Klikken voor een volgende pagina. Om terug te gaan klikken + shift

Klikken voor een volgende pagina. Om terug te gaan klikken + shift.

Duurzaam ondernemerschap Onze vier focusthema’s ‘TBI wil in samenwerking met zijn

Veiligheid Arbeidsongevallen

Injury Frequency Rate

Aantal met verzuim

Arbeidsongevallen met verzuim – per miljoen gewerkte uren

2011 166

2013 83

2012 144

Doelstelling

2011 9,4

2013 6,0

2015 0

Pagina 19

Doelstelling

2012 8,5

Energie & CO2

ketenpartners op een verantwoorde manier gebruikmaken van en omgaan met grondstoffen.’

• Leaseregeling gericht op energiezuinige voertuigen • Inkoop van groene stroom (ook voor werken bouwplaatsen)

2015 0

• CO2-prestatieladder: alle TBI-ondernemingen minimaal op niveau 3 (uitgezonderd Synchroon en Groothuis Wonen)

Pagina 19

Duurzame innovatie

‘De innovatiecultuur van TBI wordt bepaald door zijn decentrale concernstructuur. Medewerkers opereren dicht bij klanten en werken intensief samen met leveranciers.’

• Wagenpark verantwoordelijk voor > 60 procent van CO2-emissies

Duurzame keten

Relatief energieverbruik (scope 1 en 2)

• Nieuw prestatiecontract voor verwerking bouwafval (TBI Bouw)

Gigajoule (GJ) per miljoen bedrijfsopbrengsten

2011 265

• Afvalscheidingspercentage van circa 60 procent voor TBI-groep • Toepassen gecertificeerd duurzaam hout: > 80 procent FSC/PEFC

2012 252

2013 310

Doelstelling

2015 244

– 8% t.o.v. 2011

• Participatie Green Deal Circulair Inkopen

Pagina 22 Pagina 25

Opbouw leasewagenpark

We werken al meer W dan dertig jaar met Eekels en de samenwerking wordt de laatste jaren steeds intensiever. E. Vuursteen, Directeur rederij Koninklijke Wagenborg

Door eerst out of the box D te denken kom je tot nieuwe vormen van samenwerking maar hiervoor moet de basis wel goed zijn. n Pascal ten Berge, projectleider bij Domijn

Gemiddelde CO2-emissie per auto per km (g CO2/km)

Veiligheids- en/of milieuprestaties onderdeel van de beoordeling

2011 154

>70%

2012 141

van de beoordeelde leveranciers

2013 134 Doelstelling

2015 123 – 20% t.o.v. 2011

Pagina 22 Lees meer op pagina 31

7%,092&RYHULQGG

Lees meer op pagina 15

7%,092-9LQGG

Over dit verslag

Inhoudsopgave

Dit verslag bevat uitgebreide informatie over de prestaties en inspanningen van TBI Holdings B.V. en haar ondernemingen (TBI) in het kader van duurzaam ondernemen tijdens het kalenderjaar 2013. In dit verslag maken wij voor onze medewerkers, klanten, leveranciers en andere belanghebbenden inzichtelijk welke activiteiten zijn ondernomen op het gebied van duurzaam ondernemen. Het verslag verschijnt naast het financiële jaarverslag 2013 en het TBI Jaarmagazine 2013. Alle verslagen zijn terug te vinden op onze website www.tbi.nl.

Rapportageproces

Deze rapportage is extern geverifieerd (limited assurance) door Ernst & Young Accountants LLP (EY) en voldoet aan de geactualiseerde richtlijn van het Global

TBI-ondernemingen beschikken alleen over leesrechten. Na validatie zijn de data geconsolideerd op holdingniveau waar nog enkele controles zijn uitgevoerd door

Reporting Initiative, GRI 4.0 (level code). TBI rapporteert hiermee voor de derde maal over zijn duurzaamheidsprestaties. De prestaties in 2013 kunnen

de directie Corporate Responsibility en de controllers.

voor een belangrijk deel worden vergeleken met de gerapporteerde resultaten van de jaren 2011 en 2012.

In dit verslag gaan we achtereenvolgens in op de algemene kenmerken van TBI, de strategie ten aanzien van duurzaam ondernemen, de belangrijkste prestaties en inspanningen rond de tien thema’s en de omgang

Reikwijdte van de rapportage Er wordt uitsluitend gerapporteerd over de prestaties van de Nederlandse activiteiten van TBI, te verdelen in de

De gerapporteerde data en de inhoud van dit verslag zijn tot stand gekomen middels een rapportageproces dat in 2013 verder is geprofessionaliseerd. De implementatie van een online databeheersysteem was daarin een belangrijk onderdeel (DOMI: Duurzaam Ondernemen Management Informatiesysteem). Dit systeem kent een duidelijke rolverdeling tussen schrijvers van de data (duurzaamheidscoördinator), validatie (controller) en consolidatie van de data (CR-directie). De duurzaamheidscoördinatoren van de TBI-ondernemingen beschikken over schrijfrechten en zijn verantwoordelijk voor de dataverzameling. De controllers van de afzonderlijke

Leeswijzer

opgenomen waarin wordt ingegaan op duurzame

de in 2013 geacquireerde onderneming Servicis zijn niet meegenomen in deze rapportage. De resultaten van de in 2012 geacquireerde ondernemingen Timmermans en

innovaties en bijzondere klantrelaties van TBI-ondernemingen.

Groothuis Wonen wel.

Alle gehanteerde definities en berekenwijzes zijn terug te vinden in bijlage 7. Verder zijn voor een aantal indicatoren ook individuele data per onderneming

een samenwerkingsovereenkomst de zeggenschap gezamenlijk met derden wordt uitgeoefend – is pro rata naar het aandeel van de TBI-onderneming in deze combinatie gerapporteerd.

4

1 Over TBI

met stakeholders. Tot slot beschrijven we enkele uitdagingen. Door het verslag heen zijn diverse kaders

segmenten Techniek, Bouw en Infra. De activiteiten van

Over combinaties – ondernemingen waarin op basis van

Voorwoord

4 Overige duurzaamheidsthema’s Integriteit

33

Opleiding & ontwikkeling

34

Algemeen Trends

7 7

Medewerkersbetrokkenheid Omgevingsbewustzijn en regelgeving

36 37

Strategie Doelstellingen Positie in de keten

8 8 8

Economische waarde Maatschappelijke betrokkenheid

38 39

5 Stakeholdermanagement 2 Duurzaam ondernemerschap Onze huidige positie Onze ambitie Tien thema’s Operationeel kader duurzaam ondernemen

11 13 13 16

Concernniveau Stakeholdermanagement door TBI-ondernemingen

41

Onze agenda

44

42

6 Vooruitblik en uitdagingen

46

3 Voortgang op onze focusthema’s

opgenomen (zie bijlage 2). De GRI-index en het assurance rapport van EY zijn opgenomen in bijlage 8 en 9.

Veiligheid & gezondheid Energie & CO2 Duurzame keten

19 22 25

Bijlagen 1 Doelen en resultaten 2013 2 Kerncijfers TBI-ondernemingen

49 50

Voor algemene vragen, klachten of suggesties over dit

Duurzame innovatie

28

3 KPI-dashboard 4 DMA 5 Financiële kerncijfers TBI

51 55 57

verslag of over duurzaam ondernemen in het algemeen Het al dan niet meenemen van prestaties van leveranciers of onderaannemers verschilt per thema. Zo wordt

kunt u contact opnemen met directeur Corporate Responsibility Ronald de Koning (010 – 290 85 00

wel gerapporteerd over de bedrijfsongevallen van inleners maar worden grootschalige sloopwerkzaamheden niet gerapporteerd in de afvalcijfers. Een com-

of [email protected]).

pleet overzicht van de gehanteerde berekenwijzen en scopes is te vinden in bijlage 3.

6 Operationele structuur TBI

58

7 Definities en afkortingen 8 GRI-index

59 63

9 Assurance-rapport

68

Colofon

www.tbi.nl/duurzaam

2

TBI Duurzaamheidsverslag 2013 • Samen sterker

7%,092-9LQGG


7%,092-9LQGG

3

Voorwoord De nieuwe realiteit is die van duurzame vooruitgang met nieuwe integrale oplossingen. We zijn er dan ook van overtuigd dat duurzaam ondernemerschap perspectief biedt voor de toekomst. Duurzaam ondernemerschap is en blijft daarom ook het leidend principe van onze strategische doelstellingen.

TBI maakt de toekomst, dit noemen T we duurzaam ondernemerschap. Dit vraagt een proactieve en klantgerichte houding van onze medewerkers. Samen maken we de leefomgeving veiliger, duurzamer en mooier.

met nieuw type klantvragen. Om er enkele te noemen: bij nieuwbouw is een BREEAM- of LEED-certificaat de standaard geworden van grote utiliteitsbouw, veiligheidsprestaties zijn steeds vaker een expliciet onderdeel van een uitvraag en communicatie met de omgeving is steeds vaker inbegrepen. Daarnaast zijn duurzaamheidsprestaties, zoals energiebesparing, steeds vaker onderdeel van meerjarige prestatiecontracten.

