Kwartaalblad van Stichting Landschapsbeheer Zeeland

ZOMER - 2014

Kwartaalblad van Stichting Landschapsbeheer Zeeland

met o.a. • Het Jacobskruiskruid; Schône Struke of Vuulte? • Het Cargillpad in Sas van Gent • Een comeback voor de Maraîchine Koeien

Vrijwilligers organisaties in Zeeland Onderstaande organisaties zetten zich vrijwillig in voor het landschapsbeheer in Zeeland en zijn aangesloten bij SLZ. Zou je in je vrije tijd eens mee willen werken in het landschap bij jou in de buurt, neem dan contact op met een van onderstaande contactpersonen voor meer informatie.

Weekendwerkzaamheden: Tholen Natuurvereniging Tholen Adri Mol Tel. 0166-604266 e-mail: [email protected] www.natutholen.nl

Echte koekoeksbloem Foto: Robert Wielemaker

Jaargang 28 ZOMER - 2014

De Boom In is een uitgave van Stichting Landschapsbeheer Zeeland (SLZ) en wordt vier keer per jaar verzonden aan vrijwilligers in het landschapsbeheer in Zeeland, overeenkomsthouders, relaties en medewerkers. De Boom In wordt verstuurd in een biologisch afbreekbare folie. Redactie: Caroline Geluk Sylvia Tuinder Robert Wielemaker Foort Minnaard Gastredacteur: Nanning Jan Honingh Verder werkten aan dit nummer mee: Peter van der Vliet Huib Gunst Mark van Sluijs Bram Janse Sandra Dobbelaar

Luciën Calle

Rudie Geus Arjan de Hulster

Advertenties: Ook uw advertentie in De Boom In? Bel Ton de Koning, tel. 0113-23 09 36 voor de mogelijkheden. Foto omslag: Maraîchine koeien, inzetje Sint Jacobsvlinder Foto: Mark van Sluijs, foto inzetje: Robert Wielemaker Met dank aan alle fotografen. SLZ heeft getracht alle rechthebbenden van de geplaatste foto’s te achterhalen. Degenen die desondanks menen aanspraken te kunnen doen gelden op de rechten van gebruikte foto’s worden verzocht contact met ons op te nemen.

Opmaak en drukwerk: Drukkerij Zoeteweij, Yerseke Oplage: 2400 ex.

Redactie- en bezoekadres: Ravelijn de Groene Jager 5 4461 DJ Goes Tel. 0113-23 09 36 [email protected] www.landschapsbeheerzeeland.nl Abonnement Wilt u ook De Boom In ontvangen? Voor slechts € 10,- per jaar ontvangt u ons kwartaalblad. Bel naar 0113-23 09 36 of meld u direct aan via www.landschapsbeheerzeeland.nl/nieuwsbrief ISSN nummer 1876-5491 Stichting Landschapsbeheer Zeeland zet zich in voor behoud, beheer en aanleg van kleine landschapselementen. Zie www.landschapsbeheerzeeland.nl voor meer informatie. De Boom In is gedrukt op FSC-gecertificeerd papier. SLZ wordt financieel gesteund door de Nationale Postcode Loterij en Provincie Zeeland.

Bevelanden Beheerswerkgroep KNNV Johan Vermin Tel. 0113-639620 [email protected] www.knnv.nl/beveland

Inhoudsopgave

Zeeuws-Vlaanderen Natuurbeschermingsvereniging de Steltkluut Lucien Calle Tel. 06-22792100 [email protected] www.steltkluut.nl Natuurbeschermingsvereniging ’t Duumpje Gerard v. Daele Tel. 0117-301835 [email protected] www.duumpje.nl

Werkgroep Oranjebosch Werkgroep Moesbosch Peter v.d. Vliet Tel. 0113-230936 [email protected] Schouwen-Duiveland Actief terreinbeheer Henk Dalebout Tel. 06-20745396 e-mail: [email protected] www.nvsd.nl/actief_terreinbeheer. Bastaardklaver html

Foto: Tonnie Outermans

Walcheren Heel Zeeland Werkgroep Landschapsverzorging A Rocha werkgroep Zeeland Thomas Collette Martine Krabbendam Het Cargillpad Tel. 0118-634916 Tel. 0118-640448 Op 26 februari jl. is het Cargillpad geopend. Deze wandelroute loopt tussen de Bomenbuurt ’s Gravenpolder Na 19.00 uurprachtige en de heleonverharde vrijdag [email protected] [email protected] http://arochanederland.ning.com Mevr. D. de Koning goederenspoorlijn en het fabrieksterrein van Cargill te Sas van Gent. Cargill is een internationale organisatie Tel. 0113-311813 met 11 vestigingen in Nederland en produceert verspreidt en verhandelt Kapsalon voedselingrediënten en verwerkt, Onderhoud wandelroutes [email protected] Ensing Voets landbouwproducten. Het Cargillpad isNienke onderdeel van het wandelnetwerk OostPieter Zeeuws Vlaanderen. 2 www.knnv.nl/beveland 06-46222419 Tel. 0113-230936 Heemtuinwerkgroep KNNV [email protected] [email protected] Waar doet SLZ het van? Diet Louwerens SLZ wordt grotendeels gefinancierd door Provincie Zeeland. Aangezien zewww.landschapsbeheerzeeland.nl daar behoorlijk bezuinigen, Hout de & Co Tel. 0113-342277 Karincrisis. Mol Inkomsten vanuit de overheden lopen terug. ontkomen ook wij niet aan de financiële [email protected] 0118-628293 Vandaar dat wij zoeken naar andere Tel. verdiensten vanuit fondsen, donaties, giften en nalatenschappen. www.knnv.nl/beveland [email protected]

Hoe dit werkt en wat de mogelijkheden zijn, lees je in dit artikel.

4

binnenkort te downloaden van onze website.

6

Noord- en Midden Zeeland Zeeuws-Vlaanderen Terugblik op mooie resultaten van vorig jaar (Jaarbericht 2013) Landschapsbeheer Landschapsbeheer Voets Wim Wisse biodiversiteit, In de werkvelden waarin SLZ actief isPieter (vrijwilligerswerk, wandelnetwerk, cultuurhistorie, Doordeweekse Tel. 0113-230936 Tel. 06-12856517 uitvoering en communicatie) zijn vorig jaar mooie resultaten geboekt. Een korte terugblik op een [email protected] [email protected] werkzaamheden: aantal projecten uit 2013 waar we trots op zijn lichten we hier toe. Het volledige jaarverslag is www.landschapsbeheerzeeland.nl www.landschapsbeheerzeeland.nl Kerkuilenwerkgroep Vleermuizen Peter Boelee Meldingen/klachten: Tel. 06-25102354 Nanning-Jan Honingh, Alleverder dagen van de week: En [email protected] Tel. 0113-230936 • Het sprookje van het kleine kevertje op de akker . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 www.kerkuil.com [email protected] • Het Jacobskruiskruid; Schône Struke of Vuulte? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 Heel Zeeland: Herpetologische studiegroep Herstellen Cultuurhistorische • Een comeback voorAmfibieën de Maraîchine koeien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . elementen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .De . . . . . . Steltkluut . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .knotgroep . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 Winant Halfwerk de Maat Sandra Dobbelaar • Een ideeënwaaier over biodiversiteit rond uw erf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Bas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 Tel. 06-53559422 Tel. 0118-217720 Tel. 0113-230936 • Op de bres voor de Zeeuwse zes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 www.steltkluut.nl [email protected] [email protected]

• Kort Nieuws (met “Activiteiten voor vrijwilligers”) www.landschapsbeheerzeeland.nl Steenuilen werkgroep Zeeland • Natuurwerkdag Alex de Smet Weidevogelbescherming • Overzicht Vrijwilligersorganisaties in Zeeland Tel. 0115-695890 Nanning-Jan Honingh • Agenda [email protected] Tel. 0113-230936

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

29

Jaarlijkse zomertellingen (kerkzolders) Noord32 en Midden Zeeland: Nanning-Jan Honingh en Zeeuws . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 Vlaanderen: Luciën Calle. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 Jaarlijkse wintertellingen: Zoogdier Werkgroep Zeeland, Luciën Calle, 06-22792100, http://www.deltabirding.nl/ [email protected] [email protected] links-vogelwerkgroepen.html www.landschapsbeheerzeeland.nl . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

De Boom In • ZOMER 2014 • Stichting Landschapsbeheer Zeeland

1

Het Cargillpad:

een prachtige onverharde wandelroute tussen de goederenspoorlijn en het fabrieksterrein van Cargill te Sas van Gent. Alle foto’s: Huib Gunst

Door: Huib Gunst, secretaris van de Stadsraad Sas van Gent Begin juli 2013 werden wij benaderd door Rudie Geus van SLZ over de mogelijkheid om een wandelpad te realiseren bij de spoorbaan van Sas van Gent. Dit zou een mooie opvulling kunnen zijn van een nog witte vlek in het te realiseren plan van SLZ om het wandelnetwerk Oost Zeeuws Vlaanderen te vervolmaken. Wij wilden daar graag aan meewerken, spoedig hadden we een comité van belanghebbenden georganiseerd die bestond uit: SLZ, Waterschap Scheldestromen, van de Gemeente Terneuzen afd. Omgeving & Economie en Realisatie & Beheer, Cargill en Stadsraad Sas van Gent. Het geluk was met ons omdat het Waterschap op de locatie een nieuwe afvoerleiding en bassins wilde aanleggen. Daardoor ontstond er alle ruimte voor het wandelpad op de gewenste locatie.

