Tendens Alcohol- en druggebruik bij jongeren en jongvolwassenen in Gelderland

Tendens 2010 Alcohol- en druggebruik bij jongeren en jongvolwassenen in Gelderland

Tendens 2010 Alcohol- en druggebruik bij jongeren en jongvolwassenen in Gelderland Door Mary de Jong en Irmgard Poelmans Met medewerking van Marleen Ernst en Peter Timmermans Met bijzondere dank aan alle panelleden Uitgave IrisZorg Preventie Deze uitgave is te downloaden via www.iriszorg.nl

Tendens

Tendens, de Gelderse alcohol- en drugsmonitor van IrisZorg, geeft sinds 2003 jaarlijks een update van de ontwikkelingen in het gebruik van alcohol en drugs onder jongeren en jongvolwassenen in Gelderland. De resultaten over 2010 zijn in deze brochure opgenomen. In een andere vorm dan u van ons gewend bent, want IrisZorg zet in op de vernieuwing van Tendens. Vanaf 2012 bevat Tendens nog meer actuele, interessante informatie over middelengebruik in Gelderland. Ondertussen gaat het onderzoek gewoon door en willen we u in ieder geval de belangrijkste conclusies uit de panelstudie van Tendens 2010, de DIMS-testservices1 en de cliëntenregistratie van IrisZorg niet onthouden. In deze brochure leest u er alles over. In de panelstudie vertellen ruim dertig sleutelfiguren (panelleden), waaronder uitgaande jongeren, jongerenwerkers, dealers en politie ons over hun signalen en bevindingen omtrent gebruik in hun netwerken. Een netwerk is een groep

1

2

Drugsinformatie- en Monitoringsysteem

Factsheet Tendens 2010

uitgaanders of hangjongeren waarop een panellid zicht heeft. Het betreft speciaal geselecteerde groepen waarbinnen nieuwe trends in alcohol- en druggebruik sneller zichtbaar zijn. Deze informatie kan dus niet gegeneraliseerd worden naar mainstreamjongeren, bijvoorbeeld leerlingen in het voortgezet onderwijs. De testservices van IrisZorg leveren informatie over veranderingen in de samenstelling van pillen en poeders op de drugsmarkt. Door de verhalen van de panelleden, de resultaten van de testservices en de gegevens van jonge cliënten van IrisZorg te bundelen, ontstaat zicht op trends in alcohol- en druggebruik door jongeren en jongvolwassenen in Gelderland. Denk daarbij aan plaats van gebruik, reden van gebruik, ervaren effecten van gebruik, etc. Deze gegevens zijn waardevol om te bepalen welke factoren meespelen bij jongeren in hun afwegingen om alcohol- en/of drugs te gebruiken.

Trends middelengebruik door uitgaanders en hangjongeren

Alcohol - Net als in voorgaande jaren blijkt ook nu dat uitgaan en veel drinken hand in hand gaan. Voor werkende jongeren in een plattelandsgemeenschap kan dit al beginnen op de vrijdagmiddagborrel. Als bindertje vanuit de baas en met elkaar, drinken zij op kosten van de baas samen hun biertjes.

‘En dan is er de sfeer van ‘het is gratis, dus ga je gang’ of ‘op één been kun je niet lopen’. Het is geen uitzondering dat jongens tussen de 19 en 24 jaar straalbezopen uit hun werk komen’ Karel, buurtwerker

- Indrinken vóór het uitgaan kan al bijna geen trend meer genoemd worden, zo gewoon is het inmiddels. Bier en pure sterke drank, rechtstreeks uit de fles, staan garant voor goedkoop aangeschoten worden. Als dit op straat gebeurt, zoals in een van de dorpen, kan een hangplek in het weekend uitgroeien tot een ontmoetingsplek voor tientallen jongeren. Gezellig, maar het bijbehorende lawaai en baldadige gedrag, versterkt door de alcohol, stemt buurtbewoners niet gelukkig. - Bier, wijn en mixjes blijven favoriet. Genoemde favorieten zijn Dubbeldrank oftewel ‘DD’ (sterke drank met energydrink) en de shotjes Stuiterbal (whisky met Goldstrike) en Abortus (rode wodka met Pisang Ambon)