TBI wil het positieve verschil maken met inspanningen waar maatschappelijke opgaven en marktpotentieel het grootst zijn. We zien daarbij kansen in het verbeteren

Risico’s en kansen Onze decentrale concernstructuur in combinatie met de

van de veiligheid in de bouw, reductie van de hoeveel-

diversiteit in activiteiten betekent dat TBI te maken heeft

heid bouwverkeer, het verhogen van de energie-efficiëntie van de gebouwde omgeving en hergebruik van

met een breed palet aan kansen en risico’s. De meeste ondernemingen kampen echter met een afnemende

materialen. Daarnaast zijn er enkele nieuwe maatschappelijke uitdagingen, zoals herbestemming van vastgoed, particulier opdrachtgeverschap en functiemenging.

marktvraag en zijn derhalve genoodzaakt de bedrijfscapaciteit hierop aan te passen. Daardoor gaan soms essentiële ervaringen en expertises verloren. Het opvan-

Van huis op orde naar groei

gen hiervan heeft onze absolute prioriteit, zeker gezien het toenemend tekort aan (voornamelijk) technici.

Duurzaam raakt ieder aspect van onze business. Het raakt ons gedrag en werkomgeving, heeft impact op onze kosten, creëert nieuwe kansen én duurzaam helpt om een bijdrage te leveren aan de langetermijndoelstellingen van onze klanten.

Sinds 2010 werken we aan het huis op orde brengen op het gebied van duurzaam ondernemen. We kunnen stellen dat dit inmiddels is gelukt. Zo is er een Meerjarenplan Duurzaam Ondernemen 2013 – 2015, een heldere governancestructuur, een integraal raamwerk

Vervolg Het doel van deze derde duurzaamheidsrapportage is om onze klanten, leveranciers, (toekomstige) medewerkers of anderszins geïnteresseerden of betrokkenen

van KPI’s en een professionele rapportagestructuur. Daarnaast hebben we een fundamentele stap gemaakt

te informeren. We informeren u met gepaste trots over relevante ontwikkelingen in onze business en

door duurzaamheidsprestaties een vast onderdeel te

voortgang op onze duurzaamheidsprestaties.

maken van de operationele plannen van de TBI-ondernemingen.

De aankomende tijd zullen we u ook via onze vernieuwde website op de hoogte blijven houden.

Naast het huis op orde zien we kansen om ook waardecreatie en groei te realiseren door duurzaam te werken. TBI-ondernemingen krijgen ook steeds vaker te maken

Namens de Raad van Bestuur van TBI Holdings B.V. ir. D.A. Sperling, voorzitter

We zien duurzaam ondernemerschap als het fundament voor de toekomst, het biedt inspiratie en perspectief.

De TBI prijzenkast 2013 Halve Zolenlijn (Hazenberg / Nico de Bont) >> Passiefbouwen Award – Nimmerdor woon-zorgcomplex in Veere (Wolter & Dros)

Winnaar Magneet voor Employer Brand 2013 (Croon) >> Neprom-prijs voor locatieontwikkeling – De Oriënt in Den Haag (ERA Contour / Synchroon) >> Nominatie voor duurzame architectuur award 2013 – Kantoor Koopmans in Enschede

>> Genomineerd voor Rabo MVO Award Drechtsteden (WTH) >> Winnaar Gorcumse MVO Award (HVL / Croon) >> Diverse

>> Beste leerlingbouwplaats 2013 – Het Rode Dorp (ERA Contour) >> Europa Nostra Award 2013 – Conservering van de

nominaties Betonprijs 2013 (ERA Contour / Mobilis / Voorbij) >> Genomineerd voor KNVR Shipping Award 2013 (Eekels)

4

7%,092-9LQGG

5

7%,092-9LQGG

1 Over TBI

TBI vormt een netwerk van ondernemingen in de segmenten Techniek, Bouw en Infra

Met gemiddeld 7.700 medewerkers realiseerde TBI in 2013 1,7 miljard aan bedrijfsopbrengsten en een operationeel bedrijfsresultaat (vóór bijzondere waardeverminderingen en aftrek van reorganisatielasten) van 9,6 miljoen.

werken leefomgeving (zie pagina 9 – Proces van

Algemeen

aandeelhouder.

TBI vormt een netwerk van ondernemingen die actief zijn in de segmenten Techniek, Bouw en Infra. Vanuit deze segmenten zijn de TBI-ondernemingen actief in de volgende markten: woningen utiliteitsbouw,

Trends De veranderingen binnen onze maatschappelijke domeinen zijn groot. De maatschappelijke en ruimtelijke

infrastructuur, industrie en scheepsbouw. Met onze

opgaven binnen Nederland veranderen continu.

dienstverlening zijn we vooral actief in de maatschappelijke domeinen van wonen, zorg, werken, mobiliteit,

TBI ziet daarbij vier grote trends: 1 In demografisch opzicht zien we toenemende verste-

energievoorziening en waterbeheer.

delijking, individualisering, vergrijzing en krapte op de arbeidsmarkt. 2 Technologie maakt een waaier aan nieuwe ontwikke-

TBI hanteert een decentrale concernstructuur waarbij

waardecreatie). TBI is een besloten vennootschap met een volledig structuurregime en kenmerkt zich door zijn aandeelhoudersstructuur met de Stichting TBI als enig

het ondernemerschap zo laag mogelijk in de organisatie is verankerd, bij de TBI-ondernemingen zelf. Dit geeft elke TBI-onderneming zelfstandigheid in ondernemer-

lingen mogelijk, via duurzame energie en alternatieve materialen maar ook door informatie- en communica-

schap met gezamenlijke normen, waarden en richtlijnen op het gebied van integriteit, veiligheid en duurzaamheid. Dankzij de decentrale concernstructuur staan TBI-ondernemingen dicht bij hun klanten waarmee vaak

3 Vernieuwing wordt in toenemende mate getoetst aan sociale waarden als leefbaarheid, veiligheid, ruimtelijke kwaliteit en transparantie. 4 Toenemende schaarste aan grondstoffen, wat ook

langetermijnklantrelaties worden onderhouden (zie ook diverse kaders in dit verslag).

7.700 medewerkers

tietechnologie.

doorwerkt in (inter)nationale weten regelgeving. In plaats van kwantitatieve groei ontwikkelt zich thans

TBI-ondernemingen opereren zowel zelfstandig als

1,7 miljard bedrijfsopbrengsten

gezamenlijk via (onderlinge) samenwerkingsverbanden en zijn met name op de Nederlandse markt actief. De

een nieuwe balans, waarin duurzaam ondernemerschap een randvoorwaarde is. Dit vormt de context voor moderne ondernemingen, die een wezenlijke bijdrage

ondernemingen delen kennis, benutten adequaat hun capaciteit en richten zich op het integraal ontwerpen,

willen leveren aan verbetering van de kwaliteit van leven.

realiseren en onderhouden van een duurzame woon-,


7%,092-9LQGG

7%,092-9LQGG

7

>

Over TBI

Proces van waardecreatie Strategie De strategie van TBI is erop gericht om met behoud van de decentrale concernstructuur (ondernemerschap aan de basis) ook de schaalvoordelen van een groot concern te benutten. Daarbij is duurzaam ondernemerschap het

Zelfstandigheid in gebondenheid (decentrale concernstructuur)

Samenwerking (duurzame integrale oplossingen)

Maatschappelijk bewustzijn (maatschappelijke toegevoegde waarde)

de volgende strategische doelstellingen: • TBI wil zijn huidige top-marktpositie binnen de technieken bouwsector handhaven en zo mogelijk

(rendement, solvabiliteit en liquiditeit) in combinatie met de zekerheid van een langjarige bankfaciliteit. Positie in de keten TBI-ondernemingen zijn belangrijke schakels in de waardeketens van Techniek, Bouw en Infra. Ze kunnen, afhankelijk van het project, betrokken zijn van ontwikkeling tot en met onderhoud en exploitatie. Dankzij een groeiend aantal integrale projecten zijn TBI-ondernemingen in toenemende mate gedurende

Werkgeverschap (veilig werken en opleiden)

Hazenberg HEVO J.P. van Eesteren Koopmans MDB Mobilis Synchroon

TBI-ondernemingen hebben, afhankelijk van hun positie

Voorbij Funderingstechniek Voorbij Prefab Beton Wolter & Dros

en de fase waarin het project zich bevindt, op verschillende manieren invloed op de keten. Deze projectcyclus bestaat ruwweg uit vier fases en mogelijkheden tot beïnvloeding: • ontwikkelfase: vertaling van wensen van opdrachtgevers of gebruikers in een programma van eisen;

WTH Legenda

• ontwerpfase: integraal ontwerpen van objecten Woningbouw

en/of installaties; • realisatiefase: inkoop van (bouw)materialen, productie/ realisatie en bouwlogistiek; • onderhouds- en exploitatiefase: via de kwaliteit van onderhoud en onderhoudsprogramma’s en realisatie van onderhoud (inkoop, uitvoeringswijze en bouwlogistiek).

de (hele) levensduur bij het werk betrokken.

