STIGMA EN DRUGGEBRUIK BIJ ADOLESCENTEN IN BEGELEIDING

 

 

FACULTEIT PSYCHOLOGIE EN PEDAGOGISCHE WETENSCHAPPEN  VAKGROEP ORTHOPEDAGOGIEK   

Academiejaar 2009 – 2010                   

STIGMA EN DRUGGEBRUIK BIJ ADOLESCENTEN IN BEGELEIDING  IN DE BIJZONDERE JEUGDBIJSTAND:  EEN EXPLORATIEF ONDERZOEK IN BEGELEIDINGSTEHUIZEN. 

     

Sofie DE ROY           

Masterproef neergelegd tot het behalen van de graad van master in de pedagogische  wetenschappen, afstudeerrichting orthopedagogiek 

        Promotor: Dr. Veerle Soyez 

 

 

 

 

 

 

Auteursrechten      ‘De  auteur  en  de  promotor  geven  de  toelating  deze  masterproef  voor  consultatie  beschikbaar  te  stellen  en  delen  ervan  te  kopiëren  voor  persoonlijk  gebruik.  Elk  ander  gebruik  valt  onder  de  beperkingen van het auteursrecht, in het bijzonder met betrekking tot de verplichting uitdrukkelijk de  bron te vermelden bij het aanhalen van resultaten uit deze masterproef.’       ‘The author and promotor give the permission to use this thesis for consultation and to copy parts of  it for personal use. Every other use is subject to the copyright laws, more specifically the source must  be extensively specified when using results from this thesis.’  

              Promotor, 

 

 

 

 

 

 

 

 

Auteur, 

Veerle Soyez   

 

 

 

 

 

 

 

Sofie De Roy 

              Gent, juni 2010 

 

II 

 

 

 

Abstract    Deze thesis beschrijft het druggebruik en het stigma hieromtrent bij adolescenten in begeleiding in  de  bijzondere  jeugdbijstand.  Er  werd  een  vragenlijst  afgenomen  bij  deze  jongeren  met  bijzondere  aandacht voor de prevalentie van middelengebruik. Nadien werden enkele deelnemers geïnterviewd  omtrent hun eigen druggebruik, hun verblijf in een voorziening en het stigma dat rond beide heerst.  Dit  kwam  tot  stand  met  behulp  van  een  semi‐gestructureerd  interview.  De  jongeren  werden  geïnterviewd in hun vertrouwde omgeving in de voorziening.  Er  werden  53  jongeren  uit  10  verschillende  voorzieningen  uit  Oost‐Vlaanderen,  Vlaams‐Brabant  en  Brussel  geëvalueerd.  De  informatie  werd  verkregen  met  behulp  van  een  vragenlijst.  Uit  de  53  jongeren  werden  14  jongeren  geselecteerd  om  een  interview  bij  af  te  nemen.  Hier  werd  dieper  ingegaan op de mogelijks aanwezige stigma’s.     Uit  de  analyse  van  de  vragenlijsten  blijkt  dat  tabak  het  meest  frequent  gebruikte  middel  onder  adolescenten  is  (73,60%).  Alcohol  wordt  door  de  meeste  jongeren  (84,90%)  gebruikt.  Cannabis  daarentegen  is  het  meest  gebruikte  illegale  middel  (49,10%).  Er  werd  geen  verschil  gevonden  met  betrekking tot het geslacht van de jongeren.   Uit  de  interviews  blijkt  dat  jongeren  in  beperkte  mate  een  stigma  ervaren  ten  opzichte  van  hun  druggebruik.  Hun  verblijf  in  een  voorziening  ervaren  ze  daarentegen  in  grotere  mate  als  stigmatiserend.  Deze  vorm  van  stigmatisering  gebeurt  vooral  door  buitenstaanders  en  niet  door  vrienden.     Er kan geconcludeerd worden dat jongeren in begeleiding in aanzienlijke mate middelen gebruiken.  De  leeftijd  waarop  ze  voor  de  eerste  keer  een  middel  gebruiken  is  relatief  jong.  Bij  sommige  middelen  is  de  meerderheid  van  de  jongeren  jonger  dan  13  jaar.  Daarnaast  kan  er  gesteld  worden  dat er een groter stigma heerst rond de jongeren hun verblijf in een voorziening dan rond het feit dat  ze drugs gebruiken.         

III 

 

 

 

Dankwoord    Het  ontwerpen  van  een  thesis  is  een  opdracht  die  gedurende  een  heel  academiejaar  veel  tijd  en  energie in beslag neemt. Graag wil ik van de gelegenheid gebruik maken om een aantal mensen te  bedanken.    Als eerste wil ik mijn ouders bedanken omdat zij het voor mij mogelijk gemaakt hebben om verder te  studeren  en  me  daarbij,  samen  met  mijn  zussen  en  broer,  steeds  gesteund  hebben  op  moeilijke  momenten. Mijn papa Leo en zus Karen wil ik persoonlijk bedanken voor het nalezen van mijn thesis.    Graag wil ik alle voorzieningen en jongeren bedanken die deel genomen hebben aan het onderzoek.  Zonder hun interesse en medewerking was dit onderzoek niet mogelijk geweest.    Ook  wil  ik  mijn  vriend  Koen  bedanken  voor  zijn  ondersteunende  woorden  tijdens  de  moeilijke  momenten.    Tenslotte wil ik mijn promotor, Dr. Veerle Soyez, bedanken die deze scriptie op de goede weg heeft  gezet  en  mij  vele  nuttige  tips  en  adviezen  heeft  gegeven  die  hebben  bijgedragen  tot  het  eindresultaat. 

   

 

IV 

 

 

 

Inhoudsopgave  I.  INLEIDING .................................................................................................... 1  II.  LITERATUURSTUDIE ........................................................................................ 2  1.  Wat is druggebruik?.........................................................................................................................2  1.1.  Conceptuele definitie ...............................................................................................................2  1.2.  Gevolgen van druggebruik .......................................................................................................5  1.2.1.  Lichamelijke gevolgen.......................................................................................................5  1.2.2.  Sociale gevolgen ...............................................................................................................6  1.2.3.  Gevolgen voor gezondheid ...............................................................................................6  1.2.4.  Maatschappelijke gevolgen ..............................................................................................6  1.3.  Middelengebruik bij schoolgaande adolescenten....................................................................7  1.3.1.  Prevalentiecijfers ..............................................................................................................7  1.4.  Middelengebruik bij adolescenten in de bijzondere jeugdbijstand .........................................8  1.4.1.  Wat is de bijzondere jeugdbijstand?.................................................................................8  1.4.2.  Adolescenten in de bijzondere jeugdbijstand: een risicogroep? ......................................9  1.4.3.  Prevalentiecijfers middelengebruik in de bijzondere jeugdbijstand...............................10  1.5.  Risico‐ en protectieve factoren ..............................................................................................10  1.5.1.  Risicofactoren .................................................................................................................10  1.5.1.1.  Peers ........................................................................................................................11  1.5.1.2.  Thuissituatie ............................................................................................................11  1.5.1.3.  Subpopulatie............................................................................................................11  1.5.1.4.  Maatschappelijk milieu............................................................................................12  1.5.1.5.  Zelfbeeld ..................................................................................................................12  1.5.1.6.  Meervoudige problemen.........................................................................................12  1.5.2.  Protectieve factoren .......................................................................................................14  1.6.  Redenen middelengebruik .....................................................................................................15  1.6.1.  Motieven voor niet‐gebruik ............................................................................................15  1.6.2.  Motieven voor gebruik ...................................................................................................16  2.  Wat is een stigma? ........................................................................................................................17  2.1.  Definitie stigma ......................................................................................................................17  2.2.  Stigmaprocessen ....................................................................................................................18  2.3.  Gevolgen van stigmatisering ..................................................................................................19  2.4.  Stigma bij jongeren in begeleiding in de bijzondere jeugdbijstand........................................19 

V 

 

 

 

2.4.1.  Institutionalisatie ............................................................................................................19  2.4.1.1.  Algemeen.................................................................................................................19  2.4.1.2.  Jongeren in de bijzondere jeugdbijstand.................................................................20  2.4.2.  Deïnstitutionalisatie........................................................................................................21  2.5.  Stigma bij druggebruikers ......................................................................................................22 

III.  PROBLEEMSTELLING ..................................................................................... 24  IV.  METHODOLOGIE ......................................................................................... 26  1.  Kwantitatief onderzoek .................................................................................................................26  2.  Kwalitatief onderzoek....................................................................................................................26  3.  Procedure ......................................................................................................................................27  3.1.  Selectie van voorzieningen.....................................................................................................27  3.2.  Selectie en informeren van de jongeren ................................................................................28  3.3.  Informeren van de ouders......................................................................................................28  3.4.  Afname vragenlijst .................................................................................................................28  3.5.  Afname interview ...................................................................................................................29  4.  Onderzoeksgroep ..........................................................................................................................29  5.  Instrumenten .................................................................................................................................30  5.1.  Druggebruik: gestructureerde vragenlijst ..............................................................................30  5.2.  Stigma: interview ...................................................................................................................30  6.  Data‐analyse ..................................................................................................................................31  6.1.  Vragenlijst ..............................................................................................................................31  6.2.  Interview ................................................................................................................................31  7.  Kwaliteit van het onderzoek ..........................................................................................................32  7.1.  Kwantitatief onderzoek ..........................................................................................................32  7.1.1.  Betrouwbaarheid ............................................................................................................32  7.1.2.  Validiteit..........................................................................................................................32  7.2.  Kwalitatief onderzoek ............................................................................................................32  7.2.1.  Betrouwbaarheid ............................................................................................................32  7.2.2.  Validiteit..........................................................................................................................33 

V.  RESULTATEN .............................................................................................. 34  1.  Onderzoeksgroep ..........................................................................................................................34  1.1.  De vragenlijst..........................................................................................................................34  1.2.  Het interview..........................................................................................................................35  VI 

 

 

 

2.  Onderzoeksvraag  1:  Wat  is  de  prevalentie  van  middelengebruik  bij  jongeren  in  begeleiding  in  een residentiële voorziening?...............................................................................................................35  2.1.  Tabak ......................................................................................................................................36  2.2.  Alcohol....................................................................................................................................37  2.3.  Medicatie ...............................................................................................................................38  2.4.  Cannabis .................................................................................................................................38  2.5.  Andere illegale drugs..............................................................................................................39  3.  Onderzoeksvraag 2: Ervaren jongeren in begeleiding in de bijzondere jeugdbijstand een stigma  ten opzichte van middelengebruik?......................................................................................................40  3.1.  Wat is verslaving?...................................................................................................................41  3.2.  Eigen gevoelens......................................................................................................................41  3.2.1.  Angst voor reactie...........................................................................................................41  3.2.2.  Discriminatie ...................................................................................................................42  3.2.3.  Etikettering .....................................................................................................................42  3.2.4.  Schaamte ........................................................................................................................43  3.3.  Reactie derden .......................................................................................................................43  3.3.1.  Anders denken ................................................................................................................43  3.3.2.  Anders gaan behandelen ................................................................................................43  3.3.3.  Angst om  te praten ........................................................................................................44  3.3.4.  Begripvol .........................................................................................................................44  3.3.5.  Laten vallen.....................................................................................................................44  3.3.6.  Minder gebruiken ...........................................................................................................44  3.3.7.  Minder kunnen en ontlopen/vermijden .........................................................................45  4.  Onderzoeksvraag 3: Ervaren jongeren in begeleiding in de bijzondere jeugdbijstand een stigma  ten opzichte van middelengebruik?......................................................................................................45  4.1.  Eigen gevoelens......................................................................................................................45  4.1.1.  Angst voor reactie...........................................................................................................45  4.1.2.  Discriminatie ...................................................................................................................46  4.1.3.  Etikettering .....................................................................................................................46  4.1.4.  Schaamte ........................................................................................................................46  4.2.  Reactie derden .......................................................................................................................47  4.2.1.  Anders denken ................................................................................................................47  4.2.2.  Anders gaan behandelen ................................................................................................47  4.2.3.  Angst om te praten .........................................................................................................48  4.2.4.  Laten vallen.....................................................................................................................48  4.2.5.  Minder kunnen en ontlopen/vermijden .........................................................................48 

VII 

 

 

 

5.  Onderzoeksvraag  4:  Is  er  een  samenhang  tussen  het  stigma  rond  middelengebruik  bij  adolescenten en het stigma rond het verblijf in de bijzondere jeugdbijstand?....................................49  5.1.  Middelengebruik Bijzondere Jeugdbijstand ...........................................................................49  5.2.  Combinatie voorziening en druggebruik ................................................................................50 

VI.  DISCUSSIE ................................................................................................. 51  1.  Bespreking onderzoeksresultaten .................................................................................................51  1.1.  Prevalentie middelengebruik .................................................................................................51  1.2.  Visie omtrent eigen druggebruik............................................................................................53  1.3.  Visie omtrent bijzondere jeugdbijstand .................................................................................55  1.4.  Algemene visie bijzondere jeugdbijstand en druggebruik .....................................................56  2.  Beperkingen van het onderzoek en aanbevelingen ......................................................................57  2.1.  Beperkingen van het onderzoek ............................................................................................57  2.2.  Aanbevelingen voor verder onderzoek ..................................................................................57  2.3.  Aanbevelingen voor de praktijk .............................................................................................58 

VII. CONCLUSIE ................................................................................................ 59  VIII. BIBLIOGRAFIE ............................................................................................ 60  IX.  BIJLAGEN .................................................................................................. 69  3.  Bijlage 1: Brief voor voorzieningen................................................................................................69  4.  Bijlage 2: Brief voor ouders ...........................................................................................................72  5.  Bijlage 3: Jongerenvragenlijst ........................................................................................................73  6.  Bijlage 4: Formulier geïnformeerde toestemming jongeren .........................................................74  7.  Bijlage 5: Interview ........................................................................................................................75  8.  Bijlage 6: Boomstructuur ...............................................................................................................77   

VIII 

 

I. INLEIDING    Jongeren  in  begeleiding  in  de  bijzondere  jeugdbijstand  ervaren  problemen  op  diverse  levensdomeinen.  Eén  van  deze  problemen  kan  het  druggebruik  van  de  jongere  zijn.  Druggebruik  is  immers een maatschappelijke realiteit. Daarnaast kan het leven in een voorziening voor de jongere  zwaar doorwegen op het dagelijkse leven.    In  deze  masterproef  wordt  er  in  de  eerste  plaats  getracht  een  bijdrage  te  leveren  aan  een  grootschalige  studie  naar  de  prevalentie  van  middelengebruik  bij  adolescenten  in  de  bijzondere  jeugdbijstand. Er wordt hierbij dieper ingegaan op het druggebruik in de residentiële centra. Bijgaand  wordt  er  aandacht  besteedt  aan  het  zicht  krijgen  op  een  mogelijk  aanwezig  stigma  rond  middelengebruik in de bijzondere jeugdbijstand en een mogelijk aanwezig stigma rond hun verblijf in  een voorziening.     In het eerste hoofdstuk wordt een literatuurstudie aangereikt. Daarbij wordt er dieper ingegaan op  wat  druggebruik  juist  inhoudt  en  wat  de  mogelijke  gevolgen  zijn.  Hieromtrent  worden  de  prevalentiecijfers  rond  het  druggebruik  bij  schoolgaande  adolescenten  en  adolescenten  in  de  bijzondere jeugdbijstand aangeboden.   In  een  tweede  deel  wordt  er  kort  verduidelijkt  wat  bijzondere  jeugdbijstand  juist  inhoudt  en  of  adolescenten in deze categorie een risicogroep vormen. De eventuele risico‐ en protectieve factoren  die present zijn worden aangehaald gevolgd door mogelijke redenen voor middelengebruik.   Tot  slot  wordt  er  in  dit  hoofdstuk  dieper  ingegaan  op  wat  er  verstaan  wordt  onder  een  stigma,  mogelijke stigmaprocessen en wat de gevolgen hierbij kunnen zijn. Als laatste onderdeel wordt het  stigma  bij  jongeren  in  begeleiding  in  de  bijzondere  jeugdbijstand  en  stigma  bij  druggebruikers  besproken.    In het tweede hoofdstuk belichten we de probleemstelling en de daaruit vertaalde onderzoeksvragen  om  in  het  derde  hoofdstuk  tot  de  methodologie  te  komen.  Hier  wordt  eerst  een  duidelijke  afbakening  van  de  onderzoeksgroep  gevormd  om  daarna  te  komen  tot  de  benutte  procedure  en  instrumenten die worden gehanteerd om tot de onderzoeksresultaten te komen.    Hoofdstuk vier bespreekt de eigenlijke onderzoeksresultaten. Hier wordt een antwoord gegeven op  de  vier  onderzoeksvragen.  Als  eerste  wordt  de  prevalentie  van  middelengebruik  bij  jongeren  in  begeleiding in de bijzondere jeugdbijstand beschreven. Daarna wordt een antwoord gegeven op de  vraag naar een mogelijk stigma ten opzichte van druggebruik in de bijzondere jeugdbijstand. Verder  wordt  het  verblijf  in  de  voorziening  aangehaald  en  het  al  dan  niet  ervaren  van  het  verblijf  als  stigmatiserend. Tot slot wordt het mogelijks stigmatiserend effect op druggebruik en het verblijven  in de bijzondere jeugdbijstand beschreven.  In  het  laatste  hoofdstuk  wordt  er  een  conclusie  geformuleerd  waarin  de  belangrijkste  elementen  vanuit hoofdstuk vier worden geïnterpreteerd. 

 

 

1   

 

 

II. LITERATUURSTUDIE  1. Wat is druggebruik?  1.1. Conceptuele definitie  Vooraleer  te  komen  tot  een  definitie  rond  druggebruik  is  het  noodzakelijk  om  eerst  te  beschrijven  wat er verstaan wordt onder ‘drugs’ en welke definities hieromtrent werden ontwikkeld.   Drugs is een verzamelnaam voor alle stoffen die een invloed uitoefenen op de manier waarop men  denkt, zich gedraagt, zich voelt en de zaken om zich heen waarneemt (Broekaert & Van Hove, 2005).  Drugs worden vaak ingedeeld in verdovende, opwekkende en geestesverruimende middelen.     Over  het  algemeen  kan  er  bij  druggebruik  onderscheid  gemaakt  worden  tussen  niet‐problematisch  en  problematisch  gebruik.  Middelengebruik  zorgt  immers  niet  altijd  voor  problemen  voor  de  gebruiker en/of zijn omgeving (Geirnaert & Lambrechts, 2004).   Er  zijn  reeds  verscheidene  definities  ontwikkeld  omtrent  druggebruik.  Traditionele  definities  focussen  zich  op  criteria  van  afhankelijkheid  en  ontwenning.  Men  kwam  echter  tot  het  inzicht  dat  gebruikers vaak occasioneel gebruiken en geen fysieke afhankelijkheid ontwikkelen. Dit zorgde voor  een herziening van de traditionele definities. Er werd gekozen om dieper in te gaan op de definitie  van druggebruik geformuleerd in de Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM‐IV)  (Kader 1). Hierin wordt een onderscheid gemaakt tussen afhankelijkheid en misbruik van drugs.     “Onder  afhankelijkheid  wordt  een  patroon  van  onaangepast  gebruik  van  een  middel  verstaan  dat  significante  beperkingen  of  lijden  veroorzaakt  zoals  blijkt  uit  drie  [of  meer] van de volgende criteria die zich op een willekeurig moment in dezelfde periode  van twaalf maanden voordoen:   1. tolerantie, zoals gedefinieerd door ten minste één van de volgende criteria:  o een behoefte aan duidelijk toenemende hoeveelheden van het middel  om een intoxicatie of de gewenste werking te bereiken.  o een  duidelijk  verminderd  effect  bij  voortgezet  gebruik  van  dezelfde  hoeveelheid van het middel.  2. onthouding, zoals blijkt uit ten minste één van de volgende criteria:  o het  voor  het  middel  karakteristieke  onthoudingssyndroom  [verwijs  naar criteria A en B van de criteria voor onthouding van een specifiek  middel].  o hetzelfde  [of  een  nauw  hiermee  verwant]  middel  wordt  gebruikt  om  onthoudingsverschijnselen te verlichten of te vermijden.  3. het middel wordt vaak in grotere hoeveelheden of gedurende een langere tijd  gebruikt dan het plan was.  4. er  bestaat  de  aanhoudende  wens  of  er  zijn  weinig  succesvolle  pogingen  om  het gebruik van het middel te verminderen of in de hand te houden.  5. een groot deel van de tijd gaat op aan activiteiten, nodig om aan het middel te 

 

 

2   

 

  

II. LITERATUURSTUDIE 

komen  [bv.  verschillende  artsen  bezoeken  of  grote  afstanden  afleggen],  het  gebruik van het middel [bv. kettingroken], of aan het herstel van de effecten  ervan.  6. belangrijke sociale of beroepsmatige bezigheden of vrijetijdsbesteding worden  opgegeven of verminderd vanwege het gebruik van het middel.  7. het gebruik van het middel wordt gecontinueerd ondanks de wetenschap dat  er een hardnekkig of terugkerend sociaal, psychisch of lichamelijk probleem is  dat waarschijnlijk veroorzaakt of verergerd wordt door het middel [bv. actueel  cocaïnegebruik ondanks het besef dat een depressie door cocaïne veroorzaakt  wordt  of  doorgaan  met  drinken  van  alcohol  ondanks  het  besef  dat  een  maagzweer verergerde door het alcoholgebruik].  Onder  misbruik  wordt  een  patroon  van  het  onaangepast  gebruik  van  een  middel  verstaan  dat  significante  beperkingen  of  lijden  veroorzaakt,  zoals  in  een  periode  van  twaalf maanden blijkt uit ten minste één [of meer) van de volgende criteria:   1. herhaaldelijk gebruik van het middel met als gevolg dat het niet meer lukt om  in belangrijke mate te voldoen aan verplichtingen op het werk, school of thuis  [bv.  herhaaldelijk  absent  of  slecht  werk  afleveren  in  samenhang  met  het  gebruik van het middel; met het middel samenhangende absentie, schorsing of  verwijdering van school; verwaarlozing van kinderen of het huishouden].  2. herhaaldelijk gebruik van het middel in situaties waarin het fysiek gevaarlijk is  [bv.  autorijden  of  bedienen  van  een  machine  als  men  onder  invloed  van  het  middel is].  3. herhaaldelijk, in samenhang met het middel, in aanraking komen met justitie  [bv.  aanhouding  wegens  verstoring van de openbare orde in samenhang met  het middel].   4. voortdurend  gebruik  van  het  middel  ondanks  aanhoudende  of  terugkerende  problemen  op  sociaal  of  intermenselijk  terrein  veroorzaakt  of  verergert  door  de effecten van het middel [bv. ruzie met de echtgenoot over de gevolgen van  de intoxicatie, vechtpartijen].”   Kader 1. Definitie van druggebruik volgens de DSM IV (Groos, 2001). 

De  DSM‐IV  concentreert  zich  echter  voornamelijk  op  stoornissen  in  de  volwassenheid  terwijl  stoornissen  tijdens  de  adolescentie  niet  in  kaart  worden  gebracht.  Hierdoor  is  er  een  gebrek  aan  specifieke  criteria  die  bijdragen  tot  de  beschrijving  van  ‘aan‐middelen‐gebonden‐stoornissen’  voor  kinderen en adolescenten (Solhkhah & Armentano, 2002).    Ondanks  de  beperkingen  van  deze  definitie  wordt  ervoor  gekozen  om  hiermee  verder  te  werken  omwille  van  de  algemene  impact.  Ze  draagt  eveneens  bij  tot  een  beeldvorming  van  de  begrippen  druggebruik en –misbruik in het algemeen.     Wanneer de definitie gebruikt wordt moet er rekening mee gehouden worden dat deze omschrijving  dus vooral gericht is op volwassenen en niet op adolescenten. 

 

 

3 

 

  


Naast  de  definitie  omtrent  druggebruik  in  de  DSM‐IV  zijn  er  ook  verschillende  definities  terug  te  vinden in de literatuur waar de ernst van het druggebruik in rekening wordt gebracht. De ernst van  gebruik  wordt  onderverdeeld  in  vier  stadia:  de  fase  van  kennismaking  en  experimenteren,  de  fase  van  geïntegreerd  gebruik,  de  fase  van  het  overmatig  gebruik  en  de  fase  van  verslaving  (Tabel  1)  (Bogaerts  et  al.,  2005;  De  Ridder,  2006;  De  Ridder  et  al.,  1995).  Binnen  elke  fase  is  er  een  wisselwerking  tussen  3  termen,  namelijk  mens,  middel  en  milieu.  De  mens  handelt  naargelang  zijn  persoonlijkheid  die  hij/zij  ontwikkeld  heeft  door  ervaringen  in  het  verleden.  Hier  wordt  er  gepeild  naar de redenen van iemands gebruik (louter voor de ontspanning, nieuwsgierigheid,…). Het middel  gaat over het soort van product, de effecten, de frequentie en de hoeveelheid. Als laatste aspect heb  je het milieu dat een belangrijke rol speelt. Dit gaat over de gezinsomstandigheden (echtscheiding,  ziekte,…) en de maatschappelijke perspectieven (Bogaerts et al., 2005).  Tabel 1  Fasen in ernst van gebruik 

FASEN  ste

BENAMING   

1  fase 2de fase  3de fase  4de fase 

Fase van kennismaking en experimenteren  Fase van Geïntegreerd gebruik  Fase van overmatig gebruik  Fase van verslaving 

In de eerste fase gaan de jongeren kennismaken met drugs. Dit vindt steeds op jongere leeftijd plaats  (Peeters,  1995).  Experimenteren  is  een  leerzame  fase  voor  de  jongeren.  Ze  zijn  nieuwsgierig,  doen  het uit verveling, willen zelfstandig worden,… (Bogaerts et al., 2005). In dit stadium gaan ze zichzelf  en  hun  eigen  grenzen  leren  kennen.  Het  gebruik  gaat  in  deze  fase  zeldzaam  escaleren  (Peeters,  1995).  Sommigen  stoppen  het  gebruik  terwijl  anderen  verder  gaan  tot  de  fase  van  geïntegreerd  gebruik (Andries, 2005).       In deze tweede fase van geïntegreerd gebruik gaan jongeren regelmatiger gebruiken zonder dat de  omgeving er weet van heeft of hinder van ondervindt. Ook de gebruiker zelf ziet geen belemmering  in het regelmatige gebruik. Deze fase hoeft niet altijd tot problemen te leiden. De positieve effecten  zoals  roes  en  het  zich  gelukkig  voelen  gaan  overheersen.  Toch  kan  er  ook  sprake  zijn  van  risicogedrag. Risicogedrag betekent hier nog niet dat het gedrag automatisch tot negatieve gevolgen  moet leiden, maar de kans bestaat op een negatieve uitkomst (Andries, 2005). Bogaert en collega’s  (2005) noemen deze fase ook wel de honeymoon‐fase. Door het grote enthousiasme gaat men ook  anderen proberen betrekken bij het gebruik.      In  de  derde  fase,  de  fase  van  overmatig  gebruik,  gaat  druggebruik  over  in  drugsmisbruik.  Dit  is  de  meest kritieke fase voor de jongere. Hierbij wordt het gebruik een gewoonte en wordt er te veel en  te  vaak  gebruikt.  Dit  heeft  tot  gevolg  dat  er  zich  problemen  gaan  ontwikkelen  op  verscheidene  gebieden (bv. relatie die stuk loopt, werk verliezen,…) en dat de gebruiker frequenter gaat gebruiken.  Na  verloop  van  tijd  kan  er  tolerantie  optreden.  De  betrokkene  gebruikt  niet  langer  voor  de  sfeer,  maar om te vluchten van negatieve emoties (De Ridder, 2006). De jongere gaat in deze fase vooral  individueel gebruiken en vaak in een hogere dosis. Men gaat gebruiken om zich niet slecht te voelen  (Bogaerts et al., 2005).   

 

 

4 

 

  


  Langzaam  gaat  het  overmatig  gebruik  evolueren  tot  verslaving.  In  deze  laatste  fase  gaat  de  afhankelijkheid de bovenhand nemen. Het gebruik gaat het hele leven van de persoon overheersen.  Zoals eerder gebleken is uit de definitie van de DSM‐IV heeft dit zowel fysische, psychische als sociale  consequenties.  De  gebruiker  heeft  niet  langer  controle  over  zijn  eigen  gebruik.  De  drugs  worden  enkel nog gebruikt om de negatieve effecten tegen te gaan (De Ridder, 2006; Groos, 2001; Peeters,  1995). Bogaerts en collega’s (2005) benoemen dit ook wel als het junkiesyndroom. Dit bestaat uit 4  andere  syndromen  namelijk  het  preoccupatiesyndroom,  het  toedieningssyndroom,  het  verheimelijkingssyndroom en het herkenningssyndroom. Bij het preoccupatiesyndroom is men altijd  bezig  met  de  producten.  Bij  het  toedieningssyndroom  daarentegen  gaat  men  de  producten  ook  aanraden  aan  anderen  en  dit  ook  omwille  van  financiële  redenen.  Bij  het  derde  syndroom,  het  verheimelijkingssyndroom,  proberen  de  verslaafden  hun  gebruik  te  verbergen.  Liegen  wordt  een  tweede  natuur  voor  hen.  Als  laatste  syndroom  heb  je  het  herkenningssyndroom  waar  verslaafden  heel gemakkelijk andere verslaafden gaan herkennen. 

1.2.  Gevolgen van druggebruik  Meer dan volwassenen ondervinden adolescenten belangrijke gevolgen van overmatig druggebruik.  Adolescenten  bevinden  zich  namelijk  in  een  kwetsbare  periode,  enerzijds  omwille  van  de  vatbaarheid  voor  de  ontwikkeling  van  middelengebruik,  anderzijds  omwille  van  de  overgangsfase  waarin ze zich bevinden. In deze periode vinden er namelijk een verscheidenheid aan veranderingen  plaats en dit zowel op fysiek, cognitief, psychosociaal als emotioneel vlak (Andries, 2005; De Ridder,  2006).  Adolescentie  is  een  cruciale  fase  in  de  ontwikkeling  van  een  individu  waarin  psychiatrische  stoornissen  met  inbegrip  van  psychoactieve  stoornissen  door  druggebruik  ontstaan  en  worden  herkend  (Kaminer,  1994;  Plant  &  Plant,  1992).  Het  is  een  fase  waarin  adolescenten  hun  omgeving  verkennen en actief ervaringen op doen (Ansoms, 1993). Druggebruik tijdens de ontwikkelingsfase is  met  andere  woorden  enerzijds  normaal  en  van  relatief  korte  duur.  Anderzijds  is  het  een  riskante  periode  daar  de  psychologische,  sociale,  lichamelijke  en  maatschappelijke  gevolgen  voor  jongeren  veel groter zijn dan voor volwassenen (Ansoms, 1993; Geirnaert & Lambrechts, 2004).   1.2.1. Lichamelijke gevolgen  Lichamelijke gevolgen kunnen zich zowel op een positieve als op een negatieve manier presenteren.  De positieve gevolgen worden ingevuld door lachbuien met daarnaast het feit dat jongeren er rustig  en  ontspannen  van  worden.  (Vander  Laenen,  2008).  Aanstaande  negatieve  gevolgen  focussen  zich  vooral  op  het  overmatig  gebruik  van  alcohol.  Hieromtrent  is  reeds  veel  onderzoek  verricht.  Een  gevolg is het feit dat drugs verslavend werken en dat je na verloop van tijd de drug nodig hebt om de  dag  door  te  komen.  Het  kan  een  afbrekend  effect  hebben  op  de  hersenen  die  op  dat  moment  kwetsbaar zijn. (NIGZ‐Alcoholvoorlichting, 2006; Vander Laenen, 2008).   Uit hersenscans blijkt dat er een verstoring van de hersenontwikkeling kan plaatsvinden bij mensen  die vroeg, frequent en zwaar middelengebruik kennen. Uit deze scans wordt duidelijk dat het gebruik  negatieve effecten heeft op de fysieke en cognitieve ontwikkeling van de hersenen ten opzichte van  de ontwikkeling van mensen die niet verslaafd zijn (Boelema et al., 2009; NIGZ‐Alcoholvoorlichting,  2006; Verdurmen et al., 2005)     Naast  de  hersenscans  verduidelijkt  het  CAM  (2008)  (Coördinatiepunt  Assessment  en  Monitoring  nieuwe drugs) dat vooral adolescenten tot de kwetsbare groep behoren en dat middelengebruik een 

 

 

5 

 

  


verstorend  effect  kan  hebben  op  de  ontwikkeling  van  de  hersenen.  Hersenen  blijven  immers  in  ontwikkeling tot de leeftijd van 20 jaar. Hierdoor behoren adolescenten tot de kwetsbare groep (De  Bellis et al., 2000; Moss, 2008; Ward & Snow, 2010).   Hierbij  aansluitend  dient  vermeld  te  worden  dat  elk  gebruik  van  alcohol  en  drugs  risico’s  inhoudt,  ook voor mensen die niet tot de kwetsbare groep behoren (CAM, 2008).  1.2.2. Sociale gevolgen  Naast de lichamelijke gevolgen kunnen er ook sociale gevolgen zijn (Geirnaert & Lambrechts, 2004).   Onder sociale gevolgen verstaat men in de eerste plaats de gevolgen op het leven van de gebruiker  zelf. Zo kan gebruik leiden tot relatieproblemen, schulden, contacten met de politie of conflicten met  de familie of de buurt, problemen op het werk of met de studies (De Ridder et al., 1995; Geirnaert &  Lambrechts,  2004;  Matthys,  2008).  Uit  recent  onderzoek  blijkt  immers  dat  alcohol‐  en  cannabisgebruik de kans op schooluitval en spijbelen vergroot (ter Bogt et al., 2009).   Het gebruik van drugs kan ook grote gevolgen hebben op het gezinsleven. Zo leeft één kind op tien in  een gezin waar één van beide ouders een alcoholprobleem heeft. Het aantal kinderen dat samenleeft  met  drugsverslaafde  ouders  wordt  in  België  op  5000  tot  7000  geschat.  Bij  jonge  kinderen  kan  zich  hierdoor  een  achterstand  ontwikkelen  en  dit  zowel  op  vlak  van  algemene  ontwikkeling  als  op  vlak  van taalkennis en ‐gebruik (Geirnaert & Lambrechts, 2004).  1.2.3. Gevolgen voor gezondheid  Overmatig  druggebruik  kan  effect  hebben  op  de  gezondheid  van  druggebruikers.  Zo  vermindert  cannabis het concentratie‐ en reactievermogen. Daarnaast is het alom geweten dat bij het roken van  cannabis  veel  kankerverwekkende  stoffen  in  het  lichaam  terecht  komen.  Bij  langdurig  gebruik  kan  het eveneens psychosen uitlokken (Smit et al., 2003). Het gebruik van illegale drugs kan met andere  woorden enorme effecten hebben op het lichaam. Zo kan tevens zorgen voor een te hoge bloeddruk  en hartritmestoornissen. Ecstasy kan bijvoorbeeld leiden tot lever‐, nier‐en spierbeschadiging.   Ook  alcohol  kan  effect  hebben  op  de  gezondheid  van  personen.  Overmatig  alcoholgebruik  kan  weefsels en organen beschadigen. Vooral de lever is hier heel gevoelig aan (Geirnaert & Lambrechts,  2004).  1.2.4. Maatschappelijke gevolgen  Ten  slotte  brengt  het  gebruik  van  drugs  verschillende  maatschappelijke  gevolgen  met  zich  mee,  bijvoorbeeld  op  financieel  vlak.  De  kosten  van  gespecialiseerde  hulpverlening,  ziekteverzuim  en  schade  zijn  maar  enkele  voorbeelden  van  de  kosten  voor  de  maatschappij,  waardoor  het  kostenplaatje  hoog  op  loopt.  De  maatschappelijke  kost  van  alcoholmisbruik  in  Nederland  bedraagt  per  jaar  naar  schatting  1  tot  2,5  miljard  euro  (Trimbos‐instituut,  2002).  In  België  is  duidelijk  dat  de  maatschappelijke  kost  van  alcohol  het  hoogst  ligt.  Uit  recent  onderzoek  komt  naar  voor  dat  de  nettokost voor alcoholgebruik in België bijna 180 miljard Belgische frank bedraagt. Dit komt overeen  met bijna 1,8% van het Bruto Nationaal Product (Pacolet, 2003). De maatschappelijke kost voor tabak  komt op de tweede plaats gevolgd door de kost voor illegale drugs (Van Hal et al., 2007). Daarnaast  zorgt  druggebruik  voor  een  aantal  maatschappelijke  problemen  zoals  het  gevoel  van  onwelzijn,  onveiligheid,… (De Ridder et al., 1995).  De  Ridder  en  collega’s  (1995)  halen  naast  de  financiële  gevolgen  voor  de  maatschappij  ook  nog  financiële  en  juridische  problemen  voor  de  gebruiker  aan.  Deze  hebben  onrechtsstreeks  ook  een  invloed op de maatschappij. Om aan de financiële behoeften te voldoen, gaan sommige gebruikers  dealen.  Anderen  belanden  in  de  prostitutie,  diefstal  of  criminaliteit.  Omwille  van  de  illegaliteit  van 

 

 

6 

 

  


sommige middelen kunnen gebruikers in contact komen met justitie. Voorbeelden hiervan zijn rijden  onder invloed, diefstal, geweld...    Dit alles is natuurlijk afhankelijk van de hoeveelheid en de frequentie van gebruik. Hoe meer en hoe  vaker men gebruikt, hoe ernstiger dat de gevolgen (De Ridder et al., 1995; Geirnaert & Lambrechts,  2004). 