2

Na het aanleggen van afvoerleiding en de bassins kon het pad simpel gerealiseerd worden. Er zijn aardig wat vergaderingen voor nodig geweest om tot een eensluidende overeenkomst te komen, een obstakel was bijvoorbeeld het voorkomen van het oversteken van de spoorlijn, waardoor overleg met Prorail noodzakelijk was. En Cargill wilde zekerheden hebben op het gebied van aansprakelijkheid. Dit hebben we met een gebruikelijk boerenlandpadcontract kunnen afdekken. Na goedkeuring van de juridische afdeling van Cargill kon op 1 oktober 2013 het wandelpad worden ingezaaid en op 23 oktober is het contract met Cargill getekend door Alain Dufait (directeur Cargill Sas van Gent) en Foort Minnaard (directeur SLZ) onder toeziend oog van Huub Dortant (voorzitter Stadsraad Sas van Gent). Na de ondertekening werd afgesproken dat het wandelpad op 26 februari 2014 officieel zou worden geopend.

Ondertekening contract

Dat gaf de gelegenheid om voorbereidende werkzaamheden uit te voeren zoals plaatsen van de benodigde bewegwijzering welk werd uitgevoerd door de vrijwilligersgroep van SLZ. En aldus geschiedde op 26 februari om 15.00 uur werd het wandelpad door veel belangstellenden, genodigden en de pers geopend.

We danken allen die hebben meegewerkt aan de realisatie. Het was hartverwarmend om zoveel mensen en organisaties te zien samenwerken aan de ontsluiting van een mooi stukje natuur, waarvan we hopen dat veel wandelaars van kunnen genieten. PS. Een bijkomend effect van deze lange weg was dat Cargill zo enthousiast was geworden dat ze SLZ een maaimachine hebben geschonken!

Prachtig pad tussen de beplanting van fabrieksterrein Cargill en langs de goederenspoorbaan


3

Schenken en Nalaten Door: Nanning Jan Honingh, medewerker SLZ Waar doet SLZ het van? Stichting Landschapsbeheer Zeeland (SLZ) krijgt het grootste deel van zijn inkomsten van de Provincie Zeeland. Van de structurele inkomsten neemt de Provincie tweederde voor rekening; een derde komt van de Nationale Postcodeloterij en particuliere eigenaren. Via projecten komen er ook inkomsten binnen: anderhalf keer zoveel als de structurele inkomsten. De helft via projecten van de Provincie Zeeland; de andere helft komt van gemeenten, waterschap, particulieren e.a. Ook SLZ ontkomt niet aan de financiële crisis. Inkomsten vanuit de overheden lopen terug. Vandaar dat SLZ zoekt naar andere inkomsten vanuit fondsen, donaties, giften en nalatenschappen. Hierbij komen weliswaar geen grote bedragen vrij, maar vormen een welkome aanvulling op de hoofdfinanciering. Er zijn helaas maar weinig fondsen die specifiek natuur en landschap ondersteunen; een voorbeeld is een zgn. ‘fonds op naam’ dat onder het Prins Bernhard Cultuurfonds valt. Hieruit konden we bijvoorbeeld nestkasten financieren. SLZ heeft niet echt een donateursbestand. Donaties komen binnen via vrijwillige bijdragen voor De Boom In en bijvoorbeeld voor het leveren en plaatsen van een kerkuilkast. Het geld dat mensen voor een kerkuilkast betalen komt rechtstreeks ten goede van de vrijwillige timmerploeg van de Uilenwerkgroep Zeeland. Een enkele keer ontvangt SLZ een gift van een particulier of deel van een nalatenschap.

4

Giften SLZ is een Algemeen Nut Beogende Instelling (ANBI). Aan organisaties met deze status kunnen particulieren een eenmalige of een perio-dieke gift geven. Een eenmalige gift is van de belasting aftrekbaar. Bij de aangifte van de inkomstenbelasting zijn alle bij elkaar opgetelde giften aftrekbaar. Dit totaal van giften moet dan wel boven een bepaald minimum (drempelbedrag) komen en niet hoger dan een bepaald maximum. Onder de drempel en boven het maximum is het bedrag niet aftrekbaar. E.e.a. is afhankelijk van het inkomen. Een periodieke gift is een vast bedrag dat per maand of per jaar aan een goed doel over een periode van bijvoorbeeld vijf jaar wordt geschonken. Deze periodieke gift moest tot voor kort worden vastgelegd bij de notaris. Deze overeenkomst kostte het goede doel en/of de schenker geld. Sinds 1 januari 2014 is de zgn. notariële akte niet meer nodig. Volgens de nieuwe wetgeving is een onderhandse overeenkomst, bijvoorbeeld met SLZ!, voldoende. Periodieke giften aan een goed doel met ANBI status zijn volledig aftrekbaar van de belasting. Wanneer u een dergelijke periodieke schenking aan SLZ overweegt, kunt u een email sturen naar [email protected] met uw wensen. U mag namelijk zelf aangeven welk onderdeel van SLZ u met uw gift wilt ondersteunen. Wij nemen dan contact met u op om e.e.a. nader te bespreken. Erfenis of nalatenschap Praten over geld, huishoudboekje en salaris zijn geen algemeen gespreksonderwerp tijdens verjaardagen of bij de bushalte. Laat

Kerkuilkasten mede mogelijk gemaakt door een bijdrage van de eigenaar van het erf. Foto: Peter Boelee

staan praten over wat er met iemands vermogen na zijn of haar overlijden gebeurt. Toch is het goed om voor u zelf eens over de zakelijke kant van overlijden na te denken. Wanneer ‘er niets op papier staat’ bepaalt de wet wat er met uw bezittingen na overlijden gebeurt. Wanneer u wilt dat een deel van uw vermogen naar een fonds of goed doel gaat, dan is het verstandig en noodzakelijk om dat in een testament vast te leggen. Daarmee zorgt u ervoor dat het werk dat u een warm hart toedraagt in de toekomst voortgezet kan worden. Een testament stelt u samen met een notaris op. Erfenissen en nalatenschappen zijn geen onderwerpen die alleen zijn voorbehouden aan adellijke families en miljonairs. Goede doelen zijn dan ook niet alleen geïnteresseerd in bedragen met meer dan 5 nullen. Voor veel mensen kan een nalatenschap een goede vorm zijn om een goed doel te ondersteunen. Ze kunnen na hun overlijden een bedrag geven, dat ze nu nog nodig hebben of dat ‘vast’ zit in onroerend goed e.d. SLZ

heeft in het verleden wel eens een bedrag uit nalatenschappen ontvangen. De erflater heeft in sommige gevallen zelf aangegeven waaraan het besteedt moest worden. Als dat niet zo is, besteedt SLZ het aan een concreet tastbaar onderwerp; de restauratie van een cultuurhistorisch monumentje, het treffen van maatregelen voor een zeldzame plantof diersoort e.d. Er zijn twee manieren om een goed doel te begunstigen in een testament. De eerste mogelijkheid is het schenken van een vast bedrag of een waardevolle bezitting. Dat wordt een legaat genoemd. De tweede mogelijkheid is het benoemen van het goede doel tot (mede)- erfgenaam. Het vermogen wordt dan in bedragen of percentages verdeeld onder de benoemde erfgenamen. Erfgenamen betalen, boven de wettelijke vrijstelling, erfbelasting over het verkregen bedrag uit de nalatenschap. Goede doelen organisaties met ANBI-status zijn echter vrijgesteld van het betalen van erfbelasting. De begunstiging komt dan volledig ten goede aan het goede doel (Bron: Gids nalatenschap, Helderblauw Barneveld 2014).


5

Terugblik op mooie resultaten van vorig jaar Het gehele jaarverslag is binnenkort te downloaden van onze website: www.landschapsbeheerzeeland.nl/wat-landschapsbeheer-doet

Jaarbericht 2013: Wandelnetwerk 2357 km wandelroutes waarvan 151 km over boerenland! Door: Arjan de Hulster, medewerker SLZ

Ook in 2013 is er weer hard gewerkt aan de realisatie van wandelnetwerken en themawandelingen in Zeeland. Dit was ook het jaar waarin de Provinciale doelstellingen van de Wandelnota 2006 gerealiseerd moesten zijn. In deze nota stond als doelstelling: 1000 km wandelroutes in Zeeland, waarvan 115 km

over boerenland. Het resultaat einde 2013 is aanzienlijk meer: 2357 km wandelroutes waarvan 151 km over boerenland! Dus de doelstelling is ruimschoots gehaald en... we zijn nog niet klaar! Ook op Tholen zijn we ondertussen bezig met een wandelnetwerk en zo is straks bijna heel Zeeland gedekt.

In 2013 is het wandelnetwerk ‘Langs water en land’ op Schouwen-Duiveland geopend: totaal 340 km over dijken, langs akkers, over rustige plattelandswegen, door het bos en de duinen op de Kop van Schouwen. Naast het netwerk zijn er themawandelingen die iets vertellen over het ontstaan van het eiland, de natuur en de landbouw en visserij.

rond Kapelle), een Fruitroute, een route langs de hollestelles bij Kapelle, een ‘Kastelenpad” én een cultuurhistorische wandeling in Goes. Informatiepanelen vertellen hier het verhaal van de stad, in combinatie met een boekje. Dit alles ook weer in samenwerking met vele vrijwilligers, die hier menig uurtje aan besteed hebben!

Op Zuid-Beveland is het wandelnetwerk “Hart van Zeeland” eind december gerealiseerd. Dit is de opvolger en uitbreiding van het Kiekendiefpad. Het netwerk is in het voorjaar van 2014 officieel geopend. Met zijn 280 km ook weer een flink netwerk. Verschillende thema’s kun je hier vinden: o.a. De Franse Slag: (de oorlogshandelingen in de meidagen 1940

Ook het Wandelnetwerk “ Langs linies en kreken” fase 2 in Oost Zeeuws-Vlaanderen nadert zijn voltooiing: de oude spoorbrug bij Hengstdijk is toegankelijk gemaakt voor wandelaars en op de terreinen van Yara en Cargill zijn wandelpaden aangelegd. In dit netwerk zijn ook verschillende zogenaamde “ommetjes” rond dorpen opgenomen.