Waardeketen

Grondstofwinning

8

Ontwikkeling Ontwerp Leveranciers Realisatie Onderhoud

Opdrachtgevers

Utiliteitsbouw

Infrastructuur

Industrie

Marine en offshore

Door de verschillende posities in de keten verschillen de verdienmodellen van de TBI-ondernemingen. Binnen de vier onderdelen van de projectcyclus onderscheiden we

kostenbeheersing essentieel. Twee voorbeelden:

drie soorten verdienmodellen: • Projectontwikkeling/-management: projecten in eigen beheer, waarbij TBI vaak risicodragend participeert en projecten van A tot Z ontwikkelt en/of managet; van

zie ook pagina 31. • Onderhoud/dienstverlening: projecten gericht op

bouw van het stadhuis van Almelo (Koopmans), elektrische scheepsinstallaties op Alice MS (Eekels),

instandhouding van objecten en installaties, vaak met een langere looptijd. Contractvormen variëren van

acquisitie en conceptontwikkeling tot en met verkoop. Gegeven de positie is de continue balans tussen kostenbeheersing en waardecreatie essentieel.

vaste betaling per gewerkte tijdseenheid tot betaling op basis van prestaties (exploitatiecontracten). Twee voorbeelden: onderhoud vastgoed van de

Twee voorbeelden: realisatie van studentenwoningen in oude klooster Mariënbosch (Synchroon) en ontwerp tot en met exploitatie van het Lyceum Schravenlant

gemeente Groningen (Wolter & Dros, Croon) en dertigjarig onderhoud van de tweede Coentunnel (Mobilis, Croon).

(HEVO).

Gebruikers


7%,092-9LQGG

maintenance

ERA Contour Fri-Jado Groothuis Wonen

verbeteren. • TBI streeft naar een rendement passend bij het risicoprofiel van de portfolio. TBI-ondernemingen

• TBI streeft financiële soliditeit na. Op die manier geven we onze stakeholders zekerheid over de continuïteit van onze ondernemingen op de korte en lange termijn. Bij financiële soliditeit horen robuuste ratio’s

Onderhoud /

realisatie

Alfen Croon Eekels

Duurzaam ondernemerschap

Doelstellingen De Raad van Bestuur stelde december 2012 de Strategische Agenda 2013-2015 vast met daarin

we veilig, duurzaam en kosteneffectief.

Engineering /

-management Acto

onderliggend leidend principe. Duurzaam ondernemerschap als leidend principe laat zich vertalen in vier belangrijke pijlers (zie de figuur hiernaast).

voeren alleen projecten uit die passen bij de aanwezige kennis en kunde. Projecten realiseren

Projectontwikkeling /

• Aannemen/productie: realiseren van projecten en/of producten tegen een vooraf overeengekomen prijs.

Om maximale toegevoegde waarde te kunnen leveren, werken TBI-ondernemingen in toenemende mate ook

De mate van ontwerpvrijheid is afhankelijk van de uitvraag. Gegeven het contract en de overeengekomen prijs zijn de sturing op contracteisen en

samen. TBI-ondernemingen hanteren hierbij diverse hulpmiddelen, zoals BIM, System Engineering en LEAN.


7%,092-9LQGG

9

2 Duurzaam ondernemerschap

TBI heeft de ambitie een toonaangevende speler op het gebied van duurzaam ondernemen te worden. Daarom is duurzaam ondernemerschap het leidende principe achter onze algemene strategie.

TBI beschikt anno 2013 onder andere over: • een duurzaamheidsstrategie: vastgelegd in het Meerjarenplan Duurzaam Ondernemen 2013 – 2015 en een dekkend raamwerk van KPI’s voor alle materiële thema’s (zie bijlage 3); • een operationeel kader: actieplannen op het gebied van duurzaamheid zijn een integraal onderdeel van de operationele plannen van TBI-ondernemingen en een goed functionerende organisatiestructuur (zie ook

De keuze voor duurzaam ondernemen is gebaseerd op een drietal overtuigingen: 1 De wereld verandert in hoog tempo: de marktvragen

de paragraaf Organisatie en sturing – pagina 16);

veranderen, de nieuwe realiteit is een omslag van volumegroei naar duurzame vooruitgang met nieuwe integrale en duurzame oplossingen.

Huis op orde

2 Het is een inspiratiebron voor innovatie: het helpt ons

• communicatie en rapportage: verificatie van het TBI Duurzaamheidsverslag 2013 (GRI 4.0), interne kwartaalrapportages en een actuele website.

te besparen op bestaande kosten en anders tegen bestaande activiteiten aan te kijken. 3 Het past bij TBI: met zijn concernstructuur is de

Een overzicht van doelen en resultaten over 2013 is te vinden in bijlage 1.

onderneming op de lange termijn gericht en is van oudsher een maatschappelijk georiënteerd bedrijf dat investeert in zijn medewerkers.

Hiermee is de fase van het huis op orde brengen afgerond. Voor 2014 zal TBI hierop voortbouwen en de stap

Vijf centrale principes

maken naar de volgende fase: duurzame waardecreatie. Hiervoor zien we de volgende uitdagingen: • implementatie van duurzaamheid in onze projecten

Onze huidige positie TBI heeft sinds 2011 expliciet gewerkt aan het huis op

Vier focusthema’s

en contacten met klanten en leveranciers (dialoog, tevredenheidsonderzoek, inschrijvingen en projectrealisatie);

orde brengen op het gebied van duurzaam ondernemen. In 2013 zijn belangrijke stappen voorwaarts gezet om duurzaam ondernemen een integraal onderdeel te

Operationeel kader

maken van de bedrijfsvoering.

• inzichtelijk maken van de maatschappelijke waarde van onze activiteiten; hiervoor zullen we onder andere de toepassing van true value en circulaire economie nader bekijken.

Niv ea u

–

g

Hu is o po r

Wa ard ec re

ad da

& ie at

& de

Niv ea u2

015 f2 na i va roe

1

–

011 f2 na a cht v kra

1 2

3

Toonaangevend

N iv e

a u 3 – v a n af 2 020


7%,092-9LQGG

7%,092-9LQGG

11

>


Vijf centrale principes Onze grondhouding jegens duurzaam ondernemen hebben we vertaald in vijf centrale principes bedoeld voor onze medewerkers.

2 Wij werken hard aan het reduceren van onze eigen impact en footprint én die van onze opdrachtgevers. Hiervoor werken

4 TBI gaat proactief het gesprek aan met opdrachtgevers over de meest duurzame oplossing. Dit vraagt een proactieve en

Daarbij wil TBI met deze principes duidelijk

we continu aan optimalisatie van transport,

klantgerichte houding van onze mede-

maken wat onze stakeholders op het gebied van duurzaam ondernemen mogen verwach-

bouwen installatieprocessen, gebruik van (bouw)materialen en omgevingsmanage-

werkers. We zien co-creatie daarbij als een belangrijke vorm (zie ook

ment (zie ook thema’s Energie & CO2, Duurzame keten en Omgevingsbewustzijn, pagina 18). 3 Wij stellen de veiligheid van onze mede-

ten van TBI. 1 TBI ziet duurzaam ondernemen als een gezamenlijke verantwoordelijkheid. Maatschappelijke vraagstukken vragen participatie van verschillende partijen. Daarom zoeken we actief de dialoog en samenwerking met onze medewerkers,

werkers alsook die van onze partners en de omgeving waarin wij werkzaam zijn voorop. Veilig werken voor iedereen; overal en altijd

opdrachtgevers, partners, leveranciers en de maatschappij (zie ook hoofdstuk 5 Stakeholdermanagement, pagina 41).

(zie ook thema Veiligheid & gezondheid, pagina 19).

Opgave is gezamenlijke verantwoordelijkheid

1

25%

innovatie (pagina 28) en Opleiding & ontwikkeling (pagina 34).

Reduceren footprint is onze inzet

90%

40%

6,4%

30%

NL-bevolking woont in stad; belang fysieke + sociale veiligheid stijgt

totale energieverbruik bouwgerelateerd; 40% CO2-uitstoot bouwgerelateerd

percentage ongevallen met verzuim in de bouw: hoogste percentage van alle sectoren

afvalproductie = bouwmaterialenproductie

Onze ambitie Het is onze ambitie om als concern in 2020 toonaangevend te zijn in onze sector als het gaat over duurzaam

Omgevingsanalyse

ondernemen. Daarvoor willen we het positieve verschil

pagina 7) zien we veranderingen in alle markten

maken op maatschappelijk relevante thema’s in onze leefomgeving: denk aan energie-efficiëntie, veiligheid,

waarin TBI actief is. Vanuit duurzaamheidsperspectief ziet TBI samen met de leden van de

bouwlogistiek en afval. TBI ziet het als groot concern ook als zijn verantwoordelijkheid om een substantiële bijdrage te leveren aan de maatschappelijke opgaven in de markten waarin wij opereren.