1.3. Middelengebruik bij schoolgaande adolescenten  1.3.1. Prevalentiecijfers  Een  studie  op  scholieren  en  hogeschool‐studenten  uit  2007  uitgevoerd  door  Adlaf  en  Paglia‐Boak  (2007) toonde aan dat druggebruik hoofdzakelijk toeneemt gedurende de adolescentie. Zo blijkt uit  onderzoek dat jongeren bij hun eerste contact met alcohol en drugs gemiddeld een leeftijd hebben  tussen 12 en 14,5 jaar (Robins & McEvoy, 1990).  Deze trend wordt bevestigd in een onderzoek van ESPAD (European School Survey Project on Alcohol  and Other Drugs). In deze studie komt het middelengebruik bij Europese leerlingen tussen 15 en 16  jaar  naar  voren.  Dit  onderzoek  werd  verricht  in  35  verschillende  landen,  waarin  ook  Vlaamse  leerlingen  werden  betrokken.  Uit  deze  resultaten  blijkt  dat  het  geconsumeerde  alcoholpercentage  gedurende de laatste 12 maanden (83%) voor het onderzoek ongeveer dezelfde was als het ESPAD‐ gemiddelde (82%). Voor dronkenschap gedurende de laatste 12 maanden voor het onderzoek scoort  België  lager  dan  het  gemiddelde.  Ook  de  resultaten  betreffende  het  roken  van  sigaretten  liggen  in  België  lager.  Aan  de  andere  kant  scoort  België  iets  hoger  dan  het  gemiddelde  omtrent  het  gebruik  van cannabis (24%) (Hibell et al., 2009).    Het  meest  recente  syntheserapport  van  de  VAD  (Vereniging  voor  Alcohol‐  en  andere  Drugproblemen) geeft de resultaten weer van een studie uitgevoerd op jongeren uit het secundair  onderwijs in de periode januari 2008 – juni 2008.  Wat  het  alcoholgebruik  betreft,  blijkt  dat  78,3%  van  de  leerlingen  ooit  alcohol  hebben  gedronken.  Alcohol blijft één van de meest gebruikte psychoactieve middelen onder de jongeren. De prevalentie  neemt het meest toe bij een leeftijd tussen 12 en 13 jaar. De prevalentie van het regelmatig alcohol  drinken stijgt het sterkst tussen 15 en 16 jaar (Kinable, 2009). Daarnaast blijkt alcohol ook het hoogst  te scoren als genotmiddel onder de jongeren.   Wat het tabakgebruik onder de Vlaamse jongeren betreft, is er een sterke toename in prevalentie bij  jongeren  tussen  13  en  14  jaar.  Deze  leeftijdscategorie  komt  ongeveer  overeen  met  deze  van  alcoholgebruik. Van de studenten uit het secundair onderwijs hebben 37,8% ooit tabak gerookt. Het  dagelijks gebruik onder de jongeren stijgt vooral rond de leeftijd van 16 en 18 jaar (Kinable, 2009).  Na alcohol en tabak blijken medicatie en cannabis ook populair te zijn onder de jongeren. 88,0% van  de jongeren heeft al eens een lichte pijnstiller genomen, terwijl dit bij cannabis ‘slechts’ 20% is. Net  als bij de vorige middelen wordt ook bij cannabis de sterkste stijging opgemerkt tussen 15 en 16 jaar  en treedt regelmatig gebruik op tussen 17 en 18 jaar (Kinable, 2009).  Wat  het  geslacht  betreft,  is  er  een  significant  verschil  tussen  het  gebruik  bij  jongens  en  meisjes.  Meisjes gebruiken meer medicatie dan jongens terwijl dit voor ADHD‐medicatie omgekeerd is. Onder  medicatie  wordt  er  evenwel  een  onderscheid  gemaakt  tussen  lichte  en  zware  medicatie.  Ook  cannabis  wordt  het  meest  gebruikt  door  jongens.  Uit  de  bevraging  blijken  dubbel  zoveel  jongens  cannabis  te  gebruiken  dan  meisjes.  Bij  alcohol  en  tabak  worden  er  geen  significante  verschillen 

 

 

7 

 

  


opgemerkt  (Kinable,  2009).  In  tegenstelling  tot  het  onderzoek  van  Kinable  blijkt  uit  onderzoek  van  Hibell en collega’s dat er geen significant verschil is tussen jongens en meisjes (Hibell et al., 2009). 

1.4. Middelengebruik bij adolescenten in de bijzondere jeugdbijstand  Druggebruik bij adolescenten in de bijzondere jeugdbijstand is een veel voorkomend fenomeen. De  adolescenten bevinden zich in een kwetsbare periode die gekenmerkt wordt door een veelheid aan  veranderingen,  dit  zowel  op  het  fysiek,  cognitief,  psychosociaal  als  emotioneel  vlak  wat  van  deze  periode  een  belangrijke  overgangsfase  in  de  ontwikkeling  van  het  kind  maakt  (Andries,  2005;  De  Ridder, 2006).   1.4.1. Wat is de bijzondere jeugdbijstand?  De bijzondere jeugdbijstand (BJB) is een onderdeel van een groter overkoepelend geheel namelijk de  integrale  Jeugdhulp.  Tot  de  BJB  behoren  het  comité  voor  bijzondere  jeugdzorg,  de  bemiddeling  inzake  bijzondere  jeugdbijstand,  de  gerechtelijke  jeugdbijstand  en  de  verderzetting  van  hulpverlening bij meerderjarigheid. De BJB omvat dus zowel de vrijwillige jeugdhulpverlening als de  gedwongen of gerechtelijke hulpverlening (Hellinckx & Van den Bruel, 1993; OSBJ, 2010). Voor een  duidelijke  structuur  omtrent  de  onderverdeling  van  de  voorzieningen,  wordt  er  verwezen  naar  de  website van jongerenwelzijn (www.jongerenwelzijn.be).  De BJB streeft ernaar zoveel mogelijk vrijwillige hulpverlening te verwezenlijken. Dit gebeurt via het  comité voor bijzondere jeugdzorg. Verplichte hulpververlening kan enkel worden opgelegd door de  jeugdrechter.  Dit  wijst  erop  dat  alle  mogelijkheden  tot  vrijwillige  hulpverlening  zijn  uitgeput  en  gedwongen hulpverlening nog de enige uitweg biedt (Van Reybrouck, 1995).    De  BJB  heeft  een  dubbele  opdracht  namelijk  preventief  risicofactoren  opsporen  en  daadwerkelijk  hulp verlenen. De eerste preventieve opdracht bestaat eruit situaties in de samenleving op te sporen  die leiden tot problematische opvoedingssituaties. Vervolgens wordt er gezocht naar mogelijkheden  en  oplossingen  om  deze  negatieve  invloed  tegen  te  gaan.  Als  tweede  opdracht  is  er  het  daadwerkelijk  verlenen  van  hulp  en  dit  op  de  plaats  en  moment  waar  er  zich  een  problematische  opvoedingssituatie voordoet (Hellinckx et al., 2001; Vettenburg et al., 2003).    De voorzieningen voor de BJB zijn initiatieven die kinderen/jongeren (van 0 tot 18 jaar, in bepaalde  gevallen  tot  21  jaar)  en  hun  gezin  residentieel,  semi‐residentieel  of  ambulant  begeleiden.  Dit  zijn  voornamelijk private initiatieven die hiervoor erkend zijn door de Vlaamse gemeenschap in het kader  van de gecoördineerde decreten inzake bijzondere jeugdbijstand van 4 april 1990. Daarnaast zijn er  ook  instellingen  die  door  de  Vlaamse  Gemeenschap  zelf  worden  georganiseerd  namelijk  de  gemeenschapsinstellingen (Roose, 2006).    De jongeren die in de BJB terecht komen, kampen vaak met een complexe problematiek waarbij er  sprake  is  van  een  kluwen  op  verschillende  levensdomeinen.  Druggebruik  is  vaak  één  van  deze  problemen.  Alcohol  en  drugs  zijn  een  realiteit  die  niet  meer  weg  te  denken  zijn  uit  onze  maatschappij.  Overal  wordt  je  er  mee  geconfronteerd:  als  je  uitgaat,  op  straat,  bij  vrienden,…  (Vander Laenen, 2008). 

 

 

8 

 

  


1.4.2. Adolescenten in de bijzondere jeugdbijstand: een risicogroep?  Jongeren  met  gedrags‐  en/of  emotionele  stoornissen  worden  in  de  literatuur  omschreven  als  een  kwetsbare groep voor druggebruik. Het is immers zo dat de BJB zich richt op kinderen en jongeren in  een  problematische  opvoedingssituatie  die  een  kluwen  aan  problemen  ervaren  op  verschillende  levensdomeinen (Vander Laenen, 2008). Een problematische opvoedingssituatie wordt gedefinieerd  als  “een  toestand  waarin  de  fysieke  integriteit,  de  affectieve,  morele,  intellectuele  of  sociale  ontplooiingskansen  van  minderjarigen  in  het  gedrang  komen,  door  bijzondere  gebeurtenissen,  door  relationele  conflicten  of  door  de  omstandigheden  waarin  zij  leven”  (Vlaams  Parlement,  1990).  Dat  jongeren in de BJB een risicogroep vormen, blijkt tevens uit een studie van Grietens (2007). Hij geeft  aan  dat  de  problemen  van  de  jongeren  gevarieerd  en  ernstig  zijn.  Ze  vertonen  problemen  op  meerdere  domeinen:  emotionele  problemen,  agressieproblemen,  antisociaal  gedrag,  school‐  en  leerproblemen, psychosomatische problemen,... Ook problemen in de opvoeding zijn ernstig. Vooral  een  verstoord  ouder‐kind  interactie  kwam  hier  naar  voor.  Dit  alles  is  er  mede  de  oorzaak  van  dat  jongeren  in  de  BJB  gevoeliger  zijn  voor  het  gebruik  van  drugs,  en  daarmee  gepaard  het  problematisch gebruik.   Dit  werd  bekrachtigd  in  een  studie  van  Ward  (1998).  Deze  stelt  dat  jongeren  in  begeleiding  een  grotere  kans  maken  op  het  gebruiken  van  drugs.  Als  deze  jongeren  gebruiken,  zullen  ze  sneller  negatieve gevolgen ondervinden van hun druggebruik (Hollar & Moore, 2004). Dit is vooral te wijten  aan  de  afwezigheid  van  beschermende  factoren  en  een  veelheid  aan  risicofactoren.  Hier  wordt  in  1.5.1  dieper  op  ingegaan.  Lloyd  ging  in  zijn  studie  van  1998  een  stap  verder  en  maakte  een  onderscheid  tussen  kwetsbare  groepen  op  basis  van  bepaalde  risicofactoren.  Zo  onderscheidde  hij  daklozen,  prostituees,  jongeren  met  gedrags‐  en  emotionele  stoornissen,  jonge  delinquenten,  jongeren die geschorst zijn op school, spijbelaars,… Daaruit blijkt dat kwetsbare groepen een groter  risico  lopen  op  misbruik  van  drugs  en  alcohol  (Lloyd,  1998).  Jongeren  met  gedrags‐  en  emotionele  stoornissen  hebben  namelijk  in  vele  gevallen  reeds  vele  watertjes  doorzwommen  en  tegenslagen  verwerkt,  wat  een  mogelijke  verklaring  kan  zijn  voor  het  hogere  risico  dat  deze  personen  lopen  (Aarons et al., 2008).    In de thesis van Depandelaere Mieke (2005‐2006) werd de vraag gesteld of jongeren in de BJB een  risicogroep  vormen.  Het  antwoord  dat  ze  hierop  biedt,  is  zowel  positief  als  negatief.  Negatief  aangezien  druggebruik  experimenteergedrag  is  en  wat  eigen  is  aan  de  adolescentie.  Dit  werd  ook  reeds  aangehaald  bij  de  verschillende  fasen  van  druggebruik.  Daarnaast  geeft  ze  ook  aan  dat  jongeren een grote mate van vrijheid moeten beleven zodat ze eigen ervaringen kunnen opdoen en  hieruit ook iets leren.   Er  is  echter  ook  positief  antwoord  op  de  vraag.  Dit  is  het  geval  wanneer  het  druggebruik  niet  bij  experimenteren  blijft.  Wanneer  de  jongere  de  drugs  nodig  heeft,  wordt  het  antwoord  op  de  vraag  positief. Jongeren gaan het gebruiken van drugs dan zien als een oplossing voor hun problemen, om  hun angsten te ontvluchten,… Als je op deze manier naar druggebruik bij jongeren in de BJB kijkt, is  het  duidelijk  dat  de  kwetsbare  positie  van  de  jongeren  een  groter  risico  vormt  om  drugs  te  misbruiken.     Uit de verschillende onderzoeken hierboven beschreven, komt naar voor dat jongeren in de BJB een  risicogroep  vormen.  Het  is  echter  zo  dat  het  behandelen  van  mogelijke  drugproblemen  geen  primaire  opdracht  is  van  de  BJB.  De  bijzondere  jeugdbijstand  heeft  een  dubbele  opdracht  namelijk  een preventieve opdracht en een opdracht gericht op hulpverlening (Grietens et al., 2005).   

 

9 

 

  


1.4.3. Prevalentiecijfers middelengebruik in de bijzondere jeugdbijstand  In  de  literatuur  zijn  tot  op  heden  slechts  een  gering  aantal  wetenschappelijke  studies  omtrent  de  prevalentie  van  middelenbruik  bij  adolescenten  in  de  BJB  te  vinden.  Bovendien  is  het  beschikbaar  materiaal onderling moeilijk te vergelijken (Aarons et al., 2001).     Uit internationaal onderzoek blijkt dat het druggebruik van jongeren die in een instelling verblijven  tot twee keer zo hoog is als bij jongeren van dezelfde leeftijd in de algemene bevolking (Edmonds et  al., 2005; Vander Laenen, 2008). Toch dienen deze cijfers genuanceerd te worden. Zo stelden Gress  en Boss (1996) in hun onderzoek vast dat leerlingen tussen 14 en 18 jaar met gedrags‐ en emotionele  stoornissen  iets  meer  rookten  dan jongeren in het gewoon onderwijs, maar  wel minder alcohol en  illegale drugs gebruikten dan jongeren in het gewoon onderwijs.    Onderzoek verricht in Vlaanderen is eerder beperkt. Hier is dan ook een groot tekort aan literatuur.  Onderzoek  in  Vlaanderen  peilt  naar  de  nood  aan  ondersteuning  voor  hulpverleners  in  de  BJB  voor  het leren omgaan met alcohol‐ en druggebruik. De nood aan ondersteuning voor hulpverleners blijkt  ook  uit  de  verscheidene  problemen  waarmee  ze  in  contact  komen.  De  meest  voorkomende  problemen worden hoofdzakelijk veroorzaakt door het gebruik van cannabis (10,1%). Op de tweede  plaats  komen  problemen  door  gebruik  van  andere  illegale drugs  (15%  regelmatig).  Voor  alcohol  en  medicatie ligt dit aandeel beduidend lager, respectievelijk 9,7% en 8,8% (Baeten & Rosier, 2002).  Uit onderzoek van Aarons en collega’s (2001) blijkt dat middelengebruik bij jongeren in begeleiding  groter  zou  zijn  dan  de  omvang  van  het  gebruik  in  de  algemene  populatie.  De  hoogste  percentages  zijn  teruggevonden  in  de  alcohol‐  en  drughulpverleningen  en  in  de  sector  van  het  jeugdrecht  namelijk 40,8%. In het jeugdwelzijnswerk ging het ‘slechts’ over 19,2%. Dit kan te wijten zijn aan het  feit dat jongeren in begeleiding vaak te maken hebben met risicofactoren.  Vander Laenen (2008) en Grietens (2005) benadrukken het belang van onderzoek dat zich focust op  prevalentie en de aard van het druggebruik bij jongeren die in begeleiding zijn in de BJB. Daarnaast  pleit Grietens voor meer gespecialiseerde hulpverlening in bestaande voorzieningen. 

1.5. Risico‐ en protectieve factoren  Uit onderzoek blijkt dat er verscheidene factoren zijn die een invloed uitoefenen op het druggebruik  bij  adolescenten.  Adolescenten  gaan  immers  niet  zomaar  drugs  misbruiken.  Vele  auteurs  hebben  zich gewaagd aan het benoemen van mogelijk risico‐ en protectieve factoren.  Risicofactoren gaan vooraf aan het middelengebruik en verhogen de waarschijnlijkheid dat misbruik  zich  zal  voordoen  (Swadi,  1999).  Protectieve  factoren  gaan,  in  tegenstelling  tot  risicofactoren,  de  veerkracht  verhogen  en  de  kans  verkleinen  dat  een  adolescent  middelen  gaat  gebruiken  (Swadi,  1999).   1.5.1. Risicofactoren  In de literatuur zijn een hoeveelheid van mogelijke risicofactoren verschenen. Er zal hier echter niet  ingegaan worden op al de risicofactoren maar slechts op een selectie. Deze selectie werd gemaakt op  basis van de meest voorkomende factoren in de literatuur en de factoren die het meest aansluiting  vinden bij jongeren in de BJB. Als eerste wordt het belang van leeftijdsgenoten aangehaald. Hierop  volgend  worden  de  thuissituatie,  subpopulatie,  maatschappelijk  milieu,  zelfbeeld  en  meervoudige  problemen aangeboden.  

 

 

10 

 

  

1.5.1.1.


Peers 

Éen van de meest invloedrijke risicofactoren is het belang van leeftijdsgenoten of de peers (Aarons et  al., 2001; Elling‐de Boer, 1991; Hibell et al., 2009). Tijdens de puberteit merkt men een verschuiving  in  de  vriendengroep  van  de  jongeren  op.  De  relatie  met  de  ouders,  die  daarvoor  centraal  stond,  veranderd  in  de  adolescentie.  Het  wordt  moeilijker  om  op  de  ouders  terug  te  vallen.  De  leeftijdsgenoten gaan een ondersteunende rol beginnen spelen. Deze leeftijdsgenoten kunnen druk  uitoefenen  waarbij  jongeren  worden  overtuigd  om  te  experimenteren  met  drugs.  Dit  wordt  in  de  literatuur gedefinieerd als externe, directe groepsdruk. Interne of indirecte groepsdruk komt echter  frequenter voor. Dit heeft te maken met het internaliseren van de normen en waarden van de groep  om  erbij  te  horen  (Bernaert  &  Kinable,  2003).  Dit  wordt  ook  wel  ‘peer  influence  model’  genoemd  (Rhodes  et  al.,  2003).  Rhodes  (2003)  geeft  ook  aan  dat  een  andere  motivatie  voor  het  gebruik  van  middelen  het  ‘peer  selection  model’  is.  Dit  is  een  model  dat  ervan  uitgaat  dat  jongeren,  vanuit  de  behoefte  om  te  gebruiken,  hun  vrienden  selecteren.  Druggebruik  wordt  hier  dan  gezien  als  een  keuze  binnen  de  selectievoorwaarden  van  sociale  relaties.  Deze  keuze  wordt  slechts  door  een  minderheid van de jongeren gemaakt (Uberg et al., 2003).  1.5.1.2.

Thuissituatie 

Naast de leeftijdsgenoten is de thuissituatie een tweede belangrijke risicofactor. De adolescent gaat  zijn  gedrag  aanpassen  aan  zijn  directe  omgeving.  Het  gebruik  van  middelen  hangt  hierdoor  sterk  samen  met  de  mate  waarin  ouders  gebruiken  (Lombaert,  2005).  Dit  komt  ook  naar  voor  in  een  review van Höfler en collega’s (1999). Deze geven aan dat een familiegeschiedenis van stoornissen in  het  gebruik  en  eerdere  ervaringen  met  drugs  een  belangrijke  rol  spelen  in  de  vroege  ontwikkelingsfasen van gebruik.   Interacties  binnen  het  gezin  kunnen  tevens  bepalend  zijn  bij  het  gebruik  van  de  jongere.  Zo  kan  slechte  communicatie  een  effect  hebben  op  de  gezinsleden.  Uit  onderzoek  blijkt  dat  gezinnen  met  middelenmisbruikers meer meningsverschillen hebben in vergelijking met ‘normale’ gezinnen (Mead  &  Campbell,  1972).  Ze  gaan  open  communicatie  vermijden  en  voornamelijk  communiceren  met  negatieve  boodschappen  (Reilly,  1979).  Andere  factoren  die  kaderen  binnen  de  directe  context  (gescheiden  ouders,  misbruik en mishandeling, ouderlijke deprivatie,…) kunnen het risico  verhogen  bij het ontwikkelen van een drugproblematiek (De Ridder, 2006; Soyez, 2005).   Verder kan een gebrek aan controle en monitoring leiden tot hogere niveaus van middelengebruik.  De jongeren krijgen dan de kans om veel tijd door te brengen met deviante leeftijdsgenoten. Te veel  ouderlijke controle kan evenzeer leiden tot probleemgedrag bij de jongere (Ripple & Luthar, 1996).  Naast  de  ouders  hebben  de  broers  en  zussen  een  belangrijke  invloed  (Hibell  et  al.,  2009).  Oudere  broers of zussen kunnen een invloed uitoefenen op de vriendenkeuze. Daarnaast hebben ze immers  een bepaalde modelfunctie waardoor de jongere naar zijn broer of zus gaat opkijken (Pomery et al.,  2005).  Uit  onderzoek  blijkt  dat  broers  of  zussen  van  personen  die  middelen  gebruiken,  een  groter  risico lopen om zelf ook middelen te gaan gebruiken (Windle, 2000).  Er  is  echter  ook  onderzoek  dat  aangeeft  dat  de  thuissituatie  geen  invloed  heeft  op  de  jongere.  Zo  geeft Lombaert (2005) aan dat de gezinsstructuur, de betrokkenheid bij de ouders, de steun, … niet  of nauwelijks bepalend zijn voor het middelengebruik van de jongere.  1.5.1.3.

Subpopulatie 

Uit resultaten blijkt dat risicofactoren in bepaalde subpopulaties meer voorkomen dan in andere. Zo  kan  het  gebruik  varieren  volgens  geslacht.  Jongens  lopen  meer  risico  dan  meisjes  (Kinable,  2009).   

 

11 

 

  


Lombaert  (2005)  geeft  aan  dat  het  effect  van  het  geslacht  verschillend  is  naargelang  het  middel.  Jongens  gaan  op  een  meer  regelmatige  basis  alcohol  nuttigen  en  meer  cannabis  en  andere  illegale  drugs  gebruiken  en  misbruiken.  Meisjes  daarentegen  gaan  meer  met  geneesmiddelen  experimenteren (Kinable, 2009; Lombaert, 2005).  Kinable (2009) geeft ook aan dat de onderwijsvorm een rol speelt in het al dan niet gebruiken van  drugs. Jongeren in het TSO of KSO maken meer kans op het ontwikkelen van een drugsverslaving ten  opzicht van jongeren in het ASO.  Naast  het  geslacht  en  de  onderwijsvorm  is  de  leeftijd  waarop  de  jongere  in  contact  komt  met  middelen een belangrijke factor. De aanvangsleeftijd en frequentie van gebruik zijn cruciale factoren.  Het risico is groter voor diegene wiens gebruik startte in de periode voor de adolescentie (Palmer et  al., 2009).   1.5.1.4.

Maatschappelijk milieu 

Een  vierde  risicofactor  is  het  maatschappelijke  en  cultureel  historisch  milieu.  Maatschappelijke  veranderingen  zoals  verhoogde  individualiteit,  toegenomen  prestatiedruk,…  kunnen  immers  bijdragen  tot  middelengebruik.  Het  is  reeds  lange  tijd  bekend  dat  alcohol  en  andere  drugs  deel  uitmaken van de leefwereld van de jongeren (De Ridder, 2006).   1.5.1.5.

Zelfbeeld 

Het zelfbeeld van een jongere kan zowel een protectieve als een risicofactor vormen. Zowel een te  hoog  als  een  te  laag  gevoel  van  zelfwaardering  kunnen  aanleiding  geven  tot  middelengebruik  bij  jongeren (Alcoholhulp, 2007‐2008). Adolescenten zijn gevoelig voor kritiek waardoor men sneller een  laag  zelfbeeld  gaat  ontwikkelen.  Dit  beeld  kan  ontstaan  door  afkeuring,  pesten  of  bepaalde  ideaalbeelden.  Daarnaast  zorgen  negatieve  emoties  zoals  angst,  schaamte  en  schuld  ook  voor  een  negatief  zelfbeeld  (Truwant,  2006‐2007).  Onderzoekers  rapporteren  een  samenhang  tussen  een  negatief  zelfbeeld  enerzijds  en  middelengebruik  anderzijds  (Kuther,  2000;  Neumark‐Sztainer  et  al.,  1998).  Een  verklaring  hiervoor  kan  zijn  dat  adolescenten  met  een  laag  zelfbeeld  minder  goed  weerstand kunnen bieden tegen sociale druk. Ze gaan acceptatie zoeken door zich te conformeren  aan leeftijdsgenoten (Chassin & Ritter, 2001). Dit blijkt ook uit een review van Höfler en collega’s in  1999 (Höfler et al., 1999).   1.5.1.6.

Meervoudige problemen 

Meervoudige  problemen  bij  jongeren  in  de  BJB  die  kunnen  leiden  tot  middelengebruik  worden  als  laatste  risicofactor  besproken.  Tal  van  onderzoeken  en  publicaties  geven  het  verband  aan  tussen  middelenmisbruik  en  andere  stoornissen.  Adolescentie  is  een  cruciale  ontwikkelingsfase  voor  het  ontstaan  en  de  erkenning  van  psychiatrische  stoornissen  met  inbegrip  van  stoornissen  in  gebruik  (Kaminer, 1994). Onderzoek toonde aan dat het problematische gebruik van alcohol, afemtamines,  cocaïne,  cannabis  en  tabak  samen  voorkomen  met  stoornissen  zoals  stemmingsstoornissen,  persoonlijkheidsstoornissen,… (Pagliaro & Pagliaro, 1996).    1.    Reeds  verscheidene  onderzoeken  hebben  het  verband  tussen  ADHD  (Attention‐   Deficit/Hyperactivity Disorder) en middelengebruik onderzocht. Zo gaf Goldstein (2001) aan  dat kinderen met ADHD meer kans vertonen op druggebruik in de adolescentie. Ze gaan, in  vergelijking  met  leeftijdsgenoten  zonder  ADHD,  ook  vroeger  drugs  gebruiken  en  over  het  algemeen meer gebruiken (Gezondheidsraad, 2000; Rosiers, 2004; Windle, 1993). 

 

 

12 

 

  


  Wanneer er naar de hulpverlening zelf wordt gekeken, wordt duidelijk dat een groot aantal  jongeren die in de drughulpverlening verblijven ADHD‐patiënten zijn. Een onderzoek gericht  op  cliënten  in  de  alcohol‐  en  drughulpverlening  gaf  aan  dat  minstens  12%  ADHD  heeft  (Trimbos‐instituut,  2003).  Andere  studies  tonen  aan  dat  er  een  hoge  prevalentie  van  druggebruik  is  bij  adolescenten  die  sinds  hun  kinderjaren  ADHD  hebben  (Biederman  et  al.,  1997; Weiss & Hechtman, 1986).    Toch  is  er  geen  eensgezindheid  over  het  verband  tussen  ADHD  en  middelengebruik.  Onderzoek  uit  Nieuw‐Zeeland  en  Amerika  toont  aan  dat  ADHD  een  risicofactor  is  voor  het  ontwikkelen van middelenmisbruik, maar dat deze stoornis hiervoor wel dient voor te komen  in  combinatie  met  de  risicoverhogende  factor  CD  (conduct  disorder)  (Crowley  et  al.,  1998;  Lynskey  &  Fergusson,  1995).  CD  is  een  gedragsstoornis  die  vaak  bij  jongeren  met  ADHD  voorkomt.  Uit  een  longitudinaal  onderzoek  bleek  er  echter  enkel  een  verband  of  relatie  te  bestaan tussen ADHD en roken en niet tussen ADHD en alcohol en illegale drugs (Elkins et al.,  2007; Fergusson et al., 2007; Flory et al., 2003; Lynskey & Hall, 2001; Rosiers, 2004).   De  veronderstelling  dat  de  comorbiditeit  tussen  CD  en  ADHD  gelinkt  wordt  aan  middelengebruik  werd  in  een  ander  Amerikaans  onderzoek  bij  adolescenten  niet  gevolgd  (Molina et al., 2002; Rosiers, 2004).     2.      Zoals  hierboven  vermeld,  wordt  CD  of  gedragsstoornissen  in  sterke  mate  geassocieerd  met middelenmisbuik (Fergusson et al., 2007; Lynskey & Fergusson, 1995; Rosiers, 2004). Zo  heeft  onderzoek  een  sterk  verband  aangetoond  tussen  gedragsstoornissen  en  alcohol‐  en  druggebruik  (Silberg  et  al.,  2003).  Genetische‐,  omgevingsfactoren  en  een  combinatie  van  beide  zijn  een  mogelijke  verklaring  voor  het  tot  stand  komen  van  CD  en  middelengebruik  (Brook et al., 1996).   CD  en  antisociale  persoonlijkheidsstoornis  zijn  geruime  tijd  in  verband  gebracht  met  middelengebruik (Kaminer, 1994; Westermeyer et al., 1994). Dit verband kan gedeeltelijk te  wijten  zijn  aan  het  feit  dat  middelengebruik  één  van  de  diagnostische  criteria  is  voor  een  antisociale  persoonlijkheidsstoornis.  In  een  longitudinaal  onderzoek  werd  duidelijk  dat  een  gedragsstoornis  vaak  voorafgaat  aan  de  ontwikkeling  van  drugs‐  en  alcoholproblemen  (Disney  et  al.,  1999).  Dit  werd  ook  bevestigd  door  Clark  en  collega’s  (Clark  et  al.,  1997).  Robbert en Price (1991) gaan een stap verder en geven aan dat een groot aantal symptomen  van een gedragsstoornis kunnen leiden tot een groter drugmisbruik in de adolescentie.  In tegenstelling tot vorige studies kwam Kandel en collega’s (1999) in hun onderzoek tot de  conclusie  dat  adolescenten  met  drugafhankelijkheid  20,3  keer  meer  kans  hebben  om  ook  met  een  gedragsstoornis  te  worden  gediagnosticeerd  dan  adolescenten  zonder  drugafhankelijkheid. Hier gaan ze er dus vanuit dat de adolescenten reeds middelengebruik  kennen, vooraleer de diagnose gedragsstoornis te krijgen.    3.    Post‐traumatische  stress  stoornissen  (PTSS)  worden  vaak  in  associatie  gebracht  met  middelengebruik (Lipschitz et al., 2003; Sareen et al., 2006; Ste‐Marie et al., 2006). Er is een  hoog  aantal  nieuwe  gevallen  van  trauma’s  en  symptomen  van  PTSS  aanwezig  bij  adolescenten  (Kandel  et  al.,  1999).  Het  ervaren  van  een  trauma  wordt  in  een  studie  van  Fayne en Hien (1993) geassocieerd met later druggebruik. Zo heeft 48% van de adolescenten 

 

 

13 

 

  


de  aanwezigheid  van  een  trauma  samen  met  een  stoornis  in  alcoholmisbruik  (Clark  et  al.,  1997).  Adolescenten  zijn  globaal  gezien  gevoeliger  voor  drugmisbruik  tijdens  stressvolle  periodes.  Onderzoeken  wijzen  er  ook  op  dat  PTSS  voornamelijk  gediagnosticeerd  wordt  bij  meisjes (Bukstein, 2001; Clark et al., 1997).     4.  Naast  PTSS  worden  ook  stemmingsstoornissen  in  combinatie  gebracht  met  middelengebruik. Hoewel stemmingsstoornissen eerder een gevolg zijn van middelengebruik  dan  een  risicofactor,  hebben  stemmingswisselingen  ook  een  invloed  op  het  gebruik.  Bij  stemmingswisselingen kan het zijn dat de hoeveelheid gebruikte drugs en alcohol toeneemt  (Miklowitz, 2002).    5.      Als  vijfde  mogelijk  meervoudig  probleem  wordt  schizofrenie  aangehaald.  Wanneer  er  naar de prevalentie wordt gekeken, blijkt volgens Kaminer (1994) tussen de 25% en 50% van  de schizofrene patiënten psychoactieve stoffen te gebruiken gedurende hun leven.   Uit  een  studie  door  Emck  en  collega’s  (2001)  blijkt  dat  bij  62%  van  de  jongeren  die  vanaf  1995 aangemeld zijn, middelengebruik wordt gediagnosticeerd. Hiervan gebruikt 38% van de  jongeren dagelijks. De aanvangsleeftijd voor gebruik is gemiddeld 15 jaar. Het is volgens hen  zo dat middelengebruik vaker voorkomt bij de schizofrene subgroep dan bij de subgroep met  psychotische stemmingsstoornis.      6.    Het samen voorkomen van middelengebruik en eetsstoornissen is enorm toegenomen  bij  adolescenten  in  de  algemene  populatie  (Bukstein,  2001;  Solhkhah  &  Armentano,  2002;  Westermeyer  et  al.,  1994).  Druggebruik  kan  helpen  bij  gewichtsbeheersing  en  het  mogelijk  verlies  van  controle  (Curran  &  K.,  2006).  Uit  onderzoek  blijkt  dat  eetstoornissen  vooral  voorkomen bij vrouwen, 90% tot 95% zijn vrouwen (Katz, 1990).  Onder  de  eetstoornissen  wordt  er  een  onderscheid  gemaakt  tussen  anorexia  en  boulimie.  Kaminer  (1994)  heeft  in  zijn  studie  een  hoog  aantal  nieuwe  gevallen  van  middelengebruik  gevonden bij patiënten met boulimie in vergelijking met patiënten met anorexia nervosa. De  percentages  variëren  van  6%  tot  31%.  Mensen  met  boulimie  hebben  dus  meer  kans  op  middelengebruik dan mensen met anorexia (Blinder et al., 2006; Bukstein, 2001; Wiederman  & T., 1996).  Een  kwart  van  alle  patiënten  met  een  eetstoornis  hebben  een  geschiedenis  van  middelengebruik of –misbruik. In sommige gevallen gebruiken de patiënten nog steeds (Katz,  1990).  1.5.2. Protectieve factoren  Elke  risicofactor  kan  ook  een  protectieve  factor  zijn  (Spooner,  1999).  Zo  kunnen  weinig  vrijetijdsbestedingen gezien worden als een risicofactor. Bovendien zorgt een actieve betrokkenheid  in sociale activiteiten voor een protectieve factor (Rhodes et al., 2003).  Leeftijdsgenoten,  vriendenkring  en  ouders  kunnen,  net  zoals  bij  de  risicofactoren,  ook  bij  de  protectieve  factoren  een  belangrijke  rol  spelen.  Wanneer  de  jongere  kan  terugvallen  op  een  ondersteunend  netwerk,  die  drugs  uitsluit,  kan  dit  als  beschermend  werken  (Rhodes  et  al.,  2003;  Spooner, 1999).   Daarnaast  is  het  karakter  van  de  adolescent  zelf  een  belangrijke  protectieve  factor.  Zo  kan  zelfvertrouwen  en  het  gevoel  van  competentie  als  protectieve  factor  op  de  voorgrond  komen.  Dit 

 

 

14 

 

  


kan de kans op middelenmisbruik beperken (Rhodes et al., 2003; Spooner, 1999; Swadi, 1999). Er kan  dus  gezegd  worden  dat  het  zelfbeeld  van  de  jongere  een  sterk  protectieve  factor  is.  Jongeren  met  een positief zelfbeeld hebben minder kans op het gebruiken van middelen (Lombaert, 2005).  Zoals  reeds  hierboven  aangegeven  is  ook  ouderlijke  ondersteuning  een  belangrijke  factor.  Zo  kan  ouderlijke  controle  en  ondersteuning,  een  open  en  op  vertrouwen  gebaseerde  ouder‐kindrelatie  zorgen voor een protectieve omgeving (Hibell et al., 2009). 