6

Dijkwater (S-D), najaar 2013: het stuwtje is door Hans en Maarten beloopbaar gemaakt tot grote tevredenheid van de dames. Later kwam Nico nog met een fles Champagne…

In alle gebieden wordt het landschap verfraaid door de aanplant van bomen langs de paden. Het beheer van de wandelnetwerken wordt door onze vrijwilligers voortvarend opgepakt: routes worden door wandelaars gecontroleerd, de meldingen worden door de coördinatoren gebundeld, waarna de onderhoudsploeg op pad gaat voor het onderhoud en herstel. Zo liggen de paden er verzorgd bij wat plezierig wandelen is voor de vele gebruikers.

De resultaten kunnen we weer gebruiken voor verbeteringen van onze mooie netwerken. Bordje Cultuurhistorisch Goes aan de Ravelijn de Groene Jager. Alle foto’s: Arjan de Hulster

Aan het einde van 2013 is door onze stagiaire Lisanne Adams een onderzoek gestart naar de ervaringen van wandelaars op Walcheren en Zuid-Beveland.


7

Jaarbericht 2013: Vrijwilligerswerk

Grenslinden in de Zak van Zuid-Beveland Door: Peter van der Vliet, medewerker SLZ

Grenslinde 35, ’s Heerenhoeksedijk in ‘s Heerenhoek Fotograaf: Tonnie Outermans

Om de eigendomsgrens van een ambachtsheerlijkheid af te bakenen werd vroeger vaak een lindeboom aangeplant. Deze grenslinde deed vaak ook dienst als grens tussen twee gemeenten. Grenslinden zijn tegenwoordig vooral te vinden op Zuid-Beveland; ze hebben een hoge cultuurhistorische en landschappelijke waarde. Op Zuid-Beveland staan ongeveer 250 grenslinden. De oude bomen uit vroeger tijden zijn aangevuld met jonge bomen via het grenslindenproject van SLZ. De 80 jongste bomen zijn inmiddels ouder dan 10 jaar en hebben naast de jaarlijkse zorg door vrijwilligers een tweejaarlijkse begeleidingssnoei nodig. Voor het deskundig uitvoeren daarvan heeft SLZ de hulp ingeroepen van

8

Grenslinde langs het fietspad Kapelle-Kloetinge Fotograaf: Tonnie Outermans

Karelse Boombeheer, Gecertificeerd European Treeworker uit Goes. Wat is begeleidingssnoei In de kroon wordt het snoeien beperkt tot takken die nu of in de toekomst een probleem kunnen opleveren, zoals plakoksels, dood hout en schade in kroon. De natuurlijke kroonvorm wordt daarbij zo veel mogelijk gerespecteerd.

De gewenste takvrije stamlengte is afhankelijk van de standplaats van de boom. De grenslinden staan op verschillende afstanden van de weg, enkele staan op een verhoging. Langs de weg houden we rekening met de vereiste doorrijhoogte van 4 meter. Vanwege het afhangen van takken wordt de takvrije stam daarom tot 6 meter gebracht. Bij bomen die verder van de weg of hoger staan is minder takvrije stam nodig en krijgt de boom de natuurlijke vorm. Resultaat van deze begeleidingssnoei is het verkrijgen van een volwassen boom met een goed ontwikkelde kroon en een gezonde stam, die de kroon honderden jaren kan dragen. De bomen staan op grond van Natuurmonumenten, het Waterschap en bij particulieren.

Vrijwilligers en baard De meeste grenslinden ontwikkelen een baard en het is goed gebruik om deze jaarlijks te trimmen. De baard groeit in dit geval van onder naar boven en kan wel anderhalve meter lang worden, waardoor een kring van twijgen rondom de stam komt te staan. Het korten kan met kettingzaag of bosmaaier met een resultaat dat droevig stemt. Door tijdgebrek gebeurde het op deze wijze tot voor kort door onderhoudsmedewerkers van SLZ. Met de hand daarentegen (takkenschaar of snoeischaar) krijg je een verzorgd uiterlijk. Een Walcherse groep vrijwilligers is bereid gevonden om de ‘Zuid – Bevelandse baarden’ onderhanden te nemen en we zijn blij met het fraaie resultaat voor boom en landschap!


9

Jaarbericht 2013: UITVOERING Start project “Streekeigen ervenabonnement” Door: Rudie Geus, medewerker SLZ

Afgelopen 20 jaar zijn er in Zeeland ongeveer 1000 streekeigen erven opgeknapt. Op deze erven zijn veel streekeigen landschapselementen aangelegd of hersteld, tevens zijn er op diverse erven kleine cultuurhistorische elementen hersteld. Het onderhoud van al deze elementen wordt vaak goed opgepakt, soms laat het onderhoud echter wel wat te wensen over. Diverse eigenaren willen graag regelmatig advies en / of hulp bij het onderhoud van al deze landschapselementen. Begin 2013 zijn we gestart met het project “streekeigen ervenabonnement”. Via dit project willen we komende jaren abonnementen afsluiten met erfeigenaren in Zeeland voor advies en onderhoud van de landschapselementen op het erf. Het eerste jaar ontvangen de eigenaren een uitgebreid onderhoudsadvies, de jaren er na is jaarlijks tijd beschikbaar voor kort advies over het beheer. De kosten van het abonnement bedragen € 50,- per jaar. Voor de werkzaamheden ontvangen de eigenaren een aparte offerte. Begin 2013 is er een folder gemaakt om klanten te werven om deel te nemen aan het project en een artikel geschreven in ons tijdschrift “de boom in” editie lente 2013. In de loop van 2013 zijn er brieven verstuurd naar erfeigenaren, vaak betrof het oude deelnemers uit de projecten ‘herstel streekeigen erven’ van vorige jaren. In totaal zijn er in 2013 ruim 100 eigenaren aangeschreven.

10

Ingroeiende boombanden

In totaal hebben zich in 2013 ruim 36 mensen aangemeld. Enkele aanmeldingen bleken groter te zijn dan alleen het streekeigen erf. Naast het erf zijn dan in het abonnement ook andere percelen met landschapselementen meegenomen, 1 aanmelding had ook meerdere erven. In 2013 zijn er 30 abonnementen afgesloten, totaal betreft het 31 erven, 4 buitenplaatsen en 1 verborgen buiten. Naast de erven is in de werkplannen het onderhoud van landschapselementen opgenomen op 22 andere percelen en 6 kleine bosjes. Bij diverse klanten was er een combinatie met het hoogstamabonnement of het project Kleine bosjes. Er zijn vele leuke voorbeelden te noemen van ervenabonnementen. We lichten er eentje uit: het ervenabonnement van hoeve ‘La Salette’ van het Leger des Heils in Vogelwaarde. Naast het ervenabonnement zijn hier in 2013 via andere projecten nog meer werkzaamheden uitgevoerd. Op hoeve La Salette waren ongeveer 10 jaar geleden door SLZ diverse inrich-

Het plaatsen van het raster Alle foto’s: SLZ

ment:

tingsmaatregelen uitgevoerd, helaas was het onderhoud van enkele landschapselementen wat achtergebleven. Via het project “streekeigen ervenabonnement” is eind 2013 de Zeeuwse haag aan de voorzijde van het terrein weer vrijgezet van oprukkende veldiepen. Hierdoor kunnen de meidoorns, sleedoorns en rozen in de Zeeuwse haag zich weer beter ontwikkelen. De ongeveer 10 jaar oude lindebomen in het ponyweiland hebben zich prachtig ontwikkeld. Ze zijn ontdaan van de knellende boombanden en de bescherming is wat aangepast. In het bos achter op het terrein zijn via het bosjesproject enkele toekomstbomen vrijgezet en is er gewerkt aan een meer natuurlijke bosrand. In het kader van het wandelnetwerk “langs linies en kreken” is in samenwerking met de dorpsraad van Vogelwaarde rondom het terrein een wandelroute gerealiseerd. Vrijwilligers van SLZ hebben een

elen ervenabonne Voordzoek en een uitgebreid schriftelijk • Be jaar advies in het eerste riodiek kort, • Volgende jaren: pe udsadvies eenvoudig onderho nt op ons • Gratis abonneme om In kwartaalblad De Bo

door onze • Hulp bij uitvoering een offerte via g loe uitvoeringsp digingen voor • U ontvangt uitno iteiten gericht tiv ac Z SL e divers op erfeigenaren op cursussen • Korting van 20% aren en eig gericht op erf op uitgaven van • Korting van 20% onze webshop SLZ, te bestellen via ebwinkel) erzeeland.nl/w

(www.landschapsbehe

nieuw raster geplaatst t.b.v. de wandelroute en ter voorkoming van veevraat aan de aanwezige beplanting. Wilt u ook een streekeigen ervenabonnement: kijk op www.landschapsbeheerzeeland.nl


11

Jaarbericht 2013: Cultuurhistorie en Biodiversiteit Begraafplaatsen en biodiversiteit Door: Sandra Dobbelaar, medewerker SLZ Begraafplaatsen moeten gekoesterd worden. Samen met kerken zijn het vaak markante plaatsen in het landschap. Deze terreinen zijn sterk verbonden met de geschiedenis van het omliggende landschap en zijn daarom belangrijke dragers van het cultureel erf-

goed. Vaak bevatten ze veel historisch groen. De samenhang tussen gebouwde monumenten en de aanwezige begroeiingen is van groot belang. Omdat het er overwegend rustig is, gedijen flora en fauna er goed.