Inspiration Board (zie pagina 45) de volgende relevante ontwikkelingen: • We zien het aandeel van geïntegreerde contracten stijgen (DB(F)MO). Dit biedt TBI en Life-Cycle-Costs (LCC) te optimaliseren. • In uitvragen van klanten is duurzaamheid steeds vaker onderdeel van de beoordeling. We zien dit vooral toenemen bij opdrachtgevers in de utiliteitsbouw en industrie.

1

100% integriteit

B ijdr

• In de woningbouw komt de eindgebruiker steeds vaker centraal te staan. Dit vraagt co-creatie en levensduurdenken.

5

4

Vergroten betrokkenheid medewerkers

Tien thema’s Uit de materialiteitsanalyse van TBI (zie pagina 14)

Duurzame veiligheid

Verhogen economische waarde

Betrokken bij maatschappij

Continu opleiden en ontwikkelen

Duurzame innovaties

Anticiperen op regelgeving

Duurzame Duurzame keten Energie en CO2

we

rk w

i jz e

4

Samen werken aan innovatie en ontwikkeling

a g e a a n m a a t s c h a p p ij

3

Proactief in gesprek gaan met klanten

Als gevolg van maatschappelijke trends (zie

mogelijkheden om integraal te ontwerpen

Kwaliteit mensen

Veiligheid staat voorop: overal, altijd

11% totale CO2-uitstoot via bouwmaterialenproductie

verkeer = bouwverkeer

Stakeholdermanagement, pagina 41). 5 Wij werken samen aan innovaties om onze klanten integrale en duurzame oplossingen te bieden (zie ook thema’s Duurzame

2

16% kantoren staat leeg

volgen tien relevante thema’s verdeeld over de drie

2

aspecten van duurzaam ondernemen: kwaliteit mensen (people), optimaliseren werkwijze (planet) en bijdrage aan de maatschappij (profit). Met het vaststellen van het Meerjarenplan Duurzaam Ondernemen 2013 – 2015 is daarbij gekozen voor een viertal focusthema’s.

re

n

Vergroten omgevingsbewustzijn

Op

ti m

al i

se

3

12


7%,092-9LQGG


7%,092-9LQGG

13

>


Materialiteitsanalyse

Casus > Samen steeds slimmer bouwen en renoveren

Met de opstart van duurzaam ondernemen binnen TBI is

In 2012 heeft TBI een verdiepingsslag gemaakt in zijn

in 2011 een benchmark gedaan naar duurzaamheidsthema’s en -prestaties van collega-(bouw)ondernemingen. Vervolgens zijn de belangrijkste

strategie op het gebied van duurzaam ondernemen. Daarbij zijn vier van de elf thema’s bestempeld als focusthema’s: thema’s waarvoor TBI tot 2015 extra

stakeholder(groepen) van TBI en zijn ondernemingen

ambitieus zal zijn en extra daadkracht zal tonen. De keuze voor de focusthema’s is gebaseerd op onze eigen mogelijkheden om het positieve verschil te maken

geïdentificeerd op basis van een inventarisatie door de leden in de stuurgroep duurzaamheid en is een stakeholderanalyse uitgevoerd.

en onze eigen inschatting van de maatschappelijke urgentie. Daarnaast is vanwege de werkbaarheid

Op basis van de benchmark en de stakeholderanalyse heeft TBI in samenwerking met KPMG een materialiteits-

besloten de thema’s materialen & grondstoffen en duurzame toeleveringsketen samen te voegen tot één

analyse uitgevoerd. Hierbij zijn alle stakeholders via een

thema: duurzame keten. Het raamwerk is onderdeel van het Meerjarenplan Duurzaam Ondernemen 2013 – 2015, dat in het voorjaar 2013 werd vastgesteld door

desk research beschouwd en gescoord op voor hen relevante duurzaamheidsthema’s. Dat resulteerde in eerste instantie in acht prioritaire thema’s. Op basis van een interne discussie in de stuurgroep duurzaamheid is besloten daar nog drie thema’s aan toe te voegen

de Raad van Bestuur van TBI.

waarmee in totaal elf duurzaamheidsthema’s zijn gekozen. Hiervoor zijn vervolgens specifieke doelstellingen geformuleerd waarover in het TBI Duurzaamheids-

een enquête over duurzaam ondernemen gehouden onder circa honderd stakeholders. De inventarisatie van actuele en relevante stakeholders is gedaan door

verslag 2011 is gerapporteerd.

de afzonderlijke directies van de TBI-ondernemingen. De resultaten bevestigen dat de vier gekozen focusthema’s ook daadwerkelijk de meeste prioriteit hebben volgens onze stakeholders (zie kader pagina 43 –

Ter verificatie van de materiële thema’s heeft TBI in 2013

Koopmans Bouwgroep werkt al jaren samen met woningcorpora-

andere zo min mogelijk overlast. Tegenwoordig is de uitdaging om individuele

tie Domijn aan duurzame huisvesting in Enschede en omstreken.

maatoplossingen op een structurele manier aan te pakken zodat de schaal-

De manier van samenwerken en

voordelen wel behouden blijven.

bouwen is de laatste tien jaar echter sterk veranderd. Dit is mede ingegeven door de kritischer houding van (toekomstige) bewo-

De afstemming en communicatie met bewoners zijn daardoor tegenwoordig belangrijke gezamenlijke speerpunten.

ners. Samenwerking tussen bouwer en corporatie is intensie-

Oude en nieuwe geldstromen Financiering van grootonderhoudprojec-

ver geworden om de toenemende

ten is een toenemend probleem in deze

complexiteit van projecten het hoofd te bieden.

tijd. Kapitaal is schaars en corporaties kunnen de huurlasten daarvoor niet zomaar verhogen. Deze worden door-

Huurder steeds meer centraal Huurders hebben de afgelopen jaren steeds meer invloed op bouwplannen

gaans via levensduurverlenging terugverdiend. De energieleverende woningen in Overdinkel zijn een mooi

en -werkzaamheden, ze willen onder

voorbeeld van een creatieve oplossing

stakeholderenquête). ‘Meer zichtbaar maken wat TBI kan betekenen voor een meer duurzame samenleving.‘ Anonieme bron uit stakeholderenquête

Identificatie (benchmark en stakeholder)

‘We moeten focus aanbrengen, zeker binnen de huidige marktomstandigheden.’

‘Vooral relevant is datgene wat TBI maakt, het eigen proces is minder belangrijk.’ Anonieme bron uit stakeholderenquête

andere eerder samen aan het duurzaam renoveren van woningen (van energie-

Groep. Zo blijven Domijn, Koopmans en dochter Groothuis Wonen zoeken naar

Wesselerbrink in Enschede. Koopmans bouwde eerder zeer duurzame woningen in het Columbuskwartier in Almere.

label F naar -label A) in de wijk

Groothuis Wonen zal begin 2014 starten met de bouw van energieleverende woningen voor de Woningstichting Tubbergen. Ook ERA Contour werkt van oudsher intensief samen met woningcorporaties. ERA Contour realiseerde 34 energie-

Prioritering (materialiteitsanalyse en focus)

neutrale woningen (De Bongerd) voor Stadlander in Bergen op Zoom en samen ontwikkelden ze de innovatierenovatiewinkel voor koop van huurwoningen, REIMARKT.

Validatie (vaststelling)

‘Met de vaststelling van het Meerjarenplan Duurzaam Ondernemen hebben we een stevige operationele basis gelegd.’

‘Door eerst out of the box te denken kom je tot nieuwe vormen van samenwerking maar hiervoor moet de basis wel goed zijn.’ Pascal ten Berge, projectleider bij Domijn


7%,092-9LQGG

Koopmans en Domijn werkten onder

nieuwbouw. De dakconstructie met geïntegreerde PV-panelen is gefinancierd door en eigendom van Raedthuys

de bouwketen.

Daan Sperling, voorzitter van de Raad van Bestuur van TBI

14

voor de financiering van duurzame

nieuwe vormen van samenwerking in

Marco Peppel, directeur engineering J.P. van Eesteren

Verificatie (enquête)

‘In 2000 werd gebouwd met een EPC van 1,0, nu met een EPC van – 0,16 (energieleverend).’ Robert Kuipers, commercieel directeur Koopmans Bouwgroep


7%,092-9LQGG

15


Operationeel kader duurzaam ondernemen TBI hanteert een decentrale concernstructuur met als

Operationele inbedding

motto zelfstandigheid in gebondenheid. Het ondernemerschap is daarbij zo laag mogelijk in de organisatie verankerd, de mate van sturing vanuit TBI is derhalve

in de bedrijfsvoering van de individuele TBI-ondernemingen vindt plaats via het Actieplan Duurzaam Ondernemen als onderdeel van het Operationeel Plan.

beperkt. Desondanks is TBI erin geslaagd om effectief operationeel kader te creëren. Daarbij zijn echter twee belangrijke kanttekeningen te maken.