1.6.  Redenen middelengebruik  Kinable  maakt  in  het  syntheserapport  van  2009  een  onderscheid  tussen  motieven  voor  gebruik  en  motieven voor niet‐gebruik (Kinable, 2009).   1.6.1. Motieven voor niet‐gebruik  De voornaamste redenen waarom jongeren aangeven geen alcohol te gebruiken, is omdat ze het niet  nodig hebben (76,5%), het ongezond (51,7%) en gevaarlijk is (44,3%). Jongeren tussen 12 en 14 jaar  drinken hoofdzakelijk geen alcohol omdat het gevaarlijk is (47,3%). Bij 17‐18 jarigen is dit percentage  slechts 31,3 %. Een tweede reden waarom ze alcohol vermijden is omdat het ongezond is (12‐14 jaar:  55,4%).  Ook  hierbij  is  er  een  daling  naarmate  ze  ouder  worden.  Het  grootste  verschil  tussen  de  leeftijdsgroepen vindt plaats bij het feit dat het verboden is (12‐14 jarigen: 32,9% t.o.v. 17‐18 jarigen:  1,0%) (Kinable, 2009).  Ook  zijn  er  verscheidene  situationele  factoren  die  ertoe  leiden  dat  jongeren  geen  alcohol  gaan  drinken.  De  belangrijkste  motieven  zijn  verantwoordelijkheid,  lichamelijke  redenen,  omgeving  (aanwezigheid ouders) en situatiegebonden redenen. Onder verantwoordelijkheidsredenen verstaan  jongeren  het  rijden  met  de  auto  (41,1%),  medicatiegebruik  (6,3%),  examens  (6,0%),…  Lichamelijke  redenen zijn vooral gericht op zich ziek voelen. Overdag of tijdens het weekend geen zin hebben in  alcohol zijn de voornaamste situatiegebonden motieven (Lambrecht et al., 1996).    De  redenen  die  jongeren  aangeven  om  geen  cannabis  te  gebruiken  zijn  gelijklopend  met  deze  van  alcohol. Jongere leerlingen geven aan geen cannabis te gebruiken omdat ze sportief willen zijn, het  verslavend is, ze bang zijn voor de reactie van de ouders,… Ze willen negatieve gevolgen vermijden.  Naarmate  de  leerlingen  ouder  worden,  wijzigen  ook  de  redenen  waarom  ze  niet  gebruiken.  Bij  oudere  leerlingen  is  het  vooral  de  intrinsieke  motivatie  die  als  reden  wordt  aangegeven  (Kinable,  2009).  Lambrecht en collega’s (1996) brengen mogelijke motieven onder in 4 groepen namelijk gevaren en  gevolgen  (73,5%),  onbereikbaarheid  van  producten  (2,9%),  omgevingsgerichte  redenen  (2,2%)  en  anderen redenen (26,8%). De eerste groep, gevaren en gevolgen, wordt voornamelijk ingevuld door  het  feit  dat  cannabis  ongezond  en  onnatuurlijk  is.  Omgevingsgerichte  motieven  zijn  in  dit  geval  gericht op de media. Hier dient echter bij vermeld te worden dat dit slechts een kleine groep is om  zich werkelijk van bepaalde illegale producten te onthouden. Ook de onbereikbaarheid van middelen  vormt slecht een kleine groep. Enkele andere redenen voor onthouding zijn het gebrek aan behoefte  en kostprijs.    Er  is  eveneens  een  onderscheid  waar  te  nemen  in  de  redenen  van  niet‐gebruik  tussen  jongens  en  meisjes, dit zowel bij het niet drinken van alcohol als het niet gebruiken van cannabis. Jongens geven  aan  geen  middelen  te  gebruiken  omdat  ze  sportief  willen  zijn,  uit  schrik,…  Meisjes  daarentegen 

 

 

15 

 

  


geven  aan  geen  middelen  te  gebruiken  omdat  ze  het  niet  nodig  hebben  en  omdat  ze  er  niet  in  geïnteresseerd zijn (Kinable, 2009).  1.6.2. Motieven voor gebruik  Wanneer  er  naar  de  motieven  van  gebruik  wordt  gekeken,  wordt  duidelijk  dat  deze  heel  uiteenlopend kunnen zijn. Enkele motieven zijn: de positieve effecten, experimenteren, sociale druk,  copingmechanisme en om dronken te worden (Kinable, 2009).  Ook  Vander  Laenen  (2008)  haalt  de  mogelijke  effecten  van  een  middel,  zoals  aangenaam  en  rustgevend,  als  motief  aan.  Daarnaast  geeft  ze  als  andere  mogelijke  motieven  aan  dat  de  gelegenheid zich voordoet of omdat ze zich niet goed voel(d)en, uit nieuwsgierigheid, om stress aan  te kunnen,... Nog andere redenen worden gezocht in het feit dat ze fungeren als dorstlesser, om te  proeven,  ter  afwisseling  van  andere  niet‐alcoholische  dranken,  om  zich  goed  te  voelen,  ter  ontspanning, om weg te vluchten van de werkelijkheid,… (Lambrecht et al., 1996).  Druggebruik  blijkt  uit  onderzoek  ook  een  groepsgebeuren  te  zijn.  Jongeren  gaan  samen  gebruiken  met één of meer vrienden en zien dit als een belangrijk motief (Decorte et al., 2003; Vander Laenen,  2008).  In  de  vriendengroep  aanvaard  worden  en  de  communicatie  met  anderen  vergemakkelijken  blijft een belangrijke reden voor het gebruik van drugs (De Ridder et al., 1995).    Naast deze motieven voor druggebruik dient er ook gekeken te worden naar de setting en het middel  (Spooner, 1999; Triplett & Payne, 2004). De redenen voor gebruik kunnen immers sterk verschillen  en kunnen afhankelijk zijn van het middel dat men gebruikt. Jongeren die kalmeermiddelen, opiaten  en/of  inhaleermiddelen  gebruiken,  doen  dit  vaak  om  te  kunnen  omgaan  met  negatieve  gevoelens,  verveling  of  groepsdruk.  Daarnaast  gaan  jongeren  die  amfetamines,  cocaïne,  hallucinogenen  en/of  designerdrugs  gebruiken  dit  doen  om  een  bepaalde  manier  van  plezier  te  beleven  op  sociaal  en  psychologisch vlak (De Ridder et al., 1995; Spooner, 1999).   

 

 

16 

 

  


2. Wat is een stigma?  2.1. Definitie stigma  ‘Stigma’ wordt in de literatuur op verschillende manieren ingevuld. Bij de oude Grieken werd de term  stigma  reeds  gebruikt.  In  die  tijd  werden  er  tekens  in  de  lichamen  van  de  slaven,  verraders  en  criminelen gebrand of gesneden. Op die manier waarschuwden ze de anderen voor deze getekende  personen, die in moreel opzicht minderwaardig waren en dus vermeden dienden te worden (Becker,  1963; van Dellen, 1987).  In  deze  eerste  omschrijving  betekent  een  stigma  letterlijk  een  stempel.  In  de  samenleving  gaan  mensen een etiket kleven op bepaalde mensen waardoor er een onderscheid wordt gemaakt tussen  personen  in  de  maatschappij.  Vaak  gaat  dit  etiketteren  samen  met  het  geven  van  bepaalde  vooroordelen aan een persoon of aan een groep mensen (Scheff, 1966).   In  de  grote  Van  Daele  wordt  stigma  omschreven  als  “merkteken,  brandmerk;  een  symptoom  dat  voortdurend  als  teken  van  een  ziekte  of  van  een  ziekelijke  aanleg  te  vinden  is,  zonder  dat  andere  verschijnselen  van  die  ziekte  manifest  behoeven  te  zijn;  een  wondteken  van  Christus;  …”  (Geerts  &  Den Boon, 1999)    In  hedendaagse  onderzoeken  wordt  een  onderscheid  gemaakt  tussen  een  stigma,  vooroordelen,  deviantie  en  discriminatie.  Dovidio  en  collega’s (2000)  maken  bijvoorbeeld  een  onderscheid  tussen  een stigma en een vooroordeel. Een stigma is, volgens de auteurs, een veel ruimer begrip dan een  vooroordeel. Zo geven ze aan dat een stigma zowel betrekking heeft op de individuele respons, op  deviantie,  als  op  de  reacties  op  personen  die  deel  uitmaken  van  een  bepaalde  sociale  groep.  Een  stigma is in deze invulling ruimer dan deviantie omdat het verwijst naar meer algemene kenmerken  van karakter en identiteit.  In  een  ander  onderzoek  van  Sayze  (1998)  wordt  het  woord  ‘discriminatie’  aangehaald.  Stigma  zou  volgens Sayze impliceren dat er iets mis is met de persoon in kwestie, terwijl discriminatie de oorzaak  in de samenleving gaat zoeken en niet bij de persoon zelf.   In beide onderzoeken komt de uitgebreide invulling van stigma naar voor. Stigma wijst, zoals blijkt uit  de verscheidene onderzoeken, zowel op attitudes als op gedragingen.     Bij  de  invulling  van  Goffman  (1963)  wil  men  in  de  samenleving  duidelijk  maken  wie  afwijkt  van  de  ‘norm’ en wie eraan voldoet aan de hand van een stigma. Goffman (1963) ziet dit als een kenmerk  dat  mensen  in  opspraak  brengt  en  gaat  een  stigma  definiëren  als  “een  persoon  die  in  gedachten  gereduceerd  wordt  van  een  volwaardige  persoon  tot  een  minderwaardige  persoon”.  Personen  worden geassocieerd met een gestigmatiseerde voorwaarde en er wordt dus een overgang gemaakt  van  een  ‘normale’  persoon  naar  een  schandelijke  sociale  status  (Goffman,  1963;  Kleinman  &  Hall‐ Clifford, 2009).    In de literatuur worden ook de verschillende soorten stigma’s vermeld. Zo wordt er in een studie van  Herek  en  collega’s  (2005)  een  onderscheid  gemaakt  tussen  een  instrumenteel  en  een  symbolisch  stigma. Een instrumentele stigmatisering betreft in dit geval een evaluatie van een gegeven situatie.  Mensen kunnen weigeren een persoon met een bepaald stigma de hand te schudden om zichzelf te  beschermen tegen mogelijke schade. 

 

 

17 

 

  


Stigmatisering  kan  ook  symbolisch  van  aard  zijn,  bijvoorbeeld  wanneer  een  moreel  oordeel  wordt  gemaakt.  Ze  hebben  het  gevoel  dat  het  gerechtvaardigd  is  om  de  andere  als  minder  voordelig  te  behandelen (Herek & Capitanio, 1998).  In  een  andere  studie  van  Link  en  collega’s  (2004)  komen  er  drie  mogelijke  stigma’s  aan  bod:  een  vastgesteld stigma, een waargenomen stigma en een zelf‐stigma. Een vastgesteld stigma wijst op het  ervaren  van  sociale  discriminatie  zoals  moeilijkheden  met  het  behouden  van  werk,  verminderde  toegang tot huisvesting en zwakke ondersteuning voor een behandeling. Een waargenomen stigma  verwijst  naar  overtuigingen  die  leden  van  een  gestigmatiseerde  groep  hebben.  Deze  overtuigingen  zijn  gericht  op  stigmatiserende  houdingen  en  acties  van  de  samenleving  op  de  gestigmatiseerde  groep.  Het zelf‐stigma verwijst naar negatieve gedachten en gevoelens die voortkomen uit identificatie met  een  gestigmatiseerde  groep  en  de  daaruit  voortvloeiende  impact  op  hun  gedrag  namelijk  het  vermijden  van  de  behandeling,  het  niet  om  werk  zoeken  en  het  vermijden  van  intiem  contact  met  anderen. Dit gaat, volgens Link en collega’s (2004), gepaard met vertragingen in het zoeken naar een  behandeling, verminderd zelfvertrouwen en een lagere kwaliteit van leven. 

2.2. Stigmaprocessen  Stigmatisatieprocessen zijn processen die leiden tot een vorm van stigmatisatie. Door stigmatisering  gaan  bepaalde  personen  verafschuwd  of  gevreesd  worden.  Dit  gebeurt  vaak  doordat  mensen  hun  aandacht  gaan  vestigen  op  dingen  die  verschillend  zijn.  Deze  verschillen  gaan  ze  benadrukken  als  teken  van  ondergeschiktheid  en  minderwaardigheid.  Door  dit  proces  toe  te  passen  wordt  er  een  controverse  ontwikkeld  tussen  een  volwaardige  groep  en  ‘de  anderen’  (Corrigan  et  al.,  2003).  Zo  toont  een  studie  aan  dat  stereotype  denkbeelden  van  gevaarlijkheid,  controleerbaarheid  en  persoonlijke schuld leiden tot medelijden, kwaadheid of angst en ultiem tot hulp, vermijding, dwang  of  segregatie  (Corrigan  et  al.,  2003).  Het  traditionele  denken  kan  het  huidige  beïnvloeden  en  versterkt op deze manier het proces van stigmatisatie. Dit gebeurt volgens Link & Phelan (2001) in  een combinatie van labeling, stereotype separatie, statusverlies en discriminatie.    Room (1996) laat in het proces rond stigma drie vormen van stigmatisatie en discriminatie zien. De  eerste vorm van stigmatisatie is het intieme proces van sociale controle en censuur tussen familie en  vrienden.  Dit  is  meestal  effectief  maar  kan  ook  resulteren  in  het  opdringen  van  de  familie  aan  de  gebruiker  waarbij  ze  hem  in  de  richting  van  een  behandeling  proberen  te  duwen.  Beslissingen  die  genomen  worden  door  maatschappelijke  actoren  en  instanties  zijn  een  tweede  vorm  van  stigmatisatie.  Deze  leggen  hun  focus  op  de  meest  problematische  gevallen  waardoor  de  marginalisatie wordt versterkt. Zelfs officiële acties, die positieve doelen tot gevolg hebben, kunnen  resulteren  in  marginalisatie.  Politieke  beslissingen  op  lokaal  of  nationaal  niveau  die  resulteren  in  marginalisatie  vormen  een  laatste  vorm  van  stigmatisatie.  Meer  algemeen  kunnen  beleidsbeslissingen  leiden  tot  het  stigmatiseren  en  marginaliseren  van  mensen  die  niet  overeenstemmen (Room, 2005).    Stigmaprocessen  hebben  niet  enkel  betrekking  tot  de  reactie  van  derden  tegenover  mensen  met  bepaalde  problemen.  Zo  kunnen  mensen  ervan  overtuigd  zijn  dat  ze  gestigmatiseerd  worden  en  hierdoor  hun  eigen  prestaties  gaan  beïnvloeden.  Dit  staat  dan  los  van  wat  de  andere  persoon  werkelijk denkt (Farina et al., 1968).     

 

18 

 

  


2.3. Gevolgen van stigmatisering  Stigmatisatie kan volgens Link en collega’s (2004) leiden tot discriminatie of sociale verwerping. Deze  personen  of  groepen  kunnen  hierdoor  angst  ontwikkelen  voor  discriminatie  wat  rechtstreekse  negatieve gevolgen heeft. Daarnaast kan het ook bepaalde gedragingen uitlokken waarbij personen  de stigmatisering door anderen trachten te vermijden (Link et al., 1989).  Stigmatisering blijkt een invloed te hebben op de levenskwaliteit en kan de oorzaak zijn van een laag  zelfbeeld (Simmonds & Coomber, 2009). In een onderzoek van Markowitz (1998) werd het verband  tussen stigmatisering en zelfwaardering nagegaan en ontkracht. In andere studies werd het negatief  verband  tussen  beide  wel  aangegeven  (Link  &  Phelan,  2001;  Wright  et  al.,  2000).  Hieromtrent  bestaat dus geen eensgezindheid.  Stigmatisatie  heeft  bovendien  een  invloed  op  de  tewerkstellingskansen  van  deze  persoon.  De  meerderheid van de werkgevers staan weigerachtig tegenover het tewerkstellen van personen met  psychische  problemen  (Scheid,  2005).  Fitzgerald  en  collega’s  (2004)  hebben  dit  effect  van  stigmatisering  op  tewerkstellingskansen  bewezen.  Uit  hun  onderzoek  werd  eveneens  duidelijk  dat  druggebruikers in een kleine stad ook meteen worden herkend als druggebruikers, wat hij benoemt  als  sociale  transformatie.  Als  een  gebruiker  éénmaal  herkend  wordt  als  gebruiker,  kan  hij  worden  uitgesloten van verschillende mogelijkheden zoals de kans op werkgelegenheid. De mensen worden  met  andere  woorden  gediscrimineerd  en  ondergewaardeerd.  Dit  heeft  ook  effect  op  de  sociale  contacten,  interacties  en  attitudes.  Uit  onderzoek  van  verscheidene  auteurs  werd  duidelijk  dat  negatieve  attitudes  ten  opzichte  van  individuele  personen  vaak  resulteert  in  het  nemen  van  een  bepaalde sociale afstand. Hierdoor worden de individuele personen uitgesloten of gediskwalificeerd  van betekenisvolle sociale interacties (Adlaf et al., 2009; Dobbs et al., 2008; Goffman, 1963; Link &  Phelan, 2001).   Stigmatisering  kan  tot  een  beperktere  toegankelijkheid  van  de  hulpverlening  leiden  (Wahl,  1999).  Gestigmatiseerde  personen  voelen  namelijk  eeen  grotere  angst  om  de  nodige  hulpverlening  te  vragen, wat een rechtstreeks effect op hun gezondheid kan hebben (Adlaf et al., 2009; Ahern et al.,  2007).  Daarnaast  kan  de  mogelijke  angst  voor  stigmatisering  leiden  tot  het  uitstellen  of  vermijden  van hulpverlening (Corrigan, 2004).   Als laatste mogelijks negatief gevolg wordt er verwezen naar studies waarbij aangetoond wordt dat  stigmatisering een negatief verband houdt met de levenstevredenheid (Markowitz, 1998; Rosenfield,  1997).  In  een  studie  van  Markowitz  (1998)  wordt  aangetoond  dat  het  verband  afhangt  van  de  dimensie van stigmatisering. 

2.4. Stigma bij jongeren in begeleiding in de bijzondere jeugdbijstand  2.4.1. Institutionalisatie  Over  het  stigma  aanwezig  bij  jongeren  in  begeleiding  in  de  bijzondere  jeugdbijstand  zijn  reeds  een  aantal  wetenschappelijke  artikels  verschenen.  Vaak  wordt  hierbij  de  link  gelegd  met  ‘institutionalisatie’.  2.4.1.1.

Algemeen 

Onderzoek bij jongeren in heel de Europese Unie gaf aan dat er naar schatting 150 000 jongeren in  residentiële zorginstellingen of andere zorginstellingen verblijven (Špidla, 2009). Mensen die in een  voorziening verblijven behoren, volgens Dobbs en collega’s (2008), tot een lagere klasse. Ondanks de 

 

 

19 

 

  


goede  bedoelingen  die  de  voorzieningen  koesteren,  is  er  een  stigma  aanwezig  in  deze  faciliteiten.  Wanneer er naar de cliënten zelf wordt gekeken, wordt duidelijk dat ze de residentiële settings zien  als stigmatiserend. Dit komt tot stand door de manier waarop de maatschappij naar een voorziening  kijkt.  Vanaf  het  moment  dat  een  persoon  naar  een  residentiële  voorziening  verhuist,  wordt  deze  gestigmatiseerd doordat de voorziening zelf gestigmatiseerd wordt (Dobbs et al., 2008).  Groger  (1995)  geeft  in  een  studie  aan  dat  geïnstitutionaliseerde  personen  die  gelabeld  of  gestigmatiseerd  worden  als  incompetent,  dit  zelf  ook  gaan  accepteren.  Ze  gaan  zichzelf  als  incompetent bekijken. Gevolg hiervan is dat de mensen depressief worden, minder zelfvertrouwen  krijgen en minder sociale interactie kennen.  2.4.1.2.

Jongeren in de bijzondere jeugdbijstand 

In  2005  werden  101  jongeren  tussen  12  en  18  jaar  die  in  een  voorziening  verblijven  gehoord.  Dit  gebeurde  onder  leiding  van het  West‐Vlaams Aanspreekpunt Kinderrechten. Dit onderzoek gaf aan  dat  jongeren  in  een  residentiële  voorziening  het  gevoel  hebben  dat  de  buitenwereld  een  verkeerd  beeld  heeft  van  hen.  Ze  geven  aan  het  gevoel  te  hebben  bekeken  te  worden  als  criminelen  (Soetewey  &  Segers,  2006).  Ze  hebben  het  gevoel  op  weinig  sympathie  te  kunnen  rekenen  van  de  bevolking waardoor het moeilijk wordt om sociale contacten op te bouwen (Davidson‐Arad & Golan,  2007; Soetewey & Segers, 2006).  Voorgaand  op  het  West‐Vlaams  Aanspreekpunt  Kinderrechten  was  er  in  1994  reeds  een  project  opgestart waarin jongeren aan het woord werden gelaten. Dit project, het Minoriusproject, gaf een  kijk op de positie en rechten van jongeren in een residentiële voorziening. Er werden in totaal 117  jongeren bevraagd tussen 15 en 17 jaar. Uit deze bevraging bleek dat jongeren een negatieve kijk van  de buitenwereld ervaren. Dit heeft tot gevolg dat ze zich meermaals schamen (Vanthuyne, 1999).     Is dit ook het geval bij jongeren die bij hun ouders wonen? Men kan zich de vraag stellen waar zich  het onderscheid  tussen  opgroeien  in  een voorziening en opgroeien  in  een (pleeg)gezin bevindt. De  meest duidelijke verschillen kunnen volgens Špidla (2009) worden aangetoond op het gebied van de  zorg  voor  kinderen.  Kinderen  die  opgroeien  in  voorzieningen  hebben  een  grotere  kans  om  te  gaan  falen  in  hun  latere  volwassen  leven.  Dit  uit  zich  in  alcohol‐  en  drugsverslaving,  crimineel  gedrag  of  zelfmoord.  Jongeren  die  opgroeien  in  pleeggezinnen  daarentegen,  gaan  zich  zonder  noemenswaardige problemen kunnen integreren in de samenleving. Er is steeds meer bewijs dat de  gevolgen  van  institutionalisering  voor  kinderen  ernstige  gevolgen  hebben.  Voorzieningen  vormen  geen  geschikte  omgeving  voor  hun  morele,  psychologische  en  emotionele  ontwikkeling  (Špidla,  2009). Jongeren in een voorziening geven aan het gevoel te hebben dat niemand naar hen luistert en  ze niets te zeggen hebben. Hierdoor voelen ze zich volledig afhankelijk van de volwassenen (Neys &  Wouters, 2007). Men kan dus spreken van een bepaalde vorm van depersonalisatie. Al geruime tijd  worden  jongeren  hierdoor  gekenmerkt.  Dit  kwam  tot  uiting  in  stijfheid  van  routine  (vaste  tijdsschema’s)  en  sociale  afstand  (verschillende  status  van  personeel  en  jongeren).  Het  gevolg  hiervan  is  dat  de  jongeren  zich  gaan  aanpassen  aan  de  routines  en  een  passieve  levensstijl  ontwikkelen  die  bestaat  uit  verveling  en  gebrek  aan  zinvolle  activiteiten  (Goffman,  1963;  Špidla,  2009).   Ook  Van  der  Ploeg  (2003)  geeft  enkele  essentiële  verschillen  tussen  de  opvoeding  thuis  en  in  een  residentiële  voorziening  aan.  In  een  voorziening  zullen  de  kinderen  meer  ondersteuning,  betrokkenheid  en  ontwikkelingsruimte  ervaren.  Het  bieden  van  een  klimaat  gekenmerkt  door  basisveiligheid is een vaak opgestelde doelstelling in een voorziening. Verder wordt er opgemerkt dat 

 

 

20 

 

  


in een voorziening minder lotsverbondenheid en continuïteit geboden kan worden dan in een gezin.  Een voorziening kan bepaalde elementen niet verschaffen die ouders wel kunnen bieden.  Geïnstitutionaliseerde kinderen gaan in het algemeen hogere niveaus van moeilijkheden ervaren en  lagere  niveaus  van  sterke  punten  dan  niet‐geïnstitutionaliseerd  kinderen.  Bovendien  zijn  geïnstitutionaliseerd kinderen vaker onveilig gehecht (Muris & Maas, 2004).    Het is duidelijk dat er een welbepaald stigma aanwezig is ten opzichte van residentiële centra. Het is  dan ook niet verwonderlijk dat jongeren die in een residentiële voorziening hebben gezeten, hier niet  voor uit gaan komen. Ze verbergen als het ware de problemen die ze meedragen als gevolg van hun  verleden en opvoeding (De Cirkel, 1996). Toch worden er inspanningen geleverd om hier iets aan te  veranderen en eventueel te verbeteren. Maatschappelijk worden er inspanningen geleverd om met  strenght‐based perspectieven te werken om zo het stigma te bestrijden (Chapin et al., 2006). Andere  inspanningen  worden  geleverd  op  basis  van  sociale  interactie.  Zo  worden  de  wederkerige  verhoudingen  bevorderd  om  zo  de  informele  contacten  en  de  sociale  interactie  te  ondersteunen  (Chapin et al., 2006).  2.4.2. Deïnstitutionalisatie  Deïnstitutionalisatie  kan  volgens  Bachrach  (1987)  worden  gedefinieerd  als  “de  vervanging  van  een  langdurig verblijf in een voorziening naar een kleiner, minder geïsoleerde samenleving gebaseerd op  alternatieven voor de verzorging”.     Het  ontwikkelen  van  community‐based  voorzieningen  als  alternatief  voor  institutionele  zorg  voor  mensen met een verstandelijke handicap, kent zijn oorsprong in de jaren ‘50 (Bruininks et al., 1981).  Begin  1970  werd  het  doel  van  deïnstitutionalisering  voor  het  eerst  geformuleerd  (Kugel  &  Wolfensberger, 1969). In de hele Europese Unie vertoeven veel mensen lange tijd in de institutionele  zorg.  Sommige  lijden  aan  lichamelijke  of  verstandelijke  handicap,  anderen  hebben  psychische  problemen.  Er  zijn  echter  ook  veel  kinderen,  zowel  met  als  zonder  een  handicap,  die  in  een  voorziening  verblijven  (Špidla,  2009).  In  België  beginnen  zich  community‐based  voorzieningen  te  ontwikkelen als alternatief voor institutionele zorg voor mensen met een handicap. Het is echter wel  zo  dat  de  reeds  bestaande  institutionele  modellen  nog  steeds  domineren  (European  Intellectual  Disability Research Network, 2003).     Het proces van deïnstitutionalisatie heeft geleid tot inkrimping van voormalige voorzieningen en tot  de ontwikkeling van community‐based modellen (Fakhoury & Priebe, 2002). Špidla (2009) geeft een  tiental basisbeginselen van deïnstitutionalisatie afkomstig uit de praktijk.   Als  eerste  geeft  hij  aan  dat  de  gebruikers  rechten  hebben  en  actief  betrokken  en  geraadpleegd  moeten worden bij de ontwikkeling, uitvoering en evaluatie van de diensten die ze ontvangen. Voor  kinderen dienen alle beslissingen genomen te worden in het beste belang van het kind.  Als  tweede  geeft  hij  de  preventie  van  institutionalisering  aan.  De  nodige  maatregelen  dienen  genomen te worden om het plaatsen van individuen in instellingen te voorkomen.  Het derde is het creëren van community‐based voorzieningen. Er dienen een reeks van beschikbare,  kwalitatieve  hoogwaardige  en  betaalbare  diensten  in  de  gemeenschap  ter  vervanging  van  institutionele zorg te worden opgebouwd.  Sluiting van de instellingen ziet Špidla als een vierde beginsel. Hier dient men de patiënten goed voor  te bereiden op de risico’s van een trauma gekoppeld aan een verandering in hun leven. 

 

 

21 

 

  


Beperking  van  de  investeringen  in  de  bestaande  voorziening  en  ontwikkeling  van  menselijke  hulpbronnen zijn het vijfde en zesde basisbeginsel. Bij het zesde beginsel is het van vitaal belang om  over voldoende en goed opgeleid personeel te beschikken.   Het  efficiënt  gebruiken  van  middelen,  controle  van  de  kwaliteit,  holistische  aanpak  en  continu  bewustwording zijn de laatste beginselen die Špidla aangeeft.     Evaluatie van de community‐based modellen van zorg voor mensen met een verstandelijke handicap,  hebben  aangetoond  dat  de  community‐based  modellen  superieur  zijn  aan  residentiële  voorzieningen.  Enkele  onderzoekers  onderzochten  29  comparatieve  en  longitudinale  Amerikaanse  studies tussen 1980 en 1999. Hieruit bleek dat, in termen van adaptief gedrag, 19 studies significante  verbeteringen  en  2  studies  aanzienlijke  dalingen  vertoonden.  In  termen  van  uitdagend  gedrag,  werden  er  in  5  studies  een  significante  verbetering  gevonden  terwijl  2  studies  een  significante  verslechtering van gedrag vonden (Kim et al., 2001).  Ook  Špidla  (2009)  geeft  in  zijn  studie  aan  dat  onderzoek  en  evaluatie  van  alternatieven  voor  institutionele zorg de overgang naar community‐based voorzieningen ondersteunt. Een beoordeling  van 73 studies van deïnstitutionalisering werd uitgevoerd in het midden van 1990. Uit hun gegevens  bleek dat community‐based voorzieningen de beste optie is (Emerson & Hatton, 1994).   De  community‐based  modellen  hebben  niet  enkel  positieve  gevolgen.  Zo  zorgt  het  in  sommige  gevallen  voor  stigmatisering.  Uit  onderzoek  blijkt  dat  veel  mensen  (buurtbewoners  of  werkgevers)  een  negatieve  attitude  koesteren  ten  opzichte  van  psychiatrische  patiënten  (Corrigan  et  al.,  2001).  Dit  gekregen  stigma  draagt  bij  tot  moeilijkheden  bij  interpersoonlijke  relaties,  het  beroepsmatig  functioneren en het zelfbeeld.   Dat stigma en discriminatie nog steeds sterk zijn ingebed in de cultuur blijkt uit een studie van Lundin  (1998). Integratie die stil staat bij het leren omgaan met stigmatisatie dient bijgevolg een onderdeel  te blijven vormen van de deïnstitutionalisatie. 

2.5.  Stigma bij druggebruikers  De  meeste  onderzoeken  omtrent  stigma  behelzen  resultaten  over  psychiatrische  patiënten.  Resultaten  aangaande  stigmatisering  bij  adolescente  druggebruikers  in  België  zijn  in  de  literatuur,  voor  zover  vastgesteld,  niet  voorhanden.  Toch  zijn  er  een  aantal  studies  gericht  op  het  stigma  bij  volwassen druggebruikers. Uit deze studies wordt duidelijk dat er in veel gevallen sprake kan zijn van  een  stigma  bij  druggebruikers.  Zo  blijkt  uit  onderzoek  van  Room  en  collega’s  (2001)  dat  drugverslaafden het grootste stigma ontvangen.  Ook in een onderzoek van Link en collega’s (1997) blijkt dat mensen die drugs gebruiken een groter  stigma  krijgen  dan  mensen  met  een  mentale  ziekte.  Daarnaast  is  de  sociale  welstand  van  de  personen  een  kenmerk  voor  het  al  dan  niet  gestigmatiseerd  worden.  Zo  blijkt  dat  armere  mensen  sneller  gestigmatiseerd  worden  en  een  slechtere  afloop  kennen  dan  rijke  mensen  die  in  dezelfde  situatie  vertoeven  (Room,  2005).  Room  (2005)  geeft  hiervoor  een  mogelijke  verklaring:  armere  gebruikers  hebben  minder  contacten  om  op  terug  te  vallen  wanneer  deze  de  risico’s  tracht  te  verminderen. Hierdoor worden ze dus ook minder beschermd tegen risico’s. Het is echter wel zo dat  er geen noodzakelijk verband is tussen stigmatisatie en armoede of andere sociale tekortkomingen.   Adlaf en collega’s (2009) geven in hun studie aan dat er een duidelijke daling is omtrent het stigma  rond  drugs  en  dit  naargelang  de  leeftijd.  Op  oudere  leeftijd  blijkt  men  met  minder  stigma’s  te  kampen dan op jongere leeftijd.  

 

 

22 

 

  


Toch  is  het  zo  dat  de  negatieve  houding  ten  opzichte  van  drugggebruik  meer  voorkomt  bij  adolescenten  die  cannabis  gebruiken  dan  bij  adolescenten  die  andere  illegale  drugs  gebruiken.  De  mogelijke houding die een welbepaalde persoon aanneemt kan een prominente factor zijn voor het  persoonlijk gebruik van illegale drugs (Adlaf et al., 2009).   Ook  mensen  kunnen  uiteenlopend  reageren  op  druggebruikers.  Uit  Brits  onderzoek  werd  duidelijk  dat  de  bevolking  op  verscheidene  manieren  naar  druggebruikers  kunnen  kijken.  Zo  bleek  dat  70%  van  de  algemene  Britse  bevolking  personen  met  schizofrenie,  alcohol‐  of  drugsverslaving  als  gevaarlijk  beschouwen  en  80%  hen  als  onvoorspelbaar  aanzien  (Crisp  et  al.,  2000).  Uit  gelijkaardig  onderzoek blijkt dat 84,5% van de ondervraagden druggebruikers gevaarlijk vindt en 85% vindt dat ze  niet te vertrouwen zijn (Ahern et al., 2007).    Wanneer  er  mogelijke  interventies  ten  opzichte  van  stigma’s  worden  bestudeerd,  blijkt  dat  bij  psychiatrische zieken anti‐stigmainterventies geen schade toebrengen. Bij stigma rond drugs heerst  hier nog onzekerheid over. Het is niet duidelijk of het verminderen van het stigma door interventies  zullen leiden tot een stijging van druggebruik bij jonge adolescenten (Adlaf et al., 2009). Er is echter  wel bewijs dat stigma ten opzichte van individuele personen die verslaafd zijn aan drugs een grote  barrière vormt bij het zoeken naar hulp, maatschappelijke integratie en dus ook publieke gezondheid  (U.S. Departement of Health and Human Services, 1999).     

 

 

23 

 

 

   

III. PROBLEEMSTELLING    Jongeren komen soms in een moeilijke situatie terecht waardoor thuis verblijven niet meer mogelijk  is.  Ze  worden  op  dat  moment  doorverwezen  naar  de  bijzondere  jeugdbijstand.  Deze  tracht  als  antwoord  op  hun  problematische  situatie  tegemoet  te  komen  aan  de  noden  van  minderjarigen  en  hun ouders.  De sector bijzondere jeugdbijstand richt zich vooral op twee groepen, minderjarigen die zich in een  problematische  opvoedingssituatie  bevinden  en  minderjarigen  die  een  misdrijf  omschreven  feit  pleegden (Hellinckx & Van den Bruel, 1993).    De  jongeren  die  in  de  bijzondere  jeugdbijstand  terecht  komen,  kampen  vaak  met  een  complexe  problematiek waarbij er sprake is van een kluwen op verschillende levensdomeinen. Druggebruik is  vaak één van deze problemen. Alcohol en drugs zijn een realiteit die niet meer weg te denken zijn uit  onze  maatschappij.  Overal  worden  jongeren  ermee  geconfronteerd:  bij  het  uitgaan,  op  straat,  bij  vrienden,…  (Vander  Laenen,  2008).  Jongeren  tussen  15  en  25  jaar  vormen  dan  ook  een  kwetsbare  groep  voor  het  ontwikkelen  van  middelengebruik.  Ze  zijn  op  zoek  naar  hun  eigen  ‘ik’  en  tasten  daarbij  zoveel  mogelijk  hun  eigen  grenzen  af.  Er  vinden  een  veelheid  aan  veranderingen  plaats  op  verscheidene vlakken (Andries, 2005; De Ridder, 2006). Het is een riskante periode daar de gevolgen  voor jongeren veel groter zijn dan voor volwassenen (Ansoms, 1993; Geirnaert & Lambrechts, 2004).  Anderzijds dient er aandacht besteed te worden aan het feit dat experimenteren een leerzame fase  is voor jongeren (Bogaerts et al., 2005). Het is een fase waarin adolescenten moeten leren en actief  ervaringen dienen op te doen (Ansoms, 1993).     Het  onderzoek  rond  middelengebruik  in  de  bijzondere  jeugdbijstand  blijft  tot  op  heden  eerder  beperkt. Hoewel middelengebruik in het jeugdwelzijnswerk internationaal gedeeltelijk in kaart werd  gebracht(Ward, 1998), is er weinig geweten over het druggebruik in de bijzondere jeugdbijstand in  Vlaanderen  (Vander  Laenen,  2008).  Er  zijn  verschillende  vragen  waarop  nog  geen  of  slechts  een  beperkt  antwoord  werd  geformuleerd:  Hoe  gaan  jongeren  om  met  hun  druggebruikt?  Welk  stigma  kleeft  op  de  jongere  en  hoe  gaan  ze  hiermee  om?  Ook  het  stigma  dat  gelinkt  wordt  aan  jongeren  omtrent  hun  verblijf  in  de  BJB  is  nog  niet  frequent  van  naderbij  onderzocht.  Ondanks  de  goede  bedoelingen  die  de  voorzieningen  koesteren,  is  er  een  stigma  aanwezig  (Dobbs  et  al.,  2008).  Jongeren  worden  gestigmatiseerd  als  ‘geïnstitutionaliseerd’.  Deze  jongeren  worden  aanzien  als  incompetent  en  gaan  dit  zelf  ook  accepteren  (Groger,  1995).  Stigmaprocessen  hebben  niet  enkel  betrekking  tot  mensen  die  op  een  bepaalde  manier  reageren  op  personen  met  problemen,  maar  deze  personen  zelf  kunnen  ervan  overtuigd  zijn  dat  ze  worden  gestigmatiseerd.  Hierdoor  beinvloeden  ze  hun  eigen  prestaties.  Dit  staat  los  van  wat  derden  werkelijk  denken  (Farina  et  al.,  1968).  Tot  slot  is  er,  tot  zover  vastgesteld  in  de  literatuur,  geen  onderzoek  te  vinden  over  een  eventueel  versterkend  stigma.  Hiermee  wordt  geduid  op  het  stigmatiserend  effect  doordat  jongeren  drugs  gebruiken  bovenop  het  stigmatiserend  effect  doordat  jongeren  in  een  voorziening  verblijven.  Samenvattend kunnen we stellen dat het belangrijk is om hier aandacht aan te besteden en dit alles  te onderzoeken.    