Cannabis (hasj, wiet) - In nagenoeg alle netwerken wordt geblowd, in het merendeel van de netwerken door minimaal de helft van de jongeren. - Jongeren blowen hun wiet vooral thuis en buiten op straat. Het hoort niet bij het uitgaansleven. Maar voor enkele groepen hangjongeren is blowend rondhangen in een stadscentrum op een uitgaansavond een welkom alternatief als ze geen geld hebben om een discotheek binnen te gaan. - Nog altijd is de coffeeshop dé leverancier van vooral wiet aan 18-plussers vooral door de constante kwaliteit. In enkele netwerken geven jongeren de voorkeur aan huisdealers: goedkoop en laagdrempelig (o.a. geen leeftijdscontroles). Dit gebeurt niet alleen in plaatsen waar geen coffeeshop is, maar ook in stedelijke wijken. Soms kweken jongeren de wiet

zelf, omdat ze te jong zijn voor de coffeeshop en/of omdat ze een kick krijgen van het idee van blowen van eigen wiet. - Het fenomeen Happy Hour kennen we ook bij coffeeshops. Bij een van de coffeeshops krijgt de klant op donderdag (snijdag) bij aankoop voor €15,-, € 5,- gratis wiet. - Er zijn geen duidelijke signalen van veranderingen in het aantal jongeren dat blowt of de frequentie waarin ze dat doen. Bij enkele netwerken zien we nog steeds de eerder ingezette trend dat jongeren steeds vroeger op de dag blowen. In andere groepen wordt dit niet herkend. - Geld, problemen thuis, minder fit zijn en paranoïde gedachten: het zijn allemaal motivaties om te willen minderen met blowen. Vergeleken met 2009 lijken jongeren in de netwerken hierover vaker te praten. Voornemens waarmaken blijkt echter moeilijker dan gedacht, vooral als jongeren weinig daginvulling hebben.

‘Ze hebben geen idee hoe ze dag in moeten doorkomen zonder te blowen’ Petra, jongerenwerker

- Het aantal jongeren en jongvolwassenen dat bij IrisZorg ingeschreven staat met cannabisproblematiek, is in de periode 2006-2010 bijna verdubbeld. Dit komt overeen met landelijke ontwikkelingen (Ouwehand, 2010). Dit kan betekenen dat meer jonge mensen problemen hebben met cannabisgebruik. Het kan ook zijn dat zij hun problemen eerder erkennen en hulp zoeken bij de verslavingszorg. 350 300 250 200 150 100 totaal man vrouw

50 0

2006

2007

2008

2009

2010

Figuur 1: Aantal cliënten t/m 23 jaar met cannabisproblematiek naar geslacht in periode 2006-2010 (IrisZorg)


3

XTC - In 2009 waren de XTC-pillen van dusdanig lage kwaliteit dat de markt instortte (laag MDMA-gehalte, toevoeging van vaak onprettig ervaren mCCP). Dit zorgde voor een enorme toename van het aantal XTC-monsters dat bij de testservices van IrisZorg werd aangeleverd. In de loop van 2010 heeft de markt zich hersteld en is het aantal aangeleverde XTC-monsters weer genormaliseerd tot 100-150 stuks per kwartaal.

Aantal MDMA-monsters

350 300

‘Ik stap nu op de fiets, het is tien minuten fietsen, dus ik neem ‘m nu met een glaasje water… als ik dan mijn jas opgehangen heb bij de garderobe en ik neem mijn eerste biertje, dan kickt ie ergens in’ Jack, uitgaander

250

Speed (amfetamine, pep)

200 150 100 50 1e kwart 2e kwart 3e kwart 4e kwart 1e kwart 2e kwart 3e kwart 4e 0 kwart 2009 2009 2009 2009 2010 2010 2010 2010

