspeelt. Veel jongeren gaan ‘uit’ in door henzelf georganiseerde gelegenheden, de zogenaamde drank- of jongerenketen. Sommige, inmiddels legale en commerciële uitgaanscentra, zijn ooit als keet begonnen. In elke keet gaat het er anders aan toe. In een aantal keten wordt fors gedronken, 21

2009

maar in andere keten niet of nauwelijks. De keten hebben met elkaar gemeen dat zij gelegenheid bieden voor sociale contacten. Doordat jongeren zelf dingen organiseren, dragen de keten mogelijk ook bij aan hun ontwikkeling. Keten komen ook in de andere regio’s voor, vooral in plattelandsgemeenten. Opvallend in de Achterhoek is dat de grote discotheken in dit gebied een sterke regionale functie hebben. Het publiek komt uit de verre omtrek. Het zijn dan ook uitgaansgelegenheden die meer dan duizend bezoekers per avond kunnen herbergen. In vergelijking met de steden bestaat het uitgaanspubliek hier meer uit een mix van jong en oud. De leeftijdsverschillen zijn dan ook groter en de muzieksmaken divers. De discotheken draaien daarom allerlei muziekstijlen door en naast elkaar. Behalve de grotere discotheken kent de Achterhoek zeker in de steden en grotere dorpen ook (dans) cafés als uitgaansgelegenheden. In Rivierenland hebben de grotere uitgaansgelegenheden met een regionale functie de laatste jaren hun deuren gesloten. Uitgaan in Rivierenland bestaat momenteel dan ook vooral uit het bezoeken van kleinere (dans)cafés.

Festivals en feesten

In Gelderland worden jaarlijks meerdere een- of meerdaagse muziekfestivals georganiseerd. Van muziekfestivals met bands voor een breed publiek, zoals Huntenpop en Appelpop, tot dancefestivals met dj’s voor de specifieke liefhebber, zoals Free your mind en Emporium. Sfeer, beeld en muziek zijn voor alle festivals de belangrijke publiekstrekkers. De organisatoren besteden daarom veel aandacht aan de locatie en de aankleding daarvan. Sommige festivals hebben een thema. De meeste grotere festivals hebben meerdere podia, waar afwisselende muziekstijlen worden gedraaid en videoclips of andere visuele creaties worden getoond. Bezoekers werft men vooral met flyers en websites. Via de website blijven bezoekers op de hoogte van de laatste ontwikkelingen, komen met elkaar in contact en kunnen de voorpret met elkaar delen. Na het festival gebruiken de bezoekers de website om na te praten en ervaringen uit te wisselen. Bezoekers beleven festivals van één dag vaak als een speciale gebeurtenis, een uitje. Zeker als de bezoeker ook voor de toegang heeft betaald. De bezoekers hebben zin in een feestje, zijn uitgelaten en vrolijk en willen de alledaagse sleur even achter zich laten. De sfeer op dagfestivals is over het algemeen prettig en het contact tussen bezoekers onderling verloopt gemoedelijk en vriendschappelijk. Ze zijn niet veel of lang met elkaar in gesprek, maar vermaken zich vooral voor de podia en in de tenten met dansen, springen en gek doen. De gemiddelde leeftijd op deze festivals ligt rond de 25 jaar en door de bank genomen bezoeken evenveel mannen als vrouwen deze evenementen, 22

2009

al kan dat van festival tot festival verschillen. Sommige bezoekers kleden zich speciaal voor het festival, oftewel ‘extra party’. Op meerdaagse festivals is de sfeer meestal rustiger en minder uitgelaten. Het publiek hoeft het niet van één dag te hebben. Op een van de dancefestivals werd geobserveerd dat maar ongeveer een kwart van de bezoekers echt aan het dansen was. Het ging meer over hangen, praten en lol maken. Naast het reguliere uitgaansleven en de festivals vinden er in Gelderland natuurlijk ook éénmalige feesten plaats. Een opvallende tendens is dat er steeds meer speciale alcoholvrije feesten worden georganiseerd. Vooral schoolfeesten zijn vaker alcoholvrij. Bij de entree van dergelijke feesten wordt ook steeds intensiever met ademanalyseapparatuur gecontroleerd of de bezoeker niet onder invloed van alcohol is.

1.1.2 Panel uitgaande jongeren Dit panel telt veertien leden die samen vijftien netwerken vertegenwoordigen. Elk netwerk wordt aangegeven met een nummer, eventueel aangevuld met een letter indien een panellid zicht heeft op meerdere netwerken. Nico (4a) is bestuurslid van een goed bezocht jongerencentrum in een landelijke regio. Het centrum is dagelijks open van 20.30 uur tot 1.00 uur. De jonge bezoekers (gemiddeld 16 jaar) gaan daarna naar huis. De meesten komen en gaan op de fiets. Een enkeling wordt gebracht en opgehaald. De oudere bezoekers gaan na sluitingstijd meestal naar een grote regionale discotheek. Riny (9a en 9b) heeft een beveiligingsbedrijf en werkt ook zelf als portier. Momenteel werkt hij wekelijks als beveiliger bij een jongerencafé in een grote stad (9a). Jongeren vanaf 16 jaar zijn hier welkom. De drukste avonden zijn de donderdag-, vrijdag- en zaterdagavond. In vergelijking met andere cafés in de stad komen de meeste bezoekers van dit jongerencafé vroeger in de avond. Het komt zelden voor dat ze bij binnenkomst al aangeschoten of dronken zijn. Het beveiligingsbedrijf van Riny werkt ook voor een grote regionale discotheek (9b), waar wekelijks ongeveer vijfhonderd bezoekers vanaf 18 jaar komen. Zaterdagavond is hier dé uitgaansavond. De meeste jongeren hebben zich ingedronken en zijn bij binnenkomst al aangeschoten. Eens in de drie weken is er op vrijdag een teenerparty, uitsluitend voor tien- t/m vijftienjarigen. Dan komen er tweeduizend bezoekers. De discotheek schenkt dan geen alcohol. Charly (12b) is portier bij een dansen muziekcafé in een grote stad. Het muziekaanbod is voor-ieder-wat-wils. Blokjes r&b, dance of house worden 23

2009

afgewisseld met populaire muziek uit de actuele hitlijsten. Af en toe komt een Nederlandstalig hitje voorbij. De bezoekers zijn een afspiegeling van de Nederlandse maatschappij. De gemiddelde leeftijd ligt rond de 20 jaar. De portiers laten jongeren onder de 18 jaar niet toe, maar bezoekers uit deze leeftijdscategorie zijn al binnen voordat de portiers beginnen. Jeffrey (14a) dealt cocaïne. Hij heeft ongeveer 25 vaste klanten – meer vrouwen dan mannen – waarvan de meeste elkaar niet kennen. Zij vormen dan ook geen groep in de eigenlijke zin. De enige bindende factor is dat ze hun coke bij Jeffrey kopen. Henk (21a) werkt bij de politie en heeft inzicht in het complete uitgaansleven van een kleine stad. De meeste uitgaansgelegenheden hebben een divers publiek. De twee grootste uitgaansgelegenheden zijn discotheken. De ene is een jongerendiscotheek die jongeren vanaf 16 jaar toelaat. Er wordt vooral actuele hitparademuziek gedraaid. De tweede discotheek is een trendy club, waar de dj’s dancemuziek draaien. Om hier binnen te komen moeten bezoekers 21 jaar of ouder zijn. Theo (21b) werkt als politiefunctionaris met de voetbalsupporters van een regionale voetbalclub. De supportersgroep bestaat uit ongeveer 150 personen en kent een strenge hiërarchie. Er zijn regisseurs/leiders, soldaten en meelopers. De harde kern bestaat uit ongeveer dertig personen van gemiddeld 25 jaar. Ondanks de strenge hiërarchie is het lastig de harde kern en de meelopers uit elkaar te houden. De supporters ontmoeten elkaar in twee uitgaansgelegenheden in de stad en hebben verder contact via een eigen website. Gezamenlijk bezoeken ze in het hele land de uitwedstrijden van hun club. Een ruime meerderheid van de groep heeft een echt clubhart en is een ware voetballiefhebber en hecht aan de landelijke status als voetbalsupportersclub. Desondanks is er onderling geen sterke band. Veel supporters bezoeken in het hele land houseparty’s, maar meestal met anderen dan hun clubgenoten. Theo: ‘Voor de wedstrijden wordt er ingedronken. Er is geen rem. Het heeft met het moment te maken, of er minder wordt gedronken, of gestopt wordt met drinken. Er wordt bijvoorbeeld minder gedronken zodra de wedstrijd begint. Tijdens de wedstrijd zijn ook andere zaken belangrijk, zoals het spel en de andere supporters.’ Abel (22a) is politieagent en heeft informatie over de bezoekers van het uitgaanscentrum in een grote stad. De meeste uitgaansgelegenheden zijn toegankelijk voor bezoekers vanaf 18 jaar. Voor de jongere jongeren is in de binnenstad weinig anders te doen dan wat rondhangen. Tussen 2.00 en 4.00 uur ’s nachts vinden de meeste incidenten plaats. De politie heeft het dan druk met vechtpartijen, geluidsoverlast en wildplassen. Na sluitingstijd van de meeste etablissementen geldt in de binnenstad een venstertijd. Bezoekers 24

2009

mogen dan alleen nog maar naar buiten en niet meer naar binnen. Als het onrustig is, kan de politie de calamiteitenverlichting3 aanzetten. Die werkt als tl-verlichting in een discotheek: het is gedaan met de gezelligheid, de mensen willen uit zichzelf naar huis. Andy & Daniël (28) zijn bedrijfsleider en verkoopmedewerker van een smartshop in een stad. Om smartdrugs te kopen moet iemand 18 jaar of ouder zijn. De meeste klanten zijn tussen de 18 en 30 jaar. Nieuwe klanten zeggen regelmatig dat ze weten wat ze willen, veelal dankzij informatie op het internet. Maar vaak blijkt dat ze de verkeerde informatie hebben. Paddo’s zijn het meest populair (tot het verbod in november 2008), gevolgd door herbal XTC en (erotische) stimulanten. De kopers van erotische stimulanten zijn vaak wat ouder dan de gemiddelde klant – tussen de 30 en 40 jaar. Klanten combineren zelden middelen uit de smartshop. Als het al gebeurt dan zijn het meestal combinaties van uppers met uppers, of downers met downers. Ook de combinatie met andere drugs komt weinig voor. Klanten komen vaker voor een alternatief voor een illegaal middel, bijvoorbeeld herbal XTC als vervanger van XTC. Karel (33a) is jongerenwerker en heeft vooral contact met vijftig keetbezoekers van Nederlandse komaf met een gemiddelde leeftijd van 17 jaar en een ‘plattelandscultuur’. Hun ouders hebben een kerkelijke achtergrond. De jongeren bezoeken behalve de keten ook enkele discotheken in de regio. Hun muzikale voorkeur is hardcore en Nederlandstalig. Overdag volgen ze (V)MBO of zijn ze aan het werk. Ze werken hard en vooral met de handen om veel geld te verdienen. Karel: ‘Zodra ze ergens inrollen, is het werken, werken, werken en daarna niks. Biertje pakken en nog een. Ze willen vastigheid: boeren, bier, hakken, gezellig. Soms gaan ze ergens anders naar toe voor de verandering, maar deze basis moet altijd aanwezig zijn. Over werk praten ze niet. Want dan herbeleef je het opnieuw en waarom zou je dat doen? Verhalen over stappen en bier drinken zijn leuker om over te praten.’ De meiden in de groepen lijken het laatste anderhalf jaar ‘losser’ geworden. Dit uit zich onder meer in veel drinken, wat vroeger not done was. De meiden eisen hun plek op en stellen eisen aan het soort alcohol dat in de keet wordt geschonken. Ze willen mixdrankjes en niet alleen bier. Youry (42) is uitgaander in een grote stad. Ook gaat hij naar regionale en landelijke festivals. Zijn muzikale voorkeuren zijn elektro, trancehouse en minimal. De groep waar hij mee uitgaat heeft een gemiddelde leeftijd van 30 jaar en is hoog opgeleid. Uitgaan is voor hem een echte uitlaatklep. Youry en zijn vrienden werken hard en daar mag wat tegenover staan. Uitgaan blijft belangrijk, maar tegenwoordig zien ze ook andere manieren om van het leven te genieten. Bijvoorbeeld luxe uit eten of theaterbezoek. De verbreding van hun interesses 3. Een soort noodverlichting in een stadscentrum, die de politie in een onrustige situatie kan aanzetten. Het hele gebied baadt dan ineens in het licht. 25

2009

heeft vermoedelijk te maken met het feit dat ze wat ouder worden en meer geld te besteden hebben. Willem (43) is eigenaar van een coffeeshop in een kleine stad. Zijn bezoekers zijn geen afspiegeling van de gemiddelde coffeeshopbezoeker. Willem: ‘Bezoekers van mijn shop zijn geen nepintellectuelen, maar typische bouwvakkers, landarbeiders en automonteurs. En toevallig ook veel chef-koks.’ De meeste bezoekers doen vooral fysiek werk en maken lange dagen. Opvallend is dat de Duitse clientèle dezelfde achtergrond heeft. Ongeveer 10% van zijn klanten bezoekt de shop dagelijks. De rest varieert, van wekelijks tot eens in het half jaar. De meeste bezoekers komen allen om hasj of wiet te kopen. Een enkeling neemt een consumptie. YE (45) is uitgaander in een grote stad en hij bezoekt feesten in de regio en de rest van het land. Zijn muzikale voorkeur is minimal style. YE: ‘De mensen uit de groep staan open voor nieuwe dingen en mensen. Je wordt snel vrienden met elkaar. De meesten hebben niet super veel geld te besteden. Dus ze zoeken wel naar low budget dingen, bijvoorbeeld bier in plaats van sterke drank en mixjes.’ Afteren (een afterparty) speelt een belangrijke rol bij het uitgaan in deze scene. Voor sommigen is afteren een onmisbaar onderdeel. YE vindt het belangrijk, maar hij heeft er niet altijd zin in. Afteren is meestal bij iemand thuis, bij goed weer ook in de buitenlucht, maar dat staat de politie niet toe. YE: ‘Op een party moet je niet te gek doen. Niet teveel drugs gebruiken, zodat je lijp wordt. Dat is ‘not done’. Je loopt dan ook het risico dat de portier je buitenzet. Daarbij wil je er wel goed uitzien, stabiel blijven. Als je helemaal lijp bent, dat ziet er stom uit. Pas op de afterparty kan je helemaal uit je dak gaan met drugs. Dan ben je met je eigen vrienden en op een veilige plek.’ Tim (49a en 49b) is bedrijfsleider van twee cafés in een groot dorp. In het ene café (49a) komt hij wekelijks in contact met zo’n zeventig Nederlandse jongeren met een gemiddelde leeftijd van 21 jaar. Hun muziekvoorkeur gaat vooral uit naar latin-house. Ze delen niet een duidelijke kledingstijl, maar merken als G-star en Replay zijn wel een must. Overdag volgt een deel van de cafébezoekers onderwijs, van mbo tot universiteit. De werkende jongeren verdienen hun brood vooral in de landen tuinbouw en met grondwerk. In hun vrije tijd hangen ze rond in het dorp. In het andere café (49b) heeft Tim contact met een groep van ongeveer dertig jongvolwassenen, vooral jongens, allemaal met een Nederlandse achtergrond. De gemiddelde leeftijd hier is 30 jaar. Deze groep prefereert Nederlandstalige muziek. Ze werken allemaal en hebben (vermoedelijk) allemaal een lagere beroepsopleiding. De bezoekers in dit café vormen een vaste club die zo goed als elke dag samenkomt. Komt iemand niet opdagen dan wordt hij door de anderen in het café gebeld.

26

2009

1.1.3 Panel hangjongeren Dit panel telt tien panelleden die negen netwerken vertegenwoordigen. Leon (1c) is jongerenwerker in een groot dorp. Behalve Leon zijn ook drie hangjongeren uit zijn netwerk voor Tendens geïnterviewd. De jongeren en hun vrienden hangen bijna elke dag rond, ‘s middags bij het jongerencentrum en ’s avonds in het centrum bij het bushokje. De politie en ‘oude mensen’ vinden dat ze overlast veroorzaken, zijzelf vinden dat ze niets doen. Leon: ‘Als je op straat hangt denken mensen dat je ook blowt, snuift drinkt en jat.’ Op vrijdag en zaterdagavond gaan ze vaak naar het bos om te hangen. Dan nemen ze ook bier mee. Soms gaan ze naar een café in een dorp. Na bos- of cafébezoek gaan ze naar een grote discotheek, meestal pas om drie uur ‘s nachts. Bernhard (4i) is jeugdhulpverlener in een landelijke gemeente samengesteld uit een aantal kleine dorpen. Hij heeft contacten met individuele leden van hangjongerengroepen. Het contact komt tot stand vanwege een incident (bijvoorbeeld overlast) en/of via verwijzing door de politie. De meeste hanggroepen bestaan niet langer dan twee jaar, is de ervaring van Bernhard. Door veranderingen in de individuele levens van de groepsleden – een baan, een vaste relatie, of de start van een opleiding elders –vallen de hanggroepen uiteen. Bernhard heeft inzicht in het reilen en zeilen van circa veertig hangjongeren verdeeld over vijf groepen. Bernhard: ‘De jongeren hangen iedere dag ongeveer vanaf 19.00 uur. Doordeweeks duurt dit tot ongeveer 23.00 uur. In het weekend gaan de groepen uit. Op de hangplek wordt dan ingedronken voor het uitgaan.’ De leeftijd van de jongeren ligt tussen de 14 en 30 jaar, de meesten zijn ongeveer 17 jaar oud. Er zijn hanggroepen met voornamelijk Nederlandse jongeren en groepen met vooral Turkse jongeren. Stefano (6f) heeft als straathoekwerker contact met een hanggroep in een stadswijk. De harde kern van deze groep bestaat uit twaalf jongeren van Nederlandse herkomst. De leeftijd van de jongeren ligt rond de 18 jaar. Hun muzikale voorkeur bestaat uit hiphop (urban), hardstyle, techno en clubtrance. De jongeren volgen over het algemeen ambachtelijke VMBO-opleidingen (elektricien, metselaar enz.) waarbij ze werken en leren combineren. Stefano: ‘Door de week werken ze hard. Van donderdag tot zondag gaan ze los.’ Erik (35a en 35b) werkt als straathoekwerker met verschillende jongerengroepen. Een Marokkaanse groep (35a) in een kleine stad bestaat uit ongeveer honderd jongens, van wie de leeftijd varieert van 12 tot 23 jaar, met een gemiddelde van 17. De muzikale voorkeur van deze groep gaat uit naar hiphop (urban) en (Marokkaanse) rap. De groepsleden dragen dure kleding. Volgens Erik ontlenen zij meer status aan materiële zaken dan Nederlandse jongens, mede omdat zij zich achtergesteld voelen in de maatschappij. Het opleidings27

2009

niveau is VMBO en MBO, maar schooluitval is een veel voorkomend probleem bij deze jongens. De tweede groep (35b) is te vinden in een groot dorp en bestaat uit ongeveer vijftien jongeren van gemiddeld 18 jaar, waaronder één meid. Hun muzikale voorkeur gaat uit naar hardcore. Erik: ‘Dit wordt gezien als een Nederlands ding voor trots op Nederland.’ De jongens hebben meestal een (V)MBO afgerond en werken. Uitgaan doen ze in de reguliere horeca in de naburige steden. Hendrik (36) is jongerenwerker in een groot dorp. Samen met hem zijn voor Tendens twee jongeren (Frederik en Jan) uit zijn netwerk geïnterviewd. De groep hangjongeren in het dorp bestaat uit maximaal vijftig personen. Een deel van de groep gaat niet uit, maar blijft de hele nacht hangen. De muzikale voorkeur is hardcore en terror. Muziek die op de hangplek in auto’s wordt gedraaid. Hangen is voor deze jongeren geinen, praten, snuiven, blowen, biertje drinken. Hendrik: ‘Ze gebruiken veel.’ Johan (40) heeft als jongerenwerker contact met hangjongeren in het centrum van een grote stad. De jongeren komen uit alle delen van de stad. Zij vermaken zich doorgaans in hun eigen buurt, maar op donderdag ‘hangen’ ze tijdens koopavond in het centrum. Daarvoor is er bijna niemand en daarna is iedereen weer weg. Johan: ‘Het is niet echt hangen, maar meer flaneren: gezien en gezien worden. Uiterlijk speelt een belangrijke rol in deze groep.’ Lot (47) beschrijft als straathoekwerker drie jongerengroepen in verschillende wijken van een grote stad. Het gaat in totaal om vijftien tot twintig personen, met een gemiddelde leeftijd van 25 jaar. De groepen bestaan vooral uit jongens van Nederlandse afkomst. Een enkeling heeft een Turkse, Marokkaanse of Surinaamse achtergrond. De meesten hebben werk in een ambachtelijke richting. Het hangen bestaat uit met elkaar praten en blowen. Lot: ‘Ze zijn continu aan het sms’en en het bellen. Ze zijn niet meer in het heden, maar altijd bezig met iets anders, elders.’ Verder voetballen ze in clubverband of op een veld en kaarten of gamen zij in het jongerencentrum. De muziekvoorkeuren van deze jongeren lopen uiteen, van reggae en hiphop voor de Surinamers tot Hollandse muziek voor de Nederlanders. Boris (50b) is veldwerker in een kleine stad. Hij heeft vooral contact met Marokkaanse hangjongeren in het centrum van de stad. De groep bestaat uit vijftien tot twintig personen. De gemiddelde leeftijd is 17 jaar en de muzikale voorkeur hiphop (urban). De groep wisselt tussen drie hangplekken op hetzelfde plein in het winkelcentrum. Ze zijn mobiel met scooters en vermaken zich verder met de playstation bij iemand thuis.

28

2009

1.1.4 Panel probleemjongeren Dit panel bestaat uit negen panelleden die acht netwerken vertegenwoordigen. Adriaan (3a) jeugdhulpverlener in een landelijke gemeente bestaande uit enkele kleine dorpen, heeft individuele contacten met jongeren. Dertig jongeren in totaal, met een gemiddelde leeftijd van 21 jaar. De meesten zijn van Nederlandse afkomst. Uitgaan is een geliefde hobby. Een kleine groep hangt op straat, maar het merendeel vindt zich daarvoor te oud. Zij komen bij vrienden thuis. Elk van deze jongeren heeft problemen op verschillende levensgebieden en ze delen een negatief beeld van de hulpverlening. Adriaan: ‘Verder hebben ze weinig ambitie om iets van hun leven te maken.’ Abel (22b) is politieagent in een grote stad. In deze stad vangt de krakerscene uit idealistische overwegingen daken thuislozen op. Uit het hele land komen jonge daken thuislozen en krakers daar op af, maar de meeste mensen in de scene komen toch uit de stad zelf of uit de directe omgeving. De krakerscène heeft een pikorde van denkers, doeners, meelopers en gekken. De denkers zijn slim en hebben hun zaakjes goed op orde. Zij zijn ideologische krakers en de planners van acties. De doeners hebben hun zaakjes ook redelijk goed op orde. Zij zijn wel politiek links georiënteerd, maar bemoeien zich minder met het bedenken van acties. Ze voeren ze wel uit. De meelopers zijn vaak de daken thuislozen die om diverse redenen hun thuis zijn kwijtgeraakt en door de krakers worden opgevangen. De meelopers zijn van huis uit zelden bezig met (linkse) politiek, maar onder invloed van de krakerscène hebben zij daar wel belangstelling voor gekregen. De gekken ten slotte worden door de krakerscène niet echt geaccepteerd, maar het is soms moeilijk om ze te verwijderen. Volgens Abel leven ‘de gekken’ als beesten, ze jatten van vrienden, zijn vernielzuchtig en onberekenbaar en maken veel ruzie. De meelopers en de gekken zijn het meest extreem in hun middelengebruik, ze komen vaak uit (zeer) moeilijke thuissituaties en kampen bovengemiddeld met psychische stoornissen. Abel: ‘Drank en andere drugs zorgen ervoor dat ze kunnen overleven, maar tegelijkertijd zorgen de middelen ervoor dat ze nog verder afzakken. Er zitten wel duidelijke verschillen in de groep. Veel ‘denkers’ en ‘doeners’ komen na een periode van feesten, alcohol en drugs en actievoeren wel op hun pootjes terecht. Het zijn vooral de meelopers en gekken, die door hun middelengebruik echt in de problemen komen.’ Fred & Desiree (34) handelen in speed en hebben ongeveer veertig klanten. Ze zijn ook eigenaar van een gebruikerskamer, maar de meeste klanten komen alleen om te kopen. De leeftijd van de klanten varieert sterk en is gemiddeld 30 jaar. De muzikale voorkeur van de jongere klanten gaat uit naar hardcore. De oudere klanten hebben meer een voorkeur voor metal. 29

2009

Petra (46) werkt als jongerenwerker in een groot dorp met een groep jongeren van gemiddeld 19 jaar. De harde kern heeft geen dagbesteding, de rest hangt erom heen. De jongeren lijken meer dan gemiddeld problemen te hebben op allerlei levensgebieden en zijn daarom ingedeeld in de categorie probleemjongeren. De groep heeft niet echt een leider, maar er zijn wel een paar jongeren die het ‘belangrijkst’ zijn. De jongens zijn erg fysiek met elkaar. Petra: ‘Ze stoeien de hele dag, dat gaat er af en toe hard op. Het lijkt alsof ze door het stoeien willen laten zien wie de baas is.’ Boris (50a) is veldwerker in een kleine stad. Hij heeft contact met een groep van vijf jongeren die het roc bezoeken. Ze spijbelen vaak en gebruiken alle vijf cannabis. Tinus (51) werkt in een crisisopvang en het vervolgtraject daarvan. Hij ziet een paar keer per week zo’n dertig daken thuisloze jongeren en jongvolwassenen met diverse opleidingsachtergronden. De jongeren vormen onderling geen groep. De opvang stelt dagbesteding verplicht, maar de jongeren kunnen ook zelf betaald werk zoeken. Voor uitgaan hebben ze geen geld en sporten is onder deze jongeren een uitzondering. Dat kunnen ze vaak fysiek niet opbrengen. De jongeren haken vaak af. Tinus: ‘Ze gaan gemakkelijk om met verplichtingen en komen dan bijvoorbeeld een belangrijke afspraak niet na.’ In de crisisopvang is wiet roken en alcohol drinken (of in bezit hebben) verboden. Dit geldt niet voor begeleid wonen. Peter (52) zwierf enkele maanden geleden nog door het land, altijd onderweg van stad naar stad. Hij ging in een trein zitten om te slapen en zag wel waar hij uitstapte. Omdat hij nog een postadres had, kreeg hij een uitkering. Hij leefde ’s nachts en sliep overdag een paar uurtjes op een bankje of in een trein. Deze periode heeft hij ervaren als een zware tijd, waarin hij volledig op zichzelf was aangewezen en ook alleen aan zichzelf kon denken. Momenteel woont Peter begeleid via een instelling voor maatschappelijke opvang. In de periode dat hij zwierf heeft hij veel drugs gebruikt, nu niet meer. Voor Tendens vertelt hij over zijn middelengebruik in de periode dat hij zwierf. Robijn (53) leidde tot voor enkele maanden een zwervend leven. Drugs waren een belangrijk middel om het straatleven vol te houden. ’s Nachts slapen deed hij niet. Hij maakte geen gebruik van de nachtopvang, omdat hij de agressieve sfeer hem een onveilig gevoel gaf en hij bang was geript te worden. Hij leefde altijd buiten. Robijn: ‘De kou, daar wen je aan.’ Sinds drie maanden zit hij in een begeleid wonenproject. In zijn vrije tijd hangt hij voornamelijk rond in een park. Robijn vertelt over zijn middelengebruik nu en in de periode dat hij zwierf.

30

2009

1.2

Middelengebruik in Gelderland In deze paragraaf beschrijven we per middel de actuele stand van zaken zoals die in de interviews met de panelleden naar voren is gekomen. Wanneer dat relevant is wordt daarbij onderscheid gemaakt tussen de drie groepen gebruikers: uitgaanders, hangjongeren en probleemjongeren. Voor een uitgebreide beschrijving van de middelen die hier de revue passeren wordt verwezen naar bijlage !: Het ABC van de drugs. In bijlage VI staan de meer kwantitatieve schattingen van het middelengebruik in de verschillende netwerken, zoals die door de panelleden zijn gedaan.

1.2.1 Alcohol Los gaan in het weekend

In het uitgaansleven van Gelderland, in de stad én op het platteland: alcohol blijft het meest populaire middel. De jongeren gaan vooral voor bier en mixen, aldus de panelleden. Populaire mixdrankjes zijn Bacardi met cola (‘Baco’), Bacardi Razz met sinas en eventueel een Flügel (‘Raketje’) en redbull met wodka. In het café waar Riny (portier, 9a) werkt worden ook veel shotjes4 verkocht. Nico (4a) merkt op dat de voorkeur voor bier in zijn jongerencentrum in de afgelopen jaren steeds meer is verschoven naar een voorkeur voor pure wodka. De prijs van de drank varieert per soort uitgaansgelegenheid. In de meeste cafés en discotheken is de prijs voor een biertje ongeveer €1,75 en voor een mix € 3,50. In jongerencentra die alcohol schenken zijn de prijzen meestal lager. Voor de meeste jongeren lijkt het drinken van alcohol alleen te spelen tijdens het uitgaan in het weekend. Drinken is lekker en gezellig, het geeft een roes waardoor je losser wordt, je ontspant en je wat gemakkelijker contact maakt. Drinken brengt de jongeren in en feeststemming, volgens de panelleden. Leon ( jongerenwerker, 1c): ‘Je komt op gesprekken waar je anders nooit op komt. Je haalt sneller kattenkwaad uit en moet daar dan ook heel hard om lachen.’ Karel ( jongerenwerker, 33a) werkt in plattelandsdorpen met hangjongeren die vooral uitgaan in hun eigen keten en een discotheek. Karel: ‘Alles draait om bier.’ Dit wordt geïllustreerd door de grote hoeveelheid logo’s van biermerken en de vele chats over bier drinken op de website van een van de jeugdhonken.