 

 

24   

 

  

III. PROBLEEMSTELLING 

Om  op  deze  vragen  en  tekortkomingen  omtrent  de  kennis  van  druggebruik  in  de  bijzondere  jeugdbijstand  een  antwoord  te  bieden,  wordt  in  deze  masterproef  de  aanwezigheid  van  middelengebruik  in  de  bijzondere  jeugdbijstand  bestudeerd.  De  algemene  doelstelling  van  de  onderzoeksopzet  is  op  een  representatieve  manier  inzicht  verwerven  in  het  middelengebruik  van  adolescenten  die  in  de  bijzondere  jeugdbijstand  verblijven.  Daarnaast  wordt  het  mogelijk  stigmatiserend  effect  op  adolescenten  van  naderbij  onderzocht,  in  het  bijzonder  het  stigma  ten  opzichte van hun verblijf in de bijzondere jeugdbijstand, hun middelengebruik en de samenhang van  de problemen.     Hierdoor werden volgende onderzoeksvragen geformuleerd:     Onderzoeksvraag 1:    • Wat  is  de  prevalentie  van  middelengebruik  bij  jongeren  in  begeleiding  in  een  residentiële  voorziening?    Onderzoeksvraag 2:    • Ervaren jongeren een stigma ten opzichte van hun verblijf in een residentiële voorziening?    Onderzoeksvraag 3:    • Ervaren jongeren in begeleiding in de bijzondere jeugdbijstand een stigma ten opzichte van  middelengebruik?    Onderzoeksvraag 4:    • Is er een samenhang tussen het stigma rond middelengebruik bij adolescenten en het stigma  rond het verblijf in de bijzondere jeugdbijstand?     

 

 

25 

 

 

   

IV.  METHODOLOGIE     Om een antwoord te bieden op de gestelde onderzoeksvragen werd geopteerd voor een combinatie  van  kwalitatieve  en  kwantitatieve  gegevensverzameling.  Het  samenvoegen  van  beide  methodieken  zorgt voor een meerwaarde aan het onderzoek. 

1. Kwantitatief onderzoek  Kwantitatief  onderzoek  is  gericht  op  het  verzamelen  van  cijfermatige  gegevens.  Met  behulp  van  statistische  technieken  worden  de  gegevens  geanalyseerd  (Verhoeven,  2006).  Aliaga  en  Gunderson  (2002) beschrijven kwantitatief onderzoek als “een te verklaren verschijnsel door de verzameling van  numerieke gegevens”. Deze gegevens worden geanalyseerd op basis van wiskundige methoden. Om  tot wiskundig gebaseerde methoden te komen dient de data een numerieke vorm te hebben (Muijs,  2004).  Kwantitatief  onderzoek  kampt  met  een  zwakte  dat  in  vele  onderzoeken  aan  bod  komt.  Zo  gaan  onderzoekers meteen beginnen ‘meten’ en hun hypothesen toetsen vooraleer er is vastgesteld wat  de aard van het verschijnsel is (Lucassen & olde Hartman, 2007).    Het kwantitatief onderzoek dient aan een aantal voorwaarden te voldoen. Hieronder worden enkele  aangehaald. Zo dient kwantitatief onderzoek generaliseerbaar, intersubjectief en toetsbaar te zijn.   Generaliseerbaarheid  verwijst  naar  het  kunnen  veralgemenen  van  de  resultaten.  Indien  de  uitspraken nauwkeurig getoetst zijn, kunnen ze toegepast worden op een grotere groep (Verhoeven,  2006).   Naast  generaliseerbaarheid  is  er  het  belang  van  intersubjectiviteit  (Everaert  &  van  Peet,  2006).  Dit  wijst op het feit dat, wanneer een onderzoek op dezelfde wijze wordt verricht maar door een andere  onderzoeker, dezelfde uitkomsten worden behaald. Er wordt met andere woorden gestreefd naar de  herhaalbaarheid van het onderzoek (Verhoeven, 2006).  Tenslotte dient een onderzoek toetsbaar te zijn. Dit betekent dat er geen uitspraken worden gedaan  die  niet  waar  te  nemen  zijn  (Verhoeven,  2006).  Bij  kwantitatief  onderzoek  is  er  bij  een  toestende  benadering, volgens Everaert en van Peet (2006), sprake van een “starre onderzoeksopzet”.    In dit onderzoek werd de face‐to‐face methodiek toegepast. Er werd gepeilt naar het gebruik van de  jongeren, hun visie hieromtrent, hun plaatsing in de BJB en persoonlijke gegevens. Men wil met de  vragenlijst een beter zicht krijgen op het middelengebruik bij jongeren. 

2. Kwalitatief onderzoek  Kwalitatief onderzoek wordt gebruikt om de “betekeniswereld van mensen te exploreren, om inzicht  te  krijgen  in  de  wereld  van  betekenissen  van  de  onderzochten”  (Bergsma,  2003;  Maso  &  Smaling,  1998;  Rijkeboer,  1983).  Kwalitatief  onderzoek  wil  met  andere  woorden  zo  dicht  mogelijk  bij  de  sociale en persoonlijke werkelijkheid van de mensen blijven. Dit kan maar tot uiting komen door de  mensen  werkelijk  een  stem  te  geven  en  naar  hen  te  luisteren  (Maso  &  Smaling,  1998).  Door  de  mensen een stem te geven wordt er voornamelijk procesgericht en niet resultaatgericht gewerkt. Bij 

 

 

26   

 

  

IV. METHODOLOGIE 

kwalitatief onderzoek is het proces dat je als onderzoeker met je respondenten doormaakt immers  belangrijker dan het uiteindelijke resultaat (Bogdan & Biklen, 1998).      Transparantie  en  systematiek  zijn  twee  kenmerken  van  een  goed  kwalitatief  onderzoek.  Transparantie  zorgt  ervoor  dat  alle  relevante  stappen  van  het  onderzoek  worden  geëxpliciteerd.  Systematiek op zich houdt in dat er zo min mogelijk wordt afgeweken van de vastgelegde manier van  data  verzamelen  en  analyseren.  Indien  er  toch  wordt  afgeweken  van  de  opgestelde  manier  van  werken, dient iedere afwijking duidelijk beschreven en beargumenteerd te worden (Meyrick, 2006).  Uit verschillende onderzoeken is gebleken dat jongeren hun mening goed kunnen verwoorden en dat  hun  mening  zeer  waardevol  en  nuttig  kunnen  zijn  (Eggermont,  1991;  Meerdink,  1999;  Vanthuyne,  1999).      Kwalitatief onderzoek kampt met een groot aandachtspunt. Bleeker en Mulderij (1982) wijzen op het  gebrek aan objectiviteit in kwalitatief onderzoek. Ze geven aan dat je als onderzoeker een bepaalde  sfeer  meebrengt  en  dat  het  weliswaar  belangrijk  is  om  jezelf  te  zijn  tijdens  het  onderzoek.  De  onderzoeker  is  geen  persoon  buiten  het  onderzoek,  maar  iemand  die  deel  uitmaakt  van  het  onderzoek  en  bijgevolg  invloed  heeft  op  het  onderzochte  (Bergsma,  2003).  Achteraf  dient  er  gereflecteerd te worden over de mogelijke invloed van de onderzoeker op de verzamelde gegevens  en  de  mogelijke  veranderingen  die  dit  heeft  teweeg  gebracht.  Men  dient  dus  rekening  te  houden  met  de  subjectiviteit  van  kwalitatief  onderzoek  en  de  rol  van  de  onderzoeker  (Bleeker  &  Mulderij,  1982).     Dit  onderzoek  wil  peilen  naar  het  stigmatiserend  effect  rond  middelengebruik  en  de  betekenis  die  jongeren hieraan geven. Daarbij is het van belang om de jongeren de ruimte te geven om hun menig  zo  volledig  mogelijk  te  formuleren.  Hun  interpretaties,  meningen  en  opmerkingen  zijn  immers  van  cruciaal  belang.  In  dit  onderzoek  staat  vooral  de  beleving  en  de  betekenisverlening  van  de  onderzochte  jongere  centraal.  Men  wil  een  beter  zicht  krijgen  op  hoe  jongeren  bepaalde  aspecten  van  stigmatisering  in  een  voorziening  beleven  en  hoe  ze  eventuele  stigma’s  rond  middelengebruik  beleven.  Hetgeen  in  interviews  wordt  verteld  houdt  de  waarheid  in  van  diegene  die  spreekt  (Kelchtermans, 1999). Elke wijze van beleving is ‘waar’. 

3. Procedure  3.1. Selectie van voorzieningen   Jongeren  in  begeleiding  zijn  een  moeilijk  te  bereiken  doelgroep  voor  een  onderzoek  omtrent  middelengebruik. Hen bevragen over middelengebruik was met andere woorden geen evidentie.  In  december  2009  werden  6  voorzieningen  in  Vlaams  Brabant  schriftelijk  benaderd  om  hun  medewerking te vragen. De voorzieningen werden aselect getrokken en dit op basis van een lijst met  voorzieningen  verkregen  via  het  OSBJ  (ondersteuningsstructuur  Bijzondere  Jeugdzorg).  De  brief  die  hiervoor  werd  gebruikt  is  terug  te  vinden  in  bijlage  1.  Slechts  enkele  voorzieningen  reageerden  spontaan  op  dit  schrijven.  In  deze  gevallen  was  het  om  mee  te  delen  dat  ze  niet  de  beoogde  doelgroep  begeleiden.  Vervolgens  werden  al  de  voorzieningen  telefonisch  gecontacteerd  om  te  peilen  naar  de  goede  ontvangst  van  de  brief.  Enkelen  waren  enthousiast,  anderen  zagen  een  deelname  niet  onmiddellijk  zitten  wegens  uiteenlopende  redenen  (te  druk,  te  weinig  jongeren  die 

 

 

27 

 

  


aan  leeftijd  voldeden,  geen  interesse,  geen  druggebruik  in  hun  voorziening,…).  Nadien  werden  telefonische  contacten  onderhouden  met  de  contactpersonen  van  de  voorzieningen  die  bereid  waren deel te nemen. Er werden telefonisch verdere afspraken gemaakt.   Door  een  aanvankelijk  te  geringe  deelname  van  de  voorzieningen,  werden  11  extra  voorzieningen  gecontacteerd  in  Vlaams‐Brabant  (n=3),  Brussel  (n=3)  en  Oost‐Vlaanderen  (n=5).  Ook  bij  deze  voorzieningen werd dezelfde procedure toegepast. Net zoals bij voorgaande contacten waren enkele  voorzieningen enthousiast en andere enigszins minder.  In totaal waren uiteindelijk 10 voorzieningen, over de verschillende provincies, bereid gevonden om  deel te nemen aan het onderzoek. 

3.2. Selectie en informeren van de jongeren  Alle adolescenten tussen 12 en 18 jaar die in de voorziening verbleven, kwamen in aanmerking voor  het  onderzoek.  De  selectie  van  de  respondenten  vond  in  de  meeste  voorzieningen  plaats  via  een  ‘gatekeeper’. Concreet betekent dit dat een begeleider ging polsen welke jongeren bereid waren om  deel te nemen aan het onderzoek. Vervolgens stelde deze de onderzoeker op de hoogte (Bodgan &  Biklen,  1998).  Slechts  in  enkele  voorzieningen  werd  de  leefgroep  door  de  onderzoeker  zelf  aangesproken  en  het  onderzoeksopzet  verduidelijkt.  In  deze  voorzieningen  konden  de  jongeren  op  het moment zelf beslissen of ze bereid waren tot medewerking aan het onderzoek.   Als beloning voor hun deelname won één op drie deelnemende jongeren een cinematicket. Dit werd  door de onderzoeker achteraf geloot en tijdens het tweede bezoek overhandigd aan de jongere. 

3.3. Informeren van de ouders  Naast de jongeren en de voorziening werden ook de ouders op de hoogte gesteld van het onderzoek.  Dit  werd  verwezenlijkt  door  het  principe  van  passieve  informed  consent.  De  ouders  kregen  op  voorhand een brief toegestuurd door de begeleiding van de voorziening (bijlage 2). Indien de ouders  niet  akkoord  gingen  met  de  medewerking  van  hun  zoon/dochter,  konden  ze  dit  schriftelijk  laten  weten. Geen enkele ouder heeft de deelname geweigerd. 

3.4. Afname vragenlijst    De eerste stap van het onderzoek omvatte het invullen van een schriftelijke vragenlijst. Bij aanvang  werd elke deelnemende jongere gevraagd een geïnformeerde toestemming te ondertekenen (bijlage  4).  Op  die  manier  werden  de  jongeren  op  de  hoogte  gebracht  van  het  doel  van  het  onderzoek,  de  geheimhoudingsplicht van de onderzoeker en de vrijblijvendheid en anonimiteit van hun deelname.  Dit formulier werd mondeling nog eens toegelicht door de onderzoeker.   Het invullen van de vragenlijst (bijlage 3) werd in kleine groepjes verricht. De bevraging vond plaats  in een aparte ruimte in de afwezigheid van begeleiding uit de voorziening. De onderzoeker was wel  aanwezig om eventuele vragen te beantwoorden. Op deze manier konden de jongeren de vragenlijst  naar  eer  en  geweten  invullen  en  indien  nodig  vragen  stellen.  Alle  bevragingen  vatte  aan  door  een  algemene  toelichting  van  de  onderzoeksopzet.  De  onderzoeker  stelde  zichzelf  voor  en  overliep  samen  met  de  jongeren  de  instructies  bovenaan  de  vragenlijst.  Het  vertrouwelijk  karakter  van  de  onderzoeker werd met nadruk weergegeven. Elke vragenlijst werd op het moment van het invullen  voorzien  van  een  code  waardoor  volstrekte  anonimiteit  werd  gewaarborgd.  Het  invullen  van  de  vragenlijst nam ongeveer 45 minuten in beslag.  

 

 

28 

 

  


3.5. Afname interview  In een volgende stap werd beoogd de tweede, derde en vierde onderzoeksvraag te beantwoorden.  Na afname van de vragenlijst bij de jongeren werd er aan ‘purposeful sampling’ gedaan. Dit betekent  dat voor het interview een specifieke groep deelnemers wordt onderzocht. Indien mensen niet aan  de  specificaties  voldoen,  worden  ze  uitgesloten.  Dit  heeft  tot  gevolg  dat  er  geen  willekeurige  representatie van de populatie is, maar alleen participanten die voldoen aan de specificaties (Quinn  Patton,  2002).  Er  werd  een  tweede  afspraak  gemaakt  met  de  geselecteerde  jongeren  om  deel  te  nemen  aan  het  interview  (bijlage  5).  De  interviews  werden,  indien  mogelijk,  afgenomen  in  een  rustige en veilige omgeving waar de kans op onderbreking of storingen minimaal was (Drummond,  1996).  De  jongeren  werden  ingelicht  over  de  opzet  en  het  verloop  van  het  interview.  Er  werd  benadrukt dat de jongeren op elk moment uit het onderzoek konden stappen. Elk interview duurde  ongeveer een halfuur en werd op tape opgenomen. 

4. Onderzoeksgroep  Het  onderzoek  is  gericht  op  adolescenten  tussen  12  en  18  jaar  die  verblijven  in  een  residentiële  voorziening voor de bijzondere jeugdbijstand. Er werd gekozen om het onderzoek te laten doorgaan  in  voorzieningen  categorie  1  en  1bis.  Onder  categorie  1  vallen  de  begeleidingstehuizen  die  tijdelijk  minderjarigen  in  residentieel  verband  begeleiden.  Categorie  1bis  zijn  begeleidingstehuizen  die  tijdelijk minderjarigen vanaf 12 jaar begeleiden en hebben een opnameplicht voor minderjarigen die  in een gemeenschapsinstelling of een onthaal‐, oriëntatie‐ en observatiecentrum (OOOC) verbleven.  In alle andere gevallen is er geen opnameplicht (OSBJ, 2010).    Zowel  gebruikende  als  niet‐gebruikende  jongeren  kwamen  in  aanmerking  voor  het  onderzoek.  De  opnamecapaciteit  in  de  participerende  voorzieningen  bedroeg  138  jongeren.  Hiervan  waren  echter  slechts  116  plaatsen  ingenomen.  De  opnamecapaciteit  was  op  het  moment  van  de  afname  van  de  vragenlijst niet volledig ingenomen. Van de 116 jongeren waren er 17 uitvallers door het feit dat ze  niet  aan  de  gewenste  leeftijd  voldeden.  Van  de  99  overgebleven  jongeren  (100%)  waren  er  53  jongeren  (53,50%)  bereid  om  deel  te  nemen  aan  het  onderzoek.  De  andere  46  adolescenten  (46,50%) waren niet bereid om deel te nemen aan het onderzoek.   De selectie van de jongeren die aan het interview deelnamen, gebeurde op basis van de gegevens uit  de algemene bevraging.    In  de  eerste  fase  van  het  onderzoek  namen  53  jongeren  deel  uit  10  verschillende  voorzieningen  (Tabel 2). In de tweede fase van het onderzoek werden 14 jongeren geïnterviewd.         

 

 

29 

 

  


Tabel 2   Participerende jongeren vragenlijst en interview 

Voorziening 

Participerende jongeren  vragenlijst 

Participerende jongeren  interview 

Voorziening A  Voorziening B  Voorziening C  Voorziening D  Voorziening E  Voorziening F  Voorziening G  Voorziening H  Voorziening I  Voorziening J 

3 jongeren  3 jongeren  5 jongeren  4 jongeren  4 jongeren  6 jongeren  8 jongeren  9 jongeren  6 jongeren  5 jongeren 

0 jongeren  2 jongeren  1 jongere  1 jongere  0 jongeren  2 jongeren  3 jongeren  0 jongeren  4 jongeren  1 jongere 

TOTAAL

53 jongeren 

14 jongeren 

5.  Instrumenten  5.1. Druggebruik: gestructureerde vragenlijst  In  dit  onderzoek  werd  er  geopteerd  voor  een  gestructureerde  vragenlijst  met  gesloten  vragen.  De  vragenlijst  is  gebaseerd  op  de  leerlingenbevraging  van  de  VAD.  De  VAD  organiseert  sinds  januari  1999 een leerlingenbevraging in het secundair onderwijs (Kinable, 2009).   Er werd voor deze vragenlijst gekozen omdat er geen toegang is tot een kostenloos en gevalideerd  Nederlandstalig  meetinstrument  dat  een  antwoord  kan  bieden  op  de  eerste  onderzoeksvraag.  Bovendien  biedt  deze  keuze  mogelijkheden  om  in  de  toekomst  vergelijkingen  te  maken  met  de  gegevens  uit  de  scholenbevraging  (gewone  populatie)  die  uitgevoerd  worden  door  de  VAD  zelf.  Nadeel is dat de vragenlijst tot op heden nog niet onderworpen werd aan een betrouwbaarheids‐ en  validiteitsanalyses.    Er  werd  gekozen  om  in  het  kader  van  dit  onderzoek  enkel  de  gegevens  met  betrekking  tot  de  prevalentie  en  frequentie  van  het  middelengebruik  (gegevens  rond  tabak,  alcohol,  medicijnen,  cannabis en andere illegale drugs) te analyseren en enkele demografische gegevens van de jongeren  (leeftijd, geslacht, onderwijsvorm, duur in begeleiding) te weerhouden voor het onderzoek. Ook de  persoonlijke achtergrond van de jongeren kwam aan bod om een beeld te krijgen van de context van  de jongeren.  In de vragenlijst werd een ‘dummy’ variabele opgenomen namelijk NTSC. Deze werd opgenomen om  de kwaliteit van de antwoorden te verhogen. Wanneer de jongere beweert NTSC te hebben gebruikt,  dient deze verwijdert te worden aangezien dit niet mogelijk is.  

5.2. Stigma: interview  Als kwalitatieve onderzoeksmethode is er geopteerd voor interviews. Het voordeel van een interview  is  de  flexibiliteit  die  het  biedt  om  in  te  spelen  op  wat  gezegd  wordt.  Daarenboven  kunnen  misverstanden  of  onduidelijkheden  meteen  worden  opgehelderd  (Drummond,  1996).  De  gespreksonderwerpen  zijn  niet  gebonden  aan  tijd  of  plaats.  Ze  kunnen  gaan  over  het  heden,  het 

 

 

30 

 

  


verleden of de toekomst. De respondent kan verduidelijking vragen als hij iets niet helemaal begrijpt  en ook de interviewer kan dieper ingaan op een bepaald antwoord zodat deze een helder beeld krijgt  (Geets  et  al.,  2001;  Hutjes  &  Van  Buuren,  1992).  Het  semi‐gestructureerde  interview  bood  een  zekere houvast maar liet de mogelijkheid open om dieper in te gaan op interessante opmerkingen en  bevindingen wat in dit onderzoek nodig was (Drummond, 1996).    De interviewleidraad werd opgesteld via het lezen van theoretische kaders in de literatuur. Er werd  gekeken naar reeds onderzochte gebieden omtrent middelengebruik en stigma’s en wat nog diende  bevraagd te worden. Aan de hand van deze informatie werden verscheidene thema’s gekozen zoals  de jongeren hun visie op verslaving, hun visie omtrent hun eigen gebruik,… 

6. Data‐analyse  6.1. Vragenlijst  Als  kwantitatieve  onderzoeksmethode  werd  er  gebruik  gemaakt  van  een  vragenlijst  met  meerkeuzevragen.  Met  behulp  van  het  statistisch  programma  SPSS  17.0  werden  de  gegevens  geanalyseerd.  De  gegevens  werden  in  het  kader  van  dit  onderzoek  geanalyseerd  aan  de  hand  van  beschrijvende  statistiek.  Er  werd  gebruik  gemaakt  van  de  t‐toets.  Hierdoor  kon  men  een  antwoord  bieden op de eerste onderzoeksvraag namelijk de vraag rond de prevalentie van middelengebruik in  de  BJB.  De  onderzoeksresultaten  werden,  indien  relevant,  opgesteld  in  overzichtelijke  tabellen,  grafieken en figuren.  

6.2. Interview  Volgens  Geets  en  collega’s  (2001)  verloopt  een  data‐analyse  van  interviews  op  een  minder  gestructureerde  manier  dan  de  analyse  van  kwantitatieve  data.  Dit  heeft  te  maken  met  de  open  vragen en het doel van het interview.     Alle interviews werden op band opgenomen en vervolgens letterlijk en volledig uitgetypt. Dit om de  informatie  zo  compleet  mogelijk  te  behouden  en  te  kunnen  analyseren  (Maso  &  Smaling,  1998).  Nadien werden ze ingevoerd in het softwarepakket WinMax 98 pro. Dit is een computerprogramma  dat  kwalitatief  onderzoeksmateriaal  overzichtelijk  en  systematisch  ordent  (Kuchartz,  1998).  Het  opzet  van  dit  programma  is  dat,  aan  de  hand  van  een  zelf  op  te  maken  boomstructuur,  alle  uitspraken uit het interview worden gecodeerd en onderverdeeld in een zelfgekozen framework van  codes. Op deze wijze worden de gegevens kwalitatief geanalyseerd (Brennan et al., 2007). Voor de  opgestelde boomstructuur wordt er verwezen naar bijlage 6.  Er  worden  een  aantal  thema’s  geselecteerd  en  vervolgens  werden  bij  elke  thema  een  aantal  trefwoorden  geformuleerd.  Op  die  manier  kunnen  bepaalde  uitspraken  van  jongeren  op  een  bepaalde  manier  gecodeerd  worden.  Alle  uitspraken  worden  onder  een  thema  ondergebracht.  Op  die manier kunnen bepaalde gelijkenissen tussen de jongeren verschijnen. Het is belangrijk om in dit  proces de verzamelde gegevens steeds grondig te herbekijken (Neale et al., 2005). 

 

 

31 

 

  

7. Kwaliteit van het onderzoek 


 

7.1. Kwantitatief onderzoek  7.1.1. Betrouwbaarheid  Een  onderzoek  is  betrouwbaar  wanneer  de  resultaten  vergelijkbaar  zijn  bij  herhaling  van  hetzelfde  onderzoek of bij herhaling van een vergelijkbaar onderzoek (Janssens, 1985). Volgens Struyf (2000)  hangt  de  betrouwbaarheid  van  de  resultaten  in  grote  mate  af  van  de  betrouwbaarheid  van  de  meetinstrumenten. Wanneer een onderzoek echt betrouwbaar is zou het onderzoek in principe op  net dezelfde manier herhaald kunnen worden maar door andere onderzoekers. De situatie waarin ze  het onderzoek uitvoeren moet een gelijkaardige situatie zijn, net zoals de methoden en technieken  voor  het  verwerken  van  de  gegevens  identiek  dienen  te  zijn  (Janssens,  1985).  Fouten  in  de  ontwikkeling of de uitvoering van het onderzoek kunnen de betrouwbaarheid aantasten (Verhoeven,  2006).   7.1.2. Validiteit  Validiteit verwijst naar het veralgemeenbare en generaliseerbare van de genomen conclusie. Het is  met andere woorden de mate waarin de gegevens en resultaten van het onderzoek de bestudeerde  werkelijkheid weergeven (Janssens, 1985). Bij kwantitatief onderzoek verwijst validiteit naar het feit  dat het onderzoek meet wat het dient te meten.    Net zoals bij kwalitatief onderzoek wordt ook hier een onderscheid gemaakt tussen interne validiteit  en externe validiteit. Met interne validiteit geeft men de mate aan waarin men erin slaagt om over  oorzaken van verschijnselen een goede conclusie te trekken.   Bij externe validiteit kan de vraag gesteld worden of de resultaten van toepassing zijn op een andere  groep dan op de groep waar het onderzoek op plaatsvond (Everaert & van Peet, 2006).    Door  verschillende  technieken  te  gebruiken,  werden  gegevens  verzameld.  Hierdoor  verhoogt  de  interne validiteit van het onderzoek (principe van triangulatie). De combinatie van een vragenlijst en  een interview zorgen hiervoor (Schuyten, 2005; Verhoeven, 2006). 

7.2. Kwalitatief onderzoek  7.2.1. Betrouwbaarheid  Een  onderzoek  is  betrouwbaar  wanneer  de  resultaten  vergelijkbaar  zijn  bij  herhaling  van  hetzelfde  onderzoek  of  bij  herhaling  van  een  vergelijkbaar  onderzoek  (Janssens,  1985).  Feitelijke  herhaling  is  vaak niet mogelijk waardoor men streeft naar de best “virtuele herhaalbaarheid” (Maso & Smaling,  1998).  Becker (1974) verstaat onder betrouwbaarheid “de mate waarin resultaten onafhankelijk zijn van de  technische uitvoering van het onderzoek of de mate waarin onderzoek herhaalbaar is en tot dezelfde  resultaten leidt”.   Kwalitatief  onderzoek  gaat  er  in  essentie  van  uit  dat  de  realiteit  sociaal  geconstrueerd  is.  Ze  evolueert  waardoor  resultaten  niet  in  een  tweede  gelijklopend  onderzoek  vergeleken  kunnen  worden.  De  studie  op  zich  is  immers  uniek.  Bijgevolg  wordt  er  niet  verwacht  dat  het  onderzoek  reproduceerbaar is (Becker, 1974).  

 

 

32 

 

  


  In  kwalitatief  onderzoek  wordt  er  echter  wel  een  onderscheid  gemaakt  tussen  interne  betrouwbaarheid en externe betrouwbaarheid (Mortelmans, 2007).  Interne  betrouwbaarheid  verwijst  naar  overeenstemming,  instemming  en  consistentie  in  het  onderzoek (Maso & Smaling, 1998).   In dit onderzoek werden de gesprekken op tape geregistreerd om nadien zorgvuldig uit te schrijven.  Pas  achteraf  werden  de  gegevens  geïnterpreteerd.  De  verwerking  en  analyse  gebeurden  met  de  computer.  Dit  zorgt  ervoor  dat  de  interne  betrouwbaarheid  gewaarborgd  wordt  (Maso  &  Smaling,  1998).  Externe  betrouwbaarheid  verwijst  naar  de  virtuele  herhaalbaarheid  van  het  onderzoek.  Dit  werd  bevorderd  door  de  hele  onderzoeksopzet  gedetailleerd  te  rapporteren  en  transparant  te  houden  (Maso & Smaling, 1998). Externe betrouwbaarheid kan aangetoond worden door in de rapportering  duidelijkheid te creëren  over het verloop van het onderzoek. Het komt erop aan om na te gaan  of  instabiliteit een gevolg is van een sociale verandering of door onzorgvuldige analyses (Mortelmans,  2007).  7.2.2.  Validiteit  Een onderzoek is valide vanaf het ogenblik dat het bestudeerd heeft wat het diende te bestuderen  (Bergsma, 2003). Mortelmans (2007) beschrijft validiteit als “een kwestie of de interpretaties die de  onderzoeker  van  de  data  maakt  in  overeenstemming  is  met  de  gegevens  die  hij  heeft  verzameld.  Geloofwaardigheid  in  kwalitatief  onderzoek  kijkt  naar  de  afstemming  tussen  de  sociaal  geconstrueerde  realiteit  van  de  bestudeerden  en  de  onderzoekmatige  vertaling  daarvan  door  de  onderzoeker”. Systematische vertekeningen dienen afwezig te zijn (Maso & Smaling, 1998).   Het  triangulatieprincipe  is  een  veel  gebruikt  instrument  om  de  validiteit  te  verhogen  (Swanborn,  1994). Het is één van de best uitgewerkte en meest cruciale technieken om in kwalitatief onderzoek  tot betrouwbare en valide gegevens te komen (Janssens, 1985).     Er wordt een onderscheid gemaakt tussen interne en externe validiteit (Schuyten, 2005).   Bij  interne  validiteit  wordt  er  gestreefd  naar  een  oorspronkelijke  weergave  van  de  sociale  werkelijkheid. Dit werd gerealiseerd door de interviews letterlijk uit te typen. De onderzoeker heeft  getracht  zo  neutraal  mogelijk  te  blijven  maar  dit  is  echter  nooit  volledig  mogelijk  (Reuling,  1986).  Daarnaast  kan  de  manier  van  vragen  stellen  en  reageren  tijdens  het  interview  de  respondenten  in  een bepaalde richting geloodst hebben. Het is belangrijk om hier bewust van te zijn.  De  externe  validiteit  is  de  mate  waarin  de  resultaten  toepasbaar  zijn  in  een  andere,  gelijkaardige  situatie. De resultaten geven een beeld weer van de ervaringen van de respondenten op het ogenblik  van het onderzoek (Schuyten, 2005).    De validiteit werd geoptimaliseerd door het onderzoek te laten plaatsvinden in de natuurlijke context  van de respondenten namelijk de voorziening. 

 

 

33 

 

 

   

V. RESULTATEN     In  dit  onderdeel  worden  de  resultaten  van  het  onderzoek  beschreven.  De  beschreven  resultaten  proberen  een  antwoord  te  bieden  op  de  opgestelde  onderzoeksvragen.  Er  zullen  telkens  verschillende  antwoorden  belicht  worden  die  voortkomen  uit  de  analyse  van  de  vragenlijst  en  de  interviews.  Deze  antwoorden  proberen  de  stelling  die  een  aantal  jongeren  hebben  ingenomen  te  verwoorden.   De  antwoorden  van  de  jongeren  uit  het  interview  worden  letterlijk  overgenomen.  Om  meer  duidelijkheid te creëren worden deze citaten cursief en tussen aanhalingstekens geplaatst. De I staat  voor interviewer en de P voor participant. 

1. Onderzoeksgroep  1.1. De vragenlijst  De onderzoeksgroep bestaat uit 53 adolescenten verspreid over 10 voorzieningen. Met de gegevens  van  deze  onderzoeksgroep  wordt  getracht  een  antwoord  te  formuleren  op  de  eerste  onderzoeksvraag, namelijk: Wat is de prevalentie van middelengebruik bij jongeren in begeleiding in  een residentiële voorziening? De resultaten van de vragenlijst worden verder besproken onder punt  2 betreffende de prevalentie van het middelengebruik.  Van de 53 jongeren waren er 24 jongens en 29 meisjes die de vragenlijst hebben ingevuld. De jongste  deelnemer is 12 jaar en de oudste 18 jaar (Tabel 3). Iets meer dan de helft van de jongeren bevindt  zich in de leeftijdscategorie van de 15‐16 jarigen (n=28; 52,8%). De jongeren tussen 12 en 14 jaar zijn  het minst vertegenwoordigd (n= 6; 11,3%).     Tabel 3   Geslacht van de onderzoeksgroep volgens leeftijd 

LEEFTIJD  GESLACHT  TOTAAL    Jongens  Meisjes    12 jaar  0  1  1  13 jaar  1  0  1  14 jaar  0  4  4  15 jaar  4  6  10  16 jaar  9  9  18  17 jaar  7  8  15  18 jaar  3  1  4  TOTAAL  24  29  53    Ruim een derde van de jongeren is reeds één jaar of langer in begeleiding (n=20; 37,7%) of tussen  drie  en  zes  maanden  (n=13;  24,5%).  Evenveel  jongeren  zitten  minder  dan  een  maand  in  de  voorziening of tussen zes maand en één jaar (n=5; 9,4%). De doorverwijzende instantie is in iets meer  dan de helft van de gevallen de jeugdrechtbank (n=27; 50,9%). Hierbij dient vermeld te worden dat  twee jongeren (3,8%) geen doorverwijzende instantie hebben aangeduid.      

 

34   

 

  

V. RESULTATEN 

Meer  dan  de  helft  van  de  jongeren  volgt  beroepsonderwijs  (n=28;  52,8%)  gevolgd  door  technisch  onderwijs (n=8; 15,1%). Deeltijds onderwijs (n=7; 13,2%) en algemeen onderwijs (n=7; 13,2%) delen  de 3de plaats met een gering verschil met technisch onderwijs. Ongeveer een vijfde van de jongeren  zit  in  het  4de  (n=11;  20,8%)  of  5de  middelbaar  (n=13;  24,5%).  Slechts  enkelen  volgen  het  1ste  (1  jongere) en 6de middelbaar (2 jongeren).    Vooraleer  de  jongeren  in  hun  huidige  leefomgeving  terecht  kwamen  woonden  de  meesten  samen  met  hun  biologische  moeder  en  stiefvader  (n=  18,  34%)  gevolgd  door  het  verblijf  in  een  andere  voorziening (n= 11, 20,8%).   Opmerkelijk is het feit dat in 92,5% (n=94) de ouders gescheiden leven. Slechts in vier gevallen leven  de biologische ouders nog samen. 

1.2. Het interview  De  groep  geselecteerd  voor  het  interview  bestaat  uit  veertien  jongeren  van  zeven  verschillende  voorzieningen.  Van  de  veertien  jongeren  werden  er  acht  meisjes  en  zes  jongens  geïnterviewd.  De  keuze van de jongeren die aan het interview deelnamen, gebeurde op basis van de gegevens uit de  vragenslijststudie.  Zowel  jongeren  die  wekelijks  cannabis  gebruiken  als  jongeren  die  slechts  enkele  malen  cannabis  gebruiken,  werden  geïnterviewd.  Acht  jongeren  gebruiken  maandelijks  en  vijf  jongeren  gebruiken  wekelijks  cannabis.  Eén  jongere  die  werd  geïnterviewd  gebruikt  dagelijks  cannabis. Van deze veertien jongeren zijn er acht die reeds andere illegale drugs hebben geprobeerd  en  waarvan  vier  jongeren  de  laatste  maand  nog  hebben  gebruikt.  De  andere  zes  jongeren  hebben  nog  nooit  andere  illegale  drugs  dan  cannabis  gebruikt.  De  gemiddelde  leeftijd  van  de  jongeren  die  deelnamen aan het interview is ongeveer 16 jaar (Tabel 4).    Tabel 4   Geslacht van de onderzoeksgroep volgens leeftijd 

LEEFTIJD    12 jaar  13 jaar  14 jaar  15 jaar  16 jaar  17 jaar  18 jaar  TOTAAL 

GESLACHT  Jongens  Meisjes  0  0  0  0  0  0  0  2  3  3  3  2  0  1  6  8 

TOTAAL    0  0  0  2  6  5  1  14 

 

De  resultaten  van  het  interview  worden  uitgebreidt  besproken  in  de  puntjes  3,  4  en  5.  In  deze  resultaten probeert men een antwoord te bieden op onderzoeksvraag 2, 3 en  4. 

