De boom in WINTER. Kwartaalblad van Stichting Landschapsbeheer Zeeland

De boom in

WINTER - 2011

Kwartaalblad van Stichting Landschapsbeheer Zeeland

• Mijn Favoriete Zeeuwse Element • Historische Tiend palen gevonden • Duindoorn, echte lastpak of koningin van het duin?

Vrijwilligers organisaties in Zeeland Colofon

Onderstaande organisaties zetten zich vrijwillig in voor het landschapsbeheer in Zeeland en zijn aangesloten bij SLZ. Zou je in je vrije tijd eens mee willen werken in het landschap bij jou in de buurt, neem dan contact op met een van onderstaande contactpersonen voor meer informatie. Bomenbuurt ’s Gravenpolder Mevr. D. de Koning Tel. 0113-311813 [email protected] www.knnv.nl/beveland

Inhoudsopgave

Weekendwerkzaamheden:

Kantoorpand SLZ Foto: Sandra Dobbelaar

Jaargang 25 WINTER - 2011

De Boom In is een uitgave van Stichting Landschapsbeheer Zeeland (SLZ) en wordt vier keer per jaar verzonden aan vrijwilligers in het landschapsbeheer in Zeeland, overeenkomsthouders, relaties en medewerkers. Redactie: Caroline Geluk Foort Minnaard

Ton de Koning Robert Wielemaker

Verder werkten aan dit nummer mee: Johan Faes Niek Klaasse Peter Boelee Eddie Dobbelaar Wim Roose Sylvia Tuinder Ruud van der Goes Luciën Calle Nienke Ensing Sandra Dobbelaar Robert-Jan Goossens Advertenties: Ook uw advertentie in De Boom In? Bel Ton de Koning, tel. 0113-23 09 36 voor de mogelijkheden. Foto omslag: Zicht op Damme tijdens de uitwisseling met Vlaanderen op de dag van de Natuur in België. Foto: Gerard van Daele Inzet knotboom: Gezina de Moor Met dank aan alle fotografen. SLZ heeft getracht alle rechthebbenden van de geplaatste foto’s te achterhalen. Degenen die desondanks menen aanspraken te kunnen doen gelden op de rechten van gebruikte foto’s worden verzocht contact met ons op te nemen.

Opmaak en drukwerk: Drukkerij Zoeteweij, Yerseke Oplage: 1500 ex.

Redactieadres: Postbus 286 4460 AR Goes Tel. 0113-23 09 36 [email protected] www.landschapsbeheerzeeland.nl Bezoekadres: Ravelijn de Groene Jager 5 4461 DJ Goes Abonnement Wilt u ook De Boom In ontvangen? Voor slechts € 10,- per jaar ontvangt u ons kwartaalblad. Bel naar 0113-23 09 36 of meld u direct aan via www.landschapsbeheerzeeland.nl/nieuwsbrief ISSN nummer 1876-5491 Stichting Landschapsbeheer Zeeland zet zich in voor behoud, beheer en aanleg van kleine landschapselementen. Zie www.landschapsbeheerzeeland.nl voor meer informatie. De Boom In is gedrukt op FSC-gecertificeerd papier. SLZ wordt financieel gesteund door de Nationale Postcode Loterij en Provincie Zeeland.

Werkgroep Oranjebosch Peter v.d. Vliet Tel. 0113-230936 Peter.van.der.vliet@slz. Foto: Rinus Sinke landschapsbeheer.nl

Schouwen-Duiveland Actief terreinbeheer Henk Dalebout Zeeuws-Vlaanderen Heemtuinwerkgroep KNNV Gekrompen beleefbaar Tel. 0111-422966dorpen op Walcheren Natuurbeschermingsvereniging Dietweer Louwerens e-mail: Bewoners, eigenaren en andere geïnteresseerden worden uitgenodigd mee te Tel. 0113-342277 dedenken Steltkluut [email protected] Lucien Calle [email protected] over het herstel of zichtbaar maken van een cultuurhistorisch of archeologisch object, www.nvsd.nl/actief_terreinbeheer. Tel. 06-22792100 www.knnv.nl/beveland dat direct verband heeft met de 15 gekrompen dorpen op Walcheren. 2 html [email protected] www.steltkluut.nl Walcheren Tholen Werkgroep Landschapsverzorging Gerealiseerde ommetjes: Hildegonda ommetje te Waterlandkerkje Natuurvereniging Tholen Thomas Collette Natuurbeschermingsvereniging De afgelopen jaren zijn er, mede door ondersteuning van SLZ, diverse ommetjes gerealiseerd. Flip van Damme ’t Duumpje Tel. 0118-634916 Tel.Meestal 0166-602438 waren de dorpsbewoners zélfNade19.00 stuwende kracht Gerard v. Daele uur en de hele achter vrijdag de totstandkoming. e-mail: [email protected] Tel. 0117-301835 [email protected] In deze nieuwe rubriek licht een betrokken vrijwilliger ‘zijn of haar’ ommetje toe. 6 www.natutholen.nl [email protected] Kapsalon www.duumpje.nl Bijzondere alledaagse planten enJandieren op en rond het Zeeuwse erf: de Maretak Bevelanden Moekotte Beheerswerkgroep KNNV Tel. 0118-636369 Zo tegen de jaarwisseling leek het vrijwilliger Niek Klaasse wel een goed ideeHeel om Zeeland u eens te vertellen Ton de Koning Onderhoud wandelroutes [email protected] de mythe van de Maretak. Het gebruik is namelijk dat iemand die eronder staat, straffeloos Tel.over 0113-311813 Peter v.d. Vliet gekust mag worden... 9 [email protected] Tel. 0113-230936 Hout & Co www.knnv.nl/beveland Karin Mol Peter.van.der.vliet@slz. Tel. 0118-628293 landschapsbeheer.nl En verder www.landschapsbeheerzeeland.nl [email protected]

Samenwerken aan de actieve zorg voor ons landschap

10

Zeeuws-Vlaanderen 12 Landschapsbeheer Landschapsbeheer Pieter Voets Resultaten van vier jaar Steenuilbescherming in midden Zeeland Wim Wisse 13 Doordeweekse Tel. 0113-230936 Tel. 06-50914013 Cultuurhistorische activiteiten [email protected] Zeeuws Vlaanderen 18 werkzaamheden: [email protected] www.landschapsbeheerzeeland.nl www.landschapsbeheerzeeland.nl en Midden Mijn Favoriete Zeeuwse Element:NoordEddies Poel Zeeland

Schone strûke of vuulte: Duindoorn, echte lastpak of koningin van het duin?

20

Historische Tiend palen gevonden Kerkuilenwerkgroep

24

Peter Boelee Natuurwerkdag 2011 Tel. 06-25102354 Alle dagen van de week: Vrijwilligersdag: een waarderingsdag voor vrijwilligers! [email protected] Heel Zeeland: www.kerkuil.com Vrijwilligerswerk heeft de aandacht bij Gedeputeerde Heijning Herpetologische studiegroep Amfibieën Michel Kapelle Herstellen Cultuurhistorische elementen Kort Nieuws Tel. 06-22984575 Sandra Dobbelaar Een middagje aan de slag [email protected] Tel. 0113-230936 Sandra.dobbelaar@ Programma’s Beheerswerkgroepen SLZ 2012 Steenuilen werkgroep Zeeland slz.landschapsbeheer.nl Alex de Smet www.landschapsbeheerzeeland.nl Overzicht Vrijwilligersorganisaties in Zeeland Tel. 0115-695890 Agenda [email protected] Weidevogelbescherming http://www.deltabirding.nl/ Nanning-Jan Honingh links-vogelwerkgroepen.html Tel. 0113-230936

Nanning-jan.honingh@ slz.landschapsbeheer.nl 26 www.landschapsbeheerzeeland.nl

27

Vleermuizen 28 Meldingen/klachten: Nanning-Jan Honingh, 29 tel. 0113-230936 30 Nanning-jan.honingh@ slz.landschapsbeheer.nl 31 Jaarlijkse zomertellingen (kerkzolders) Noord- en Midden Zeeland: Nanning-Jan Honingh en 33Zeeuws Vlaanderen: Luciën Calle. 34 Jaarlijkse wintertellingen: Zoogdier Werkgroep Zeeland, Luciën Calle, 06-22792100, [email protected]

De Boom In • WINTER 2011 • Stichting Landschapsbeheer Zeeland

1

Gekrompen dorpen op Walcheren weer beleefbaar Door: Sandra Dobbelaar, medewerker SLZ Verspreid over Walcheren liggen verschillende gehuchten. Vaak klein en onopvallend. Vroeger waren ze echter groter en in het bezit van een kerk. Alleen al binnen de gemeentegrenzen van Veere gaat het om 10 plaatsen, maar ook elders op Walcheren kunnen we gehuchten met een soortgelijke geschiedenis aantreffen. We noemen ze: ’Gekrompen dorpen’. Vanaf de achtste eeuw na Christus woonde men op Walcheren in verspreid gelegen boerderijen. Die bouwde men bij voorkeur op de hogere en drogere delen: de kreekruggen. Daar lagen ook de wegen en de akkers. Tussen de kreekruggen lagen de poelgebieden. Het was daar nat en men gebruikte deze gebieden als weiland en om er veen op te graven. Echte dorpen waren er nog niet. Soms bouwde men boerderijen