4. Kleine, zelf gemixte drankjes 31

2009

Vroeger bestond het beeld dat blowende jongeren niet dronken. Dit komt niet overeen met de ervaring van Willem (coffeeshophouder, 43). Een groot deel van de bezoekers van zijn shop drinkt volgens hem ook alcohol, veel van hen dagelijks. Je net niet beroerd voelen Het drinken van tien tot twintig glazen alcohol tijdens een avond stappen of het bezoek aan een voetbalstadion is onder jongeren geen uitzondering, al varieert het aantal glazen per drinker sterk. Het lijkt een uitdaging om zo aangeschoten of dronken te worden dat je je net niet beroerd voelt. Er wordt alleen gestopt met drinken bij sluitingstijd, of wanneer de jongere toch ziek wordt. Karel ( jongerenwerker, 33a): ‘Ze vinden het super om van de wereld te gaan. Als ze gaan stappen hoeven ze nog net niet met een kruiwagen naar huis gebracht te worden.’ Een jongerenwerker op het platteland vertelt dat jongeren nooit zeggen dat ze dronken zijn, want dat klinkt heel stom. Ze noemen het ‘ik ben vol zat’ of ‘ik ben riete lam’. In de groep van Youry (buurtjongere, 42) hangt de hoeveelheid bier die hij en zijn vrienden tijdens het stappen drinken nauw samen met de andere middelen die op zo’n avond worden gebruikt. Wanneer ze speed of coke bijgebruiken wordt het meest gedronken. XTC doet het juist beter met minder alcohol. Nee zeggen doe je niet Naast een middel om het uitgaan plezieriger te maken zien jongeren en jongvolwassenen het drinken van alcohol ook als een manier om de sores van de dag of de week even te vergeten. Vergeleken met andere genotsmiddelen is alcohol bovendien relatief goedkoop en makkelijk te verkrijgen. De jongeren beschouwen dit als positieve aspecten van alcohol. Dat drinken vaak ook gewoontegedrag is en dat je je stoer voelt met een glas of fles in je hand, is een observatie die niet van de jongeren zelf afkomstig is. De volwassen panelleden noemen echter vrijwel zonder uitzondering ‘het ‘groter gezien willen worden dan ze zijn’ en ‘erbij willen horen’ als redenen voor jongeren om te drinken. In een jongerencentrum worden op het eind van de avond regelmatig ongeopende halve liters bier of bijna volle halve liters gevonden. Blijkbaar zeggen de bezoekers geen ‘nee’ als het hen aangeboden wordt, terwijl ze eigenlijk niet meer hoeven. Jongeren in het uitgaansleven lijken ondanks alcoholmatigingscampagnes in Gelderland, weinig redenen te zien om niet te drinken. Argumenten als ‘het is slecht voor je hersenen’, hoor je jongeren zelden gebruiken. Vooral jongeren op het platteland maken een scherp onderscheid tussen alcohol en drugs. Met drugs willen ze niets te maken hebben, terwijl alcohol er echt bij hoort. Som32

2009

mige groepen jongeren drinken relatief weinig Volgens de panelleden heeft dat vooral te maken met religieuze (meestal moslim-)achtergrond van de groepsleden. Daarnaast blijken de jongeren die niet drinken vooral meisjes of BOB te zijn. Aangeschoten aan de deur Het uitgaansleven in de grote discotheken en de centra van de steden komt meestal laat op de avond op gang, vaak pas na middernacht. Voordat ze echt gaan stappen komen veel jongeren al bij elkaar, bij iemand thuis of op een hangplek. Ze komen daar alvast in de stemming, vaak met bier en mixdrankjes. In het afgelopen decennium is daarvoor de term ‘indrinken’ in zwang geraakt. Jongeren kunnen al behoorlijk wat gedronken hebben, voordat ze bij een uitgaansgelegenheid binnen zijn. Sommige panelleden, zoals portier Charly (12b), menen dat in hun netwerk meer glazen gedronken worden tijdens het indrinken dan later in het café of de discotheek. Of jongeren zich al dan niet dronken bij de deur van de uitgaansgelegenheid melden, verschilt per netwerk. Bij het ene café gebeurt dat niet, terwijl bij andere uitgaansgelegenheden wel aangeschoten jongeren aan de deur komen. Charly: ‘Ze zijn ook meer aangeschoten dan vroeger. Ze komen lallender aan de deur. Die groep is groot en wordt groter.’ Dit verschil is misschien (ook) te verklaren door verschillen in inzicht over waneer een bezoeker nu precies ‘dronken’ of ‘aangeschoten’ is. Afzakkertje Naast het indrinken voorafgaand aan het uitgaan kennen sommige groepen jongeren op het Gelderse platteland ook het ritueel van het afzakkertje na het uitgaan. Het afzakkertje zelf is een zo sterk mogelijk drankje, zoals jonge jenever of rum (een ‘jonki’ of een ‘bacardi’). In een bepaalde gemeente namen de jongeren het afzakkertje in hun keet, maar sinds dit volgens het gemeentelijk ketenbeleid niet meer mag, vindt het ritueel plaats bij een van de jongeren thuis. Karel (33a): ‘De ouders slapen dan toch al.’ Dit panellid merkt overigens dat de ouders kritischer zijn gaan praten over het drinken van alcohol. Dat zou verband kunnen houden met een recent project over alcohol drinken in de gemeente en een dodelijk ongeval vorig jaar dat werd veroorzaakt door rijden onder invloed. Stiekem drinken In de twee netwerken van hangjongeren met een Marokkaanse achtergrond wordt tijdens het uitgaan ook alcohol gedronken. Bij de Marokkaanse jongens die Boris (50b) kent, ziet hij dit alleen gebeuren bij jongeren die problemen hebben, bijvoorbeeld met hun ouders of de politie. Van de groep die Erik ( jongerenwerker, 35a) ziet, drinkt ongeveer de helft tot driekwart alcohol. De jongeren doen het om een gebruikelijke reden: tijdens het stappen afstand nemen van de sleur van het dagelijks leven. Drinken is in de Marokkaanse 33

2009

gemeenschap minder geaccepteerd dan onder jongeren met een autochtone achtergrond. De meeste ouders van de Marokkaanse jongeren vinden blowen minder erg dan alcohol drinken. Bij Marokkaanse jongeren thuis op de bank worden geen biertjes of mixdrankjes gedronken. Johan ( jongerenwerker, 40). ‘Ze doen het liever stiekem tijdens het uitgaan, als ze niet zo snel betrapt kunnen worden.’ De stoerheidcultus rond het drinken van veel alcohol die je veel ziet bij groepen jongeren met een Nederlandse afkomst, bestaat nauwelijks onder Marokkaanse jongeren. Overdag en dagelijks In vier van de tien netwerken van hangjongeren is gesignaleerd dat een deel van deze jongeren dagelijks en ook overdag drinkt. Karel ( jongerenwerker, 33a) ziet een verband met de intrede in het arbeidsproces. Zo gauw ze gaan werken, drinken jongeren dagelijks een biertje. Daarvoor wordt alleen bij speciale gelegenheden en in het weekend gedronken. Op het platteland beschouwen de jongeren het biertje als een beloning voor het werk. Karel: ‘Het muurtje is klaar, dus natmaken!’ Veel hangjongeren behoren niet tot de categorie probleemjongeren. Zij hebben geen contacten met hulpverlening en komen ook niet in aanraking met Justitie. Velen van hen stellen hun biertje uit tot het weekend, zoals de jongeren in het netwerk van jongerenwerker Leon (1c). Drinken is voor deze jongeren nog vooral verbonden met uitgaan. Ook al wordt er op straat ingedronken, ze hebben daarbij wel hun principes. Leon: ‘Bier drinken ze op straat in flesjes. Geen blikjes, want dat staat zo zwerverig.’ Over de grens Dat veel drinken kan leiden tot onaangename ervaringen, is geen nieuws. Elke zaterdagavond gaan er mensen out van de alcohol, vooral meiden. Aldus Abel (politieagent, 22a). In Tendens 2008 zagen we een trendmatige toename van dit soort alcoholincidenten. We zien dat de trend zich in 2009 voortzet. Drinken is daarnaast de oorzaak van veel ruzie en agressie in het uitgaansleven. De panelleden doen onder meer verslag van een massale vechtpartij in een jongerenkeet, gevechten tussen vrienden en diverse vernielingen. Leon ( jongerenwerker, 1c): ‘Dus dat wordt nog wel eens vechten, ook al zitten ze in dezelfde groep. Meestal is dat de volgende dag wel over, maar het is niet leuk. De ruzies zijn echter nooit echt erg, soms een keer een blauw oog of een bloedneus, maar dat hoort erbij.’ Ook incidenten tussen voetbalsupporters zijn volgens Theo (politieagent, 21b) altijd alcoholgerelateerd. De jongeren zijn zich bewust van de vele incidenten, maar beschouwen ze meestal niet als negatief. Gebeurtenissen die gepaard gaan met veel drank staan bij hen in een positief daglicht. Wanneer een supporter een vervelende ervaring heeft, bijvoorbeeld door flink ziek te worden 34

2009

van de drank, heeft een ander weer een geweldig verhaal. Henk (politieagent, 21a): ‘Er worden mooie verhalen om de drinkervaringen heen gecreëerd, waardoor je weer iets hebt om over te kunnen vertellen.’ Goedkoop gevoelens uitschakelen Probleemjongeren gebruiken alcohol anders dan de uitgaanders en de hangjongeren zonder geïndiceerde problemen. Voor deze groep moeten bier en sterke drank op de eerste plaats goedkoop zijn. Adriaan ( jeugdhulpverlener, 3a): ‘De halveliterblikken van de Aldi doen het nog steeds goed.’ Probleemjongeren drinken ook vaker door de week en in een aantal gevallen dagelijks. Bernhard ( jongerenwerker, 4i) signaleert in zijn netwerk dat jongeren met een vervelende thuissituatie meer drinken dan jongeren die zich thuis prettig voelen. Drinken om de problemen niet te voelen, wordt in deze netwerken veel vaker genoemd dan bij de uitgaanders. In een krakerscène leidt het onder invloed zijn van drank, soms in combinatie met drugs tot dusdanige vechtpartijen dat de politie moet ingrijpen. Ook verkrijgbaar onder de 16 jaar Dat alcohol in vergelijking met de meeste andere drugs gemakkelijk verkrijgbaar is, speelt duidelijk een rol bij het drinkgedrag van jongeren. Nog steeds kunnen jongeren onder de 16 jaar in sommige uitgaansgelegenheden alcohol krijgen. Meestal doordat uitgaanders boven de 16 jaar drank halen voor de jongeren: ‘Haal even een bacootje voor mij’, klinkt het dan uit de mond van een 14- of 15-jarige. Ook sterke drank zoals whisky wordt door ouderen besteld en doorgegeven aan jongeren onder de 18. Soms lukt het jongeren drank mee het café of de discotheek binnen te smokkelen. Een van de panelleden meldt dat in een café na sluitingstijd met enige regelmaat lege blikjes en drankflessen worden gevonden die daar niet worden verkocht. De rechtstreekse verkoop van alcohol aan 16-minners in uitgaansgelegenheden wordt dit jaar door geen van de panelleden gerapporteerd.

1.2.2 Cannabis Samen beleven Jongeren in alle netwerken gebruiken cannabis, maar niet in het uitgaansleven in kroegen, discotheken, of party’s. Blowen doe je op straat, of op een hangplek. Daar staan groepjes jongeren wat met elkaar te kletsen en de joint (jonko, piefie) gaat rond. Samen blowen staat zo voor samen beleven, ontspanning en gezelligheid. Bernhard ( jongerenwerker, 4i): ‘Samen stoned, dat verbindt.’ De jongeren vinden daarnaast het geestverruimende effect van cannabis lekker. Ze genieten intenser en vinden het leuk om ‘gekke dingen te denken’. De 35

2009

vrienden van Youry (uitgaander, 42) en YE (dj/uitgaander, 45) blowen in het uitgaanscircuit om te downen na pepgebruik. Soms wordt cannabis ook in combinatie met XTC gebruikt om het effect van een pil te versterken. Youry zelf gebruikt het om zijn creativiteit te stimuleren. Dagelijks en overdag blowen Uitgaanders blowen af en toe of enkele keren per week. In de netwerken van hangen probleemjongeren wordt meer dagelijks gebruik gesignaleerd, met name in de steden. Sommige jongeren roken één joint ’s avonds, anderen blowen de hele dag door, ook in de pauzes tijdens het werk. Straathoekwerkers Lot en Stefano (47,6f) zien de hangjongeren in hun wijken steeds vroeger op de dag blowen, ook vóór en tijdens school. De jongeren blowen zo vroeg onder het mom van ‘te moeilijke theorie’ of ‘anders kan ik de school niet aan’. Zo gauw de coffeeshop om 10 uur ’s ochtends open is, zijn de jongeren daar present. Lot (straathoekwerker, 47): ‘Bij de oudere garde was het om half één een biertje, nu is het om half één een jointje.’ Even (of langer) niets voelen Hang- en probleemjongeren beschouwen cannabis nog steeds als een probaat middel om even je problemen niet te voelen. Petra ( jeugdhulpverlener, 46): ‘De druk van de wereld drukt niet zo hard als je stoned bent.’ Maar het gebruik werkt tevens apathie, traagheid, paranoïde gedachten en het weglopen voor problemen in de hand, aldus de panelleden. Een flink aantal cannabisgebruikers zit in een vicieuze cirkel van problemen-blowen-problemen. Problemen thuis, op school of op de (stage)werkplek worden vaak alleen maar groter door het blowen. Boris (veldwerker, 50b) en Erik (straathoekwerker, 35a) zien dit gebeuren bij groepen autochtone hangen probleemjongeren, maar ook bij groepen jongeren van Marokkaanse afkomst. Voor straathoekwerkers Lot (47) en Stefano (6f) is het duidelijk dat cannabis onder de hangjongeren in hun stadswijken wat betreft middelengebruik probleem nummer 1 is. Lot: ‘Als je ziet wat ze er in doen en hoeveel! Het is Turboskunk. Je ziet ze wegzakken en ze zeggen helemaal niets meer.’ Stefano: ‘Ze voeren minder uit. Het belemmert de kwaliteit van hun leven. En als ze niets hebben worden ze onrustig en gehaast. Als het uitgewerkt is, is er nog minder zelfvertrouwen. Onzekerheid, angst, niet durven laten zien/horen. “Even een medicijntje halen”, zeggen ze dan.’ Ondanks dat het gebruik kwetsbaar maakt, is blowen in deze groepen statusverhogend. Volgens Bernhard ( jongerenwerker, 4i) wordt blowen door de jongeren geïdealiseerd. En praten over de dingen die niet leuk zijn aan blowen is not done, zegt Petra ( jongerenwerker, 46): ‘Ze zullen zelf niet aangeven dat er minder prettige effecten aanzitten. Soms worden de heftige gebruikers zo stoned dat er helemaal niets meer uitkomt. De niet of matige blowers gaan dan maar naar huis. Maar ze zullen niet zeggen dat ze het niks vinden.’ 36

2009

De dagelijkse blowers in de groep van Leon ( jongerenwerker, 1c) denken dat ze zo kunnen stoppen met blowen. Een aantal hangjongeren in het netwerk van Johan ( jongerenwerker, 40) wil wel minderen of stoppen, maar weet niet hoe dit te doen. Meer blowers Enkele panelleden hebben de indruk dat er in de loop van de laatste jaren steeds meer hangjongeren in hun netwerken blowen. Karel ( jongerenwerker, 33a) vangt signalen op over drugsgebruik – vermoedelijk cannabis – door een groep jongeren in een plattelandsdorp. Hij vindt dit opvallend omdat jongeren in dit soort dorpen traditioneel sterk gekant zijn tegen alles wat met drugs te maken heeft. Straathoekwerkers Lot (47) en Stefano (6f) zien tegenwoordig soms ook 11- tot 13-jarigen blowen. Coffeeshophouder Willem (43) ziet momenteel echter zijn verkoopcijfers van cannabis dalen. Dit hoeft overigens niet te betekenen dat er minder geblowd wordt. Een joint een pijpje of een blunt Jongeren gebruiken cannabis meestal in de vorm van een joint, een zelfgedraaide sigaret met een mengsel van wiet en tabak. Over het algemeen is nederwiet het meest populair. Onder Turkse jongeren is volgens Willem (coffeeshophouder, 43) hasj meer gewild. In de smartshop zijn ook blunts (tabaksbladeren met een smaakje) te koop. Hierin wordt veelal pure wiet gedraaid. Cannabis kan ook puur in een pijpje worden gerookt. Omdat daarbij geen tabak wordt verwerkt, mogen pijpjes ook na het rookverbod in de horeca nog in de coffeeshop worden gerookt. Volgens Adriaan (hulpverlener, 3a) wint het pijpje puur daarom momenteel aan populariteit. Ook buiten de coffeeshop roken jongeren hun pijpjes, vertellen Youry (uitgaander, 42) en Adriaan: ‘Zij roken onder het mom ‘Effe snel een paar flinke trekken en je kunt er weer tegen. Een pijpje werkt sneller en sterker.’ Een noviteit in de wereld van de cannabisgebruiker is het toegenomen gebruik van de Ice-o-later, constateert Willem (coffeeshophouder, 43). Dit is een water-enijs extractiemethode waarmee knipafval van de hennepplant via een proces van vriezen, zeven en drogen wordt omgezet in een blokje hasj. Daniël (smartshop, 28a) vertelt dat zijn smartshop momenteel veel waterpijpen voor thuisgebruik verkoopt. Ice-o-laters en waterpijpen zijn vermoedelijk beperkt populair onder jongeren. Geen van de andere panelleden maakt er melding van. Verkrijgbaarheid Alle panelleden geven aan dat de coffeeshop nog steeds dé leverancier is van hasj en wiet. Klanten betalen daar zo’n 7 á 8 euro voor een gram wiet. De jongeren in Petra’s probleemjongerennetwerk (46) kopen er voor weinig geld knipafval van hennepplanten. De dalende verkoopcijfers van Willem (coffeeshophouder, 43) kunnen duiden op meer gebruik van eigen teelt, maar Willem 37

2009

vermoedt dat dit voor jongeren te bewerkelijk is. Wanneer er echter geen coffeeshop in de omgeving is, zoals in de netwerken van Tim (jongerenwerker, 49a) en Bernhard (4i) hebben thuisteelt en thuisdealen de overhand. Tim: ‘Jongeren kopen op straat, zo rechtstreeks van de teelt. Jongens van 16, 17 jaar hebben dan de buddybak van hun scooter vol met wiet. Dat gaan ze dan ergens verkopen.’ Cannabis is bij thuisdealers goedkoper dan in de coffeeshop en thuisdealers controleren minder op leeftijd. Volgens Bernhard ( jongerenwerker, 4i) zijn dat twee extra redenen waarom thuisdealen belangrijker wordt. De laagdrempeligheid wordt in het dorp van Tim (caféhouder, 49a) nog eens versterkt doordat de verkopers meestal bekenden zijn en geen enge dealers. Petra ( jongerenwerker, 46) constateert dat jongeren vaak juist terughoudend zijn om hun wiet via thuisadressen te kopen: ‘Zij hebben het idee dat de kwaliteit veel minder constant is dan bij een coffeeshop.’

1.2.3 Pepmiddelen Onder de pepmiddelen vallen XTC, speed en cocaïne. De panelleden kunnen niet altijd precies aangeven welke van deze middelen in hun netwerken worden gebruikt. Zij vatten deze middelen vaak samen onder de noemer pillen en poeders. Voordat we de stand van zaken per middel bespreken, eerst een paar algemene observaties. Tim (bedrijfsleider café, 49a) vermoedt dat in 2009 meer jongeren in zijn uitgaandersnetwerk poeders zijn gaan gebruiken. Dit kan te maken hebben met de strenge aanpak van de wiettelers in zijn regio. Wiet raakt hierdoor schaars en jongeren gaan sneller met harddrugs experimenteren, meent Tim. Jongerenwerker Charly (portier, 12b) heeft juist het idee dat minder mensen in zijn netwerk pepmiddelen zijn gaan gebruiken, en dat de mensen die ze gebruiken, dit minder doen dan voorheen. Dit zou verband houden met de slechte kwaliteit van coke en XTC op de markt. Desondanks schat hij in dat zo’n 30% tot 40% van de discotheekbezoekers drugs gebruikt, vooral coke en XTC. Straathoekwerker Stefano (6f) heeft eveneens een licht vermoeden dat het pillen- en cokegebruik onder de jongeren in zijn stadswijk aan het afnemen is. Theo (politieagent, 21b) signaleert dat een klein deel van de harde kern voetbalsupporters aan de pillen en poeders is tijdens de wedstrijden van hun club. Theo: ‘Ze hebben dan ogen als schotels. Gebruiken maakt het voor hen gemakkelijk om meer te doen dan alleen kijken, staan en zitten. En om de grens te verleggen.’ Abel (politieagent, 22b) vindt dat de probleemjongeren in zijn netwerk er slecht uitzien: ‘mager, bleke koppies’. Hij vermoedt dat met name speedgebruik hier debet aan is. Hij ziet deze jongeren ook regelmatig onder invloed, met grote ogen en een strakke houding rondlopen. 38

2009

XTC Alleen tijdens het stappen XTC-gebruik wordt door onze panelleden alleen gesignaleerd in het uitgaansleven. Vanwege de oppeppende en sfeerverhogende werking van het werkzame bestanddeel MDMA, is XTC voor jongeren onverbrekelijk verbonden met het nachtleven, waar wordt gedanst in discotheken en op festivals en feesten. ‘Lekker spacen’, aldus YE (dj/uitgaander, 45). Youry (uitgaander, 42): ‘Het geeft een aangename geestverruimende werking. Het maakt je los van de aardse wereld. Je komt in een andere dimensie, maar tegelijkertijd verlies je niet het contact met het aardse. Je weet precies wat je doet en je onthoudt ook wat je doet, in tegenstelling tot alcohol.’ In de meeste netwerken ligt het aandeel jongeren dat XTC gebruikt tussen de 0-10%. Daarbij maakt het niet uit of de jongeren op het platteland, in een dorp of in een stad wonen. Naarmate lokaal meer gestapt wordt tijdens party’s, festivals of feesten, neemt dit percentage toe. Klein en kleurrijk XTC wordt meestal gebruikt in de vorm van pillen met uiteenlopende kleuren, die ook wel smarties, snoepjes of kralen worden genoemd. Per pil vraagt een dealer momenteel ongeveer 2 á 3 euro. XTC is gemakkelijk verkrijgbaar. ‘Een goedkoop pretpark’, zegt uitgaander YE (45). Hij en Youry gebruiken ook MDMA-kristallen. De kristallen stoppen ze zelf in capsules, tussen de 110 en 180 mg per capsule. Het aantal pillen dat de jongeren in de netwerken tijdens een uitgaansweekend slikken, varieert van één tot maximaal acht. De hoeveelheid hangt positief samen met het aantal uren dat wordt gestapt. Youry (uitgaander, 42): ‘De meeste gebruiken zeven tot acht pillen per weekend. Dat is de grens. In meer heeft niemand zin. De vrouwen gebruiken veel minder, een tot drie pillen.’ Minder XTC op de markt De panelleden signaleren dit jaar een duidelijke daling van het XTC-gebruik in hun netwerken. ‘De markt is ingestort’, aldus vier panelleden. Er zouden minder goede pillen en meer ‘neppillen’ op de markt zijn. Hierin zit veel minder MDMA dan de gebruikers wensen. Uitgaander YE (45) ziet bekenden daarom overgaan op speed, al dan niet in combinatie met GHB of ketamine. Tegelijkertijd signaleert Johan ( jongerenwerker, 40) dat de electrohouse in de Marokkaanse groep in zijn netwerk steeds populairder wordt, met meer partybezoek en juist meer XTC-gebruik tot gevolg. Dip en trip De dip tijdens de dagen na een weekend XTC-gebruik vinden gebruikers het belangrijkste nadeel van het middel. Youry (uitgaander, 42) voelt zich tijdens 39

2009

die dagen sneller van zijn stuk gebracht en: ’Alsof ik een stuk geluk of warmte van binnenuit mis. Letterlijk. Je kunt ook fout gaan op de pillen. Trippen. Dat is heel akelig. Als dat gebeurt – en gelukkig gebeurt het maar zelden bij mij of mijn vrienden – dan ben ik wel even genezen en gebruik ik een paar weken niet.’

Speed Goedkoop en makkelijk verkrijgbaar

In meer dan de helft (zeventien) van de netwerken signaleren de panelleden speedgebruik. Zowel in de steden, als in de dorpen en op het platteland. Dit lijkt veel, maar in de helft van de netwerken waar speed wordt gebruikt, gebeurt dit door maximaal 10% van de jongeren. In vier netwerken, verdeeld over de drie categorieën, gebruikt een kwart tot de helft van de jongeren speed. Meestal wordt speed gesnoven en een enkele keer geslikt in de vorm van pillen. Als een jongere in het uitgaansleven goedkoop, hard en lang door wil gaan is speed (pep, snel) hét middel, vooral op party’s en avonden waar hardhouse wordt gedraaid. ‘Er zijn er een paar die het weekend “doortrekken”, dat wil zeggen wakker blijven’, vertellen jongerenwerkers Frederik, Hendrik en Jan (36a) over de uitgaande hangjongeren in hun netwerk. YE (dj/uitgaander, 45) zegt dat je door speed scherp blijft en altijd je woordje klaar hebt. Het pep-effect zorgt er volgens YE echter niet voor dat je sneller of beter gaat werken: ‘Of je gaat helemaal op in één ding en gaat daarmee de diepte in of je begint aan van alles, maar maakt niets af.’ Een reden om speed als pepper te verkiezen boven cocaïne, is de gemakkelijke verkrijgbaarheid en lage prijs. ‘De dealer is één telefoontje weg’, aldus Frederik, Hendrik en Jan (36). De prijs van speed schommelt rond de 10 euro per gram. Veel lager dan die van cocaïne. Onder cokeliefhebbers heeft speed daarom ook wel de naam van armoedecoke of studentenpep. Als Petra ( jongerenwerker, 46) aan de jongeren in haar netwerk vraagt waarom ze speed snuiven, komen ze niet verder dan: ‘Een beetje stoer roepen dat het gewoon lekker is’. Ze vraagt zich soms af of de gebruikers speed eigenlijk wel lekker vinden, of dat het gebruik veel meer een kwestie is van een stoer imago. Over de hoeveelheden speed die jongeren per weekend gebruiken, zeggen Frederik, Hendrik en Jan (36) en uitgaander Youry (42) dit binnen hun netwerken op ongeveer 1 á 2 gram te schatten. Bij de hangjongeren (36) komt daar door de week gemiddeld een halve gram bij. Speeddealers Fred en Desiree (34) schatten het gebruik onder hun specifieke klantengroep hoger in.

40

2009

Doorschieten in en door pep In tegenstelling tot XTC, dat vrijwel uitsluitend in het uitgaansleven wordt gebruikt, wordt speed door een aantal jongeren dagelijks gebruikt. Dit gebruik hangt vaak samen met het hebben van problemen. Dagelijkse gebruikers van speed komen voor in alle categorieën. Bepaalde groepen uitgaanders gebruiken speed door de week en sommige hangen probleemjongeren peppen op hun beurt hun uitgaansleven op met speed. Speed heeft duidelijke keerzijden, zoals brakheid de dag na gebruik, overprikkeling, agressie en de verleiding steeds meer te gebruiken. Speeddealer Fred (34) vertelt dat er in zijn netwerk van probleemjongeren wel wat lui zijn die ’s morgens met pep in de koffie ‘wakker worden’. Youry (uitgaander, 42): ‘Speed en coke zijn veel verslavender dan XTC. Bij XTC zit je op een gegeven moment vol. Dan is het genoeg. Ook de volgende dag heb je dan geen zin. Bij speed en coke is dat veel verleidelijker. Je voelt je moe en je moet door omdat je werk te doen hebt. En dan is het gemakkelijk om nog wat speed of coke te gebruiken’ ‘Als je lang doorgaat en niet slaapt, dan word je gek. Gek van de onrust in je hoofd.’

Cocaïne en basecoke Cocaïne kan worden onderscheiden in snuifcocaïne en basecocaïne (ook crack of gekookte cocaïne genoemd; zie bijlage A). Hierna gebruiken we de term ‘cocaïne’ voor snuifcocaïne en ‘basecoke’ voor basecocaïne.

Cocaïne Status onder pepliefhebbers Net als XTC is cocaïne in de eerste plaats een uitgaansdrug. Het middel werkt oppeppend en geeft het zelfvertrouwen een boost. Youry (uitgaander, 42): ‘Mensen die coke gebruiken worden arrogant en gaan ongelooflijk veel stoere verhalen vertellen. En het liefst tien keer op een avond hetzelfde verhaal. Als je ze dan zegt dat ze dat al hebben verteld, dan zeggen ze “O ja?”.’ Dankzij haar hoge prijs (40 tot 50 euro per gram) is cocaïne een stoere drug met veel status bij de jongeren die pepmiddelen gebruiken. Johan ( jongerenwerker, 40): ‘Het gaat er meer om dat je hebt gesnoven, dan wat er lekker aan is.’ Door de hoge prijs is het gebruik ervan voorbehouden aan uitgaanders die meer geld te besteden hebben (ongeveer 5% van deze categorie). In de meeste netwerken van hangen probleemjongeren wordt geen of alleen incidenteel cocaïne gebruikt. Als het al gebeurt, dan alleen door een beperkte groep jongeren en zelden buiten het uitgaansleven. Dit is al jaren zo. In het netwerk van jeugdhulpverlener Adriaan (3c) snuift echter 90% van de jongeren cocaïne, soms ook overdag: ‘Om zich even een opkikker te geven.’ 41

2009

Cokegebruikers zijn meestal boven de 20 jaar. Die leeftijdsgrens is vrij constant over de jaren heen. Enkel panelleden vermoeden echter dat er sprake is van normalisering en een toename in het gebruik, vooral onder stedelijke jongeren. Lot ( jongerenwerker, 47), heeft die trend eerder ook gesignaleerd, maar ziet de hangjongeren in zijn stadswijk nu weer ‘afzakken’ naar de goedkopere speed. Niet in het openbaar Cocaïne is een wit poeder dat vooral wordt gesnoven. Daarbij wordt in zeker één netwerk gebruik gemaakt van een bullet5. Het roken van een plofje6 wordt een enkele keer gesignaleerd. Coke wordt zelden in het openbaar gebruikt. Men gebruikt op de wc van de uitgaansgelegenheid of vlak voor het betreden daarvan in de auto of op de parkeerplaats. Youry (uitgaander, 42): ‘En ook wel thuis voor het stappen om energie te krijgen of in de stemming te komen. Thuis is ook gemakkelijk, dan hoef je niet zo geheimzinnig te frutten met sealtje, sleutel enzovoorts. Thuis kan je rustiger een lijntje leggen.’ YE (dj/ uitgaander, 45): ‘Als je zomaar in het openbaar staat te snuiven, straalt dat toch een beetje junkengedrag uit.’ Net zoals men terughoudend is in het gebruiken van coke in het openbaar zijn gebruikers terughoudend in het uitspreken van de naam coke. De drug heeft tal van ‘schuilnamen’, waaronder snuif, wit, puntje, shaba, buffeltje, bami en toei. Snatzen en snatzverpatser staan respectievelijk voor coke snuiven en cokedealer. Youry (uitgaander, 42): ‘Halfje of heel. Er worden zo weinig mogelijk woorden gebruikt die op coke lijken, zeker als je met je dealer belt. En “snelheid”, heb je nog wat “snelheid?” Per halve gram Een jongere die coke snuift, gebruikt tussen een halve en drie gram per uitgaansavond, aldus de panelleden. Jongeren die ook door de week coke gebruiken, snuiven tussen een kwart en een halve gram per dag. In in beslag genomen envelopjes zit meestal een halve gram, vertellen de agenten in het panel. Moeilijk maat te houden Een van de nadelen van cocaïne is dat maat houden moeilijk is. YE (dj/uitgaander, 42) en Adriaan ( jeugdhulpverlener, 3a) merken in hun netwerken dat sommige gebruikers snel van het middel afhankelijk zijn om zich goed te voelen. Omdat cocaïne veel geld kost, is er een associatie met crimineel gedrag zoals diefstal. Verschillende panelleden noemen de agressieve houding van gebruikers als een opvallend nadeel van cokegebruik. Abel (politie- 5 Apparaatje dat een bepaalde hoeveelheid coke apart houdt in een reservoir. De cocaïne kan dan in afgepaste hoeveelheid meegenomen en gesnoven worden. Hierdoor hoeft geen lijntje te worden gelegd en kan de coke onopvallend ingenomen worden. 6 Sigaret of shagje met cocaïne. 42

2009

agent, 22a): ‘Gebruikers vertonen ongeremd gedrag. Ze hebben geen idee meer wat ze doen. Cocaïne werkt als katalysator voor agressie.’ Cocaïnemarkt Een panellid vertelt dat er momenteel in zijn regio zoveel aanbod is van cocaïne, dat de dealers er nogal opdringerige verkooptechnieken op na houden. Jeffrey (dealer, 14) vertelt dat de coke op de huidige markt van zodanig slechte kwaliteit is, dat in de aangeboden poeders nauwelijks cocaïne zou zitten. Ook Charly (portier, 12b) signaleert ‘rotzooi’ op de markt.

Basecoke Het gebruik van basecoke wordt in drie netwerken gesignaleerd. Dealer Jeffrey heeft één klant die van snuifcoke overstapte naar basecoke. De bedrijfsleiders van een smartshop vermoeden dat zo’n 1% tot 10% van hun klanten dagelijks baset. In het netwerk probleemjongeren van jeugdhulpverlener Adriaan (3c) gebruiken ongeveer drie van de dertig jongeren af en toe basecoke. Adriaan ziet ‘basecokers’ vaak snel afglijden. Het dagelijks gebruik neemt snel toe. Schulden en problemen op het gebied van relaties, huisvesting en werk zijn het gevolg.