2. Onderzoeksvraag  1:  Wat  is  de  prevalentie  van  middelengebruik  bij  jongeren in begeleiding in een residentiële voorziening?   In dit deel probeert men een antwoord te bieden op onderzoeksvraag 1 namelijk de vraag naar wat  de prevalentie van middelengebruik is bij jongeren in begeleiding in een residentiële voorziening.   Alvorens  de  resultaten  te  presenteren  is  het  belangrijk  enkele  begrippen  te  verduidelijken.  Met  ‘nooit’  worden  de  jongeren  aangeduid  die  nog  nooit  in  hun  leven  het  besproken  middel  hebben      35 

 

  

V. RESULTATEN 

gebruikt.  Met  ‘niet  het  laatste  jaar’  worden  de  jongeren  bedoeld  die  ooit  het  besproken  middel  hebben gebruikt maar niet meer het laatste jaar voor de bevraging. Met ‘maandelijks, wekelijks en  dagelijks’ worden de jongeren weergegeven die het besproken middel wel nog gebruiken en in welke  mate dit gebeurt. 

2.1. Tabak  In het eerste deel van de vragenlijst werden de jongeren bevraagd naar hun tabakgebruik. Er werd  gevraagd  hoeveel  ze  gemiddeld  roken  en  op  welke  leeftijd  ze  voor  het  eerst  een  sigaret  gerookt  hebben.  Jongeren in de bijzondere jeugdbijstand blijken in hoge mate tabak te gebruiken (Figuur 1). Slechts  negen jongeren of 17% geven aan nog nooit een sigaret gerookt te hebben. Een klein aantal jongeren  (n=5; 9,4%) geven aan het laatste jaar niet meer gerookt te hebben. Buiten deze vijf jongeren blijkt  elke  jongere  op  regelmatige  basis  te  roken.  Dertig  jongeren  (56,6%)  roken  dagelijks  waarvan  ongeveer  een  vijfde  (n=12;  22,6%)  meer  dan  20  sigaretten  per  dag  rookt.  Tien  jongeren  (18,9%)  roken 6 tot 10 sigaretten per dag terwijl zeven jongeren (13,2%) 10 tot 20 sigaretten per dag roken.  Slechts  drie  jongeren  (5,7%)  geven  aan  minder  dan  1  sigaret  per  dag  te  roken  en  zes  jongeren  (11,3%) hebben de voorbije week niet gerookt. 

 

Figuur 1: Frequentie tabakgebruik 

De  beginleeftijd  van  de  jongeren  is  opmerkelijk  laag  (Tabel  5).  Ongeveer  32%  (n=6;  31,6%)  van  de  jongeren geeft aan zijn eerste sigaret gerookt te hebben tussen 8 en 12 jaar. Uit de kruistabel blijkt  dat  meisjes  sneller  beginnen  roken.  Veertien  meisjes  (56%)  geven  aan  hun  eerst  sigaret  gerookt  te  hebben voor hun 12 jaar. Jongens roken in de meeste gevallen (n= 13; 68,4%) hun eerste sigaret na  de leeftijd van 12 jaar. Uit de kruistabel blijkt eveneens dat er geen significant (X²= 2,597; p= 0,107)  verschil bestaat tussen het geslacht en de beginleeftijd van roken.    Tabel 5   Geslacht en beginleeftijd tabakgebruik 

LEEFTIJD    <12 jaar  >12 jaar 

GESLACHT  Jongens  Meisjes  31,60%  56%  68,40%  44% 

   

 

36 

 

  

V. RESULTATEN 

2.2. Alcohol  In het tweede onderdeel van de vragenlijst werd er gepolst naar het alcoholgebruik bij de jongeren.  Hier werd uitgebreid op ingegaan in de vragenlijst. Zo kwam het verbruik van bier, wijn, sterke drank,  alcopops en aperitieven aan bod en de frequentie van gebruik.    De beginleeftijd waarop jongeren voor het eerst alcohol drinken is gespreid tussen 8 en 16 jaar. De  helft  (n=28;  52,8%)  van  de  jongeren  is  tussen  13  en  16  jaar  wanneer  ze  voor  het  eerst  alcohol  drinken.  Dit  alcoholgebruik  beperkt  zich  tot  1  keer  per  maand  of  minder  (n=17;  32,1%).  Jongens  blijken  langer  te  wachten  op  het  eerste  alcoholgebruik,  hoewel  uit  de  kruistabel  (Tabel  6)  geen  significant verschil (X²= 1,420; p= 0,233) tussen het geslacht van de jongeren en de beginleeftijd voor  alcoholgebruik naar voor komt.     Tabel 6   Geslacht en beginleeftijd alcoholgebruik 


GESLACHT  Jongens  Meisjes  28,6%  45,8%  71,4%  54,2% 

  Maandelijks  drinken  jongeren  geregeld  en  in  hoge  mate  alcohol  (Figuur  2).  Bier  (n=22;  41,5%)  en  voornamelijk  alcopops  (n=26;  49%)  blijken  populair  te  zijn  bij  de  adolescenten  voor  maandelijks  gebruik. Wekelijks  gaan de jongeren het frequentst bier (n=11; 20,7%) en sterke drank (n=9; 17%)  nuttigen,  terwijl  wijn  door  bijna  niemand  wekelijks  wordt  gedronken.  Jongeren  drinken  het  minst  aperitieven. De meeste jongeren hebben dit nog nooit gedronken (n=15; 28,3%) ten opzichte van de  andere alcoholische dranken.  

Figuur 2: Gebruik van verschillende soorten alcoholische dranken 

 

  Acht  jongeren  geven  aan  nog  nooit  alcohol  gedronken  te  hebben  en  dus  ook  nog  nooit  dronken  geweest te zijn. Acht andere jongeren (15,1%) die wel al alcohol hebben gedronken, geven aan nog  nooit dronken geweest te zijn. De overige jongeren geven aan voor het eerst dronken te zijn geweest  op een leeftijd tussen 11 en 16 jaar. De meeste jongeren (n=15; 28,3%) geven aan reeds dronken te  zijn geweest wanneer ze 14 of 15 jaar oud waren.       37 

 

  

V. RESULTATEN 

2.3. Medicatie  Medicijnen zijn, net zoals tabak en alcohol, een veelgebruikt middel onder de jongeren. 88,7% (n=47)  van al de jongeren die hebben deelgenomen aan de vragenlijst, heeft ooit medicatie genomen. Eén  jongere heeft geen gegevens ingevuld waardoor er een missing value ontstaat in de percentages van  de verschillende soorten medicijnen.    Lichte  pijnstillers  worden  door  veel  jongeren  (n=36;  67,90%)  maandelijks  genomen.  Drie  jongeren  duiden aan dit ook wekelijks te nemen. Ook zware pijnstillers worden regelmatig genomen door de  jongeren. Maandelijks nemen zeventien jongeren zware pijnstillers. Deze aantallen liggen beduidend  hoger dan al de andere vormen van medicatie. Slaapmiddelen, kalmeringsmiddelen, antidepressiva  en opwekmiddelen worden slechts door enkelen maandelijks, wekelijks of dagelijks gebruikt (Figuur  3). De meerderheid van de jongeren heeft deze medicijnen nog nooit genomen.  Vijf  jongeren  geven  aan  dagelijks  medicatie  te  gebruiken  voor  ADHD  die  door  de  arts  wordt  voorgeschreven.    

 

Figuur 3: Gebruik van verschillende soorten medicatie 

2.4. Cannabis  Cannabis blijkt een populair middel te zijn. De helft van de jongeren (n=26; 49,10%) geeft aan reeds  cannabis  gebruikt  te  hebben  terwijl  zevenentwintig  jongeren  (50,9%)  aangeven  dit  nog  nooit  gebruikt  te  hebben.  Tien  jongeren  hebben  het  laatste  jaar  niet  meer  gebruikt.  De  frequentie  van  gebruik  onder  de  jongeren  die  het  laatste  jaar  wel  gebruikt  hebben,  is  verdeeld.  Sommigen  gaan  maandelijks  (n=9;  17%)  gebruiken  terwijl  anderen  wekelijks  (n=4;  7,60%)  of  zelfs  dagelijks  (n=3;  5,70%) gaan gebruiken (Figuur 4). 

 

 

38 

 

  

V. RESULTATEN 

 

Figuur 4: Cannabisgebruik jongeren 

Net zoals bij roken is de beginleeftijd voor het gebruik van cannabis redelijk laag: 26,4% (n=14) van al  de jongeren is jonger dan 15 jaar als ze voor de eerste keer cannabis gebruiken. 26,4% is een redelijk  hoog cijfer aangezien de helft nooit cannabis heeft geprobeerd. Het is met andere woorden zo dat  veertien  van  de  zesentwintig  jongeren  die  ooit  cannabis  gebruikt  hebben,  jonger  dat  15  jaar  zijn.  46,2% (n=12) heeft een leeftijd van 15 jaar of ouder.   Uit de kruistabel (Tabel 7) blijkt dat er geen significant verschil is tussen het geslacht van de jongere  en de beginleeftijd van cannabisgebruik (X²= 0,097; p= 0,756).    Tabel 7   Geslacht en beginleeftijd cannabisgebruik 


GESLACHT  Jongens  Meisjes  50%  56,3%  50%  43,8% 

 

2.5. Andere illegale drugs  De overgrote meerderheid van de jongeren (n=39; 73,6%) heeft nog nooit andere illegale drugs dan  cannabis  gebruikt.  Veertien  jongeren  (26,4%)  hebben  er  wel  reeds  geëxperimenteerd  waarvan  er  dertien jongeren (24,5%) het laatste jaar nog hebben gebruikt. De laatste maand voor de afname van  de vragenlijst hebben zeven jongeren (13,2%) nog illegale drugs gebruikt.    In de vragenlijst wordt een onderscheid gemaakt in soorten van drugs. Zo komt de mate van gebruik  voor XTC, speed, trips, cocaïne, GHB en heroïne aan bod (Figuur 5).   

 

 

39 

 

  

V. RESULTATEN 

 

Figuur 5: Gebruik andere illegale drugs 

XTC  blijkt  het  populairst  te  zijn  onder  de  jongeren.  18,80%  (n=10)  heeft  ooit  XTC  gebruikt  in  hun  leven  waarvan  9,40%  (n=5)  ook  de  laatste  maand  XTC  heeft  gebruikt.  Ook  speed  is  een  populaire  drug. Vier jongeren hebben de laatste maand speed gebruikt en één gebruikt deze drug wekelijks.  GHB  wordt  door  een  beperkt  aantal  jongeren  (n=3;  5,70%)  maandelijks  gebruikt  terwijl  heroïne  en  cocaïne het laatste jaar door geen enkele jongere werd gebruikt.    Uit de kruistabel (Tabel 8) blijkt er geen significant verschil te zijn in de beginleeftijd van het gebruik  van andere illegale drugs tussen jongen en meisjes (X²= 0,026; p= 0,872).    Tabel 8   Geslacht en beginleeftijd andere illegale drugs 


GESLACHT  Jongens  Meisjes  60%  55,6%  40%  44,4% 

3. Onderzoeksvraag  2:  Ervaren  jongeren  in  begeleiding  in  de  bijzondere  jeugdbijstand een stigma ten opzichte van middelengebruik?  In  dit  deel  werd  in  de  eerste  plaats  de  algemene  kijk  van  de  jongeren  onderzocht  om  zo  een  antwoord  te  kunnen  bieden  op  onderzoeksvraag  twee  aangaande  een  mogelijk  stigma  rond  middelengebruik bij adolescenten. Er werd als eerste ingegaan op hun visie rond verslaving. Hoe zien  ze dit zelf?  Daarna  werd  de  jongeren  hun  visie  over  hun  eigen  druggebruik  bevraagd.  Hoe  staan  ze  zelf  ten  opzichte van hun gebruik en hoe voelen ze zich erbij? Hoe gaan anderen om met het feit dat ze drugs  gebruiken?  Ervaren  ze  een  bepaalde  vorm  van  stigmatisering?  In  dit  deel  probeert  men  een  antwoord  te  bieden  op  onderzoeksvraag  twee:  ‘Ervaren  jongeren  in  begeleiding  in  de  bijzondere  jeugdbijstand een stigma ten opzichte van middelengebruik?’ 

 

 

40 

 

  

V. RESULTATEN 

3.1. Wat is verslaving?   Op  de  vraag  wat  verslaving  juist  inhoudt,  wordt  door  elke  jongere  bij  benadering  hetzelfde  geantwoord. Steeds wordt het verwoord als “niet meer zonder kunnen” en “het nodig hebben om de  dag  door  te  komen”.  Wanneer  er  dieper  wordt  op  ingegaan  om  te  zien  hoe  ze  dit  merken  bij  een  persoon  worden  er  verscheidene  antwoorden  gegeven.  Zo  reiken  twee  jongeren  aan  dat  personen  alles  zouden  doen  om  aan  drugs  te  geraken.  Anderen  geven  aan  dat  het  steeds  het  gespreksonderwerp vormt en dat ze er veel achter vragen.   De  laatste,  meest  voorkomende  manier  waarop  de  jongeren  het  merken  is  het  feit  dat  mensen  afkickverschijnselen krijgen wanneer ze niet kunnen gebruiken. Ze beginnen te trillen en te bibberen,  worden nerveus en zenuwachtig en gaan na een bepaalde tijd prikkelend en agressief worden.   

“…P: Als hij der ni meer van kan afblijven, dus dat hij het echt nodig heeft om nog, allé  ja, normaal te functioneren.  I: Ja, en hoe gade da zien aan die mensen?  P: Euhm, door de trillingen dat die heeft. Alst die bijvoorbeeld constant staat te trillen,  allé, afkickverschijnselen…”(jongen, 17 jaar, tussen 3 en 6 maand in begeleiding)    Daarnaast wordt door de meerderheid van de jongeren aangegeven dat mensen met een verslaving  onvoorspelbaar kunnen zijn. Enkele jongeren hebben dit in hun directe omgeving zelf ondervonden  en  konden  hieruit  concluderen  dat  personen  onvoorspelbaar  kunnen  reageren  wanneer  deze  verslaafd zijn.   Zo getuigde een meisje het volgt:    “…P: Euhm, allé mijn echte vader, mijn biologische vader, die had een drankprobleem  en  die  was  inderdaad  onvoorspelbaar.  Als  hij  dronken  was,  nam  hij  mij  mee  naar  andere cafés zonder da mijn ma da wist en dan zei hij: ‘ja ik ga wandelen’ maar dan  ging hij van café naar café.   En mijn vrienden dan, ja, ik had 1 vriend en soms als hij dan een hele dag op school  zat zonder wiet en hij tijdens de middag dan niet weg kon dan werd hij op het einde  van de dag echt agressief…” (meisje, 17 jaar, tussen 6 maand en 1 jaar in begeleiding)    De  meningen  van  de  jongeren  zijn  verdeeld  wanneer  men  de  vraag  stelt  of  mensen  die  drugs  gebruiken  een  gebrek  hebben  aan  zelfcontrole.  Het  merendeel  geeft  hierbij  aan  dat  mensen  die  drugs gebruiken een gebrek aan zelfcontrole ervaren. Hierdoor gaan de gebruikende mensen sneller  agressief worden. 

3.2. Eigen gevoelens   3.2.1.  Angst voor reactie   Op  de  vraag  of  de  jongeren  angst  hebben  voor  de  reactie  van  andere  personen,  wordt  door  de  meerderheid negatief geantwoord. Ze hechten geen belang aan wat andere mensen gaan zeggen.   Zo gaf een jongere het volgende aan:    “…P: Nee eigenlijk.  I:  Nee?  Ge  trekt  u  da  dan  ook  ni  aan  moeste  ze  anders  reageren  dan  normale  mensen?   

 

41 

 

  

V. RESULTATEN 

P: Iedereen leidt zijn eigen leven   I: Ja, dus ge hebt zoiets van, iedereen heeft zijn eigen mening, iedereen doe maar.  P: Awel ja, der zijn mensen da echt boos zijn of die er tegen zijn. Da hebde me alles  zo…” (jongen, 17 jaar, tussen 3 en 6 maand in begeleiding)    Verwonderlijk is het feit dat slechts 2 jongeren angst hebben voor de reactie van hun ouders. Beiden  gaven  als  reden  aan  dat  hun  ouders  zullen  ‘flashen’  wanneer  ze  het  te  weten  komen.  Daarnaast  wordt  aangehaald  dat  ze  angst  hebben  voor  het  feit  dat  hun  ouders  meteen  gaan  denken  dat  ze  verslaafd zijn.    “…P: Wel voor de reactie van mijn ouders.  I: Die weten het ni?  P: Nee  I: En voor wa zijde daar bang voor?  P: Ik weet ni ma die zoude wel flashe denk ik. Ma die zoude mij ook zo, als ge zegt ‘ja  das soms’, die zoude direct denke, ‘ja die is verslaafd en da en da en da’.  I: Ja, dus ni denke da ge gewoon af en toe gebruikt ma da ge volledig verslaafd zijt  dan?  P: Ja… (meisje, 15 jaar, langer dan 1 jaar in begeleiding)    Naast angst voor de reactie van de ouders gaven 2 jongeren aan angst te hebben voor de reactie van  hun vrienden. De negatieve reacties waren vooral gericht op het feit dat de vrienden van de jongeren  denken dat ze drugs gebruiken om op te vallen en erbij te horen. Ze vinden dit onnozel en stom en  vinden  dat  de  jongeren  hun  leven  verpesten  door  met  drugs  te  beginnen.  Er  dient  bij  vermeld  te  worden dat deze reactie gegeven wordt door jongeren die zelf geen drugs gebruiken.  3.2.2. Discriminatie   In het algemeen ervaren jongeren geen discriminerende praktijken. In vier gevallen ervaren jongeren  echter wel een vorm van discriminatie. In één situatie wordt er een onderscheid gemaakt tussen het  gebruik van cannabis en het gebruik van alcohol. Bij alcohol wordt er wel een vorm van discriminatie  ervaren  terwijl  dit  bij  het  gebruik  van  drugs  niet  het  geval  is.  Een  ander  meisje  legt  de  link  met  rascisme. Hieromtrent ondervindt ze veel discriminatie maar wanneer het om druggebruik gaat heeft  ze  dit  gevoel  niet.  De  personen  die  vormen  van  discriminatie  ervaren,  hebben  dit  nog  maar  een  aantal keer opgemerkt en ervaren dit niet als iets overheersend op hun ontwikkeling.  3.2.3. Etikettering   Uit  het  onderzoek  blijkt  dat  de  vraag  naar  etikettering  door  bijna  iedereen  negatief  werd  beantwoord. De meerderheid heeft nog nooit het gevoel gehad geëtiketteerd te worden omwille van  hun druggebruik. Een jongere gaf aan dat er soms grappen over werden gemaakt maar dat dit enkel  om te lachen was. De jongere beschrijft het als “een etiket kleven om te lachen maar daarna is het  meteen weer voobij”. Hij ervaart dit niet als iets negatiefs.   Slechts enkelen hebben wel reeds het gevoel gehad geëtiketteerd te worden en ervaren het ook als  negatief. Dit uit zich in het onvriendelijk doen en de persoon gaan negeren.   Eén  jongere  gaf  aan  geëtiketteerd  te  worden  door  de  begeleiders  in  de  voorziening.  Hij  uitte  dit  gevoel als volgt:        “…P: Ik trek mij da ni aan.   

 

42 

 

  

V. RESULTATEN 

I: En hebde da gevoel dan soms?  P: Ik weet da mensen da doen ma ik trek mij da ni aan.  I: En wie doet da dan wel en wie ni?  P: Euhm begeleiders, die gaan tegen sommige gasten gaan zegge, past op als ge bij X  loopt want die is niet goed.  I: Ja, dus eigelijk zijnt enkel begeleiders dat er iets op zeggen?  P: Ja…” (Jongen, 18 jaar, langer dan 1 jaar in begeleiding)  3.2.4. Schaamte   Ook  bij  de  vraag  omtrent  schaamte  zijn  de  meningen  erg  gelijklopend.  De  meerderheid  geeft  aan  geen schaamte te voelen wanneer ze dienen te zeggen dat ze drugs gebruiken of wanneer iemand te  weten  komt  dat  ze  drugs  gebruiken.  De  jongeren  geven  aan  te  zijn  wie  ze  zijn  en  dit  voor  niets  of  niemand  weg  te  steken.  Daarnaast  zijn  er  3  jongeren  die  wel  gevoelens  van  schaamte  gewaarworden. Deze maken een onderscheid tussen gewone vrienden en echte vrienden. Bij echte  vrienden  zouden  ze  geen  gevoelens  van  schaamte  kennen  terwijl  dit  bij  gewone  vrienden  wel  het  geval kan zijn.    “…P:  Da  valt  te  zien  welke  vrienden,  als  da  zo  gewoon  mensen  van  in  mijn  klas  zijn  waar dak wel goe mee overeenkom en die komen da te weten, ja dan zou ik mij wel  schamen omda ik weet da mijn klas da nooit zou doen. Da da zo heilige kindjes zijn  enzo.  I: Ja, en bij u echte vrienden zoude u dan ni schamen?  P: Nee omda ge weet da ge u eige daarbij kunt zijn.  I: Ja, dus het hangt af van welke groep da ge zit?    P: Ja…” (meisje, 16 jaar, tussen 6 maand en 1 jaar in begeleiding) 

3.3. Reactie derden   3.3.1. Anders denken   De bevraagde jongeren zijn er het eensluidend over eens dat mensen anders gaan denken over hen  als ze weten dat ze drugs gebruiken. De mate waarin dit gebeurt, verschilt van jongere tot jongere.  Zo  geven  de  meeste  aan  dat  het  afhangt  van  de  personen  waarmee  ze  omgaan.  Gewone  vrienden  gaan anders denken terwijl goede vrienden dit niet doen. Eén meisje gaf aan dat ze juist meer steun  krijgt  van  haar  goede  vrienden  maar  dat  gewone  vrienden  van  op  school  wel  anders  gaan  denken.  Deze gaan het verwoorden als een drogie.   De meerderheid van de jongeren geeft aan dat anders denken overdreven is. Ze ervaren dit niet als  een probleem en geven aan dat het de keuze van de andere persoon is.   3.3.2. Anders gaan behandelen   De  meningen  rond  het  anders  behandeld  worden  zijn  verdeeld.  De  helft  vindt  dat  mensen  hen  anders  gaan  behandelen  maar  geven,  net  zoals  bij  anders  denken,  aan  dat  dit  afhangt  van  de  personen.  Ook  hier  geven  ze  aan  dat  goede  vrienden  hen  niet  anders  gaan  behandelen  in  tegenstelling  tot  kennissen.  Bij  de  vraag  hoe  personen  hen  anders  gaan  behandelen  wordt  uiteenlopend  gereageerd.  Zo  gaf  een  meisje  aan  dat  haar  moeder  haar  niet  meer  als  dochter  zou  beschouwen  moest  ze  weten  dat  ze  drugs  gebruikt.  Sommige  jongeren  geven  aan  dat  de  persoon  achter hun rug praat en dat ze vaak opmerkingen krijgen.  Een jongere verwoordde het als volgt:   

 

43 

 

  

V. RESULTATEN 

  “…P: Ja die gaan anders doen, die gaan zo ewa meer kortaf zijn. Ja en als ge daarmee  gaat praten gaan ze u wel het gevoel geven van allé ja wij willen ni me u praten of  gaan ze kortaf zijn of u gewoon negeren…” (meisje, 18 jaar, tussen 1 en 3 maand in  begeleiding)    De andere helft geeft resoluut aan dat ze niet anders behandeld worden en dat iedereen nog steeds  hetzelfde doet tegen hen.  3.3.3. Angst om  te praten   Mensen hebben, volgens de jongeren, geen angst om met hen te praten. Slechts drie jongeren geven  aan  dat  onbekende  mensen  mogelijks  angst  hebben  om  met  hen  te  praten.  Ze  geven  aan  dat  dit  komt omdat de mensen hen niet kennen en meteen gaan denken dat ze “crapuul” zijn.   3.3.4. Begripvol   Mensen  blijken  begripvol  te  reageren  op  het  feit  dat  de  jongeren  drugs  gebruiken.  Dit  begrip  kan  geplaatst  worden  in  begrip  voor  de  moeilijke  omstandigheden.  Het  is  zo  dat  de  jongeren  veel  problemen kenden/kennen. Het is echter wel zo dat er weer een onderscheid wordt gemaakt tussen  goede vrienden en gewoon kennissen. Goede vrienden blijken er meer begrip voor te hebben.  Begrip dient hier niet verward te worden met het goedkeuren van hun gebruik. Zo gaven de jongeren  aan  dat  mensen  het  begrijpen  maar  dit  betekent  niet  dat  ze  het  ook  goedkeuren.  Dit  wordt  teruggevonden in de verhalen van alle jongeren.    “…P: Euhm ze wisten mijn situatie thuis enzo dan begrepen ze da eigelijk wel.   I: Ja dus eigelijk konde ze wel begrip opbrenge voor het feit…  P: Ma ze hadde toch zoiets van: Liever ni…” (jongen, 17 jaar, tussen 3 en 6 maand in  begeleiding)  3.3.5. Laten vallen   Wanneer mensen te horen krijgen dat kennissen of vrienden van hen drugs gebruiken gaan ze kwaad  en  teleurgesteld  reageren  maar  ze  gaan  hun  vrienden  niet  laten  vallen.  Drie  jongeren  hebben  het  tegenovergestelde meegemaakt. Sommige vrienden willen geen contact meer omdat ze denken dat  de jongere het doet om stoer te doen. Daarnaast denken ze dat de jongere verslaafd is waardoor ze  geen contact meer wensen. Ook hier maken de jongeren het onderscheid tussen hoe goed bevriend  ze zijn met bepaalde personen.    “…P: Sommige mensen wel  I: Sommige wel, sommige ni?  P: Mijn vrienden in Gent zouden mij nooit late vallen. Ma mijn vrienden hier in Leuven  dak  heb,  ken  ik  pas  van  dit  jaar.  Die  zouden  mij  wel  laten  vallen  moesten  ze  het  weten…” (meisje, 17 jaar, tussen 6 maand en 1 jaar in begeleiding)  3.3.6. Minder gebruiken   Slechts  in  enkele  gevallen,  wanneer  het  gebruik  wekelijks  of  dagelijk  is,  kan  het  voorvallen  dat  de  jongeren  te  horen  krijgen  dat  ze  minder  zouden  moeten  gebruiken.  In  de  meeste  gevallen  (7  gevallen)  gebruiken  jongeren  1  keer  per  maand  of  minder.  In  die  situatie  reageert  het  merendeel  hetzelfde. De betrokkenen zeggen nooit dat ze moeten minderen maar zeggen dat ze gewoon dienen  te  stoppen.  De  voornaamste  reden  voor  deze  reactie  is  het  feit  dat  ze  het  toch  maar  enkele  keren      44 

 

  

V. RESULTATEN 

doen en dat ze nu nog in staat zijn om te stoppen. De vrienden en familieleden willen met andere  woorden  niet  dat  de  jongere  verslaafd  geraakt  en  proberen  hem  hiervoor  te  behoeden  door  te  zeggen dat ze beter kunnen stoppen.    “…P: Nee, ze zegge da eigelijk ni tegen mij. Het enigste wa ze zegge tege mij is van:  Ge  doet  da  al  zo  weinig  dus  das  beter  da  ge  er  gewoon  helemaal  af  blijft  voor  ge  verslaafd wordt…” (meisje, 17 jaar, tussen 3 en 6 maand in begeleiding)  3.3.7. Minder kunnen en ontlopen/vermijden  De  adolescenten  hebben  niet  het  gevoel  dat  mensen  gaan  doen  alsof  ze  minder  kunnen  omdat  ze  drugs  gebruiken.  Zo  gaf  een  jongere  een  voorbeeld  met  betrekking  tot  studeren.  Mensen  kunnen  moeilijk aannemen dat hij maar deeltijds onderwijs volgt terwijl hij voltijds onderwijs zou aankunnen.  Een  andere  jongere  gaf  aan  dat  ze  minder  zelfvertrouwen  heeft  wanneer  ze  niet  gebruikt  heeft  en  dan  wel  het  gevoel  kan  krijgen  dat  mensen  gaan  doen  alsof  ze  minder  kan.  Wanneer  ze  echter  gebruikt heeft valt dit gevoel van onzekerheid weg.  In het algemeen kan gesteld worden dat de jongeren geen gevoelens van “minder kunnen” ervaren  door hun druggebruik.    Op  de  vraag  of  vrienden  de  jongere  meer  gaan  ontlopen  omdat  hij/zij  drugs  gebruikt  wordt  uiteenlopend gereageerd. De helft van de geïnterviewden geeft aan geen problemen te hebben met  vrienden  die  hen  mogelijks  kunnen  ontlopen.  Een  jongen  verwoordde  het  druggebruik  als  iets  dat  volledig ingeburgerd is in de maatschappij. Hierdoor gaat niemand problemen hebben met het feit  dat iemand cannabis gebruikt. Ook voor andere illegale drugs gaan ze hem niet ontlopen.  De andere helft van de jongeren ervaren hier wel problemen mee. Deze problemen komen vooral tot  stand bij vrienden die zelf niet gebruiken en hiermee ook niet in contact wensen te komen.  

4. Onderzoeksvraag  3:  Ervaren  jongeren  in  begeleiding  in  de  bijzondere  jeugdbijstand een stigma ten opzichte van middelengebruik?  In  het  vorige  deel  werd  uitgebreid  beschreven  wat  de  jongeren  hun  visie  is  omtrent  hun  eigen  gebruik.  Dit  is  niet  het  enige  wat  diende  onderzocht  te  worden.  Ook  hun  visie  omtrent  hun  eigen  verblijf in de bijzondere jeugdbijstand moest bevraagd worden. Hierbij werd er dieper ingegaan op  het al dan niet aanwezig zijn van een stigma met betrekking tot hun verblijf in een voorziening. Hun  eigen  gevoelens  en  de  reactie  van  anderen  komen  hierbij  aan  bod.  Volgende  resultaten  proberen  een antwoord te bieden op de derde onderzoeksvraag namelijk of de jongeren een stigma ervaren  ten opzichte van hun verblijf in een residentiële voorziening? 

4.1. Eigen gevoelens   4.1.1. Angst voor reactie   Het merendeel van de jongeren ervaart geen angst voor de reactie van anderen wanneer ze vertellen  dat ze in een voorziening verblijven. De jongeren geven aan zich niet te schamen maar het toch liever  niet  te  zeggen  tegen  personen  die  hen  onbekend  zijn.  Deze  personen  kunnen  immers  verkeerde  gedachten krijgen.   Bepaalde  jongeren  geven  aan  geen  aandacht  te  besteden  aan  de  reactie  van  anderen.  In  zekere  situaties gaan ze niet vermelden dat ze in een voorziening zitten. De reden hiervoor is het feit dat ze  niet de hele tijd willen uitleggen waarom ze in een voorziening verblijven. Dit is het geval bij mensen   

 

45 

 

  

V. RESULTATEN 

die ze oppervlakkig kennen. Eén vierde van de ondervraagden ervaart hier voortdurend problemen  mee. Ze vertellen het liever tegen niemand uit angst voor hun reactie. Eén jongere geeft aan reeds  een negatieve ervaring meegemaakt te hebben en hoopt dit niet meer mee te maken. Hierdoor gaat  ze het ook niet meer zeggen tegen personen.  Algemeen kan gezegd worden dat geen enkele jongere er problemen mee heeft om tegen vrienden  te  zeggen  dat  ze  in  een  voorziening  wonen.  Wanneer  het  om  onbekende  mensen  gaat,  zijn  de  jongeren terughoudender en gaan ze het niet meteen zeggen.  4.1.2. Discriminatie   De  jongeren  ervaren  in  geen  grote  mate  vormen  van  discriminatie.  In  een  aantal  gevallen  kan  het  voorkomen dat ze zich gediscrimineerd voelen maar dit is volgens hen niet frequent het geval. Een  jongere  geeft  aan  dat  er  soms  “steken  onder  water”  worden  gegeven  maar  dat  dit  louter  om  te  lachen is. Hij besteedt hier verder ook geen aandacht aan.  Toch is het opmerkelijk dat drie jongeren een gevoel van discriminatie ervaren door de regels die er  van  de  voorziening  uit  worden  opgelegd.  Hierdoor  kunnen  ze  niet  deelnemen  aan  avondse  activiteiten  zoals  iets  gaan  drinken  na  school  aangezien  ze  meteen  naar  de  voorziening  moeten.  Hierdoor gaan vrienden hen niet meer meevragen waardoor ze de helft van het plezier missen. Dit  geven ze aan als een vorm van discriminatie.   4.1.3. Etikettering   Een  derde  van  de  jongeren  geven  aan  nog  nooit  het  gevoel  gehad  te  hebben  geëtiketteerd  te  worden.  Eén  meisje  gaf  hieromtrent  wel  aan  dat  ze  het  heel  spijtig  zou  vinden  moesten  mensen  vooroordelen hebben vooraleer ze echt het verhaal kennen.   De  overgrote  meerderheid  daarentegen  heeft  wel  het  gevoel  dat  er  etiket  op  hen  wordt  gekleefd.  Verwonderlijk  hierbij  is  dat  de  adolescenten  aangeven  dat  etikettering  het  grootst  is  op  school.  De  meest voorkomende vorm van etikettering bestaat eruit dat ze de hele tijd te horen krijgen: “Pas op,  die zit in een instelling, die is slecht”. Naast de leerlingen denken ook leerkrachten vaak dat jongeren  die  in  een  voorziening  verblijven  ‘crapuul’  is.  De  jongeren  hebben  hierdoor  het  gevoel  dat  leerkrachten strenger zijn en dat ze nauwer in het oog worden gehouden. Dit is iets waar jongeren  geregeld mee geconfronteerd worden en dat ze moeilijk kunnen plaatsen:        “…P: Ja, veel hebben een verkeerd idee.  I: Ja, da da ni klopt eigenlijk. Hoe ga je daar mee om?  P:  Moeilijk. Ik kan er ni mee leven.  I: Zegde da dan ook tegen de mensen?  P: Nee, sommige mensen begrijpen da ni echt. Al zegt ge da tegen sommige mensen  da da de schuld is van u ouders, ni van u. Nog geloven ze da nog ni en denken ze echt  da het u fout is…” (meisje, 17 jaar, tussen 6 maand en 1 jaar in begeleiding)  4.1.4. Schaamte   Wanneer jongeren zeggen dat ze in een voorziening wonen is schaamte een gevoel dat de helft van  de jongeren ervaart. Vooral in het begin van de plaatsing hebben jongeren het moeilijk om het tegen  vrienden of familieleden te vertellen. Een meisje omschrijft haar gevoel als minderwaardig zijn:    “…I: En welk gevoel geeft u da?  P: Da ge minder zijt dan de rest, da ge ni zo een thuis hebt als de rest.  I: En late de andere da ook merken aan u?   

 

46 

 

  

V. RESULTATEN 

P: Soms wel ja  I: En hoe doen ze da?  P: Ma das vooral in de klas. Ja, als er zoiets over u gezin wordt gezegd in de klas dan  ist direct van ja S. gij kunt da ni weten want gij hebt da ni…” (meisje, 16 jaar, tussen 6  maand en 1 jaar in begeleiding)    Andere jongeren geven aan niet te willen vermelden dat ze uit een voorziening komen aangezien ze  er alleen maar “verblijven”! Ze wonen er niet dus indien iemand vraagt waar ze wonen, geven ze hun  thuisadres.  De andere helft van de jongeren geeft aan geen gevoel van schaamte te ervaren. Hierbij aansluitend  geven ze wel aan dat er mensen zijn waar ze het liever niet tegen vertellen. Dit is in contrast met het  onderdeel angst voor reactie. Daar geven de jongeren aan zich niet te schamen terwijl dit hier wel  voor de helft van de jongeren het geval is.  