Kijkje in het verleden Wie gaat er op vakantie niet eens even een kijkje nemen bij een kerk of kerkhof? Je stapt even uit de dagelijkse drukte, neemt de stilte in je op. Monumentale bomen geven de locatie karakter en zijn soms al net zo oud als de graven. Lopend lees je de namen en jaartallen op de stenen. Families, beroepen, plotseling overleden, oud of nog maar heel jong: automatisch worden beelden gevormd en kom je iets te weten over de leefgemeenschap er omheen.

uit eilanden bestond is hier goed aan te zien. Natuurlijk hangt een en ander samen met de geloofsuiting en tradities van het begraven, maar ook regionale gebruiken spelen een grote rol. Oude begraafplaatsen in ZeeuwsVlaanderen, zien er heel anders uit dan bijvoorbeeld op Schouwen-Duiveland. Vergelijk de oude begraafplaatsen in Sas van Gent en Zonnemaire maar eens.

Begraafplaatsen kunnen heel verschillend zijn. Klein en eenvoudig met wat staande grafstenen, hagen en bomen. Of groot en complex, parkachtig of vooral van steen. Denk aan de pompeuze grafmonumenten met veel versieringen en symboliek op de indrukwekkende begraafplaatsen Campo Santo in Gent of Pèr-Lachaise in Parijs. Heel anders zijn begraafplaatsen in Engeland. Tussen het lange gras, onder eeuwen oude bomen staan her en der eenvoudige grafstenen. Toch hoeven we niet naar het buitenland om dit soort taferelen te zien. Zeeland kent een grote diversiteit aan begraafplaatsen. Dat onze provincie vroeger

12

Muizenoortje, algemene begraafplaats Aardenburg

Beheer Wat alle begraafplaatsen in Zeeland gemeen hebben is, dat ze beheer nodig hebben. Sterhyacint, Begraafplaats Axel Alle foto’s: Luciën Calle

Eigenaren hebben steeds vaker te maken met problemen rond de financiering van het onderhoud of een terugloop aan vrijwilligers die het werk organiseren of uitvoeren. Vooral wanneer begraafplaatsen en kerkhoven niet of nauwelijks meer in gebruik zijn neemt het onderhoud aan de grafstenen, de paden, maar ook aan het historische groen af. Gevolg hiervan is verloedering en daardoor ook minder betrokkenheid van de omgeving, of zelfs ruiming. SLZ heeft de handschoen opgepakt. Met het afnemen van het aantal vrijwilligers is SLZ steeds actiever geworden in het ondersteunen en faciliteren van vrijwilligersgroepen. Natuurwaarden Tegelijkertijd groeide de interesse in de natuurwaarden en de wens ook deze te behouden. Er werd (ook in 2014) een groot aantal inventarisatiegegevens verzameld. Al snel werd duidelijk dat de meeste begraafplaatsen rijk zijn aan flora en fauna, al zijn er onderling wel grote verschillen afhankelijk van het beheer. Ze worden hieronder per type

benoemd. Adviezen voor inrichting en beheer van begraafplaatsen kunnen natuurwaarden vergroten. Monumentale bomen Oude bomen horen op begraafplaatsen. Daardoor hebben deze soms een wat parkachtig karakter. Aan deze bomen zijn veel natuurwaarden gebonden. Zoals holtebewonende soorten als spechten en vleermuizen. Voor de grootoor vleermuizen die regelmatig op kerkzolders huizen, vormen de oudere bomen een prima jachtbiotoop. Planten Om de kerkhoven extra sierwaarde te geven zijn er vaak ook wel stinsenplanten aangeplant. Inheemse of uitheemse en mooi gekleurde bolplanten die vroeg in het voorjaar bloeien. Dikwijls staan er sneeuwklokjes en narcissen, minder vaak soorten als sterhyacint en winterakoniet. Ook onder de inheemse planten worden er wel eens uitzonderlijke soorten gevonden. Zo is op de Algemene begraafplaats Aardenburg een flinke populatie van het zeldzame muizenoortje aanwezig.


13

Jaarbericht 2013: Communicatie

De monumentale bomen geven de begraafplaats een parkachtig karakter, Axel

Sneeuwklokjes en oude beuk, begraafplaats Goes

Zwammen Bij een inventarisatie die werd uitgevoerd in het kader van paddenstoelenkartering door o.a. vrijwilligers van Het Zeeuwse Landschap, is ook een groot aantal Zeeuwse begraafplaatsen “meegenomen”. Daarbij bleek dat de begraafplaatsen soms ook zwamrijke biotopen zijn. Vooral de graslandsoorten doen het goed, van groot belang is dan wel het beheer. De kwetsbare soorten zijn direct verdwenen als er kunstmest gebruikt wordt.

Vrijwilliger Hans de Bruijn heeft zich heel verdienstelijk gemaakt door nagenoeg alle begraafplaatsen van Zeeland op mossen te onderzoeken. Het blijkt dan dat meestal het grootste deel van de soorten die in de omgeving te vinden is, ook op de begraafplaats aanwezig te zijn.

Mossen en korstmossen De soortgroepen waarmee de kerkhoven wellicht het beste scoren zijn de mossen en korstmossen. De meeste kerkhoven zijn rijk aan zogenaamde microbiotopen. Er is een diversiteit aan grafstenen aanwezig, waarop (korst)mossen een groeiplek hebben. Op stenen die basisch van karakter zijn groeien heel andere soorten dan op zuur gesteente. Iets soortgelijks is er ook met de bodem aan de hand. Doordat er veel gegraven is, zijn allerlei bodemlagen wat gemend en vind je vaak een grote variëteit aan grondsoorten. En ook deze geven aan veel verschillende soorten groeikansen.

14

Actie voor behoud Het behoud van de samenhang tussen gebouwde monumenten en de aanwezige begroeiingen is van groot belang om de cultuurhistorische en belevingswaarde van de begraafplaats voor nu en in de toekomst te behouden. SLZ en SCEZ willen hierin wat betekenen. Via een gezamenlijk rapport wordt advies gegeven omtrent de onderhoudsstaat van de gebouwde en groene aspecten van een begraafplaats. Hiermee kan de eigenaar en beheerder gericht beleid maken om het onderhoud op een verantwoorde wijze uit te voeren. Door op deze wijze met elkaar samen te werken, hopen SLZ en SCEZ in Zeeland een structurele bijdrage te leveren aan het in stand houden van het funeraire erfgoed en de daarmee onlosmakelijk verbonden ecologische waarden van een begraafplaats. In 2013 is dit samenwerkingsproject opgestart.

Bijeenkomst Lijnen in het Landschap 20-06-2013 Foto: Caroline Geluk

Door: Sylvia Tuinder, medewerker SLZ Communicatiemiddelen SLZ is actief in het gebruik van diverse communicatiemiddelen om verschillende doelgroepen te enthousiasmeren, informeren en te betrekken. Ons prikbord met artikelen was overvol. Zo waren afwisselende onderwerpen van cultuurhistorie rond tbc huisjes, transformatorhuisjes tot patrijzencafe’s en themawandelpaden, terug te vinden in artikelen in kranten, huis- aan huisbladen, dorpsbladen, (vak)tijdschriften voor boeren en buitenlui. Natuurlijk zijn ze vaak wat uitgebreider belicht in ons eigen ‘vakblad’ De Boom in. We richten onze pijlen met name op de lokale uitgaven, pers en media, omdat we juist lezers en luisteraars uit de buurt willen laten proeven van onze projecten en activiteiten. Juist omdat ze er zelf aan mee kunnen doen! Lokaal, provinciaal en landelijk Provinciaal zijn we breed in het nieuws geweest ook op radio en tv via Omroep Zeeland en de lokale tv en radio omroe-

pen, van omroep Schouwen tot de Vlaamse RTV. Landelijk zijn we als samenwerkingsverband opvallend via diverse uitingen naar buiten getreden met activiteiten als de Natuurwerkdag, NLdoet, Groen en Doen en de actie ‘ Ik wil dit blijven doen’. Via Landschapsbeheer Nederland komen deze items en artikelen onder de aandacht van een breed publiek. De Landelijke Kennisdag, vol kennisuitwisseling over landschapsbeheer organiseerden we met LBN dit jaar in Zeeland in Heinkenszand, waar de thema’s: participatie, financiering, Gemeenschappelijk Landbouwbeleid, kwaliteit van het landschap, gebiedsontwikkeling en wandelnetwerken centraal stonden. Met een opkomst van ruim 100 mensen een goed bezochte en waardevolle dag, waar de activiteiten van landschapsbeheer Zeeland goed belicht werden. Lijnen in het Landschap, nog een groots evenement wat we samen met SCEZ en Bureau Zeeweringen organiseerden sloeg ook goed aan bij de bezoekers van overheden tot vrijwilligers. De website www.landschapsbeheerzeeland.nl voorzien we wekelijks van nieuwe informatie.


15

Een samenwerkingsproject met een ruime communicatiedoelstelling waarbij bewoners van Zeeland attent worden gemaakt op de mooie erven vol biodiversiteit die er in Zeeland dankzij inspanning van vele erfeigenaren nog zijn, naast een stuk waardering voor die erfeigenaren die dit waarmaken.

RTL Greenkids

Juist omdat dit leeft, blijft men er regelmatig op kijken. Dit geldt ook voor Facebook en Twitter, wat door gebruikers gretig wordt aangevuld met nieuwe input. Bij RTL waren we te zien met de Greenkids uit Zeeland, die zoals vele erfeigenaren en vrijwilligers, zelf appelboompjes en fruitstruikjes plantten rond hun basisschool en proefden van het eetbare Lekkere Landschap. Erftrofee 2013 Met biodiversiteit en cultuurhistorie op het erf als de belangrijke thema’s is de Erftrofee 2013 een unieke provinciale waarderingsprijs geworden. De geselecteerde erven kregen aandacht via de provinciale pers, websites en nieuwsbrieven van de samenwerkende organisaties, zoals de Boerderijen Stichting Zeeland en de ZLTO. De uitreiking aan de drie winnende erven werd gedaan door gedeputeerde Ben de Reu. Het Erftrofeeschildje prijkt nu bij ‘Hof 8 is meer dan 1000’ en bij ‘Hof met de Zwartrand in Sas van Gent’ en bij ‘de Ouwe Molenwerf Noordgouwe’.