2

Restant van de kerk van Buttinge Alle foto’s: Sandra Dobbelaar

dicht bij elkaar, maar meer dan een gehucht ontstond er niet. Dat veranderde ongeveer in de twaalfde eeuw. Het eiland Walcheren was ondertussen omgeven door een veilige dijk en de bevolking groeide. Parochies werden gesticht en kerken gebouwd. Dat gebeurde meestal op plaatsen waar al wat mensen bij elkaar woonden. Rondom de kerken kwamen steeds meer mensen te wonen. Toch ging het niet met elk dorp even goed. Soms woonden er te weinig mensen om de kerk te onderhouden. Andere dorpen lagen op een ongunstige plaats met te weinig uitbreidingsmogelijkheden. Bovendien werden de laaggelegen poelgebieden, door het afgraven van veen, steeds lager en dus natter. Ruïne Tijdens de Beeldenstorm en de Tachtigjarige Oorlog werden in veel plaatsen de kerkgebouwen verwoest. Vaak bleef er niet veel meer dan

een ruïne over. Door geldgebrek bij de dorpelingen en de overheid, konden niet alle kerken weer worden hersteld. Op de ene plaats werd herbouwd, op de andere werd de kerkruïne afgebroken. Met als gevolg dat de (meeste) bewoners vetrokken naar dorpen mét een kerk. Behoud van de kerk betekende het voortbestaan van het dorp. Met het verlies ervan verloren dorpen hun hart, want de kerk vormde vaak het centrum. Van de kerkruïnes bleef vaak niet veel meer over. De stenen werden hergebruikt. In veel boerenhuizen zijn de hergebruikte stenen terug te vinden. Pas in de negentiende eeuw verdwenen de meeste vervallen kerken. De kerktorens die waren toegewezen aan de gemeenten, bleven het langst overeind. De kerkhoven bleven vaak als allerlaatste overblijfselen achter. De meeste zijn in de negentiende eeuw buiten gebruik gesteld. Gekrompen dorpen Gekrompen dorpen maken deel uit van het landschap. Ze zijn toegankelijk en zichtbaar voor iedereen. Bij veel mensen, zelfs bij de eigen

bewoners, is niet veel over de ontstaanswijze bekend. Van de gekrompen dorpen is veel verdwenen. Toch liggen er nog een heleboel kansen om ze weer beleefbaar te maken. In archeologisch, cultuurhistorisch en landschappelijk opzicht zijn de dorpen van groot belang. In 2009 is het idee ontstaan om samen met de bewoners aan de slag te gaan met de geschiedenis. Een projectaanvraag met bijbehorende financiering is ingediend en na de onlangs toegekende honorering, kan er in 2012 dan eindelijk gestart worden. Project Een deel van het project omvat het plaatsen van plaatsnaam- en informatieve borden. Bekend is dat er bij sommige gekrompen dorpen schijn-bebouwde-komborden en zogenaamde educatieve onderborden staan. Bij andere deels of helemaal niet meer. Gemeente Veere wil uniformiteit van de borden, zodat de gekrompen dorpen makkelijker te herkennen zijn. Er is meer mogelijk. We willen bewoners, eige-

Gekrompen dorpen in Walcheren: Boudewijnskerke Buttinge Hoogelande Sint Janskerke Krommenhoeke Mariekerke Poppekerke Poppendamme Werendijke Zanddijk Schellach Nieuwerkerke Brigdamme West Souburg Nieuwerve Kapel van Hoogelande

3

Drukkerij Zoeteweij Molendijkseweg 2, 4401 NM Yerseke P.O. Box 6, 4400 AA Yerseke The Netherlands T +31(0)113 571404 F +31(0)113 572006 E [email protected] I www.dzy.nl

FIXET ’s-GRAVENPOLDER Noordhoeksewegeling 3 Kapelle-Biezelinge 0113-341170 www.bermanfruitplants.com

4

Spoorstraat 51 www.fixetsgravenpolder.nl

Plaats van het vroegere kerkhof van Boudewijnskerke

naren en alle geïnteresseerden uitnodigen om mee te denken. Hieruit kunnen dan werkgroepen gevormd worden om ideeën uit te werken. Denk bijvoorbeeld aan herstel of het zichtbaar maken van een cultuurhistorisch- of archeologisch object, dat direct verband heeft met het gekrompen dorp. SLZ coördineert het project. Komend voorjaar organiseren we een bijeenkomst. Samen met alle partijen die belangen hebben in het buitengebied, hopen we de aantrekkelijkheid van de gekrompen dorpen te vergroten.

Gebruikte bron: Van Boudewijnskerke tot Zanddijk, Over tien gekrompen dorpen in de gemeente Veere, A. P. de Klerk, 2006 Bent u geïnteresseerd in dit project, heeft u goede ideeën en wilt u deelnemen in een werkgroep? Neem dan contact op met SLZ: [email protected].


5

De afgelopen jaren zijn er, mede door ondersteuning van SLZ, diverse ommetjes gerealiseerd. Meestal waren de dorpsbewoners zélf de stuwende kracht achter de totstandkoming. In deze nieuwe rubriek licht een betrokken vrijwilliger ‘zijn of haar’ ommetje toe.

Tiendpaal. Deze zandstenen Tiendpaal werd in 1654 op de grens tussen de Tiendgebieden van twee Gentse abdijen geplaatst. Tiendpaal Foto: Conny Jansen

Gerealiseerde ommetjes:

Hildegonda Foto: Johan Faes

Hildegonda ommetje te Waterlandkerkje Door: Johan Faes, bewonersgroep “Eigen Wijzen” en secretaris Dorpsraad Waterlandkerkje De bewonersgroep “Eigen Wijzen” uit Waterlandkerkje heeft samen met medewerkers van Stichting Landschapsbeheer en het IVN een wandeling langs bezienswaardigheden en mooie uitzichtpunten in de omliggende polders ontwikkeld. Het ommetje maakte deel uit van het project ‘Eigen Wijs Landschap’. Zaterdag 22 oktober vond de officiële ingebruikname van het Hildegonda Ommetje plaats. Een bijzonder moment; want ook het standbeeld van de zeemeermin in Waterlandkerkje werd gehuldigd! Een folder van het aantrekkelijke ommetje is te verkrijgen bij de VVV kantoren en online via www.zeelandshop.com.

6

Een mooi excuus om even uit te rusten Foto: Johan Faes

Het ommetje van Waterlandkerkje is 7,5 kilometer lang en leidt over meestal verharde en enkele onverharde paden. De wandeling bestaat uit een noordelijke en zuidelijke poldertocht met het dorp in het knooppunt. In feite is het een “achtje”. Wandelaars kunnen de wandeling dus makkelijk inkorten. Langs de route staan bankjes en een picknicktafel. Tiendpaal De wandeling start bij het informatiebord op het Redouteplein, op de plaats waar de dijken van drie Zuudzeepolders uit de eerste helft van de zestiende eeuw samenkomen: de Vrije polder, de Oude Passageulepolder en de Goudenpolder. Hier vinden we ook de

Het bord met daarop het ommetje Foto: Miranda de Muijnk

Omgeving Waterlandkerkje Passageulle Foto: Johan Faes

Hildegonda Bij de ingang van het dorp staat het onlangs geplaatste standbeeld van Hildegonda, de zeemeermin uit de eeuwenoude legende die aan Waterlandkerkje verbonden is. De zeemeermin is ook te vinden in het wapen van Waterlandkerkje. De route gaat verder door de Cathalijnestraat tussen een mooie bomenrij op de dijk. Aan het einde van de dijk gaan we naar beneden. Daar wordt de komende winter de Elmare Poel aangelegd in het kader van het project Landschapsversterking. Aan de overkant verlaten we de Elmare Poel en gaan we over het fietspad in zuidelijke richting, de ontsluitingsweg naar Aardenburg en Vlaanderen. Na 10 minuten wandelen, gaan we linksaf de Krommeweg in en lopen tussen de landerijen door tot de Liniedijk, waar we de dijk opgaan die omzoomd is met populieren. Aan de rechterkant ligt, middenin een natuurgebied, De Passageule, die onderdeel was van de Staats Spaanse linies. Dominee Stuerbout Het laatste stukje gaat richting Waterlandkerkje. De kerk zien we dan al opdoemen tussen de prachtige oude lindebomen waar het standbeeld van dominee Stuerbout de bezoekers verwelkomt. In 1658 trad hij in dienst van de protestantse gemeente rond de St. Nicolaaskerk. Tijdens de kerkdienst op 25 november 1668 deden acht Spaanse ruiters een inval en trokken ds. Johannes Stuerbout van de preekstoel. Ze brachten hem wonden toe aan hoofd en ledematen en sneden zijn linkeroor af. Zij toonden dit als triomfteken.


7

De Maretak

Door: Niek Klaasse, vrijwilliger SLZ

De Maretak (Viscum Album) is bekend omdat deze rond de kerstdagen vaak in huis wordt opgehangen. Huisgenoten mogen degene die bewust of onbewust onder de maretak staat straffeloos kussen. Dat was één van de redenen waarom ik graag deze plant in mijn tuin wilde hebben. Daarover straks meer.

Wandelen door zeer mooi gebied Foto: Conny Jansen Lopen over de bodem van de Zuudzee Direct naast de kerk staat nog een markant gebouw van circa 325 jaar oud, namelijk de oude uitspannerij “In Den Koning”, gebouwd als herberg met stallen om de paarden van de postkoetsen te wisselen. Het is nu al vele jaren Bistro “In Den Koning”. De route gaat verder met een prachtig rondje Goudenpolder. We bevinden ons nu op de bodem van de voormalige “Zuudzee”. De Goudenpolder is één van de

Grenadierweg 15 4338 PG Middelburg Postbus 8021 4330 EA Middelburg Tel. 0118-629353 Fax 0118-613488

kleinste polders van West Zeeuws-Vlaanderen, maar ook één van de best bewaarde! Het poldertje werd gewonnen langs een kleiige meander van de Oude Passageule, een getijdengeul van de voormalige Zuudzee. Meer informatie over Hildegonda, de zeemeermin uit de eeuwenoude legende die aan Waterlandkerkje verbonden is, vindt u op www.waterlandkerkje.com.

Neringweg Neringweg 11, 11, 4501 4501 PB PB Oostburg Oostburg telefoon: 0117-474000www.leenhoutsoostburg.nl www.leenhoutssluis.nl telefoon: 0117-474000

nieuwbouw verbouw restauratie asbestsanering

erkend restauratieaannemer

8

Voorkomen De Maretak komt in ons land voornamelijk voor in Zuid-Limburg. Hoe zuidelijker hoe vaker hij voorkomt. Er wordt verondersteld dat Zuid-Limburg de noordgrens is, maar in Duitsland en zelfs in Denemarken zijn ze ook aangetroffen. In Zeeuws-Vlaanderen komen er enkele voor. Verder in Zeeland komen, voor zover ik weet, bijna geen maretakken voor die niet door mensen zijn gezaaid. In Zuid-Beveland groeien er twee bij het Fruitmuseum in Kapelle en twee bij Terra Maris in Oost-Kapelle die ook door mensen zijn gezaaid. Kenmerken van de plant Maretak betekent heksentak. Ook wel vogellijm genoemd, omdat men vroeger takken insmeerde met de lijm van de bessen om er zangvogels mee te vangen. Het is een struikachtige halfparasiet met smalle, geelgroene leerachtige blaadjes die vooral ’s winters opvallen als de boom kaal is. De vruchten zijn witte doorzichtige bessen die erg kleverig zijn. Vooral lijsterachtigen eten graag van deze bessen. Deze vogels zie je vaak op doortrek in hoge bomen en verspreiden dan de bessen waardoor de maretak vaak hoog in populieren wordt aangetroffen. Verder heeft de maretak een voorkeur voor appelbomen.