MDMA

mCPP

Geen werkzame stoffen

Figuur 2: Aantal XTC-monsters met verhouding in werkzame stoffen in 2009-2010

- Door deze ontwikkelingen vond een deel van de gebruikers in 2009-2010 een alternatief voor de pil in de meer zuivere MDMA-kristallen en -poeder. “Dit is wel moeilijker te doseren en te verdelen dan de pillen”, aldus een panellid. Ook worden cocaïne en in mindere mate GHB, ritalin, 2cb en ketamine als zodanig genoemd. - Ondanks de beroering op de markt heeft XTC haar softe imago van ‘onschuldig pilletje’ behouden. De gebruiker voelt zich euforisch, vindt iedereen aardig en voelt een sterke band met anderen. Gebruikers benoemen weinig negatieve dingen, behalve de depressieve kater de dag erop. - XTC blijft een uitgaansmiddel voor de liefhebber, vooral op party’s en festivals. Wekelijks standaard een pilletje slikken in de discotheek wordt nagenoeg niet genoemd. Gebruik lijkt behouden voor speciale momenten, meestal maximaal één of een paar keer per maand. XTC-gebruik op een hangplek komt zelden voor. - Uitgaanders in het panel plannen hun XTC-gebruik bewust: goede pillen kopen bij de dealer, eventueel laten testen, moment van gebruik uitkiezen. De een kiest hierbij voor een paar glazen alcohol vooraf, sommige anderen juist niet. - Liefhebbers vinden XTC-pillen makkelijk verkrijgbaar en kopen ze meestal bij een vaste dealer. Hierin lijken zij groot vertrouwen te hebben, zeker wanneer deze in de ‘slechte XTC-tijd’ eerlijk was over de mindere kwaliteit van zijn of haar product. Als meerdere mensen in een groep XTC slikken,

4

wordt deze vaak door één persoon ingekocht bij de dealer voor de hele groep. Spontaan XTC kopen bij een onbekende op een party of festival, doen de meeste jongeren in de netwerken niet. Ze kopen het liever vooraf en smokkelen hun waar mee naar binnen in hun onderbroek of bh, want ‘daar wordt niet gecontroleerd’.


- Net als voorgaande jaren wordt in 2010 speed in een ruime meerderheid van de netwerken gesignaleerd (22 van de 31) in zowel de steden als dorpen. Gebruik beperkt zich echter meestal tot enkele jongeren in een netwerk. - Na signalen van toename in speedgebruik onder hang- en probleemjongeren in kleine steden en dorpen in 2008, lijkt het gebruik de afgelopen twee jaar gestabiliseerd in de netwerken. Dit bevestigt het vermoeden dat de meeste XTCgebruikers in speed geen goed alternatief zien voor de pillen van slechte kwaliteit. - Speed staat voor hard en lang door kunnen gaan, zo nodig het hele weekend. Het past daarmee vooral bij harde, zeer snelle muziekstijlen als hardcore en tekno die op exclusieve party’s en uitgaansavonden gedraaid worden. In het reguliere uitgaansleven is speedgebruik minder geslaagd. - Het imago van speed als pepmiddel lijkt afhankelijk van de financiën van de pepliefhebber. Coke geeft van oudsher meer status, maar is voor veel jongeren te duur. Voor hen is speed hét middel. - Het effect de dagen erna, zoals te lang wakker blijven en je ‘depri’ voelen, wordt als een nare bijwerking ervaren. Daarom wordt speed door tegenstanders goedkope rotzooi of ‘bocht’ genoemd.

‘Eerst een nacht wakker, daarna twee dagen klote’ Marc, jongere

- Speed is makkelijk verkrijgbaar en nog altijd goedkoop. De genoemde prijzen voor speed liggen tussen de 7 en 10 euro per gram. Speeddealers maken hierover onderlinge prijsafspraken. Een dealer die zich hier niet aan houdt, kan problemen tegemoet zien, zoals bedreiging.

‘Er is een stilzwijgende afspraak in onze stad om niet onder de 10 euro te gaan, anders wordt de markt verknald’ Fred en Desiree, speeddealers

- Door deze prijsafspraken is het voor jongeren in een van de netwerken lonend geworden om speed onderling te verkopen in plaats van via de dealers met hun vaste, hogere, prijs. - Bij de testservices aangeleverde speedmonsters bevatten zowel amfetamine als cafeïne. De verhouding per pil varieert in de periode 2009-2010 sterk, waarbij in de meeste pillen meer cafeïne dan amfetamine zat. Vanaf medio 2010 is echter amfetamine weer het sterkst aanwezig.