16

Netwerken en ontmoetingsmomenten Voor het persen van hun fruit tot sap kunnen erfeigenaren met Hoogstamfruitbomen terecht bij de fruitpers, genaamd de Mobipers, die op verschillende locaties staat. Het is een ontmoetingsmoment en biedt de fruiteigenaren ook de kans om hun appel, peer of pruim op naam te laten brengen dankzij de deskundige groep SLZ-vrijwilligers die de rassen determineren op vorm, smaak, geur en kleur. Zo krijgen we weer meer kennis van de soorten die er nog zijn in Zeeland. Bijzondere of zeldzame rassen die sinds jaren in Zeeland voorkomen krijgen hierna een plekje in de collectieboomgaard. Minimaal 8 keer dit jaar is de SLZ kraam opgebouwd en hier hebben ook belangrijke momenten van kennisuitwisseling plaats en komen waardevolle netwerkcontacten uit voort. Persberichten Met de tientallen persberichten aan pers en media is het dit jaar goed gelukt om buitenlui, vrijwilligers en belangstellende bewoners actief te laten deelnemen aan de werkzaamheden en excursies, die we organiseerden. Helaas hebben we regelmatig mensen moeten teleurstellen omdat excursies waren volgeboekt. We signaleerden een grote belangstelling bij Zeeuwse bewoners om meer kennis te vergaren rondom

de vele parels in het landschap. Ook waren bewoners zichtbaar betrokken bij beheer in hun eigen omgeving in het landschap en hun eigen wijk. Mooi voorbeeld zijn de bewoners van Nieuw- en Sint Joosland die samen met vrijwilligers en SLZ bomen plantten om hun uitzicht te verbeteren (zie foto). Ook thema- en voorlichtingsbijeenkomsten en gerichte openingen met uiteenlopende onderwerpen van uilen tot ecologisch beheer en van wandelnetwerkaanleg tot -beheer zijn goed ontvangen en goed bezocht. We kunnen zeggen dat onze formule om gebiedsgericht bijeenkomsten te organiseren voor bewoners, wandelaars, erfeigenaren, vrijwilligers en belangstellenden gewenst en daarmee succesvol is. Vaak is de organisatie van voorlichting in samenwerking met andere organisaties, zoals bewonerswerkgroepen, IVN, NME-Centra, de ZMF, SCEZ en diverse anderen.

Bomenplanten N57 Nieuw en St. Joosland Foto’s: Sylvia Tuinder

Communicatie in projecten Panelen en folders rond wandelnetwerken, uitnodigingen en organisatie van openingen, het is een belangrijke taak van de afdeling communicatie om diverse producten mede tot stand te brengen en de publiciteit rondom de projecten te verzorgen. Diverse folders rondom uilen en vrijwilligerswerk zijn uitgedacht en verder ontwikkeld. Naast openingen, organiseerden we ook een werkbezoek met de gedeputeerde Carla Schönknecht om diverse onderdelen, zoals het wandelnetwerk en ‘erf en ecologisch beheerwerk’, te tonen. De gemeente Middelburg werd als Zeeuwse gemeente vanwege de betrokkenheid bij bewonersparticipatie vanuit de provincie genomineerd, al koos de landelijke Juichwilgverkiezing dit jaar geen Zeeuwse winnaar.


17

Haantje-Chrysolina Geminata Foto: SLZ

Drukkerij Zoeteweij Molendijkseweg 2, 4401 NM Yerseke T +31(0)113 571404 E [email protected], I www.dzy.nl

Het sprookje van het kleine kevertje op de akker Door: Bram Janse, vrijwilliger weidevogelbescherming bij SLZ

E

r was eens een klein kevertje die met zijn grote familie op een akker woonde. Ze hadden daar een mooi leven en genoeg te eten, samen met veel andere insecten. Het kevertje en zijn familie aten van de blaadjes van de kamille die daar in overvloed aanwezig was. Er werden wel kevertjes opgegeten door de vogels die ook op deze akker woonden. Maar hun aantal was zo groot, dat daar niets van te merken was.

Noordhoeksewegeling 3 Kapelle-Biezelinge 0113-341170 www.bermanfruitplants.com 18

Op een dag kwam er een man in een net pak bij de boer van de akker op bezoek. Die zei dat de boer zonder te wieden met een gifspuit al die ongewenste plantjes kon weghalen. De boer dacht: “dat kost mij veel minder werk” en liet de man met zijn spuit komen. Maar wat de boer niet wist was dat het spuiten voor de kevertjes een ramp werd. Heel veel gingen er dood door het vergif dat tegen de kamille bedoeld was. De kevertjes die nog over waren, leden honger omdat er geen kamilleblaadjes meer te eten waren. Ze konden nog wel wat vinden in de slootkanten en bij de ingang van de akker. Maar ook daar werd gespoten, om te voorkomen dat zaden uit de slootkant naar de

akker zouden overwaaien. Heel veel akkerkruiden zoals kamille en de insecten die ervan leefden stierven uit. Ook de kuikens van de akkervogels gingen dood en hun ouders trokken weg. Alleen ons kevertje en zijn familie konden in een klein verloren hoekje van de akker overleven, al hadden ze het niet breed. Gelukkig voor de kevertjes waren er mensen die zagen dat er geen kevers, vlinders, bijen en bloemen overbleven en dat de vogels waren weggetrokken. Ze gingen geld geven om de randen van de akker in te zaaien met kamille en nog veel andere planten. Daardoor kon de keverfamilie weer uit hun hoekje komen en langs de akker van de kamille eten. Ook de vogels kwamen weer terug om te nestelen en tussen de bloemen te scharrelen. Ons kevertje trouwde met een ander kevertje van een andere akker, ze kregen heel veel kindertjes en leefden nog lang en gelukkig. Dit sprookje van Bram is helaas een harde werkelijkheid. Gelukkig dat SLZ en ZLTO met boeren samenwerken aan het inzaaien van akkerranden voor akker- en weidevogels. Laten we hopen dat alle boeren in Zeeland daaraan mee gaan doen!


19

Schône struke of vuulte? Het Jacobskruiskruid

(Jacobaea vulgaris, synoniem Senecio jacobaea) Door: Rudie Geus, medewerker SLZ

Bloeiwijze Jacobskruiskruid-Jacobea vulgaris Foto: Sandra Dobbelaar

Jacobskruiskruid voor een dennenbos Foto: SLZ

Jacobskruiskruid is een inheemse plant die we in Zeeland veelvuldig tegenkomen. Het is een tweejarige plant die zich gemakkelijk kan uitzaaien in graslanden, bermen, overhoeken en slootkanten, met name op open plekken. De plant heeft een voorkeur voor zandgronden, echter op de Zeeuws klei kan hij zich op droge plekken ook prima handhaven. De plant bloeit in de zomer en najaar en heeft een krans van gele straalbloempjes op de bloemstengels. In de duinen treffen we vaak de ondersoort duinkruiskruid aan, bij deze plant ontbreken de straalbloemen. Het is een pionier plant die op kale terreinen snel kan verspreiden door zaad, wat door de wind wordt verspreid. Ecologie Jacobskruiskruid is een prachtige plant die vaak voorkomt in bloemrijk grasland en bermen. Hier kan hij zich goed handhaven tussen de grovere grassoorten en andere wat ruigere bloemplanten als knoopkruid en margriet. De bloemen van de plant trekken

20

diverse insectensoorten aan, waaronder veel bijen, zweefvliegen en vlinders. Het meeste bekende insect dat op Jacobskuiskruid is gespecialiseerd is de Sint-Jacobsvlinder, die met name in de duinen veel voorkomt. De rupsen van de Sint-Jacobsvlinder kunnen de bladeren van het Jacobskuiskruid flink toetakelen, de plant zal echter vanuit de wortelstok weer volop uitlopen. Giftigheid De plant is giftig voor de meeste zoogdieren, omdat het verschillende alkaloïden bevat. Bij grotere hoeveelheden zullen de alkaloïden de lever aantasten waarbij cumulatieve aantasting plaatsvindt. Hierdoor kunnen de dieren ziekteverschijnselen gaan vertonen en in extreme mate kunnen overlijden. Koeien en paarden mijden de groene planten tijdens het grazen waardoor de planten van het Jacobskruiskruid in een weiland vaak flink kunnen uitgroeien en zich dan goed kunnen verspreiden op kale plekken in het weiland.