In de actieplannen vertalen de TBI-ondernemingen de ambities en doelstellingen uit het Meerjarenplan Duurzaam Ondernemen naar hun eigen organisatie

Ten eerste vragen de verschillende markten waarin de

en markt. De nadruk ligt daarbij op de vier focusthema’s en daarnaast kunnen eigen inhoudelijke accenten

TBI-ondernemingen opereren om een specifieke invulling van het begrip duurzaamheid. Zo wordt duurzaamheid

worden gelegd. N.B. De invulling van de actieplannen (inhoud en ambitie) wordt daarbij afgestemd met de

mede door opdrachtgevers binnen de woningbouw anders ingevuld dan in de markt van industrie, marine en offshore (nadruk op veiligheid). Ten tweede bestaan

directie CR. De directies van de TBI-ondernemingen zijn verantwoordelijk voor de uitvoering van het Actieplan Duurzaam Ondernemen, als onderdeel van hun

er tussen de TBI-ondernemingen ook verschillen in de ervaring met en grondhouding jegens duurzaam onder-

Operationeel Plan. TBI-ondernemingen rapporteren daarbij ieder kwartaal over enkele generieke KPI’s.

nemen. In algemeenheid zien we daarbij dat TBI-onder-

De Raad van Bestuur van TBI bespreekt de resultaten

nemingen die projectontwikkeling en ontwerpactiviteiten doen, proactiever zijn op het gebied van duurzaam ondernemen.

met de directies tijdens kwartaalbijeenkomsten. Daarnaast ziet de CR-directie specifiek toe op de voortgang ten aanzien van de actieplannen. Voor de uitvoering van

Concernniveau

Op concernniveau is het Meerjarenplan Duurzaam

Raad van Commissarissen Ziet toe op voortgang en bewaakt ambitieniveau van de duurzaam ondernemen strategie.

Directie Corporate Responsibility Adviseert de Raad van Bestuur over de invulling van het duurzaam ondernemen beleid.

Stuurgroep Duurzaamheid mede beleidsbepalend en klankbord voor de directie Corporate Responsibility.

het actieplan beschikken veel TBI-ondernemingen over een werkgroep of duurzaamheidsteam.

Raad van Bestuur Eindverantwoordelijk voor het duurzaam ondernemen en samenhang met de strategische agenda.

Het figuur hiernaast toont hoe de organisatie is ingericht waarbij onderscheid wordt gemaakt in strategie- en beleidsvorming (1), implementatie en uitvoering (2) en monitoring en rapportage (3).

ng

Ondernemen 2013 – 2015 leidend. In dit plan zijn acties en inhoudelijke KPI’s vastgelegd en hierin is ook de keuze gemaakt voor de vier focusthema’s waarvoor

Directies TBI-ondernemingen Rapporteren en leggen verantwoording af aan de Raad van Commissarissen.

Mo rap nito po ri rt

(Financial) Controllers TBI-ondernemingen valideren en rapporteren duurzaamheidsdata.

en ng ge a

Het operationeel kader van TBI op het gebied van duurzaam ondernemen bestaat uit de volgende twee pijlers.

De operationele inbedding van duurzaam ondernemen

Strategie- en beleidsvorm i

>

Duurzaamheidscoördinatoren TBI-ondernemingen Verzamelen, consolideren en verifiëren duurzaamheidsdata.

Im ti e a t p n e n le m e g uitvo erin

tot 2015 extra ambitieuze doelstellingen liggen. Het meerjarenplan is het operationeel kader van de directie CR, de stuurgroep duurzaamheid en de Raad van Bestuur van TBI. Ter ondersteuning bestaan op concernniveau diverse werkgroepen voor specifieke thema’s, zoals de werkgroep Veiligheid, werkgroep CO2-reductie en Duurzaam Inkopen.

Directies TBI-ondernemingen Verantwoordelijk voor het opstellen en uitvoeren van het jaarlijkse actieplan.

De eindverantwoordelijkheid voor duurzaam ondernemen berust bij de voorzitter van de Raad van Bestuur van TBI. Hij is tevens verantwoordelijk voor de samenhang tussen het Meerjarenplan Duurzaam Ondernemen en de Strategische Agenda 2013 – 2015 en de doorvertaling in de Operationele plannen (zie pijler 2).

Duurzaamheidscoördinatoren TBI-ondernemingen Ondersteunen bij uitvoering actieplan duurzaam ondernemen van de ondernemingen.

Werkgroepen Ondersteunen ondernemingen op specifieke onderwerpen.

Directie Corporate Responsibility Ondersteunen en faciliteren TBI-ondernemingen plus sturen op prestaties en doelstellingen.

De Raad van Commissarissen bewaakt het ambitieniveau en ziet toe op de voortgang. De CR-directie adviseert de Raad van Bestuur over de invulling van het beleid en wordt daarbij ondersteund door de Stuurgroep Duurzaamheid.

16


7%,092-9LQGG


7%,092-9LQGG

17

3

25%

16%

11%

kantoren staat leeg

totale CO2-uitstoot via bouwmaterialenproductie

verkeer = bouwverkeer

Veiligheid & gezondheid

Voortgang op onze focusthema’s

De Nederlandse bouwsector kent het hoogste aantal ongevallen met verzuim (6,4 procent). Daarom is meer veiligheid in bouw en techniek ‘een must’. Het aantal incidenten en ongevallen moet structureel omlaag, elk is er één te veel. De impact voor slachtoffers, familie, collega’s en organisatie is te groot om de harde feiten te negeren. We moeten daar structureel van leren. We nemen als TBI geen genoegen met de scores in de afgelopen periode, we willen blijvend veiliger gaan werken, blijvend verbeteren. Overal en altijd.

90%

40%

6,4%

30%





Onze ambitie Het is de ambitie van TBI om bekend te staan als een bedrijf dat veiligheid in de genen heeft. Ons streven is dan ook om veilig werken en een gezonde werkomgeving te verankeren in onze bedrijfscultuur. We streven daarom dan ook naar nul ongevallen. Daarvoor blijft TBI haar veiligheidscultuur versterken en beter stuurbaar maken. Resultaten en ontwikkelingen 2013 Het aantal arbeidsongevallen met verzuim is significant gedaald ten opzichte van voorgaande jaren. Hierdoor daalde ook onze ongevallenratio (IFTBI) naar 6,0. De daling wordt voor een deel verklaard door de toegenomen aandacht voor veiligheid, onder andere door de TBI-veiligheidsrichtlijn en prestatieregelingen met directieleden. Het ziekteverzuim daalde naar

Focus is essentieel gegeven de marktomstandigheden

4,2 procent.

IF 6,0 (– 30%)

KPI – Arbeidsongevallen

Wagenpark 134 CO2/km (– 5%)

KPI – Injury Frequency Rate

Aantal met verzuim

Arbeidsongevallen met verzuim – per miljoen gewerkte uren

2011 166

Duurzaam hout 85% Succesvolle TBI Innovatieprijs

2013 83

2011 9,4

2013 6,0 Doelstelling

2012 144

Doelstelling

2015 0

2015 0

2012 8,5 • Het H t betreft b t ft h hett totaal t t l aantal t l arbeidsongevallen b id ll van (i (in)directe )di t meded werkers en inleners. Ongevallen hebben daarbij tot minimaal één dag verzuim geleid. • Een toelichting op de gehanteerde scopes en rekenmethodes is te vinden in bijlage 3.

KPI – Zi Ziekteverzuim kt i Ziekteverzuim (in %) Ziekteverzuim als gevolg van ongeval (in %)

Resultaat

Doelstelling

4,7

4,6

2,1

4,2

1,7

< 4,0

1,4 0

2011

2012

2013

2015 TBI Duurzaamheidsverslag 2013 • Samen sterker

7%,092-9LQGG

7%,092-9LQGG

19

>


TBI-veiligheidsrichtlijn Het belangrijkste onderdeel van het Veiligheidsactieplan 2013 – 2015 was de ontwikkeling en vaststelling van de TBI-richtlijn voor het managen van veiligheid. Deze concernbrede richtlijn is medio 2013 vastgesteld door de Raad van Bestuur van TBI en is door alle TBI-ondernemingen onderschreven. In de tweede helft van 2013 is de veiligheidsrichtlijn gepresenteerd aan de Centrale Ondernemingsraad, de Raad van Commissarissen en aan de directies en managementteams van de afzonderlijke

vloerverwarmings- en koelingssystemen en heeft

voorlichting over de gevaren van kwartsstof door middel van toolboxmeetings en postercampagnes. • Hazenberg hield een themabijeenkomst voor

9,1

7,9

4,1

<8

Bouw Infra

8,8

9,3

10,2

<8

15,8

12,3

12,3

<8

9,4

8,5

6,0

<8

2013

Ziekteverzuim per segment

• Mobilis bereidde zich voor op een positie op de in 2013 gelanceerde veiligheidsladder van ProRail.

Veiligheid blijft een vast agendapunt tijdens bestuursen directie-overleggen. Daarnaast blijft ook de prestatieregeling voor directievoorzitters in 2014 bestaan. In het

worden gedeeld.