Kussen onder de Maretak Foto: Niek Klaasse Mijn Maretakken Ik heb maretakbollen altijd erg geheimzinnig en interessant gevonden. En natuurlijk zocht ik onder de planten ook wel naar een gouden sikkel die de een of andere druïde kan hebben verloren. De maretak is een buitenbeentje in ons plantenrijk. In ZuidLimburg zijn appelbomen te koop, waarin al een maretak groeit. Maar ik wilde het zelf proberen. 35 Jaar geleden ben ik begonnen met het zaaien van maretakken in mijn appelbomen. De eerste 25 jaar werd het niets. Daarna lukte het steeds vaker, mede omdat ik de zaden ging beschermen met een stukje gaas tegen vogelvraat. De besjes smeer ik in een bestaande barst in de schors of ik maak met een stanleymes een spleetje. Als je geluk hebt komen er in het eerste jaar enkele groene klauwtjes uit de bes en het tweede jaar enkele blaadjes. Pas na een jaar of vijf wordt het al een klein bolletje. Inmiddels hebben alle appelbomen in onze tuin meerdere maretakken en nu alle bladeren van de bomen zijn gevallen zitten de bleekgroene bollen vol met witte glimmende parels. Erg mooi om te zien. We genieten hier erg van. Zeker straks met de Kerst. Dat wordt weer kussen!


9

Samenwerken aan de actieve zorg voor ons landschap

voor herstel van kleine historische elementen’ (door Frans Rothuizen).

Door: Sylvia Tuinder, medewerker SLZ Samen is het leuker Foto: Arendo Schipper

Een mooie, maar geen gemakkelijke opgave. Het mag wel eens gezegd worden ook; het is een hele kunst, als je zelf als organisatie geen grond hebt, geen enkel terrein bezit. We staan als het ware met lege handen. Wie zich dat realiseert, begrijpt dat niets ons lukt zonder samenwerkingspartners. Lege handen maar SLZ heeft een bult aan kennis en vaardigheden, om bewust naar het landschap te kijken en ermee aan de slag te gaan. SLZ maakt plannen en bevordert de uitvoering samen met partners. We ontmoeten mensen met eigen erven, bosjes of andere terreinen in het landschap. We kunnen ze enthousiast tonen wat de waarde van hun terrein is en een inschatting maken van de mogelijkheden die er zijn. Een streekeigen hoogstamfruitboomgaard, een meidoornhaag, het opknappen van een verwaarloosde authentieke bakkeet. Ideeën flitsen door het hoofd als je de kans krijgt voor een kijkje in de keuken bij een ander. Buitenlui actief, een

10

cursus ecologisch groenbeheer met een excursie naar een buurgemeente. We laten mensen zelf kijken, voelen, zien en weten. Niets leuker dan te ontdekken dat ook bij jou in de buurt een steenuil zou kunnen leven. Door mensen met elkaar in contact te brengen, komt uitwisseling en bewustwording bij de aankleding van het cultuurlandschap steeds een stapje dichterbij. Saai zou het zijn zonder elementen waar de focus op ligt: de kleine landschapselementen. Ze zijn van oudsher te vinden in het landschap en zorgen voor herkenbaarheid en afwisseling. SLZ adviseert en biedt praktische ondersteuning aan de eigenaren van waardevolle landschapselementen. De tijd van bezuinigingen maakt het niet makkelijk. Maar we zoeken altijd naar subsidiekansen voor eigenaren, opdat deze landschapselementen niet verdwijnen. Over kleine historische elementen hebben we bijvoorbeeld onze kennis gebundeld in de ‘Gids

Ontwikkeling van streekeigen landschap: dat doen we samen. Met mensen, organisaties en overheden in Zeeland werkt SLZ sámen aan behoud, versterking en ontwikkeling van het streekeigen landschap. Met vrijwilligers doen we veel aan onderhoud. Door samen bezig te zijn, verspreiden we (soms verdwenen) kennis en vaardigheden. Letterlijk brengen we soms het zonlicht in bos of struweel terug om meer te laten groeien en bloeien. Biodiversiteit is nodig om kwetsbare soorten te houden of te krijgen. Inwoners participeren regelmatig en denken mee en zien meer handelingsperspectief. We maken mensen enthousiast en vaardig om zelf in het landschap aan de slag te gaan. Kunnen ze het niet zelf, dan steken we met vele enthousiaste vrijwilligers de handen uit de mouwen. Cursussen met eigen of externe deskundigen geven de nodige inhoud en motivatie om zelf te werken aan het verbeteren van het streekeigen landschap. Behoud en versterking van landschappelijke waarden staan voorop. De juiste toon vinden is ook een kunst! We zijn inzetbaar voor deskundig advies maar ook als makelaar; we kunnen vanuit een divers blikveld communiceren en weten op die manier mensen bij elkaar te brengen. Voor inwoners zijn er mooie projecten om de ontwikkeling van hun eigen omgeving te beïnvloeden. Een mooi voorbeeld zijn de wandelnetwerken. Kaal! zou het zijn als er veel bezuinigd wordt!

Ook kinderen leren al vroeg dat samenwerken loont Foto: Sylvia Tuinder

De kracht van SLZ: • Het op maat kennis en handvatten bieden over gebieden in ons landschap en cultuurhistorie aan doelgroepen. • Het meedenken met mensen om zelf cultuurhistorie te waarderen en omgevingskennis te krijgen. Het uitbreiden van kennis, bij de doelgroepen via cursussen en excursies. • Het adviseren en opstellen van inrichtingsen beheersadviezen, het inventariseren en monitoren van zeldzame soorten en landschapselementen. • Het uitvoeren van plannen en het adviseren voor beheer en ontwikkeling van het landschap. • Het organiseren van activiteiten en het laten zien dat het werken aan het landschap en cultuurhistorie leuk is, voldoening geeft en een positief effect heeft.


11

Mijn Favoriete Zeeuwse Element: Eddies Poel

Resultaten van vier jaar Steenuilbescherming in midden Zeeland

Door Eddie Dobbelaar, vrijwilliger SLZ Foto’s: Eddie Dobbelaar

Wij wonen aan de rand van het dorp Vogelwaarde met veel ruimte achter ons huis. In 1997 hebben we naast onze tuin een stukje grond kunnen kopen. Dat hebben we helemaal zelf ingericht met wat advies hier en daar. Zo zijn er knotwilgen langs de rand ingeplant met een Zeeuwse heg er tussen, is er een stuk met bomen en struiken waar ook kippen scharellen en zijn er verschillende hoogstamfruitbomen aangeplant. Een poel mocht natuurlijk ook niet ontbreken. Die hebben we laten graven en er folie in aangebracht. In de zomer zakt het waterpeil anders te ver weg en we willen toch graag water houden. Het wemelt er van de waterdieren zoals kikkers, padden, libellenlarven, slakken, rugzwemmers, watertorren en salamanders. De libellenlarven doen zich te goed aan de kikkervisjes. Het is mooi om te zien hoe in het voorjaar de libellenlarven langs de stengel van een plant omhoog klimmen om uit te sluipen tot een mooie libel. Terwijl ze opdrogen in de zon en hun vleugels uitrollen kun je ze mooi observeren. Ondertussen hebben we wel 13 soorten libellen geteld. De eerste jaren verzamelden we de uitsluiphuidjes van de grote keizerlibel. In 2002 waren het er wel 105, dat is toch wel verbazingwekkend veel. Ook veel vogels maken gebruik van de poel om te drinken en te baden. Huiszwaluwen halen er slik om hun nest mee te bouwen. In de poel komen ook waterplanten voor. Zelfs kranswieren groeien erin. Helaas ook erg veel waterpest, wat dan ook ieder jaar wordt verwijderd. Een paar jaar na aanleg verscheen er duizendguldenkruid op het talud van de poel. Eerst een plantje, daarna telkens meer. Een raadsel hoe het er gekomen is. Mogelijk zat het zaad nog in de grond bewaard. Ondertussen begint er ook riet te groeien hier en daar. Het is lastig dat onder de duim te houden. Het wordt regelmatig gemaaid of uitgetrokken.

12

Kort nieuws

Door: Peter Boelee van Buro Natuurbelevenis/ vrijwilliger SLZ

Goed kijken om het Steenuiltje te zien Erftrofee Alle foto’s: Peter Boelee (alle fotografen bedankt voor hun medewerking)

In de oevers huisde er een kolonie grasbijen. De teller in 2004 stond op maximaal 800 nestjes. De jaren daarna verminderden de aantallen. Wolzwevers en wespbijen verschenen en die parasiteren op de larven van grasbijen. De groene specht hielp daarbij een handje, door in de winter de larven op te graven en op te eten. Nog ieder jaar komen er grasbijen, maar lang niet meer zo veel. Misschien dat we de poel ooit nog eens groter maken, met ook aan de zuiden westkant minder steile oevers. In 2010 hebben de leerlingen van groep 8 van de basisschool De Schakel een bezoek gebracht aan onze poel voor een leerproject, wat wijzelf ook erg interessant vonden. Water is een mooie toevoeging aan ons erfje. Altijd is er wat te zien en te ontdekken. We genieten er steeds weer van.