Het grootste gevaar schuilt in hooi en kuilvoer. Paarden herkennen Jacobskruiskruid in gedroogde vorm niet als giftig waardoor ongemerkt de dieren dan de giftige alkaloïden via het hooi binnenkrijgen. Bij paardenhouders staat de plant dan ook wel bekend als sluipmoordenaar, langzaam wordt de lever van de paarden aangetast. Op internet zijn diverse websites te vinden over dit onderwerp. Verspreiding of bestrijding Het Jacobkruiskruid is aan de ene kant een prachtige inheemse plant met een hoge natuurwaarde, aan de andere kant is de plant een serieus probleem voor met name paardenhouders. Op plaatsen waar gehooid wordt of paarden grazen is bestrijden daar-

om belangrijk. Op andere plaatsen zijn de planten wel welkom. Het Jacobskruiskruid bestrijden door de plant gebiedsgewijs uit te roeien is onwenselijk en ook onmogelijk. Het voorkomen en bestrijden van de plant in weilanden en hooilanden zonder botanische functie ligt echter voor de hand. De bestrijding van de plant is niet eenvoudig. Als Jacobskruiskruid zich heeft gevestigd is het erg lastig om de plant weg te krijgen. Door voor een dichte graszode te zorgen zal de vestigingskans van de plant verkleind worden omdat ze hier minder gemakkelijk kunnen kiemen. Weinig planten in een weiland kunnen nog handmatig worden verwijderd door het uitgraven van de planten. Het voorkomen dat de plant zich in een weide vestigt is makkelijker dan het bestrijden ervan. Directe bestrijding als een plant zich aandient in een paardenwei of hooiweiland voor paarden/ koeien verdient dan aanbeveling. Met maaien zullen de planten vanuit de wortelstok extra sterk ontwikkelen en worden nieuwe bloeistengels gevormd. Chemische bestrijding van Jacobskruiskruid is ook gevaarlijk omdat de doodgespoten planten (als hooi) voor dieren juist gevaarlijk zijn.

Bloeiend jacobskruiskruid in een weiland Foto: SLZ

Het Jacobskruiskruid is met recht een goed voorbeeld van schône struke of vuulte.


21

Alle foto’s: Mark van Sluijs

Een comeback voor de Maraîchine koeien Door: Mark van Sluijs, bestuurslid Stichting Open Duinen

Maraîchine koeien komen uit Frankrijk, maar hebben heel oud Nederlands bloed. In de 17e eeuw werden Nederlanders ingehuurd om de moerassen in de Vendee (Frans departement, red.), droog te leggen. Ze namen Nederlandse koeien mee, die toen al bekend stonden om hun voor Europese begrippen uitzonderlijke hoge melkgift. Die Nederlandse koeien hadden toen nog allerlei kleuren en tekeningen, zoals is te zien op 17e-eeuwse schilderijen. Daarop komen ook koeien voor die dezelfde kleur hebben als de Maraîchine koeien van nu. De naam komt van Marais, Frans voor moeras. Toen het werk klaar was bleven de Nederlandse koeien achter bij Franse boeren en zo raakten ze vermengd met het lokale vee in de Marais.

22

Schilderij van Contant Troyon, Boeufs allant au labout, effet de matin, 1855

In Frankrijk ging het na de tweede wereldoorlog erg slecht met het ras doordat ze werden verdrongen door rassen met meer vlees en/of melkopbrengst. In 1986 hebben drie mensen besloten om alle Maraîchine koeien bij elkaar te brengen om het ras te behouden. Er waren toen nog maar 30 koeien. Door middel van een fokprogramma groeide dit aantal tot 2000 dieren in 2010. In 1999 heeft de abdij in Zundert een kleine kudde naar Nederland gehaald. Ze gingen stoppen met melkkoeien en zochten een sober ras, dat makkelijk kalft en dat in de omgeving (De Moeren) past: Maraîchine. Ook vonden ze het een prettig idee om een zeldzaam ras in stand te houden.

Vanwege vergrijzing van de bewoners van de abdij moesten ze er in 2009 mee stoppen en is een gedeelte van de kudde terecht gekomen in Zeeland. Nu lopen er al meer dan 5 jaar zo’n 10 raszuivere runderen in de duinen van Schouwen waar ze met succes worden ingezet om de duinen open te houden en de Amerikaanse vogelkers terug te dringen. Op onze website kun je de kudde volgen: www.kopvanschouwen.com. Het totaal aantal koeien in Nederland is echter afgenomen van 26 stuks in 2001 naar 14 stuks in 2014. Kenmerken Het is een groot ras (koe 140 cm en ongeveer 700 kg, stier 145 cm en 1200 kg) met korte poten en grote hoeven. Ze komt voor in de kleuren lichtbeige, roodbeige, donkerbruin, grijs tot bijna zwart. De hoorns zijn lang met zwarte punten, de staart is lang en licht van kleur met een zwart uiteinde, om de oren zijn zwarte randen. Maraîchine is een sterk ras, zeer goed bestand tegen (inwendige) parasieten en andere ziekten, kalven erg makkelijk omdat ze klein worden geboren.

Ze kunnen behoorlijk oud worden. Het is een vriendelijk ras en makkelijk hanteerbaar. Inzetbaarheid Uit wetenschappelijk onderzoek komt naar voren dat begrazing met Maraîchine koeien leidt tot een verbetering van de ecologische omstandigheden. Voorbeelden van de positieve uitwerking zijn te vinden in het Frans Atlantische kustmoeras met zijn karakteristieke uiterwaarden en zoute kwelgronden. Die positieve bijdrage aan de biodiversiteit komt voornamelijk doordat Maraîchines niet alleen gras maar ook takken en bladeren eten. Tevens maken ze weinig schade omdat ze grote hoeven hebben. Ook is de winterhardheid van het ras een positief kenmerk. Het aantal Maraîchine runderen in Frankrijk is de laatste jaren fors gegroeid, dit is te danken aan de studies die zijn verricht en de toename van de te begrazen natuurgebieden. Ook de weerstand tegen het inzetten van exotische rassen zoals Schotse Hooglander, Hereford en Galloway speelt een belangrijke rol. In tegenstelling tot Nederland wordt er in Frankrijk veel waarde gehecht aan de traditionele koeien.


23

Een ideeënwaaier biodiversiteit rond uw erf Door: Lucien Calle, medewerker SLZ

Boerderijrestaurant & streekpakketwinkel www.debaeckermat.nl +31 (0)115 45 38 32

Aannemersbedrijf

STURM b.v. Buurtweg 6 4696 RV Stavenisse T: 0166 65 32 46

E: [email protected] W: www.hagebouwadvies.nl M: 0629 15 63 11

n Brandveiligheid

n Bouwkundig tekenwerk

n Bouwadvies

n Beheer en Onderhoud

n Bouwbegeleiding

n Directievoering en

n Bouwkundige

Toezicht

keuringen

n Kostencalculatie

n Second opinion

n Vergunningen

voor al uw

NIEUWBOUW VERBOUW ONDERHOUD Schellachseweg 1a 4352 AJ Gapinge tel: 0118 591447 / fax: 593556

* sfeervolle locatie voor familiefeesten, bruiloften * personeelsbijeenkomsten met outdoor activiteiten en lunch of diner * teambuildingsdagen met trainers mogelijk BOSBOUW, LOON-, GROND-, CULTUURTECHNISCH- & STRAATWERK

voor informatie : www . twistvliet . nl mail : landgoed @ twistvliet . nl N ico M esu , tel . 0118-594757

Iedereen die een erf bezit heeft de mogelijkheid om daar de natuur de ruimte geven. Een tuin aan de rand van het dorp of een groot erf in het buitengebied, overal zijn er afhankelijk van de lokale omstandigheden, mogelijkheden om iets moois te laten ontstaan. Dat is niet alleen mooi om te zien en interessant om te volgen, maar het kan voor de overlevingskansen van veel soorten dieren of planten van groot belang zijn. Uiteindelijk kan het ook van betekenis zijn voor de voedselproductie. SLZ werkt al jarenlang aan biodiversiteit op erven. Tot nu toe waren dat vooral de meer gangbare zaken als de aanleg en het beheer van poelen, hoogstamfruit, knotbomen, bosjes, singels en hagen. Heel veel erfeigenaren in Zeeland hebben hier aan meegedaan. Dan is de vraag, wat kan je nog meer doen?

Rinus van het Westeinde overhandigt het eerste exemplaar aan gedeputeerde Carla Schönknecht. Foto: Lucien Calle

In samenwerking met de Boerderijenstichting Zeeland en de ZLTO heeft SLZ een ideeënwaaier voor biodiversiteit op en rondom het erf uitgegeven. Het is een uitgebreide verzameling ideeën voor kleine, maar ook voor grote en functioneel ingerichte erven. Het geheel is vormgegeven in een handzame en kleurrijke waaier, waarin de ideeën overzichtelijk zijn gerubriceerd in met verschillende kleuren gemerkte hoofdstukken. Een heel scala aan praktische mogelijkheden wordt kort beschreven: een bloemrijk gazon, zandheuvel voor bijen, heemtuin met inheemse kruiden, of een natuurvriendelijke moestuin. Een losse stapel met stenen blijkt al een meerwaarde te kunnen hebben, net als een composthoop of simpele grondhoop. Het eerste exemplaar van de waaier werd op het symposium polderparels door SLZ en ZLTO bestuurslid Rinus van het Westeinde overhandigd aan gedeputeerde Carla Schönknecht. De gedeputeerde sprak haar grote waardering uit voor de samenwerking tussen de organisaties en voor de ideeënwaaier. Ze vond deze heel erg praktisch, vol met ideeën die bijna iedereen zelf kan uitvoeren. De waaier kunt u bij SLZ bestellen, voor € 5,- zolang de voorraad strekt.

Kerkring 7 | 4444AB ‘s-Heer Abtskerke | t: 0113-311363 | f: 0113-311318 | email: [email protected]

24


25

Op de bres voor de Zeeuwse zes Door: Nanning Jan Honingh, medewerker SLZ De vlinder- en libellenwerkgroep Zeeland is een actie gestart met de titel “Op de bres voor de Zeeuwse zes”. Wie of wat zijn deze zes en waarom moeten we voor deze soorten in de bres springen”? Met de zes: Argusvlinder; Bruin blauwtje; Koninginnenpage; Heivlinder; Grote vos en Kleine parelmoervlinder gaat het niet goed. Ze gaan in aantal achteruit, maar we weten nog niet precies waarom. De vlinder- en libellenwerkgroep wil door inventarisaties en nauwkeurig waarnemen van het gedrag van de vlinders het beheer van de verschillende leefgebieden aanpassen. Hieronder worden de Zeeuwse zes in het kort voorgesteld: 1. De Heivlinder is in Zeeland een soort van schrale zandgronden in open duinen, op warme hellingen met korstmossen en smalbladige grassen als duinzwenkgras en buntgras. Hierop leven de rupsen. De heivlinder is tamelijk schuw en vrij onopvallend.