Techniek

2011

2012

2013

Doel 2015

Techniek Bouw Infra

4,8%

4,8%

4,2%

< 4%

4,3%

4,6%

4,4%

< 4%

3,8%

4,4%

3,3%

< 4%

TBI

4,6%

4,7%

4,2%

< 4%

toonden van stofvrij werken met kwartsstof.

Een interne werkgroep startte in de tweede helft van 2013 de ontwikkeling van een bedrijfseigen audit-

de organisatie. Het resultaat van deze toetsing wordt gerapporteerd op een cultuurladder, waarbij duidelijk wordt hoe de TBI-onderneming heeft gepresteerd, waar de verbetermogelijkheden liggen en/of waar kennis kan

2012

TBI

externe specialisten die praktische voorbeelden

Onze agenda

op de veiligheidscultuur en het veiligheidsgedrag binnen

Doel 2015

2011

uitvoerders en voorlieden met ondersteuning van

TBI-ondernemingen. Dit vormde het startpunt voor de implementatie van de veiligheidsrichtlijn binnen de ondernemingen.

systeem. Hierbij wordt gewerkt vanuit de basisgedachte van Hearts & Minds, waarin met name wordt ingezoomd

Injury Frequency (IF) Rate per segment

passende maatregelen genomen. • J.P. van Eesteren geeft duidelijke instructie en

Innovatie > Bewuste Bouwers

eerste kwartaal van 2014 zal het auditsysteem voor de TBI-veiligheidsrichtlijn gereed zijn. Medio 2014 wordt gestart met het uitvoeren van audits. In 2015 zal de

‘Het helpt vooral om de communicatie met de directe omgeving beter te regelen en daar hebben we ook voordeel van.’ André Meulenkamp, BREEAM-expert van het stadhuis Almelo

TBI-veiligheidsrichtlijn volledig operationeel zijn.

TBI-richtlijn voor het managen van veiligheid

Arbeidsomstandigheden

Sinds juli 2013 worden grote bouwprojecten van TBI-bouwonder-

TBI heeft na het ontvangen van een boete van de Inspectie SZW aanvullende maatregelen getroffen voor stofvrij werken. De TBI-bouwondernemingen

De TBI-veiligheidsrichtlijn beschrijft de gezamenlijke ambities en aanpak met veel aanknopingspunten voor een up-to-date en effectief veilig-

nemingen standaard aangemeld bij de Bewuste Bouwers. In totaal werden in 2013 21 bouwplaatsen aangemeld. De bouwcombinatie van de Sluiskiltunnel (BAM-Mobilis-Croon) behaalde de hoogste

J.P. van Eesteren en Hazenberg hebben geïnvesteerd in apparatuur en gereedschap met stofafzuiging. De uitvoerders en onderaannemers van deze bouw-

heidsbeleid in de praktijk. Een aanpak die zich effectief laat integreren in de totale managementsystemen omdat deze qua opzet en

score tot nu toe sinds het bestaan van de stichting (2009).

ondernemingen hebben een aanschrijving gekregen met de mededeling dat op projecten gereedschap hoort te worden gebruikt dat geschikt is voor materialen waarbij kwartsstof vrijkomt. Daarnaast is stofvrij werken expliciet

structuur geheel aansluiten op de reeds bestaande systemen van ISO en OHSAS. Ook is de richtlijn vergeleken met cultuurmetingen, zoals Hearts & Minds en de Safety Awareness

geagendeerd tijdens het TBI-KAM-overleg waarin ook best practices van MDB, J.P. van Eesteren en WTH zijn gedeeld.

Survey (SAS) van Det Norske Veritas. De TBI-ondernemingen werken hun eigen veiligheidsbeleid verder uit op basis van de

Specifieke activiteiten door TBI-ondernemingen • TBI en zijn ondernemingen zijn mede-initiatiefnemer

TBI-veiligheidsrichtlijn. De richtlijn is daarmee een stimulans voor en een dringende oproep aan alle TBI-ondernemingen om het veiligheids-

en ondertekenaar van de Governance Code Veiligheid in de Bouw. • WTH liet onafhankelijk onderzoek doen naar de

Bewuste Bouwers is een gedragscode waarbij extra aandacht is voor vijf aspecten: proactieve communicatie met de omgeving, verbeterde veiligheid, impact op het milieu (energiebesparing en afvalscheiding), sociale gedragsregels en een schone en opgeruimde bouwplaats.

beleid naar een professioneel, eigentijds en hoger plan te brengen.

‘Bouwplaatsen van TBI-ondernemingen zijn verzorgd en er is veel aandacht voor veiligheid. De medewerkers zijn enthousiast en betrokken bij de projecten.’ Margo Dierick, directeur Bewuste Bouwers

hoeveelheid kwartsstof tijdens het montageproces van

20


7%,092-9LQGG


7%,092-9LQGG

21

16%

11%

kantoren staat leeg


25% verkeer = bouwverkeer

Energie & CO2 De gebouwde omgeving in Nederland is in haar totale levenscyclus verantwoordelijk voor circa 40 procent van het totale energiegebruik en CO2-uitstoot. Daarnaast is circa 25 procent van het verkeer aan de bouw gerelateerd. Naast de morele plicht ziet TBI ook het belang van een lager energieverbruik vanuit economisch en marktperspectief.

90%

40%

6,4%

30%





Onze ambitie

De emissies van het wagenpark blijven dalen als gevolg

TBI heeft als doel in 2015 de CO2-uitstoot met 20 procent ten opzichte van het basisjaar 2011 verminderd te hebben. Dit betekent ook voor ons wagenpark in 2015

van instroom van een toenemend aandeel energie-

gemiddeld 20 procent minder CO2-uitstoot per gereden kilometer. Daarnaast wil TBI het totale energieverbruik in

park van TBI mede als gevolg van de reorganisaties

Aantal ingestroomde personenvoertuigen per CO2-emissiecategorie (g CO2/km)

zuinige personenvoertuigen (geel kenteken) alsmede bedrijfswagens (grijs kenteken). Daarnaast is het wagenafgeslankt.

844

666

800

181

2015 met 8 procent ten opzichte van het basisjaar 2011 hebben teruggebracht.

Alle TBI-ondernemingen maakten ook in 2013 voor vestigingen en projecten gebruik van groene stroom,

600

143

Resultaten en ontwikkelingen 2013 Afgezet tegen de bedrijfsopbrengst heeft TBI over 2013

uitgezonderd de onlangs geacquireerde ondernemingen Groothuis Wonen en Timmermans. In 2013 hebben alle TBI-ondernemingen hun positie op de CO2-prestatie-

400

246

ruim 20 procent meer energie verbruikt ten opzichte

ladder behouden (zie voor een compleet overzicht

van 2012. De stijging van het relatieve energieverbruik wordt verklaard door een significant lagere omzet

200

tiesysteem (DOMI) met een specifieke module voor energie en CO2 is succesvol verlopen. Het systeem helpt TBI sneller en met kleinere kans op fouten te rapporteTBI-ondernemingen in hun rapportage en audit voor de CO2-prestatieladder.

Ton CO2 per miljoen euro bedrijfsopbrengsten

150 – 180

159 23 9

2012

76 9 2

> 180

2013

Aantal ingestroomde bedrijfswagens per CO2-emissiecategorie (g CO2/km)

Specifieke activiteiten Binnen de TBI-ondernemingen zijn diverse specifieke

182

156

140 3

175 3

140

Gigajoule (GJ) per miljoen euro bedrijfsopbrengsten

143

76 28

2011

90 – 120 120 – 150

173

0

ren over energieverbruik. Daarbij ondersteunt het

KPI – Relatieve CO2-emissie (scope 1 en 2)

< 90

De implementatie van een uniform online dataregistra-

bleven relatief constant.

KPI – Relatief energieverbruik (scope 1 en 2)

471 239

bijlage 2).

(– 18 procent) gecombineerd met een significante stijging van energiegebruik in enkele projecten. Het absolute energieverbruik (GJ) en CO2-emissies (ton)

459

1.000

65

34

26 0

105 37

maatregelen genomen, gericht op reductie van energie

2011 265 2012 252

2013 310 Doelstelling

2015 244

– 8% t.o.v. 2011

KPI – Opbouw leasewagenpark

2012 17,5

2013 20,8 Doelstelling

bouw van een nieuw ecoduct. Mobilis is voornemens dit type aggregaten in de loop van 2014 standaard toe te passen in werken.