Op Walcheren en Noord- en Zuid Beveland is Stichting Landschapsbeheer Zeeland (SLZ) in 1996 begonnen met het plaatsen van broedkasten en het aanpassen van erven om ze onder andere geschikt te maken als biotoop voor steenuilen. In dezelfde periode werd binnen de ‘Vogelwerkgroep de Bevelanden’, een subwerkgroep ‘Steenuilen’ opgericht, om de geplaatste kasten te controleren, maar ook om onderzoek te doen, zodat duidelijk kon worden hoeveel bezette steenuilterritoria er op de Bevelanden waren. In opdracht van SLZ ben ik ingehuurd om deze werkzaamheden mede uit te voeren. Territoria ontdekken Tussen 1996 en 2007 werd Noord- en Zuid Beveland ieder voorjaar onderzocht op de aanwezigheid van steenuilen door leden van de Vogelwerkgroep de Bevelanden en op Walcheren door Vogelwerkgroep Walcheren. Met behulp van een cassetterecorder, het zogenaamde “tapen”, liet men om de 500 meter de ‘roep van de mannetjessteenuil’ horen. Hoorde men een steenuil terugroepen, dan werd die plek aangeduid als “bezet

steenuilterritorium”, kwam er geen reactie dan werd aangenomen dat er hier geen steenuilen zaten. Dit “tapen”, wordt in heel Nederland op dezelfde manier uitgevoerd. Daarnaast werden natuurlijk ook nog alle zichtwaarnemingen verzameld. Door het tapen en het verzamelen van zichtwaarnemingen werd toen vastgesteld dat er op Zuid Beveland 27 bezette steenuilterritoria waren en op Walcheren nog 1. Na 2007 werd deze methode op de Bevelanden niet meer gebruikt, omdat we in het veld een goed beeld konden krijgen van het aantal steenuilen. We kwamen er al gauw achter dat er meer steenuilen leefden dan we met de tape methode hadden vastgesteld. Kennelijk reageert niet elke steenuil, wanneer het “roepje” wordt afgespeeld. Joehoe buurman! Zo kwamen we er achter, dat steenuilen die wél reageerden op het afgespeelde “steenuilroepje” bijna altijd steenuilen als buren hadden. Waarschijnlijk zijn solitair levende steenuilen niet gewend om hun territorium


13

Vogelbescherming. Dus in die periode is het vanuit een auto of schuiltent vaak gemakkelijk vast te stellen of er jongen gevoerd worden. Tijdens deze periodes is er ook geobserveerd op plekken die geschikt zijn voor steenuilen, maar waar ze nooit eerder gezien zijn. Zo konden op deze manier ook nieuwe territoria worden vastgesteld.

Gereviseerde kast

te verdedigen door middel van hun territoriumroep. De tussen 1996 en 2007 op Zuid Beveland door middel van tapen vastgestelde territoria zijn, op een uitzondering na, allemaal steenuilen die directe steenuilburen hadden. Dus het zou voor de hand liggen om te zeggen dat er toen ook al meer steenuilen aanwezig waren, maar dat is helaas nu niet meer te bewijzen. Een bezet territorium houdt niet automatisch in, dat daar dan ook in gebroed wordt. Dat is gemakkelijk vast te stellen wanneer de uilen in een kast broeden, maar broeden ze ‘wild’, dus in een holle boom of een kapot dak van een schuur, dan is observatie tijdens de periode dat er jongen zijn noodzakelijk, om vast te stellen dat hier gebroed is. Jongen Wanneer steenuilen jongen hebben vliegen ze af en aan met voer, dat is duidelijk geworden door de webcam in de “Beleefdelente” kast van

Geschikt erf voor steenuilbiotoop (Hoeve van de Meulen)

14

Walcheren Op Walcheren werden tussen 1996 en 2011 totaal 31 Steenuilbroedkasten geplaatst, vooral in het gebied grenzend aan Zuid Beveland en in het oostelijk gedeelte. In 2009 werden aan de rand van Oranjezon nabij Vrouwenpolder op Walcheren enkele betrouwbare Steenuilzichtwaarnemingen gedaan, ook in 2011 werden ze daar weer gesignaleerd. In de omgeving van Arnemuiden, niet ver van de ‘grens’ met Zuid Beveland bevindt zich al jaren een bezet territorium, waarin elk jaar gebroed wordt. In 2011 werd 600 meter daar vandaan op een nieuwe plek in een kast ook sporen van Steenuilbewoning gevonden. De kans, dat Steenuilen zich vanuit Zuid Beveland zullen uitbreiden naar Walcheren wordt steeds groter en dan zullen ze waarschijnlijk kiezen voor het oostelijk gedeelte, omdat daar nog het meest agrarische gebied te vinden is. Geen geheimen Doordat Buro Natuurbelevenis, samen met een aantal vrijwilligers, zich vier jaar lang bijna

Kort nieuws

Veel agrarisch gebied in het oostelijk gedeelte van Walcheren

Steenuilskuiken wordt geringd, gewogen en gemeten

dagelijks voor de steenuilbescherming in midden Zeeland in heeft kunnen zetten, zijn we veel te weten gekomen over de Bevelandse steenuilen. En dat is zeker te danken aan Foto’s gevraagd het feit dat de meestewe steenuilen op de Regelmatig hebben foto’s nodig voor onze Bevelanden nu voorzien een ring van website, foldertjes, maarzijn ookvan voor ons kwarhet Vogeltrekstation, dankzij ringer Adri taalblad “De Boom in”.mede Het probleem is niet Joosse. Wanneer er hebben, bij controle eenmeer geringde dat we geen foto’s maar dat we steenuil in de kast zit, zijn we infoto’s staat in deons ring af vaak aanlopen tegen dezelfde te lezenWat en weten we waar uiltje vandaan archief. wij zoeken zijndit natuurlijk landkomt, wie zijn/haar vader en moeder zijn, in schapsfoto’s, foto’s van landschapselementen welke kast zewerkzaamheden geboren is en met ze omgaat. of foto’s van diewie passen bij Kortom het leven van een Bevelandse steenuil onze stichting. Diegene die zijn of haar foto op heeft voor ons bijna meer. de voorkant van “Degeen Boomgeheimen in” ziet verschijnen mag een boekje uit onze webshop uitzoeken. Nieuw huis, nieuwe partner Wil je meedoen? Stuur maximaal 5 foto’s naar Door het hele jaar door controles uit teo.v.v. voeren [email protected] is gebleken dat veel jonge steenuilenkun in de foto’s De Boom in. Meer informatie je vinperiode tussen het einde van het broedseizoen den op onze website; www.landschapsbeheeren het begin van het volgende, kris kras over zeeland.nl onder Nieuws. de Bevelanden vliegen. Waarschijnlijk op zoek naar een onbezet territorium of naar een bezet Redactie De Boom in territorium een partnerbinnen is weggevallen. Mede door waar verschuivingen haar werkOf ze gaan op zoekNettie naar een vrijgezelle partner zaamheden heeft Wilderom, de motor met wieditdan een nieuw territorium bezet kan achter kwartaalblad, haar redactiefunctie worden. Het isleggen. dus heel belangrijk dat voor er opde neer moeten Nettie bedankt elke geschikte locatie eenbent kast geweest wordt geplaatst. ruim 18 jaar dat je actief binnen Door het ringonderzoek is ons duidelijk geworde redactie! den dat steenuilen veel minder monogaam

zijn, dan tot nu toe werd aangenomen. Het Erftrofee is dan ook elk voorjaar weer een verrassing welke steenuil er met wie in een kast zit. Een jonge steenuil, door ons geringd tijdens het Cursussen voor iedereen broedseizoen in een kast nabij Arnemuiden, Zoals je vast wel weet, organiseren wij regelvloog tijdens winterperiode die volgde naar matig diversede cursussen en informatieavonden het Zwaakse Weel bij Kwadendamme envan daar over allerlei onderwerpen. Vrijwilligers kwamen wij deze haar weer op 4 eieren inWel een SLZ mogen bijna tegen altijd gratis volgen. kast. van tevoren aanmelden zodat we weten even op hoeveel mensen we kunnen rekenen. Biotopen Het lijkt er nu op dat er op de Bevelanden Jaarverslag onder de steenuilen kennelijk een grote De uitgave van “De Boom in” staat ten dele in behoefte aanhet geschikte biotopen aan het tekenisvan uitkomen van onsenjaarvernestgelegenheid. van slag. Iedereen dieMedewerkers interesse heeft in SLZ onsbekijtotale ken samen met een erf welke jaarverslag met de de eigenaar financiëlevan jaargegevens maatregelen er genomen om kan deze vinden op onze kunnen website worden onder het het erf“Wat aan te passen als leefgebied kwetskopje landschapsbeheer doet”.voor www. bare soorten, zoals de steenuil. Veel steenuilen landschapsbeheerzeeland.nl lijken te ‘wachten’ tot er een nieuw erf beschikbaar komt met de mogelijkheid van broeden in een geplaatste broedkast. In een voor steenuilen geschikt gemaakt biotoop zit over het algemeen binnen twee jaar een koppel steenuilen in een nieuw geplaatste broedkast. Dat zou kunnen betekenen dat er op Zuid Beveland een surplus van “niet broedende” steenuilen voorkomt. Deze bestaat dan waarschijnlijk voornamelijk uit vrouwtjes omdat het hier nogal eens


Sporen van steenuilen in een grenslinde

voorkomt dat twee steenuilvrouwen in één kast op een heleboel eieren zitten. Zulke mega nesten mislukken altijd, waarschijnlijk omdat hier geen man aanwezig is geweest. Ook is het al een paar keer voorgekomen dat een verongelukte steenuil binnen twee weken vervangen was door een nieuwe steenuil. Honkvast Oudere steenuilen blijken vaak het meest plaatsgebonden te zijn, eenmaal met succes in een kast gebroed, blijft deze kast bij hetzelfde koppel in gebruik. Ook al vallen er gaten in de kast of hangt de kast na een zware storm scheef. Ze zitten daar zelfs nog wanneer de hele omgeving rondom de kast veranderd is. Een voorbeeld hiervan is een koppel steenuilen dat al enkele jaren met succes gebruik maakt van de kast in een perenboom, die nabij de rotonde van Heinkenszand als enige hoogstamboom de verhuizing van een hele hoogstamboomgaard heeft overleefd en nu met de steenuilkast in haar takken “moederziel alleen” op een kaal grasveld staat. Mocht het in de komende jaren onverhoopt gebeuren, dat het koppel steen-

Moederziel alleen

uilen hier overlijdt, dan is het onwaarschijnlijk dat nieuwe steenuilen op deze plek zullen gaan broeden. Onder de mensen We kwamen er ook achter dat steenuilen graag in de omgeving van menselijke bewoning vertoeven. Toen bijvoorbeeld de Bushoeve in Ovezande door de eigenaars was verlaten, verliet ook het koppel steenuilen het erf om even verderop huisvesting te zoeken in een kast op een bewoond erf. Maar, zult u zeggen, er broeden ook steenuilen in natuurgebieden waar geen mensen wonen. Dat is zo, maar dan gaat het om een plek waar al meer dan vijf jaar steenuilen broeden, dus die hadden zich daar gevestigd toen er in de wijde omgeving nog niet veel kasten geplaatst waren. Nu er meer kasten geplaatst zijn valt het op dat er steeds minder steenuilen voor kasten in onbewoonde

OPROEP!