Kleine parelmoervlinder

2. De Grote vos lijkt op de veel algemenere Kleine vos. Hij wordt vooral waargenomen aan de zuidwestkust van Walcheren. De grote vos leeft in open voedselrijke bossen. De rupsen leven voornamelijk op iep, zoete kers, sommige wilgen en fruitbomen. 3. De Kleine parelmoervlinder komt in Zeeland vrijwel uitsluitend voor in de duinen. De rupsen leven daar van wilde viooltjes zoals duinviooltje en driekleurig viooltje. SLZ beheert al jaren een terrein aan de zuidkust van Walcheren ten behoeve van de kleine parelmoervlinder. 4. De onlogisch klinkende naam Bruin blauwtje slaat op het feit dat zowel het mannetje en het vrouwtje bruin zijn. Bijvoorbeeld bij het Icarusblauwtje is het mannetje helder blauw en alleen het vrouwtje bruin. Ze komen vooral voor in schrale droge graslanden in de duinen, met zand opgespoten bedrijventerreinen en schrale bloemrijke bermen en dijken. Waardplanten, waarvan de rupsen eten, zijn verschillende soorten ooievaarsbekken.

Koninginnenpage Alle foto’s: SLZ

5. De Argusvlinder is te vinden in (half) natuurlijke graslanden en op (begraasde) dijken en bermen. Zoals de meeste vlinders houden argusvlinders van een zeer gevarieerde plantenstructuur met microklimaat: een combinatie van kale grond om te zonnebaden, lage kruidenrijke vegetatie als voedselbron en hogere kruidenrijke ruigte voor de rupsen om in te overwinteren. 6. De Koninginnenpage is een zeer opvallende verschijning. De rupsen hebben voorkleur voor schermbloemigen: engelwortel, gewone pastinaak, wilde peen en melkeppe. Daarom kom je de Koninginnenpage ook wel eens tegen in een bed worteltjes of venkelplanten. SLZ ondersteunt de vlinderwerkgroep door te helpen met het treffen van beheermaat-

regelen voor de verschillende soorten. Dit gebeurt in het kader van het Project Groen en Doen. Dit project wil nieuwe groepen van vrijwilligers oprichten die zich inzetten voor natuur- en landschap. De kans om een argusvlinder of Koninginnenpage aan te treffen is het grootst voor particulieren met een moestuin of een erf in het buitengebied. Wanneer u een koninginnenpage ziet op uw peentjes of een argusvlinder op een paaltje in een klaverrijke weide geef dan uw waarneming (met liefst een foto!) door aan de Vlinderwerkgroep! Via de website van de vlinder- en libellenwerkgroep: www.vlinlibzeeland.nl kun je waarnemingen doorgeven en meer informatie opvragen over de Zeeuwse zes. Meer algemene informatie over vlinders: www.vlindernet.nl

Heivlinder

26


27

Kort nieuws Tekenwerende kleding effectief, maar dagelijkse controle blijft noodzakelijk Wie in het bos en het landschap werkt, loopt een grote kans om gebeten te worden door een teek en daarmee een kans op de ziekte van Lyme. Onlangs is de rapportage opgeleverd van een praktijkproef naar tekenwerende kleding, uitgevoerd door arbodienst Stigas. Omdat SLZ ook in gebieden werkt waar een verhoogd risico op teken geldt, is actie ondernomen. Enkele medewerkers zijn bij wijze van test voorzien van een werkbroek die geïmpregneerd is met permetrine. Dit middel is de werkzame stof tegen teken. De belangrijkste uitkomst van het Stigas onderzoek is dat de dagelijkse controle na het werk op tekenbeten nodig blijft. De geïmpregneerde broeken bleken significant minder tekenbeten op te leveren dan de gewone gebruikelijke werkbroek. De kans op een beet neemt ongeveer met de helft af. Maar het belangrijkste blijft: Na een dag in het groen, altijd tekencontrole doen!

Prooijenseweg 26 4332 RD Middelburg tel: 0118-613984 fax: 0118-642038 email: [email protected]

28

Bacterievuur controle 2014 Ook dit jaar zijn we weer begonnen met de controle op Bacterievuur, ook wel genoemd “Perenvuur” bij meidoorns in de landschappelijke beplanting. Bij de controles in het voorjaar van 2014 hebben we redelijk wat aantastingen gevonden. Bij gunstige omstandigheden (warm en nat) kan dit tot een epidemie leiden. Op Walcheren en ZuidBeveland en op Zeeuws-Vlaanderen (enkele locaties) voeren we de controle uit. Mocht je in het buitengebied én in de buurt van een fruitteler wonen en het vermoeden hebben dat je perenvuur hebt, neem dan maatregelen of contact met ons op. Tevens zijn we nog op zoek naar mensen die willen meehelpen om de controle uit te voeren. Meer informatie kun je vinden op onze website. Erfgoeddag in ’t landschap Zaterdag 20 september organiseren Stichting Het Zeeuwse Landschap, Stichting Landschapsbeheer Zeeland en de Stichting Cultureel Erfgoed Zeeland een publieksdag. Het evenement laat de samenhang tussen natuur, erfgoed en landschap zien en de publieke beleving daarvan. In en rond de gebouwen, de boomgaard en de akkers, zul-


29

Kort nieuws vervolg

Hoogstambrigade Zeeland Landschapsbeheren in andere provincies werken met een Hoogstambrigade. Dit is een weekendgroep van vrijwilligers die met name hoogstamfruitbomen snoeit. Al diverse keren hebben we te horen gekregen dat het jammer is dat wij in Zeeland geen weekendgroep hebben die zich gespecialiseerd heeft in het snoeien van hoogstamfruit. Om een dergelijke Hoogstambrigade van de grond te krijgen heeft de brigade wel een coördinator nodig die op vrijwillige basis de groep onder zijn (of haar) deskundige vleugels neemt. Uiteraard

Postbus 8021 4330 EA Middelburg

Wildplukken op niveau: onderscheiding restaurants voor culinaire hoogstandjes uit de vrije natuur Het project Lekker Landschap is uitgebreid met de Gouden en Zilveren Schaal competitie voor restaurants die gebruik maken van wildpluk-ingrediënten. Deze onderscheiding maakt duidelijk in welke restaurants je culinair kunt genieten van natuur en landschap. Iedereen kan restaurants nomineren op de website http://lekkerlandschap.nl/nominatielekker-landschap-restaurants en via de facebookpagina van Lekker Landschap: https://www.facebook.com/lekkerlandschap restaurants?fref=ts Een deskundige jury beoordeelt alle nominaties en reikt in oktober de Zilveren en Gouden Schalen uit. In de jury zitten onder

meer Makkie Mulder (hoofdredacteur Delicious magazine), Marjoleine de Vos (culinair journalist NRC) en Harry Boeschoten (directeur Staatsbosbeheer). Samenwerking De12Landschappen en Landschapsbeheer Nederland 19 juni jl. was de presentatie van de nieuwe Topstichting. Tijdens deze bijeenkomst is de nieuwe bestuursvoorzitter van LBN, tevens bestuursvoorzitter van de Topstichting, voorgesteld. Aansluitend was er een afscheidsborrel voor oud-bestuursvoorzitter LBN Theo Beckers en LBN-directeur Marieke van der Werf. Patrijske Bier In augustus/september zal het bier ‘Patrijske’ gereed zijn. Het is gemaakt van (oude) graanrassen uit Zeeland. Een belangrijk ingrediënt is de Zeeuwse witte tarwe. Dit oude graanras wordt geteeld in akkerreservaten (waar de vrijwilligers van SLZ helpen met het beheer) waar ruimte is voor akkernatuur.

Speciaal Bier - CAT S - Bovengistend- Ingrediënten: Bierbrouwerij Water,Gerstemouten, Karamel E150A, Kandijsuiker E150D, Hop, de Halve Maan Gist, Koriander, Cura?ao - Allergenen: Glutenbevattende Absdaalseweg 2 Granen.Koel en donker Bewaren - Voor een mooi en helder glas 4561GG HULST bier - rustig uitschenken. Gistdepot - Geniet maar drink met mate. www.halvemaan.com

Grenadierweg 15 4338 PG Middelburg

zullen we de groep, zeker bij het opstarten, helpen en ondersteunen waar we kunnen. Mocht je geïnteresseerd zijn in deze functie dan horen we het graag. Meer informatie: Pieter Voets.

PATRIJSKE Zeeuws Natuurbier Patrijske is gebrouwen van het 150 jaar oude tarweras Zeeuwse Witte. Dit ras was bijna verdwenen, maar wordt nu weer geteeld in akkerreservaten. Hier is speciale aandacht voor akkernatuur. De Patrijs kwam vroeger veel voor op het boerenland, tegenwoordig zijn ze erg zeldzaam. Door samen met landbouwers maatregelen voor de akkernatuur te treffen hopen we deze soort in ons Zeeuwse landschap te behouden. Geniet van dit speciale bier en help daarmee onze akkernatuur

Statiegeld 10 ct. Tenminste Houdbaar tot einde:

len allerlei activiteiten worden aangeboden. Naast verschillende workshops en demonstraties, kan er de hele dag door aan excursies met uiteenlopende thema’s worden deelgenomen. De dag zal plaatsvinden op Hoeve Van der Meulen in ’s Heer Abtskerke, gemeente Borsele. Noteer deze activiteit op 20 september alvast in uw agenda en houd de websites van de organisaties goed in de gaten voor meer informatie.