1.2.4 GHB In tien van de dertig netwerken wordt het gebruik van GHB (ook wel ‘G’ genoemd) gesignaleerd. Van de vijftien netwerken van uitgaanders is er in zeven (stedelijke) netwerken GHB geobserveerd. Uit het reguliere uitgaansleven in dorpen en op het platteland komt geen enkel signaal van GHB-gebruik. GHB lijkt dus vooralsnog een puur stedelijk middel te zijn. Per netwerk gebruikt slechts een beperkt deel van de jongeren GHB, altijd in combinatie met uitgaan. De panelleden schatten dat het om 1% tot maximaal 10% van de jongeren in de betrokken netwerken gaat. In de netwerken van uitgaanders Youry (42) en YE (45) is GHB populairder. Daar gebruikt ongeveer de helft tot driekwart van de personen. Die populariteit hangt volgens YE samen met de relatieve nieuwigheid van de drug en de spanning die er om heen hangt. Daniël (smartshop, 28a): ‘Over GHB hoor ik veel verhalen van mijn klanten. Meestal van meiden, maar ook wel van jongens. Het floreert als een gek. Het is heel opmerkelijk hoe open hierover wordt gesproken. GHB schiet overal tussendoor qua openheid en populariteit. Een tijdje geleden stond in de krant: “GHB, het leuke is er vanaf”. Maar dat klopt niet. Het is even lekker chillen, wat ik meiden hoor zeggen.’ In een vijfde van de netwerken van hangen probleemjongeren wordt GHBgebruik gesignaleerd, maar ook daar in beperkte mate. Alleen in het netwerk 43

2009

van speeddealers Fred en Desiree (34a) wordt relatief veel GHB gebruikt. Zij merken overigens op dat dat gebruik weer aan het afnemen is. GHB wordt gedronken uit kleine flesjes of opgelost in een drankje. Dit gebeurt zowel in uitgaansgelegenheden als thuis na het stappen. GHB heeft een ontremmende werking, mits het in bescheiden hoeveelheden wordt ingenomen. Henk (politieagent, 21a) hoort dat gebruikers het als een alcoholvervanger zien. GHB helpt ook om te ontspannen bij het ‘afteren‘ en het ‘downen’ (‘landen’) na speedgebruik. Uitgaanders Youry (42) en YE (45) roemen het seksueel stimulerende effect van GHB. Youry vertelt dat hij soms twee of drie nachten niet slaapt en dan alleen maar speed gebruikt. Op een gegeven moment kan hij dan echt niet meer. Op dat moment gebruikt hij thuis GHB om in een vaste slaap te vallen (‘GHB- of G-slaapje’). Daarna is hij weer wat nuchterder. Youri: ‘Een soort reset-knop dus.’ Het enige nadeel van GHB dat wordt genoemd, is dat het middel moeilijk te doseren is, ook door ervaren gebruikers. Hierdoor is er altijd een risico op out gaan (bewusteloosheid). YE (dj/uitgaander, 45): 'Op een feest is het heel vervelend. Als je out gaat van de GHB, moet je naar buiten. De rest wil doorgaan. Wat moet je met zo iemand? In de auto leggen, in een portiekje?’ Riny (portier,9a): ‘De vrienden zijn vaak een beetje in paniek als iemand out gaat.’ Een G-slaapje wordt bij het afteren niet altijd als negatief ervaren en zoals Youry al vertelde soms ook bewust opgeroepen: ‘Als je dan out gaat is dat niet zo erg. Je wordt een paar uur later wakker op de bank en dan ga je gewoon naar bed.’ ‘Het hoort er gewoon bij’, aldus YE. GHB is niet duur en vrij gemakkelijk verkrijgbaar. Het is dus voor een grote groep toegankelijk. Gebruikers hebben hun vaste dealers, of ze maken het middel zelf. De ingrediënten en benodigde materialen zijn via internet te bestellen. Voor de groep jongeren van Johan ( jongerenwerker, 40) is zelf produceren te bewerkelijk en omdat er ook geen GHB-dealer in hun buurt opereert, is er bij hen geen sprake van GHB-gebruik.

1.2.5 Paddo’s Eind 2008 ging het wettelijk verbod in op de verkoop van verse paddo’s. De vraag is wat het effect van dit verbod is op het gebruik van paddo’s in de komende jaren. Volgens Andy en Daniël (smartshopmedewerkers, 28a) zijn er nu al gevolgen van het paddoverbod merkbaar. Klanten praten over het zelf zoeken van geschikte paddenstoelen in het bos en sommigen overwegen over te stappen op het tripmiddel LSD. Ook komen harddrugdealers in de shop vragen hoe je zelf paddo’s kunt kweken. 44

2009

In het voorjaar van 2009 wordt het gebruik van paddo’s in vijf netwerken gesignaleerd. Het tripmiddel wordt alleen buiten het uitgaansleven gesignaleerd. Terwijl in een netwerk van hangjongeren een toename wordt gesignaleerd, is het gebruik in een groep probleemjongeren juist minder dan voorheen. In de drie andere netwerken wordt geen verandering in de mate van gebruik gesignaleerd. Paddo’s worden meestal af en toe gebruikt. Opmerkelijk is dat de genoemde probleemjongeren wekelijks paddo’s gebruiken. Bij deze frequentie neemt de intensiteit van de trip steeds verder af. De aanvankelijke intensiteit komt pas weer terug wanneer de gebruikers vier tot zes weken van inname afzien. De smartshopmedewerkers (28a) melden dat gebruikers die vaker paddo’s nemen mogelijk de toestand van introspectie waarderen die het middel bij hen oproept. Deze gebruikers gaan minder voor het ultieme tripgevoel. Alle signalen samen genomen, lijkt het er sterk op dat het gebruik van paddo’s onder Gelderse jongeren in 2009 zeker geen gemeengoed is. Toch is er bij smartshopmedewerkers Andy en Daniël (28a) elke week nog vraag naar paddo’s. De meeste klanten willen geen alternatief. Via de illegale markt en sommige smartshops die zich niet aan de wet houden zijn paddo’s nog wel verkrijgbaar.

1.2.6 LSD Uitgaanders en hangen probleemjongeren in zes netwerken slikken het tripmiddel LSD. Het gaat om een beperkt aantal personen die het middel vooral als experiment gebruiken. Petra ( jongerenwerker, 46) zag de snelle opkomst en neergang van de populariteit van LSD onder de probleemjongeren in haar netwerk: ‘Ineens was het er! En toen het op was, was het ook weer afgelopen’. Andy en Daniël (smartshop, 28a) constateren daarentegen dat LSD in hun netwerk juist gewoner is geworden, terwijl LSD-gebruik vóór het verbod op verkoop van paddo’s out of the question was. Zij vinden dit een zorgelijke ontwikkeling, omdat het gebruik van LSD risicovolle flashbacks met zich meebrengt.

1.2.7 Ketamine Het snuiven van ketamine (K, Keta, Special K) wordt slechts in twee netwerken gesignaleerd, een netwerk van hangjongeren en een van uitgaanders. Opvallend is dat in deze netwerken (samen 150 personen) veel jongeren het middel gebruiken: tussen 25% en 30%. Jongerenwerkers Frederik, Hendrik en Jan (36a) merken dat ketamine in opkomst is in hun hangjongerennetwerk. Deze 45

2009

jongeren gebruiken het middel zowel op de hangplek als op feesten. Dit laatste is bijzonder omdat tripmiddelen meestal niet in een drukke omgeving worden gebruikt. Dealers bevoorraden de uiteindelijke gebruiker. Deze betaalt tussen de 20 en 25 euro voor een gram. Frederik, Hendrik en Jan hebben de indruk dat ketamine voor de hangjongeren in hun netwerk gemakkelijker te verkrijgen is dan voorheen. YE (dj/uitgaander, 45) en zijn vrienden gebruiken ketamine exclusief tijdens het afteren of in de natuur: ‘Je kunt niet met K op een snackbar inlopen. Misschien zie je ineens iets waar je heel hard om moet lachen. Je kunt niet normaal doen.’ Voor YE en zijn vrienden zit de aantrekkingskracht van het tripmiddel in zijn dissociatieve7 werking. Ketamine is ook een groepsmiddel, dat gevoelens van onderlinge verbondenheid oproept. YE: ‘Je ziet de wereld en andere mensen van een andere kant.Je vindt antwoorden op vragen die je zelf nooit bedacht zou hebben.’ Ook aan het gebruik van ketamine zijn risico’s verbonden, zoals heftige psychische reacties, vooral omdat ketamine moeilijk te doseren is. YE en zijn vrienden weten dat ze met K moeten stoppen als ze gevoelloos worden of uittreden: ‘Je moet uitkijken hoeveel je gebruikt. Als je lichamelijk gevoelloos wordt, moet je stoppen. En een klein beetje pep gebruiken.’

1.2.8 Poppers Het gebruik van poppers wordt erg weinig gesignaleerd. Youry (uitgaander, 42) vertelt dat in zijn netwerk van tien uitgaanders het merendeel af en toe poppers gebruikt. Youri: ‘Als andere middelen wat uitgewerkt raken, krijgt hun werking een extra boost als je een popper gebruikt.’ Poppers worden ook gebruikt om anale seks te vergemakkelijken. Daarvoor halen ze het middel van onder de toonbank bij een seksshop. Smartshopmedewerker Daniël (28a) merkt op dat poppers altijd populair zijn geweest: ‘De klanten reageren soms verbaasd als ze horen dat het illegaal is.’

1.2.9 Lachgas Andy en Daniël (smartshop, 28a) horen niets meer over lachgas, een middel dat anderhalf jaar geleden nog populair was in hun netwerk. Het gebruik van lachgas wordt dit jaar alleen gesignaleerd in twee netwerken van hangjongeren en een netwerk uitgaanders. In het netwerk van Johan

7 De gebruiker ervaart een scheiding tussen lichaam en geest. De trip wordt beleefd in een waanwereld. 46

2009

( jongerenwerker, 40) is het middel terug van weggeweest: ‘Maar het wordt niet zo vaak gebruikt, De groep ziet het meer als een grappig tussendoortje’. Ook in het netwerk van YE (uitgaander, 45) kent lachgas een opleving. Het gebruik concentreert zich rond afterparty’s en ook op feestjes kun je soms ballonnetjes kopen. Niet iedereen is enthousiast over de werking van het roesmiddel. YE vindt bijvoorbeeld dat het heel kort werkt en dat lachgas soms het effect van andere middelen wegneemt.

1.2.10 Overige middelen Heroïne en slaap- en kalmeringsmiddelen

Heroïne en slaap- en kalmeringsmiddelen worden alleen gesignaleerd bij een klein deel van de jongeren die Adriaan (3a) in de jeugdhulpverlening tegenkomt. Deze middelen worden gebruikt om te downen na pepgebruik en, in het geval van slaap- en kalmeringsmiddelen, ook om daadwerkelijk te kunnen slapen. Heroïne wordt vaak een paar keer in de week gebruikt, slaap en kalmeringsmiddelen enkele keren per maand.

Efedra

Efedra-gebruik wordt in één netwerk van uitgaanders in een jongerencentrum en drankketen gesignaleerd. Het betreffende panellid neemt aan dat dit illegale middel door bepaalde smartshops onder de toonbank wordt verkocht.

Ritalin

Het snuiven van tot poeder vermalen Ritalin-pillen wordt in drie netwerken van hangen probleemjongeren gesignaleerd. Dit gebeurt incidenteel. Ritalin is een ADHD-medicijn en sommige jongeren met ADHD verhandelen hun medicijnen direct of via dealers aan leeftijdgenoten. Op mensen zonder ADHD heeft de Ritalin volgens de literatuur (IrisZorg, 2007) een uitwerking die te vergelijken is met die van speed. De betrokken panelleden wijzen er op dat de uitwerking ook wel wordt vergeleken met die van cocaïne.

Viagra

Over het gebruik van Viagra wordt zeer weinig gepraat binnen de netwerken waarop deze panelstudie betrekking heeft. Het medicijn tegen erectiestoornissen wordt af en toe gebruikt bij seks en zou op illegale wijze verkrijgbaar zijn via seksshops. Dit geldt ook voor het vergelijkbare middel Kamagra (of Camagra), waarvan het gebruik door enkele panelleden is gesignaleerd.

2CB

2CB is een tripmiddel, dat mits laag gedoseerd qua effect lijkt op dat van XTC. Panelleden signaleren in het voorjaar van 2009 het gebruik van deze drug in 47

2009

twee netwerken: een uitgaandersnetwerk en een van hangjongeren. In het netwerk van YE (uitgaander, 45) is het slikken van 2CB relatief nieuw. 2CB heeft het imago van ‘leuke trippy pilletjes’, waar moeilijk aan is te komen. Frederik, Hendrik en Jan (36a) signaleren dat 2CB door enkele hangjongeren wordt geslikt of in poedervorm wordt genoven.

Smartproducten

Sinds het verbod op paddoverkoop in de smartshop van Andy en Daniël (28a) worden vooral de smartproducten Herbal XTC, (erotische) stimulantia en tripmiddelen verkocht. Herbal XTC en stimulantia (in capsulevorm) worden door klanten als een mild alternatief voor illegale middelen als XTC en speed gebruikt. Vooral in het uitgaansleven. De werking van deze smartmiddelen is in de loop van de jaren echter minder sterk geworden. Klanten haken daarom af. Daniël (smartshop, 28a): ‘Bij speed en XTC krijgen ze meer effect voor minder geld.’

Energydrinks

Enkele jongerenwerkers maken zich zorgen over de overmatige consumptie door jongeren van de overal verkrijgbare energydrinks. Deze middelen worden niet als drugs aangemerkt, maar de jongerenwerkers signaleren dat jongeren door het drinken van energydrinks sneller geagiteerd raken en slechter slapen. In een van de jeugdhonken worden daarom maximaal twee stuks per persoon verstrekt en alleen ’s avonds. Karel ( jongerenwerker, 33a). ‘Ook ouders leggen dergelijke beperkingen op.’

1.2.11 Combinatiegebruik In een aantal netwerken is het gebruikelijk om gelijktijdig verschillende middelen te gebruiken, bijvoorbeeld alcohol met pepmiddelen. De top drie van het combinatiegebruik bestaat uit 1. Alcohol met cocaïne 2. Speed met alcohol en 3. Pep met GHB (of ketamine).

Alcohol – cocaïne

In zeven netwerken wordt tijdens het uitgaan de combinatie alcohol met cocaïne gesignaleerd. De jongeren drinken eerst alcohol om los te komen. Dit gebeurt vaak al thuis (indrinken). Als men aangeschoten is, wordt tijdens het uitgaan coke gebruikt. Gedurende de avond worden alcoholen cokegebruik afgewisseld. Erik ( jongerenwerker, 35b): ‘Eerst zuipen, dan snuiven om nog verder te gaan.’ Cocaïne zorgt ervoor dat een stapavond langer kan duren én het middel geeft het zelfvertrouwen een voortdurende kick. De rem gaat er vanaf. De nadelen van dit combinatiegebruik ervaart men pas de volgende dag. De jongeren kunnen zich door het vele alcoholgebruik en de uitputtingsslag lichamelijk ongelooflijk rot voelen.

48

2009

Speed – alcohol

Alcohol wordt met speed gecombineerd om dezelfde reden als alcohol met cocaïne. Alcohol/speed lijkt een minder populaire combinatie te zijn. Beide combinaties zorgen ervoor dat er sneller een agressieve, opgefokte sfeer ontstaat. Politieagent Henk (21a) vermoedt dat zo’n 10% van de uitgaanders in het centrum van de stad waar hij werkt alcohol combineert met pepmiddelen: ‘De zelfbeheersing valt weg, het zijn potentiële tijdbommen.’ Tim (bedrijfsleider café, 49a) constateert iets dergelijks: ‘Ze zijn plotseling agressief. Ook in het café zelf slaan ze dan bijvoorbeeld moedwillig glazen kapot. Ze zijn veel agressiever dan met alleen alcohol. Bij het aanspreken op het kapot gooien van de glazen, krijg je ze bijna in je nek.’ Tim vertelt verder dat het geen zin heeft de jongeren op de avond zelf op hun gedrag aan te spreken. De volgende dag eigenlijk ook niet. De jongeren weten vaak niet meer wat er is gebeurd.‘Nokkie gaan’, noemen ze dat in het netwerk van Tim.

Pepmiddelen – GHB of ketamine

Verschillende panelleden rapporteren het gebruik van diverse pepmiddelen door elkaar heen, al lijkt elke gebruiker wel een voorkeur te hebben voor één van die middelen. In combinatie met GHB dient een pepmiddel vooral om tijdens het afteren niet out te gaan van de GHB. Over de combinatie speed met ketamine vertelt YE (uitgaander, 45): ‘Lekker trippen zonder moe te worden. En als je gevoelloos wordt nog een beetje pep erbij.’

GHB – alcohol

De combinatie van alcohol en GHB wordt slechts door één panellid expliciet genoemd. De eerder besproken signalen van GHB-gebruik in het uitgaansleven doen echter vermoeden dat de combinatie alcohol en GHB gewilder is dan in de panelstudie naar voren komt.

Cannabis – alcohol

Drie panelleden weten dat in hun netwerken alcohol en cannabis samen worden gebruikt. Deze combinatie kan een extra wazig gevoel geven. Willem (coffeeshophouder, 43): ‘Jongeren die standaard veel blowen, vinden dat een prettig gevoel.’ Anderen worden misselijkheid of ziek van deze combinatie van middelen. Voor de jongeren in het netwerk van jongerenwerker Petra (46) is dit een reden om minder alcohol te drinken. Blowen vinden zij belangrijker.

Alcohol – XTC

Gelijktijdig gebruik van alcohol en XTC wordt in deze panelstudie één keer genoemd.

Pepmiddelen - cannabis

Coffeeshophouder Willem (43) hoort van zijn klanten dat zij soms de dag nadat zij pep hebben gebruikt blowen om het na-effect (‘shakes’) van de pep 49

2009

tegen te gaan. Verder komt alleen jongerenwerker Lot (47) deze combinatie in zijn netwerk tegen. Hierbij is niet duidelijk of het in dit netwerk gaat om gelijktijdig of om opvolgend gebruik, zoals Willem beschrijft.

Heroïne – cocaïne

Heroïnegebruik komt zeer sporadisch voor onder jongeren. Alleen in het netwerk van jongeren in de jeugdhulpverlening van Adriaan (3b) wordt het sporadisch gebruikt in combinatie met alcohol en cocaïne. Een stapavond kan met heroïne worden afgerond om een katerig gevoel te voorkomen en om te kunnen slapen. Soms wordt het gebruikt om in één keer te downen als iemand acuut ‘te hard’ gaat en zijn hart op hol slaat. Dit kan vooral gebeuren na het roken van basecoke.

1.2.12 Overige signalen van drugsgebruik Tijdens de interviews hebben onze panelleden openhartig verteld over het gebruik van alcohol en specifieke drugs in hun omgeving en/of door henzelf. De signalen die zij in hun netwerken opvingen over het gebruik van de verschillende middelen zijn hiervoor geordend en samengevat beschreven. Daarnaast hebben we gesproken over algemene ervaringen van de panelleden met alcoholen drugsgebruik in hun netwerken. Dat leverde aanvullende informatie op over jongeren en hun middelengebruik, de problemen die alcoholen drugsgebruik kunnen geven, verschuivingen in gebruik enzovoort. Zo vertelde YE (dj/uitgaander) dat hij vroeger zijn drugsgebruik van tevoren plande. Dan wist hij al:’Vanavond ga ik GHB, ketamine en speed gebruiken’. Nu plant hij dat niet meer. Hij kijkt hoe hij zich voelt en hoe de avond verloopt. Pas op het feest zelf bepaalt hij wat hij gebruikt.

Toename van alcoholen drugsgebruik

Enkele panelleden hebben het idee dat het gebruik van alcoholen drugs in hun jongerennetwerken aan het toenemen is. Erik ( jongerenwerker, 35a): ‘Voorheen rookten groepen Marokkaanse jongens relatief veel jointjes en dronken relatief veel alcohol. Nu zijn alle subgroepen voor alle drugs. Ik heb het gevoel dat er eerst misschien ergens één dealer was en nu wel zes.’ Ook Stefano (straathoekwerker, 6f) heeft het idee dat jongeren in zijn netwerken de laatste jaren meer behoefte hebben gekregen om met drugs te experimenteren. Hij ziet dat jongeren tegenwoordig actief achter drugs aan gaan, terwijl ze eerder alleen gebruikten als een middel op hun pad kwam. Henk (politieagent, 21a) signaleert dat er in het uitgaanscentrum van de stad waar hij werkt meer mensen worden opgepakt voor drugsbezit en -gebruik. De vraag is of dit komt omdat er een stijgende lijn zit in het aantal gebruikers of dat het toezicht is verbeterd. 50

2009

Nadelige gevolgen van drugsgebruik

Verschillende panelleden staan regelmatig oog in oog met de risico’s en nadelige gevolgen van drugsgebruik in hun netwerken, onder wie Petra ( jongerenwerkerster, 46): ‘Ze geven alles op in hun leven: school, toekomst. Ze komen in aanraking met Justitie en overzien totaal niet de gevolgen voor hun verdere leven. Ze kunnen niet verder kijken dan vandaag. Ze vinden het leven dat ze nu hebben wel prettig. Ze zouden alleen nog meer geld willen hebben voor drugs. Hun hele uitkering gaat op aan drugs.’ Een jongen in het netwerk van Adriaan (jeugdhulpverlener, 3a) verloor een vinger tijdens zijn werk. Omdat hij bij een bloedproef positief werd bevonden op het gebruik van (veel) drugs, werd de werkgever niet schuldig geacht aan een bedrijfsongeval. Tim (caféhouder, 49a) ziet vooral een stijging in het vandalisme ná het stappen: ‘Containers worden omgegooid en autospiegels er afgetrapt.’

1.3 Gebruik door daken thuisloze jongeren De informatie voor deze paragraaf is in hoofdzaak afkomstig van twee voormalige zwerfjongeren, Peter (52) en Robijn (53). Hun ervaringen zijn aangevuld met de signalen die Tinus (51) opvangt bij de jongeren waarmee hij professioneel contact heeft in de maatschappelijke opvang. Voor Peter en Robijn bestonden er wat betreft middelengebruik tijdens hun zwerversbestaan geen grenzen. Pillen, speed, wiet; het ging er om zoveel mogelijk te gebruiken. Wat aan drugs voorhanden was, ging op. Als Peter zijn uitkering binnen had, kocht hij meteen 5 gram speed en 50 pillen. Was het geld op dan kwam hij via criminaliteit aan nieuwe centen. Dat hij daarmee veel heeft verpest, onder andere in het contact met zijn ouders, beseft hij nu heel goed. Toen hij nog gebruikte, absoluut niet. Cannabis is een van de middelen die Peter en Robijn veel gebruikten. Ze haalden het vanwege de constante goede kwaliteit altijd bij coffeeshops. Blowen hielp hen vooral rustig te worden en te slapen. Tinus (medewerker maatschappelijke opvang, 51) herkent dit patroon bij de jongeren in de opvang. Omdat blowen in en om de crisisopvang niet mag, gaan ze daarvoor even samen een half uurtje lopen. Tinus: ‘Het zijn allemaal individuen, maar ze zoeken elkaar op om te blowen, want dan kost het niet zoveel.’ Robijn gebruikt momenteel nog steeds cannabis, om te spacen, maar alleen in het weekend. Omdat hij de ervaring heeft dat je snel steeds meer nodig hebt, stopt hij na een paar weken een week om de tolerantie weer af te bouwen. Tinus beschouwt wiet als een motivatiekiller voor de jongeren: ‘Als je blowt, kom je bijvoorbeeld ’s ochtends heel moeilijk je bed uit.’ 51

2009

Speed is voor Peter en Robijn een soort all-in-one middel om het straatleven aan te kunnen. Het hielp hen op de eerste plaats om vervelende dingen niet te voelen. Ook kom je met speed de nacht door als je geen slaapplaats hebt gevonden en je hongergevoel verdwijnt als je speed hebt gesnoven. Dat maakt het leven meteen een stuk voordeliger. Peter vertelt dat hij dankzij de speed kon leven op drinkontbijtjes (‘vloeibare troep’). Robijn gebruikt nog steeds speed als zelfmedicatie Hij wordt er rustiger van in zijn hoofd en kan zich beter concentreren. Tinus hoort de jongeren in de opvang af en toe praten over speedgebruik. Pillen als XTC gebruikte Peter alleen als er geen speed voorhanden was. Voor Robijn is 2CB favoriet. Hij gebruikt het af en toe, voelt zich er openhartig en euforisch door en vindt het trippen lekker. Robijn: ‘Het is alleen jammer dat het zo snel is uitgewerkt.’ Naast positieve ervaringen met wiet, speed en pillen heeft Peter ook bad trips ervaren, compleet met paranoia- en psychoseverschijnselen die hij niet meer kon stoppen. Een keer drie maanden lang. Peter: ‘Ik dacht een keer dat ik achterna gezeten werd en dat heb ik uren gedacht. Ik ben de trein ingegaan om te ontsnappen en ben in Den Helder uitgestapt. En nog steeds dacht ik dat ik achtervolgd werd.’ Voor hem zijn deze episodes honderd procent zeker drugsgerelateerd. In de periodes dat hij geen drugs gebruikte had hij nergens last van. Door het vele en gecombineerde gebruik van speed, wiet en pillen kan Peter niet achterhalen welk middel of welke combinatie van middelen precies de bad trips hebben veroorzaakt. Alcohol dronk Peter in zijn zwerftijd als ‘het zo uitkwam’. Momenteel drinkt hij af en toe wat in het weekend. Robijn heeft een aversie tegen alcohol en drinkt het spul nooit. Volgens Tinus’ observatie drinken jongeren in de opvang alleen in het weekend.

1.4 Alcohol- en drugsbeleid en zelfregulering Nederland kent verschillende wetten en regels voor de verstrekking en het gebruik van alcohol en drugs. Exploitanten van horecagelegenheden, coffeeshops, festivals en jongerencentra dienen zich daaraan te houden. De wijze waarop de exploitanten met deze regels omgaan, verschilt echter per locatie en organisatie. Veel van hen hebben ook eigen regels ingesteld. We hebben onze panelleden niet expliciet gevraagd naar de ‘omgang met de regels’, maar het onderwerp kwam regelmatig ter sprake. In deze paragraaf vatten we de belangrijkste ervaringen samen.

52

2009

Intensievere controle op festivals Bij de toegang van festivals wordt tegenwoordig meer dan voorheen op drugsbezit gecontroleerd. Gevonden drugs – steeds vaker ook hasj en wiet – worden in beslag genomen. Afhankelijk van de gevonden hoeveelheid, kunnen ook andere maatregelen worden genomen. Steeds meer festivalorganisatoren hanteren een zero-tolerance beleid. Alcoholvrije feesten Een opvallende tendens is dat er steeds meer speciale alcoholvrije feesten worden georganiseerd. Vooral schoolfeesten zijn vaker alcoholvrij. Bij de entree van dergelijke feesten wordt ook steeds vaker met blaasapparaten gecontroleerd of de bezoeker niet onder invloed van alcohol is. Schenk- en prijsbeleid De jongerencentra verschillen onderling opvallend wat betreft schenkbeleid en drankprijs. Het ene jongerencentrum schenkt helemaal geen alcohol, terwijl een ander centrum de drank goedkoop aanbiedt. Bezoekers betalen daar € 1, - voor een pilsje en € 2, - voor een mixdrankje. Een Gelders café overweegt de minimumleeftijd voor het schenken van alcohol te verhogen van 16 naar 18 jaar. De aanleiding is dat het café, ondanks eigen leeftijdcontroles, tijdens een inspectie bij een aantal gasten in overtreding bleek te zijn. De verhoging van de leeftijdgrens naar de veilige kant moet het voor barpersoneel makkelijker maken te bepalen wie wel en wie niet geschonken krijgt, waarbij het risico, dat ook aan 16-minners drank wordt verstrekt, minimaal is. Abel (politieagent, 22a) geeft het signaal af dat de horeca in zijn werkgebied zich juist minder verantwoordelijk lijkt te voelen voor de jonge klanten: ‘Meer geld verdienen, minder sociale controle. Dat is de ontwikkeling.’ Alcoholcontrole en inlichten ouders Controle op alcoholgebruik bij de deur van een van de jongerencentra blijkt effectief in het terugdringen van vernielingen en andere overlast in de buurt. De bezoekers worden met behulp van ademanalyseapparatuur gecontroleerd en bij een alcoholpromillage boven de 0,5 geweigerd. De vrienden van een jongere die in het centrum echt teveel heeft gedronken, worden door de medewerkers van het centrum gestimuleerd hun dronken vriend naar huis te brengen. De ouders van de betrokken jongere krijgen altijd een brief over het gedrag van hun kind. In het uiterste geval kunnen de ouders ook op de avond zelf worden gebeld. Sluiten van drankketen In sommige gemeenten zijn drank- of jongerenketen een heet hangijzer. Soms wordt een keet gesloten omdat de jongeren met hun drankgebruik overlast veroorzaken. De betrokken jongerenwerkers hebben daar geen vrede mee. Zij 53

2009

menen dat jongeren ondanks de sluiting van hun keet gewoon blijven doordrinken en dat kan beter in het zicht, dan op plekken waar alle controle ontbreekt. De jongerenwerkers merken op dat gemeentebesturen niet altijd op waarde weten te schatten wat de toegevoegde waarde van jongerenketen is in de sociale gemeenschap van een dorp (zie ook Tendens 2008). Gebruik op straat: gedogen of verbieden In veel binnensteden is het bij politieverordening verboden op straat alcohol te drinken. Abel (politieagent, 22a): ‘Het is niet zo dat we iedereen die op straat drinkt aanpakken. Dat is ook niet de bedoeling van de regel. Het gaat om groepen die op straat overlast veroorzaken en daarbij veel drinken. Die kun je op grond van deze regel aanpakken.’ De relatie horeca en cannabisgebruik is helder: al voor het rookverbod inging was het in de meeste horecagelegenheden verboden om te blowen. Blowen op straat is een lastiger thema. Meestal wordt gedoogd, behalve wanneer de blowende jongeren overlast geven. Abel (politieagent, 22a): ‘Als ik of mijn collega’s een minderjarige op straat zien blowen, wordt de wiet altijd ingenomen. En we lichten de ouders in.’

1.5 Conclusie: ontwikkelingen in alcohol en drugsgebruik In deze paragraaf vergelijken we de uitkomsten van de panelstudie 2009 met de uitkomsten van de panelstudies van voorgaande jaren. Trends en ontwikkelingen in het alcoholen drugsgebruik onder jongeren en jongvolwassenen in Gelderland kunnen zo aan het licht treden.

Alcohol

Het gebruik van alcohol laat weinig nieuwe ontwikkelingen zien. Alcohol is al jaren verreweg het populairste genotmiddel en bier en mixdrankjes de meest populaire alcoholica, zowel in het uitgaansleven als tijdens het indrinken thuis of op straat. Ondanks alcoholmatigingscampagnes heeft het drinken van grote hoeveelheden drank nog steeds een stoer imago onder uitgaande jongeren. Men stopt pas als men ziek wordt, of wanneer de kroeg sluit. In vergelijking met 2008 maakten de panelleden minder expliciet gewag van dit gedrag onder jonge meiden. Dit kan betekenen dat minder jonge meiden dronken worden, maar ook dat panelleden inmiddels zo gewend zijn aan dit gedrag dat het hen niet meer als bijzonder opvalt. Ook in 2009 drinken de meeste jongeren alleen in het weekend. Doordeweeks drinken werd in 2008 vooral gesignaleerd bij probleemjongeren, in 2009 komt 54

2009

het daarnaast ook meer voor in netwerken van hangjongeren. In deze categorie heeft het doordeweeks drankje geen relatie met problemen. Het gaat veelal om de gewoonte om na het werk een pilsje te pakken. Wat dit jaar voor het eerst in de panelstudie naar voren kwam, is het bestaan van het afzakkertje bij groepen plattelandsjongeren: het drinken van sterke drank ná het stappen bij een van de jongeren thuis. Voor de daken thuisloze jongeren in het panel speelt alcohol nauwelijks een rol. Drank is ondanks een verbod voor jongeren onder de 16 jaar vrij gemakkelijk verkrijgbaar in de horeca. De panelleden geven geen signalen af dat er ook rechtstreeks alcohol aan 16-minners wordt verkocht, maar jongeren boven de 16 zijn vaak niet te beroerd om even een bacootje te halen voor een jongere leeftijdgenoot.