4.2. Reactie derden   4.2.1. Anders denken   Alle jongens die deelgenomen hebben aan het interview hebben niet het gevoel dat mensen anders  over hen gaan denken. De meisjes daarentegen ervaren dit wel. Ze geven aan dat dit komt doordat  vele jongeren niet weten wat een voorziening is en wat het inhoudt. Hierdoor gaan ze meteen een  slecht  beeld  creëren  over  jongeren  die  in  een  voorziening  verblijven.  Volgens  de  meisjes  gaan  buitenstaanders  meteen  denken  dat  ze  criminelen  zijn  en  daarvoor  in  een  instelling  verblijven.  De  meisjes geven aan dit gevoel voornamelijk te ervaren bij leerkrachten en leerlingen uit de school:    “…P:  Het  was  in  het  begin  van  het  schooljaar,  in  mijn  nieuwe  school,  toen  het  schooljaar begon, het was echt fout van de leerkracht, maar ze zei zo redelijk luid: dus  gij zit in een voorziening, dat was haar eerste vraag, dat was echt fout van haar en  iedereen keek me zo aan en ik zat daar, van ja, ik heb niemand vermoord ofzo hè!...”  (meisje, 17 jaar, tussen 6 maand en 1 jaar in begeleiding)    “…P: Nee, volgens mij dachten ze, wisten ze, beseften de meesten nog niet goed wat  een  voorziening  is.  Volgens  mij  dachten  ze  dat  ik  ergens  zo  in  een  voorziening  zat  zoals in Mol voor als ge echt drugsverslaafd zijt of jeugdgevangenis, of als ge iemand  vermoord of neergestoken hebt ofzo…” (meisje, 17 jaar, tussen 6 maand en 1 jaar in  begeleiding)  4.2.2. Anders gaan behandelen   Op  de  vraag  of  mensen  de  jongeren  anders  gaan  behandelen  omwille  van  hun  verblijf  in  een  voorziening werd eenduidend gereageerd. Iedereen is het ermee eens dat de mensen anders gaan  doen,  maar de  invulling  die  ze  hieraan  geven verschilt  van persoon tot persoon. Zo ervaren  enkele  jongeren  dat  vrienden  minder  over  hun  situatie  gaan  praten  en  minder  vragen  gaan  stellen.  Dit  worden  ze  niet  als  iets  negatief  gewaar.  Daarnaast  gaven  enkelen  aan  dat  ze  meer  steun  ondervinden. Zo gaf een jongere het volgende aan:        “…P: Ja ik krijg meer steun nu.   I: Dus eigenlijk was da positief?  P: Ja   

 

47 

 

  

V. RESULTATEN 

I: En hoe krijgde nu meer steun ten opzichte van vroeger?  P:  Vroeger  was  da,  allé,  nu  is  da  af  en  toe,  vroeger  als  ik  naar  daar  ging  slapen  praatte we daar zo nooit over en nu echt als ik naar Gent ga ofzo. Mijn lief ook, diene  stuurt  mij  elke  dag  “hoe  wast  vandaag  in  u  instelling?”  Allé,  hebt  ge  u  een  beetje  sterk kunnen houde? Want ik voel mij hier altij slecht. En mijn vriend ook, stuurt da hij  er is voor mij en als ik wil praten, ge hebt mijn nummer en…” (meisje, 16 jaar, tussen  6 maand en 1 jaar in begeleiding)    Toch worden er ook minder positieve dingen benoemd. Velen gaven aan genegeerd of uitgelachen te  worden door vrienden. Daarnaast worden ze geregeld gekwetst door bepaalde uitspraken zoals “die  van die instelling”, “diene zot”,….  4.2.3. Angst om te praten   Volgens  de  jongeren  hebben  buitenstaanders  geen  angst  om  met  hen  te  praten  omdat  ze  in  een  voorziening verblijven. Deze vraag werd dan ook door alle jongeren negatief beantwoord.  4.2.4. Laten vallen   Tien jongeren hebben nog nooit meegemaakt dat vrienden of kennissen hen laten vallen omdat ze in  een voorziening zitten. Ze geven wel aan dat mensen meer medelijden gaan hebben omdat ze in die  situatie zitten. Ook positieve effecten worden erkend. Zo krijgen ze meer steun en hulp aangeboden  van hun vrienden.   Vier  jongeren  hebben  deze  positieve  ervaring  niet.  Vrienden  hebben  hen  immers  wel  laten  vallen  nadat hen werd meegedeeld dat ze in een voorziening verblijven. Zo geven twee jongeren aan dat,  doordat ze in een voorziening zitten, ze geen klasgenoten kunnen uitnodigen voor een taak of om ’s  avonds  iets  gezellig  samen  te  doen.  Hierdoor  worden  ze  zelf  niet  meer  uitgenodigd  wat  leidt  tot  gevoelens van uitsluiting. Ook ouders blijken het moeilijk te hebben met het feit dat jongeren in een  voorziening vertoeven:    “…P: De meeste eigenlijk omda hun ouders mij ook kenden en die da da ni een deftig  voorbeeld vinden da een meiske in een voorziening zit…” (meisje, 18 jaar, tussen 1 en  3 maand in begeleiding)  4.2.5. Minder kunnen en ontlopen/vermijden  De  helft  van  de  jongeren  heeft  het  gevoel  dat  mensen  hen  behandelen  alsof  ze  minder  kunnen.  Opvallend hier is het feit dat vooral leerkrachten gaan doen alsof de jongere minder kan. Deze gaan  extra  uitleg  geven  en  denken  snel  dat  de  jongere  iets  niet  kan.  Ze  gaan  de  jongeren  met  andere  woorden anders gaan behandelen:        “…P: Ja da wel  I: En wie dan?  P: Zeker leerlingen van in u school dan. De meeste toch, allé ja. Want dan wordt da zo  doorverteld van, ey die zit in een instelling en ja die moet echt ni goe zijn of die moet  zeker veel problemen hebben. Ja en dan denken ze, die zit in een instelling dus die kan  waarschijnlijk minder of die doet slechtere dingen.  I: Ja en hebde ook da gevoel bij leerkrachten? 

 

 

48 

 

  

V. RESULTATEN 

P: Ja sommige wel. Dat die u dan anders behandelen omda ge in een voorziening zit  dan de mensen da in u klas zitten eigelijk…” (meisje, 18 jaar, tussen 1 en 3 maand in  begeleiding)    Zoals  hierboven  aangegeven  komt  dit  gevoel  ook  tot  stand  door  medeleerlingen.  Dit  gevoel  wordt  door vier jongeren gedeeld. Zo geeft een meisje aan dat sommige medeleerlingen erg ver gaan om  iemand te kwetsen:    “…P: Ik heb woorden gekregen van: ‘Ik hoop da u moeder u nog harder had geslagen  en da je in een instelling zit omda jullie ni naar jullie ouders luisteren. Jullie zitten daar  voor niks anders.’ En soms gaan ze er echt over…”  (meisje, 17 jaar, tussen 6 maand  en 1 jaar in begeleiding)    Daarnaast  krijgen  jongeren  vaak  te  horen  dat  ze  beter  vermeden  kunnen  worden  en  dat  het  geen  goed teken is als ze in een voorziening zitten. Er wordt meteen gedacht dat ze iets misdaan hebben.   Daarnaast  wordt  er  ook  vaak  gezegd  dat  jongeren  niet  met  dergelijke  kinderen  in  contact  willen  komen.  Ze  kunnen  hen  alleen  maar  op  het  slechte  pad  brengen.  Hiervoor  gaan  ze  de  jongeren  ontlopen en alle contact vermijden.  In  tegenstelling  tot  het  minder  kunnen  waarbij  de  helft  van  de  jongeren  het  gevoel  heeft  dat  de  mensen  gaan  doen  alsof  ze  minder  kunnen,  gaat  de  meerderheid  van  de  mensen  de  jongeren  niet  ontlopen  omdat  ze  in  een  voorziening  zitten.  In  een  aantal  gevallen  wordt  er  juist  meer  steun  geboden. 

5. Onderzoeksvraag  4:  Is  er  een  samenhang  tussen  het  stigma  rond  middelengebruik  bij  adolescenten  en  het  stigma  rond  het  verblijf  in  de  bijzondere jeugdbijstand?  Hier werd gevraagd of jongeren in een voorziening sneller drugs gaan gebruiken dan wanneer ze niet  in een voorziening zitten. Tot slot werd er gepolst of er een groter stigma aanwezig was bij jongeren  omdat  ze  zowel  in  een  voorziening  verblijven  en  drugs  gebruiken?  Zou  de  ene  factor  de  andere  versterken waardoor ze sneller een stigmatiserend effect krijgen? 

5.1. Middelengebruik Bijzondere Jeugdbijstand   In het algemeen kan gesteld worden dat jongeren het niet eens zijn met de uitspraak dat jongeren in  een  voorziening  sneller  drugs  gaan  gebruiken.  Sommigen  vinden  dat  dit  helemaal  niet  het  geval  is  terwijl  dit  volgens  anderen  afhangt  van  verscheidene  factoren.  Zo  gaan  jongeren  een  onderscheid  maken  tussen  de  soort  van  voorziening  waar  de  jongere  verblijft.  Wanneer  jongeren  in  een  voorziening verblijven voor probleemkinderen, gaan ze sneller drugs gebruiken. De invulling van een  voorziening  voor  probleemkinderen  kunnen  ze  niet  expliciteren  maar  ze  geven  aan  dat  de  voorziening waarin zij verblijven zo geen voorziening is.   In tweede instantie wordt een onderscheid gemaakt tussen het al dan niet aanwezig zijn van iemand  die drugs gebruikt. Wanneer er jongeren in de voorziening aanwezig zijn die drugs gebruiken, dan is  het  aanlokkelijk  voor  een  nieuwe  jongere  in  de  voorziening  om  ook  drugs  te  gebruiken.  Dit  hangt  volgens  de  jongeren  af  van  het  karakter  van  deze  persoon  en  het  feit  of  hij  er  al  dan  niet  bij  wil  horen.     

 

49 

 

  

V. RESULTATEN 

”...P:  Da  hangt  er  vanaf.  Tis  te  zien  in  welke  voorziening  da  ge  zit  want  als  ge  bijvoorbeeld in een voorziening zit waar alleen crapuul zit en euhm, ja dan hebt ge,  als  ge  dus  bijvoorbeeld,  gij  komt  als  een  nieuw  meisje  binnen  en  gij  zijt  nooit  aan  drugs  geweest  ofzo  en  daar  zitte  alleen  maar  mense  da  allemaal  drugs  doen  en  ge  hoort  er  dan  ni  zo  bij  dan  ga  ge  wel  kunnen  voorhebbe  da  da  meisje  dan  ook  ga  beginne om erbij te horen en da ze ni wordt uitgeslote.   I: En als ge bij geen mensen zit da drugs gebruiken, dan   P: Dan hebt ge er minder kans op. Want dan wordt ze ook ni uitgenodigd en dan gaat  ze er ook niet aan denken.   I: Dus het hangt eigelijk puur af van in welke voorziening da ge terecht komt en welke  mensen dat er zitten eigelijk?  P: Ja…” (meisje, 17 jaar, tussen 3 en 6 maand in begeleiding)    Enkele  jongeren  zijn  ervan  overtuigd  dat  je  niet  sneller  gaat  gebruiken  als  je  in  een  voorziening  verblijft. Volgens hen is het omgekeerde waar en geraak je sneller aan drugs wanneer je niet in een  voorziening verblijft. Wanneer je in een voorziening verblijft, wordt je de hele tijd gecontroleerd door  de begeleiding. Hierdoor wordt het moeilijk om drugs te gebruiken terwijl je op straat niet de hele  tijd in het oog wordt gehouden. Op straat geraak je veel eenvoudiger aan drugs terwijl dit niet het  geval is in een voorziening.    Toch zijn er vier jongeren die denken dat je sneller drugs gaat gebruiken als je in een voorziening zit.  De redenen die ze hier aanhalen is het feit dat jongeren zich sneller gaan vervelen. Hierdoor gaan ze  dingen zoeken om hun tijd te vullen zoals drugs gebruiken. Als tweede reden wordt de hoeveelheid  aan problemen aangegeven. Jongeren gaan rust zoeken in het gebruik van drugs en proberen op die  manier hun problemen te vergeten. 

5.2. Combinatie voorziening en druggebruik  Het  lijkt  erop  dat  in  sommige  gevallen  de  combinatie  van  een  verblijf  in  een  voorziening  en  druggebruik een versterkende factor is voor stigmatisering. Ongeveer ¾ van de jongeren is akkoord  met de stelling dat een combinatie van beide stigmatisatie uitlokt.   Een meisje omschreef het als volgt:    “…P:  Ja,  als  mensen  al  stigmatiseren  of  discrimineren  als  ge  in  een  instelling  zit  of  gewoon  drugs  gebruikt,  dan  gaan  ze  dubbel  zoveel  doen  als  ge  allebei  doet…”  (meisje, 18 jaar, tussen 1 en 3 maand in begeleiding)    Volgens het gros van de jongeren gaan mensen snel de link leggen tussen beide. De mensen gaan er  vanuit dat diegene die in een voorziening verblijft in ieder geval drugs gebruikt. Een andere jongere  omschreef hetzelfde fenomeen als het niet weten waarom ze in een voorziening zitten. Doordat ze  dit niet weten gaan ze onmiddellijk denken dat het komt doordat ze drugs gebruiken.     Slechts  ¼  van  de  jongeren  vond  dat  dit  niet  het  geval  was.  Bij  nadere  bevraging  wisten  ze  niet  waarom dit zo was. Ze zouden dit zelf nooit doen dus gaan er vanuit dat andere mensen dit ook niet  gaan doen. 

 

 

50 

 

 

   

VI. DISCUSSIE  1. Bespreking onderzoeksresultaten  Het  doel  van  deze  studie  bestond  erin  de  prevalentie  van  het  middelengebruik  en  het  mogelijks  aanwezig stigma rond middelengebruik en rond het verblijf in een residentiële voorziening weer te  geven. De prevalentie van middelengebruik bij jongeren in de BJB werd onderzocht aan de hand van  een  vragenlijst.  Hierbij  werden  53  jongeren  bevraagd.  Om  dieper  in  te  gaan  op  het  mogelijks  aanwezige  stigma  werd  er  geopteerd  voor  een  interview  waar  14  jongeren  aan  deelnamen.  De  onderzoeksresultaten  tonen  aan  dat  middelengebruik  frequent  voorkomt  in  de  bijzondere  jeugdbijstand. Daarnaast blijkt er in sommige gevallen een stigma aanwezig te zijn. Het is belangrijk  om kritisch te zijn wanneer men de resultaten wenst te veralgemenen. 

1.1. Prevalentie middelengebruik  Uit dit onderzoek blijkt dat tabak het meest frequent gebruikte middel onder jongeren is. Buiten vijf  jongeren die het laatste jaar niet meer gerookt hebben, blijkt dat elke jongere op regelmatige basis  rookt. De helft van de jongeren (n=30; 56,6%) rookt dagelijks een sigaret. Deze bevindingen liggen in  lijn  met  de  “gewone”  populatie.  Kinable  (2009)  geeft  in  haar  onderzoek  aan  dat  tabakgebruik  een  sterke toename kent bij jongeren tussen 13 en 14 jaar. Uit dit onderzoek blijkt de beginleeftijd van  roken iets lager te liggen. De grootste toename in prevalentie bij jongeren bevindt zich tussen 11 en  12 jaar (28,30%). Bij beide onderzoeken is de beginleeftijd opmerkelijk laag. Dit kan een belangrijke  risicofactor zijn voor het ontwikkelen van afhankelijkheid op latere leeftijd (Palmer et al., 2009).    Hoewel  tabak  het  meest  frequent  gebruikte  middel  onder  de  psychoactieve  middelen  blijkt  te  zijn,  wordt alcohol door het grootste aantal jongeren gebruikt. Uit onderzoek blijkt dat alcohol en tabak  eveneens  het  meest  gebruikt  worden  door  Europese  jongeren  (EMCDDA,  2009).  Uit  het  huidige  onderzoek  blijkt  dat  slechts  acht  jongeren  (15,1%)  nog  nooit  alcohol  gedronken  hebben.  De  vijfenveertig  andere  jongeren  (84,9%)  geven  aan  ooit  alcohol  gedronken  te  hebben.  Uit  de  leerlingenbevraging van Kinable (2009) daarentegen blijkt dat 78,3% ooit al alcohol heeft gedronken.  Dit percentage ligt iets lager dan bij jongeren die in de bijzondere jeugdbijstand verblijven. Daarnaast  geeft  Kinable  aan  dat  bijna  70%  van  de  leerlingen  in  het  secundair  onderwijs  het  afgelopen  jaar  alcohol  heeft  gedronken.  In  het  huidige  onderzoek  blijkt  dit  percentage  iets  hoger  te  liggen.  77,4%  van  de  jongeren  in  begeleiding  heeft  het  afgelopen  jaar  alcohol  gedronken.  De  resultaten  uit  het  ESPAD  onderzoek  liggen  nog  hoger.  Deze  geven  aan  dat  82%  van  de  jongeren  het  afgelopen  jaar  alcohol heeft gedronken (Hibell et al., 2009).   De  beginleeftijd  voor  alcoholgebruik  ligt  voornamelijk  tussen  13  en  16  jaar.  Uit  onderzoek  blijkt  immers dat de gemiddelde leeftijd van het eerste contact met alcohol en drug tussen een leeftijd van  12 en 14,5 jaar ligt in de “gewone” populatie (Robins & McEvoy, 1990). In het huidig onderzoek ligt  de leeftijd verspreid tussen 8 en 16 jaar. Toch bevindt de grootste stijging plaats bij jongeren ouder  dan  12  jaar  (n=  33;  62,2%).  Dit  kan  er  op  wijzen  dat  kinderen  in  begeleiding  in  een  residentiële  voorziening ongeveer dezelfde beginleeftijd hebben als jongeren in de “gewone” populatie.   

 

 

51   

 

  

VI. DISCUSSIE 

Medicijnen  blijken  uit  het  huidig  onderzoek  ook  populair  te  zijn  bij  jongeren  in  begeleiding  in  de  bijzondere jeugdbijstand. 88,7% van al de jongeren heeft ooit medicatie genomen. Dit kan vooral te  verklaren  zijn  door  het  feit  dat  lichte  en  zware  pijnstillers  het  populairst  zijn  onder  adolescenten.  88,7%  van  al  de  jongeren  hebben  ooit  al  lichte  pijnstillers  genomen.  Meer  dan  de  helft  (n=36;  67,90%)  neemt  dit  maandelijks.  Al  de  andere  vormen  van  medicatie  werden  door  de  meerderheid  nog nooit genomen. Kinable (2009) bekwam in haar leerlingenbevraging vergelijkbare resultaten als   in  dit  onderzoek.  Ook  zij  geeft  aan  dat  88%  van  de  jongeren  al  eens  een  lichte  pijnstiller  heeft  genomen.    Cannabis  blijkt  iets  minder  populair  te  zijn  bij  de  adolescenten  dan  de  hierboven  beschreven  middelen. ‘Slechts’ 26 jongeren geven aan ooit cannabis gebruikt te hebben, waarvan tien jongeren  aangeven het laatste jaar niet meer gebruikt te hebben. Ook Kinable (2009) geeft aan dat cannabis  ‘slechts’ door 20% ooit is gebruikt. Wat de beginleeftijd betreft, blijkt uit voorgaand onderzoek dat  jongeren  in  begeleiding  in  een  residentiële  voorziening  op  een  jongere  leeftijd  starten  met  middelengebruik  in  vergelijking  met  de  algemene  jongerenpopulatie  (Edmonds  et  al.,  2005;  Ward,  1998).  Dit  blijkt  in  gelijklopende  lijn  te  liggen  met  de  bevindingen  uit  huidig  onderzoek  waar  de  beginleeftijd  voornamelijk  15  jaar  of  jonger  bedraagt.  Kinable  (2009)  geeft  in  haar  studie  met  de  “gewone”  populatie  aan  dat  cannabisgebruik  een  sterke  stijging  kent  tussen  15  en  16  jaar.  De  beginleeftijd  bij  jongeren  in  een  residentiële  voorziening  blijkt  met  andere  woorden  lager  te  liggen  dan deze in de algemene jongerenpopulatie.    Andere  illegale  drugs  werden  door  de  overgrote  meerderheid  van  de  ondervraagde  jongeren  nog  niet  geprobeerd.  Veertien  jongeren  geven  aan  al  eens  geëxperimenteerd  te  hebben  met  andere  illegale  drugs  dan  cannabis,  waarvan  er  13  jongeren  het  laatste  jaar  nog  hebben  gebruikt.  XTC  en  speed blijken het populairst te zijn onder de jongeren. Heroïne daarentegen werd door 94,4 % van de  ondervraagde  jongeren  in  het  huidige  onderzoek  nog  nooit  gebruikt.  In  de  bevraging  bij  Europese  jongeren  werd  duidelijk  dat  scholieren  zelden  experimenteren  met  cocaïne  of  heroïne  (EMCDDA,  2009).  Toch is het noodzakelijk om stil te staan bij het onderscheid tussen cannabis en andere illegale drugs.  Volgens  Vander  Laenen  (2008)  blijkt  cannabis  algemeen  aanvaard  te  zijn  in  de  jongerenpopulatie  terwijl  andere  illegale  drugs  meer  vermeden  dienen  te  worden.  Dit  blijkt  ook  uit  het  huidig  onderzoek waaruit blijkt dat 26 jongeren ooit cannabis gebruikt hebben ten opzichte van 14 jongeren  die ooit andere illegale drugs hebben gebruikt. Hieruit blijkt op het eerste zicht dat jongeren sneller  cannabis gaan gebruiken.    Jongeren  in  begeleiding  blijken  vooral  in  het  weekend  (vrijdag  tot  zondag)  middelen  te  gebruiken.  Hoofdzakelijk alcoholische middelen worden frequenter in het weekend gebruikt. Dit komt naar voor  in het huidige onderzoek. Wat cannabis en andere illegale drugs betreft, wordt er ook iets meer in  het  weekend  gebruikt.  Dit  komt  overeen  met  de  bevindingen  uit  het  onderzoek  van  Ward  (1998).  Ook in deze studie blijken jongeren regelmatiger in het weekend te gebruiken. Een mogelijke oorzaak  van  de  stijging  van  het  middelengebruik  in  het  weekend  kan  liggen  aan  het  feit  dat  jongeren  in  de  week doorgaans meer gecontroleerd worden in de voorziening. Wanneer jongeren in het weekend  naar  huis  gaan,  valt  deze  controle  van  de  voorziening  weg  waardoor  ze  frequenter  middelen  gaan/kunnen  gebruiken.  In  het  huidige  onderzoek  kwam  immers  naar  voor  dat  jongeren  een  grote  controle ervaren van de voorziening uit. 

 

 

52 

 

  

VI. DISCUSSIE 

  Zowel voor tabak, alcohol, medicijnen, cannabis als andere illegale drugs worden er geen significant  verschillen opgemerkt tussen jongens en meisjes. Dit in tegenstelling tot verscheidene onderzoeken  waarin ze aangeven significante verschillen op te merken tussen het gebruik naargelang het geslacht  van de jongeren (Kinable, 2009; Lombaert, 2005; Vander Laenen, 2008).  In dit huidige onderzoek werd een gelijklopend patroon erkend van middelengebruik tussen jongens  en meisjes. Dit werd reeds aangehaald in recent onderzoek (Aarons et al., 2008; Hibell et al., 2009;  Palmer et al., 2009).    Onderzoek suggereert dat jongeren in begeleiding in een residentiële voorziening sneller drugs gaan  gebruiken  dan  de  algemene  jongerenpopulatie  (Aarons  et  al.,  2001;  Edmonds  et  al.,  2005;  Ward,  1998).  Deze  bevindingen  kunnen  mogelijks  verklaard  worden  doordat  jongeren  een  gebrek  aan  stabiliteit  in  hun  leven  ervaren.  Daarnaast  kunnen  ze  kampen  met  gevoelens  van  stigmatisatie  en  isolatie en zijn ze zich niet bewust van de risico’s verbonden aan middelengebruik en het eventueel  wegvallen van protectieve factoren (Hibell et al., 2009; Vander Laenen, 2008; Ward, 1998).  In  deze  studie  werd  geen  vergelijking  gemaakt  tussen  de  onderzoeksgroep  van  jongeren  in  begeleiding  in  de  bijzondere  jeugdbijstand  en  een  controlegroep  vanuit  de  algemene  populatie.  Hierdoor is men niet in staat sluitende uitspraken te doen over een vergelijking tussen beide. Toch  lijken  de  percentages  hier  op  het  eerste  zicht  in  lijn  te  liggen  met  voorgaande  bevindingen.  Zoals  eerder aangehaald ligt de beginleeftijd van jongeren in een residentiële voorziening lager dan deze in  de algemene populatie. 

1.2. Visie omtrent eigen druggebruik  Resultaten  aangaande  stigmatisering  bij  adolescente  druggebruikers  zijn  in  de  literatuur  niet  veel  voorhanden. Toch zijn er enkele onderzoeken gericht op volwassenen druggebruikers. Hieruit blijkt  dat  druggebruikers  in  veel  gevallen  met  een  stigma  kampen  rond  hun  druggebruik  (Room  et  al.,  2001).    Uit  huidig  onderzoek  blijkt  dat  jongeren  geen  of  in  beperkte  mate  gevoelens  van  stigmatisering  ervaren.  Dit  blijkt  voor  een  deel  uit  het  feit  dat  jongeren  geen  angst  hebben  om  tegen  buitenstaanders te vertellen dat ze drugs gebruiken. Dit kan enkel een heikelpunt vormen wanneer  ze  het  dienen  te  vertellen  tegen  ouders  of  goede  vrienden.  Jongeren  hebben  in  sommige  situaties  angst  om  het  tegen  hun  ouders  te  vertellen,  dit  door  hun  mogelijke  kwade  reactie.  Uit  recent  onderzoek blijkt dat ouderlijke controle en ondersteuning zorgen voor een protectieve factor (Hibell  et  al.,  2009).  Dit  kan  een  mogelijke  reden  zijn  om  het  druggebruik  te  verzwijgen  voor  de  ouders.  Jongeren  hebben  angst  dat  de  ouderlijke  controle  gaat  overheersen  terwijl  ze  zelf  aangeven  niet  verslaafd te zijn.  Vormen van discriminatie worden eveneens niet ervaren door de jongeren. In vier gevallen was dit  echter wel het geval. Kinet (2006) geeft aan dat gebruikers soms worstelen met onmacht. Hetgeen  de  gebruikers  zelf  beschaamd  maakt,  is  wat  ongewild  gezien  wordt  door  anderen.  Dit  werd  tevens  erkend  in  huidige  onderzoek.  Schaamte  overheerst  wanneer  de  jongeren  zelf  niet  beseffen  wat  ze  aan het doen zijn doordat ze onder invloed zijn. Dit was voornamelijk het geval bij het overvloedig  gebruik van alcohol.   Op de vraag rond etikettering werd door de meerderheid negatief geantwoord. Eén jongere gaf aan  het gevoel te hebben geëtiketteerd te worden door de begeleiding in de voorziening. Uit voorgaand   

 

53 

 

  

VI. DISCUSSIE 

onderzoek  blijkt  dat  opvoeders  veel  effect  hebben  op  de  jongeren.  De  opvoeders  zijn  zich  daar  doorgaans  ook  van  bewust.  Hierdoor  kan  er  een  machtsrelatie  ontstaan  ten  opzichte  van  de  jongeren. De opvoeders dienen ervoor te zorgen dat deze relatie niet overheerst en dat er ook een  band ontstaat tussen beide. Indien deze binding niet tot stand komt heeft dit consequenties voor de  jongeren.  Het  kan  de  relatie  bemoeilijken  en  het  vertrouwen  van  de  jongere  schaden.  Dit  kan  verregaande gevolgen hebben voor de hulpverlening. Het kan zelfs leiden tot het mislukken van de  hulpverlening  (De  Cirkel,  1996;  Van  der  Ploeg,  1975;  van  der  Ploeg,  2003).  Daarnaast  zorgt  het  etiketteren van jongeren voor een lage zelfwaardering (Geets et al., 2001). In het huidige onderzoek  gaf  de  jongere  in  kwestie  aan  het  “zich  niet  aan  te  trekken”  en  zich  er  ook  niet  minder  door  te  voelen. Toch is dit iets wat niet uit het oog verloren mag worden, ook al is het ‘slechts’ één jongere.    De  reactie  van  anderen  op  het  feit  dat  jongeren  drugs  gebruiken,  is  in  het  huidige  onderzoek  uiteenlopend.  Jongeren  hechten  in  sommige  gevallen  belang  aan  de  reactie  van  anderen.  In  dit  onderzoek  werd  een  duidelijk  onderscheid  gemaakt  door  de  jongeren  zelf  tussen  de  reactie  van  buitenstaanders en kennissen ten opzichte van echte vrienden.   Leeftijdsgenoten spelen een belangrijke rol in de ontwikkeling van adolescenten. Deze kunnen zowel  fungeren als een risico‐ en een protectieve factor (Aarons et al., 2001; Elling‐de Boer, 1991; Hibell et  al., 2009). In het huidige onderzoek geven jongeren aan veel belang te hechten aan de reactie van  hun echte vrienden. In enkele gevallen gaan de leeftijdsgenoten ervoor zorgen dat de jongeren drugs  gaan gebruiken. Zo gaven jongeren aan in contact te komen met cannabis door hun vrienden. Dit is  in samenloop met wat eerder in de literatuur werd vermeld. Leeftijdsgenoten gaan druk uitoefenen  waarbij jongeren worden overtuigd om te experimenteren met drugs (Bernaert & Kinable, 2003).  Uit  onderzoek  van  verscheidene  auteurs  werd  duidelijk  dat  negatieve  attitudes  ten  opzichte  van  individuele  personen  vaak  kan  resulteren  in  het  meteen  negeren  hiervan.  Hierdoor  worden  de  individuele personen uitgesloten of gediskwalificeerd van betekenisvolle sociale interacties (Adlaf et  al., 2009; Dobbs et al., 2008; Goffman, 1963; Link & Phelan, 2001). Dit werd eveneens erkend in het  huidige  onderzoek  waarin  de  helft  van  de  adolescenten  aanreikten  dat  mensen  hen  anders  gaan  behandelen  en  anders  gaan  denken  over  hen.  In  de  helft  van  deze  gevallen  ging  het  zo  ver  dat  vrienden  hen  lieten  vallen  of  hen  gingen  vermijden.  Deze  wensen  geen  contact  meer  met  de  gebruikende  jongeren  en  gaan  ze  bewust  negeren.  Dit  kan,  volgens  Corrigan  (2003),  liggen  aan  de  stereotype denkbeelden die aanwezig zijn. Deze kunnen leiden tot kwaadheid of vermijding.    In  het  algemeen  kan  gezegd  worden  dat  adolescenten  in  de  bijzondere  jeugdbijstand  geen  stigma  ervaren  ten  opzichte  van  hun  druggebruik.  Enkelen  jongeren  hebben  al  eens  het  gevoel  gehad  gestigmatiseerd te worden maar gaven aan dat dit niet te zien als een groot probleem. Als vrienden  hen  laten  vallen  zijn  dit  immers  geen  echte  vrienden.  Hierbij  dient  vermeld  te  worden  dat  het  druggebruik  in  het  huidig  onderzoek  nog  relatief  beperkt  is  waardoor  de  kans  bestaat  dat  bij  problematisch  gebruik  de  mening  van  de  jongeren  hieromtrent  wijzigt  en  meer  vrienden  hen  laten  vallen.  Uit  recent  onderzoek  blijkt  dat  de  negatieve  houding  ten  opzichte  van  druggebruik  meer  voorkomt  bij  adolescenten  die  cannabis  gebruiken  dan  bij  adolescenten  die  andere  illegale  drugs  gebruiken  (Adlaf  et  al.,  2009).  In  het  huidige  onderzoek  is  dit  verband  niet  onderzocht  en  werd  er  geen  onderscheid  gemaakt  tussen  het  stigma  aanwezig  bij  cannabisgebruikers  en  het  stigma  aanwezig bij gebruikers van andere illegale drugs. 

 

 

54 

 

  

VI. DISCUSSIE 

1.3. Visie omtrent bijzondere jeugdbijstand  Uit  de  literatuur  werd  duidelijk  dat  er  een  welbepaald  stigma  heerst  ten  opzichte  van  residentiële  centra  (Dobbs  et  al.,  2008).  Dit  werd  voor  een  groot  deel  ook  erkend  uit  de  verhalen  van  de  adolescenten.    De Cirkel (1996) gaf in een onderzoek aan dat jongeren die in een residentiële voorziening hebben  gezeten, hier niet voor gaan uitkomen. Dit gegeven werd gedeeltelijk tegengesproken en gedeeltelijk  bevestigd in het huidige onderzoek. De jongeren gaven aan geen angst te hebben om tegen vrienden  te vertellen dat ze in een voorziening verblijven. Ze gaven aan zich niet te schamen maar het liever  niet tegen onbekende mensen te zeggen. Een mogelijke reden hiervoor is het feit dat deze mensen  verkeerde  gedachten  kunnen  krijgen.  Dit  sluit  aan  bij  de  bevindingen  uit  voorgaand  onderzoek.  Daarin  werd  aangegeven  dat  jongeren  in  een  voorziening  het  gevoel  hebben  dat  de  buitenwereld  een verkeerde kijk heeft (Soetewey & Segers, 2006; Vanthuyne, 1999). Een andere reden om het niet  tegen  onbekende  mensen  te  zeggen,  is  omdat  ze  niet  in  de  voorziening  “wonen”  maar  er  “verblijven”. Hierbij legden ze de nadruk op de tijdelijkheid van hun verblijf. Wanneer mensen vragen  waar  ze  wonen,  gaan  ze  zeggen  dat  ze  thuis  wonen.  Dit  kan  in  verband  worden  gebracht  met  de  resultaten van De Cirkel (1996) die aangeven dat jongeren er niet voor gaan uitkomen. Wanneer de  jongeren het toch tegen onbekende mensen dienen te zeggen, ervaren ze in de helft van de gevallen  een gevoel van schaamte. Ze gaan zich hierdoor minderwaardig voelen.   Naast hun gevoel van schaamte en angst voor de reactie van anderen, heeft de meerderheid van de  jongeren vaak het gevoel geëtiketteerd te worden. Verwonderlijk hierbij is dat dit vooral gebeurt in  schoolverband. Klasgenoten gaan hen bekijken als ‘crapuul’ en de leerkrachten gaan hen nauwer in  het oog houden. Deze bevindingen sluiten aan bij voorgaand onderzoek waaruit blijkt dat jongeren  het gevoel ervaren dat buitenstaanders hen bekijken als criminelen en een verkeerd beeld koesteren  ten opzichte van de jongeren (Soetewey & Segers, 2006; Vanthuyne, 1999). In het huidig onderzoek  lijken  de  reacties  van  klasgenoten  en  leerkrachten  de  jongeren  minder  te  raken.  Het  zijn  vooral  de  reacties van mensen die dicht bij hen staan die hen deren.     Zoals  reeds  aangegeven,  is  het  duidelijk  dat  onbekende  mensen  vaak  anders  gaan  denken  over  jongeren als ze weten dat ze in een voorziening verblijven. Daarnaast gaan mensen hen ook anders  gaan behandelen, maar dit worden de jongeren niet steeds als iets negatief gewaar. Ze ondervinden  meer steun van buitenaf en vooral van hun vrienden. Dit is in tegenstelling met enkele auteurs die  aangeven  dat  jongeren  op  weinig  sympathie  kunnen  rekenen  van  de  bevolking  (Davidson‐Arad  &  Golan, 2007; Soetewey & Segers, 2006). Toch worden sommige jongeren genegeerd of uitgelachen  door  vrienden.  Dit  leidt  ertoe  dat  mensen  niet  meer  in  contact  willen  komen  met  de  geplaatste  jongeren. Dit is in samenhang met wat reeds gevonden werd in de literatuur. Corrigan en collega’s  (2003)  gaven  aan  dat  stereotype  denkbeelden  kunnen  lijden  tot  vermijding.  Uit  ander  onderzoek  werd  de  negatieve  kijk  ook  gelinkt  aan  het  negeren  van  de  jongere.  Hierdoor  worden  de  jongeren  voor  een  deel  uitgesloten  van  sociale  interacties  (Adlaf  et  al.,  2009;  Dobbs  et  al.,  2008;  Goffman,  1963; Link & Phelan, 2001).     Dobbs  en  collega’s  (2008)  gaan  in  hun  onderzoek  een  stap  verder  en  geven  aan  dat  een  jongere  gestigmatiseerd  wordt  vanaf  het  moment  dat  hij  verhuisd  naar  een  residentiële  voorziening.  Dit  komt  doordat  de  voorziening  zelf  gestigmatiseerd  wordt.  Zij  leggen  de  stigmatisatie  dus  niet  bij  de 

 

 

55 

 

  

VI. DISCUSSIE 

persoon  zelf  maar  eerder  bij  de  voorziening.  Dit  werd  in  het  huidige  onderzoek  gedeeltelijk  teruggevonden. De jongeren gaven immers aan dat de voorziening waarin zij verblijven “beter” was  dan andere voorzieningen. Ze gaven aan hun voorziening een betere voorziening te vinden aangezien  hier geen druggebruik aanwezig is. Daarnaast gaven ze aan dat de voorziening waarin zij verblijven,  geen voorziening is voor “probleemkinderen”. 

