Deelopdracht 3: Alcohol- en drugsgebruik 1. INLEIDING In deze beleidsnotitie wordt beschreven hoe de gemeente Hoogeveen het overmatig alcohol- en drugsgebruik onder jongeren tot 18 jaar tegen wil gaan. De beide beleidsterreinen zijn gecombineerd omdat ze veel raakvlakken hebben en het matigingsbeleid voor beide terreinen op dezelfde pijlers berust. Deze notitie is een notitie op hoofdlijnen. Die hoofdlijnen worden in een later stadium nader uitgewerkt. 1.1 Aanleiding Hoogeveense jongeren drinken veel. Meer dan hun leeftijdsgenoten in Drenthe, die weer meer drinken dan de gemiddelde Nederlandse jongere. Bovendien maken jongeren in Hoogeveen vaak op jongere leeftijd kennis met alcohol dan gemiddeld. Dit blijkt uit het Leefstijlonderzoek van de GGd Drenthe, gehouden in 2008 en gepubliceerd in 2010. Er is sprake van een trend; het alcoholgebruik onder jongeren blijft toenemen. Daar horen ook fenomenen als bingedrinken en comazuipen. Een inventarisatie langs het jongerenwerk, jongeren, dorpen en gebiedsregisseurs van De Smederijen bevestigen dit beeld. Nu is het geen nieuw beeld dat jongeren in Hoogeveen vroeg beginnen met drinken en veel drinken. Dat is al lang zo. Dat maakt het vaak algemeen geaccepteerd. Ouders spelen hierbij een grote rol; veel jongeren krijgen hun eerste drankje van hun ouders. Daarnaast signaleren we in Hoogeveen ook een toename in drugsgebruik en drugshandel. Drugs zijn eenvoudig te bemachtigen. Dit blijkt wederom uit het Leefstijlonderzoek van de GGd Drenthe uit 2008, maar ook uit de Misdaadmeter 2009 van het AD en signalen van jongerenwerkers, jongeren, inwoners en gebiedsregisseurs. In Drents verband is het project ‘Makluk Zat’ gestart. Dit richt zich op terugdringen van het alcoholgebruik onder jongeren. Alle Drentse gemeenten, verenigd in de Vereniging Drentse Gemeenten, doen aan dit project mee. Het moet uiteindelijk een aantal producten opleveren, die gemeenten in kunnen zetten in hun strijd voor alcoholmatiging onder jongeren. Het betreft met name producten op het terrein van regelgeving. Vanuit Makluk Zat wordt ook een publiciteitscampagne gestart, die jongeren en hun ouders bewust moet maken van de gevaren van vroegtijden en overmatig alcoholgebruik op jonge leeftijd. De gemeente Hoogeveen wil niet op deze producten wachten en heeft daarom zelf deze notitie opgesteld. Hierin combineren we zoals gezegd alcoholmatigingsbeleid met drugsbeleid. 1.2 Doel Vroegtijdig en overmatig alcohol- en drugsgebruik onder jongeren kan blijvende hersenschade veroorzaken. Dat is de voornaamste reden voor de gemeente Hoogeveen om dit beleid te formuleren. Naast gezondheidsschade kan het jongeren belemmeren hun talenten te ontwikkelen, doordat er neveneffecten optreden als problemen op school of zelfs schooluitval, agressiegerelateerde problemen en mishandeling. Doelstelling van dit beleid is: Het terugbrengen en voorkomen van alcohol- en drugsgebruik in de gemeente Hoogeveen een (duidelijkere) plek te geven. Hiervoor zet de gemeente Hoogeveen de middelen en instrumenten in, die zij kan beïnvloeden.