16

ten eland wil graag we Uilenwerkgroep Ze rk-, steen-, rans- en waar en hoeveel (ke een eland zijn. Weet u bos-) uilen er in Ze bij u er bevinden of zit plek waar zich uilen u een schuur, erf of weet een uil in de tuin, deze suilen, dan kunt u roestplaats van ran 936 of 30 -2 n SLZ, tel. 0113 info doorgeven aa pbeheer.nl [email protected]

natuurgebieden kiezen. De afgelopen drie winters waren voor veel oudere steenuilen veel te koud. Deze oudjes hadden al vanaf 1996 geen koude winters meer meegemaakt, waardoor er veel tijdens de winters van 2008-2009 en 2010 en 2011 zijn overleden. Jonge steenuilen namen hun plekjes meteen weer in. Maar de, na deze koude winters, leeggekomen kasten in de natuurgebieden bleven leeg. Soms ontdekten we dan in het nieuwe broedseizoen een oudere steenuil uit de kast van het natuurgebied, samen met een nieuwe, jongere partner in een kast op een bewoond erf in de buurt van het natuurgebied. NB alle informatie die ik hier beschreven heb is niet wetenschappelijk onderbouwd, ik heb het geconstateerd en opgeschreven. Als ik mijn gegevens vergelijk met die uit andere delen van Nederland, dan lijkt het alsof steenuilen in elke provincie er een andere levenswijze op na houden. In 2007 werd er nog maar in 7 kasten gebroed, in 2008 gebeurde dat al in 18 kasten, het jaar daarna in 25 en nu in 2011 waren er al 31 steenuilkasten bezet, totaal kregen 239 steenuilen een ring om. Er bevinden zich nu al 52 bezette territoria op Zuid Beveland. Het plaatsen van kasten op de Bevelanden en het beleid van SLZ om samen met erf eigenaars erven geschikt te maken voor steenuilen, blijkt hier op de Bevelanden dus zeer succesvol.

Toekomst Door alle maatregelen ter bescherming van de steenuilen door SLZ lijkt deze kwetsbare soort zich hier te handhaven en het begint er nu in 2011 zelfs op te lijken dat de populatie bezig is zich uit te breiden. Tot 2010 werden er alleen ten zuiden van de A58 nog steenuilen gezien, nu worden ze ook weer ten noorden van deze rijksweg gezien, zoals ten zuiden van Wolphaartsdijk en rond Wemeldinge en ook op Walcheren zijn nu al drie nieuwe plekken waar we sporen van bewoning door steenuilen zijn tegengekomen. Het zou dus heel jammer zijn wanneer er volgend jaar geen subsidie meer vanuit de Provincie beschikbaar wordt gesteld voor het Uilenbeschermingsproject in Zeeland. De kans dat de Bevelandse steenuilpopulatie zich dan nog verder kan uitbreiden, zodat er weer steenuilen op Walcheren en op heel Noord- en Zuid Beveland voor kunnen komen wordt dan uiterst klein. Gelukkig zijn er andere bronnen die ons wel blijven ondersteunen, zoals bijvoorbeeld de Postcode Loterij. Dus kunnen we nog wel het een en ander blijven doen, al is dat dan op kleinere schaal. Wilt u dat SLZ en Buro Natuurbelevenis door kunnen gaan met voornoemde werkzaamheden ter bescherming en het behoud van de steenuilen in Zeeland, dan kunt u dit project steunen door een financiële bijdrage over te maken op RABObanknr. 38.05.17.256 o.v.v. Uilenproject Zeeland. Uw giften zijn aftrekbaar van de Belasting omdat SLZ een ANBI erkenning heeft. Zie voor meer info: www.landschapsbeheerzeeland.nl en/of www.natuurbelevenis.nl Peter hangt een kast op

Kast geplaatst in geschikte notenboom

17

Drie vrijwilligers die veel cultuurhistorisch werk verrichten. Van links naar rechts: Denis van der Zalm, Maurice Kindt en Adri van Alten. Foto: Robert Jan Goossens

Cultuurhistorische activiteiten in Zeeuws-Vlaanderen Door: Robert Jan Goossens, medewerker SLZ Op het gebied van cultuurhistorie hebben we binnen SLZ best wel een aardig aantal vrijwilligers die zich op verschillende werkterreinen bezig houden.

Bunker Zo hebben in Zeeuws-Vlaanderen een aantal vrijwilligers, die over het algemeen met grensstenen in de weer zijn, onlangs een bunker aan de Olmendijk bij Philippine opgeknapt.

18

Deze bunker, daterende uit de Tweede Wereldoorlog, is van Duitse makelij. Deze lieten er toen niet al te veel gras over groeien, de bunker zelf is dan ook nog zó stevig dat hij nog wel een tijdje mee kan. Echter, na jaren van ongebruik groeide er nu toch wel heel veel gras op, daarnaast was er ook een grote hoeveelheid grond en stenen ingevallen. Dit alles maakte de bunker niet echt uitnodigend voor een cultuurhistorisch bezoek, slechts een enkele jongere en wat blikken bier vonden hier in de laatste jaren hun vertier. Maar daar is nu verandering in gekomen!

Opknapbeurt Afgelopen voorjaar zijn voorgenoemde cultuurhistorie-vrijwilligers, samen met de lokale vrijwillige landschapsonderhoud ploeg (VLP) aan de slag gegaan om zoveel mogelijk grond en puin uit de beide ingangen van de bunker te verwijderen. Dit was behoorlijk zwaar werk, maar aan het einde van de dag was er al een groot deel gedaan. Om het werk netjes af te ronden werd besloten om in juni verder te gaan, deze keer ondersteund door een gehuurde minigraafmachine. Hiermee is de rest van de grond verwijderd en is er aan beide ingangen van de bunker een toegang gemaakt doormiddel van een stenen trap. Daarnaast is er in augustus nog een laatste werkdag geweest bij de bunker, deze keer om een hekwerk te plaatsen rondom een gat waar een machinegeweer in gezeten heeft. Lokale bewoners hadden dit gevraagd, om te voorkomen dat er per abuis iemand in zou vallen en zich zou bezeren. Dit vonden we wel een goed idee, en dus is de klus met wat palen en een draad afgemaakt. Dankzij de inzet van deze vrijwilligers, ziet dit interessante cultuurhistorische object er nu weer prima uit, en is de toegankelijkheid weer voor vele jaren gewaarborgd! Begraafplaatsen Naast vrijwilligers die zich merendeels met grensstenen bezig houden, is er ook een groepje dat zich inzet op begraafplaatsen. Zo is er, in 2010 gestart en dit jaar afgerond, heel wat werk verzet op de begraafplaats in Sas van Gent. Hier zijn o.a. graven gerestaureerd, oude metalen kruisen opgeknapt en is een heel stuk van het toegangsportaal opnieuw geschilderd. Daarnaast is ook het Jezusbeeld op de calvarieberg opgeknapt. Alleen al in

het voorjaar van 2011 zijn we hier vier dagen mee bezig geweest, met telkens een stuk of drie vrijwilligers. Een tweede begraafplaats waar we dit jaar veel werk verzet hebben, is die te Zuiddorpe. Hier staat een groot hekwerk, daterende uit halverwege de vorige eeuw. Dit was nu echter zo verroest, dat het echt toe was aan een flinke opknapbeurt. Na enig onderzoek bleek de juiste aanpak het geheel met zwarte Hammerite te bewerken. In juli zijn we gestart, we waren toen met maar liefst 12 vrijwilligers! Dit was ook wel nodig, want het hek is vele tientallen meters lang en moest ook volledig roestvrij gemaakt worden. Aanwezig waren weer de vrijwilligers van de VLP, aangevuld met enkele cultuurhistorie-vrijwilligers en enkele mensen uit het dorp zelf. Het werk is voortgezet in juli met 10 man, en uiteindelijk afgemaakt in augustus met nog 8 vrijwilligers. Dankzij hun inzet kan het hek er voorlopig weer even tegenaan!

Vrijwilligers zijn druk bezig met het opknappen van het lange hek. Foto: Wim Wisse


19

en de smaak wordt door velen gewaardeerd. Daarom worden de bessen vaak in sap en jam verwerkt. Het blad is grijsgroen en met een loep is goed te zien dat de grijze tint veroorzaakt wordt door ster- en schubvormige “haren”, die de plant tegen uitdroging bescherming (denk aan de hete omstandigheden in het duin).

Schone strûke of vuulte? Duindoorn, echte lastpak of koningin van het duin?

Een overdaad aan voedselrijke bessen Foto: Luciën Calle

Door Luciën Calle, medewerker SLZ

De duindoorn is zo prominent aanwezig in de Zeeuwse duinen dat de soort door veel Zeeuwen wordt herkend. Naast de duinen groeit deze struik ook op droogvallende zandplaten in het Deltagebied. Een enkele keer is de soort aanwezig buiten deze gebieden waar, door vogels uitgepoepte, bessen terecht zijn gekomen. De duindoorn is om twee redenen een hele stoere struik. In de eerste plaats verdraagt

deze soort als geen ander de snoeiharde zeewind. Constant gezandstraald worden, overstoven of juist de wortels bloot geblazen, deze doornstruik kan er allemaal tegen. In de tweede plaats kan deze soort als pionier groeien op kaal stikstofloos zand (als er maar wat kalk inzit). Dit kunstje flikt de duindoorn door in symbiose te groeien met bacteriën in zijn wortelknolletjes. Deze bacteriën kunnen stikstof uit de lucht binden en doorgeven aan de struik.