1.4. Algemene visie bijzondere jeugdbijstand en druggebruik  In het huidige onderzoek werd gepolst naar de algemene visie van de jongeren over de bijzondere  jeugdbijstand en druggebruik.   Hieruit  blijkt  dat  jongeren  uiteenlopend  kunnen  reageren  op  druggebruikers.  Zo  geeft  de  meerderheid van de jongeren aan dat mensen met een drugsprobleem onvoorspelbaar kunnen zijn  en  in  bepaalde  situaties  een  gebrek  hebben  aan  zelfcontrole.  Dit  uit  zich  in  het  sneller  agressief  worden. Dit wordt bevestigd door een Brits onderzoek. Daaruit blijkt ook dat de bevolking mensen  met een alcohol‐ of drugsverslaving als gevaarlijk en onvoorspelbaar gaan beschouwen (Crisp et al.,  2000). In een ander gelijkaardig onderzoek blijkt dat het merendeel van de bevolking druggebruikers  gevaarlijk vinden en dat ze niet te vertrouwen zijn (Ahern et al., 2007).     In  het  huidige  onderzoek  werd  eveneens  gekeken  naar  het  middelengebruik  in  de  bijzondere  jeugdbijstand en het stigma dat hierrond mogelijks heerst. Wat is de jongeren hun visie hieromtrent  en  denken  ze  zelf  dat  jongeren  in  begeleiding  sneller  drugs  gaan  gebruiken?  In  het  algemeen  kan  gesteld  worden  dat  de  geïnterviewde  adolescenten  het  er  niet  mee  eens  zijn  dat  jongeren  in  begeleiding sneller drugs gaan gebruiken. Enkelen gaven aan dat het van belang is om te kijken naar  de  soort  van  voorziening  waar  de  jongere  verblijft.  Dit  werd  reeds  aangegeven  door  Baeten  en  Rosiers  (2002).  Zij  vonden  een  significant  verband  tussen  de  aard  van  de  voorziening  en  de  frequentie  van  problemen.  In  het  hedendaagse  onderzoek  gaven  enkele  adolescenten  aan  dat  de  kans  groot  is  dat  jongeren  gaan  gebruiken  wanneer  ze  in  een  voorziening  voor  probleemkinderen  zitten. Daarnaast is het belangrijk om te weten of er reeds drugs in de voorziening aanwezig is. Als dit  het geval is, gaan jongeren sneller drugs gebruiken.  Niet  alle  jongeren  delen  dezelfde  mening.  Enkele  jongeren  geven  aan  dat  mensen  die  niet  in  een  voorziening  verblijven  sneller  drugs  gaan  gebruiken.  Het  is  voor  hen  immers  eenvoudiger  om  aan  drugs te geraken. In een voorziening worden ze in het oog gehouden waardoor ze minder snel aan  drugs geraken.      Als laatste werd er gekeken of de combinatie van een verblijf in een voorziening en druggebruik een  versterkende  factor  is  voor  stigmatisering?  In  de  literatuur  werden  voor  zover  vastgesteld  geen  resultaten  gevonden  over  een  eventueel  versterkend  stigma  (druggebruik)  bovenop  het  aanwezige  stigma  (verblijf  in  een  voorziening).  Uit  het  hedendaagse  onderzoek  blijkt  dat  ongeveer  drie  kwart  van de jongeren vindt dat er een versterkend stigma aanwezig is. Mensen gaan snel de link leggen  tussen  beiden  en  denken  dat  iedereen  die  in  een  voorziening  zit  ook  drugs  gebruikt.  De  jongeren  geven aan dat dit mogelijks komt door het feit dat buitenstaanders niet weten wat een voorziening  juist is. Hierdoor gaan ze de jongeren extra stigmatiseren.  

 

 

56 

 

  

VI. DISCUSSIE 

2. Beperkingen van het onderzoek en aanbevelingen  2.1. Beperkingen van het onderzoek  Gezien  de  complexiteit  van  de  doelgroep,  werden  er  grote  inspanningen  geleverd  om  een  representatieve  steekproef  samen  te  stellen.  Het  aantal  respondenten  bleef  echter  beperkt  tot  53  jongeren  waarvan  er  17  deelnamen  aan  het  interview.  Hierdoor  dient  er  voorzichtig  te  worden  omgegaan met de onderzoeksresultaten en het veralgemenen van de resultaten.   De  gegevens  werden  wel  in  een  groter  geheel  met  betrekking  tot  middelengebruik  verzameld.  Er  werden  meerdere  vragenlijsten  afgenomen  in  andere  voorzieningen  door  andere  studenten.  In  dit  onderzoek  werden  deze  resultaten  niet  besproken.  Voor  het  veralgemenen  van  de  resultaten  omtrent  middelengebruik  in  de  bijzondere  jeugdbijstand  kan  er  gekeken  worden  naar  de  gegevens  van al de betrokken studenten.  Daarnaast  is  men  zich  ervan  bewust  dat  de  gekregen  informatie  ‘gekleurd’  kan  zijn  door  het  referentiekader  van  de  onderzoeker.  Doordat  het  onderzoek  door  slechts  één  onderzoeker  werd  uitgevoerd,  werd  er  op  een  eenzijdige  manier  naar  de  interpretaties  gekeken.  Er  werd  getracht  de  interne betrouwbaarheid te verhogen door gebruik te maken van diverse methoden (vragenlijst en  interview).    Als  tweede  beperking  bestaat  de  kans  dat  bepaalde  jongeren  niet  aan  bod  zijn  gekomen  uit  angst  voor  het  gebruik  van  hun  gegevens  of  omdat  ze  het  gewoon  niet  zagen  zitten  om  deel  te  nemen.  Hierdoor  kan  het  zijn  dat  de  meest  problematische  gebruikers  niet  werden  opgenomen  in  het  onderzoek.    Een bijkomende beperking omtrent de betrouwbaarheid en validiteit werd reeds eerder aangegeven.  Zo  werd  de  vragenlijst  nog  niet  onderworpen  aan  een  betrouwbaarheids‐  en/of  validiteitsanalyse.  Deze  is  echter  wel  grotendeels  samengesteld  aan  de  hand  van  andere  betrouwbare  en  valide  instrumenten.     Tot  slot  bestaat  er  de  kans  dat  niet  alle  verkregen  informatie  eerlijk  en  betrouwbaar  is.  Het  geven  van  sociaal  wenselijke  antwoorden  door  de  jongeren  is  bestaanbaar.  Om  de  eerlijkheid  van  de  jongeren  te  verhogen  werd  er  steeds  benadrukt  dat  alle  verkregen  informatie  met  de  nodige  anonimiteit werd verwerkt. 

2.2. Aanbevelingen voor verder onderzoek  Met  het  huidige  onderzoek  wordt  een  pleidooi  gehouden  voor  het  ontwikkelen  van  een  gepast  hulpverleningsaanbod voor jongeren met een druggerelateerde problematiek binnen de bijzondere  jeugdbijstand.  Continuïteit  van  de  begeleiding  dient  hierbij  gegarandeerd  te  worden.  Dergelijke  doelstellingen vereisen een ontwikkeling op zowel wetenschappelijk gebied als op praktijkgebied.    Het  voeren  van  een  grootschalig  onderzoek  met  name  verzameling  van  gegevens  in  een  groter  geheel met betrekking tot gebruik, zou meer algemene bevindingen kunnen opleveren. Om zicht te  krijgen  op  het  gebruik  van  drugs  wordt  er  veelal  onderzoek  gevoerd  in  scholen.  Naast  de  scholen  dient het belang van voorzieningen ook te worden aangehaald en verder te worden onderzocht. In  dit onderzoek werden 10 voorzieningen beschreven. Voor verder onderzoek is het dus aan te raden 

 

 

57 

 

  

VI. DISCUSSIE 

om meer voorzieningen te contacteren en meer jongeren te bevragen. Op die manier kan een beter  beeld  gevormd  worden  van  het  middelengebruik  en  het  stigmatiserend  effect  in  de  bijzondere  jeugdbijstand.  Er  is  immers  maar  een  schaars  aantal  wetenschappelijke  studies  met  betrekking  tot  middelengebruik en stigmatisatie in de bijzondere jeugdbijstand.    Daarnaast  wordt  in  de  literatuur  verwezen  naar  de  combinatie  van  problemen  bij  jongeren  in  de  hulpverlening.  Doch  worden  mogelijke  behandelstrategieën  voor  meervoudige  stoornissen  vermeden  (Spooner,  1999).  Hier  dient  verder  onderzoek  naar  uitgevoerd  te  worden  om  zo,  indien  mogelijk, de expertise binnen de bijzondere jeugdbijstand te optimaliseren.    Als laatste punt is het aan te raden om onderzoek te verrichten naar de impact van interventies. Het  is  immers  niet  duidelijk  of  het  verminderen  van  het  stigma  door  interventies  wel  degelijk  zullen  leiden tot een stijging van druggebruik bij jonge adolescenten (Adlaf et al., 2009). 

2.3. Aanbevelingen voor de praktijk  Aanbevelingen voor de praktijk dienen begrepen te worden op het niveau van de jongere, het niveau  van  de  begeleider  en  op  het  niveau  van  de  voorziening.  Aanpassingen  op  deze  niveau’s  kunnen  leiden tot betere praktijkvoering.    Het  verzamelen  van  informatie  rond  druggebruik  en  stigmatiserende  effecten  bij  jongeren  in  de  begeleiding is een intensieve en tijdrovende opdracht. Bovendien is het een uitdaging om de sociaal  wenselijke  antwoorden  van  de  jongeren  te  identificeren.  Om  dit  op  een  accurate  manier  te  verwezenlijken,  moeten  hulpverleners  voldoende  scholing  en  tijd  krijgen  om  te  groeien  in  de  bevraging  van  jongeren  hun  druggebruik  en  eventuele  stigmatiserende  effecten  (Edmonds  et  al.,  2005).  Dit  kan  gedeeltelijk  gerealiseerd  worden  aan  de  hand  van  gestructureerde  en  gestandaardiseerde screeningsinstrumenten (Wilson et al., 2004).     Naast een mogelijke bijscholing van de hulpverleners is het van belang om rekening te houden met  het kluwen van problemen waarmee adolescenten kampen. Uit recent onderzoek blijkt dat jongeren  gekenmerkt  worden  door  een  combinatie  van  problemen  (Aarons  et  al.,  2008).  Er  dient  naar  de  behoeften  van  de  jongeren  gekeken  te  worden,  met  name  een  focus  op  de  eigenschappen  kenmerkend voor de jongere. Door vorming, training en opleiding van de hulpverleners kan men dit  trachten te optimaliseren.     Mits  vorming,  training  en  opleiding  moet  de  aanpak  van  adolescenten  met  problematisch  druggebruik haalbaar zijn in de bijzondere jeugdbijstand. Aanpassingen van de beleidsmaatregelen,  een preventiebeleid op maat, vroegtijdige detectie en signalisering van problemen en stimulatie van  interventie kunnen daadwerkelijk bijdragen tot een efficiëntere hulpverlening. De bereidheid van de  jongere  tot  gedragsverandering  is  evenzeer  noodzakelijk  (Baeten  &  Rosier,  2002).  Indien  de  voorziening  geen  gepaste  hulp  of  behandelingstrajecten  meer  kan  aanbieden,  is  het  belangrijk  te  zorgen voor een gepaste doorverwijzing naar specifieke ondersteuning binnen de drughulpverlening.  Jongeren moeten immers tijdig kunnen doorschuiven naar toegankelijke behandelingstrajecten waar  hulpverleners  beschikken  over  een  brede  kennis  omtrent  middelengebruik  (Van  den  Hove,  2008;  Ward, 1998). 

 

 

58 

 

 

   

VII. CONCLUSIE    Met deze masterproef werd een antwoord geboden op de opgestelde onderzoeksvragen. Het staat  vast  dat  verder  onderzoek  noodzakelijk  is  om  een  duidelijk  beeld  te  krijgen  van  de  prevalentie  van  het  middelengebruik  van  jongeren  in  begeleidng  in  de  bijzondere  jeugdbijstand  over  heel  België.  Daarnaast  dient  er  dieper  ingegaan  te  worden  op  de  mogelijk  stigmatiserende  effecten  van  buitenstaanders op deze jongeren.    Het werd duidelijk dat het gebruik van tabak, alcohol en andere illegale drugs frequent voorkomt bij  jongeren  in  begeleiding  in  de  bijzondere  jeugdbijstand.  Tabak  en  alcohol  blijken  enorm  populaire  psychoactieve middelen te zijn. Als illegale drug blijkt cannabis het meest populaire middel te zijn bij  de jongeren. Daarnaast tonen de resultaten aan dat de beginleeftijd doorgaans erg laag ligt. Dit werd  reeds aangegeven in tal van andere onderzoeken. Ten slotte werd vastgesteld dat middelengebruik  een relatief gelijklopend patroon kent bij jongens en meisjes.    Naast de prevalentie van middelengebruik bij adolescenten in de bijzondere jeugdbijstand, levert dit  exploratief  onderzoek  bewijs  dat  in  sommige  situaties  de  jongeren  een  vorm  van  stigmatisatie  ervaren.  Deze  stigmatisatie  werd  vooral  opgemerkt  rond  het  feit  dat  ze  in  begeleiding  zijn  in  de  bijzondere jeugdbijstand. De stigmatiserende praktijken vonden minder plaats rond het druggebruik  van de jongeren. In het algemeen kan dus gesteld worden dat er een groter stigma heerst rond de  jongeren hun verblijf in een voorziening dan rond het feit dat ze drugs gebruiken.     Met dit onderzoek werd een aanzet gegeven voor het verder in kaart brengen van de prevalentie van  middelengebruik  bij  jongeren  in  begeleiding  in  de  bijzondere  jeugdbijstand  en  het  mogelijk  stigma  dat rond beide heerst. Er is nood aan verder onderzoek op grootschalig niveau. Hierdoor kan er beter  worden ingespeeld op de noden van de jongeren. Daarnaast kunnen er mogelijk methoden worden  ontwikkeld  om  stigmatiserende  effecten  tegen  te  gaan.  Stigmatisering  kan  immers  een  negatief  effect hebben op de ontwikkeling van een jongere.  Met deze bevindingen is het absoluut noodzakelijk dat er verder onderzoek komt.       

 

 

59   

 

 

   

VIII. BIBLIOGRAFIE    Aarons,  G.,  Hazen,  A.,  Leslie,  L.,  Hough,  R.,  Monn,  A.,  Connelly,  C.,  et  al.  (2008).  Substance  involvement  among  youths  in  child  welfare:  The  role  of  common  and    unique  risk  factors. American Journal of Orthopsychiatry, 78 (3), 340‐349.  Aarons,  G.  A.,  Brown,  S.  A.,  Hough,  R.  L.,  Garland,  A.  E.,  &  Wood,  P.  A.  (2001).  Prevalence  of  adolescent substance use disorders across five sectors of care. Journal of the American  Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 40(4), 419‐426.  Adlaf,  E.  M.,  Hamilton,  H.  A.,  Wu,  F.,  &  Noh,  S.  (2009).  Adolescent  stigma  towards  drug  addiction: Effects of age and drug use behaviour. Addictive Behaviors, 34(4), 360‐364.  Adlaf,  E.  M.,  &  Paglia‐Boak,  A.  (2007).  Drug  use  among  Ontario  students:  1977‐2007.  CAMH  research document series no. 21(21).  Ahern, J., Stuber, J., & Galea, S. (2007). Stigma, discrimination and the health of illicit drug users.  Drug and Alcohol Dependence, 88(2‐3), 188‐196.  Alcoholhulp  (2007‐2008).  Jongeren  en  alcohol.  Afgehaald  van  Internet  op  2  februari  2010:  http://www.alcoholhulp.be/jongeren‐en‐alcohol.html  Aliaga,  M.,  &  Gunderson,  B.  (2002).  Interactive  statistics.  In  D.  Muijs  (Ed.),  Doing  quantitative  research in education with SPSS: SAGE publications.  Andries,  C.  (2005).  Middelengebruik  bij  adolescenten:  Hoe  (on)gewoon?  Een  ontwikkelingspsychologische benadering. 3‐16  Ansoms, S. (1993). Oude en nieuwe drugs: Leuven: Davidsfonds.  Bachrach, L. L. (1976). Deinstitutionalization: An Analytical Review and Sociological Perspective.:  Rockville, Md, National Institute of Mental Health.  Bachrach,  L.  L.  (1987).  Deinstitutionalization  in  the  United  States:  promises  and  prospects:  San  Francisco, Jossey‐Bass.  Baeten, I., & Rosier, J. (2002). Alcohol en druggebruik in de bijzondere jeugdzorg. Vragen over  aanpak  en  begeleiding  anno  2002:  Brussel:  Vereniging  voor  Alcohol‐  en  andere  Drugproblemen.  Becker, H. A. (1974). Sociale methodologie.: Boom: Meppel.  Becker, H. S. (1963). Outsiders: Free Press.  Bergsma,  M.  (2003).  Betrouwbaarheid  en  validiteit  van  kwalitatief  georiënteerde  operational  audits.  Methoden  en  technieken  die  de  betrouwbaarheid  en  validiteit  van  kwalitatief  georiënteerde audits waarborgen. : Den Haag.  Bernaert,  I.,  &  Kinable,  H.  (2003).  Over  jongeren  en  middelengebruik:  de  cijfers  ontcijferd.  Krijtlijnen voor preventie in het onderwijs. VADberichten, 4, 7‐8.  Biederman, J., Wilens, T., Mick, E., Faraone, S. V., Weber, W., Curtis, S., et al. (1997). Is ADHD a  risk  factor  for  psychoactive  substance  use  disorders?  Findings  from  a  four‐year  prospective  follow‐up  study.  Journal  of  the  American  Academy  of  Child  and  Adolescent  Psychiatry, 36(1), 21‐29.  Bleeker,  H.,  &  Mulderij,  K.  J.  (1982).  Kinderen  wonen  ook.  Suggesties  ter  verbetering  van  een  kindvergeten woonomgeving.: Deventer, Van Loghum ‐Slaterus   Blinder,  B.  J.,  Cumella,  E.  J.,  &  Sanathara,  V.  A.  (2006).  Psychiatric  comorbidities  of  female  inpatients with eating disorders. Psychosomatic Medicine, 68, 454‐462.  Bodgan, R. C., & Biklen, S. K. (1998). Qualitative research for education: an introduction to theory  and methods: Boston (Mass.): Allyn & Bacon.  Boelema,  S.,  Ter  Bogt,  T.,  Van  den  Eijnden,  R.,  &  Verdurmen,  J.  (2009).  Fysieke,  functionele  en  gedragsmatige  effecten  van  alcoholgebruik  op  de  ontwikkeling  van  1618  jarigen.:  Utrecht: Trimbos Instituut.  Bogaerts, J., Caluwé, N., & De Nauw, A. (2005). Jongeren en drugs.: Antwerpen: Intersentia.  Bogdan, R. C., & Biklen, S. K. (1998). Qualitative research in education. An introduction in theory  and methods.: Massachussets: Allyn and Bacon. 

 

 

60   

 

  

VIII. BIBLIOGRAFIE 

Brennan, A., Marshall‐Lucette, S., Ayers, S., & Ahmed, H. (2007). Qualitative exploration of the  Couvade  syndrome  in  expectant  fathers.  Journal  of  reproductive  and  infant  psychology  25 (1), 18‐39.  Broekaert,  E.,  &  Van  Hove,  G.  (2005).  Handboek  Bijzondere  Orthopedagogiek:  Antwerpen‐ Apeldoorn: Garant.  Brook,  J.  S.,  Whiteman,  M.,  Finch,  S.  J.,  &  Cohen,  P.  (1996).  Young  adult  drug  use  and  delinquency: Childhood antecedents and adolescent mediators. Journal of the American  Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 35(12), 1584‐1592.  Bruininks, R. H., Kudla, M. J., Hauber, F. A., Hill, B. K., & Wieck, C. A. (1981). Recent growth and  status  of  community  residential  alternatives.  In  R.  H.  Bruininks,  C.  E.  Meyers,  B.  B.  Sigford  &  K.  C.  Lakin  (Eds.),  Deinstitutionalization  and  community  adjustment  of  mentally retarded people (pp. 14‐27): Washington, DC: American Association on Mental  Deficiency.  Bukstein,  O.  G.  (2001).  Comorbidity  and  adolescent  substance  abuse.  In  T.  W.  Estroff  (Ed.),  Manual of adolescent substance abuse treatment (pp. 69‐89): Washington, DC: American  Psychiatric Publishing.  CAM (2008). Risicoschatting cannabis 2008: Bilthoven.  Chapin,  R.,  Nelson‐Becker,  H.,  &  MacMillan,  K.  (2006).  Strenghts  based  and  solution  focused  approaches  to  practice  with  older  adults.  In  B.  Berkman  &  S.  D'Ambruso  (Eds.):  New  York: Oxford University Press.  Chassin,  L.,  &  Ritter,  J.  (2001).  Vulnerability  to  substance  use  disorders  in  childhood  and  adolescence. : Guilford Press: New York.  Clark,  D.  B.,  Lesnick,  L.,  &  Hegedus,  A.  M.  (1997).  Traumas  and  other  adverse  life  events  in  adolescents  with  alcohol  abuse  and  dependence.  Journal  of  the  American  Academy  of  Child and Adolescent Psychiatry, 36(12), 1744‐1751.  Corrigan, P. W. (2004). Target‐specific stigma change: A strategy for impacting mental illness  stigma. Psychiatric Rehabilitation Journal, 28, 113‐121.  Corrigan, P. W., Green, A., Lundin, R., Kubiak, M. A., & Penn, D. L. (2001). Familiarity with and  social  distance  from  people  who  have  serious  mental  illness.  Psychiatric  Services,  52,  953‐958.  Corrigan, P. W., Markowitz, F. E., Watson, A., Rowan, D., & Kubiak, M. A. (2003). An attribution  model of public discrimination towards persons  with  mental  illness. Journal  of  Health  and Social Behavior, 44, 162‐179.  Crisp, A. H., Gelder, M. G., Rix, S., Meltzer, H. I., & Rowlands, O. J. (2000). Stigmatization of people  with mental illnesses. British Journal of Psychiatry, 177, 4‐7.  Crowley,  T.  J.,  Mikulich,  S.  K.,  MacDonald,  M.,  Young,  S.  E.,  &  Zerbe,  G.  O.  (1998).  Substance‐ dependent, conduct‐disordered adolescent males: severity of diagnosis predicts 2‐year  outcome. Drug and Alcohol Dependence, 49(3), 225‐237.  Curran, H. V., & K., R. (2006). Eating attitudes, weight concerns and beliefs about drug effects in  women who use ecstasy. Journal of Psychopharmacology, 20, 425‐431.  Davidson‐Arad,  B.,  &  Golan,  M.  (2007).  Victimization  of  Juveniles  in  Out‐of‐Home  Placement:  Juvenile Correctional Facilities. . British journal of social work 37 (6), 1007‐1025.  De Bellis, M., Clark, D., Beers, S., Soloff, P., Boring, A., Hal, J., et al. (2000). Hippocampal volume  in adolescent‐onset alcohol use disorders. American Journal of Psychiatry, 157, 737‐744.  De Cirkel (1996). Uit het huis, uit het hart? Innerlijke wortels van de armoede. Krachtlijnen voor  een solidariserende armoedebestrijding. : Antwerpen, de cirkel vzw   De Ridder, H. (2006). Jongeren, ouders en drugs: Apeldoorn: Garant.  De Ridder, H., Willekens, M., Block, S., & De Sager, F. (1995). Druggebruik: Yves Van De Vloet.  Vast Secretariaat voor het Preventiebeleid.  Decorte, T., Muys, M., & Slock, S. (2003). Cannabis in Vlaanderen. Patronen van cannabisgebruik  bij ervaren gebruikers.: Leuven: Acco.  Depandelaere,  M.  (2005‐2006).  Middelengebruik  in  de  bijzondere  jeugdbijstand:  taboe  of  discussiepunt?  Een  verkennend  onderzoek  naar  het  drugbeleid  in  begeleidingstehuizen.,  Universiteit Gent, Gent.  61  

 

  


Disney, E. R., Elkins, I. J., McGue, M., & Iacono, W. J. (1999). Effects of ADHD, conduct disorder,  and gender on substance use and abuse in adolescence. American Journal of Psychiatry,  156(10), 1515‐1521.  Dobbs, D., Eckert, J. K. E., Rubinstein, B., Keimig, L., Clark, L., Frankowski, A. C., et al. (2008). An  ethnographic  study  of  stigma  and  ageism  in  residential  care  or  assisted  living.  Gerontologist, 48(4), 517‐526.  Dovidio,  J.  F.,  Major,  B.,  &  Crocker,  J.  (2000).  Stigma:  Introduction  and  overview.  In  T.F.Heatherton  &  R.  E.  Kleck  (Eds.)  The  social  psychology  of  stigma  (pp.  1‐28):  New  York,NY,US: Guilford Press.  Drummond, A. (1996). Research methods for therapists.: London: Uigeverij Chapman & Hall.  Edmonds, K., Sumnall, H., McVeigh, J., & Bellis, M. A. (2005). Drug prevention among vulnerable  young people.,   Eggermont,  M.  L.  (1991).  ‘Ze  weten  niet  wat  diegene  voelt…  dáár  moeten  ze  naar  vragen!...’  Belevingsonderzoek bij vso‐zmok leerlingen. Tijdschrift voor orthopedagogiek, 30, 377‐ 388.  Elkins,  I.  J.,  Mcgue,  M.,  &  Iacono,  W.  G.  (2007).  Prospective  effects  of  attention‐ deficit/hyperactivity  disorder,  conduct  disorder,  and  sex  on  adolescent  substance  use  and abuse. Archives of General Psychiatry, 64(10), 1145‐1152.  Elling‐de Boer, A. (1991). Alcohol en drugs binnen de perken van de jeugdhulpverlening: verslag  van een studiedag over alcohol, drugs, gokken en jeugdhulpverlening.: Utrecht: NIAD.  EMCDDA  (2009).  Annual  Report:  the  state  of  the  drugs  problem  in  Europe.  Afgehaald  van  Internet  op  13  februari  2010:  http://www.emcdda.europa.eu/publications/annual‐ report/2009  Emck, C., Schothorst, P. F., & Van Engeland, H. (2001). Psychosen bij jeugdigen. Tijdschrift voor  psychiatrie, 43 (11), 757‐765.  Emerson,  E.,  &  Hatton,  C.  (1994).  Moving  out  :  The  impact  of  relocation  from  hospital  to  community  on  thequality  of  life  of  people  with  learning  disabilities.:  London:  Her  Majesty's Stationery Office.  European  Intellectual  Disability  Research  Network  (2003).  Intellectual  disability  in  Europe:  Working papers.: Canterbury: Tizard Centre.  Everaert,  H.,  &  van  Peet,  A.  (2006).  Kwalitatief  en  kwantitatief  onderzoek.  Kenniskring  Gedragsproblemen in de Onderwijspraktijk., KGpublicatie nr. 11, 1‐50.  Fakhoury,  W.,  &  Priebe,  S.  (2002).  The  process  of  deinstitutionalization:  an  international  overview. Current Opinion in Psychiatry, 15(2), 187‐192.  Farina, A., Allen, J. G., Bridid, B., & Saul, B. (1968). The role of the stigmatized person in affecting  social relationships. Journal of Personality, 36, 169‐182.  Farina,  A.,  D.,  G.,  Boudreau,  L.  A.,  Allen,  J.  G.,  &  Sherman,  M.  (1971).  Mental  illness  and  the  impact of believing others know about it. Journal of abnormal psychology, 77, 1‐5.  Fayne, M., & Hien, D. (1993). Adolescent dual diagnosis. In J. Solomon & S. Zimberg (Eds.), Dual  diagnosis: evaluation, treatment, training and program development (pp. 215‐235): New  York: Plenum.  Fergusson, D. M., Horwood, L. J., & Ridder, E. M. (2007). Conduct and attentional problems in  childhood and adolescence and later substance use, abuse and dependence: Results of a  25‐year longitudinal study. Drug and Alcohol Dependence, 88, S14‐S26.  Fitzgerald, J. L., McDonald, K., & Klugman, M. (2004). Unspoken but everpresent. Hepatitis C in a  regional setting.: Melbourne: University of Melbourne.  Flory,  K.,  Milich,  R.,  Lynam,  D.  R.,  Leukefeld,  C.,  &  Clayton,  R.  (2003).  Relation  between  childhood disruptive behavior disorders and substance use and dependence symptoms  in  young  adulthood:  Individuals  with  symptoms  of  attention‐deficit/hyperactivity  disorder  and  conduct  disorder  are  uniquely  at  risk.  Psychology  of  Addictive  Behaviors,  17(2), 151‐158.  Geerts, G., & Den Boon, C. A. (1999). Groot woordenboek der Nederlandse taal. (Vol. Dertiende  uitgave): Utrecht: Van Dale Lexicografie. 

62  

 

  


Geets,  J.,  Vanderwaeren,  E.,  &  Timmerman,  C.  (2001).  Integrale  jeugdzorg  voor  jongeren  uit  etnischculturele  minderheidsgroepen  met  bijzondere  aandacht  voor  buitenlandse  niet begeleide minderjarigen. : Antwerpen, UFSIA ‐ OASeS   Geirnaert, M., & Lambrechts, M. C. (2004). Alcohol en druggebruik. Preventie en hulpverlening:  Kluwer Mechelen.  Gezondheidsraad (2000). Diagnostiek en behandeling van ADHD: Den Haag: Gezondheidsraad.  Goffman,  E.  (1963).  Stigma  :  notes  on  the  management  of  spoiled  identity.:  Englewood  Cliffs  (N.J.): Prentice‐Hall.  Goldstein, A. (2001). Addiction: from biology to drug policy: Oxford University Press, Inc.  Gress, J. R., & Boss, M. S. (1996). Substance abuse differences among students receiving special  education school services. Child Psychiatry and Human Development, 26(4), 235‐246.  Grietens,  H.,  Mercken,  I.,  Vanderfaeillie,  J.,  &  Loots,  G.  (2007).  Initiatie  van  effect  en  effectiviteitsmeting  van  het  private  hulpaanbod  binnen  de  bijzondere  jeugdzorg.  .  Eindrapport  van  een  onderzoek  in  opdracht  van  de  Vlaams  Minister  voor  Welzijn,  Volksgezondheid en Gezin.  Grietens,  H.,  Vanderfaeillie,  J.,  &  Hellinckx,  W.  (2005).  Handboek  orthopedagogische  hulpverlening. Deel 2. Nieuwe ontwikkelingen in het zorgveld.: Leuven/Voorburg: Acco.  Groger,  L.  (1995).  Health  trajectories  and  long  term  care  choices:  What  stories  told  by  informants can tell us. In M. D. Versperi & N. Henderson (Eds.). The culture of long term  care: Nursing home ethnography., 55‐70.  Groos, G. A. S. K. V. (2001). Beknopte handleiding bij de diagnostische criteria van de DSM IV TR:  Harcourt.  Hellinckx,  W.,  Grietens,  H.,  &  Geeraert,  L.  (2001).  Huidige  en  toekomstige  ontwikkelingen  binnen de bijzondere jeugdbijstand.  . In F. De Fever, Hellinckx, W. & Grietens, H. (Ed.),  Handboek  Jeugdhulpverlening:  een  orthopedagogisch  perspectief.  (pp.  337‐373):  Leuven/Leusden: Acco.  Hellinckx,  W.,  &  Van  den  Bruel,  B.  (1993).  Hoofdstuk  3:  De  Bijzondere  Jeugdbijstand.  In  E.  Broekaert,  F.  De  Fever  &  W.  Hellinckx  (Eds.),  Orthopedagogische  werkvelden  in  kaart:  Vlaanderen (pp. 115‐172): Leuven/Apeldoorn: Garant.  Herek,  G.  M.,  &  Capitanio,  J.  P.  (1998).  Symbolic  prejudice  or  fear  of  infection?  A  functional  analysis  of  AIDS‐related  stigma  among  heterosexual  adults.  Basic  and  Applied  Social  Psychology, 20(3), 230‐241.  Herek, G. M., Widaman, K. F., & Capitanio, J. P. (2005). When sex equals AIDS: Symbolic stigma  and  heterosexual  adults'  inaccurate  beliefs  about  sexual  transmission  of  AIDS.  Social  Problems, 52(1), 15‐37.  Hibell, B., Guttormsson, U., Ahlström, S., Balakireva, O., Bjarnason, T., Kokkevi, A., et al. (2009).  The 2007 ESPAD Report: Substance Use Among Students in 35 European Countries.  Höfler, M., Lieb, R., Perkonigg, A., Schuster, P., Sonntag, H., & Wittchen, H.‐U. (1999). Covariates  of  cannabis  use  progression  in  a  representative  population  sample  of  adolescents:  a  prospective  examination  of  vulnerability  and  risk  factors.  Addiction,  94  (11),  1679‐ 1694.  Hollar,  D.,  &  Moore,  D.  (2004).  Relationship  of  substance  use  by  students  with  disabilities  to  long  term  educational,  employment,  and  social  outcomes.  Substance  Use  &  Misuse,  39(6), 931‐962.  Hutjes,  J.  M.,  &  Van  Buuren,  J.  A.  (1992).  De  gevalsstudie:  strategie  van  kwalitatief  onderzoek.:  Boom: Meppel.  Janssens, F. J. G. (1985). Betrouwbaarheid en validiteit in interpretatief onderzoek. Pedagogisch  tijdschrift, 10, 149‐161.  Kaminer, Y. (1994). Adolescent Substance Abuse. A Comprehensive Guide to Theory and Practice  (1 ed.): Springer‐Verlag New York, LLC.  Kandel,  D.  B.,  Johnson,  J.  G.,  Bird,  H.  R.,  Weissman,  M.  M.,  Goodman,  S.  H.,  Lahey,  B.  B.,  et  al.  (1999).  Psychiatric  comorbidity  among  adolescents  with  substance  use  disorders:  Findings from the MECA study. Journal of the American Academy of Child and Adolescent  Psychiatry, 38(6), 693‐699.  63  

 

  


Katz,  J.  L.  (1990).  Eating  disorders:  a  primer  for  the  substance  abuse  specialist:  I.  Clinical  features. Journal of Substance Abuse Treatment, 7, 143‐149.  Kelchtermans, G. (1999). Kwalitatieve methoden in onderwijskundig onderzoek: internationale  ontwikkelingen  in  de  situatie  in  Vlaanderen.  .  In  P.  Levering  (Ed.),  Opvoeding  en  onderwijs leren zien. Een inleiding in interpretatief onderzoek. (pp. 66‐83): Amsterdam:  Boom.  Kim, S., Larson, S. A., & Lakin, K. C. (2001). Behavioural outcomes of deinstitutionalisation for  people with intellectual disability: A review of US studies conducted between 1980 and  1999. Journal of Intellectual & Developmental Disability, 26, 35‐50.  Kinable, H. (2009). Bevraging van Vlaamse leerlingen in het kader van een Drugbeleid Op School,  Syntheserapport  schooljaar  20072008:  Brussel:  Vereninging  voor  Alcohol‐  en  andere  Drugproblemen (VAD).  Kinet,  M.  (2006).  Zuchtigheid  en  afhankelijkheid  in  hun  relatie  met  middelengebruik.:  Antwerpen/Apeldoorn: Garant.  Kleinman, A., & Hall‐Clifford, R. (2009). Stigma: a social, cultural and moral process. Journal of  Epidemiology and Community Health, 63(6), 418‐419.  Kuchartz, U. (1998). Scientific Text Analysis for the Social Sciences.: User's guide.  Kugel,  R.  B.,  &  Wolfensberger,  W.  (1969).  Changing  patterns  in  residential  services  for  the  mentally retarded.: Washington, DC: President’s Committee on Mental Retardation.  Kuther,  T.  L.  (2000).  Moral  reasoning,  perceived  competence,  and  adolescent  engagement  in  risky activity. Journal of Adolescence, 23 (5), 599‐604.  Lambrecht,  P.,  Andries,  C.,  De  Bock,  M.,  &  Wydoodt,  J.  P.  (1996).  Middelengebruik  in  de  hoofdstad. De hoofdstad van middelengebruik? : Imschoot, Gent.  Link,  B.  G.,  Cullen,  F.  T.,  Struening,  E.,  Shrout,  P.  E.,  &  Dohrenwend,  B.  P.  (1989).  A  modified  labeling  theory  approach  to  mental  disorders:  an  empirical  assessment.  American  Sociological Review, 54, 400‐423.  Link, B. G., & Phelan, J. C. (2001). Conceptualizing stigma. Annual review of Sociology, 27, 363‐ 385.  Link,  B.  G.,  Struening,  E.  L.,  Rahav,  M.,  Phelan,  J.  C.,  &  Nuttbrock,  L.  (1997).  On  stigma  and  its  consequences:  Evidence  from  a  longitudinal  study  of  men  with  dual  diagnoses  of  mental illness  and substance abuse. Journal  of  Health  and  Social  Behavior,  38(2), 177‐ 190.  Link,  B.  G.,  Yang,  L.  H.,  Phelan,  J.  C.,  &  Collins,  P.  Y.  (2004).  Measuring  mental  illness  stigma.  Schizophrenia Bulletin, 30(3), 511‐541.  Lipschitz, D. S., Rasmusson, A. M., Anyan, W., Gueorguieva, R., Billingslea, E. M., Cromwell, P. F.,  et al. (2003). Posttraumatic stress disorder and substance use in inner‐city adolescent  girls. Journal of Nervous and Mental Disease, 191(11), 714‐721.  Lloyd,  C.  (1998).  Risk  factors  for  problem  drug  use:  identifying  vulnerable  groups.  Drugs:   Education, Prevention & Policy, 5 (3), 217‐232.  Lombaert,  G.  (2005).  Risico‐  en  protectieve  factoren  in  verband  met  middelengebruik.  Onderzoek  bij  14‐  tot  18‐jarige  scholieren  in  de  provincies  West‐Vlaanderen,  Oost‐ Vlaanderen en Zeeland.   Lucassen, P. L.  B. J., &  olde Hartman, T.  C.  (2007). Kwalitatief onderzoek.  Praktische methoden  voor de medische praktijk.: Bohn Stafleu van Loghum.  Lundin, R. (1998). Living with mental illness: A personal experience. Cognitive and Behavioral  Practice, 5.  Lynskey,  M.  T.,  &  Fergusson,  D.  M.  (1995).  Childhood  Conduct  Problems,  Attention‐Deficit  Behaviors,  and  Adolescent  Alcohol,  Tobacco,  and  Illicit  Drug‐Use.  Journal  of  Abnormal  Child Psychology, 23(3), 281‐302.  Lynskey,  M.  T.,  &  Hall,  W.  (2001).  Attention  Deficit  Hyperactivity  Disorder  and  substance  use  disorders: is there a causal link? Addiction, 96(6), 815‐822.  Markowitz,  F.  E.  (1998).  The  effects  of  stigma  on  the  psychological  well‐being  and  life  satisfaction  of  persons  with  mental  illness.  Journal  of  Health  and  Social  Behavior,  39,  335‐347.  64  