Cannabis

Het gebruik van cannabis wordt net als voorgaande jaren in vrijwel alle netwerken van trendsettende jongeren en jongvolwassenen gesignaleerd. Cannabis past – anders dan alcohol – meer bij het rondhangen op straat dan bij het uitgaansleven. De meeste blowers gebruiken af en toe of hooguit enkele keren per week. Onder jongeren met problemen, zoals daken thuisloze jongeren, wordt echter vaker dagelijks en veel geblowd. Voor de eerste keer sinds 2004 geven enkele panelleden aan dat er in hun netwerken van hangjongeren vroeger op de dag en vaker wordt geblowd dan voorheen. De professionele panelleden uit de hulpverlening en maatschappelijke opvang maken zich al jaren zorgen over deze ontwikkelingen. Zij zien van dichtbij dat blowen tot passiviteit leidt en tot een achterstand in de maatschappelijke ontwikkeling van de jongeren. Blowende jongeren lijken zelf hun cannabisgebruik te idealiseren. Praten over de risico’s is dan ook taboe in netwerken waar veel wordt geblowd. Jongeren halen hun hasj en wiet nog steeds voornamelijk in de coffeeshop. Is er geen coffeeshop in de omgeving gevestigd, dan zoeken zij hun toevlucht tot de thuisteelt. Met het ingaan van het rookverbod in de horeca in 2008, mag ook in de coffeeshops niet meer worden geblowd, tenzij in een aparte rookruimte. De sterke indruk bestaat dat hierdoor het gebruik van een ‘puurpijpje’ – waar geen tabak aan te pas komt – populairder is geworden. Voor het eerst in deze panelstudie wordt melding gemaakt van het roken van blunts (het omblad van een sigaar gevuld met pure wiet) en het gebruik van de Ice-o-later (een methode om de werkzame bestanddelen uit het knipafval van wietplanten te extraheren). Daarnaast lijkt het gebruik van de waterpijp weer meer in opkomst. Deze ontwikkelingen spelen vooralsnog een bescheiden rol in de bij deze studie betrokken jongerennetwerken.

55

2009

XTC

Enkele jaren geleden werd XTC-gebruik nog, zij het in beperkte mate, op straat en door de week bij hangen probleemjongeren gesignaleerd. In de panelstudie van 2009 wordt daar geen melding meer van gemaakt. XTC lijkt zich exclusief te hebben teruggetrokken in het uitgaansleven, waar de drug als goedkoop (€ 2, - á € 3, - per pil) bekend staat en gemakkelijk verkrijgbaar is. Desondanks wordt XTC in de meeste uitgaandersnetwerken door maximaal 10% van de jongeren gebruikt. De panelleden signaleren dit jaar voor het eerst een serieuze daling van het XTC-gebruik. De ‘ingestorte XTC-markt’ wijten zij vooral aan de slechter wordende kwaliteit van het middel. Er zit momenteel veel minder MDMA in de pillen dan de gebruikers gewend zijn en wensen.

Speed

Zoals in de voorgaande jaren wordt speed in 2009 zowel in netwerken van uitgaanders als in die van hangen probleemjongeren gebruikt, zowel in de Gelderse steden als op het platteland. In de netwerken waar speed gebruikt wordt, varieert het aantal gebruikers sterk. In de helft ervan wordt door maximaal 10% van de jongeren gebruikt. Het middel wordt soms geslikt, maar nog altijd vooral gesnoven. Speed (amfetamine) heeft nog altijd een gespleten imago: ‘stoer’ onder hangjongeren, ‘armoedig’ onder de meer bemiddelde groepen uitgaanders. Deze uitgaanders prefereren het veel duurdere coke boven speed. Speed is een middel waarop je goedkoop, lang en hard kan doorgaan in het uitgaansleven. Buiten het uitgaansleven wordt het gebruikt om problemen even niet te voelen of (in geval van daken thuisloze jongeren) om de nacht zonder slaapplaats wakker door te komen en de honger niet te voelen. In 2008 werd een toename van speedgebruik onder hangen probleemjongeren vermoed, vooral in kleine steden en dorpen. De studie in 2009 geeft geen aanleiding aan een verdere toe- of afname te denken, ook niet onder de uitgaanders. Het gebruik van speed lijkt gestabiliseerd.

Cocaïne en basecoke

Het snuiven van (rauwe) cocaïne heeft nog steeds een hoge status onder jongeren die pepmiddelen gebruiken. Mede door de hoge prijs is het cocaïnegebruik meestal beperkt tot een bescheiden groep jongeren boven de 20 jaar. Gelderse jongeren en jongvolwassenen die cocaïne snuiven, doen dit bijna uitsluitend in het uitgaansleven. In 2008 constateerden we een stabilisatie van het aantal jongeren dat coke snuift. Daarin komt in 2009 weinig verandering, al zijn er voorzichtige signalen dat het cokegebruik onder jongeren weer aan het toenemen is. Een opvallend gegeven is dat veelvuldig overdag cocaïne snuiven alleen wordt gesignaleerd in een jeugdhulpverleningnetwerk bij pro56

2009

bleemjongeren die weinig of geen contact met elkaar hebben. Dit doet vermoeden dat het gebruik van coke onder probleemjongeren wijder is verspreid, dan uit de gesprekken met de panelleden naar voren komt. Onder de daken thuisloze jongeren in deze panelstudie is coke snuiven niet aan de orde. In de panelgesprekken van 2009 wordt voor het eerst het gebruik van de innamemethode met bullets (apparaatje met een reservoir voor een dosis coke) genoemd. Basecoke is onder de jongeren op een enkele uitzondering na geen issue. Onze vrees in 2008 voor de toename van het gebruik van basecoke blijkt dus vooralsnog ongegrond.

GHB

GHB is een blijvertje, vooral in het weekend in de stedelijke uitgaansscenes en op party’s. Het gebruik van GHB buiten het uitgaansleven - op door de weekse dagen en overdag - is in deze panelstudie, in tegenstelling tot vorig jaar, niet gesignaleerd. De gebruiker neemt het middel nog immer voor een gevoel van ontremming tijdens het stappen, ontspanning na het stappen en speedgebruik en ter stimulering van seksuele opwinding. Hét nadeel van GHB blijft, dat het moeilijk te doseren is, zelfs door ervaren gebruikers. Out gaan is dan ook een risico dat de gebruikers enigszins incalculeren. Dit jaar is geen melding gemaakt van (geruchten over) ongewenste seksuele contacten met personen die door GHB onmachtig waren geworden. De vraag rijst of het in voorgaande jaren inderdaad alleen om geruchten ging, of dat dergelijke ongewenste contacten minder of niet meer voorkomen.

Paddo’s

Het verkopen van paddo’s is sinds eind 2008 verboden. In 2009 zijn nog weinig gevolgen merkbaar van dit verbod. Het aantal netwerken waarin af en toe paddo’s worden gegeten is beperkt en nagenoeg hetzelfde gebleven. Er gaan geruchten over illegale verkoop. Een deel van de paddogebruikers stappen over naar het tripmiddel LSD, of overwegen dit te doen.

Overige middelen

Het gebruik van tripmiddelen als LSD en ketamine blijft, ondanks het paddoverbod, vooralsnog beperkt tot kleine gebruikerskringen. Ook het feitelijk gebruik van poppers wordt erg weinig gesignaleerd, ook al gonst het volgens sommige panelleden van de verhalen dat poppers erg populair zijn. Lachgas blijft een middel dat af en toe even opduikt in een zeer klein aantal netwerken. Dit geldt ook voor Ritalin. Het gebruik van heroïne en slaap- en kalmeringsmiddelen speelt ook in 2009 alleen een rol bij een beperkte groep 57

2009

probleemjongeren. Het gebruik van smartproducten als herbal XTC, (erotische) stimulantia en milde tripmiddelen blijkt ook in deze studie beperkt tot de (bescheiden groep) klanten van smartshops. In de andere netwerken worden ze niet gesignaleerd. Nieuw in deze Gelderse trendmonitor is het gebruik van het tripmiddel 2CB in een klein aantal netwerken.

Gecombineerd gebruik

Het gebruik van verschillende middelen, tegelijkertijd of na elkaar, is van alle tijden. Bij gecombineerd gebruik fungeert alcohol vaak als de basis. Al sinds de eerste panelstudie in 2003 is cocaïne de meest populaire partner. Het wordt gesnoven om langer te kunnen doordrinken. De iets minder populaire combinatie met speed heeft eenzelfde functie. Speed wordt verder in combinatie met GHB of ketamine gebruikt om niet out te gaan. Het vermoeden bestaat dat GHB in het uitgaansleven ook wordt gecombineerd met alcohol. De combinatie cannabis en alcohol wordt voornamelijk door ervaren blowers als prettig ervaren, maar door de meesten niet.

58

2009

59

2009

2

PILLEN EN POEDERS

In dit hoofdstuk kijken we wat nauwkeuriger naar de drugsmarkt in de uitgaanscircuits van Gelderland. Zoals in hoofdstuk 1 duidelijk wordt, gaan er op die markt, naast het dominante middel alcohol, vooral pillen en poeders om met zeer uiteenlopende uitwerkingen op de gebruiker. Om deze uitwerking beter in te kunnen schatten, kunnen Gelderse gebruikers hun middelen laten testen op de aanwezige stoffen erin bij de testservices van IrisZorg. De statistische gegevens in dit hoofdstuk zijn verkregen aan de hand van de middelen die in de periode van begin 2008 tot medio 2009 ter keuring werden aangeboden aan de testservice van IrisZorg. Deze periode is verlengd. In het eerste half jaar van 2009 vonden namelijk zodanige ontwikkelingen plaats op de XTC-markt, dat wij deze niet willen onthouden aan de lezer. De gegevens geven een indicatie van de mate waarin middelen als XTC, speed, cocaïne en GHB worden aangeboden en gebruikt. We gaan verder in op de zuiverheid van de aangeboden drugs. Ten slotte zijn in dit hoofdstuk de praktijkervaringen verwerkt van de medewerkers van de testservice van IrisZorg in genoemde periode. Zij zijn geïnterviewd over de middelen die zij bij het testen tegenkomen en over de bezoekers van de testservice.

2.1

Drugsinformatie en -monitoringsysteem (DIMS) In 1992 is onder de vleugels van het Trimbos-instituut het Drugsinformatie en –monitoringsysteem (DIMS) ingericht. Het DIMS heeft een monitor- en een surveillancetaak. Met de monitorfunctie beoogt DIMS steeds een zo actueel mogelijk beeld van de Nederlandse markt van recreatieve drugs te kunnen geven. De surveillance is bedoeld om bedreigingen van de volksgezondheid in een vroeg stadium te herkennen en te neutraliseren. Wanneer ergens stoffen worden aangetroffen met een direct gevaar voor de volksgezondheid, volgen onmiddellijk waarschuwingscampagnes. Aan het DIMS-netwerk nemen instellingen voor verslavingzorg deel met een testservice voor uitgaansdrugs. IrisZorg is met twee testlocaties, in Nijmegen en Arnhem, en een inleverpunt in Ede, één van deze instellingen.

60

2009

Hoe gaat het testen in zijn werk? Bezoekers van testservices laten hun pillen op de eerste plaats testen om duidelijkheid te krijgen over de samenstelling. Ze hopen daarmee de uitwerking beter te kunnen inschatten. Vaak willen ze daarnaast graag weten of ze hebben gekregen wat de dealer hen heeft voorgespiegeld. Een bezoeker komt met zijn pil, poeder of vloeistof bij de testservice in Arnhem of Nijmegen. Gaat het om een pil dan stelt de tester een paar standaardvragen en doet een paar testjes aan de hand van de uiterlijke kenmerken van de pil en een zuurtest. Hij kijkt vervolgens of de pil voorkomt op de herkenningslijst. Op deze lijst staan de pillen die recent in het laboratorium zijn geanalyseerd. De lijst wordt wekelijks door het DIMS-bureau geactualiseerd. Wanneer de pil op deze lijst staat krijgt de bezoeker meteen uitsluitsel over de aard en het gehalte van de werkzame stof en eventuele andere stoffen. Staat de pil niet op de lijst, dan kan hij worden opgestuurd naar het laboratorium. De bezoeker is dan wel deze pil kwijt, maar kan na een week bellen voor de testuitslag. Voor poeders, capsules en vloeistoffen is er geen herkenningslijst. Middelen in deze vorm moeten altijd naar het laboratorium worden gestuurd. Bij het inleverpunt in Ede wordt niet getest, alle monsters worden hier naar het laboratorium doorgestuurd.

61

2009

2.2 Testresultaten Totaal aantal aangeleverde monsters

In 2008 werden in totaal 716 monsters bij de testservice van IrisZorg aangeleverd. In de eerste helft van 2009 werd al hetzelfde aantal monsters aangeboden als in heel 2008 bij elkaar. Een zeer sterke stijging dus. Uit figuur 2.1 Figuur 2.1 Aantal monsters aangeleverd bij IrisZorg inbij 2008 en 1einhelft 2009 Figuur 2.1 Aantal monsters aangeleverd IrisZorg 2008 en 1e helft 2009 blijkt dat deze toename bijna geheel voor rekening van MDMA (XTC) komt.

Aantal monsters aangeleverd bij IrisZorg in 2008 en het eerste half jaar 2009

400

400

300

300

200

Aantal monsters

Aantal monsters

Figuur 2.1

MDMA speed Cocaïne GHB MDMA speed Cocaïne Overig GHB Overig 1e kwartaal 2008 65 2008 39 26 8 68 1e kwartaal 65 39 26 6 2e kwartaal 2008 119 2008 119 49 39 6 116 2e kwartaal 49 39 11 3e kwartaal 2008 76 2008 49 39 7 47 3e kwartaal 76 49 39 4 4e kwartaal 2008 108 2008 108 23 29 3 103 4e kwartaal 23 29 10 1e kwartaal 2009 157 2009 157 35 20 5 45 1e kwartaal 35 20 4 2e kwartaal 2009 347 2009 347 54 24 4 304 2e kwartaal 54 24 30

200

100

100

0

0

MDMA

MDMA

speed

speed

Cocaïne

Cocaïne

GHB

GHB

Overig

Overig

1e kwartaal 2008 2e kwartaal 3e kwartaal 4e kwartaal 1e kwartaal 2e kwartaal 1e kwartaal 2008 2008 2e kwartaal 2008 2008 3e kwartaal 2008 2008 4e kwartaal 2008 2009 1e kwartaal 2009 2009 2e kwartaal 2009

XTC

In 2008 werden 369 monsters aangeleverd als zijnde XTC (met als werkzame stof MDMA). Dit verschilt niet van het aantal dat in 2007 bij de testservices binnenkwam. In het eerste kwartaal 2009 neemt het aantal XTC-monsters aanzienlijk toe en in het tweede kwartaal is het aantal monsters met 347 meer dan verdubbeld ten opzichte van het eerste kwartaal. De samenstelling van de aangeboden pillen verandert opzienbarend in de onderzoeksperiode. Vanaf het vierde kwartaal 2008 bevatten steeds minder pillen MDMA en steeds meer mCPP of verschillende onbekende andere stoffen (zie figuur 2.2). Figuur 2.2

62

De gevonden stoffen in de pillen aangeleverd als XTC (MDMA)

bevat MDMA bevat mCPP onbekend, geen MDMA

1e kwartaal 2008 2e kwartaal 2008 3e kwartaal 2008 4e kwartaal 2008 1e kwartaal 2009 2e kwartaal 2009 60 102 66 75 62 171 1 8 8 17 52 65 3 9 2 16 45 86

2009

figuur 2.2 De gevonden stoffen in de pillen aangeleverd als XTC (MDMA)

400

1e kwartaal 2008 2e kwartaal 2008 3e kwartaal 2008 4e kwartaal 2008 1e kwartaal 2009 2e kwartaal 2009 60 102 66 75 62 171 kwartaal 2008 3e1 kwartaal 2008 4e8 kwartaal 2008 1e8 kwartaal 2009 2e 17 kwartaal 2009 52 65 102 3 66 9 62 16 171 45 30075 2 86 4e kwartaal 8 2008 1e kwartaal 8 2009 2e kwartaal17 2009 52 65 66 75 62 171 9 2 16 45 86 offen in de pillen aangeleverd als XTC (MDMA) 8 17 52 65 2 als XTC (MDMA) 16 45 86 verd

onbekend, geen MDMA bevat mCPP

200

bevat MDMA

100

0

1e kwartaal 2008

2e kwartaal 2008

3e kwartaal 2008

4e kwartaal 2008

1e kwartaal 2009

onbekend, geen MDMA

2e kwartaal 2009

bevat mCPP onbekend, geen MDMA onbekend, geen MDMA

bevat mCPP

bevat mCPP

bevat MDMA

bevat MDMA

Een halfbevat jaar later bevat minder dan 40% van de monsters nog MDMA. Het MDMA percentage monsters met mCPP is dan toegenomen tot meer dan 30%. Op de feitelijke drugsmarkt is dat percentage waarschijnlijk hoger. Van de meeste pillen in de categorie ‘onbekend maar geen MDMA’ kwam al bij de zuurtest rtaal 2008 2e kwartaal 2008 3e kwartaal 2008 4e kwartaal 2008 1e kwartaal 2009 2e kwartaal 2009 staan dat2009 ze geen MDMA bevatten. Deze pillen zijn niet verder onderl 2008 3e kwartaal 2008 4e kwartaal 2008 1evast kwartaalte 2009 2e kwartaal artaal 2008 1e kwartaal 2009 2e kwartaal 2009zocht. De pillen kunnen dus wel mCPP bevatten, want daar geeft de zuurtest geen uitsluitsel over.

MDMA en mCPP De effecten van mCPP komen deels overeen met die van MDMA. mCPP heeft ook een entactogene werking, het ‘love-gevoel’ waar MDMA bekend om staat. mCCP mist echter de oppeppende werking die MDMA juist wel bezit. Daar staat tegenover dat mCPP meer hallucinerend werkt. Gebruikers van mCPP-pillen melden veel vervelende neveneffecten, zoals misselijkheid, angst en duizeligheid. De werking is ook langer, vier tot acht uur, terwijl MDMA ongeveer vier uur werkt. De meeste gebruikers ervaren mCPP als een onprettig middel. Een van de testers: ‘Bezoekers van de testservice zijn er vaak nog vol van. Zij willen het effect van mCPP niet nog een keer meemaken. Bijna niemand vindt mCPP een prettig middel.’

63

2009

Top 5 logo's In 2008 zijn een kleine 400 pillen met 58 verschillende logo's aangeleverd bij IrisZorg, Locatie Arnhem en Ede. Hieronder staat de Top 5 van aangeleverde pillen:

Mitsubishi

Dolfijn

Kroon

Duif

Hartje

Niet elke pil met hetzelfde logo bevat dezelfde stoffen. Er is veel variatie in vorm, kleur, dikte en logo's. Om aan te geven dat niet elk logo hetzelfde is, staan hieronder vijf varianten van het logo 'klavertje':

64

2009

Speed

In 2008 werden 172 monsters aangeleverd als speed (amfetamine), een stijging van 40% ten opzichte van 2007. Voor het tweede achtereenvolgende jaar is dit een stijging ten opzichte van het jaar daarvoor. In vergelijking met 2006 werden er in 2007 70% meer speedmonsters aangeboden. Anders dan bij XTC zagen de medewerkers van de testservice in het eerste half jaar van 2009 geen explosieve stijging in het aanbod van speedmonsters. Het aantal komt nagenoeg overeen met dat in het eerste half jaar van 2008. Wel treedt ook bij de speed gaandeweg een verandering in de samenstelling op. Vanaf het tweede kwartaal 2008 constateert de testservice een afname ne speedmonsters e ininspeedmonsters cafeïne in speedmonsters ntage cafeine enspeed speedininpoeders poedersaangeleverd aangeleverdals alsspeed speed het percentage amfetamine, terwijl het percentage cafeïne in de monage cafeine en van ercentage en2009 speed 3e in aangeleverd als speed1e wart 2008 cafeine 2ekwart kwart 2009 3epoeders kwart2008 2008 4ekwart kwart 2008 1ekwart kwart2009 2009 2e 2ekwart kwart2009 2009 art 2008 2e kwart 4e 2008 1e kwart53 2008 2e kwart45 2009 3e kwart53 2008 4e kwart64 2008 1e kwart55 2009 In 2e90% kwart61 2009 53 45 53 64 55 61 sters toeneemt. van de monsters blijkt cafeïne te zitten. 23 53 23 23

31 45 31 31

20 53 20 20

14 64 20 55 15 61 14 20 15 14 15 1e kwartaal 200820 2e kwartaal 2008 3e kwartaal 2008 4e kwartaal 2008 1e kwartaal 2009 2e kwartaal 2009 bevat MDMA 60 102 66 75 62 171 bevat mCPP 1 8 8 17 52 65 onbekend, geen MDMA 3 9 2 16 45 86

Figuur 2.3

Percentage cafeïne en speed in poeders aangeleverd als speed

figuur 2.2 De gevonden stoffen in de pillen aangeleverd als XTC (MDMA)

Cocaïne

70 70,0 70,0 70,0 400 60 52,5 52,5

52,5 300

50 caffeïne caffeïne caffeïne speed speed onbekend, geen MDMA speed bevat mCPP

40

35,0 35,0 35,0 200 30 17,5 17,5

00

17,5 100

0 0

bevat MDMA

20 10 0 1e kwartaal 2008

2e kwartaal 2008

3e kwartaal 2008

4e kwartaal 2008

1e kwartaal 2009

2e kwartaal 2009

In 2008 zijn er 133 cocaïnemonsters aangeboden. Deze monsters bevatten ook daadwerkelijk cocaïne, met een gemiddeld percentage van 57%. In de eerste helft van 2009 zijn er 43 monsters cocaïne aangeleverd. Deze monsters bevatten gemiddeld 50% cocaïne. In 2007 was het gemiddelde percentage cocaïne nog 59%. In datzelfde jaar was 39% van de cocaïnemonsters versneden. In 2008 is dit 34% en in de eerste helft van 2009 41%. In 2008 is de cocaïne meestal versneden met cafeïne. Andere versnijdingmiddelen zijn fenacetine en lidocaïne. In 2009 komen er twee nieuwe versnijdingmiddelen bij: procaïne en levamisol. Levamisol is een geneesmiddel tegen darmkanker. Er zijn aanwijzingen dat veelvuldig gebruik van levamisol leidt tot gezondsheidsklachten.

65

2009

GHB, Ketamine en 2CB

In 2008 nam IrisZorg 25 monsters GHB onder de loep, ongeveer hetzelfde aantal als in 2007 (24). Alle monsters die zijn aangeleverd als GHB bevatten daadwerkelijk GHB. De zuiverheid en kwaliteit van GHB blijken zo constant dat het middel vanaf februari 2009 niet meer wordt getest. De beperkte capaciteit van het laboratorium wordt gebruikt voor het testen XTC en andere middelen. Van ketamine zijn in 2008 tien monsters aangeleverd. In 2007 waren dat er elf en in de eerste helft van 2009, drie. De ketamine is zuiver van kwaliteit. Terug van weggeweest is 2CB. In 2007 werd geen enkel monster 2CB aangeleverd, in 2008 vier monsters en in de eerste helft van 2009 zeven monsters.

2.3 Enquête bezoekers testservice Arnhem Uit de sterke stijging van het aantal aangeleverde monsters blijkt onrust onder de gebruikers van XTC. IrisZorg was echter benieuwd in hoeverre de bezoekers van de testservice precies op de hoogte zijn van de veranderende samenstelling van hun pillen en of zij de verwachtingen over de samenstelling van het middel al dan niet aanpassen aan de werkelijkheid. Verwachten zij bij hun dealer toch nog pillen met een hoog MDMA-gehalte te kunnen scoren en denken ze dat hen geen mCPP zal worden verkocht? Voor een antwoord op deze vraag zijn van april tot en met juni 2009 bij de testservice in Arnhem de aanleveraars van 53 monsters geënquêteerd. Omdat het testen anoniem gebeurt, kan een bezoeker meerdere malen aan de enquête hebben meegewerkt. Het gaat om een beperkte steekproef uit het totaal aangeboden monsters in deze periode. De uitkomsten van de enquête zijn dus niet zonder meer geldig voor alle bezoekers. De bezoekers die bereid waren aan de enquête mee te doen, werden tijdens de test gevraagd wat ze dachten dat hun monster precies zou bevatten. Deze verwachting werd na de test vergeleken met de feitelijke samenstelling van de pil. Ruim een kwart van de geënquêteerde bezoekers (15) gaf aan geen idee te hebben over de hoeveelheid en aard van de werkzame stof in het monster dat ze aanboden. De monsters bleken bij de testen MDMA (7), mCCP (1) en amfetamine (2) te bevatten. Vier monsters zijn uiteindelijk niet getest in het laboratorium, omdat de gebruiker de informatie uit de zuurtest reeds voldoende vond. 66

2009

Als zijnde XTC (MDMA) werden 34 monsters ingebracht en drie als speed (amfetamine). In bijna de helft van deze monsters (16) zat minder werkzame stof dan verwacht. Bij zes van deze monsters zat zelfs helemaal geen werkzaam bestanddeel. Bij iets minder monsters (14) bleken verwachting en werkelijkheid redelijk met elkaar overeen te komen. In enkele monsters zat meer dan de verwachte hoeveelheid werkzame stof. In zes monsters (14%) aangeleverd als MDMA bleek echter een andere werkzame stof te zitten dan verwacht, namelijk mCPP.

2.4 Bevindingen testservicemedewerkers De geleidelijke vervanging van MDMA door mCCP in de XTC-pillen op de Gelderse drugsmarkt is een van de ontwikkelingen die de medewerkers van de testservice van IrisZorg vanaf eind 2008 signaleren. De testservice zag het aantal bezoekers groeien, bekenden kwamen vaker, en ook het aantal nieuwe gezichten nam toe. De MDMA/mCPP-wisseltruc valt slecht bij de gebruikers. De bezoekers van de testservice geven in meerderheid aan geen mCPP te willen gebruiken omdat ze negatieve (bij)werkingen ervaren. Ze worden ziek of misselijk, missen ‘het lekkere MDMA- gevoel’, krijgen hallucinaties en hebben last van een langere nasleep dan bij MDMA. Een aantal gebruikers raakt in paniek als de werking van hun pilletje (heel) anders uitvalt dan ze verwachten. Sommigen gebruiken al tien jaar XTC, en nu worden zij ineens ziek van hun eens zo betrouwbare middel. De gebruikers zijn boos op de dealers. Ze kopen vaak al een hele tijd bij dezelfde en vertrouwen erop dat hij goede producten verkoopt. Als blijkt dat ook de vertrouwde dealer slechte pillen verkoopt, is alle vertrouwen weg. Gezien de geschetste ontwikkeling op de XTC-markt is het logisch dat meer gebruikers hun pil eerst willen laten testen voordat ze hem innemen. Veel gebruikers zien daar helemaal van af als er geen MDMA in de geteste pil blijkt te zitten. Ze gebruiken dan (tijdelijk) geen XTC meer, maar zoeken naar alternatieven zoals GHB, cocaïne of 2CB. Ook relatief nog onbekende middelen zoals Methylone (een stimulant vergelijkbaar met MDMA) komen daarbij in het zicht. De bezoekers brengen ook deze middelen mee om te laten testen.

Voorlichting en advies

De meeste bezoekers van de testservice vertellen desgevraagd dat ze er aanvankelijk van uitgaan dat de testers het gebruik van drugs in het algemeen en dat van XTC in het bijzonder goedkeuren: ‘Anders zouden ze deze service toch niet bieden?’, luidt hun redenering.

67

2009

Testers Peter en Irmgard zien dat net even anders. Zij beschouwen het juist als hun belangrijkste taak de gebruikers op de reële risico’s van hun gebruik te wijzen. Peter: ‘Als je drugs gebruikt loop je altijd risico. Wil je geen risico lopen, moet je geen drugs gebruiken.’ De testers geven gevraagd en ongevraagd specifieke informatie over de effecten en risico’s van de verschillende middelen die voor een test worden aangeboden en tips voor een zo risicomijdend mogelijk gebruik, bijvoorbeeld: ‘gebruik alleen als je lekker in je vel zit’, of ‘neem ruim de tijd tussen de momenten dat je gebruikt’. De ervaring is dat de bezoekers van de testservice de adviezen meestal heel serieus nemen en veel vragen stellen. Adviezen worden ook daadwerkelijk opgevolgd. Irmgard: ‘De bezoekers zien je als een deskundige zonder vooroordelen op het gebied van drugsgebruik. We moraliseren niet en daarom willen ze wel wat van je aannemen.’ Voor sommige bezoekers is de testservice een laagdrempelige ingang voor de hulpverlening van IrisZorg. Jongeren die aangeven door hun druggebruik in de problemen te komen, worden door de testservicemedewerkers verder verwezen.

2.4 Samenvatting en conclusie Het aantal aangeleverde monsters, met name van XTC, is vanaf eind 2008 enorm toegenomen. Steeds minder XTC-pillen bevatten MDMA als werkzame stof en steeds meer mCPP, of andere, niet nader onderzochte, stoffen. De meeste XTC-gebruikers die de testservice bezoeken zeggen geen mCPP te willen gebruiken. De uitwerking van mCCP is aanzienlijk onplezieriger dan die van MDMA. Gebruikers laten hun pillen veel meer dan voorheen voor gebruik testen. Als de test het ontbreken van MDMA uitwijst, zien vrijwel alle gebruikers tijdelijk af van XTC. Veel gebruikers zoeken naar alternatieven voor MDMA, zoals GHB, cocaïne, 2CB en Methylone. In speed zit steeds meer cafeïne en steeds minder amfetamine. Ook cocaïne wordt steeds meer versneden met andere stoffen. GHB en ketamine laten een stabiel beeld zien, zowel wat betreft het relatief lage aanbod bij de testservice, als de constant hoge zuiverheid van de middelen. Terug van weggeweest (met nul monsters in 2007 en al zeven in de eerste helft van 2009) is 2CB. Bezoekers nemen de adviezen van de testservice heel serieus en vinden in een aantal gevallen via de testservice de weg naar de hulpverlening van IrisZorg. 68

2009

69

2009

3

PROBLEEMGEBRUIK: DE CLIËNTEN VAN IRISZORG

In de vorige twee hoofdstukken zijn we ingegaan op het recreatieve gebruik van alcohol en drugs en de ontwikkelingen op de drugsmark in de regio Gelderland. Dat dit gebruik lang niet altijd probleemloos is, hebben we ook duidelijk proberen te maken. Veel van deze alcoholen drugsgerelateerde problematiek is echter nog maatschappelijk hanteerbaar door de inspanningen van overheden, politie, verslavingsvoorlichters, scholen, ouders, horeca-uitbaters enzovoort. In dit hoofdstuk richten we ons op de actuele situatie van de ingezetenen van Gelderland die zich door of met hun middelgebruik niet meer zonder hulp in de samenleving kunnen handhaven: de cliënten van IrisZorg. IrisZorg is, zoals bekend, in januari 2007 ontstaan uit een fusie tussen twee instellingen voor maatschappelijke opvang (Arcuris en Passade MO) en De Grift, Gelders centrum voor verslavingszorg. In de vorige uitgaven van Tendens gingen we in dit hoofdstuk exclusief in op de cliënten van de verslavingszorg. Dit is de eerste uitgave van de Gelderse alcoholen drugsmonitor waarin we ook gegevens over cliënten uit de maatschappelijke opvang (MO) meenemen; in zoverre deze cliënten een verslavingsindicatie hebben. De registratie van de gegevens van verslavingszorgcliënten en MO-cliënten gebeurt nog met twee verschillende systemen. De gegevens van deze twee cliëntengroepen zijn daardoor onderling lastig met elkaar te vergelijken. We bespreken de twee groepen daarom in twee verschillende paragrafen, de verslavingszorgcliënten in paragraaf 3.1 en de MO-cliënten in paragraaf 3.2. We besluiten dit hoofdstuk met een samenvatting en discussie.