Tweehuizig De plant is tweehuizig, heeft onopvallende bloemetjes, maar maakt dat in het najaar en de winter ruimschoots goed. Er zijn mannelijke en vrouwelijke struiken. Aan mannelijke struiken komen in het voorjaar

bloempjes met meeldraden die wolkjes stuifmeel produceren, dit wordt met de wind meegevoerd naar de stamper van de vrouwelijke plant, waarna die later in het jaar uitgroeit tot de opvallende oranje bessen. Die bessen zijn uitzonderlijk rijk aan vitamine C en Caroteen

20

Ecologie De bessen zijn voor vogels en zoogdieren een rijke voedselbron, met name voor trekvogels en wintergasten als lijsterachtigen. Als de bessen in de winter wat beginnen te gisten en vogels eten er nog van, kunnen die dieren wat dronken worden, wat soms tot grappige taferelen leidt… De dichte doornstruiken vormen een uitstekend broedbiotoop voor veel vogels. Onder de insecten zijn er enkele specialisten die leven op deze plant. De duindoornboorvlieg bijvoorbeeld is een prachtig klein vliegje, dat als rups in de bessen leeft. De basterdsatijnvlinder is weliswaar niet afhankelijk van duindoorn, maar heeft er toch een sterke

Een markante zwam die vaak aan de stammetjes van oudere struiken zichtbaar is, is de duindoorn vuurzwam. Foto: Karin Mol

voorkeur voor. Deze soort maakt grote en zeer opvallende spinselnesten, die sommige jaren erg opvallend zijn. Beheer Tot dusver veel lof voor de duindoorn. Zijn er ook nog wat schaduwkantjes aan de koningin van het duin? Jazeker! Ze groeit na kieming snel en vooral in zijwaarts oprukkende struwelen uit, en wordt daarbij wel eens erg dominant. Duindoorn vormt zeer veel worteluitlopers, waardoor groepjes van vrouwelijke (met bessen) en mannelijke (zonder) exemplaren vooral in de winter een opvallend beeld vormen. De struwelen zijn zeer dicht en daarbinnen is er weinig groei van andere planten. Ze kan daardoor concurrent zijn van andere waardevolle vegetaties. Bijvoorbeeld de duinviooltjes waarvan de parelmoervlinders afhankelijk zijn, worden dan weggedrukt. Van nature zou de struik door vraat, lichtconcurrente (van andere struiken) en bodemontwikkeling weer kunnen verdwijnen. Veel duinstruweel wordt echter niet begraasd en de konijnenstand is door ziekten al jarenlang laag. Dat maakt dat de struik hier en daar in toom moet worden gehouden. Ook vrijwilligers zijn daarbij actief, middels de projecten “Parelmoervlinder op Walcheren” en “Open Duinen” op de Kop van Schouwen. Ze maken gebruik van maaien kapbeheer. Met al die scherpe doorns is het een goedje om met goede handschoenen aan te pakken! Het is een zaak van lange adem, want duindoorn herstelt zich vaak goed en snel na het afzetten. Bescherming Duindoorn is mede naamgever van een tweetal typerende duinstruweel gemeenschappen: De Associatie van Duindoorn en Vlier, die heel dicht langs de zee groeit en de Associatie van


21

Boerderijrestaurant & streekpakketwinkel www.debaeckermat.nl +31 (0)115 45 38 32

Aannemersbedrijf

STURM b.v. Buurtweg 6 4696 RV Stavenisse T: 0166 65 32 46

E: [email protected] W: www.hagebouwadvies.nl M: 0629 15 63 11

n Brandveiligheid

n Bouwkundig tekenwerk

n Bouwadvies

n Beheer en Onderhoud

n Bouwbegeleiding

n Directievoering en

n Bouwkundige

n Kostencalculatie

keuringen

n Second opinion

Toezicht

n Vergunningen

voor al uw

NIEUWBOUW VERBOUW ONDERHOUD Schellachseweg 1a 4352 AJ Gapinge tel: 0118 591447 / fax: 593556

Loon- en verhuurbedrijf

Sterk in agrarisch grond- en loonwerk

BOSBOUW, LOON-, GROND-, CULTUURTECHNISCH- & STRAATWERK

Kerkring 7 | 4444AB ‘s-Heer Abtskerke | t: 0113-311363 | f: 0113-311318 | email: [email protected]

22

Prelaatweg 60, 4363 NJ Aagtekerke Telefoon 0118-58 15 13 Fax 0118-58 41 31 E-mail [email protected] www.melse-maljaars.nl

Spinselnesten van de Basterdsatijnrups met daaromheen door vraat verkleurde bladeren. Foto: Luciën Calle

Duindoorn en Liguster die iets meer naar het binnen toe groeit. Deze duinstruwelen zijn in internationale context zo zeldzaam dat ze het zelfs tot habitattype hebben geschopt. Ze genieten daardoor zelfs Europese bescherming. Nu is het wel zo dat daardoor niet ieder klein duinstruweel met duindoorns beschermd is. De struwelen moeten daarvoor eerst wel aangewezen (begrensd) worden. In Zeeland gaat het om de struwelen in de duinen van Schouwen, de Manteling en Oranjezon op Walcheren en het Zwin in west Zeeuws-Vlaanderen.


23

Koesteren van historische monumenten Buitenplaats “Mon Plaisir” Foto: Kees Tonkens

Hans en Wim halen een paal naar boven. Foto: Ruben Oreel

Een nog zeer goed bewaard exemplaar Foto: Wim Roose

Door: Wim Roose, vrijwilliger SLZ

Deze zomer stond ik, samen met Hans Bostelaar (ook vrijwilliger), in de PZC met de Tiendepaal die we hadden gevonden in Vrouwenpolder. (Dit artikel is nog na te lezen op onze website onder het kopje ‘Nieuws’. red.) Naar aanleiding van deze publicatie bleken veel mensen deze historische palen te kennen en hebben dit aan ons doorgegeven. Wat is een Tiende Een Tiende of tiendrecht is een vorm van belasting. Ook in de bijbel wordt er gesproken over het afdragen van een tiende van de oogst. In een film over het leven van de grote Mongoolse krijgsheer Dzjengis Khan moest ook 10% van de oorlogsbuit aan Dzjengis Khan worden afgedragen, dit kan natuurlijk een “westerse invulling” van de film zijn. In Europa werd ten tijde van Pepijn III (714 – 768) deze belasting ingevoerd als een sociale belasting die gebruikt werd voor de armenzorg,

24

De Tiendepaal 212 Z-T 1 Foto: Wim Roose

onderhoud van kerkgebouwen en geestelijken. Gebruikelijk was dat van deze 10% bijdrage van de oogst, maar 1/3 naar de armen ging en de rest naar kerk en pastoor. We kennen diverse varianten van de Tienden, zoals Vleestienden, Vlastienden, Lammertienden etc. Na verloop van tijd werd tiendrecht en kerk gescheiden en konden tiendrechten verhandeld worden. Het kerkelijk tiendrecht verdween en/of tiende-plichtigen onttrokken zich hieraan. In Holland en Zeeland was een systeem van bloktienden ontstaan. Dit betekent dat de oppervlakte van een heerlijkheid in blokken was verdeeld, mede omdat Walcheren in tegenstelling tot bijv. ZuidBeveland veel minder dijken (natuurlijke grenzen) had. Gebruikelijk was dat op het moment dat de gewassen geoogst waren de landbouwer een “wete” * deed bij de tiendgerechtigde om te komen “vertienden”. De heffer moest de vruchten zelf komen halen om ze verder

te verwerken. Uiteindelijk is het tiendrecht in 1907 middels de tiendwet afgeschaft. Tiendepaal Op elk blok stonden palen om aan te geven welk blok het was. In iedere paal was het nummer van het blok gehakt gevolgd door de letters Z-T. Dit kan een afkorting zijn van Zeeuwse Tienden. Hieronder stond dan het nummer van de hoek. Door het vervallen van het tiendrecht hadden de palen geen functie meer en werden ze daarom massaal weggehaald. Vele zijn gebruikt als schamppaal bij de boerenschuren. Door de inundatie en de ruilverkavelingen is niet alleen de tuin van Zeeland, maar zijn ook veel Tiendepalen “verdwenen”. Omdat veel vrijwilligers zich inzetten voor behoud van dit stukje cultuurhistorie kunnen we veel stenen achterhalen. Zelfs deze week heb ik nog twee historische palen ontdekt en moet met de huidige eigenaar nog verder overlegd worden hoe en wat. We moe-

ten datgene wat we aan historische monumenten kunnen hebben, koesteren. De deze zomer gevonden, en door de PZC beroemd geworden, paal 212 Z-T 1 willen we na restauratie weer terug plaatsen in de buurt van de originele standplaats. Voorlopig heb ik van een 20-tal palen de GPS coördinaten bepaald, maar volgens bronnen moet er nog meer zijn. In het door de Heemkundige Kring uitgegeven kwartaal blad “De Wete “ gaat men uit van zeker een 40-tal stenen die nog zouden moeten bestaan. Veel van de gevonden Tiendepalen zijn echter beschadigd en moeten als verloren beschouwd worden. Walcheren is in 212 tiendeblokken ingedeeld, als we uitgaan van minimaal 4 stenen per blok mogen we aannemen dat er veel verdwenen is. Toch moet het mogelijk zijn om de nog aanwezige Tiendepalen op te nemen in een GPS - wandel of fietsroute. Als dan hierbij op enkele plaatsen een korte uitleg wordt gegeven brengen we weer een stukje geschiedenis tot leven. “de wete doen” is een walcherse uitdrukking

*

om iemand iets mede te delen.


25

Natuurwerkdag 2011 Door: Robert Wielemaker, medewerker SLZ

Vaste traditie: de act in aanloop naar de uitreiking van de Gouden Jirizaag

Vrijwilligersdag: een waarderingsdag voor vrijwilligers! Door: Ruud van der Goes, Bestuurslid SLZ met portefeuille ‘vrijwilligers’ KNNV de Bevelanden aan het werk Foto: Gezina de Moor

De eerste zaterdag van november is traditioneel Natuurwerkdag in Nederland en dus ook in Zeeland. Alle aangesloten werkgroepen landschapsbeheer krijgen een uitnodiging om mee te doen met deze “open” dag voor het beheerswerk in het landschap. Ook in 2011 deden alle kerngroepen mee aan deze dag die ook wel gezien kan worden als de opening van het knotseizoen. De editie van 2011 is voor ons een succesvolle geweest, zeker gezien het (record)aantal deelnemers. In totaal hebben 912 deelnemers meegedaan op 17 locaties in heel Zeeland. Het ideale weer en de inzet van de vele groepen en de enthousiaste vrijwilligers waren hierbij de succesfactoren. Dit gaf wederom de bevestiging dat deze dag meer is dan een “gewone” beheerswerkdag.