 

  


Maso, I., & Smaling, A. (1998). Kwalitatief onderzoek: praktijk en theorie: Amsterdam: Boom.  Matthys,  F.  (2008).  Definities  drugs  en  druggebruik.  Afgehaald  van  Internet  op  13  februari  2010:  http://www.druglijn.be/info_drugs/omgaan_druggebruik/druggebruik_en_drugproble men/index.html  Mead,  D.  E.,  &  Campbell,  S.  S.  (1972).  Decision‐Making  and  Interaction  by  Families  with  and  without a Drug‐Abusing Child. Family Process, 11(4), 487‐498.  Meerdink, J. (1999). Weet u waarom ik hier ben? Kinderen en jongeren over de kwaliteit van het  primair proces van de (semi)residentiële hulpverlening.: Utrecht: Uitgeverij SWP.  Meyrick,  J.  (2006).  What  is  good  qualitative  research?  A  first  step  towards  a  comprehensive  approach to judging rigour/quality. . Journal of Health Psychology 11 (5), 799‐808.  Miklowitz,  D.  J.  (2002).  Hulpgids  bipolaire  stoornis.  Alles  wat  jij  en  je  omgeving  moeten  weten  over manischdepressiviteit: New York: The Guilford Press.  Molina, B. S. G., Bukstein, O. G., & Lynch, K. G. (2002). Attention‐deficit/hyperactivity disorder  and  conduct  disorder  symptomatology  in  adolescents  with  alcohol  use  disorder.  Psychology of Addictive Behaviors, 16(2), 161‐164.  Mortelmans, D. (2007). Handboek kwalitatieve onderzoeksmethoden: Leuven: Acco.  Moss,  H.  (2008).  Alcohol  and  adolescent  brain  development.  Alcoholism:  Clinical  and  experimental research, 32, 427‐429.  Muijs, D. (2004). Doing quantitative research in education with SPSS.: SAGE publications.  Muris,  P.,  &  Maas,  A.  (2004).  Strengths  and  Difficulties  as  Correlates  of  Attachment  Style  in  Institutionalized  and  Non‐Institutionalized  Children  with  Below‐Average  Intellectual  Abilities. Child Psychiatry and Human Development, 34 (4), 317‐328.  Neale,  J.,  Allen,  D.,  &  Coombes,  L.  (2005).  Qualitative  research  methods  within  the  addictions.  Addiction, 100 (11), 1584‐1593.  Neumark‐Sztainer,  D.,  Story,  M.,  Dixon,  L.,  &  Murray,  D.  (1998).  Adolescents  engaging  in  unhealthy  weight  control  behaviors:  Are  they  at  risk  for  other  health‐compromising  behaviors? merican Journal of Public Health., 88, 952‐955.  Neys, L., & Wouters, S. (2007). Jongeren in een OOOC en hun ouders over plaatsing en opvoeding:  een vergelijkend belevingsonderzoek., Universiteit Gent, Gent.  NIGZ‐Alcoholvoorlichting (2006). Alcohol in de opvoeding: NIGZ‐Alcoholvoorlichting.  OSBJ  (2010).  Over  de  Bijzondere  Jeugdzorg.  Afgehaald  van  Internet  op  5  maart  2010:  http://www.osbj.be/?action=onderdeel&onderdeel=32&titel=Over+de+Bijzondere+Je ugdzorg  Pacolet, J. (2003). Sociale kosten‐batenanalyse van alcoholgebruik en ‐misbruik in België. In M.  Geirnaert  &  M.  C.  Lambrechts  (Eds.),  Alcohol  en  druggebruik.  Preventie  en  hulpverlening.: Kluwer Mechelen.  Pagliaro,  A.  M.,  &  Pagliaro,  L.  A.  (1996).  Dual  diagnosis  among  adolescents.  In  A.  M.  e.  P.  Pagliaro,  L.A.  (Ed.),  Substance  Use  among  Children  and  Adolescents.  Its  Nature,  Extent,  and Effects from Conception to Adulthood.: New York: John Wiley & Sons.  Palmer, R., Young, S., Hopfer, C., Corley, R., Stallings, M., Crowly, T., et al. (2009). Developmental  epidemiology of drug use and abuse in adolescence and young adulthood: evidence of  generalized risk. Drug and Alcohol Dependence, 102, 78‐87.  Peeters, J. (1995). Moeilijke adolescenten: Leuven‐Apeldoorn: Garant.  Perlick,  D.  A.,  Rosenheck,  R.,  Clarkin,  J.,  Sirey,  J.,  Salahi,  J.,  Struening,  E.,  et  al.  (2001).  Adverse  effects  of  perceived  stigma  on  social  adaptation  of  persons  diagnosed  with  bipolar  affective disorder. Psychiatric Services 2001, 52(12), 1627‐1632.  Plant,  M.,  &  Plant,  M.  (1992).  RiskTakers:  alcohol,  drugs,  sex  and  youth.:  London:  Tavistock/Routledge.  Pomery,  E.,  Gibbons,  F.,  Gerrard,  M.,  Cleveland,  M.,  Wills,  T.,  &  Brody,  G.  (2005).  Families  and  risks:  prospective  analyses  of  familial  and  social  influences  on  adolescent  substance  use. Journal of Family Psychiology, 19 (4), 560‐570.  Quinn Patton, M. (2002). Qualitative research & evaluation methods.: Sage Publications, Inc. 

65  

 

  


Reilly, D. M. (1979). Family factors in the etiology and treatment of youthful drug abuse. Family  Therapy, 11, 149‐171.  Reuling, A. (1986). Methodologieën. Een inleiding in onderzoeksstrategieën.: Baarn: H. Nelissen.  Rhodes, T., Lilly, R., Fernández, C., Giorgino, E., Kemmesis, U., Ossebaard, H., et al. (2003). Risk  factors  associated  with  drug  use:  the  importance  of  ‘risk  environment’.  Drugs:  education, prevention and policy, 10 (4), 303‐329.  Rijkeboer, J. (1983). Kwalitatief onderzoek: een inventarisatie. In J. E. Rink & J. Rijkeboer (Eds.),  Bruikbaar  onderzoek  in  de  hulpverlening.  De  ontwikkeling  van  praktijktheorie.:  Groningen: Wolters‐Noordhoff.  Ripple,  C.  H.,  &  Luthar,  S.  S.  (1996).  Familial  factors  in  illicit  drug  abuse:  An  interdisciplinary  perspective. American Journal of Drug and Alcohol Abuse, 22(2), 147‐172.  Robbins, L. N., & Price, R. K. (1991). Adult disorders predicted by childhood conduct problems:  results from the NIMH Epidemiologic Catchment Area Project. Psychiatry, 54, 116‐132.  Robins, L. N., & McEvoy, L. (1990). Conduct problems as predictors of substance abuse. In L. N.  Robins & M. Rutter (Eds.), Straight and Devious Pathways from Childhood to Adulthood  (pp. 182‐204): Cambridge, England: Cambridge University Press.  Room,  R.  (1996).  Patterns  of  family  responses  to  alcohol  and  tobacco  problems.  Drug  and  Alcohol Review, 15(2), 171‐181.  Room, R. (2005). Stigma, social inequality and alcohol and drug use. Drug and Alcohol Review,  24(2), 143‐155.  Room, R., Rehm, J., Trotter, R. I., Paglia, A., & Üstün, T. B. (2001). Cross‐cultural views on stigma,  valuation,  parity  and  societal  values  towards  disability.  In  Üstün  TB,  Chatterji  S,  Bickenbach JE et al., eds. Disability and culture: universalism and diversity., 247‐291.  Roose, R. (2006). De bijzondere jeugdzorg als opvoeder. Een sociaalpedagogische analyse van de  bijzondere jeugdzorg in Vlaanderen. Universiteit Gent, Gent.  Rosenfield,  S.  (1997).  Labeling  mental  illness:  the  effects  of  received  services  and  perceived  stigma on life satisfaction. American Sociological Review, 62, 660‐672.  Rosiers,  J.  (2004).  Dossier  ADHD  en  middelengebruik:  Frieda  Matthys,  Vanderlindenstraat  15,  1030 Brussel.  Sareen, J., Chartier, M., Paulus, M. P., & Stein, M. B. (2006). Illicit drug use and anxiety disorders:  Findings from two community surveys. Psychiatry Research, 142(1), 11‐17.  Sayce,  L.  (1998).  Stigma,  discrimination  and  social  exclusion:  What's  in  a  word?  Journal  of  Mental Health, 7, 331‐343.  Scheff,  T.  J.  (1966).  Being  mentally  ill.  A  sociological  theory:  Chicago:  Aldine  Publishing  Company.  Scheid,  T.  L.  (2005).  Stigma  as  a  barrier  to  employment:  Mental  disability  and  the  Americans  with Disabilities Act. International Journal of Law and Psychiatry, 28, 670‐690.  Schuyten, G. (2005). Modellen van empirisch onderzoek I.  Silberg,  J.,  Rutter,  M.,  D'onofrio,  B.,  &  Eaves,  L.  (2003).  Genetic  and  environmental  factors  in  adolescent substance abuse. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 44, 12.  Simmonds,  L.,  &  Coomber,  R.  (2009).  Injecting  drug  users:  A  stigmatised  and  stigmatising  population. International Journal of Drug Policy, 20(2), 121‐130.  Smit, F., Bolier, L., & Cuijpers, P. (2003). Cannabisgebruik waarschijnlijk oorzakelijke factor bij  het ontstaan van latere schizofrenie. Nederlands tijdschrift geneeskunde, 147(44), 2178‐ 2183.  Soetewey,  L.,  &  Segers,  A.  (2006).  101  jongeren  in  de  voorzieningen  van  de  bijzondere  jeugdbijstand aan het woord. Tijdschrift voor Welzijnswerk 30 (276), 33‐38.  Solhkhah,  R.,  &  Armentano,  M.  (2002).  Adolescent  substance  abuse  and  psychiatric  comorbidity. In D. T. Marsh (Ed.), Handbook of serious emotional disturbance in children  and adolescents. (pp. 304‐319): New York: Wiley.  Soyez,  V.  (2005).  Onderzoeksprotocol:  Validiteits  en  betrouwbaarheidsstudie  van  de  Vlaamse  aanpassing van de ADAD.: Gent: Universiteit Gent, Vakgroep Orthopedagogiek. 

66  

 

  


Špidla,  V.  (2009).  Report  of  the  Ad  Hoc  Expert  Group  on  the  Transition  from  Institutional  to  Communitybased  Care:  European  Commission:  Directorate‐General  for  Employment,  Social Affairs and Equal Opportunities.  Spooner,  C.  (1999).  Causes  and  correlates  of  adolescent  drug  abuse  and  implications  for  treatment. Drug and Alcohol Review, 18, 453‐475.  Ste‐Marie,  C.,  Gupta,  R.,  &  Derevensky,  J.  L.  (2006).  Anxiety  and  social  stress  related  to  adolescent  gambling  behavior  and  substance  use.  Journal  of  Child  &  Adolescent  Substance Abuse, 15(4), 55‐74.  Struyf, E. (2000). Evalueren: een leerkans voor leraren en leerlingen. Over de evaluatiepraktijk in  de klas en het evaluatiebeleid op school.: Universitaire pers Leuven.  Swadi,  H.  (1999).  Individual  risk  factors  for  adolescent  substance  use.  Drug  and  Alcohol  Dependence, 55, 209‐224.  Swanborn, P. G. (1994). Methoden van sociaal wetenschappelijk onderzoek.: Meppel: Boom.  ter  Bogt,  T.,  van  Lieshout,  M.,  Doornwaard,  S.,  &  Eijkemans,  Y.  (2009).  Middelengebruik  en  voortijdig  schoolverlaten:  Twee  onderzoeken  naar  de  actuele  en  gepercipieerde  rol  van  alcohol en cannabis in relatie tot spijbelen, schoolprestaties, motivatie en uitval.: Utrecht:  Trimbos Instituut.  Trimbos‐instituut (2002). Wat zijn maatschappelijke gevolgen van alcoholmisbruik? Afgehaald  van  Internet  op  25  maart  2010:  http://www.alcoholinfo.nl/index.cfm?act=qena.antwoord&vraag=358  Trimbos‐instituut (2003). Minstens 1 op de tien verslaafden heeft ADHD. Persbericht Trimbos‐ Instituut 10 april 2003  Triplett,  R.,  &  Payne,  B.  (2004).  Problem  solving  as  reinforcement  in  adolescent  drug  use:  Implications for theory and policy. Journal of Criminal Justice, 32, 617‐630.  Truwant, P. (2006‐2007). Zelfbeeld bij druggebruikers. Kortrijk.  U.S. Departement of Health and Human Services (1999). Mental Health: A report of the Surgeon  General.  Uberg,  K.  A.,  Luo,  Q.,  Pilgrim,  C.,  &  Degirmencioglu,  S.  M.  (2003).  A  two‐stage  model  of  peer  influence  in  adolescent  substance  use:  individual  and  relationship  specific  differences   in susceptibility to influence. Addictive Behaviors, 28 (7), 43‐56.  van Dellen, P. (1987). Misdaad en straf in Nederland: Assen: Van Gorcum.  Van  den  Hove,  E.  (2008).  Druggebruik  in  Bijzondere  Jeugdbijstand:  nood  aan  samenwerking  tussen  voorzieningen  bijzondere  jeugdbijstand  en  drughulpverlening.  Tijdschrift  voor  Welzijnswerk, 32, 27‐32.  Van der Ploeg, J. D. (1975). Isolement, angst en agressie: Alphen aan den Rijn/Brussel, Samson.  van  der  Ploeg,  J.  D.  (2003).  Gedragsproblemen:  ontwikkelingen  en  risico's.:  Rotterdam:  Lemniscaat.  Van Hal, G., Vanden Bulcke, B., De Donder, E., Kongs, A., Annemans, L., Bollars, C., et al. (2007).  Op zoek naar roes. Weliswaar, 22, 20‐22.  Van  Reybrouck,  T.  (1995).  Een  drugbeleid  in  de  bijzondere  jeugdzorg:  preventie  of  pretentie?  :  Brussel: VAD, Afdeling Bijzondere Jeugdbijstand.  Vander Laenen, F. (2008). Drugpreventie bij kwetsbare groepen? Jongeren met een gedrags en  emotionele stoornis aan het woord. (Vol. 1): Boom: Juridische uitgevers.  Vanthuyne, T. (1999). Van mijn kant bekeken. Gesprekken met jongeren in voorzieningen voor  bijzondere jeugdbijstand. . Welwijs 10 (2), 21‐24.  Verdurmen,  J.,  Van  Dorsselaer,  S.,  Monshouwer,  K.,  Ter  Bogt,  T.,  &  Vollebergh,  W.  (2005).  Alcohol  use  and  mental  health:  Is  there  an  association  in  secondary  school  children?  Findings  from  the  Dutch  2001  School  Survey  on  Health  Behaviour  in  Schoolaged  Children (HBSC). Journal of Studies on Alcohol, 66, 605‐609.  Verhoeven,  N.  (2006).  Wat  is  onderzoek?  Praktijkboek  methoden  en  technieken  voor  het  hoger  beroepsonderwijs.: Uitgeverij Boom, Amsterdam.  Vettenburg, N., Bouverne‐De Bie, M., & Roose, R. (2003). Cursus Jeugdbescherming en bijzondere  jeugdbijstand.: Onuitgegeven tekst. 

67  

 

  


Vlaams  Parlement  (1990).  Artikel  2a  van  de  decreten  inzake  bijzondere  jeugdbijstand,  gecoördineerd  op  4  april  1990.  In  H.  Grietens,  J.  Vanderfaeillie  &  W.  Hellinckx  (Eds.),  Handboek  orthopedagogische  hulpverlening.  Deel  2.  Nieuwe  ontwikkelingen  in  het  zorgveld. (pp. 89): Leuven/Voorburg: Acco.  Wahl, O. F. (1999). Mental health consumers' experience of stigma. Schizophrenia Bulletin, 25,  467‐478.  Ward,  B.,  &  Snow,  P.  (2010).  Supporting  parents  to  reduce  the  misuse  of  alcohol  by  young  people. Drugs: education, prevention and policy, 1‐14.  Ward, J. (1998). Substance Use Among Young People 'Looked After' by Social Services. Drugs:  Education, Prevention and Policy, 5, 10.  Weiss, G., & Hechtman, L. T. (1986). Hyperactive children grown up: New York, Guilford.  Westermeyer,  J.,  Specker,  S.,  Neider,  J.,  &  Lingenfelter,  M.  A.  (1994).  Substance  abuse  and  associated  psychiatric  disorder  among  100  adolescents.  Journal  of  Addictive  Diseases,  13 (1), 67‐81.  Wiederman, M. W., & T., P. (1996). Substance use and impulsive behaviors among adolescents  with eating disorders. Addictive Behaviors, 21, 296‐272.  Wilson,  C.,  Sherritt,  L.,  Gates,  E.,  &  Knight,  J.  (2004).  Are  clinical  impressions  of  adolescent  substance use accurate? Pediatrics, 114 (5), e536‐e540.  Windle,  M.  (1993).  A  Retrospective  Measure  of  Childhood  Behavior  Problems  and  Its  Use  in  Predicting Adolescent Problem Behaviors. Journal of Studies on Alcohol, 54(4), 422‐431.  Windle,  M.  (2000).  Parental,  sibling,  and  peer  influences  on  adolescent  substance  use  and  alcohol problems. Applied Developmental Science., 4 (2), 98‐110.  Wright, E. R., Gronfein, W. P., & Owens, T. J. (2000). Deinstitutionalization, social rejection, and  the self‐esteem of former mental patients. Journal of Health and Social Behavior, 41, 68‐ 90.   

68  

 

 

   

IX. BIJLAGEN  3. Bijlage 1: Brief voor voorzieningen                                         

    uw kenmerk      contactpersoon  Veerle SOYEZ   

      ons kenmerk  onderzoek druggebruik    e‐mail  [email protected]   

      datum  Gent, september 2009    tel. en fax  T +32 9 264 63 65  F +32 9 264 64 91     

Geachte mevrouw, Geachte heer, De vakgroep orthopedagogiek van de Universiteit Gent voert reeds heel wat jaren onderzoek naar (behandeling van) problemen met middelenmisbruik. De laatste jaren is hierbij ook meer en meer de focus komen te liggen op minderjarigen. In dit kader zijn we recent gestart met een onderzoek naar de prevalentie van druggebruik bij jongeren die begeleid worden door een voorziening Jongerenwelzijn. Het onderzoek wordt gecoördineerd door Dr. Veerle Soyez; er is opvolging voorzien door een stuurgroep. Hierin zetelen een vertegenwoordiger van het OSBJ, een vertegenwoordiger van de VAD (Vereniging Alcohol en Andere Drugs), een vertegenwoordiger uit de laagdrempelige drughulpverlening (preventie en vroeghulp) en een academicus. De uitvoering van het onderzoek ligt hoofdzakelijk in handen van scriptiestudenten. Om de prevalentie goed in kaart te brengen is het van het grootste belang dat het onderzoek gebeurt bij een representatieve steekproef van alle jongeren die in begeleiding zijn. Uw voorziening (xxx) werd uitgeloot als één van de voorzieningen (cat. vermelden) waarbinnen we de data zouden willen verzamelen. Het onderzoek focust in de eerste plaats op de jongeren die in begeleiding zijn; daarnaast worden in een aantal gevallen ook gegevens verzameld bij de individueel begeleiders van de deelnemende jongeren. We lichten hieronder kort toe wat het onderzoek precies inhoudt; wij hopen u op die manier voldoende informatie te bezorgen. Welke gegevens worden er verzameld? (1) Aan de jongeren wordt gevraagd een vragenlijst in te vullen. Deze vragenlijst gaat over de soort drugs die zij gebruiken (of ooit gebruikt hebben) en de frequentie daarvan. Daarnaast worden ook vragen gesteld over de regels rond drugs(gebruik) die er zijn in de voorziening, motieven om al dan niet illegale drugs te gebruiken, verwachtte reacties van vrienden en ouders op het proberen of gebruik van cannabis en vertrouwensfiguren bij drugproblemen. In enkele gevallen zal ook gevraagd worden om gesprekken te voeren met een klein aantal jongeren. Dit zal vooraf duidelijk gecommuniceerd worden. (2) Aan de individueel begeleiders worden een aantal vragen gesteld om na te gaan in welke mate ze zicht hebben op het druggebruik van de jongeren van wie ze individueel begeleider zijn. Hiervoor vullen begeleiders een aantal vragen in die ook in de schriftelijke jongerenbevraging voorkomen (vragen met

 

 

69   

 

  

IX. BIJLAGEN 

betrekking tot prevalentie en frequentie van gebruik van de jongere). In tweede instantie wordt ook gevraagd een vragenlijst in te vullen over beïnvloedende factoren die de inschatting van een begeleider over het druggebruik bij jongeren mogelijk bepalen. Het betreft hier een gestructureerde vragenlijst, bestaande uit gesloten vragen en stellingen die gescoord worden op een 5-puntenschaal. Hierbij wordt de focus gelegd op elementen in de achtergrondsituatie van de begeleider, in de achtergrondsituatie van de jongeren en in de begeleidingsrelatie. Is deelname vrijwillig? Hoewel we er naar willen streven zoveel mogelijk jongeren te bevragen, worden jongeren uiteraard in geen enkel geval verplicht om aan het onderzoek deel te nemen. Aan de voorzieningen vragen we om de jongeren een eerste maal te informeren over het onderzoek en hen in de mate van het mogelijke te stimuleren om aan het onderzoek deel te nemen. Vervolgens zal de onderzoeker bij de start van de gegevensverzameling vragen een formulier geïnformeerde toestemming te tekenen. Omdat het onderzoek zich focust op minderjarigen, dienen ook de ouders ingelicht te worden. Zij krijgen (via de voorziening) een informatiebrief. Indien zij bezwaar hebben tegen deelname van hun kind aan het onderzoek, kunnen zij de voorziening hierover op de hoogte brengen (passieve geïnformeerde toestemming). Pas nadat de jongeren toestemming gegeven hebben om aan het onderzoek deel te nemen, worden de individueel begeleiders van deze jongeren aangesproken om eveneens in het onderzoek te stappen. Ook zij kiezen vrijwillig of ze al dan niet deelnemen en tekenen eerst een formulier geïnformeerde toestemming. Hoe verloopt de gegevensverzameling? We zijn er ons ten zeerste van bewust dat de groep jongeren die we in dit onderzoek willen betrekken, geneigd zijn tot wantrouwen ten overstaan van onderzoek. Om hieraan tegemoet te komen hebben we beslist prioriteit te leggen bij anonimiteit bij de data-verzameling. Een student-onderzoeker komt op een vooraf afgesproken moment naar de voorziening. Hij / zij zit samen met geïnteresseerde jongeren (in kleine groepjes); hierbij is bij voorkeur geen begeleider aanwezig. De onderzoeker licht de bedoeling van het onderzoek nog eens toe en overloopt het formulier geïnformeerde toestemming; de deelnemende jongeren krijgen een onderzoekscode toegewezen. De jongeren vullen vervolgens de vragenlijst in – dit duurt ongeveer een half uur; de jongeren moeten op geen enkele plaats hun naam, noch de naam van de voorziening vermelden. De onderzoeker blijft aanwezig en beantwoordt vragen of geeft toelichting bij onduidelijkheden. Wanneer de vragenlijst volledig ingevuld is, wordt deze in een enveloppe gestopt en dichtgeplakt. De onderzoeker noteert de onderzoekscode op de enveloppe. Om jongeren te stimuleren tot deelname aan het onderzoek, worden onder de jongeren bioscooptickets verloot (1 op 3 jongeren krijgt een bioscoopticket na invullen van de vragenlijst; dit gebeurt obv een loting). Gezien we er naar streven om voor elke deelnemende jongere ook een vragenlijst te laten invullen door de individueel begeleider van deze jongere, werken we hier electronisch. Begeleiders krijgen een uitnodiging per mail; bij deze mail zit een formulier geïnformeerde toestemming in attachment. In de mail staat een link naar een website; via deze website kan de vragenlijst vervolgens ingevuld worden. Wat gebeurt er met de gegevens? Alle verzamelde gegevens worden volledig anoniem (o.b.v. de onderzoekscode) verwerkt. Het streefdoel is om gegevens te verzamelen die zo representatief mogelijk zijn voor de doelgroep; daarom wordt een groot aantal voorzieningen aangeschreven. De resultaten worden naar de voorzieningen toe enkel globaal (over alle voorzieningen) teruggekoppeld. Dit impliceert dat er in geen enkel geval gegevens over individuele jongeren doorgegeven worden aan de begeleiders of aan ouders. De reden hiervoor is dat we de anonimiteit maximaal willen garanderen en op die manier hopen zo betrouwbaar mogelijke gegevens te verzamelen. Hoewel het onderzoek volledig onafhankelijk gebeurt, besteden we bijzondere aandacht aan de voorzieningen uit de bijzondere jeugdbijstand die betrokken zijn bij de regionale proefprojecten gesubsidieerd door de Vlaamse overheid (gepast aanbod inzake druggerelateerde problematiek in de bijzondere jeugdbijstand – doelstelling 15 van het Globaal plan).

70  

 

  

IX. BIJLAGEN 

We hopen met dit onderzoek in de eerste plaats (problemen met) het gebruik van middelen bij jongeren in begeleiding binnen de bijzondere jeugdbijstand in de juiste proportie in beeld te kunnen brengen. Bijkomende doelstelling is om ook overeenkomst tussen rapportage van jongeren en hun begeleiders te kunnen onderzoeken. We wensen te benadrukken dat het geenszins de bedoeling is om de jongeren in begeleiding in de bijzondere jeugdbijstand af te schilderen als ‘verslaafden’ met ernstige problemen op vlak van middelengebruik, noch de voorzieningen of begeleiders in een slecht daglicht dienaangaande te brengen. We vertrekken vanuit de visie dat gebruik van middelen bij jongeren een realiteit is en dat een juiste beeldvorming van deze realiteit kan bijdragen tot een meer expertise rond een gepast aanbod. We hopen dan ook van harte op uw medewerking te kunnen rekenen. Mocht u nog bijkomende vragen hebben, dan mag u uiteraard ten allen tijde contact opnemen. Met vriendelijke groeten,

Veerle Soyez

71  

 

  

IX. BIJLAGEN 

4.  Bijlage 2: Brief voor ouders 

VAKGROEP ORTHOPEDAGOGIEK VEERLE SOYEZ H. DUNANTLAAN 2, 9000 GENT : 09/264 63 64

ONDERZOEK DRUGGEBRUIK FORMULIER GEÏNFORMEERDE TOESTEMMING

  Gent, postdatum Beste ouder(s)/voogd, Aan de universiteit Gent loopt op dit moment een onderzoek waarin we willen nagaan of jongeren die in begeleiding zijn in een voorziening binnen de bijzondere jeugdzorg drugs gebruiken en hoeveel drugs ze gebruiken. De bedoeling van het onderzoek is om na te gaan of er binnen de sector van de bijzondere jeugdzorg (jongerenwelzijn) veel jongeren zijn die drugs gebruiken en of dit gebruik problematisch is. In de loop van (zijn/haar) verblijf in (naam voorziening + afdeling) zal (voornaam jongere) gevraagd worden om op vrijwillige basis deel te nemen aan dit onderzoek. Dit houdt in dat hij een vragenlijst zal invullen die de onderzoekers zicht geeft op de mate waarin (voornaam jongere) bepaalde drugs gebruikt en hoe vaak (hij/zij) die gebruikt. Het invullen van de vragenlijst duurt ongeveer 1 uur. (voornaam jongere) heeft het recht om op het even welk moment uit het onderzoek te stappen. De gegevens die verzameld worden, zullen gebruikt worden voor wetenschappelijk onderzoek, wat inhoudt dat ze strikt vertrouwelijk en geheel naamloos verwerkt en gerapporteerd zullen worden. Dit wil ook zeggen dat de verzamelde informatie die (voornaam jongere) in het kader van dit onderzoek geeft, in geen enkel geval doorgespeeld zal worden aan derden (inclusief begeleiders en ouders). Indien u niet wilt dat de info die (voornaam jongere) ons verschaft voor wetenschappelijke doeleinden gebruikt wordt, dan kunt u dit schriftelijk laten weten op onderstaand adres: Veerle Soyez Universiteit Gent Vakgroep Orthopedagogiek H. Dunantlaan 2 9000 Gent of via email: [email protected]

Met vriendelijke groeten, Veerle Soyez - Onderzoeker

72  

 

  

IX. BIJLAGEN 

5. Bijlage 3: Jongerenvragenlijst 

73  

 

  

IX. BIJLAGEN 

6. Bijlage 4: Formulier geïnformeerde toestemming jongeren     

VAKGROEP ORTHOPEDAGOGIEK VEERLE SOYEZ H. DUNANTLAAN 2, 9000 GENT : 09/264 63 64

ONDERZOEK DRUGGEBRUIK FORMULIER GEÏNFORMEERDE TOESTEMMING

Datum: _ _ / _ _ / _ _

Aan de universiteit Gent loopt op dit moment een onderzoek waarin we willen nagaan of jongeren die in begeleiding zijn in een voorziening binnen de bijzondere jeugdzorg drugs gebruiken en hoeveel drugs ze gebruiken. Voor dit onderzoek vragen we aan jongeren om een vragenlijst in te vullen. Deze vragenlijst gaat over welke drugs je gebruikt en hoe vaak je die gebruikt. Daarnaast worden ook vragen gesteld over de regels rond drugs(gebruik) die er zijn in de voorziening, motieven om al dan niet illegale drugs te gebruiken, verwachtte reacties van vrienden en ouders op het proberen of gebruik van cannabis en vertrouwensfiguren bij drugproblemen. Om dit onderzoek te kunnen doen, hebben we jouw vrijwillige medewerking nodig. Met vrijwillige medewerking bedoelen we dat je niet verplicht bent om mee te werken. Je kunt ook, om het even wanneer, uit het onderzoek stappen zonder dat dit gevolgen heeft voor je begeleiding of behandeling. Het is heel belangrijk dat je weet dat alles wat je zegt en schrijft geheim blijft en aan niemand wordt doorgegeven: niet aan de begeleiders binnen de voorziening, maar ook niet aan je ouders, aan het comité of de jeugdrechtbank. Daarom gebruiken we in het onderzoek een ‘code’ en niet je naam. Door met deze code te werken, kunnen we de info die jij geeft in het onderzoek gebruiken, zonder dat iemand ooit te weten zal kunnen komen wie je bent. Wanneer je deze brief ondertekent, betekent dit dat je aan het onderzoek wil meewerken. Er zal je worden gevraagd om een vragenlijst in te vullen. Dit duurt ongeveer 1 uur. Voor je medewerking ontvang je geen vergoeding, maar je kunt wel een bioscoopticket winnen. Je neemt vrijwillig deel aan het onderzoek; niemand kan je verplichten om mee te werken en je kunt ook altijd je medewerking stopzetten. Hierbij verklaart ................................................................. (naam en familienaam jongere) dat hij/zij op vrijwillige basis wenst deel te nemen aan het onderzoek en dat hij/zij voldoende informatie gekregen heeft over het onderzoek. Voor akkoord, De jongere,

............................................ 

De onderzoeker,

 

 

 

                           ............................. 

74  

 

  

IX. BIJLAGEN 

7. Bijlage 5: Interview    Visie op verslaving Wanneer is volgens jou iemand verslaafd? Waaraan kun je dit zien? Hoe bepaal je dat?    Ken je mensen die verslaafd zijn? Wie? (vrienden/familieleden/…)?    Vind je mensen die aan drugs of alcohol verslaafd zijn onvoorspelbaar?    Hebben mensen die drugs gebruiken een gebrek aan zelfcontrole?     Zijn dat zwakke mensen?    Zijn mensen die verslaafd zijn aan drugs of alcohol ziek?    Zijn mensen die verslaafd zijn aan drugs of alcohol mensen met een gesloten karakter?     Eigen gebruik Zouden je vrienden je laten vallen omdat je drugs of alcohol gebruikt?    Zou je jezelf gegeneerd of beschaamd voelen moest iemand van je vrienden weten dat je drugs of  alcohol gebruikt?    Denk je dat mensen je meer mijden / ontlopen als ze weten dat je drugs of alcohol gebruikt?    Denk je dat mensen anders over je gaan denken als ze weten dat je drugs of alcohol gebruikt?    Ben je bang voor de reactie van andere mensen als ze weet hebben van je drugs of alcoholgebruik?  Waarom wel / niet?    Vind je zelf dat je (te) veel alcohol of drugs gebruikt? Vind je dat je zelf verslaafd bent? 

Omtrent eigen gebruik ervan uitgaande dat iedereen weet heeft van het druggebruik van de jongere Zeggen mensen soms dat je minder moet gebruiken?    Heb je soms het gevoel dat mensen, die weten dat je drugs of alcohol gebruikt, doen alsof je minder  kan?    Zijn er volgens jou mensen bang om met je te praten omdat je drugs of alcohol gebruikt?    Hebben mensen in je omgeving begrip voor je drug of alcohol gebruik?    Voel je jezelf soms gediscrimineerd door andere mensen omdat je drugs of alcohol gebruikt?    Behandelen mensen je anders (als een andere persoon) omdat je drugs of alcohol gebruikt?   

75  

 

  

IX. BIJLAGEN 

Kan je open praten met je ouders / familie over je drug‐ of alcoholgebruik?  Kan je open praten met je vrienden over je drug‐ of alcoholgebruik?    Heb je soms het gevoel dat er een etiket op je wordt gekleefd door je drug‐ of alcoholgebruik?  Omtrent Bijzondere Jeugdbijstand Zouden je vrienden je laten vallen als ze weten dat je in een voorziening verblijft?    Zou  je  jezelf  gegeneerd  of  beschaamd  voelen  moest  iemand  van  je  vrienden  weten  dat  je  in  een  voorziening verblijft?    Gaan mensen je meer mijden / ontlopen als ze weten dat je in een voorziening verblijft?    Denk je dat mensen anders over je gaan denken als ze weten dat je in een voorziening verblijft?    Ben je bang over hoe de mensen zullen reageren als ze er weet van hebben dat je in een voorziening  verblijft? Waarom wel / niet?  Omtrent Bijzondere Jeugdbijstand ervan uitgaande dat iedereen van de plaatsing weet Heb  je  soms  het  gevoel  dat  mensen,  die  weten  dat  je  in  een  voorziening  verblijft,  doen  alsof  je  minder kan?    Zijn er volgens jouw mensen bang om met je te praten omdat je in een voorziening verblijft?    Voel je jezelf soms gediscrimineerd door andere mensen omdat je in een voorziening verblijft?    Behandelen mensen je anders (als een andere persoon) omdat je in een voorziening verblijft?    Heb je soms het gevoel dat er een etiket op je wordt gekleefd doordat je in een voorziening verblijft?  Algemeen Denk je dat jongeren die in een voorziening verblijven vaker drugs of alcohol gebruiken?    Gaan mensen sneller discrimineren wanneer een jongere in een voorziening zit EN drugs gebruikt?  Heeft dit effect op elkaar? Versterkt het elkaar? 

76  

 

  

IX. BIJLAGEN 

8.  Bijlage 6: Boomstructuur                                                                              

1.  Visie op eigen gebruik        1.1 Wat is verslaving?       1.2 Eigen gevoelens           1.2.1 Angst voor reactie           1.2.2 Discriminatie           1.2.3 Etikettering            1.2.4 Schaamte        1.3 Reactie derden           1.3.1 Anders denken           1.3.2 Anders gaan behandelen           1.3.3 Angst om te praten           1.3.4 Begripvol           1.3.5 Laten vallen           1.3.6 Minder gebruiken           1.3.7 Minder kunnen en ontlopen/vermijden    2. Visie omtrent eigen verblijf in de BJB        2.1 Eigen gevoelens           2.1.1 Angst voor reactie           2.1.2 Discriminatie           2.1.3 Etikettering           2.1.4 Schaamte        2.2 Reactie derden           2.2.1 Anders denken           2.2.2 Anders gaan behandelen           2.2.3 Angst om te praten           2.2.4 Laten vallen           2.2.5 Minder kunnen en ontlopen/vermijden  3. Algemene visie BJB en drug        3.1 Middelengebruik BJB           3.2 Combinatie voorz. + druggebr. 

77  

STIGMA EN DRUGGEBRUIK BIJ ADOLESCENTEN IN BEGELEIDING

Recommend Documents