3.1

Verslavingszorgcliënten IrisZorg 2008 De verslavingszorgafdelingen van IrisZorg maken gebruik van het elektronische cliëntenregistratie- en dossiersysteem USER. De beschrijvingen en analy-

70

2009

ses in de volgende paragrafen zijn gebaseerd op de gegevens in dit systeem. Ze hebben betrekking op de unieke cliënten die in 2008 stonden ingeschreven en afkomstig zijn uit de regio’s Midden en Zuid van het werkgebied van IrisZorg.1 In de volgende paragraaf geven we een globaal beeld van de populatie verslavingszorgcliënten. In paragraaf 3.1.2 beschouwen we deze cliënten onder de optiek van hun primaire problematiek (zie kader begripsomschrijvingen) en in paragraaf 3.1.3 kijken we naar de verdeling van de cliënten over de verschillende regio’s.

1

IrisZorg kent ook een Regio Noord, maar in deze regio valt de verslavingszorg onder andere instellingen. Justitiële Verslavingszorg-cliënten zijn evenmin in de analyses mee genomen. De afdeling Behandeling en Reclassering gebruikt een ander registratie- systeem dan USER. 71

2009

Begripsomschrijvingen

We gaan uit van de volgende begrippen die gerelateerd zijn aan het cliëntenregistratie- en dossiersysteem USER. Middelenproblematiek: problematiek op het gebied van alcoholen druggebruik. Primaire problematiek: een cliënt geeft bij inschrijving zelf aan welk middel zijn of haar grootste probleem is. Dit is de primaire problematiek van de cliënt. Secundaire problematiek: heeft een cliënt ook problemen met ander middelen, dan is dit zijn secundaire problematiek. In Tendens laten we de secundaire problematiek buiten beschouwing, tenzij anders aangegeven. Overigen: deze categorie binnen de middelenproblematiek heeft voornamelijk betrekking op problematisch medicijngebruik , maar er kan bijvoorbeeld ook sprake zijn van problematisch GHB-gebruik. Onbekend/n.v.t.: Dit is een verzamelcategorie in USER waarin inschrijvingen terecht komen die afgebroken zijn voordat de primaire problematiek van de cliënt kon worden bepaald. Ook partners en kinderen van cliënten die bij de behandeling van een cliënt betrokken zijn, (bijvoorbeeld in systeemtherapie) vallen in deze categorie. Bij hen is uiteraard geen sprake van ‘primaire problematiek’. Werkgebied en regio’s: IrisZorg verslavingszorg heeft als werkgebied de regio’s Midden – waaronder subregio Oost – en regio Zuid. Het werkgebied van IrisZorg maatschappelijke opvang bevat naast deze regio’s ook regio Noord. Regio Noord: IJsselstreek, Noord-West Veluwe en de Stedendriehoek Regio Midden: Arnhem en omgeving en West-Veluwe en subregio Oost dat de Achterhoek en Liemers omvat. Regio Zuid: Nijmegen en omgeving, Rivierenland en de gemeenten Mook, Middelaar en Gennep.

72

2009

3.1.1 De verslavingszorgcliënten van IrisZorg in kaart In 2008 stonden in totaal 6.005 (unieke) verslavingszorgcliënten bij IrisZorg ingeschreven. Dit is een stijging van bijna 1% ten opzichte van het jaar ervoor. Deze stijging is minder groot dan in de periode 2005-2007, toen het aantal cliënten jaarlijks met ongeveer 10% steeg. 5.813 van deze cliënten komen uit het werkgebied van IrisZorg, de meesten, zoals mag worden verwacht, uit de regio’s met de meeste inwoners: Midden en Zuid. Het aantal cliënten per duizend inwoners ligt voor de drie regio’s rond de vier. Dit promillage is hetzelfde als in 2007.

Figuur 3.1

2%

Verdeling verslavingszorgcliënten over de regio’s Oost, Midden en Zuid 2%

35% 38%

2%

35%

35% Buiten Werkgebied/Onbekend Buiten Werkgebied/Onbekend

38%

38%

Midden

Midden

Oost

Oost

Zuid

Zuid

Buiten Werkgebied/Onbekend Midden Oost Zuid

25%

25%

25%

In 2008 is 72% van de cliënten van het mannelijke geslacht. De grootste groep wordt vanouds gevormd door mannen in de leeftijd van 36 tot 41 jaar. Bij de vrouwen is de leeftijdscategorie tussen 42 en 47 jaar dominant.

Figuur 3.2

Totaal aantal verslavingszorgcliënten naar leeftijd en geslacht 800

800 aantal cliënten VZ

600

400

400

0

200

0 0- 5

6-11

12-17

Man

800

Vrouw

Man 200

aantal cliënten VZ

aantal cliënten VZ

600

Vrouw

600

4000- 5

6-11

12-17

18-23 24-29 30-35 36-41 42-47 48-53 54-59 60-65 66-71 72-77 78-83 84-89 90-95

leeftijd

18-23200 24-29 30-35 36-41 42-47 48-53 54-59 60-65 66-71 72-77 78-83 84-89 90-95

leeftijd

73

leeftijd 2009

Ook in 2008 is alcoholgebruik de belangrijkste primaire problematiek. Van de geregistreerde cliënten geeft 48% aan vooral problemen met alcohol te hebben. Op de tweede plaats komen de opiaten (17%), gevolgd door cannabis (14%), cocaïne (12%), gokken (4%), amfetamine (2%) en XTC (0,3%). In 2007 hebben de cannabiscliënten de cliënten met cocaïneproblematiek ingehaald, de positiewisseling lijkt in 2008 gestabiliseerd. Voor het overige zijn de verhoudingen in de periode 2004-2008 nagenoeg gelijk gebleven.

Figuur 3.3

Verslavingszorgcliënten ingedeeld naar primaire problematiek (2004-2008) 60% 0,6

Aandeel cliënten Aandeel cliënten VZ VZ

0,60

50% 0,5

Alcohol Opiaten

0,45 0,4 40%

Cocaïne

0,3 30%

Cannabis

0,30

Amfetamine

0,2 20%

XTC

0,15 0,1 10%

Overig o.a. GHB

00% 0

2004 2004

2005

2005

2006

Jaar2006 Jaar

2007

2007

2008

2008

3.1.2 Verslavingszorgcliënten naar primaire problematiek 0,700

Percentage cliënten VZ

In deze paragraaf beschrijven we de cliëntenpopulatie Alcohol van IrisZorg aan de 0,525 Opiaten hand van hun primaire problematiek (alcohol, opiaten, cocaïne, cannabis, Cocaïne speed (amfetamine), XTC-achtigen en gokken). Verder besteden we aandacht Cannabis 0,350 aan de secundaire problematiek van de cliënten. Amfetamine XTC

Alcoholcliënten 0,175

De groep cliënten met als primaire problematiek alcohol is 2.348 individuen 0 groot. De alcoholcliënten zijn daarmee goed voor 51% van de cliënten die voor Midden Oost Zuid problematisch middelengebruik bij IrisZorg staan ingeschreven. Ruim tweederde van deze cliënten is van het mannelijk geslacht. De mannen vormen in nagenoeg alle leeftijdscategorieën de meerderheid. Sinds 2007 staan ook jongeren onder de 18 jaar ingeschreven voor overmatig alcoholgebruik. In 2008 zijn dit 22 jongeren, waaronder 10 meiden. Het hoogste aantal cliënten bevindt zich in de leeftijdscategorie 48-53 jaar, zowel bij de mannen als bij de vrouwen.

ing (stad of platteland)

Een ruime meerderheid van de alcoholcliënten (78%) kampt niet met secundaire problematiek. Indien er wel sprake is van problemen met een ander middel dan betreft dit vooral cannabis of cocaïne.

74 0,800

2009

Figuur 3.4

Alcoholcliënten ingedeeld naar leeftijd en geslacht

Aantal cliënten

400 300

man vrouw

200 100

84-89

78-83

72-77

90-95

Leeftijd

66-71

60-65

54-59

48-53

42-47

36-41

30-35

24-29

18-23

12-17

6-11

0

Opiaatcliënten

90-95

84-89

78-83

72-77

66-71

60-65

54-59

48-53

42-47

36-41

30-35

24-29

18-23

12-17

6-11

Aantal cliënten

Het400aantal opiaatcliënten bedraagt 822. Dat is 18% van de cliënten met problematisch middelengebruik. Ook in deze cliëntengroep zijn mannen in alle 300 man leeftijdscategorieën ruim in de meerderheid. Ruim driekwart van de cliënten vrouw 200 is tussen de 36 en 53 jaar. Bij de mannen scoort de leeftijdscategorie 36-41 het hoogst en bij de vrouwen de categorie van 42-47 jaar. Het aantal jongeren en 100 jongvolwassenen (< 30 jaar) met opiaten als primaire problematiek bedraagt 42. De 200 0 gegevens zijn in 2008 nagenoeg hetzelfde als in 2007.

Aantal cliënten

150 Heroïne wordt veruit het meest gebruikt door 81% van de opiaatcliënten, Leeftijd man onder wie ook cliënten jonger dan 30 jaar. Op de tweede plaats komt methadon100(15%), en morfine en overige opiaten zijn goed voor de laatste 4%.vrouw Deze percentages zijn de laatste jaren stabiel. 50

5

-9

9

-8

90

-8

3

84

78

-7 7

72

-7 1

5

-6

66

-5

9

60

-5

3

54

48

-4 7

42

1

-4

5

-3

36

9

-2

30

-2

3

24

18

-17

12

6-

11

Ruim twee derde van de opiatencliënten heeft secundaire middelenproble0 matiek. In de helft van deze gevallen betreft dit cocaïne en een kwart van deze cliënten heeft problemen met een tweede opiatensoort. Leeftijd

Opiaatcliënten ingedeeld naar leeftijd en geslacht 200

150

man vrouw

100

50

150,0

5 -9

9

83

-8

90

84

78 -

-7 1

72 -7 7

5

59

-6

66

60

54 -

-5 3

-4 7

48

42

35

36 -4 1

29

30 -

24 -

18 -2 3

-17 12

6-

11

0

Leeftijd

75

112,5

nten

Aantal cliënten

Figuur 3.5

man

2009

200

Cocaïnecliënten

95

90 -

84 -8 9

-7 7

78 -8 3

72

65

66 -7 1

3

9

60 -

54 -5

47

48 -5

42 -

5

-4 1

-3

36

9

30

3

24 -2

18 -2

12

6-

Figuur 3.6

- 17

Bij IrisZorg staan in 2008 565 cliënten ingeschreven met cocaïnegebruik als man eerste problematiek. Dat is ongeveer 12% van de totale populatie. Bij de regivrouw 100 stratie in USER wordt geen onderscheid gemaakt tussen snuifcoke en gekookte coke (basecoke, crack). De wijze van gebruik wordt wel geregistreerd. De 50 gebruikte cocaïnesoort zou hieruit kunnen worden afgeleid (snuifcoke is een poeder dat meestal wordt gesnoven, basecoke wordt gerookt), maar niet met 0 100% zekerheid. Soms wordt ook snuifcoke gerookt (plofjes). Bij de cocaïneklanten zijn de mannen in alle leeftijdscategorieën oververteLeeftijd genwoordigd. Van de hele groep is 76% man en 24% vrouw. De helft van de mannelijke cocaïnecliënten valt in de leeftijdscategorie van 24 tot 35 jaar. De meeste vrouwen bevinden zich in de bredere categorie van 24 tot 41 jaar. In totaal is een derde van de cocaïnecliënten jonger dan 30 jaar, waarvan een enkeling jonger dan 18 jaar. Bijna twee derde (63%) van de cocaïnecliënten geeft aan ook problemen te hebben met andere middelen. Alcohol wordt het meest genoemd als tweede probleemmiddel (38%), gevolgd door cannabis (22%) en opiaten (29%). 11

Aantal cliënten

150

Cocaïnecliënten ingedeeld naar leeftijd en geslacht 120

150,0

100

75,0

80 man

60

vrouw

40 20

-9 5

90

3 -8

-8 9

84

78

-7 1

-7 7 72

66

-6 5 60

59 54 -

53 48 -

-4 7

-4

1

42

36

35 30 -

3

29 24 -

-2

6-

- 17

0 11

0

18

37,5

12

Aantal cliënten

112,5

Leeftijd

Cannabiscliënten

Cannabis als primaire problematiek komt voor bij 663 cliënten. Dit brengt het aandeel van de cannabiscliënten op ongeveer 14% van het totaal aantal cliënten met middelenproblematiek. De groep bestaat voor driekwart uit mannen. Bijna 60% van de cannabiscliënten is jonger dan 30 jaar, 39 cliënten vallen in de leeftijdscategorie van 12-17 jaar. Bij cliënten onder de 18 jaar is cannabisgebruik hiermee het vaakst voorkomende 150,0 probleem. Ongeveer een derde van de cannabiscliënten meldt ook problemen te hebben met andere middelen. Meestal alcohol (44%) en op de tweede plaats cocaïne (26%). 76

tal cliënten

112,5

man 75,0

vrouw

Aa 37,5

2009

0

95

90 -

84 -8 9

-7 7

78 -8 3

72

65

60 -

66 -7 1

9

3

54 -5

47

48 -5

42 -

5

30

36

-3

-4 1

9

3

24 -2

18 -2

11

6-

12

- 17

Cannabiscliënten ingedeeld naar leeftijd en geslacht Speedcliënten

Figuur 3.7

Leeftijd

160

150,0

140 120

Aantal cliënten

112,5

100

man vrouw

80

75,0

60 37,540

20

Aantal cliënten

5 -9

90

84

-8

9

3 -8

-7 7

78

72

5

-7 1

-6

-5

60

66

9

3 -5

54

-4 7

112,5

48

42

5

-4 1 36

-3 30

-2 9 24

18 -2 3

17 12 -

6-

11

150,0 0 0

Leeftijd man vrouw

75,0

5

-9

90

9

84

-8

3

-8

78

-7 7

72

-7 1

5

-6

-5

60

66

9

3

-5

54

-4 7

42

48

1

5

-4

36

9

-3

30

3

-2

24

-2

18

11

12

6-

-17

Speed- of amfetaminecliënten vormen al sinds 2006 een relatief kleine en qua omvang constante groep binnen de cliëntenpopulatie van IrisZorg. In 37,5 2008 stonden 110 personen (2%) met primaire speedproblematiek ingeschreven. Net als bij de andere cliëntengroepen zijn ook in deze groep de mannen in de0meerderheid (68%). Dit geldt voor nagenoeg alle leeftijdscategorieën. De meeste cliënten met speed/amfetamine als eerste problematiek zijn tussen de 18 en 35 jaar. Ruim twee derde van de totale groep is jonger dan 30 jaar. Leeftijd 30,0

Figuur 3.8

Aantal cliënten

Ongeveer 33% van deze cliënten worstelt ook met andere middelen. Als hiervan22,5sprake is betreft het meestal cannabisgebruik (50%), met het gebruik van man alcohol (26%) op de tweede plaats. vrouw

Figuur 3.8

Speedcliënten ingedeeld naar leeftijd en geslacht 0

15,0

Speedcliënten ingedeeld naar leeftijd en geslacht 7,5

-9 5

90

-8 9

84

83

-7 7

78 -

72

-7 1 66

-6 5 60

59 54 -

53

Leeftijd

20 Aantal cliënten

48 -

47 42 -

41 36 -

35

29

30 -

30,0

24 -

3 -2 18

- 17 12

6-

25

11

30

22,5

15

man vrouw

15,0

10

7,5 5

5 -9

90

9

84

-8

3

-7 7

-8 78

72

5

-7 1 66

9

-6 60

-5 54

-5 3 48

-4 7 42

1 -4 36

-3 5 30

9 -2 24

-2 3 18

17 12 -

6-

11

00

Leeftijd

5,00

77

iënten

3,75

man

30,0

Aantal cliënten

150,0

2009

22,5

man

112,5

Aantal Aantal cliënten cliënten

XTC-cliënten

man

15,0

vrouw

vrouw

vrouw Slechts 16 cliënten staan bij IrisZorg geregistreerd met als primaire problema75,0 7,5 tiek het gebruik van XTC of verwante pillen. Dat is 0,3% van de cliënten met middelenproblematiek. 0 95

84 -8 9

-7 7

78 -8 3

66 -7 1

9

65

3

54 -5

47

48 -5

5

-4 1

-3

9

3 18 -2

2244 --22 99

24 -2

12

1188 --22 33

- 17

6-

1122 --1177

11

37,5

90 -

9900 --99 55

72

7788 --88 33

7722 --77 77

60 -

6666 --77 11

8844 --88 99

Leeftijd

6600 --66 55

5544 --55 99

42 -

4488 --55 33

36

4422 --44 77

30

3366 --44 11

3300 --33 55

66-1111

Het aantal mannen in deze groep is ruim twee keer zo groot als het aantal Leeftijd 0 vrouwen. XTC-cliënten zijn nog altijd jong, 11 zijn jonger dan 30 jaar (69%). Geen van hen is jonger dan 18 jaar. Van de 16 XTC-cliënten geven er 12 (75%) aan ook problemen te hebben met het gebruik van andere middelen. Alcohol, cocaïne, cannabis en speed (amfetamine) scoren daarbij allemaal ongeveer even hoog.

Figuur 3.9

XTC-cliënten ingedeeld naar leeftijd en geslacht 6 5,00 30,0

5


4 3,75 22,5 15,0 2,50

3

man man

vrouwvrouw

2

7,5 1,25 1

11 12 22--11 -17 77 11 18 88--22 -2 33 3 2244 24 --2299 -2 9 3300 30 --3355 -3 5 3366 36 --4411 -4 1 4422 42 --4477 -4 44788 -48 5533 -5 55344 --55 99 54 -5 66900 --66 55 60 -6 65666 --77 11 66 -777 122 --77 77 72 -77 788-8833 78 -88 344-8899 84 -89900 9 --99 55 90 -9 5

6- 66--11 11 11

00 0

Leeftijd Leeftijd

GHB-cliënten

Problematisch GHB-gebruik is een primaire problematiek die in USER in de categorie ‘overige’ valt. Deze categorie bevat vooral verschillende typen medicijnverslavingen. In deze categorie staan 112 cliënten geregistreerd. Daarvan zijn er in 2008 35 geïdentificeerd als GHB-cliënten. In 2007 waren dat er 20 en in 2004 2. Er is dus sprake van een sterke toename (75%) van het aantal personen dat IrisZorg inschakelt voor hulp bij overmatig GHB-gebruik. Meer dan de helft van deze cliënten is jonger dan 29 jaar en ruim een derde is niet ouder dan 23 jaar. 10,0

3,75

2,50

1,25

78

7,5

Aantal cliënten

man vrouw

5,0

2,5

-99 55

-88 99

-88 33

--77 77

--77 11

-66 55

-55 99

--55 33

-44 77

--44 11

--33 55

-22 99

2-1177

0

--22 33

0

6-1111


5,00

man vrouw

1,25 2009

Figuur 3.10

95 90 -

84 -8 9

-7 7

78 -8 3

72

65 60 -

54 -5

66 -7 1

9

3

47

48 -5

-4 1

42 -

5 -3 30

36

9

3

24 -2

18 -2

12

6-

11

- 17

0

Leeftijd

GHB-cliënten ingedeeld naar leeftijd en geslacht 12 10

10,0

8 Aantal cliënten

7,5

6

man vrouw

5,0 4

2,5

2

Aantal cliënten

5 90

-9

9

3

84

78

-8

-8

-7 7

-7 1

72

60

54

66

5

-5

-6

9

3 -5 48

42

-4 7

-4 1 36

5 -3 30

-2 9 24

18 -2 3

12 -

6-

7,5

17

11

10,00 0

Leeftijd

man vrouw

5,0

Gokcliënten

5

9

84

90

-8

-9

3

-8

78

72

-7 7

-7 1

66

5

60

-5

-6

9

3

-5

54

42

48

-4 7

1

36

-4

5

30

-3

9

-2

24

18

-2

3

-17

12

6-

11

Gokken is in 2008 de primaire problematiek van 206 cliënten. Het aandeel van 2,5 gokcliënten in de totale verslavingszorgpopulatie (middelencliënten + gokcliënten) verandert in de loop der jaren nauwelijks en ligt op 4%. Gokcliënten zijn 0 over het algemeen mannnen (83%). Alleen in de leeftijdscategorie 54-59 jaar vormen vrouwen de meerderheid. De grootste groep gokcliënten bevindt zich Leeftijd in de leeftijdcategorie 24-47 jaar. Van de cliënten met gokproblematiek is ruim een vijfde jonger dan 30 jaar. 50,0

vrouw

25,0

Gokcliënten ingedeeld naar leeftijd en geslacht 12,5 45 50,040

5 90

-9

9

3

-8 84

78

-8

-7 7

-7 1

72

65

66

9

60 -

3

-5

-5

54

-4 7 42

48

-4

1

5 -3

36

9

30

24

-2

-2

3

-17

18

12

6-

37,5 30

11

0 35

Leeftijd

25

man vrouw

25,0 20

15 12,5 10

5

5 -9 90

9 -8 84

83 78 -

-7 7 72

-7 1 66

5

59

-6 60

54 -

3 -5 48

-4 7 42

1 -4 36

35 30 -

24 -2 9

-2 3 18

-17 12

11

0 0

6-

Aantal cliënten

Figuur 3.11

Aantal cliënten

De verschillende vormen van gokken, zoals kansspelen op internet, fruitauto37,5 maten, en paardenraces, worden niet in USER bijgehouden. Daar kunnen man daarom geen uitspraken over worden gedaan.

Leeftijd

79

2009

0,60

Aandeel cliënten VZ

3.1.3 Verslavingszorgcliënten per regio 0,45

Alcohol Opiaten Cocaïne

Cannabis Het0,30volgende valt te zeggen over de spreiding van de middelenproblematiek Amfetamine in 2008 over de drie regio’s: Oost (Achterhoek en Liemers), Midden (Arnhem XTC en 0,15 omgeving en West-Veluwe) en Zuid (Nijmegen en omgeving, Rivierenland Overig o.a. GHB en de gemeenten Mook, Middelaar en Gennep). 0 2004

Figuur 3.12

2005

2006

2007

Jaar

2008

Ingeschreven verslavingszorgcliënten 2008, ingedeeld naar primaire problematiek en regio 70% 0,700


60% 50%

Alcohol

0,525

Opiaten

40%

Cocaïne Cannabis

0,350

30%

Amfetamine XTC

20%

0,175

10% 0 0%

Midden Midden

Oost Oost

Zuid

Zuid

Regio Oost heeft ten opzichte van de twee andere regio’s significant2 meer alcoholcliënten. Regio Midden kent significant meer opiaatcliënten én significant meer cocaïnecliënten dan de regio’s Oost en Zuid, De cannabis- en amfetaminecliënten zijn niet helemaal gelijk over de regio’s verdeeld, maar deze verschillen zijn niet significant.

(stad of platteland)


0,800

0,638

Stedelijk Platteland

0,475

0,313

2 Een significant verschil is een verschil dat met een grote mate van zekerheid niet aan het toeval is toe te schrijven (p < 0.05 bij een statistische Chi-toets).

Am

fe ta

XT C

m

in

e

bi s na Ca n

ne aï Co c

ia te n Op

Al co h

80

ol

0,150

0 Midden

Oost

Zuid

2009

Verder is gekeken naar een mogelijk verband tussen primaire problematiek en een stedelijke of plattelands-leefomgeving (zie figuur 3.13). Woonplaatsen met een bevolkingsdichtheid van meer dan 1.000 inwoners per vierkante kilometer gelden als stedelijk (CBS, 2006). Uit deze analyse blijkt dat in de plattelandsgebieden significant meer cliënten wonen met alcoholen amfetamineproblematiek. In de stedelijke gebieden wonen significant meer opiaat- en cocaïnecliënten.

(stad of platteland)

Figuur 3.13

Verdeling verslavingszorgcliënten, ingedeeld naar primaire problematiek en type leefomgeving (stad of platteland) 90% 80%

0,800


70%

60%

0,638

Stedelijk

50%

Platteland

40%

0,475

30%

20% 0,313

10%

in am Am

fe t

XT C

e

s bi na Ca n

ne aï Co c

n ia te Op

Al

co h

ol

0% 0,150

3.2 Cliënten Maatschappelijke Opvang (MO) De maatschappelijke opvang van IrisZorg biedt onderdak, begeleiding en steun aan mensen die thuisloos zijn en (tijdelijk) niet in staat zich zelfstandig in de maatschappij te redden. Dit onvermogen kan het gevolg zijn van een crisis, maar ook van een combinatie van psychische, sociale en maatschappe0,900 lijke factoren die al langere tijd spelen. Percentage cliënten VZ

Alcohol In0,675 Clever, het systeem dat IrisZorg gebruikt voor de gegevensregistratie van Opiaten haar MO-cliënten, wordt bijgehouden of een cliënt al dan niet een verslaCocaïne vingsindicatie heeft. Een verslavingsindicatie betekent dat er signalen of Cannabis 0,450 gegronde vermoedens zijn dat betreffende cliënt verslavingsproblemen Amfetamine heeft. XTC Het is echter geen harde indicatie zoals bij de intake bij de verslavingszorg 0,225 GHB plaatsvindt. Gegevens over primaire en secundaire verslavingsproblematiek worden niet in Clever geregistreerd. 0

jun-29 30-53 54-77 78-95 Wat betreft de MO-cliënten kunnen op grond van Clever dus alleen uitspraken Leeftijd worden gedaan over het aantal en het percentage jongeren en jongvolwassenen met een verslavingsindicatie.

81

2009

In 2008 maken in totaal 5.414 mensen gebruik van de maatschappelijke opvang van IrisZorg. Figuur 3.14 geeft de verdeling van de cliënten weer over de verschillende voorzieningen van de maatschappelijke opvang.

Figuur 3.14

MO-cliënten ingedeeld naar type voorziening 15%

crisisopvang

11%

40%

begeleid wonen woonvoorzieningen

9%

nachtopvang outreachende mo

15%

crisisopvang

11%

16%

9%

40%

dagopvang begeleid wonen woonvoorzieningen 9%

nachtopvang outreachende mo dagopvang

Leeftijd en geslacht

16%

9%

600

MO-cliënten ingedeeld naar leeftijd en geslacht 400

man

800 800

vrouw

200

Aantal cliënten MO

Figuur 3.15

Aantal cliënten MO

Figuur 3.15 geeft inzicht in de leeftijdsopbouw van de MO-cliëntenpopulatie in 2008. Ruim een derde deel van de MO-cliënten is jonger dan 30 jaar. Een op de zeven cliënten is minderjarig. Net als in de verslavingszorg, bestaat het 800 merendeel van de cliënten in de maartschappelijke opvang uit mannen (65%).

600 600

0

400 400

0-19

20-29

30-39

40-49 50-59 Leeftijd

60-69

70-79

> 84

man vrouw

200 200

82

75

00

0-19

20-29

30-39


60-69

70-79

> 84

50

man vrouw

100 25

Aantal cliënten MO

Aantal cliënten MO

100

75 0 50

14-19

20-29

30-39

40-49

50-59

Leeftijd

60-69

70-79

> 80

man vrouw

25

2009

800

Aantal cliënten MO

600 Verslavingsindicatie

Van de MO-cliënten hebben 417 personen (9%) een indicatie voor verslavings400 Van deze groep is ongeveer een kwart (98 cliënten) jonger dan 30 jaar en zorg. man 6% (24 cliënten) is tussen de 14 en 19 jaar oud. In vergelijkingvrouw met de totale 200 populatie MO-cliënten zijn in de groep cliënten met een verslavingsindicatie de mannen met 88% oververtegenwoordigd. 0 0-19

30-39


60-69

70-79

> 84

MO-cliënten met verslavingsindicatie ingedeeld naar leeftijd en geslacht 100 100

Aantal cliënten MO

Figuur 3.16

20-29

7575

5050

man vrouw

2525

00 14-19

20-29

30-39

40-49

50-59

Leeftijd

60-69

70-79

> 80

Trends

Omdat dit de eerste keer is de gegevens van maatschappelijke opvang in Tendens zijn opgenomen, is het niet mogelijk om trends aan te geven.

83

Percentage cliënt

2009

Cocaïne Cannabis

0,350

Amfetamine XTC

0,175

3.3 Samenvatting en discussie 0

Midden

Oost

Zuid

Hier vatten we de belangrijkste cliëntenkenmerken en ontwikkelingen in de cliëntenpopulatie in de afgelopen jaren nog eens samen. Het gaat hier om kenmerken en ontwikkelingen van en in de populatie verslavingszorgcliënten van IrisZorg. Wat betreft de MO-cliënten zijn de gegevens nog te summier en kunnen er nog geen trends worden bepaald.

Aantallen

ing (stad of platteland)

Alcohol staat nog altijd om nummer één. Het is de primaire problematiek van meer dan de helft van de verslavingszorgcliënten met middelenproblematiek. Problematisch gebruik van opiaten en cannabis wordt door respectievelijk 18en 14% van de cliënten als hun grootste probleem genoemd.


Voor het tweede achtereenvolgende jaar neemt de groep cannabiscliënten (14%) een hogere plaats in op de probleemrangorde dan de groep met cocaïneproblemen (12%). Net als voorgaande jaren blijven speedcliënten staan op 0,800 een aandeel van 2%. Voor de eerste keer komt GHB met 0,8% als primaire problematiek vaker voor dan XTC (<0,5%). 0,638 Stedelijk Platteland

0,475 Het aantal gokcliënten blijft constant op 4% van de totale verslavingszorgpopulatie van IrisZorg (middelencliënten, gokcliënten en cliënten met overige problematiek). 0,313

Leeftijd 0,150

Figuur 3.17

in

am

Am

fe t

XT C

e

s

bi

na

Ca n

ne

aï

Co c

n

ia te

Op

Al

co h

ol

Net als in 2007 hebben in 2008 relatief veel jonge cliënten (< 30 jaar) problemen met cannabis, speed en XTC. Jongeren hebben ook een groot aandeel in de GHB-problematiek die in voor het eerst in Tendens 2008 afzonderlijk werd geanalyseerd. Cannabis is voor het tweede achtereenvolgende jaar het voornaamste probleem voor cliënten onder de 18 jaar. Voor cliënten van 54 jaar en ouder vormt alcohol nog steeds het belangrijkste probleem (zie figuur 3.17).

Verslavingszorgcliënten ingedeeld naar primaire problematiek en leeftijd 90% 0,900


80% 70%

Alcohol

0,675

60%

Opiaten Cocaïne

50%

Cannabis

0,450

40%

Amfetamine

30%

XTC

0,225

GHB

20% 10% 0 0%

84

0-29 jun-29

30-53 30-53

Leeftijd

54-77 54-77

78-95 78-95

2009

Geslacht

Zoals al jaren het geval vormen mannen de meerderheid in (vrijwel) alle leeftijdscategorieën binnen alle probleemcategorieën. Een uitzondering hierop vormt de leeftijdsgroep van 54-59 bij de gokcliënten. In deze categorie vormen vrouwen de meerderheid, zij het een kleine. In 2007 overvleugelden de jonge meiden (< 18 jaar) nog hun leeftijdgenoten bij de cliënten met alcohol als primaire problematiek. In 2008 zijn ook in deze leeftijdscategorie de jongens weer in de meerderheid.