Europees jaar van het vrijwilligerswerk hebben circa 50 vrijwilligers kunnen deelnemen aan de uitwisseling met België tijdens “De dag van de Natuur” (de Belgische variant van de Natuurwerkdag). Omroep Zeeland heeft een 8 minuten durende reportage gemaakt van de Natuurwerkdag. Dit filmpje is nog steeds te bekijken op onze website. Voor diegene die zojuist een agenda heeft aangeschaft; zaterdag 3 november 2012 is het weer Natuurwerkdag. Stadsraad Aardenburg actief rondom de St. Baafs Foto: Theo Aernoudts

Dankzij een subsidie in het kader van het De beheerswerkgroep van A Rocha Foto: Martine Krabbendam

26

Als waardering voor al het werk dat de vrijwilligers verzetten en voor het versterken van het onderlinge contact organiseren wij, reeds sinds1999, jaarlijks steeds op een andere locatie in Zeeland de ‘SLZ vrijwilligersdag’. Ieder jaar blijkt deze vrijwilligersdag weer een grote opkomst te hebben. Dat heeft natuurlijk ook te maken met de diverse activiteiten die voor de vrijwilligers, aanhang/ondersteuning en kinderen beschikbaar zijn. Zoals excursies die mogelijkheden bieden kennis te nemen van en je te verwonderen over al het moois dat onze provincie biedt. Sommigen van ons werken het liefst in een gebied dat ze na verloop van tijd zeer goed kennen, de ontwikkelingen goed kunnen volgen en het leuk vinden daarover over te praten. Anderen, zoals ik, zijn meer ‘shoppers’ en werken met name graag in diverse, verschillende en afwisselende beheersgebieden. Samen met anderen maakt het werken in de natuur tot een prettige en zeer nuttige bezigheid. Dit is duidelijk ook iets voor ons zelf, daarom zijn we immers vrijwilliger! Maar soms komt waardering vanuit een verrassende hoek. Daarom wordt jaarlijks de ‘Gouden Jirizaag’ uitgereikt aan een vrijwilliger die zich zeer verdienste-

Cultuurhistorie excursie tijdens de vrijwilligersdag 2011.

lijk heeft gemaakt en wel eens in het zonnetje mag worden gezet. Meestal mag ik, komende vanuit de beheerswerkgroep van de KNNV Zuid-Beveland, de dag afsluiten en neem dan de gelegenheid ieder te danken voor de grote inzet. Het is daarom op zo’n dag horen, zien en vooral genieten wat zich ter plekke voordoet! Ik hoop op zaterdag 11 februari 2012 in Zuiddorpe weer velen van jullie te ontmoeten en dat we er samen weer een hele mooie en gezellige dag van maken! Vaste traditie: de act in aanloop naar de uitreiking van de Gouden Jirizaag

De winnaar van de Gouden Jirizaag 2011 Alle foto’s: Pieter Voets


27

Vrijwilligerswerk heeft de aandacht bij Gedeputeerde Heijning Door Foort Minnaard, directeur SLZ en Caroline Geluk, medewerker SLZ Met zo’n 100 mensen en een veelvoud daarvan aan ansichtkaarten hebben we met de ‘Loop voor Landschap’ onze zorg over de bezuinigingen en onze steun aan Gedeputeerde Heijning,

Gedeputeerde Heijning ondertekent de petitie ‘Wij houden ons cultuurlandschap op de been’. Fotograaf: Tonnie Outermans

die het ‘landschap’ in zijn portefeuille heeft, zonder twijfel duidelijk gemaakt. Dhr. Heijning ontving ons op het Abdijplein, 17 oktober jongstleden en zijn openingswoorden begonnen goed: “Wij van de Provincie Zeeland houden ook van het Zeeuwse landschap” aldus Heijning. Hij vervolgde: “U kunt ervan verzekerd zijn dat wij ons ook heel druk maken om ons landschap. Maar wij worden geconfronteerd met bezuinigingen door de Rijksoverheid die er niet om liegen. Ik ben blij dat u zich in zo’n grote getale druk maakt om uw eigen omgeving. Echter de bezuinigingen zijn aanzienlijk. De Rijksoverheid zegt nu tegen ons: Er zijn kerntaken en minder belangrijke zaken. Natuur hoort bij de kerntaken, dus we houden er wel degelijk rekening mee. Echter binnen Natuur zijn er zaken waarvan de Rijksoverheid zegt: dat moet je als Provincie zelf weten of je daar geld in steekt. Landschap hoort in deze categorie. Dus dat betekent dat we dat dus zelf moeten betalen. We moeten een afweging maken tussen al die andere dingen in de Provincie die ook zo belangrijk zijn, denk aan wegen onderhouden en cultureel erfgoed. Het is niet te doen om alle problemen op te vangen; dat wat Staatssecretaris Bleeker bezuinigt om dat te compenseren. Het zal allemaal iets minder worden, maar wij gaan ons uiterste beste doen voor het Zeeuwse landschap, daar kunt u van verzekerd zijn. Uw tak van sport ligt heel

gecompliceerd omdat het veel vrijwilligerswerk is, dus is het moeilijk om daarop te bezuinigen, echter vrijwilligerswerk is juist iets dat wij heel graag zien, dus reden om extra aandacht aan te geven. Verwacht niet dat alles zo zal blijven zoals het was, want dat zal echt niet gaan, maar we doen ons best voor u!”. Tja, helemaal gerustgesteld heeft Dhr. Heijning ons helaas niet, maar zijn woorden zijn wel hoopvol. Zulke zaken vergen veel tijd, maar langzamerhand komt er beetje bij beetje meer duidelijkheid, maar een volledig beeld is er nog niet. Het ziet er naar uit dat we het in 2012 en 2013 met ca. 20% minder subsidie van Rijk en Provincie moeten doen (van € 1.000.000 naar € 800.000). Hoe de situatie wordt vanaf 2014 is nog onbekend. SLZ houdt er nu dus rekening mee dat het budget voor algemene activiteiten (coördinatie vrijwilligerswerk, onderhouds-

overeenkomsten, onderhoud buitenplaatsen, bacterievuurcontrole, cursussen en dergelijke) met 20% zal afnemen. Daarnaast zijn er de komende jaren nog wel behoorlijk wat projecten in uitvoering, zodat de terugval in de totale omzet minder dan 20% zal zijn. We blijven natuurlijk niet in een afwachtende houding maar we zijn zelf ook aan het nadenken over nieuwe activiteiten en/of nieuwe financieringsmogelijkheden. Thema’s daarbij zijn bijvoorbeeld: beheer wandelnetwerken, hoogstamboomgaarden en hoogstamfruit, biodiversiteit, vrijwilligerswerk en gezondheid, samenwerking met recreatiesector en andere bedrijven. Daarentegen zijn we ook realistisch: we verwachten niet dat alles zo zal blijven zoals het was, maar we doen er alles aan om het hoogst haalbare eruit te slepen!

Kort nieuws Jaar van het water De Provincie Zeeland roept 2012 uit tot ‘Zeeuws Jaar van het Water’, want op 4 oktober 2011 is het precies 25 jaar geleden dat de Oosterscheldekering in gebruik is genomen. Het jaar eindigt rondom de herdenking van de watersnoodramp op 1 februari 2013. Naast dat andere organisaties activiteiten organiseren doet SLZ hier ook aan mee. Zo zullen we diverse excursies/bijeenkomsten toe gaan spitsen op dit thema. Voor alle activiteiten kun je kijken op www. jaarvanhetwater.nl. Natuurlijk zijn al onze activiteiten ook te vinden op onze eigen website: www.landschapsbeheerzeeland.nl.

Themanummer: Streekeigen beplantingen Er zijn op ons vorige (thema)nummer diverse positieve reacties en complimenten gekomen. Men prees o.a. de praktische uitleg en de “doe-het-zelf” artikelen. Binnen onze redactie zoeken we regelmatig naar onderwerpen en zeker jullie inbreng is daarin wenselijk. Dus heb je een idee, suggestie of onderwerp? Aarzel niet en tip de redactie via [email protected] of 0113-230936.


29

Alle foto’s: Arendo Schippers

Programma beheerswerkgroepen SLZ 2012 Mocht je een keer mee willen helpen met deze groepen, bel de contactpersoon voor meer informatie.

Een middagje aan de slag Door: Nienke Ensing, Nederlandse facilitator 2 Zeeënprogramma, Provincie Zeeland

Op vrijdag 23 september werd er een directiedag van de provincie Zeeland georganiseerd. De afdeling Bestuur had een gevarieerde dag in het vooruitzicht. ‘s Ochtends een bezoek aan het bevrijdingsmuseum in Nieuwdorp en ‘s middags een actief programma in het duingebied van Biggekerke. Met hooivorken en harken gewapend trokken we de duinen van Valkenisse in. Over prikkeldraad en langs een smal paadje kwamen we midden in de duinen terecht met een geweldig uitzicht over de zee en over Walcheren. Na een korte uitleg over het gebied en waarom er gemaaid werd konden we aan de slag om het maaisel bijeen te harken en dit met hooivorken af te voeren naar dichtbij gelegen rillen. Ondertussen werden we ook nog gewezen op diverse paddenstoelen zoals de Aardster en de Duinstinkzwam. Het was een leerzame middag op een van de mooiste plekjes langs de Walcherse kust. En natuurlijk dank aan Karin Mol voor haar begeleiding.