2015 15,1

–20% t.o.v. 2011

TBI-ondernemingen leveren een breed scala van specifieke diensten die gericht zijn op energiebesparing en/of duurzame energieproductie. Enkele voorbeelden: • ERA Contour, Koopmans en Groothuis

2013 134

130 – 160 160 – 190 10

0 2011

2012

2015 123

& Dros zes WKO-installaties in beheer (zie kader WKO Garant op pagina 24). • Fri-Jado produceert koelinstallaties standaard op basis van duurzame koudemiddelen, zoals CO2, in plaats van chemische koelmiddelen, zoals R404A (een sterk broeikasgas). Door ook warmteterugwinning en glasdeuren toe te passen zijn installaties

Koopmans – Domijn op pagina 15).

meer dan 50 procent energie-efficiënter geworden. Hiervoor organiseerde Fri-Jado in 2013 ook weer een Green Retailer-

een prestatiecontract. In 2013 had Wolter


7%,092-9LQGG

< 130 67

bouwden in 2013 in totaal 38 energie-0woningen. In 2014 worden meer van dit type woningen gebouwd (zie kader relatie • Wolter & Dros lanceerde WKO Garant, gericht op optimalisatie van het rendement van bestaande WKO-installaties op basis van

– 20% t.o.v. 2011 22

119

35

> 190

2013

Diensten voor energiebesparing of duurzame energie (scope 3)

Doelstelling

2012 141

78

70

36

• TBI rapporteert conform de richtlijnen van de CO2-prestatieladder over het energiegebruik en de CO2-uitstoot verdeeld over scope 1 en 2. • Een toelichting op de gehanteerde scopes en rekenmethodes is te vinden in bijlage 3.

Gemiddelde CO2-emissie per auto per km (g CO2/km)

2011 154

2011 18,9

of gebruik van duurzame energie: • Mobilis testte een prototype van een hybride aggregaat van Bredenoord (ESaver, 30 kVA) bij de

• Eekels bouwt elektrotechnologische installaties op schepen waardoor ze steeds minder brandstof verbruiken (zie pagina 31, relatie Eekels – Royal Wagenborg).

symposium (zie pagina 43, Stakeholdermanagement).


7%,092-9LQGG

23

16%

11%

kantoren staat leeg


25% verkeer = bouwverkeer

>

Duurzame keten

Energie & CO2

• MDB (materieeldienst) investeerde in een houtpellet-

De bouwsector is een grootverbruiker van materialen. Ook is 30 procent van ons afval gerelateerd aan bouwactiviteiten. Daarbij werken we veel samen met onderaannemers en leveranciers. TBI-ondernemingen kunnen vanuit hun positie in de waardeketen een positieve invloed uitoefenen op partijen in de toeleveringsketen.

Energiegebruik naar bron

90%

40%

6,4%

30%





Onze ambitie TBI wil in samenwerking met zijn ketenpartners op een

gestookte cv-installatie. In 2013 heeft deze installatie geleid tot lagere stookkosten en CO2-reductie op de bouwplaats van de Markthal te Rotterdam. MDB heeft

(GJ)

2011

2012

2013

Brandstofverbruik Lease-/bedrijfswagens

124

123

134

292

279

264

met dit type installatie de mogelijkheid de accommo-

Elektriciteit

100

94

104

daties op duurzame bouwplaatsen (BREEAM) te verwarmen.

Stadsverwarming Privéauto’s

3

3

2

31

29

26

Vliegverkeer

10

8

6

Scope 1 Scope 2

416

402

403

144

133

138

Totaal

559

535

540

met goede milieuprestaties en sociale prestaties (zoals duurzaam hout en volledig hergebruikte materialen).

2013

Daarbij wil TBI samenwerken met leveranciers die onze doelstellingen op economisch, sociaal en milieugebied ondersteunen (zie pagina 26).

• Croon initieerde een gezamenlijk onderzoeksproject (ZeroWatt), gericht op minimaliseren van vermogensuitwisseling tussen een gebouw en het elektriciteitsnet. De Croon-vestiging in Den Haag werd gebruikt als onderzoeksobject (zie ook kadertekst over

CO2-emissies naar bron (kton CO2)

aangescherpt. Om veilig en zuinig rijden van onze medewerkers te stimuleren, krijgen zij ook het E-Driver-

mogelijke deel van het afval zo hoogwaardig mogelijk verwerken. Daarnaast wil TBI via inkoop van producten en diensten actief gaan sturen op het gebruik van (bouw)materialen

ZeroWatt, pagina 39). Onze agenda Binnen het raamcontract van TBI met Athlon Carlease worden jaarlijks de normen voor CO2-uitstoot verder

verantwoorde manier omgaan met (natuurlijke) grondstoffen en afval. Daarom wil TBI in 2015 goed zicht hebben op de verwerking van afval en het grootst

2011

2012

8,4

8,4

9,1

25,2

24,1

22,8

Elektriciteit Stadsverwarming

3,2

1,8

1,9

Resultaten en ontwikkelingen 2013 Op het gebied van duurzamer omgaan met afval is

0,4

0,3

0,04

in 2013 een belangrijke stap gezet. Alle TBI-bouw-

programma aangeboden. In 2014 gaat TBI een een-

Privéauto’s

2,3

2,2

2,0

duidiger en betrouwbaarder overzicht maken van de TBI-brede scope 3-emissies.

Vliegverkeer

0,7

0,6

0,4

Scope 1 Scope 2

33,6

32,5

31,9

6,4

4,6

4,3

Totaal

39,9

37,1

36,3

Brandstofverbruik Lease-/bedrijfswagens

ondernemingen hebben hun krachten gebundeld en gezamenlijk een raamcontract op basis van prestatieafspraken afgesloten voor afvalverwerking. Hierin zijn

Afvalverwerking

Hoeveelheid afval naar afvalsoort Hout (categorie A, B, of C) 9%

Hoeveelheid afval (ton)

Resultaat

Metalen 4%

Doelstelling

Overig afval 2%

42.423 37.582

Papier en karton 3%

30.802

Bedrijfsafval 6%

Innovatie > WKO Garant (Wolter & Dros)

Gevaarlijk afval 0%

‘De BV Nederland loopt naar schatting jaarlijks ruim 1.000 PJ* (of > 45.000 ton CO2) mis als gevolg van niet optimaal functionerende WKO- systemen.’ Edwin Normann, bedrijfsleider duurzame energie

Scheidingspercentage TBI Bouw Scheidingspercentage TBI

Resultaat

Doelstelling > 85%

installaties. WKO Garant werd in 2013 gelanceerd en heeft inmiddels zes WKO-systemen in beheer waaronder het BREEAM-gecertificeerde hoofdkantoor van UPC in Leeuwarden en het St. Nicolaaslyceum in Amsterdam.


• Het scheidingspercentage wordt berekend op basis van het aandeel bouwen sloopafval in de totale hoeveelheid. • Een toelichting op de gehanteerde scopes en rekenmethodes is te vinden in bijlage 3.

68%

63% 46%

2011

7%,092-9LQGG

Kunststof 0% Puin 34%

KPI – Afvalscheiding

Wolter & Dros optimaliseert het rendement van WKO-systemen met behulp van WKO Garant, middels het prestatiecontract voor WKO-

24

Bouw- en sloopafval 41%

0

59% 44%

2012

> 60%

41%

2013


7%,092-9LQGG

25

>

Duurzame keten

De algemene inkoopvoorwaarden van TBI Bouw zijn

zaam inkopen van de NEN. Doel van deze werkgroep

Onze agenda

aangepast, waarbij diverse standaardeisen zijn gesteld voor duurzaamheid. Denk aan werken volgens een gecertificeerd veiligheidsbeheersysteem, bijdragen aan

is de nieuwe internationale ISO-richtlijn voor duurzaam inkopen geschikt te maken voor de Nederlandse markt. De betrokkenheid van TBI draagt ertoe bij dat deze norm

Invulling geven aan prestatieafspraken in het afvalcontract en het FSC-convenant. Opvolging geven aan de Green Deal Circulair Inkopen door het starten van twee

dige afvalverwerking.

scheiden van afval en aanleveren van een CO2-emissie-

aansluit bij onze branche. TBI ondertekende de Green Deal Circulair Inkopen. Hiermee zet TBI zich in voor de integratie van circulair

circulaire inkooptrajecten. Actualiseren en integreren van de algemene inkoopvoorwaarden van TBI Techniek.

TBI tekende in 2013 ook het Bouw en Houtconvenant

inventarisatie. N.B.: er is bewust niet gekozen voor een leveranciersverklaring vanwege de beperkte juridische grondslag. In 2014 worden ook de inkoopvoorwaarden van TBI Techniek geactualiseerd. TBI-ondernemingen Croon, J.P. van Eesteren en Wolter & Dros hebben een overeenkomst gesloten met

inkopen in de inkoopprocessen en we gaan in 2014 twee pilots starten met circulaire inkooptrajecten.

ambitieuze afspraken vastgelegd voor afvalscheiding en initiatieven gericht op duurzame verwerking. Daarnaast heeft ook Alfen een nieuw afvalcontract afgesloten, inclusief prestatieafspraken over scheiding en hoogwaar-

van FSC Nederland (zie kader FSC Nederland op pagina 27). Alle TBI-ondernemingen die een significante hoeveelheid hout gebruiken, zetten zich vanaf 2013 in voor het gebruik van duurzaam gecertificeerd hout voor alle toepassingen. Een nulmeting over de eerste helft van 2013 heeft uitgewezen dat 87 procent van het toegepaste hout reeds duurzaam gecertificeerd is, te weten FSC(-mix) of PEFC. Een met FSC Nederland

bouwlogistiek. Onder de werktitel SMART Supplies heeft Croon hiermee een pilot gedaan bij de realisatie van het VU O|2-gebouw in Amsterdam (zie kader SMART Supplies, pagina 30). HEVO levert voor alle gerealiseerde integrale bouw-