Secundaire problematiek

De combinatie van opiaatgebruik met cocaïne als secundaire problematiek werd in 2008 het vaakst geregistreerd. De combinaties van alcohol met cocaïne en alcohol met cannabis komen daarnaast veel voor. In de niet-stedelijke gebieden in Gelderland komt de combinatie van alcohol als primaire problematiek en speed als secundaire relatief vaak voor. De combinatie opiaten met cocaïne is vooral een stedelijk fenomeen. Ten opzichte van 2007 zijn hierin geen verschuivingen opgetreden.

3.3.1 Discussie In dit hoofdstuk zijn met name de geregistreerde gegevens verwerkt van de verslavingszorgcliënten van IrisZorg. Het gaat hierbij dus om mensen die professionele hulp hebben gezocht voor hun eigen problematische gebruik of dat van een naaste. Aangenomen mag worden dat de werkelijke problematiek in Gelderland vele malen groter is. Dit geldt vooral voor problematisch alcoholgebruik. Uit de literatuur is bekend dat van de problematische drinkers ongeveer 3% hulp zoekt, tegenover 33% tot 63% van de gebruikers die problemen hebben met het gebruik van opiaten (Ouwehand et al, 2005). Een stijging (of daling) van het aantal cliënten met en specifieke primaire problematiek wil bovendien niet altijd zeggen dat het gebruik van het betreffende middel ook daadwerkelijk is toe- (of af-)genomen. Een dergelijke ontwikkeling kan ook betekenen dat het gedrag (bijvoorbeeld veel drinken, of GHB-gebruik) eerder en vaker als probleem wordt (h)erkend, onder andere dankzij meer openheid over het betreffende middel in de samenleving. Gebruikers met problemen, of mensen die hen nabij staan, kunnen hierdoor eerder geneigd zijn de hulpverlening in te schakelen.

85

2009

4

REGIONALE EN LANDELIJKE ONTWIKKELINGEN

In dit hoofdstuk bespreken we actuele onderzoeksgegevens en beleidsontwikkelingen die meer inzicht geven in de trends op het gebied van alcoholen drugsgebruik in Nederland als geheel en Gelderland in het bijzonder. Bij de eerste vier onderzoeken die we hierna behandelen (alcoholvergiftiging onder de 16 jaar, rijden onder invloed, rookverbod in de horeca, drugs in het studentenleven) bekijken we naast de landelijke situatie ook specifiek de regionale. Van de overige vier onderwerpen (middelengebruik jongeren in Europees perspectief, alcoholmatigingsbeleid, overmatig internetgamen, GHB-verslaving) schetsen we de landelijke tendensen.

4.1 Alcoholvergiftiging onder de 16 jaar Het alcoholgebruik van Nederlandse scholieren blijft een probleem. Dit blijkt onder meer uit de registratie van het aantal jongeren dat in 2008 met een alcoholvergiftiging in een Nederlands ziekenhuis is opgenomen (STAP, 2009). Het aantal meldingen van de kinderartsen in de ziekenhuizen is landelijk met 13% gestegen, van 297 in 2007 naar 337 in 2008. In Gelderland is de toename opvallend groot. Werden in het werkgebied van IrisZorg in 2007 nog zeven kinderen met alcoholvergiftiging geregistreerd, in 2008 zijn dat er zestien: een toename van 112%. Niet onderzocht is of de stijgingspercentages mogelijk (ook) het gevolg zijn van een toegenomen alertheid van de kinderartsen alcoholvergiftiging te registreren. Van de 337 geregistreerde gevallen in 2008 is de gemiddelde leeftijd 15 jaar. De verdeling jongens en meisjes is nagenoeg gelijk. Een ruime meerderheid (84%) is van Nederlandse afkomst. Zoals mag worden verwacht worden de meeste kinderen met een alcoholvergiftiging (57%) ‘s nachts of ’s avonds in het weekend binnengebracht. Een aanzienlijk deel moet zich echter ook op andere dagen en tijdstippen onder behandeling laten stellen. 86

2009

Het gemiddelde promillage bij opname is 1,9 (is ongeveer 10 glazen). De jongeren blijken vaak meerdere soorten alcoholhoudende dranken na elkaar te hebben gedronken, vooral thuis of bij vrienden. Ze komen aan de drank via vrienden, supermarkt en/of slijterij of hun ouders.

4.2 Rijden onder invloed van alcohol Het ministerie van VenW laat jaarlijks onderzoek verrichten naar alcoholgebruik onder weggebruikers (ministerie van VenW, 2009). Sinds begin 2006 wordt er in dit verband wettelijk onderscheid gemaakt tussen ervaren en beginnende bestuurders.

Ervaren bestuurders

Bestuurders die tenminste vijf jaar in het bezit zijn van een rijbewijs worden aangemerkt als ervaren. Voor deze groep geldt een alcoholpromillage van 0,5 in het bloed. Daarboven mag een ervaren bestuurder niet meer aan het verkeer deelnemen. Vanaf 2002 daalde het percentage overtreders van de 0,5‰-limiet. In 2006 is aan die daling een eind gekomen. Landelijk ligt dit percentage nu op bijna 3%. Gelderland volgt deze trend, alleen ligt het percentage overtredingen met 1,7% (2008) structureel lager. Het aandeel overtreders met een promillage van 1,3 of hoger is landelijk al jaren stabiel en ligt rond de 0,5%. In Gelderland komt het aandeel van deze overtreders al een paar jaar lager uit. In 2008 was het aandeel 0,3%. Het is zowel landelijk als regionaal een relatief kleine groep die echter verantwoordelijk is voor een onevenredig groot deel van de alcoholgerelateerde ongevallen Ongeveer twee keer zo veel mannen als vrouwen overtreden het alcoholverbod in het verkeer. Van de overtreders zijn de meeste mannen (4%) én vrouwen (2%) te vinden in de leeftijdscategorie van 35-49 jaar. Het merendeel van de aangehouden overtreders (57%) komt uit een horecagelegenheid, ruim een kwart (27%) is afkomstig van vrienden of van thuis.

Beginnende bestuurders

Bestuurders die hun rijbewijs korter dan vijf jaar hebben, gelden sinds 2006 voor de wet als beginnend. De alcohollimiet waarboven men niet meer aan het verkeer mag deelnemen, ligt voor beginnende bestuurders op 0,2‰. Landelijk is het aandeel overtreders onder beginnende bestuurders in 2008 licht gedaald ten opzichte van 2007: van iets boven de 5% naar iets onder de 5%. Gelderland laat een veel grotere daling zien. Het aandeel overtreders in deze categorie zakte regionaal van ruim 4% naar 3%. 87

2009

De landelijke daling komt, zowel bij mannen als bij vrouwen, helemaal voor rekening van de categorie lichte overtreders (van 0,2 tot 0,5‰). Op grond van de percentages lijkt het alsof beginnende bestuurders vaker onder invloed rijden dan ervaren bestuurders. Het hogere percentage overtredingen is echter geheel toe te schrijven aan de lagere limiet. Houdt men een limiet van 0,5‰ aan, dan zouden in 2008 beginnende bestuurders met 2,6% zelfs minder vaak in overtreding zijn dan ervaren bestuurders met 2,9%. Opvallend is dat beginnende bestuurders van 25 jaar en ouder veel vaker de fout in gaan (8%) dan beginnende bestuurders tot 25 jaar (4%). Ook onder beginnende bestuurders is het percentage overtreders onder mannen (5,6%) veel hoger dan onder vrouwen (3%).

4.3 Het rookverbod in horeca en coffeeshops In de Nederlandse horeca – inclusief de coffeeshops – geldt sinds juli 2008 een wettelijk rookverbod. In de binnenruimtes waar personeel aanwezig is, mag niet meer worden gerookt. Roken van tabak is nog wel toegestaan in aparte rookruimtes en op open terrassen.

Nederlandse horeca

In de periode tussen het najaar van 2008 en het voorjaar van 2009 heeft de Voedsel- en warenautoriteit in 25 gemeenten ruim 600 horecagelegenheden bezocht om de naleving van het rookverbod te onderzoeken (VWA 2009). Het blijkt dat 90% van de horecaondernemers aan de wettelijke eisen voldoet. Het merendeel van de horecagelegenheid heeft een volledig rookverbod ingesteld. Daarnaast heeft ruim 7% een aparte rookruimte ingericht. Bij de cafés en disco’s is dit aandeel hoger (14%). Overigens bleek in een kwart van de gevallen dat de aparte rookruimten in deze gelegenheden niet daadwerkelijk zijn afgesloten. In het najaar van 2009 is nog niet precies duidelijk wat het rookverbod voor horecagelegenheden zonder personeel betekent. Verschillende horecazaken zonder personeel hebben procedures aangespannen om niet aan het rookverbod te hoeven voldoen. Tot nu toe is dit één horecagelegenheid in Nederland gelukt. Vooralsnog mag hier dan ook gerookt worden.

Gelderse coffeeshops

Zowel de coffeeshopbranche als verschillende verslavingszorginstellingen voorzagen negatieve consequenties van het rookverbod voor tabak (Tendens 2008). De grootste vrees was dat de meeste eigenaren geen aparte rookruimte in hun shop zouden inrichten. De coffeeshop zou daarmee worden gereduceerd tot afhaalcentrum en de gebruikers zouden weer overal en nergens gaan blowen. De veldwerkers zouden het zicht op de problematische 88

2009

gebruikers verliezen en minder kans krijgen voorlichting te geven over de risico’s van cannabisgebruik. Verder werden het ontstaan nieuwe criminele circuits en een toename van overlast als mogelijk negatieve consequenties voorzien en, last but not least, zouden veel coffeeshops vanwege het rookverbod niet meer aan alle AHOJG1-gedoogcriteria kunnen voldoen. In het voorjaar van 2009 heeft IrisZorg bij tien Gelderse coffeeshops een mondelinge enquête afgenomen om de eerste ervaringen van de branche met het rookverbod te peilen. In de coffeeshops die meewerkten, blijkt cannabis gebruikt te mogen worden. De shops verkopen ook drank en eten, variërend van blikjes fris uit de koelkast tot een vrij uitgebreide menukaart. In vier coffeeshops is een aparte rookruimte aanwezig (binnen of op open binnenplaats), of is deze in aanbouw. Een paar shops verwijzen hun klanten voor het roken of blowen met tabak naar de rookruimte. Het roken van pure cannabis, of van cannabis met een tabaksvervanger, is daar wel toegestaan in de zaak zelf. Een volgende shop maakt geen onderscheid tussen puur en ‘met tabak’, dus roken mag daar alleen in de rookruimte. Enkele andere coffeeshops hebben verkoop- en rookruimte omgedraaid. De verkoop van cannabis vindt in deze shops juist plaats in een kleine aparte ruimte, terwijl een grotere ruimte in gebruik is als rookruimte. Twee shops hebben geen aparte rookruimte. Blowen én roken doen de klanten binnen in de algemene ruimte, in tegenwoordigheid van het personeel. Hiermee overtreden deze shops de wet. Een medewerker van een van deze shops gaf aan niets van een rookverbod te weten. Drie van de tien coffeeshops (met een rookruimte), constateren een toename van overlast door blowen op straat. De betreffende bedrijfsleiders zijn bang daardoor hun vergunning kwijt te raken en spreken hun klanten op de overlast aan. Bedrijfsleider coffeeshop 4: ‘Dan heb ik liever dat ze binnen roken, dan op straat.’ Dezelfde gedachte zit achter een bordje in een andere coffeeshop, met de mededeling dat er in het naburige park niet geblowd mag worden. Dit is overigens een van de twee shops die zich niet aan het rookverbod houden. Twee geënquêteerden antwoorden bevestigend op de vraag of er sprake is van een omzetdaling. Die geldt echter alleen voor het horecagedeelte en niet voor de verkoop van cannabis. Voor zeker één bedrijfsleider was dit de reden een rookruimte in te richten. Na het ingaan van het rookverbod blijven klanten minder lang in de coffeeshop hangen. Volgens een verkoper komt dit mogelijk omdat het in de rookruimtes minder gezellig is. In de shops die zich niet aan het rookverbod houden lijkt ook verder alles bij het oude te blijven; zij zien de overlast niet toenemen en de omzet niet dalen. 1 A: geen affichering, H: geen verkoop harddrugs, O: geen overlast, zoals geluidsoverlast, J: geen verkoop onder de 18 jaar, G: geen verkoop van grote hoeveelheden (> 5 gram).

89

2009

Bij het merendeel van de geënquêteerde coffeeshops (7) is de Voedsel- en warenautoriteit niet langs geweest om de naleving van het rookverbod te controleren. De controles van coffeeshops worden overigens bemoeilijkt door het feit dat een inspecteur een joint die iemand rookt niet uit elkaar mag halen, aldus een bedrijfsleider. Het is dus moeilijk vast te stellen of er cannabis met tabak, of met een tabaksvervanger wordt gerookt.

4.4 Drugs in het Nijmeegse studentenleven In opdracht van VOX, het onafhankelijk magazine van de Radboud Universiteit Nijmegen, deed ResearchNed onderzoek naar het drugsgebruik van de 17.000 Nijmeegse studenten (VOX, 2008). Meer dan een kwart (28%) van de 548 studenten die de enquête van ResearchNed hebben ingevuld, had het afgelopen jaar drugs gebruikt. Meestal betrof dit hasj en wiet (85%). Een kleine groep studenten gaf aan ook uitgaansdrugs als XTC (8%) of cocaïne (3%) te gebruiken. Studenten aan de faculteiten managementwetenschappen en sociale wetenschappen zijn de grootste gebruikers. Van de managementwetenschappers in de steekproef gaf 23% aan het afgelopen jaar te hebben gebruikt. Bij sociale wetenschappers in spe was dat 21%. Onder studenten letteren en rechten ligt dit percentage onder de 10%. Ook de categorie ‘ooitgebruikers’ laat grote verschillen zien. Bijna de helft van de aankomende managementwetenschappers heeft ooit drugs gebruikt terwijl dat percentage bij medische en rechten-studenten zo’n 12% is. Er zijn signalen die er op wijzen dat het drugsgebruik in de loop van de studietijd toeneemt, maar ook dit lijkt niet in gelijke mate voor alle faculteiten op te gaan.2 Het lidmaatschap van een studentenvereniging, zoals Carolus Magnus of Ovum Novum, heeft geen relatie met actueel drugsgebruik. Studenten die lid zijn van een vereniging drinken veel meer, maar het percentage drugsgebruikers is bij leden en niet-leden hetzelfde. Leden van studentenverenigingen gebruiken wel intensiever dan niet-leden: 11% van de leden zegt enkele keren per week te gebruiken tegen 4% van de niet-leden. Ook experimenteren studenten die lid zijn van een studentenvereniging vaker met nieuwe drugs (37%) dan niet-leden (27%). Met de activiteit studeren zelf lijkt het druggebruik weinig te maken te hebben. Slechts een enkeling gebruikt drugs om beter te kunnen studeren.

2 Omdat niet precies bekend is hoeveel studenten per faculteit aan de enquête hebben meegedaan, kan het geschetste beeld enigszins vertekend zijn. 90

2009

4.5 Middelengebruik Nederlandse vs Europese jongeren Nederlandse scholieren staan in Europa nog steeds in de top tien van stevige drinkers (Hibell et al, 2009). Dit blijkt uit het internationaal onderzoek van het European School Survey Project on Alcohol and other Drugs (ESPAD) onder 15- en 16-jarige scholieren uit verschillende Europese landen. Bijna een kwart (24%) van de Nederlandse scholieren geeft aan in de maand voorafgaand aan het onderzoek meer dan tien keer alcohol te hebben gedronken, tegenover 10% van alle Europese jongeren. Vos (2009) stelt vast dat ‘indrinken’ nog steeds populair is onder jongeren. Net als in 2005 drinkt 37% van de geïnterviewde jongeren in voordat ze naar een schoolfeest gaan. In 67% van de gevallen gebeurt dat thuis, 24% drinkt in op straat of op een hangplek. Het percentage Nederlandse jongeren dat ooit cannabis heeft gebruikt is 28%. Dit ligt aardig boven het Europese gemiddelde van 19%. Dezelfde verhouding zien we voor ‘blowen in de laatste vier weken’: 15% van de Nederlandse jongeren deed dat, tegenover 7% van de Europese jongeren. Nederland is hiermee gestegen van de twaalfde naar de vijfde plaats. Dit lijkt overigens niet te liggen aan gestegen cannabisgebruik in Nederland. Een paar landen die in 2003 qua cannabisgebruik onder jongeren nog hoog scoorden, laten in 2007 een forse daling zien. Wat betreft roken, nemen Nederlandse jongeren een middenpositie in. Het percentage Nederlandse 15- en 16-jarigen dat zegt meer dan veertig keer te hebben gerookt is 24%, nauwelijks hoger dan het Europese gemiddelde van 22%. Van de Nederlandse scholieren zegt 31% voor het eerst op 13-jarige leeftijd of jonger een sigaret hebben geprobeerd. Voor Europa ligt dit percentage op 36%.

4.6 Alcoholmatigingsbeleid Schoolfeesten vaker alcoholvrij

Om alcoholmisbruik onder jongeren aan te pakken, worden elk jaar nieuwe initiatieven genomen. Zo zijn er steeds meer middelbare scholen die alcoholvrije schoolfeesten organiseren. Uit onderzoek van De Bos (2009) blijkt dat 37% van de onderzochte scholen alcoholvrije schoolfeesten geven. In 2004 was dit nog 24% (Mulder, 2005). Verschillende politieke partijen sturen er op aan dat meer scholen blaastests gaan gebruiken, zodat leerlingen die met een slok op bij een (alcoholvrij) schoolfeest naar binnen willen, naar huis kunnen worden gestuurd. Van de 43 door De Bos onderzochte scholen maken vier scholen al gebruik van alcoholtesters.

91

2009

Legitimatieplicht opgerekt tot 20 jaar

Sinds 2 maart 2009 geldt een nieuwe legitimatieplicht voor de verkoop van alcohol en tabak aan jongeren. Jongeren tussen de 16 en 20 jaar die alcohol of tabak kopen, wordt gevraagd klaar te staan met hun legitimatie. Voor een verkoper is het ondoenlijk om alleen op grond van het uiterlijk van een jonge klant te bepalen of die jonger of ouder is dan 16. De nieuwe legitimatieplicht geeft die zekerheid wel. De invoering van deze regeling is ondersteund met de campagne: ‘Nog geen 20? Laat je legitimatie zien!’. Naast televisiespots werden daarbij ook flyers en posters in de supermarkten ingezet. Steeds meer gemeenten laten jongeren controleren of de betrokken winkels zich aan de legitimatieplicht houden.

Drankhokken en -ketenbeleid

Verschillende Nederlandse gemeenten, onder meer in de Gelderse Valleiregio, uiten al enige jaren hun bezorgdheid over overmatig alcoholgebruik van jongeren in drankhokken en -keten. Sommige gemeenten hebben daarvoor inmiddels beleid ontwikkeld, variërend van het stellen van regels via een vergunningenstelsel (beperkt alcoholgebruik, brandveiligheid enzovoort) tot het volledig verbieden van de keten. Om de betrokken gemeenten bij de beleidsvorming op dit punt te ondersteunen ontwikkelt het ministerie van Binnenlandse Zaken momenteel een handleiding voor een lokale aanpak. Het uitgangspunt is een gemeente die duidelijke regels stelt rond veilig uitgaan in dergelijke keten en goede afspraken maakt over de handhaving van de regels. Regels en handhavingsafspraken worden besproken tijdens bijeenkomsten met de betrokken jongeren en hun ouders. Op die bijeenkomsten creëert de gemeente draagvlak voor de regels en de jongeren krijgen tips voor het veiliger maken van hun eigen hok of keet. De handleiding verschijnt in de loop van 2009. IrisZorg is al begonnen met het organiseren van draagvlakbijeenkomsten.

4.7 Overmatig internetgebruik en gamen Internetten en gamen zijn de laatste decennia een geliefd tijdverdrijf geworden, zowel voor volwassenen als voor jongeren. Niet lang na de opkomst van het internet werd echter ook de term compulsief internetten geïntroduceerd: het moeite hebben te stoppen met internetten, het ervaren van problemen als gevolg daarvan, en het continue met internet bezig zijn – ook als men niet achter de pc zit (Rooij et al, 2008). In 2006 en 2008 voerde onderzoeksbureau IVO de Monitor Internet en Jongeren uit bij leerlingen van klas 1 en 2 in het voortgezet onderwijs (Rooij et al, 2008). De virtuele wereld is sterk in beweging. 92

2009

Internetten

Veel meer jongeren hebben in 2008 toegang tot internet op hun eigen kamer. Ouders hebben daardoor in de loop der jaren meer en meer het toezicht verloren op het surf-, communicatie- en gamegedrag van hun kinderen. Jongeren brengen veel door op het internet, gemiddeld zo’n twee uur per dag, vijf dagen per week. Naarmate de jongeren ouder worden, doen ze het vaker en iets langer per keer. Jongeren zien internet vooral als middel om met anderen te communiceren, bijvoorbeeld via voortdurend aan populariteit winnende online gemeenschappen als Hyves. Daarmee heeft internet een duidelijke sociale functie. Bij jongeren staat internet nummer twee op de lijst van meest geliefde vrijetijdsbestedingen, na contact met de familie, maar boven alle andere hobby’s.

Compulsief internetten

Opvallend is dat het compulsieve internetgebruik onder Nederlandse jongeren tussen 2006 en 2008 is gedaald van ruim 4% naar ruim 3%. Dat betekent naar schatting nog steeds bijna 13.000 jongeren van 13 en 14 jaar die meer tijd aan het internet besteden dan ze eigenlijk zouden willen. Het aandeel jongeren met een allochtone achtergrond in de groep compulsieve internetters is gegroeid. Het aantal internetaansluitingen bij niet-westerse allochtonen is recent sterk toegenomen, maar mogelijk is bij allochtone jongeren nog sprake van een beginnerfascinatie, die bij autochtone jongeren inmiddels is weggeëbd. Ook het compulsief internetgebruik onder lager opgeleide jongeren is toegenomen. Compulsief internetten gaat relatief vaak samen met psychosociale problemen, zoals eenzaamheid, depressieve gevoelens, sociale angst en lage zelfwaardering. Het internetgedrag hoeft niet de oorzaak te zijn van deze problemen. Het komt ook voor dat de psychosociale problematiek voorafgaat aan het compulsief internetgebruik.

Online gamen en compulsief internetten

Voor velen is online gamen een vorm van amusement. Gamen kan zelfs positieve effecten hebben, zoals het ontwikkelen van probleemoplossende vaardigheden (Anonymous, 2007; Durkin & Barber, 2002; Vorderer & Bryant, 2006). Games worden ook succesvol toegepast in therapieën en bij leerondersteuning (CSPH, 2007) Er bestaat echter verband tussen het spelen van online games en het ontwikkelen van compulsief internetten. Jongeren die online games spelen, zijn hier veel meer tijd aan kwijt dan jongeren die andere speltypen, zoals videogames (Wii, DS), spelen. Een mogelijke verklaring is dat online games vaak geen einde hebben en gespeeld worden met een vaste en hechte groep spelers. 93

2009

Hoewel daarvan alleen de virtuele identiteit bekend is, is de sociale component groot. (De Rooij et al, 2008). Vooral jongens voelen zich aangetrokken door de virtuele wereld van de online games . Voor de overgrote meerderheid van de dagelijkse gamers heeft gamen geen negatieve psychologische gevolgen, maar 1% van de jongeren tussen12 en 16 jaar is niet in staat om met de verleidingen van de virtuele wereld om te gaan. Het signaleren van deze gameverslaafde jongeren is lastig omdat ze zich weinig in het openbare leven bewegen.

Hulpvragen internetgebruik

Internetverslaving is inmiddels een erkend nieuw type verslaving binnen de verslavingszorg en de eerstelijnshulpverlening, zo blijkt uit een ander onderzoek van het IVO (Meerkerk et al, 2008). Uit cliëntgegevens van verslavingszorginstellingen zoals IrisZorg, blijkt dat hulpvragen rond compulsief internetgebruik vooral gaan over gameverslaving met verslaving aan internetporno als tweede (Meerkerk et al, 2009). De leeftijd van deze cliënten varieert sterk, van 13 jaar tot achter in de 30. Bij de hulpzoekende jongeren is compulsief internetten meestal een op zichzelf staand probleem. Bij oudere hulpvragers spelen soms ook de middelen als cannabis en alcohol een rol. Per maand melden zich gemiddeld tussen de één en tien cliënten met een internetverslaving bij de verslavingszorg. De hulpvragers kampen met depressieve klachten, sociale angst en een gebrek aan sociale vaardigheden. Gamen is voor hen een vlucht uit de afschrikwekkende reële wereld naar een mooiere en beter controleerbare virtuele wereld.

4.8 GHB als nieuwe verslaving In het IVO-onderzoek naar nieuwe verslavingen in Nederland (Meerkerk et al, 2009), komt ook het middel GHB naar voren. De omvang is nog beperkt, maar het aantal aanmeldingen van cliënten met problematisch GHB-gebruik stijgt opvallend. Gemiddeld gaat het naar schatting per verslavingszorginstelling om enkele tientallen tot honderd cliënten per jaar. Ook in het werkgebied van IrisZorg nam in 2008 het aantal GHB-cliënten toe, bleek uit de cliëntengegevens in hoofdstuk 3. Opvallend is dat sommige verslavingszorginstellingen amper te maken krijgen met GHB-problematiek terwijl instellingen elders in het land juist een explosieve stijging melden. Een aantal verslavingszorginstellingen heeft inmiddels een behandelmethode ontwikkeld die vooral gericht is op het doorbreken van de forse lichame94

2009

lijke afhankelijkheid van GHB. Een onderdeel daarvan is de klinische toediening van het middel in een detoxificatie- en afbouwprogramma. De effectiviteit van dit nieuwe behandelprogramma’s is nog niet onderzocht. Er zijn verscheidene verklaringen voor de toename van GHB-afhankelijkheid (Trimbos, 2009): GHB is relatief goedkoop; gebruikers kennen het grote verslavingsrisico niet; het middel is eenvoudig te gebruiken en gebruik leidt niet tot een kater. Verder zijn de grondstoffen voor GHB gemakkelijk verkrijgbaar en is het middel eenvoudig zelf te maken. Er zijn sterke aanwijzingen dat het gebruik van GHB steeds meer ingeburgerd raakt onder jongeren. Zij beschouwen het als een goedkoop alternatief voor alcohol en andere drugs. Het is niet bekend of deze inburgering ook leidt tot meer incidenten van onvrijwillig gebruik, bijvoorbeeld door GHB stiekem in andermans drankje te gooien. De Drugsinformatielijn3 registreert in ieder geval geen toename van telefoontjes over dit onderwerp (Trimbos-instituut, 2009)

3 Drugsinformatielijn is de telefonische vraagbaak van het Trimbos-instituut voor vragen over drugs en drugsgebruik; werking, risico’s, gebruiksmethode, wettelijke regeling enzovoort. 95

2009

BIJLAGEN

Bijlage pagina Bijlage I Bijlage II Bijlage III Bijlage IV Bijlage V Bijlage VI

Het ABC van de drugs

97

Het ABC van de muziekstijlen

106

De panelmethode

108

Panelmutaties Tendens 2009

112

Schematisch overzicht van de netwerken van panelstudie Tendens 2009

113

Omvang drugsgebruik (%) in de verschillende netwerken van Tendens 2009

116

Literatuurlijst

96

118

2009

BIJLAGE I Het ABC van de drugs In dit drugsalfabet treft u een beschrijving aan van alle middelen die in de tekst van Tendens 2009 worden genoemd, en meer. Absint is een sterk alcoholische drank (60-80% alcohol) met een heldergroene kleur, gemaakt van alcoholische extracten van onder meer de absintalsem. De Absintalsem is een struik van ongeveer een meter hoog, die onder andere in Zwitserland groeit. De plant bevat een vluchtige olie die rijk is aan thujon. Thujon heeft een soortgelijke farmacologische werking als THC, de bekendste werkzame stof in hasj en wiet. Vanwege de bittere smaak wordt absint zelden puur gedronken. Om deze smaak te verzachten worden aan absint anijs of pepermuntblad, koriander en andere kruiden toegevoegd. Omdat het dan nog erg bitter smaakt wordt het tenslotte aangelengd met suikerwater. Hoge doseringen absint kunnen hallucinerend werken. Chronisch gebruik van absint veroorzaakt ernstige hersenbeschadiging gekenmerkt door psychose, hallucinaties en intellectuele aftakeling. De ziekte met deze symptomen werd in de 19de eeuw absinthisme genoemd. Alcohol (ethanol) is een vloeistof die in diverse percentages in verschillende dranken kan voorkomen. Het ontstaat door de gisting van bijvoorbeeld gerst (bier) of druiven (wijn). Alcohol wordt via de maag en dunne darm opgenomen in het bloed. De lever breekt de alcohol af. De werking van alcohol berust op een verdoving van het centrale zenuwstelsel, waardoor tijdelijk de remmingen van het gedrag wegvallen. Ook het reactievermogen en de motoriek verminderen hierdoor. Alcohol kent een groot risico op lichamelijke- en geestelijke afhankelijkheid en tolerantie. De grootste risico’s van overmatig alcoholgebruik zijn – al dan niet herstelbare – schade aan hersenen, lever, alvleesklier en nieren, verminderde potentie en sociale problemen. Alruin (Mandragora Officinarum) is een plant uit de Nachtschadenfamilie. De Wolfskers, Bilzekruid en Doornappel zijn van dezelfde familie. Alruin bevat atropine. Volgens de overlevering was de alruin in de Middeleeuwen een magische plant, die groeide uit het zaad van een onschuldig opgehangen man. Alruin is sterk hallucinerend en net als bij andere planten uit de Nachtschadenfamilie is het gebruik erg riskant. Atropine is ook afkomstig uit planten van de Nachtschadenfamilie (Solanaceae), maar kan ook chemisch worden vervaardigd. Planten uit deze familie zijn wel in tuincentra verkrijgbaar, maar mogen niet in smartshops worden verkocht. In Nederland groeien ook verscheidene soorten in het wild, zoals de Doornappel en het Bilzekruid. Atropine werkt als tripmiddel. Het geeft gezichts- en gehoorshallucinaties. Atropine geeft een verwijding van de pupillen, die dagen kan aanhouden. Het lastige van atropine is dat het heel erg van persoon tot persoon verschilt bij welke dosering zich problemen voordoen. 97

2009

Benzylpiperazine is een stimulerend middel. De effecten zijn vergelijkbaar met amfetamine: verhoogde hartslag, bloeddruk en lichaamstemperatuur. Vooral in de VS wordt deze stof veelvuldig in pillen aangetroffen die als XTC worden verkocht. Bilzekruid (Hyoscyamus Noger) is een één- tot tweejarige plant uit de Nachtschadenfamilie. De Doornappel, Alruin en Wolfskers zijn van dezelfde familie. Bilzekruid bevat diverse stoffen, waarvan atropine de bekendste is. Blauwe Winde (Morning Glory): de actieve bestanddelen bevinden zich in de zaden van de deze sierplant. Het gaat om minstens zes stoffen die men lysergische zuren noemt, of lysergic acid amides (LSA). Deze zijn verwant aan LSD en hebben een gelijksoortige hallucinogene werking. Cafeïne is een stimulerende stof die de concentratie verhoogt en vermoeidheid onderdrukt. Het is te vinden in koffie, thee en cola. In sommige energydrinks zit ook cafeïne. Het is een wit poeder met een bittere smaak. Cafeïne werkt anderhalf tot vijf uur. Cafeïne wordt ook in pilvorm verkocht en soms wordt het toegevoegd aan andere drugs; cafeïne is het meest voorkomende versnijdingmiddel bij amfetamine. Cannabis (hasj en wiet): de belangrijkste werkzame stoffen in cannabis zijn THC, CBD en CB. Hasj is de tot blokken geperste hars van de bloemen van de plant Cannabis Sativa. Wiet bestaat uit de gedroogde bloemtoppen van de vrouwelijke plant. Hasj en wiet zijn softdrugs. Hasjolie is een harddrug. Deze olie is een tinctuur van de THC bevattende delen van de plant. Hasj en wiet kunnen worden gerookt in een pijpje, sigaret ( joint) of waterpijp (blowen). Cannabis kan ook worden gegeten (spacecake) of gedronken (thee). Een relatief nieuwe manier van gebruiken die op roken lijkt, is vaporiseren. Omdat de cannabis hierbij niet verbrandt, komt er geen teer vrij. De stoffen CB en CBD zorgen voor een verdovend effect, de THC voor een hallucinogeen effect. Hasj en wiet versterken de stemming van het moment en zorgen voor een verhoogde fantasie, zin in eten, een lacherig gevoel en een tijdelijke stoornis van het korte termijngeheugen. Cannabis is verder slaapverwekkend. Er zijn medische toepassingen, onder andere bij chemotherapie om misselijkheid tegen te gaan. Bij iemand die niet goed in zijn vel zit, kan cannabis verkeerd vallen. Een te hoge dosis kan heftige angstgevoelens of neerslachtigheid veroorzaken. Lange termijnrisico’s bij roken is schade aan de longen en longkanker. Mensen die veel en vaak cannabis gebruiken kunnen geremd worden in hun ontwikkeling. Daarnaast zijn er aanwijzingen dat er een relatie is tussen cannabisgebruik en het ontstaan van psychische stoornissen zoals depressie, schizofrenie en angst. Hasj en wiet geven geen lichamelijke afhankelijkheid of tolerantie. Wel kan geestelijke afhankelijkheid ontstaan.