30

Werkgroep Oranjebosch Al deze werkdagen zijn in het Oranjebosch te Oostkapelle 17 december 7 januari 28 januari 11 februari, Vrijwilligersdag Zuiddorpe (ZLV) Meer informatie: Peter van der Vliet, tel: 0118-592441

’t Duumpje – Zeeuws-Vlaanderen 17 december Petrus van ’t Westeinde, Golepoldersedijk 2 Breskens 31 december Idem, alleen ’s morgens 14 januari Idem, hele dag 28 januari Fred Braun, St. Pietersdijk 15 Biervliet 11 februari Mevr. Ghijsels-Roelofs, Killedijk 2 Ter Hofstede 11 februari Vrijwilligersdag Zuiddorpe (ZLV) 25 februari Marjolijn van Viegen, Cathelijneweg 2 Waterlandkerkje 10 maart: Schaapskooi Mosterdweg 2a Oostburg 24 maart Jack van Gorp, Maaidijk 9 Oostburg 7 april Idem. Meer informatie: Gerard van Daele, tel. 0117-301835

Werkgroep Landschapsverzorging Walcheren 17 december Trekdijk, Nieuw en St Joosland 7 januari Prelaatweg Westkapelle (Babijn) 21 januari Meidoornhaag Meiwerfweg Gapinge 4 februari Houtwal Munnikweg Vrouwenpolder 11 februari Vrijwilligersdag Zuiddorpe (ZLV) 25 februari Vroondijk Vrouwenpolder (Duvekot) 3 maart Uitwisseling Natuurpunt Damme 5 mei Excursie 7 juli Hooien duinpannen Biggekerke pm Maaien Rijksbanjaard pm Maaien Oostwatering 15 september Bijenkuil Biggekerke pm Hooien duinpannen Biggekerke Meer informatie: Thomas Collette, tel: 0118-634916 (na 19.00 uur en vrijdag hele dag). Natuurvereniging Tholen 17 december Goorden Tholen 14 januari Poot Scherpenisse 28 januari Poot Scherpenisse 11 februari Poot Scherpenisse 11 februari Vrijwilligersdag Zuiddorpe (ZLV) 25 februari Geulse weel 10 maart Geulse weel Meer informatie: Flip van Damme, tel: 0166-602438


31

Vrijwilligers organisaties in Zeeland Colofon Beheerswerkgroep KNNV – De Bevelanden 17 december Aarnoutse Zwaalse weel Kwadendamme 14 januari Aarnoutse Zwaakse weel Kwadendamme 28 januari van Dijk, Ovezande 11 februari Vrijwilligersdag Zuiddorpe (ZLV) 25 februari Rietput Goese Sas Jaargang 25 Wilhelminadorp 10 maart - 2011 reserve van Dijk, WINTER Ovezande 24 maart F. Minnaard Kapelle De Boom In is een uitgave van Stichting Landschapsbeheer Meer informatie: Zeeland (SLZ) en wordt vier keer per jaar verzonden Ton de Koning, tel: 0113-311813 aan vrijwilligers in het landschapsbeheer in Zeeland, overeenkomsthouders, relaties en medewerkers. Redactie:

Werkgroep – Caroline Geluk Actief Terreinbeheer Ton de Koning Foort Minnaard Robert Wielemaker Schouwen-Duiveland De werktijden zijn van 09:00 - 13:00 Verder werkten aan dit nummer mee: 17 december Roterijdijk Johan Faes Niek Klaasse Peter Boelee Dobbelaar Wim Roose Sylvia Tuinder 7Eddie januari (nog niet bekend) Ruud van der Goes Luciën Calle Nienke Ensing 21 januari (nog niet bekend) Sandra Dobbelaar Robert-Jan Goossens 11 februari Vrijwilligersdag Zuiddorpe Advertenties: (ZLV) Ook uw advertentie in De Boom In? 18 februari Wilgen knotten Bella Artes, Bel Ton de Koning, tel. 0113-23 09 36 voor de mogelijkheden. Kerkwerve (incl. Jeugd) 10 maart Wilgen knotten Bella Artes, Foto omslag: Zicht op Damme tijdens de Kerkwerve uitwisseling met Vlaanderen op de dag van de van Daele 24 maart Natuur in België. (nog Foto: niet Gerard bekend) Inzet knotboom: Gezina de Moor Meer informatie: Met dank aan alle fotografen. Henk Dalebout, 0111-422966 (na 18.00uur) SLZ heeft getracht alle rechthebbenden van de geplaatste foto’s te achterhalen. Degenen die desondanks menen aanspraken te kunnen doen gelden op de rechten van gebruikte foto’s worden verzocht contact met ons op te nemen.

Opmaak en drukwerk: Drukkerij Zoeteweij, Yerseke Oplage: 1500 ex.

32

Onderstaande organisaties zetten zich vrijwillig in voor het landschapsbeheer in Zeeland en zijn aangesloten bij SLZ. Zou je in je vrije tijd eens mee willen werken in het landschap bij jou in de buurt, neem dan contact op met een van onderstaande contactpersonen voor meer informatie.

De Steltkluut – Zeeuws-Vlaanderen 17 december Hattem Boswerk 7 januari Fam Schelstraete Diverse werkzaamheden 21 januari Plassaert Elzen hakhout 4 februari Plassaert Elzen hakhout 11 februari Vrijwilligersdag Zuiddorpe (ZLV) Diverse Kantoorpand werkzaamheden SLZ 25 februari ZaandplaatwegFoto: Sandra Dobbelaar Altenastraat Hoek Knotten 10 maart Gaaienbos Diverse werkzaamheden Redactieadres: 24 maart St. Jansteen Postbus 286 Heide en bos 4460 AR Goes 7 april Vennebos Tel. 0113-23 09 36 [email protected] Diverse werkzaamheden www.landschapsbeheerzeeland.nl Meer informatie: Luciën Calle, e-mail: [email protected] en Bezoekadres: op de vrijdagavond 7 en 9 uur telefonisch Ravelijn de Groene Jagertussen 5 446106-22792100. DJ Goes op Abonnement Wilt u ook De Boom In ontvangen? Kapsalon Walcheren Voor slechts €-10,per jaar ontvangt u ons kwartaalblad. Bel naar 0113-23 locaties: n.t.b. 09 36 of meld u direct aan via www.landschapsbeheerzeeland.nl/nieuwsbrief 17 december

7 januari ISSN nummer 1876-5491 28 januari Stichting Landschapsbeheer Zeeland zet zich in voor 11 februari, Vrijwilligersdag Zuiddorpe (ZLV) behoud, beheer en aanleg van kleine landschapselementen. 18 februari Zie www.landschapsbeheerzeeland.nl voor meer informatie. Meer informatie: Jan Moekotte, 0118-636369 of e-mail:papier. De Boom In is gedrukt op FSC-gecertificeerd [email protected] SLZ wordt financieel gesteund door de Nationale Postcode Loterij en Provincie Zeeland.

Weekendwerkzaamheden: Schouwen-Duiveland Actief terreinbeheer Henk Dalebout Tel. 0111-422966 e-mail: [email protected] www.nvsd.nl/actief_terreinbeheer. html Tholen Natuurvereniging Tholen Flip van Damme Tel. 0166-602438 e-mail: [email protected] www.natutholen.nl Bevelanden Beheerswerkgroep KNNV Ton de Koning Tel. 0113-311813 [email protected] www.knnv.nl/beveland

Doordeweekse werkzaamheden:

Alle dagen van de week: Heel Zeeland: Herpetologische studiegroep Amfibieën Michel Kapelle Tel. 06-22984575 [email protected] Steenuilen werkgroep Zeeland Alex de Smet Tel. 0115-695890 [email protected] http://www.deltabirding.nl/ links-vogelwerkgroepen.html

Bomenbuurt ’s Gravenpolder Mevr. D. de Koning Tel. 0113-311813 [email protected] www.knnv.nl/beveland

Werkgroep Oranjebosch Peter v.d. Vliet Tel. 0113-230936 Peter.van.der.vliet@slz. landschapsbeheer.nl

Heemtuinwerkgroep KNNV Diet Louwerens Tel. 0113-342277 [email protected] www.knnv.nl/beveland

Zeeuws-Vlaanderen Natuurbeschermingsvereniging de Steltkluut Lucien Calle Tel. 06-22792100 [email protected] www.steltkluut.nl

Walcheren Werkgroep Landschapsverzorging Thomas Collette Tel. 0118-634916 Na 19.00 uur en de hele vrijdag [email protected] Kapsalon Jan Moekotte Tel. 0118-636369 [email protected]

Natuurbeschermingsvereniging ’t Duumpje Gerard v. Daele Tel. 0117-301835 [email protected] www.duumpje.nl

Hout & Co Karin Mol Tel. 0118-628293 [email protected]

Heel Zeeland Onderhoud wandelroutes Peter v.d. Vliet Tel. 0113-230936 Peter.van.der.vliet@slz. landschapsbeheer.nl www.landschapsbeheerzeeland.nl

Noord- en Midden Zeeland Landschapsbeheer Pieter Voets Tel. 0113-230936 [email protected] www.landschapsbeheerzeeland.nl

Zeeuws-Vlaanderen Landschapsbeheer Wim Wisse Tel. 06-50914013 [email protected] www.landschapsbeheerzeeland.nl

Kerkuilenwerkgroep Peter Boelee Tel. 06-25102354 [email protected] www.kerkuil.com

Nanning-jan.honingh@ slz.landschapsbeheer.nl www.landschapsbeheerzeeland.nl

Herstellen Cultuurhistorische elementen Sandra Dobbelaar Tel. 0113-230936 Sandra.dobbelaar@ slz.landschapsbeheer.nl www.landschapsbeheerzeeland.nl Weidevogelbescherming Nanning-Jan Honingh Tel. 0113-230936

Vleermuizen Meldingen/klachten: Nanning-Jan Honingh, tel. 0113-230936 Nanning-jan.honingh@ slz.landschapsbeheer.nl Jaarlijkse zomertellingen (kerkzolders) Noord- en Midden Zeeland: Nanning-Jan Honingh en Zeeuws Vlaanderen: Luciën Calle. Jaarlijkse wintertellingen: Zoogdier Werkgroep Zeeland, Luciën Calle, 06-22792100, [email protected]

Agenda

1 februari 201 8 februari 11 februari 1 maart 5 maart 10 maart 28 maart

2 Kerkuilen vr ijwill

igers infoavon

d

Kerkuilen vrijw

Beveland

WINTER - 2011

Kwartaalblad van Stichting Landschapsbeheer Zeeland

illigers infoav ond Zeeuws-Vlaand eren

Vrijwilligersd

ag 2012

Zuiddorpe (ZV)

Workshop cu ltuu

rhistorie

Basis cursus H oogstamfruitb Opfriscursus

De boom in

Walcheren (ovb )

omen snoeien Zeeuws-Vlaand eren

Hoogstamfrui tb

Cursus Streekeigen Bo

omen snoeien Zeeuws-Vlaand eren

erderij & Erf in Zeeland Oostkapelle - W alcheren Voor meer info rmatie kun je te re cht op de web www.landscha site van SLZ: psbeheerzeel and.nl/agend a Voor alle activ iteiten geldt: aa nmelden verp licht.

• Mijn Favoriete Zeeuwse Element • Historische Tiend palen gevonden • Duindoorn, echte lastpak of koningin van het duin?

De boom in WINTER. Kwartaalblad van Stichting Landschapsbeheer Zeeland

Recommend Documents