Cocaïne - In iets meer dan de helft van de netwerken, zowel uitgaanders als hangjongeren, wordt door een deel van de jongeren cocaïne gesnoven. Het roken van crack (gekookte coke) wordt als ‘verjunkt’ beschouwd en is in geen enkel netwerk gesignaleerd. - Er zijn geen duidelijke signalen van een toe- of afname van het aantal jongeren in de netwerken dat cocaïne gebruikt. Dit kan er op duiden dat de overstap van een deel van de XTCliefhebbers naar cocaïne (door de slechte kwaliteit van XTC in 2009) tijdelijk/beperkt is gebleven. - Net als voorgaande jaren komt cokegebruik relatief vaker voor in de stedelijke netwerken door mensen boven de 20 jaar. In de dorpse netwerken ligt zowel het percentage gebruikers als de frequentie van gebruik lager. Opvallend is wel het coke snuiven door een groep dorpse jongeren, niet ouder dan 17 jaar. - Als in een netwerk coke wordt gebruikt, dan gebeurt dit meestal één tot meerdere keren per maand. Vaak wordt een halve tot hele gram per gelegenheid gebruikt. - Terwijl XTC-gebruik tijdens het uitgaan bewust wordt gepland en men minder snel impulsief een pil aanneemt, lijkt coke vaker spontaan te worden gebruikt.

GHB - In 8 van de 20 uitgaandersnetwerken en in 3 van de 11 netwerken van hangjongeren wordt door maximaal 10% van de jongeren GHB gebruikt. Dit komt nagenoeg overeen met de voorgaande studie. Een uitzondering hierop is een groep hangjongeren met multigebruik, waarin de helft liefhebber is van GHB. - Net als in 2009 is ook nu GHB-gebruik vooral een stadse aangelegenheid en speelt het op (after)party’s. - Het ontremmende effect van GHB wordt geroemd door gebruikers: ze voelen zich vrolijk, de remmen gaan los. - Toch lijkt in de huidige panelstudie GHB-gebruik minder voorop te staan dan in voorgaande twee jaren. Verschillende panelleden signaleren in hun netwerk(en) verminderde interesse in het middel, terwijl slechts één van hen een toename waarneemt. Jongeren in deze netwerken lijken zich namelijk meer bewust te zijn van de risico’s van GHB drinken, zoals ongepland out gaan, afhankelijkheid en heftige vermoeidheid.

‘In het begin raak je er aangeschoten van. Regelmatig gebruik maakt juist suf, moe en levensloos. Je bent jezelf niet meer, herkent jezelf niet meer. Alle remmen gaan los, je hebt schijt aan dingen’ Marc, jongere

50 40 30 20 10

‘Het gaat meer om het ‘moment pakken’. Daarbij is coke gemakkelijk te verkrijgen. Bij XTC is het belangrijker te weten wat je slikt, onder andere omdat het langer duurt’ Milou, uitgaander

totaal man vrouw 2006

2007

2008

2009

2010

Figuur 3: Aantal cliënten t/m 29 jaar met GHB-problematiek naar geslacht in periode 2006-2010 (IrisZorg)

- Cocaïne wordt als gemakkelijk verkrijgbaar gezien. Dealers zijn voor de liefhebber vrij eenvoudig te bereiken via hun 06-nummer, op hun thuisadres of in uitgaansgelegenheden. Er zijn dealers die zowel in cocaïne als XTC-pillen verhandelen. - In sommige netwerken is een lege portemonnee de voornaamste reden dat de jongeren niet vaker een snuif nemen. Coke is namelijk nog steeds prijzig; zo’n 20 tot 25 euro per halve gram (standaardhoeveelheid in een sealtje). Per gram kost het tussen de 30 en 50 euro. - Bijnamen die nog niet eerder via de panelstudie gehoord werden zijn SOS, Witte Waas en Kakkie nakkie. - In geteste cocaïnemonsters worden de laatste jaren vaak geneesmiddelen aangetroffen. Tot en met 2009 was dit veelal met fenecitine, in 2010 speelt levamisol een grotere rol. Momenteel wordt onderzocht welke mogelijke extra gezondheidsrisico’s dit met zich meebrengt.

- De conclusie dat GHB minder populair zou zijn, is te voorbarig. Uit volgende panelstudies zal duidelijker worden of dit daadwerkelijk het geval is onder Gelderse jongeren. - GHB wordt alleen gedronken, bijv. via buisjes. Gemiddeld drinkt de liefhebber zo’n 2,5 tot 5 mlGHB per keer. - GHB is relatief moeilijk verkrijgbaar via dealers, aldus panelleden. Een dealer vraagt 20 euro voor 125 ml. Een deel van de liefhebbers zoekt daarom zijn toevlucht in het zelf maken van GHB, op basis van recepten die makkelijk te vinden zijn via internet. - Het aantal bij de testservices aangeleverde GHB-monsters is laag in periode 2009-2010 (22). Dit zegt niets over de mate van populariteit van het middel. Deze monsters werden in deze periode namelijk weinig getest, doordat het laboratorium voorrang gaf aan de XTC-monsters.