1
2. ANALYSE 2.1 Alcohol De officiële cijfers rond alcoholgebruik onder jongeren tot 18 jaar uit 2008 staan in het jeugdonderzoek ‘Jeugd in cijfers’ van de GGd Drenthe. Op deze cijfers is ook het project Makluk Zat en de deelname van Hoogeveen aan dat project gebaseerd. Het onderzoek laat het volgende zien: In Hoogeveen hebben meer jongeren ooit alcohol gedronken dan hun leeftijdsgenoten in Drenthe. De jongeren die alcohol nuttigen drinken bovendien vaker dan andere Drentse jongeren. De relatief grootste groep zit in de leeftijd van 16-18 jaar en zit op het voortgezet onderwijs. Het probleem rond alcoholgebruik onder jongeren is dus niet primair een probleem onder VMBO-leerlingen; een relatief groot deel van deze groep zit op HAVO/VWO. In de leeftijdscategorie 12-15 jaar geeft 61% van de jongeren aan wel eens alcohol gedronken te hebben. 92% van de 16-18-jarigen heeft ooit alcohol gedronken. Uit de enquete die JOIN in 2010 gehouden heeft, blijkt dat veel jongeren van zichzelf weten dat ze een probleem hebben in de omgang met alcohol (35%). Ook vindt 70% dat de Hoogeveense jongeren een probleem met alcohol hebben (70%). Opvallend is dat uit zowel het GGd onderzoek, het gesprek met de jongerenwerkers van SWW, gesprekken met de gebiedsregisseurs van De Smederijen en een kleine enquete door JOIN naar voren komt dat veel jongeren in keten of schuren drinken. In Hoogeveen is daar geen beleid op geformuleerd, mede omdat er getwijfeld werd aan het bestaan van keten. Een quick-scan laat zien dat er al met al zo’n 15 tot 20 keten bekend zijn in de gemeente Hoogeveen. 2.2 Drugs Eerst de officiële cijfers uit het Jeugdonderzoek van GGd Drenthe uit 2008 (gepubliceerd in 2010), waarbij de leeftijdsgrenzen van 12 tot 18 jaar worden gehanteerd. •
• •
In Hoogeveen is het percentage jongeren dat ooit cannabis heeft gebruikt hoger dan in de rest van Drenthe (19% tegen 16%). De grootste groep zit in de leeftijd 16-18 jaar. Ook het percentage jongeren dat ooit andere verdovende middelen heeft gebruikt is hoger dan in de rest van Drenthe (niet uitgesplitst naar soort drug). Tenslotte is het percentage jongeren dat alcohol en cannabis op een avond heeft genuttigd ook hoger dan in de rest van Drenthe (8%-6%).
Uit het GGd-onderzoek blijkt dat het drugsgebruik het grootst is in de groep 16-18-jarigen, wat ook logisch lijkt. Bij Verslavingszorg Noord-Nederland wordt het aantal hulpvragen geregistreerd, maar VNN geeft aan dat dat geen indicator van het drugsgebruik onder jongeren is. Alleen de mensen die zich melden voor hulpverlening komen bij VNN binnen. Het aantal hulpvragen van jongeren tot en met 23 jaar was in 2009 en 2010 als volgt: 2009: 5 jongeren met amfetamine, 18 met cannabis en 1 ‘overig’. 2010: 7 jongeren met amfetamine/XTC, 18 met cannabis en 2 ‘overig’. Binnen het project ‘De gezonde school en genotmiddelen’ vindt vroegsignalering plaats. 2
Volgens de jongerenwerkers van SWW, de jongeren van JOIN en de gebiedsregisseurs van De Smederijen is er een behoorlijk probleem rond drugs in Hoogeveen. En dan met name op het terrein van harddrugs. Alle gesprekspartners geven aan dat harddrugs (GHB, Pep, cocaïne etc.) voor iedereen makkelijk verkrijgbaar zijn. Er lijkt een groot aanbod te zijn, wat duidt op een grote vraag. Dit aanbod maakt de stap om drugs te gebruiken kleiner. Vraag hierbij is waarom iedereen schijnt te weten waar en hoe je aan drugs kunt komen, maar er klaarblijkelijk niet stevig repressief tegen wordt opgetreden. Navragen bij AOV’ers. Een enquete van De Smederijen in Elim laat zien dat meer dan 50% van de ondervraagden vindt dat er drugsproblemen in het dorp zijn. Een actie van een kerk in Hollandscheveld rond het thema drugs resulteerde in meer dan 125 ouders die op die thema-avond aanwezig waren. De dorpen rond Hoogeveen zijn redelijk gesloten gemeenschappen, waar problemen niet snel naar buiten komen. Maar het bewustzijn dat er problemen rond drugsgebruik zijn in die dorpen, is er dus wel degelijk. De jongeren