Activiteiten voor vrijwilligers Speciaal voor onze vrijwilligers diverse (gratis) activiteiten en cursussen! Als waardering voor uw vrijwillige inzet in natuur en landschap in uw omgeving nodigen wij u uit om (gratis) deel te nemen aan diverse activiteiten. In onze agenda op de website www.landschapsbeheerzeeland.nl vindt u diverse activiteiten, excursies, cursussen en dergelijke waaraan u, als vrijwilliger, gratis kunt deelnemen.

Zeeuwse Ankers, naar een Culturele Biografie van Zeeland Met het project Zeeuwse Ankers, wordt de komende jaren vorm gegeven aan de Culturele Biografie van Zeeland. Het biedt inwoners en bezoekers de mogelijkheid Zeeland beter te leren kennen. Stichting Cultureel Erfgoed Zeeland is coördinator van het project en werkt samen met vele andere organisaties, waaronder Stichting Landschapsbeheer Zeeland. Mensen ontmoeten elkaar in musea, bij monumenten, tijdens festivals en in het cultuurlandschap. Ze delen ervaringen en belevenissen, vertellen verhalen en genieten van het Zeeuwse erfgoed en de Zeeuwse cultuur in al hun facetten. Inwoners of bezoekers kunnen zich zo een beeld vormen van de omgeving en de ontwikkelingsgeschiedenis van het gebied. De Culturele Biografie legt verhalen bij het erfgoed vast. Inwoners worden gestimuleerd hieraan bij te dragen. Kijk ook eens op www.zeeuwseankers.nl en vertel je verhaal.

Tel. 0118-629353 Fax 0118-613488

30


31

Vrijwilligers organisaties in Zeeland Onderstaande organisaties zetten zich vrijwillig in voor het landschapsbeheer in Zeeland en zijn aangesloten bij SLZ. Zou je in je vrije tijd eens mee willen werken in het landschap bij jou in de buurt, neem dan contact op met een van onderstaande contactpersonen voor meer informatie.

Weekendwerkzaamheden: Tholen Natuurvereniging Tholen Adri Mol Tel. 0166-604266 e-mail: [email protected] www.natutholen.nl

Echte koekoeksbloem Foto: Robert Wielemaker

Jaargang 28 ZOMER - 2014

De Boom In is een uitgave van Stichting Landschapsbeheer Zeeland (SLZ) en wordt vier keer per jaar verzonden aan vrijwilligers in het landschapsbeheer in Zeeland, overeenkomsthouders, relaties en medewerkers. De Boom In wordt verstuurd in een biologisch afbreekbare folie. Redactie: Caroline Geluk Sylvia Tuinder Robert Wielemaker Foort Minnaard Gastredacteur: Nanning Jan Honingh Verder werkten aan dit nummer mee: Peter van der Vliet Huib Gunst Mark van Sluijs Bram Janse Sandra Dobbelaar

Luciën Calle

Rudie Geus Arjan de Hulster

Redactie- en bezoekadres: Ravelijn de Groene Jager 5 4461 DJ Goes Tel. 0113-23 09 36 [email protected] www.landschapsbeheerzeeland.nl Abonnement Wilt u ook De Boom In ontvangen? Voor slechts € 10,- per jaar ontvangt u ons kwartaalblad. Bel naar 0113-23 09 36 of meld u direct aan via www.landschapsbeheerzeeland.nl/nieuwsbrief

Stichting Landschapsbeheer Zeeland zet zich in voor behoud, beheer en aanleg van kleine landschapselementen. Zie www.landschapsbeheerzeeland.nl voor meer informatie.

Foto omslag: Maraîchine koeien, inzetje Sint Jacobsvlinder Foto: Mark van Sluijs, foto inzetje: Robert Wielemaker Met dank aan alle fotografen.

32

Heemtuinwerkgroep KNNV Diet Louwerens Tel. 0113-342277 [email protected] www.knnv.nl/beveland

Alle dagen van de week:

De Boom In is gedrukt op FSC-gecertificeerd papier. SLZ wordt financieel gesteund door de Nationale Postcode Loterij en Provincie Zeeland.

SLZ heeft getracht alle rechthebbenden van de geplaatste foto’s te achterhalen. Degenen die desondanks menen aanspraken te kunnen doen gelden op de rechten van gebruikte foto’s worden verzocht contact met ons op te nemen.

Opmaak en drukwerk: Drukkerij Zoeteweij, Yerseke Oplage: 2400 ex.

Bomenbuurt ’s Gravenpolder Mevr. D. de Koning Tel. 0113-311813 [email protected] www.knnv.nl/beveland

Doordeweekse werkzaamheden:

ISSN nummer 1876-5491

Advertenties: Ook uw advertentie in De Boom In? Bel Ton de Koning, tel. 0113-23 09 36 voor de mogelijkheden.

Bevelanden Beheerswerkgroep KNNV Johan Vermin Tel. 0113-639620 [email protected] www.knnv.nl/beveland

Je uitleven in het Nederlandse landschap? Meld jezelf, vrienden en familie aan voor een actief dagje op de mooiste buitenlocaties van Nederland. Kijk op www.natuurwerkdag.nl of volg Landschapsbeheer Nederland op Facebook en Twitter.

een initiatief van Landschapsbeheer Nederland

Heel Zeeland: Herpetologische studiegroep Amfibieën Winant Halfwerk Tel. 0118-217720 [email protected] Steenuilen werkgroep Zeeland Alex de Smet Tel. 0115-695890 [email protected] http://www.deltabirding.nl/ links-vogelwerkgroepen.html

Zeeuws-Vlaanderen Natuurbeschermingsvereniging de Steltkluut Lucien Calle Tel. 06-22792100 [email protected] www.steltkluut.nl

Werkgroep Oranjebosch Werkgroep Moesbosch Peter v.d. Vliet Tel. 0113-230936 [email protected]

Natuurbeschermingsvereniging ’t Duumpje Gerard v. Daele Tel. 0117-301835 [email protected] www.duumpje.nl

Schouwen-Duiveland Actief terreinbeheer Henk Dalebout Tel. 06-20745396 e-mail: [email protected] www.nvsd.nl/actief_terreinbeheer. html

Walcheren Werkgroep Landschapsverzorging Thomas Collette Tel. 0118-634916 Na 19.00 uur en de hele vrijdag [email protected]

Heel Zeeland A Rocha werkgroep Zeeland Martine Krabbendam Tel. 0118-640448 [email protected] http://arochanederland.ning.com

Kapsalon Nienke Ensing 06-46222419 [email protected]

Onderhoud wandelroutes Pieter Voets Tel. 0113-230936 [email protected] www.landschapsbeheerzeeland.nl

Hout & Co Karin Mol Tel. 0118-628293 [email protected] Noord- en Midden Zeeland Landschapsbeheer Pieter Voets Tel. 0113-230936 [email protected] www.landschapsbeheerzeeland.nl

Zeeuws-Vlaanderen Landschapsbeheer Wim Wisse Tel. 06-12856517 [email protected] www.landschapsbeheerzeeland.nl

Kerkuilenwerkgroep Peter Boelee Tel. 06-25102354 [email protected] www.kerkuil.com

Vleermuizen Meldingen/klachten: Nanning-Jan Honingh, Tel. 0113-230936 [email protected]

Herstellen Cultuurhistorische elementen Sandra Dobbelaar Tel. 0113-230936 [email protected] www.landschapsbeheerzeeland.nl

De Steltkluut knotgroep Bas de Maat Tel. 06-53559422 www.steltkluut.nl

Weidevogelbescherming Nanning-Jan Honingh Tel. 0113-230936 [email protected] www.landschapsbeheerzeeland.nl

Jaarlijkse zomertellingen (kerkzolders) Noord- en Midden Zeeland: Nanning-Jan Honingh en Zeeuws Vlaanderen: Luciën Calle. Jaarlijkse wintertellingen: Zoogdier Werkgroep Zeeland, Luciën Calle, 06-22792100, [email protected]

Agenda

29 juni SLZ aanwezig op de Vlasdag 9 aug. Wand elevent Eede 9 aug. SLZ aanwezig Ouwerke

rk bij de Fruitteeltro ute van het Fruitteelt m us eum 9 aug. SLZ aanwezig op Kapelle de Bo erenmarkt van de Burghse Da g 13 sept. Burgh Haamstede Open Monumente nd ag 17/24 sept. Cursu diverse locaties s Basic Life Suppor t 20 sept. Zeeuws-Vlaandere Erfgoeddag SLZ/SC n EZ/HZL 20/28 sept. Week ’s-Heer Abtskerke van het Landscha p 26/27 sept. Hoog diverse locaties stamfruitdag 1 okt. cursus Eerste Hulp Terhole Bij Landschapsbe 8 okt. heer cursus Zaag- en ve Goes ltechniek 9/16/18 okt. Basis nog niet bekend cursus Hoogstam fruitbomen ZVL 10 oktober Sym posium Het Landsc Axel hap Ben Je Zelf – 10/11 okt. Hoog LBN stamfruitdagen Putten 25 okt. Nacht van de Nach Koudekerke t diverse locaties 1 nov.

diverse locaties Tevens zullen er in ied ere regio excursies wo rden georganiseerd Kijk voor de meest ac . tuele agenda op ww w.landschapsbehee rzeeland.nl/agenda

ZOMER - 2014

Kwartaalblad van Stichting Landschapsbeheer Zeeland

met o.a. • Het Jacobskruiskruid; Schône Struke of Vuulte? • Het Cargillpad in Sas van Gent • Een comeback voor de Maraîchine Koeien

Kwartaalblad van Stichting Landschapsbeheer Zeeland

Recommend Documents