5

- Net als in de rest van Nederland (Ouwehand, 2010) is het aantal jongeren en jongvolwassenen dat bij IrisZorg ingeschreven staat met GHB-problematiek in de periode 2006-2010 sterk gestegen. Opvallend hierbij is dat de stijging in 2010 volledig voor rekening van de meiden komt. Een mogelijke verklaring hiervoor is dat GHB bij meiden later populair werd dan bij jongens, en daarmee ook het ontstaan van de problematiek. De komende jaren wordt duidelijk of de stabilisatie zowel onder jongens als meiden plaatsvindt.

Paddo’s - In bijna de helft (9) van de uitgaandersnetwerken (20) worden paddo’s gebruikt. In de hanggroepen wordt dit door geen enkel panellid gesignaleerd. - Áls jongeren paddo’s gebruiken, doen ze dit zelden vaker dan eens in de 2 á 3 maanden. Gebruik is meestal gepland. - Paddo’s worden als vanouds vooral buiten het uitgaansleven gebruikt, zoals thuis, op het strand en in het park. Simon & Yara (uitgaanders, 62) vernemen echter in hun netwerk dat paddo’s op trancefeestjes ook gewaardeerd worden:

‘Lekker trippen, je laten gaan in een droom en je ziet wel waar je uitkomt’ Simon & Yara, uitgaanders illegale party’s

- Waar jongeren de paddo’s verkrijgen sinds het verbod op paddoverkoop, is niet geheel duidelijk. Een panellid meldt dat gedroogde paddo’s nog steeds bij één van de Gelderse smartshops te krijgen zijn voor 15 euro per portie. Ook zou men ze zelf kweken.

LSD - In 6 van de 20 uitgaandersnetwerken en in een van de netwerken van hangjongeren wordt sporadisch het tripmiddel LSD geslikt. - In 2009 werd door enkele panelleden een overstap van paddo’s naar het zwaardere LSD gevreesd. Dit komt tot nu toe nog niet uit de panelstudie naar voren.

Ketamine - Het aantal jongerennetwerken (10) waarin het tripmiddel Ketamine gebruikt wordt, is een stuk hoger dan in het voorgaande jaar. Wel is het percentage gebruikers per netwerk een stuk lager (maximaal 10%) In een hangjongerennetwerk waar ketamine in 2009 duidelijk in opkomst was, is het

2

6

gebruik nu weer nihil. Er is dus geen sprake van duidelijke toe- of afname in ketaminegebruik. - In tegenstelling tot vorige jaren wordt het ‘K’-gebruik op een hangplek door de huidige panelleden niet genoemd. Ketaminegebruik wordt in de studie van 2010 alleen geassocieerd met feesten, zoals Teknofeesten, waarbij gebruikers het onder andere prettig vinden bij speaker freaken2. - Eén van de bijwerkingen van ketamine is een verstoring van de motoriek.

‘Je kunt ketaminegebruikers er zo uithalen. Ze bewegen zich schokkerig en met gekke bewegende handen. Dat ziet er gek uit. Ze noemen ze ook wel ‘the army of the zombies’, omdat ze zich als een zombie bewegen’ Simon & Yara, uitgaanders illegale party’s

Zij merken ook wel eens dat ketaminegebruikers zich helemaal niet meer kunnen bewegen. Dit kan te maken hebben met een zeer sterke ketamine-ervaring, zoals een ultiem gevoel van tijdloosheid, ook wel K-hole genoemd (www.drugsinfo.nl, 2011).

Lachgas - Het aantal netwerken waarin in 2010 het inhaleren van het roesmiddel lachgas wordt gesignaleerd, blijft beperkt en komt nagenoeg overeen met voorgaande jaren. - Lachgas wordt vooral gezien als iets voor tussendoor, ‘voor de fun’ op afterparty’s of thuisfeestjes. Hangjongeren gebruiken het ook wel in de buitenlucht, voor hen is het ook geen middel om structureel te gebruiken.