van JOIN geven aan dat jongeren ook in omliggende gemeenten als Coevorden en Hardenberg gemakkelijk aan harddrugs kunnen komen. De gevraagde professionals geven aan dat er sprake lijkt te zijn van een trend, waarbij het drugsgebruik de laatste 2 jaar sterk toeneemt. Dit is op basis van het beschikbare cijfermateriaal niet te onderbouwen; vergelijkende cijfers over voorgaande jaren ontbreken namelijk. Uit de Misdaadmeter 2010 van het Algemeen Dagblad blijkt dat Hoogeveen hoger scoort dan het landelijk gemiddelde wat betreft geregistreerde delicten rond drugshandel. Alleen daadwerkelijk gepleegde delicten worden geregistreerd en het gaat om delicten die in 2009 gepleegd zijn. In 2009 werden 63 delicten rond drugshandel geregistreerd, waarvan 58 in de plaats Hoogeveen zelf plaats vonden. Ook in Hollandscheveld (2), Pesse (2) en Elim (1) werden delicten gepleegd. Afgezet tegen het landelijk gemiddelde en gemeenten in de regio scoort Hoogeveen hoog: Plaats
Hoogeveen Meppel Assen Emmen Hardenberg Landelijk * aantal per 10.000 inwoners
2010
11,5 10,0 5,9 7,0 4,8 9,5
3
3. AANPAK Dit beleid omvat de programma’s Meedoen, Veilig, Talentontwikkeling, Dienstverlening en Duurzaamheid & Mobiliteit. 3.1 Vier pijlers Het tegengaan van alcohol- en drugsgebruik onder jongeren berust op vier pijlers: - Vroegsignalering - Handhaving - Regelgeving - Publiek draagvlak Binnen al deze pijlers beschikt de gemeente over instrumenten om in te zetten. Pijler 1: Vroegsignalering Op dit moment zetten we de volgende instrumenten voor vroegsignalering in: • ‘De gezonde school en genotmiddelen’, uitgevoerd door VNN op scholen voor voortgezet onderwijs. Het richt zich op roken, alcohol- en drugsgebruik. Hierbij moet ook aandacht zijn voor de leerkrachten. Zij moeten ook versterkt worden. • Binnen de scholen in Hoogeveen zijn Zorgadviesteams actief, bestaand uit professionals van Bureau Jeugdzorg, GGd Drenthe, GGz Drenthe, Accare, MEE Drenthe. Bureau Recht op Leren en RENN4. • Ook bij het Centrum Jeugd en Gezin kunnen mensen met (anonieme) meldingen over problemen rond jongeren en alcohol terecht. • Verder zijn er de professionals, zoals de huisarts, jeugdwerker, onderwijzer, politieagent, etc. waarvan we mogen verwachten dat ze ook vroegsignaleren. We willen het programma ‘De gezonde school en genotmiddelen al gaan inzetten op de basisschool, om zodoende nog eerder te kunnen signaleren. Hierover moeten afspraken gemaakt worden met VNN, maar VNN heeft eenzelfde soort advies al aan de gemeente afgegeven. Daarbij willen we meedenken over de vorm van voorlichting, omdat er veel signalen zijn dat een meer confronterende manier van voorlichten beter werkt. Deze uitbreiding binnen het programma kan kostenloos worden uitgevoerd, door een aantal accenten te verschuiven. Door bijvoorbeeld minder voorstellingen te geven op scholen voor voortgezet onderwijs worden middelen vrijgespeeld voor meer inzet op basisscholen. Pijler 2: Handhaving Zoals beschreven zijn er veel signalen over de verkrijgbaarheid van drugs. Accurate en recente cijfers over het gebruik van met name harddrugs zijn er echter niet voor de gemeente Hoogeveen. Voor de aard en omvang van het probleem zijn we dus afhankelijk van de signalen van professionals, jongeren en ouders. Gelet hierop laten we een onderzoek uitvoeren naar druggebruik onder jongeren tot 23 jaar. Daardoor hebben we ook de meest actuele informatie. We moeten ons hierbij wel bedenken dat het erg moeilijk zal zijn om exacte cijfers of zelfs bij benadering cijfers rond drugsgebruik te krijgen. Er zal een grote groep jongeren ondervraagd moeten worden, waarbij de factor van wenselijke antwoorden meegenomen moet worden. Omdat een dergelijk onderzoek wel enige tijd zal vergen, beginnen we al met de preventieve aanpak vóórdat de uitkomsten van dit onderzoek bekend zijn. Het onderzoek zal worden uitgevoerd door een externe partij, waarbij de GGd Drenthe het meest voor de hand ligt. Voor de kosten van dit onderzoek is nog geen budget gecreëerd. De gemeente, i.c. het cluster SBP, maakt een aanvalsplan om dealerlocaties te sluiten. 4