98

2009

Cialis bevat de werkzame stof tadalafil. Cialis, een gele pil, wordt in het medische circuit gebruikt bij de behandeling van erectiestoornissen. Het werkt alleen als de man in een staat van seksuele opwinding verkeert. Cialis helpt dan de erectie te verbeteren. De bijnaam ‘weekendpil’ verwijst naar de lange werkingsduur van Cialis, deze kan aanhouden tot 36 uur. Voordeel van deze langdurige werking is dat men de pil niet vlak voor het hebben van seks hoeft in te nemen. Cocaïne is verkrijgbaar als wit poeder of als harde, witte of bruingele brokken (crack, gekookte coke). Cocaïne kan gesnoven en gespoten worden en eventueel gerookt. Wordt de cocaïne gesnoven dan beginnen de effecten na een paar minuten. Deze effecten houden vijftien minuten tot een uur aan. Het roken van snuifcocaïne is niet efficiënt, omdat een groot deel al verbrand is voordat het in de longen komt. Wanneer de cocaïne door een chemisch proces wordt bewerkt tot gekookte coke dan geeft het roken ervan wel een optimaal effect. De werking van gekookte coke is in vergelijking met de snuifcocaïne sneller en explosiever. Binnen dertig seconden wordt de piek bereikt. Het heftig oppeppend effect duurt slechts een paar minuten en verandert al snel in een ‘crash’: opgefokte neerslachtigheid. De stimulerende werking van cocaïne geeft de gebruiker het euforische gevoel alles aan te kunnen. Honger en vermoeidheid verdwijnen en het zelfvertrouwen neemt toe. De lichaamstemperatuur en de hartslagfrequentie stijgen en de pupillen worden groter. Risico’s voor de gezondheid zijn vergelijkbaar met die van amfetamine. Het roken van gekookte coke kan longschade opleveren. Cocaïne en gekookte coke veroorzaken geen tolerantie en lichamelijke afhankelijkheid, maar wel een (grote) geestelijke afhankelijkheid. Zowel bij snuiven als roken is er na gebruik een hunkering naar het middel. Omdat de effecten van gekookte coke heviger zijn wordt ook de hunkering als heviger ervaren dan bij snuiven. Damiana (Turnera Diffusa) is een kleine aromatische plant met gele tot oranjeachtige bloemen. De plant groeit in de tropische delen van Zuid- en MiddenAmerika waaronder Brazilië, Mexico en Californië. Damiana kan worden gerookt of gedronken als thee. Het heeft een reputatie als afrodisiacum. Het psychoactieve effect van Damiana wordt wel vergeleken met dat van cannabis, maar dan milder. Damiana is voor zover bekend niet lichamelijk- of geestelijk verslavend. Doornappel (Datura Stramonium) is een plant met stoffen die nauw verwant zijn aan atropine. Doornappel is verwant aan Bilzekruid, Alruin en Wolfskers, die alle behoren tot de Nachtschade familie (Solanaceae). De bladeren van de Doornappel zijn te roken of men kan er thee van trekken maken. Het middel geeft sterke hallucinaties. Doornappelgebruik brengt grote risico’s met zich mee. De NavajoIndianen hadden een veelzeggende bijnaam voor de plant: ‘imbeciel-maker’. Ephedra was tot april 2004 onder andere verkrijgbaar in de smartshops onder namen als Herbal Ecstasy, Ephedra en Herbal Speed. Ephedra-houdende produc99

2009

ten peppen de gebruiker op en onderdrukken de vermoeidheid. Personen met hart- en vaatziekten lopen in het bijzonder risico wanneer zij het middel gebruiken. Hartkloppingen en verhoogde bloeddruk zijn bekende effecten. Ephedra kan verder leiden tot geestelijke afhankelijkheid. Lichamelijke afhankelijkheid en tolerantie ontstaan niet. Fenacetine was de voorloper van paracetamol en werd in het verleden verkocht als pijnstiller. De stof wordt in het lichaam grotendeels omgezet in paracetamol. Het wordt soms als versnijdingmiddel gebruikt voor cocaïne of amfetamine. Fenacetine is mogelijk kankerverwekkend. Bij chronisch gebruik kan nierschade optreden. Guarañá is een vrucht die ondermeer in Venezuela groeit en in het noordelijke deel van Brazilië. Guarañá bevat een hoog gehalte aan guaranine, een stof met dezelfde chemische samenstelling als cafeïne. In de smartshop is guarañá in pilen poedervorm verkrijgbaar. Guarañá wordt gebruikt als eetlustremmer en als stimulerend middel. GHB staat voor GammaHydroxyButyraat-Boterzuur. Een aantal jaren terug werd het ook wel eens – onjuist – ‘liquid ecstasy’ genoemd. GHB wordt doorgaans als oplossing in flesjes verkocht en soms in poedervorm. De gebruiker mengt de oplossing vaak met frisdrank vanwege de zoute smaak. In kleine hoeveelheden werkt het ontremmend, waardoor de gebruiker zich euforisch voelt. Bij te hoge dosering kan de gebruiker in een vier uur durende coma raken. Het risico hierop is groot, omdat een overdosering nauwelijks groter is dan de ideale dosis. Een ander belangrijk risico is de versterkende werking die de combinatie met alcohol kan uitlokken, hierdoor kan zelfs ademstilstand optreden. Psychische afhankelijkheid kan in sommige gevallen optreden. Ook kan er bij regelmatige gebruikers sprake zijn van tolerantieontwikkeling. De effecten van GHB worden dan iets minder gevoeld. Bij dagelijks GHB-gebruik zal er lichamelijke afhankelijkheid ontstaan (gewenning door sterke tolerantieontwikkeling) en kunnen er ontwenningsverschijnselen zoals slapeloosheid, angst en beven optreden. GHB werd in de media de ‘rapedrug’ genoemd, hoewel alcohol veel vaker bij seksueel misbruik in het spel is. Heroïne is een opiaat, dat via morfine uit ruwe opium wordt bereid. Heroïne ziet eruit als een korrelig (wit, grijs of bruin) poeder. Deze korreltjes kunnen ‘gechineesd’ worden. De heroïne wordt daarvoor op wat aluminiumfolie verhit boven een vlam en de rook wordt opgesnoven. Na oplossing in water kan het ook gespoten worden. Snuiven is ook mogelijk. De verdovende werking veroorzaakt een pijnstillend en ademhalingsremmend effect en een gevoel van euforie. Heroïne dempt negatieve gevoelens zoals pijn en verdriet. Tolerantie en lichamelijke en geestelijke afhankelijkheid treden snel op. Overdosering kent grote risico’s, zoals bewustzijnsverlies en ademstilstand. Door onzorgvuldig spuiten kunnen infectieziektes en spuitabcessen optreden. Vanwege de verdovende werking merken gebruikers soms ziektes niet op, waardoor deze kunnen verergeren. 100

2009

Ibogaïne is afkomstig uit de wortels van een Afrikaanse plant, de Tabernanthe Iboga. In lage dosis kan ibogaïne stimulerend werken. In hoge dosis heeft het een hallucinogene werking. Van ibogaïne wordt beweerd dat het in staat is om een verslaving aan opiaten te doorbreken. Het zou de trek verminderen en onthoudingsverschijnselen tegengaan. Het is niet bekend in hoeverre ibogaïne een effectief afkickmiddel is. Kava kava is een plantaardig ingrediënt afkomstig van de plant Piper Methysticum. Kava kava heeft waarschijnlijk een rustgevend effect. Het wordt gebruikt als alternatief slaap- en kalmeringsmiddel. In verband met het risico op leverbeschadigingen, is de verkoop van kava kava in Nederland en verschillende andere landen sinds 2002 verboden. Ketamine is een dissociatief tripmiddel. Dit betekent dat de gebruiker een scheiding tussen lichaam en geest ervaart, waarbij de trip wordt beleefd in een waanwereld. Kortstondige, maar hevige psychische storingen kunnen optreden, zoals desoriëntatie, levendige en vaak beangstigende dromen en hallucinaties. Ketamine kan geslikt, gesnoven of gespoten worden. Ketamine kan leiden tot geestelijke afhankelijkheid. Lichamelijke afhankelijkheid treedt niet op. Ketamine wordt ook medicinaal gebruikt als narcosemiddel. Khat zijn de blaadjes en takken van de plant Catha Edulis Forsk. De belangrijkste werkzame stof van Khat is cathinon. Khat wordt voornamelijk gebruikt in enkele Arabische en Afrikaanse landen zoals Jemen, Somalië en Kenia. Khat heeft een stimulerende werking, het kan praatzucht, opwinding en een lichte euforie veroorzaken. Overmatig gebruik kan leiden tot stemmingswisselingen en emotionele labiliteit. Bij chronisch gebruik van Khat kunnen gebruikers uitgeput raken en last krijgen van langdurige slapeloosheid, lusteloosheid en hallucinaties. Chronisch gebruik kan ook leiden tot impotentie en geheugenstoornissen. Kolanoot: gedroogd embryo van een vrucht afkomstig van de Kolaboom. Deze boom komt voor als bijgewas op cacaoplantages. De Kolanoot wordt in West Afrika en delen van Azië gekauwd. Naast cafeïne en kolanine bevat de gedroogde vrucht theobromine, een opwekkende stof. Extracten van kolanoten worden gebruikt in Coca Cola. L-5-Hydroxy-Tryptofaan (5-htp) is een verbinding die ontstaat uit L-Tryptofaan en zich daarna weer omzet in serotonine. Volgens gebruikers helpt 5-htp de ecstasydip tegen te gaan. Wetenschappelijk is dit effect niet bewezen. Lachgas: De werkzame stof in lachgas is stikstofmonoxide (N2O). Dit narcosemiddel heeft een kort sterk roeseffect en een nawerking die lang kan duren. Doorgaans wordt het in ballonnen op party’s aangeboden. De gebruiker ademt het gas vanuit de ballon in. Ook kan het in de vorm van gaspatronen worden gekocht. Bij 101

2009

rechtstreekse inhalatie vanuit de gaspatroon loopt de gebruiker het risico dat zijn longen bevriezen. Nadelige bijwerkingen van lachgas zijn misselijkheid, duizeligheid en hoofdpijn. Lichamelijke afhankelijkheid en tolerantie treden niet op. Geestelijke afhankelijkheid is theoretisch wel mogelijk. Lidocaïne wordt soms in de tandartspraktijk gebruikt om lokaal te verdoven. Cocaïne wordt soms versneden met lidocaïne. Chemisch verschilt lidocaïne sterk van cocaïne. Lidocaïne heeft geen psychoactieve werking. LSD is een chemisch eindproduct van een stof die in de Moederkoornschimmel zit. Op de (illegale) markt wordt het meestal verkocht als kleurige papiertjes (papertrip), die met LSD zijn geïmpregneerd en soms als zeer kleine pilletjes (microdots). Na orale inname van de papertrip of pil beleeft de gebruiker sterke visuele hallucinaties. Nadelige effecten en risico’s zijn een ‘bad trip’ of flippen en eventuele flashback. Een flashback kan tot lange tijd na het gebruik het effect opnieuw optreden. LSD maakt niet lichamelijk afhankelijk. Geestelijke afhankelijkheid is theoretisch mogelijk. mCPP (meta-Chloor-Phenyl-Piperazine) verhoogt net als MDMA de serotoninewerking in de hersenen. De effecten van mCPP kunnen sterk wisselen. Sommige mensen vinden het prettig en vergelijken het met MDMA. Veel gebruikers geven echter negatieve effecten aan, zoals misselijkheid, duizeligheid, angsten, hallucinaties, onrust, rillingen, hoofdpijn enzovoort. Het belangrijkste nadeel van mCPP is haar onvoorspelbaarheid. In tegenstelling tot MDMA werkt mCPP weinig stimulerend. Methamfetamine kan geslikt, gerookt (Crystal-meth, Ice), gespoten en gesnoven worden. De effecten zijn vergelijkbaar met amfetamine, alleen anderhalf tot twee maal zo sterk. Methamfetamine komt weinig voor in Nederland. In de Verenigde Staten is amfetamine bijna altijd methamfetamine. Methamfetamine kent geen lichamelijke afhankelijkheid. Geestelijke afhankelijkheid kan wel optreden en is groter dan bij amfetamine. In Nederland komt het DIMS methamfetamine bijna uitsluitend in pilvorm tegen. Methylone lijkt chemisch gezien heel sterk op MDMA. Het werd van eind 2004 tot begin 2005 verkocht in diverse smartshops onder merknamen als Explosion. Muira Puama (Ptychotepalum Oladoides) is een boom die voorkomt in de regenwouden van Brazilië. Het gebruikte plantendeel is de wortelschors. In het Nederlands betekent ‘muira puama’ letterlijk potentiehout. In enkele afrodisiaca zit muira puama. Het zou de lustgevoelens en geslachtsdrift moeten stimuleren. Over lichamelijke of geestelijke afhankelijkheid is niets bekend.

102

2009

Opium is het gedroogde melksap van de onrijpe zaadbol van de Papaver Somniferum. Opium is donkerbruin/zwart van kleur. Het wordt puur gerookt in een opiumpijp (opium schuiven), gespoten, gegeten of gedronken als thee. Uit opium kan morfine worden gemaakt; morfine is de grondstof voor heroïne. Opium heeft een remmende, roesopwekkende, pijnstillende en dempende werking. Lichamelijke afhankelijkheid, geestelijke afhankelijkheid en tolerantie treden snel op. Paddo’s (hallucinogene paddenstoeltjes) bevatten de stof psilocybine en/ of psilocine. Het gehalte aan werkzame stoffen verschilt van paddo tot paddo. Psilocybine en psilocine geven een tripeffect (hallucinaties) waarbij je de werkelijkheid anders beleeft. Deze hallucinaties zijn minder hevig dan bij LSD-gebruik, maar de sterkte van een paddenstoel is moeilijk te voorspellen. Lichamelijke afhankelijkheid treedt niet op bij het gebruik van paddo’s. Het heeft geen zin om binnen enkele dagen na elkaar te gebruiken, omdat ze dan geen effect meer hebben. Geestelijke afhankelijkheid van paddo’s komt weinig voor. Passiebloem (Passifloraceae) wordt in de smartshop verkocht in de vorm van gedroogde bladeren en stengels. Passiebloem wordt ook vaak verwerkt in rustgevende kruidenmixen voor thee, rookmixen en pillen. Passiebloem zou volgens een smartshopfolder een kalmerend en licht pijnstillend effect hebben. Bij grotere hoeveelheden zou het mild hallucinerend zijn. Peyote cactus (Lophophora Williamsii) komt oorspronkelijk voor in Zuid-Texas en Noord-Mexico en bevat de psychoactieve stof mescaline. De Peyote cactus wordt vaak gesneden en daarna vaak gedroogd. Die schijven kunnen worden gekauwd. Na inname wordt de gebruiker vaak misselijk en ziek. De kans op geestelijke afhankelijkheid is klein. Piperonal (of heliotropine) is een stof die soms voorkomt in ecstasypillen. Piperonal wordt als grondstof voor MDMA (ecstasy) en MDA gebruikt. Piperonal kan klachten als irritatie aan de mond en keel of hoofdpijn en duizeligheid veroorzaken. Poppers worden (illegaal) verkocht in flesjes of capsules. De vluchtige vloeistof, meestal amylnitriet of butylnitriet, met een indringende geur wordt op een zakdoek gedruppeld of rechtstreeks uit het flesje opgesnoven. Het gebruik van poppers geeft het gevoel high te zijn en meer energie te hebben. Ze worden vooral gebruikt bij seksueel contact. Poppers maken dat aanraken prettig (erotisch) aanvoelt. Door het spierverslappende effect ontspant de anale kringspier. Dit vergemakkelijkt de penetratie. Procaïne is een lokaal verdovingsmiddel. Het lijkt op lidocaïne. Het heeft geen psycho-actieve werking. Procaïne wordt soms aangetroffen als versnijdingsmiddel in cocaïne. 103

2009

Salvia Divinorum is een oorspronkelijk uit Mexico afkomstige plant. De plant, of een extract van deze plant, wordt verkocht in de smartshop. De bladeren (of het extract) van de Salvia Divinorum worden gerookt of gekauwd. De werkzame stof in deze plant is Salvinorin A. Salvia Divinorum is een sterk tripmiddel. De effecten zijn zoals bij elk middel afhankelijk van de dosis, de manier van gebruiken en de persoon. Er worden effecten genoemd als coördinatieverlies, verlies van individueel bewustzijn, visioenen, het gevoel te verdingelijken, of het gevoel terug te reizen in de tijd. Het komt voor dat de gebruiker zich tijdens de trip totaal niet meer bewust is van zijn omgeving. Slaap- en kalmeringsmiddelen zijn medicijnen die een dempende werking hebben op de hersenactiviteit en het centrale zenuwstelsel. Ze helpen bij onrust, angst en slaapproblemen. De middelen die het meest worden gebruikt, hebben als verzamelnaam ‘benzodiazepines’. Het grootste risico is dat van de afhankelijkheid. Andere drugs en alcohol laten de gebruiker vaak nog ruimte om te ontdekken dat hij met het onderdrukken van problemen bezig is. Bij slaap- en kalmeringsmiddelen is dat onderdrukken juist de bedoeling en dat maakt het risico van geestelijke afhankelijkheid groot. Speed (amfetamine), is vooral verkrijgbaar in poedervorm maar ook wel in pillen en capsules. De stimulerende werking van amfetamine maakt de gebruiker drukker, minder vermoeid en euforisch en geeft zelfvertrouwen. De pupillen worden groter en de bloeddruk stijgt. Vaak is een malende kaakbeweging te zien door de motorische onrust die dit middel veroorzaakt. Nadelige bijwerkingen zijn hoofdpijn, hartkloppingen, agressie en oververmoeidheid. Omdat honger niet meer wordt gevoeld en de gebruiker lichamelijk actiever wordt, kan vermagering optreden. Bij dansen bestaat het risico op uitdroging en oververhitting. Hoewel tolerantie optreedt, veroorzaken deze middelen geen lichamelijke afhankelijkheid. Geestelijke afhankelijkheid treedt wel op en kan erg sterk zijn. Viagra bevat de werkzame stof sildenafil. Viagra ziet er uit als blauwe ruitvormige tablet. Het wordt in het medische circuit gebruikt bij de behandeling van erectiestoornissen. Viagra is geen geslachtsdriftprikkelend middel en heeft geen oppeppende werking. Viagra kan alleen werken als de man in een staat van seksuele opwinding verkeert. Na gebruik wordt het krijgen en behouden van een erectie tot een periode van vier a vijf uur vergemakkelijkt. Wild Lettuce (Lactuca Virosa) is in Nederland bekend als Gifsla. Het wordt gebruikt in een ontspannende en verzachtende kruidenthee. Volgens een smartshopfolder is de werking vergelijkbaar met opium en zou het zorgen voor een betere nachtrust en helpen tegen rusteloze en zenuwachtige gevoelens.

104

2009

Wolfskers (Atropa Belladonna) is een vaste plant uit de Nachtschadenfamilie. De Alruin, Doornappel en Bilzekruid zijn van dezelfde familie. Wolfkers is bekend om zijn bessen, die atropine bevatten. De Latijnse naam 'Bella-donna' is het Italiaanse woord voor mooie vrouw. Vrouwen druppelden tijdens de Renaissance de atropine uit de plant in hun ogen om de pupillen te verwijden en de ogen een donkerder en glanzender uiterlijk te verlenen. XTC/Ecstasy of MDMA is een aan amfetamine verwante stof. Het wordt meestal verkocht als pil en eventueel als poeder, kristal of capsule. Ecstasy is een drug met een dubbele werking. Aan de ene kant geeft het een prettig, ontspannen, knuffelig gevoel dat wordt veroorzaakt door het vrijkomen van extra serotonine in het bloed (entactogene werking). Aan de andere kant pept het op en krijgt de gebruiker het idee dat langer doorgegaan kan worden met bijvoorbeeld feesten. De risico’s bij gebruik zijn oververmoeidheid, verhoogde bloeddruk, hartkloppingen, uitdroging en oververhitting. De lange termijnrisico’s zijn nog weinig onderzocht, wel is bekend dat ecstasy depressies en psychoses kan versterken. Lichamelijke afhankelijkheid en tolerantie treden niet op. Ecstasy kan de gebruiker geestelijk afhankelijk maken. Aan ecstasy verwante stoffen zijn o.a. MDA en MDEA. MDMA werkt vier tot zes uur. MDA heeft een sterker entactogeen effect en werkt langer, tot wel twaalf uur. MDEA heeft een sterker oppeppend effect en duurt korter, tussen de drie en vijf uur. Yohimbe is de naam van de gedroogde bast van een boom (Pausinystalia Yohimbe) die groeit in de tropische wouden van West-Afrika. De werking van Yohimbe wordt voornamelijk veroorzaakt door de stof Yohimbine. Yohimbe wordt in Kameroen gebruikt tegen impotentie als gevolg van hekserij. In de westerse geneeskunde wordt Yohimbe gebruikt bij de behandeling van prostaatproblemen, frigiditeit en impotentie. Verder wordt het gebruikt als lokaal verdovingsmiddel. Yohimbe werkt vaatverwijdend in de huid (o.a. in geslachtsorganen), bloeddrukverlagend en pupilverwijdend. Yohimbe wordt in smartshops verkocht als afrodisiacum en als potentieverhogend middel.

105

2009

BIJLAGE II Het ABC van de muziekstijlen1 Dubstep: op Drum and Bass en Reggae leunende muziekstijl met erg snelle en lage bassen en trage beats. Snel erg populair aan het worden zelfs in de hitlijsten. Bekende artiesten: Benga, Rusko en Burial. Eclectic: verschillende stijlen en/of genres vermengd, vooral de laatste jaren de crossover tussen Electro, House en Urban. Bekende artiesten: Chuckie, Sydney Samson. Electro/Electro House: moderne variant van de jarentachtigvoorloper van de house met in plaats van de monotone vierkwartsbeat een meer swingende snaredrumen beatvariant. Anno 2009 een van de populairste housestijlen, dankzij het brede karakter en de vele substijlen waardoor Electro verschillende groepen aanspreekt. Substijlen: Indie Electro en Fidget house. Bekende artiesten: Crookers, Justice, Laidback Luke en Boys Noize Emo/Screamo: cross-over tussen hardcore, punk, grunge en metal. Vanaf ongeveer 2000 steeds populairder geworden vooral door muzikale uitwisseling op het internet via myspace en emo-communities. Spreekt zowel jongens als meiden aan. Bijbehorende kleding en modestijlen zijn een mix van Gothic, Grunge en Skatefashion. Bekende Artiesten: My Chemical Romance, Fall out Boy en A.F.I. Hardcore: de hardste, snelste en meest duistere van alle housestijlen. Vroeger bekend als gabber. Bekende artiesten: DJ Paul, Korsakoff en Neophyte. Hardstyle: nauw gerelateerd aan hardcore house, klinkt qua melodie en opbouw ongeveer als hardcorehouse, maar bevat vaak minder beats per minuut. Bekende artiesten: Pavo, Dana en Yoji Biomehanika. Minimal: zeer populaire housestyle, lange sferische opbouw met veel sublaagbassen en weinig beats. Ondanks zijn weinig dansbare karakter erg populair op zowel de dansvloer als in de huiskamer. Bekende artiesten: Nathan Fake, Trentemoller en Ricardo Villalobos Punk/hardcore: Punk is in eind jaren zeventig ontstaan. Deze stijl heeft alle kenmerken van de oorspronkelijke rock & roll: simpel, opwindend en rebels, maar dan harder, sneller en agressiever. Hardcore is daarvan weer de overtreffende trap. Van oorsprong een subversief fenomeen met een sterke doe-het-zelf ethiek, maar vanaf halverwege de jaren negentig ook een commercieel succesvolle stroming. Bekende artiesten: Green Day, Flogging Molly, en the Clash 1 Een deel van de beschrijving van de muziekstijlen is overgenomen uit Nabben, Quaak en Korf (2005) en www.muziekweb.nl. Deze informatie is aangevuld met recente informatie van de Tendens-panelleden. 106

2009

Techno: monotone ritmes, abstracte melodieën en het ontbreken van zang zijn de kenmerken van deze gecomputeriseerde muziek. Bekende artiesten: Dave Clarke, Chris Liebing en Speedy J. Tekno: keiharde industriële technovariant, populair op illegale feesten. Bekende Artiesten: Spiral Tribe. Geen wereldwijd bekende artiesten, het is een vrij besloten scene. Trance: pompeuze house met dwingende vierkwartsmaat, die wordt begeleid met dromerige melodieën en psychedelische effecten afgewisseld met drumclimaxen. Bekende artiesten: Marco V, Tiësto en Armin van Buuren. Urban: containerbegrip en verzamelnaam waaronder bestaande ‘zwarte’ muziekstromingen als hiphop, dancehall, R&B, new soul en ragga vallen. Urban is ondanks de omschrijving van ‘zwarte muziek’ echter niet gebonden aan kleur. Bekende artiesten: Akon, Beyonce en 50 cent

107

2009

Bijlage III De panelmethode In 2003 is een van de voorlopers van IrisZorg, De Grift, Gelders centrum voor verslavingszorg, onder de naam ‘Tendens’ begonnen met een jaarlijkse panelstudie om een actueel beeld te krijgen van de ontwikkelingen op het gebied van alcoholen drugsgebruik in haar verzorgingsgebied (Roomer en Poelmans, 2004). De studie is methodologisch opgezet met medewerking van het Instituut Bonger, grondlegger van de ‘Amsterdam Antenne’ (Korf, Nabben en Benschop, 2002). De panelstudie is een beschrijvend onderzoeksinstrument, waarin doorlopend kwalitatieve gegevens worden verzameld over (het gebruik van) alcohol en drugs onder Gelderse jongeren en jongvolwassen. Op grond van de onderzoeksresultaten is het mogelijk algemene ontwikkelingen te schetsen binnen netwerken van trendsetters die meer dan gemiddeld met alcohol en drugs experimenteren en op dit terrein vaak een voortrekkersrol vervullen, vooral in het uitgaansleven. Daarnaast levert het onderzoek gegevens op over jongeren die vanwege hun riskante levensstijl in de problemen komen, zoals criminele jongeren of voor buitenstaanders moeilijk toegankelijke hangjongeren. De panelstudie heeft in principe geen betrekking op ‘doorsneejongeren’. Daarom is terughoudendheid geboden bij het generaliseren van de onderzoeksresultaten naar de totale populatie van Gelderse jongeren en jongvolwassenen. Nieuwe ontwikkelingen kunnen evenwel een algemeen karakter krijgen wanneer trendsetters navolging krijgen van trendvolgers die zich vervolgens bij een breder publiek manifesteren (Korf et al, 2002). Het panelonderzoek doorloopt elk jaar vijf fasen: Bepalen netwerken en bijbehorende sleutelfiguren Selectie van panelleden Interviewen van panelleden Analyse van de interviews Conclusies Soms komt een waardevolle sleutelfiguur met diens netwerk in zicht, zonder dat hier gericht naar is gezocht. Fase 1 wordt in dat geval overgeslagen. 1. Bepalen van benodigde netwerken en bijbehorende sleutelfiguren Trendsetters op het gebied van alcohol, drugs en gokken tref je vooral aan in netwerken van jongeren en jongvolwassenen. Deze netwerken zijn onderverdeeld in drie categorieën: uitgaanders, hangjongeren en probleemjongeren. Deze onderverdeling is gebaseerd op de verschillende manieren waarop met middelengebruik wordt omgaan. Die worden namelijk vooral bepaald door de sociale context 108

2009

en de functie van het gebruik, bijvoorbeeld vermaak en ontspanning (uitgaanders) versus problemen verdoven (probleemjongeren). Elk jaar wordt gestreefd naar een evenwichtige verdeling van uitgaanders, hangjongeren en probleemjongeren. De uitgaansnetwerken zijn daarbij verhoudingsgewijs oververtegenwoordigd zijn. Het uitgaansleven is immers de meest dynamische context, waarin hypes en trends op het gebied van mode, muziek, maar ook van alcohol en drugs elkaar snel opvolgen. Bij de selectie van de netwerken wordt verder rekening gehouden met een zo groot mogelijke regionale diversiteit en spreiding. Het verzorgingsgebied van de verslavingszorg van IrisZorg omvat Arnhem, Gelderse Vallei, Achterhoek en Liemers, Rivierenland en Nijmegen. Het aantal bij Tendens betrokken netwerken ligt ieder jaar rond de dertig, maar is niet constant. Netwerken komen op en verdwijnen weer. Bijlage V geeft een overzicht van de in 2009 bij de panelstudie betrokken netwerken en hun sleutelfiguren. Elke Tendens-panelstudie bouwt voort op die van het jaar ervoor. Bekende netwerken zijn de basis voor de daaropvolgende panelstudie. De ervaring is echter dat de meeste netwerken ongeveer twee tot drie jaar bestaan. Zo nodig worden daarom ter vervanging of uitbreiding nieuwe relevante netwerken gezocht, mede op grond van signalen en vermoedens over nieuwe netwerken of nieuwe vormen van alcoholen drugsgebruik die uit de voorgaande studie opklinken. Vervolgens wordt gezocht naar de sleutelfiguur die het best in staat is informatie over het betreffende netwerk te geven Bij een uitgaansgelegenheid is dit bijvoorbeeld een uitgaander, een barmedewerker, of de portier. 2. Selectie van panelleden Bij de netwerken worden sleutelfiguren gezocht die kunnen fungeren als panellid. Dit gebeurt via sleutelfiguren die bij de onderzoekers bekend zijn. Dit kunnen panelleden zijn, maar ook personen buiten het panel, zoals veldwerkers van IrisZorg, horecamedewerkers en jongeren. De panelleden spelen een cruciale rol in de panelstudie. Om die rol te kunnen vervullen, moeten ze aan de volgende criteria voldoen:

hij of zij moet voldoende inzicht hebben in trends in de drugswereld en kennis hebben over drugs; hij of zij moet een sleutelpositie innemen en serieus worden genomen door het netwerk; hij of zij bevindt zich in een netwerk met minimaal tien jongeren, of bevindt zich in meerdere kleinere netwerken1; hij of zij heeft regelmatig contact met een netwerk van jongeren en jongvolwassenen tot en met 28 jaar;

1 Het kleinste netwerk vertegenwoordigt tien jongeren en jongvolwassenen, het grootste netwerk heeft een omvang van meer dan vijfhonderd jongeren en jongvolwassenen. 109

2009

hij of zij moet een zekere reflectie hebben en helikopterview kunnen toepassen; hij of zij moet zich bevinden in een netwerk (of locatie) dat zich voor het belangrijkste deel in het verzorgingsgebied van de verslavingszorg van IrisZorg bevindt.