‘Vooral grappig voor tussendoor. Meestal staat er wel iemand met een fles lachgas, waar je dan een ballonnetje kunt krijgen. De verkoper is dan meestal verkleed als clown’ Simon & Yara, uItgaanders illegale party’s

Energydrinks - Het drinken van, vooral goedkope, energydrinks is vooral in groepen hangjongeren een dagelijkse bezigheid. Uit gewoonte, als dorstlesser, daarin gecombineerd met blowen. Een stoer imago, vergelijkbaar met roken, zou ook meespelen, aldus een van de panelleden. Waarschijnlijk speelt dit dan vooral bij de ‘jonkies’ een rol. - Genoemde aantallen zijn meestal 5 blikjes per dag, maar kan ook oplopen tot 15. - Energydrinks vallen niet onder de noemer drugs.

Heel dichtbij een speaker gaan staan, waarbij de harde tonen een bijzondere lichamelijke sensatie geven.


Overige middelen

Bronnen

- Net als voorgaande jaren spelen 2CB, poppers, ritalin, erectogenen, ecotrips, slaap- en kalmeringsmiddelen en mephedrone een marginale rol in het middelengebruik van de jongeren in de huidige netwerken. Slaap- en kalmeringsmiddelen worden enkel genoemd als handig om te slapen na een zwaar weekend stappen met eventueel speedgebruik. Mephedronegebruik zou vooral uit nieuwsgierigheid gebeuren, al gaan sommige speciaal voor het effect. Het zou voelen als de combinatie cocaïne en XTC. - Heroïne en metamfetamine zijn nog steeds ‘not done’. In geen enkel netwerk wordt dit gesignaleerd. - Er gaan in Gelderland geruchten over niet eerder gesignaleerde middelen. Het zou om zeer beperkt gebruik gaan van 4mft , Original DG (Blue Curaçao met MDMB) en Benzylpiperazine.

- IrisZorg Preventie (2010) Van alcohol tot xtc. Arnhem: IrisZorg - Jong, de, M., Poelmans, I., Diemers, J., Ernst, M. (2009) Tendens 2009: Alcohol- en druggebruik bij jongeren en jongvolwassenen in Gelderland. Arnhem: IrisZorg - Jong, de, M., Poelmans, I., Linck, H., Ernst, M. (2008) Tendens 2008: Alcohol- en druggebruik bij jongeren en jongvolwassenen in Gelderland. Arnhem: IrisZorg - Ouwehand, A., Kuijpers, W., Wisselink, D. en Van Delden, E. (2010) Kerncijfers verslavingszorg 2009: landelijk alcohol en drugs informatie systeem. Houten: Stichting Informatie Voorziening Zorg. - www.drugsinfo.nl

Gecombineerd gebruik Bij gecombineerd gebruik speelt vaak alcohol een basisrol. Alcohol met cocaïne is al jaren voor veel combigebruikers het ‘summum’. Eerst dronken worden, dan bewust coke snuiven om lang door te kunnen gaan met een euforisch, zelfverzekerd gevoel zonder het verlammende gevoel van dronkenschap. Gebruik van alcohol in combinatie met cannabis gebeurt meer uit gewoonte, dan op basis van een bewuste keuze. Er wordt al geblowd, de alcohol komt erbij. Doorgewinterde blowers verdragen de combinatie, minder ervaren gebruikers worden hier vooral erg misselijk van. Andere (minder vaak) genoemde combinaties zijn alcohol met xtc en blowen om te kunnen slapen na speedgebruik. Combinaties met GHB worden in deze panelstudie slechts in één netwerk gesignaleerd.

De resultaten die hier zijn beschreven leveren aangrijpingspunten voor preventie van risicovol alcohol- en druggebruik door IrisZorg afdeling Preventie. Denk hierbij aan bewustmaking van jongeren van de risico’s van cannabisgebruik. Of het aanbieden van laagdrempelige hulpverlening bij cannabisproblemen. De preventiemedewerker van uw regio helpt u graag op weg bij het omzetten van bovenstaande informatie naar concrete acties in uw gemeente. Heeft u vragen of opmerkingen, neem dan contact op met IrisZorg, afdeling Preventie, telefoon 026-8451300 of stuur een bericht naar [email protected]. Wilt u meer weten over de genoemde middelen, dan kunt u de uitgave Van alcohol tot XTC bestellen via www.iriszorg.nl.


7

8


Tendens Alcohol- en druggebruik bij jongeren en jongvolwassenen in Gelderland

Recommend Documents