Het is zaak de signalen die er zijn rond drugs op de juiste plek te laten terechtkomen, zodat gemeente en politie kunnen optreden. Er moeten korte lijnen zijn naar de AOV’ers van de gemeente en de politie. Er wordt strenger en pro-actiever opgetreden bij signalen die duiden op het dealen of gebruiken van drugs. Hiervoor is het noodzakelijk dat signalen van professionals in het veld ook bij de politie terechtkomen én dat de politie vervolgt de signalen onderzoekt of handelend optreedt. Dit komt het publieke draagvlak ook ten goede. Afgegeven signalen waar niets mee gebeurt maken het vertrouwen minder en zorgen ervoor dat mensen een volgende keer de signalen niet meer afgeven. Handhaving draagt dus ook bij aan publiek draagvlak. Onderdeel van de handhaving wordt de handhavingscommunicatie. Hierbij wordt door de gemeente gecommuniceerd over de handhaving, waardoor de subjectieve pakkans wordt vergroot. Mensen zullen de kans dat ze gepakt worden bij het overtreden van de regels groter achten. Daarmee werkt handhavingscommunicatie dus preventief. Pijler 3: Regelgeving De gemeente heeft veel mogelijkheden om regelgeving in te zetten in de strijd tegen overmatig alcohol- en drugsgebruik. Met name door middel van de Drank- en Horecawet en de Gemeentewet. Veel van die instrumenten worden ook al ingezet. Daarbij moet je denken aan het hanteren van een minimumleeftijd voor verkoop, handhaving bij regelgeving bij verkooppunten, het opleggen van een lokaal- of centrumverbod, etc. Op dit moment wordt er gewerkt aan een nieuwe Drank- en Horecawet. Daarin krijgen gemeenten nog meer mogelijkheden om alcoholmatiging te bevorderen. Het is echter nog onduidelijk wanneer deze nieuwe wet van kracht zal worden. In ons evenementenvergunningenbeleid nemen we een paragraaf op over het beleid bij evenementen rond jongeren en alcohol en drugs. In het huidige evenementenbeleid is een dergelijke passage niet opgenomen, maar voor evenementen waar alcohol geschonken wordt is een aparte vergunning vereist. Bovendien wordt bij evenementen op een afgebakend terrein (bijv. Park Hill), met controle bij de in- en uitgang, gewerkt met polsbandjes zodat zichtbaar is wie jonger is dan 16 jaar. Pijler 4: Publiek draagvlak Deze pijler hangt nauw samen met preventie. Door de kennis en bewustwording van jongeren en hun omgeving te vergroten, treedt preventie op. Wat betreft voorlichting aan jongeren zetten we een nieuwe lijn in. We gaan al op basisscholen actief voorlichten over de gevaren van alcohol- en drugsgebruik. We beginnen hiermee in groep 6. Hierdoor bereiken we jongeren nog eerder, wat gezien de cijfers rond gebruik op jonge leeftijd nodig lijkt. De voorlichting richt zich op zowel de jongeren als hun ouders. Hiervan is gebleken dat het goede resultaten oplevert omdat het draagvlak voor de aanpak wordt vergroot. Bovendien moeten ook ouders bewust gemaakt worden van de gevaren van vroegtijdig en overmatig alcoholgebruik. Van drugsgebruik zijn de gevaren vaak wel bekend. Hier moeten ouders attent gemaakt worden op het herkennen van drugsgebruik bij hun kinderen. Tenslotte kiezen we voor een confronterende manier van voorlichting. Onderzoek uit GrootBrittannië heeft aangetoond dat confronterende campagnes meer effect hebben. Bovendien geven ook jongeren en ouders zelf aan de voorlichting meer confronterend moet zijn. Verder gaan we de twee voorstellen uit de nota ‘Gezondheid komt niet vanzelf’, vastgesteld door de gemeenteraad in oktober 2009, die over dit onderwerp gaan, verder uitwerken. 5