Aan de hand van een (telefonisch) voorgesprek wordt bepaald of een sleutelfiguur geschikt is als panellid en bereid is deze rol op zich te nemen. Elk panellid vertegenwoordigt een netwerk of locatie waar alcohol en/ of drugs worden gebruikt. Dit kan een netwerk zijn in de privésfeer, bijvoorbeeld een vriendengroep of een beroepsmatig netwerk, bijvoorbeeld een groep jongeren begeleid door een jongerenwerker. De meeste panelleden hebben zicht op één netwerk. In enkele gevallen heeft een panellid zicht op meer dan één netwerk, bijvoorbeeld een jongerenwerker die iets kan vertellen over een groep jongeren in zijn jongerencentrum, maar ook over een groep Marokkaanse jongeren in zijn stad. Elk panellid heeft een eigen nummer. Als deze zicht heeft op meerdere netwerken wordt hieraan een letter toegevoegd, bijv 49a. Een panellid dat vervangen wordt door een vergelijkbaar panellid dat zicht heeft op hetzelfde netwerk behoudt hetzelfde panelnummer. In principe vallen persoon en panellid met elkaar samen, maar in enkele gevallen bestaat een panellid uit meerdere personen. Denk hierbij aan personen die zakenpartners of collega’s zijn, bijvoorbeeld de exploitant van een kleine smartshop plus zijn medewerker. 3. Interviewen van panelleden De panelleden worden jaarlijks persoonlijk en zoveel mogelijk onafhankelijk van elkaar geïnterviewd. Hiermee wordt voorkomen dat er vertekeningen optreden doordat panelleden elkaar onderling beïnvloeden of napraten. Voor de interviews van de panelleden gebruiken de onderzoekers een semi-gestructureerde vragenlijst2 gebaseerd op die van de jaarlijks uitgegeven ‘Antenne’ en de vragenlijst die gebruikt wordt in het onderzoek ‘Dörkumse Jongeluu veur wie zoepen en blowen te wiet gaot’ (Bouwens en de Rover, 2001). De panelleden worden niet zozeer geïnterviewd over hun eigen gebruik, als wel over wat zij daarvan waarnemen in hun sociale netwerk. Eventuele eigen ervaringen met middelengebruik worden wel gebruikt om de waarnemingen meer kleur en diepgang te geven. In 2009 vonden de interviews plaats in het voorjaar, bij panelleden thuis, op het werk of in het café. Ze namen tussen de één en drie uur in beslag. De interviews zijn zo snel mogelijk, meestal binnen één dag, uitgewerkt om zo min mogelijk informatie te verliezen. 2 In een semi-gestructureerde vragenlijst liggen de vragen en antwoorden niet van tevoren vast, maar de onderwerpen wel (Baarda, de Goede en Teunissen, 1995). 110

2009

Om de anonimiteit van de panelleden en uitgaansgelegenheden te waarborgen worden ze in het onderzoeksverslag met codes aangegeven. Panelleden worden aangeduid met een nummer, uitgebreid met een of meer letters wanneer zij meer dan één netwerk bestrijken. De namen van panelleden, kleine dorpen en horecagelegenheden zijn allemaal fictief. 4. Analyse van de interviews Voor de analyse worden voor elk middel de gegevens uit de verschillende interviews samengevoegd. Bij verslaglegging maken de onderzoekers onderscheid tussen geruchten, signalen, trends en hypes in middelengebruik (Nabben et al, 2008): Gerucht: verhaal dat panelleden ter ore is gekomen en moeilijk is te traceren en hierdoor ook niet te controleren. Signaal: duidelijk waarneembare ontwikkeling die panelleden is opgevallen maar waarbij (nog) niet gesproken kan worden van een trend. Trend: resultaat van een cumulatie van verschillende ontwikkelingen die al langer aan de gang zijn. Duidelijke verspreiding van een ‘nieuw’ middel of van een ‘nieuwe’ toedieningwijze, dan wel een opleving van ‘oude’ middelen of toedieningwijzen in uiteenlopende netwerken. Hypes zijn vluchtige fenomenen die snel wegebben. Zij kunnen wel enige empirische basis hebben, maar het gaat doorgaans toch vooral om anekdotische verhalen die vaak in de media worden opgeklopt. Een gerucht kan (als het waar is) uitgroeien tot een signaal en vervolgens een trend worden. 5. Conclusies trekken Op basis van de analyse worden conclusies getrokken over de ontwikkelingen in alcoholen drugsgebruik door de gegevens van het huidige jaar te vergelijken met die van vorige jaren. De conclusies hebben alleen betrekking op signalen en trends. Echte hypes hebben de onderzoekers in 2009 niet kunnen betrappen.

111

2009

Bijlage IV Panelmutaties Tendens 2009 Panelleden kunnen zelf besluiten van verdere deelname aan de panelstudie af te zien. Soms vraagt IrisZorg een panellid afscheid te nemen. Een panellid vertrekt wanneer hij, om wat voor reden dan ook, minder betrokken raakt bij ‘zijn’ netwerk, of wanneer een netwerk ophoudt te bestaan. Het is dan zaak een vervangend panellid of een vergelijkbaar netwerk te zoeken. We spreken van uittredende panelleden wanneer het niet lukt om deze te vervangen. De term vervangen panelleden heeft betrekking op panelleden die zijn vervangen door anderen afkomstig uit hetzelfde of een gelijksoortig netwerk. Tenslotte is er sprake van nieuwe panelleden, deze vertegenwoordigen een nieuw netwerk, of een nieuwe locatie.

Uittredende panelleden inclusief hun netwerken 1a Jerry 11b Jacky 20abc Bea 23a Victor 25a Frits 26a Tattooboy 32 Twan 37a Jeroen 38a Maarten 39a Mirre 41a Joost Vervangen panelleden 4a Frank vervangen door Nico 21a Gerard vervangen door Henk 21b Gerard vervangen door Theo 36a Jos en Michael vervangen door Frederik, Hendrik en Jan Nieuwe panelleden 1c Leon 42 Youry 43 Willem 45 YE 46 Petra 47 Lot 49ab Tim 50ab Boris 51 Tinus 52 Peter 53 Robijn Panelleden met ander, extra of weggevallen netwerk 1b Steffan vervangen door 1c Leon 3a Adriaan vervangen door 3b 9a Riny aangevuld met 9b 6a-e Stefano vervangen door 6f 12a Charly vervangen door 12b 22b Abel vervallen 112

Nico

Bernhard

Stefano

4a

4i

6f

Henk

Theo

21a

21b

22c

Abel

Jeffrey

14a

22a

Charly

12b

9b

Riny

Adriaan

3b

9a

Hangjongeren, dorp

Leon

Probleemjongeren, krakersscene, stad

Uitgaanders, bezoekers uitgaanscentrum, stad

Uitgaanders, voetbalsupporters


Uitgaanders, stad

Uitgaanders, bezoekers bardancing, stad

Uitgaanders, bezoekers discotheek

Uitgaanders, bezoekers café, stad

Hangjongeren, stad

Hangjongeren, dorp/platteland

Uitgaanders, bezoekers jongerencentrum, dorp

Probleemjongeren, jeugdzorg

Setting

Naam panellid

netwerk 1c

Code

-

-

-

-

Zuid

Midden

Oost

Zuid

Midden

Oost

Oost

Zuid

Oost

Regio

30

>1000

150

>1000

25

800

>1000

120

12

100

300

30

15

N

15-22 jaar (18)

15-45 jaar (22)

16-30 jaar (25)

16-30 jaar (22)

20-50 jaar (35)

18-24 jaar (20)

--

16-25 jaar (18)

16-20 jaar (18)

16-18 jaar (17)

14-21 jaar (16)

20-25 jaar (21)

15 -? jaar (18)

Leeftijd (gemiddeld)

Bijlage V Schematisch overzicht van de netwerken van panelstudie Tendens 2009

20%

50%

1%

40%

60%

40%

--

50%

0%

30%

50%

30%

0%

Sekse: % V

50% divers 100% Nl

1% divers 50% Nl

10% divers 99% Nl

10% Tu

1% divers 80% Nl

30% Tu, Ma, Su 99% Nl

?% Dui 70% Nl

10% divers ?% Nl

10% Yoe 100% Nl 90% Nl

45% Tu

15% divers 45% Nl

10% Dui

10% divers 75% Nl

10% Tu

10% Ma

70% Nl

100% Nl

Etniciteit

1

2009

113

114

Theo

Lot Tim Abel

21b

49a 47 22a 49b

49b 50b 50a

Tim Boris

YE Henk Lot Petra

45 21a 47 46

22c 50a 49a

YE Willem Jeffrey Petra

en ErikJan Stefano Johan Frederik, Hendrik Youry Riny en Jan Johan Willem Youry Charly

Hangjongeren, stad Hangjongeren, stad

Probleemjongeren, Hangjongeren, stadkrakersscene, stad Uitgaanders, bezoekers café, dorp

Uitgaanders, bezoekers café, dorp Hangjongeren, stad Uitgaanders, bezoekers uitgaanscentrum, stad


Uitgaanders, bezoekers party’s, stad Uitgaanders, bezoekers uitgaanscentrum, stad Hangjongeren, staddorp Probleemjongeren,

Uitgaanders, bezoekers party’s, stad Bezoekers coffeeshop, stad Uitgaanders, stad Probleemjongeren, dorp

Uitgaanders, bezoekers discotheek Hangjongeren, stad Bezoekers coffeeshop, stad Uitgaanders, bezoekers uitgaanscentrum, stadstad Uitgaanders, bardancing,

Hangjongeren, Hangjongeren, dorp stad Hangjongeren, stad Hangjongeren, dorp Hangjongeren, stad Uitgaanders, bezoekers café, stad Uitgaanders, uitgaanscentrum, stad Hangjongeren, dorp

Hangjongeren, dorp Probleemjongeren, stad Hangjongeren, dorp/platteland

Setting Hangjongeren, stad

Erik Fred en Desiree Bernhard Frederik, Hendrik

Naam panellid

45 43 14a 46

9b 40a 43 42 12b

36a 35a 6f 35b 40a 9a 42 36a

35b 34a 4i

35a netwerk

Uitgaanders, bezoekers Probleemjongeren, stadjongerencentrum, dorp

Karel panellid Naam

Code 33a netwerk

Uitgaanders, bezoekers jongerencentrum Setting en keten, dorp/platteland

Uitgaanders, bezoekers jongerencentrum Bezoekers smartshop en keten, dorp/platteland Probleemjongeren, jeugdzorg

Hangjongeren, dorp

Setting smartshop Bezoekers

Nico Fred en Desiree

Adriaan

3b

4a 34a Code

Andy en Daniël Karel

Leon

Naam panellid Andy en Daniël

Zuid Zuid Zuid

-Zuid Zuid

Zuid Midden Zuid

-

Zuid Midden Oost

Zuid Oost Zuid Oost

Oost Zuid Oost Zuid Midden

Zuid Midden Midden Midden Zuid Zuid Zuid

Midden Zuid Oost

Regio Midden

Oost Zuid

Midden Regio

Midden Regio Zuid Oost Midden Midden Zuid Zuid

30 20 5

30 5 70

70 20 >1000 30

150

100 >1000 20 17

100 >1000 25 17

>1000 300 >1000 10 800

50 100 12 15 300 120 10 50

15 40 100

N 100

300 40

50 N

30

> 1000 50

15

N > 1000

25-35 jaar (30) 15-19 jaar (17) 14-19 jaar (17)

15-22 14-19 jaar (18) (17) 15-24 jaar (21)

15-24 16-35 jaar jaar (21) (25) 15-45 jaar (22) 25-35 jaar (30)

16-30 jaar (25)

15-35 jaar (24) 16-30 jaar (22) 16-35 jaar (19) (25) 16-21 jaar

15-35 jaar (24) > 18 jaar (27) 20-50 jaar (35) 16-21 jaar (19)

-13-20 jaar (15) > 18 jaar (27) 23-37 18-24 jaar jaar (30) (20)

16-28 jaar(17) (20) 12-23 jaar 16-20 jaar (18) 17-20 13-20 jaar jaar (18) (15) 16-25 jaar (18) 23-37 jaar (30) 16-28 (20)

17-20 jaar (17) (18) 18-48 (30) 16-18 jaar

Leeftijd (gemiddeld) 12-23 jaar (17)

14-21 jaar 18-48 jaar(16) (30)

14-23 jaar (18) Leeftijd (gemiddeld)

20-25 jaar (21)

18-30 jaar (18) 14-23 jaar

15 -? jaar (18)

Leeftijd (gemiddeld) 18-30 jaar

20% 0% 10%

20% 10% 50%

50% 10% 50% 20%

1%

30% 40% 10% 0%

30% 10% 60% 0%

-30% 10% 20% 40%

30% 1% 0% 10% 30% 50% 20% 30%

10% 25% 30%

1% %V

50% 25% Sekse

Sekse 30% %V

30%

35% 30%

0%

Sekse: 35% % V

Schematisch overzicht van de netwerken van panelstudie Tendens 2009 (vervolg)

28 33a

1c

Code 28 netwerk

Bijlage V

100% Nl 10% divers Etniciteit 75% Nl 99% Nl 10% Dui 1% divers Etniciteit 15% divers 100% Ma 45% Nl 99% Nl 100% Nl 45% Tu 1% divers 99% Nl 10% Yoe 100% Ma 1% overig 100% Nl 100% Nl 100% 90% divers Nl 99% Nl 100% Nl 10% divers 1% overig ?% Nl 50% Nl 100% divers ?% Dui 25% Tu 70% Nl 100% Nl 25% divers 30% Tu, 50% Nl Ma, Su 100% 99% divers Nl 25% Tu 100% Nl 1% divers 25% divers 80% 70% Nl 100% divers 10% Tu 100% Nl 10% divers Ma 70% Nl 99% 10% Su 10% 1% Tu divers 100% Nl 50% Nl 10% Ma 100% Nl 50% divers 10% Su 100% Nl 100% Nl 75% Ma 100% Nl 20% Nl 100% Nl 5% Su

30% Tu divers 10%

10% Ma Etniciteit 10% Sur 50% Nl 100% Nl 30% divers 10% Ma 70% Nl 100% Nl Sur 10% Ma

50% Nl

2

2

1

2009

Petra

46

Probleemjongeren, dorp

Uitgaanders, bezoekers party’s, stad Oost

Zuid 17

100 16-21 jaar (19)

15-35 jaar (24) 0%

30%

Peter Bernhard Robijn

Stefano

52 4i 53

6f

Henk

Theo

21a

21b

22c

Abel

Jeffrey

14a

22a

Charly

12b

9b

Riny

Tinus Nico

51 4a

9a

Adriaan

Boris

Leon

Tim Naam panellid

50b 3b

1c 50a

49b netwerk

49a Code

Probleemjongeren, krakersscene, stad




Uitgaanders, stad

Uitgaanders, bezoekers bardancing, stad

Uitgaanders, bezoekers discotheek

Uitgaanders, bezoekers café, stad

Hangjongeren, stad

Probleemjongeren, daken thuisloze jongeren Hangjongeren, dorp/platteland Probleemjongeren, daken thuisloze jongeren

Probleemjongeren, daken thuisloze jongeren Uitgaanders, bezoekers jongerencentrum, dorp

Hangjongeren, stad Probleemjongeren, jeugdzorg

Hangjongeren, dorp stad

Uitgaanders, bezoekers café, dorp Setting

-

-

-

-

Zuid

Midden

Oost

Zuid

Midden

Noord Oost Noord

Noord Oost

Zuid Zuid

Oost Zuid

Zuid Regio Zuid

30

>1000

150

>1000

25

800

>1000

120

12

1 100 1

30 300

20 30

15 5

70 N 30

15-22 jaar (18)

15-45 jaar (22)

16-30 jaar (25)

16-30 jaar (22)

20-50 jaar (35)

18-24 jaar (20)

--

16-25 jaar (18)

16-20 jaar (18)

16-18 jaar (17)

17-25 jaar (19) 14-21 jaar (16)

15-19 jaar (17) 20-25 jaar (21)

15 -? jaar 14-19 jaar(18) (17)

15-24 jaar (21) Leeftijd (gemiddeld) 25-35 jaar (30)

20%

50%

1%

40%

60%

40%

--

50%

0%

30%

30% 50%

0% 30%

0% 10%

50% Sekse: % V 20%

47 Hangjongeren, stad van de netwerkenMidden 20 16-35 jaar (25) 2009 10% Bijlage V LotSchematisch overzicht van panelstudie Tendens (vervolg)

YE

45

50% divers 100% Nl

1% divers 50% Nl

10% divers 99% Nl

10% Tu

1% divers 80% Nl

30% Tu, Ma, Su 99% Nl

?% Dui 70% Nl

10% divers ?% Nl

10% Yoe 100% Nl 90% Nl

45% Tu

15% divers soms Tu 45% Nl

Dui 10% Su

10% Tu 5% Su 80% Nl 10% divers 75% 10% Nl Ma

10% 20% Ma Nl

100% Nl 70% Ma Nl 75%

10% Su 100% Nl Etniciteit 100% Nl

10% Ma

10% Tu

100% Nl 70% Nl

25% divers 100% divers

3

1

2009

115

116

35b

35a

34a

33a

28a

22c

22a

21b

21a

14a

12b

9b

9a

6f

4i

4a

3b

1c

Code

Oost

Oost

Zuid

Oost

Regio

Uitgaanders Uitgaanders stad Uitgaanders voetbalsupporters stad Uitgaanders stad Probleemjongeren krakersscene Smartshop bezoekers Uitgaanders dorp/platteland Probleemjongeren stad Hangjongeren stad Hangjongeren dorp

Uitgaanders stad Uitgaanders dorp/platteland Uitgaanders stad

Midden

Midden

Zuid

Midden

Midden Zuid

Zuid

Zuid

Oost

Oost

76-100

51-75

76-100

76-100

76-100

100

76-100

100

90

Midden

Zuid

76-100

Oost

90

76-100

60-75

51-75

90

100

Alcohol

>16 jr: 90

Zuid

Hangjongeren stad Midden

Hangjongeren dorp Probleemjongeren Jeugdzorg Uitgaanders jongerencentrum Hangjongeren dorp

Setting

50

76-100

51-75

1-10

51-75

76-100

1-10

1-10

1-10

30-40

76-100

60-75

1-10

90

75

Cannabis

1-10

0-5

?

11-25

30-40

Amfetamine

Speed

toename

1-10

1-10

100

1-10

90

1

Cocaïne

26-50

80

76-100

1-10

1-10

100

20-30

26-50

1-10

30-40

Behoorlijk Behoorlijk 1-10%

1-10

1-10

0-5

1-10

1-10

1-10

10

10

XTC

10

1-10

1-10

50

60

1-10

1-10

1-10

1-10

1-10

Base coke GHB

minder

1-10

Paddo’s

3

80

1-10

LSD

10

Ketamine

10

60

1-10

Poppers Lachgas

Smart 100 Rit 1-10

benzo 1-10

Overig

Bijlage VI Omvang drugsgebruik (%) in de verschillende netwerken van Tendens 2009 (schattingen door de panelleden)

Bijlage VI schattingen.doc Bijlage VI Omvang drugsgebruik (%) in de verschillende netwerken van Tendens 2009 __________________________________________________________________________________________________________________ (schattingen door de panelleden)

2009

Bijlage VI Omvang drugsgebruik (%) in de verschillende netwerken van Tendens 2009 (vervolg) (schattingen door de panelleden)

voetbalsupporters Oost 100 1-10 1-10 1-10 1-10 stad Uitgaanders 22a Zuid 76-100 1-10 1-10 toename 1-10 Bijlage stad VI schattingen.doc Probleemjongeren __________________________________________________________________________________________________________________ 22c Zuid 100 76-100 Behoorlijk Behoorlijk 1-10% krakersscene 28a Smartshop Midden Smart 100 76-100 (%) 51-75 in de76-100 20-30 30-40 10 van Tendens 60 80 10 60 Bijlage VI Omvang drugsgebruik verschillende netwerken 2009 (schattingen door de panelleden) bezoekers Zuid Rit 1-10 33a Uitgaanders Midden 76-100 1-10 dorp/platteland Speed Code Setting Alcohol Cannabis XTC Cocaïne Base coke GHB Paddo’s LSD Ketamine Poppers Lachgas Overig Probleemjongeren Regio Amfetamine 34a Zuid 76-100 51-75 80 100 50 minder 3 10 stad 35a Hangjongeren 1c Oost 100 75 10 1 Midden 51-75 76-100 1-10 1-10 Rit 10 Rit 10 dorp stad Hangjongeren Hangjongeren Probleemjongeren 35b Zuid Hangjongeren 2cb 2cb 3 36a 76-100 Zuid 51-75 76-100 51-75 30-40 50 30-40 10-20 50 10-20 5-10 1-105-10 31-10 25 3 25 3 3 3 3b Zuid 90 90 10 30-40 90 1-10 1-10 1-10 1-10 1-10 benzo 1-10 Midden 76-100 50 26-50 1-10 26-50 dorp dorp Jeugdzorg dorp Rit 10 Uitgaanders Hangjongeren Hangjongeren Hangjongeren 4a Zuid Oost 51-75 1-10 40a 50Zuid 5050 50 1-10 0-5 1-10 20 0-5 20 1-10 1-10 10 10 76-100 51-75 30-40 50 10-20 5-10 1-10 3 25 3 2cb 3 jongerencentrum Zuid stad stad36a dorp Hangjongeren Rit 10 Rit 10 4i Oost 60-75 60-75 1-10 11-25 UitgaandersUitgaanders Hangjongeren dorp 100 Smart 60 Smart 60 42 Zuid Zuid 70100 70 100 50 100 60 50 60 40 40 10 10 70 70 Zuid 50 50 1-10 0-5 20 1-10 10 stad stad40a 6f stad Hangjongeren stad Midden 76-100 76-100 Rit 10 Coffeeshopbezoek 43 Coffeeshopbezoek Oost 75Oost 100 75 100 50 50 1 1 Uitgaanders Uitgaanders Zuid 100 70 100 50 60 40 10 70 Smart 60 42 9a Zuid 90 1-10 ? 1-10 stad UitgaandersUitgaanders Rit 5 Rit 5 stad 45 Zuid 100 Zuid 50100 50 70 30 70 20 30 20 70 70 30-40 30-40 30 30 stad stad9b 2cb 10 2cb 10 Uitgaanders >16 jr: 43 Coffeeshopbezoek Oost 75 100 50 1 Probleemjongeren Probleemjongeren dorp/platteland 90 46 Oost 76-100 Oost 76-100 76-100 76-100 26-50 26-50 26-50 11-25 26-50 11-25 25-50 25-50 Uitgaanders Rit 5 dorp dorp 12b Uitgaanders 45 Zuid 70 30 20 70 30-40 30 Midden 100 76-100 50 30-40 1-10 1-10 1-10 Hangjongeren Hangjongeren stad 2cb 10 stad 47 Midden 76-100 Midden 76-100 76-100 76-100 ? ?? ? ? Probleemjongeren stad stad Oost 76-100 76-100 26-50 26-50 11-25 25-50 46 14a Uitgaanders Zuid 100 1-10 UitgaandersUitgaanders dorp 49a Zuid 76-100 Zuid 26-50 76-100 26-50 1-10 1-10 1-10 1-10 1-10 1-10 1-10 Uitgaanders Hangjongeren dorp dorp 21a Oost 90 1-10 1-10 1-10 47 Midden 76-100 76-100 ?0-5 ?0-5 ? UitgaandersUitgaanders stad 49b Zuid 76-100 Zuid 76-100 11-25 11-25 Uitgaanders dorp dorp Zuid 76-100 26-50 1-10 1-10 1-10 1-10 49a voetbalsupporters Oost 21b 100 1-10 1-10 1-10 1-10 Hangjongeren Hangjongeren dorp 50a Zuid 76-100 Zuid 76-100 76-100 76-100 1-10 1-10 Uitgaanders stad stad stad 49b Zuid 76-100 11-25 Uitgaanders dorp Hangjongeren 50b Hangjongeren 1-10 Zuid 251-10 25 22a Zuid Zuid 76-100 1-10 1-10 toename 1-10 Hangjongeren stad 50a Zuid 76-100 76-100 1-10 Probleemjongeren Probleemjongeren Probleemjongeren stad 51 Noord 51-75 Noord 76-100 51-75 76-100 1-10 1-10 Rit 5 Rit 5 Zuid 100 76-100 Behoorlijk Behoorlijk 1-10% Stad Stad22c krakersscene 50b Hangjongeren Zuid 1-10 25 Probleemjongeren Probleemjongeren 28a Smartshop Midden Smart 100 Zwerf: J Zwerf: Zw: J J Zw: Zw:JJ Zw: J 76-100 51-75 76-100 20-30 30-40 10 60 80 10 60 Probleemjongeren dak- 52 en thuisloos daken thuisloos Noord JaNoord Ja bezoekers Zuid Noord 51-75 76-100 1-10 Rit 51-10 51 Nu: N Nu: N Nu: Nu:1x N Nu: 1x Stad Stad Stad33a Uitgaanders Probleemjongeren Midden 76-100 1-10 Smart Zw: Nee Smart Zw: Nee dorp/platteland Zwerf: J Zw: J Zw: J Probleemjongeren Probleemjongeren Nu: Ja Nu: Ja daken thuisloos Noord Ja 52 Zw: N Zw:Zw: N N Zw: N Zw: N Zw: N Probleemjongeren Nu: Nu: dak- 53 en thuisloos dak-34a en thuisloos Noord Noord Ja Zuid Ja Ja Ja N Ja N 76-100 Nu: 51-75 80 100 1x 50J Nu: JminderNu: J3 10Zw: Nee 2cb Zw: Nee 2cb Nu: J Nu: Nu: J J Nu: Stad stad Stad Stad Smart Zw: Nee Nu: Ja Nu: Ja 35a Hangjongeren Probleemjongeren Nu: Ja Midden 51-75 76-100 1-10 1-10 Zw: N Zw: N Zw: N stad 53 daken thuisloos Noord Ja Ja Ja 2cb Zw: Nee Nu: J Nu: J Nu: J 35b Hangjongeren Stad Midden 76-100 50 26-50 1-10 26-50 Nu: Ja dorp

21b

2009

* Zw= Gebruik tijdens zwerfperiode, Nu = Gebruik nu

117

2009

Literatuurlijst Anonymous (2007). Virtual Worlds, Real Leaders: Online games put the future of business leadership on display. Californie: IBM Baarda, D., Goede, de, M., Teunissen, J., (1995). Kwalitatief onderzoek: praktische handleiding voor het opzetten en uitvoeren van kwalitatief onderzoek. Houten: Educatieve partners Nederland bv. Bos, de, V.K. (2009). Onderzoek naar alcoholverstrekking op middelbare scholen anno 2009. Utrecht: STAP CSPH (2007). Council on Science and Public Health- Emotional and Behavioral Effects, Including Addictive Potential, of Video games Durkin, K., Barber, B. (2002). Not so doomed: computer game play and positive adolescent development. Journal of Applied Development Psychology, 23(4), 373-392 Hibell, B., Guttormsson, U., Ahlström, S., Balakireva, O., Bjarnason, T., Kokkevi, A., Kraus, L. (2009). The 2007 ESPAD Report: Substance Use Among Students in 35 European Countries. Stockholm: CAN Jong, de, M., Poelmans, I., Linck, H., Ernst, M. (2008). Tendens 2008: Alcohol- en drugsgebruik bij jongeren en jongvolwassenen in Gelderland. Arnhem: IrisZorg Meerkerk, G., Rooij, van, A.J., Amadmoestar, S.S., Schoenmakers, T. (2009). Nieuwe verslavingen in zicht: Een inventariserend onderzoek naar aard en omvang van ‘nieuwe verslavingen’ in Nederland. Rotterdam: IVO Ministerie van Binnenlandse zaken (2009). Stand van zaken hokken en ketenbeleid en handhaving Drank- en Horecawet. Den Haag Ministerie van Verkeer en Waterstaat (2009). Rijden onder invloed in Nederland in 1999-2008. Delft: Ministerie van Verkeer en Waterstaat Mulder, J. (2005). Drinken op school. Utrecht: STAP Nabben, T., Quaak, L., en Korf, D. (2005). NL.Trendwatch: gebruikersmarkt uitgaansdrugs in Nederland 2004-2005. Amsterdam: Rozenberg Publishers Ouwehand, A., Mol, A., Kuijpers, W. en Boonzajer Flaes, S. (2005). Kerncijfers Verslavingszorg 2004: landelijk alcohol en drugs informatiesysteem. Houten: Stichting Informatie Voorziening Zorg 118

2009

Rooij, van, T., Meerkerk, G., Schoenmakers, T., Eijnden, van den, R., Mheen, van de, D. (2008). Factsheet Monitor internet en jongeren: Ontwikkelingen in het internetgebruik van Nederlandse jongeren. Rotterdam: IVO Rooij, van, T., Schoenmakers, T., Meerkerk, G., Mheen, van de, D. (2008). Factsheet Monitor internet en jongeren: Videogames en Nederlandse jongeren. Rotterdam: IVO STAP (2009). Factsheet: samenvatting inventarisatie ziekenhuisopnames in 2008 van kinderen en jongeren met een alcoholvergiftiging. Utrecht: STAP Trimbos (2009). Factsheet GHB. Utrecht: Trimbos Vorderer, P., & Bryant, J. (2006). Playing video games: Motives, responses, and consequences. US: Lawrence Erlbaum Associates Publishers Voedsel en Waren Autoriteit (2009). Inventarisatie naleefniveau rookvrije horeca. http://www.vwa.nl/ Opgehaald op 22 mei 2009 Vos, V.K. (2009). Drinken op school 2009. Utrecht, STAP VOX (2008). Grote Vox drugs enquête, jaargang 9, nummer 5, 23 oktober 2008

119

Tendens 2009 Tendens, de Gelderse alcoholen drugsmonitor van IrisZorg, geeft sinds 2003 elk jaar een geactualiseerd beeld van de ontwikkelingen in het gebruik van alcohol en drugs onder jongeren en jongvolwassenen in Gelderland. De gegevens die in deze uitgave worden gepresenteerd, zijn gebaseerd op systematische interviews met een panel van insiders: straathoekwerkers, dealers, club- en partybezoekers, gastheren, en hang-, probleem- en zwerfjongeren. Tendens 2009 bevat bovendien een analyse van de hulpvragen en kenmerken van de cliënten van IrisZorg en een overzicht van de kwaliteit van de drugs die op de markt verkrijgbaar zijn. Tendens 2009 signaleert diverse (nieuwe) trends: jongeren zeggen heel weinig ‘nee’ tegen alcohol; de XTC-markt is ingestort en het GHB-gebruik onder Gelderse jongeren neemt toe. Ook wordt ingezoomd op opmerkelijke verschijnselen, zoals het taboe bij cannabisgebruikers op het bespreken van de problematische aspecten van blowen en speedgebruik als een onderdeel van de overlevingsstrategie van zwerfjongeren. De gegevens uit eigen onderzoek worden ten slotte in een breder perspectief geplaatst door ze in verband te brengen met ander relevant regionaal en landelijk onderzoek en beleidsontwikkelingen rond alcoholen drugsgebruik. Tendens 2009 is een must voor iedere professional, bestuurder en geïnteresseerde die inzicht wil krijgen in het alcoholen drugsgebruik in de huidige Gelderse jongerencultuur.

ISBN/EAN: 978-90-808547-7-2 © 2009, IrisZorg

Mary de Jong Irmgard Poelmans Jojanneke Diemers Marleen Ernst. Alcohol- en drugsgebruik bij jongeren en jongvolwassenen in Gelderland

Recommend Documents