Voorstel 1: In aandachtsgebieden een langdurige integrale aanpak hanteren. Een combinatie van interventies gericht op voorlichting/bewustwording, bijvoorbeeld door aan te sluiten op naschoolse activiteiten in het kader van NASB en Kinderen en Armoede. Weerbaarheidstraining. Voorstel 2: Het aanscherpen van regelgeving en handhaving ten aanzien van verkoop van alcohol. Denk aan gesubsidieerde instellingen als buurthuizen en sportverenigingen. Denk wel aan evenwicht. Handhaving is hierbij onmisbaar. In deze pijler speelt communicatie ook een grote rol. Bewustwording vindt ook plaats via de media. Het is dus zaak het gevoerde beleid en de resultaten daarvan zoveel mogelijk uit te dragen. Binnen het project ‘Makluk Zat’ vindt ook een bewustwordingscampagne plaats. Deze is voor en door jongeren en gaat vanaf september 2011 van start. Hier kan voor een deel bij aangehaakt worden. Net als in andere gemeenten zijn er ook in de gemeente Hoogeveen drankketen. De keten staan over het algemeen op het erf van particulieren en vallen daarmee onder de verantwoordelijkheid van de ouders. We zien keten als een verlengde huiskamer. De gemeente Hoogeveen kiest er daarom voor om niet te handhaven of controleren bij deze keten. We handhaven alleen in gevallen van commerciële keten, strijdigheid met bestemmingsplannen en verstoring van de openbare orde. We gaan bij de keten uit van verantwoordelijkheid van de ouders. We zetten in op integrale voorlichting, waarin ook aandacht voor keten zal zijn. 3.3 Makluk Zat Zoals hiervoor beschreven was het project Makluk Zat de aanleiding om na te denken over beleid rond alcohol en drugs en jongeren. In het plan van aanpak van Makluk Zat is een aantal producten benoemd, dat aan gemeenten geleverd wordt. Intussen is het project een jaar onderweg en zijn er bedenkingen ontstaan over de waarde van het project. Tot op heden heeft het één product opgeleverd: een concept beleidsregel. Verder is de campagne rond alcohol en jongeren aangekondigd, die vanaf eind september vorm moet krijgen en vanaf februari 2012 echt van start moet gaan. In juli aanstaande zal in de stuurgroep een evaluatie van het project totnogtoe plaatsvinden. Geadviseerd wordt om vanuit Hoogeveen er bestuurlijk op aan te dringen deze evaluatie te ontvangen en in VDG-verband te agenderen. Makluk Zat is totnogtoe niet het vehicel op basis waarvan het Hoogeveens alcohol- en drugsbeleid voor jongeren vormgegeven kan worden. Daarop anticiperend is Hoogeveen zelfstandig aan de slag gegaan met dit beleid. Er is dus helaas grotendeels sprake van gescheiden trajecten, waar Makluk Zat juist input zou moeten opleveren voor ons beleid.
4. CONCLUSIE 1. In aandachtsgebieden een langdurige integrale aanpak hanteren. We trekken hierin samen op met SWW en VNN. Het verdient aanbeveling om daar waar mogelijk aan te sluiten bij de activiteiten die al georganiseerd worden in het kader van het Nationaal Actieplana Sport en Bewegen en Kinderen en Armoede. 6
2. Het aanscherpen van regelgeving en handhaving ten aanzien van verkoop van alcohol. Hierbij is het wachten op de definitieve vaststelling door de nieuwe Dranken Horecawet door de Tweede Kamer. 3. Uitbreiden ‘Gezonde school en genotmiddelen’ naar groep 6 basisschool. Dit kan door te schuiven met producten binnen het huidige aanbod. Een separaat voorstel hierover wordt binnenkort aan het college voorgelegd. 4. Onderzoek naar drugsgebruik onder jongeren in Hoogeveen. Het onderzoek zal worden uitgevoerd door een externe partij, waarbij de GGd Drenthe het meest voor de hand ligt. Indien de opdracht voor een dergelijk onderzoek gegeven wordt, moet daar ook budget voor worden vrijgemaakt. 5. Aanvalsplan opstellen om dealerslocaties te sluiten 6. Evaluatie Makluk Zat bespreken in VDG-verband. Tot op dit moment is onduidelijk wat Makluk Zat opgeleverd heeft. 7. In het evenementenvergunningenbeleid nemen we een passage op over het tegengaan van alcoholmisbruik. Van de organisatoren van evenementen worden verschillende maatregelen geëist met betrekking tot het voorkomen van alcoholmisbruik, zoals het niet doorschenken aan dronken bezoekers, adequate toegangscontrole, niet schenken aan minderjarigen en geen gratis drankverstrekking of specifieke aanbiedingsacties. Het evenementenvergunningenbeleid wordt binnenkort in een separaat voorstel aan het college voorgelegd.
7