TBI-ondernemingen hanteren verschillende methoden om de prestaties van leveranciers en/of onderaannemers

projecten standaard een duurzaamheidscertificaat, waarbij de behaalde GPR-gebouwscore van het project wordt verwerkt. In 2013 werden vijftien certificaten

Casus > Duurzaam houtgebruik in de bouw De bouwsector gebruikt circa

In twintig jaar veel veranderd

50 procent van het hout in Nederland. FSC Nederland en TBI-onderneming Synchroon werken al sinds 1996 samen aan het verduur-

‘In bijna twintig jaar is er heel veel ver-

gevallen deel uitmaken van deze beoordeling.

afgegeven door HEVO. Een daarvan was voor het Lyceum Schravenlant waarbij het cradle to cradleprincipe is toegepast in het programma van eisen. Het resulteerde in een CO2-neutrale school. Dit project

In bredere zin zijn door diverse TBI-ondernemingen specifieke maatregelen genomen om hun (inkoop)keten

werd in 2013 opgeleverd en werd genomineerd voor de Duurzaam Bouwen Award in de categorie gemeentelijk vastgoed.

zamen van het gebruik van hout in de Nederlandse bouwsector.

schaars product. Tegenwoordig is duurzaam hout bijna de standaard voor houtproducten en loopt de FSC-keten

Daarnaast heeft TBI nog twee vermeldenswaardige initiatieven genomen. Namens TBI is de procurementmanager van Croon lid van de normcommissie duur-

inmiddels FSC-gecertificeerd en dit jaar ondertekende TBI het Bouw en Hout Convenant.

te verduurzamen.

Alle TBI-bouwondernemingen zijn

KPI – Beoordeelde leveranciers inclusief duurzaamheid

KPI – Aandeel duurzaam hout Aandeel gecertificeerd duurzaam hout (FSC en/of PEFC) als onderdeel van de totale hoeveelheid ingekocht en toegepast hout. Berekend op basis van een nulmeting onder 61 houtleveranciers over het eerste halfjaar 2013.

2013 87% 2015 > 95%

maken van de beoordelingssystemen van leveranciers. Dit wordt ook een agendapunt op de TBI-inkoopdag 2014. Beter inzicht krijgen in de inkoopstromen met hoge/risicovolle milieu-impact en sociale impact.

DHL over samenwerking op het gebied van duurzame

afgestemd jaarplan draagt eraan bij het gebruik van niet-duurzaam hout, waaronder MTCS, te vermijden.

te beoordelen en te verbeteren. In 2013 is een nulmeting uitgevoerd waaruit blijkt dat veiligheidsaspecten en/of milieutechnische aspecten in 70 procent van de

Duurzaamheid (milieu en veiligheid) standaardonderdeel

Aandeel van de beoordeelde leveranciers en/of onderaannemers die mede zijn beoordeeld op basis van prestaties op het gebied van milieu en/of veiligheid. In totaal zijn ruim 950 leveranciers in 2013 beoordeeld.

2013 70%

Doelstelling

Doelstelling

2015 > 90%

anderd,’ aldus Liesbeth Gort. ‘Vroeger hield de FSC-keten op bij de houtimporteurs en was duurzaam hout een

van het regenwoud tot en met de bouwplaats. Partijen als Johan Matser Projectontwikkeling hebben destijds een

‘Het is een mooi gegeven dat TBI nu vooroploopt in het hergebruik van FSC-hout.’ Liesbeth Gort, directeur FSC Nederland

Het eerste FSC-woningbouw-

belangrijke rol gespeeld bij de introductie van FSC-hout. Het is een mooi

project

gegeven dat TBI nu vooroploopt.’

In 1996 was Synchroon (toen nog Johan Matser Projectontwikkeling) vanuit de bouw vertegenwoordigd in een werkgroep onder leiding van het

Bouw en Hout Convenant TBI ondertekende in 2013 met zestien andere koplopers het Bouw en Hout

Nulmeting Over de eerste helft van 2013 is een nulmeting uitgevoerd. In totaal werd van 61 houtleveranciers en timmer-

De bedrijfsonderdelen Synchroon, ERA Contour, Koopmans Projecten en HEVO die projectontwikkeling doen

WNF, OxfamNovib en Milieudefensie. In 1999 ging deze werkgroep over in

Convenant van FSC Nederland. Dit convenant heeft als doel om uitsluitend

fabrieken informatie ontvangen over de herkomst van de geleverde houtproduc-

binnen TBI passen standaard duurzaam gecertificeerd hout toe in projecten.

FSC Nederland. Het doel van de werk-

nog duurzaam hout toe te passen in

ten. Naar schatting betreft dit 60 tot

Daarnaast zijn alle houtverwerkende

groep was het promoten van duurzaam geproduceerd hout met FSC-keurmerk om de houtkap in het regenwoud tegen

bouwprojecten. TBI gaat hiermee bewust een stap verder dan het wettelijk minimumniveau dat toepassing

80 procent van de totale houtinkoop. Uit de nulmeting volgt dat 87 procent van het toegepaste hout reeds gecertifi-

* bouwondernemingen binnen TBI FSCgecertificeerd (zie bijlage 2). In 2013 werd een nieuw raamcontract voor

te gaan. In 1999 realiseerde Synchroon ter demonstratie het eerste woningbouwproject uitgevoerd in FSC-hout

van ten minste legaal hout vereist (Europese Houtverordening).

ceerd duurzaam hout betreft (FSC of PEFC).

drukwerk gesloten, uiteraard inclusief FSC.

(De Fruittuinen in Hoofddorp).

26


7%,092-9LQGG


7%,092-9LQGG

27

Duurzame innovatie Innovaties zijn een essentieel onderdeel van duurzaam ondernemerschap en een duurzame toekomst. De decentrale ondernemingsstructuur vormt het fundament voor de innovatiecultuur binnen TBI. Medewerkers opereren dicht bij de klant waarmee ze vaak langetermijnrelaties onderhouden (zie ook diverse tekstkaders in dit verslag).

Resultaten en ontwikkelingen 2013

Onze ambitie Het is de ambitie van TBI de eigen cultuur van innoveren verder te verstevigen maar ook toeleveranciers te

Daarnaast zijn door vrijwel alle TBI-ondernemingen

Innovatie > OZIVE, uniek atelier voor herbestemming

TBI heeft in 2013 expliciet aandacht besteed aan innovatie via de actieplannen duurzaam ondernemen en met

‘In de monumentensector is veel veranderd de afgelopen jaren en Ozive blijkt een succesvolle formule om leegstaande monumenten nieuwe toekomstwaarde te geven.’ Boudewijn de Bont, directeur Hazenberg Bouw

de TBI Innovatieprijs 2013. Deze prijsvraag leverde 34 inzendingen op (zie pagina 30). Daarnaast is door TBI via de nieuwe website ook nadrukkelijk aandacht besteed aan duurzame innovaties binnen de TBI-ondernemingen.

stimuleren duurzamere producten en oplossingen te

specifieke initiatieven genomen om duurzame innovaties te stimuleren en realiseren. Hieronder een opsomming van enkele fundamentele initiatieven.

bieden. Duurzame innovaties zullen daarbij moeten toegespitst zijn op de belangrijkste uitdagingen: integraal werken en levensduurdenken. Daarbij zien we vier

Binnen de TBI-ondernemingen wordt de integratie van BIM gecoördineerd door de BIM-stuurgroep. Daarnaast worden kennis en ervaring uitgewisseld via een

concrete aanknopingspunten om binnen onze keten te innoveren: co-creatie, slimmer produceren, assetmanagement en het toepassen van duurzame techno-

centrale BIM-werkgroep. De grote voordelen van het toepassen van BIM zijn procesbeheersing en scenario-

logie.

fases van de levenscyclus van een bouwobject kunnen worden gemaakt. Daarbij is BIM de ideale basis voor

Ozive is de merknaam van de bundeling van kennis en ervaring van Synchroon, Nico de Bont en HEVO. Het staat voor een integrale aanpak van herbestemmingsvraagstukken. Ozive heeft enkele toonaangevende projecten opgeleverd, waaronder Parc Glorieux in Vught (luxeappartementen in oud klooster) en Mariënbosch (studentenwoningen in een klooster).

analyses, waardoor betere keuzes in de verschillende

uitwerking naar LEAN-plannen, systems engineering, clash detecties, total cost of ownership en assetmanagement.

Projectfases

Slimmere processen & producten

Grondstofwinning

Leveranciers ciers

Verduurzamen binnen de keten

Kiezen voor duurzame technieken

Co-creatie

Opd Opdrachtgevers g

onderneming is gericht op het gezamenlijk inbrengen van kennis en kapitaal, nodig voor het verwerven en beheren van PPS-projecten.

drinkwatervoorzieningen. Deze bedrijven bundelen nu hun krachten onder de werknaam Aquanize. Hierdoor worden de disciplines elektrotechniek, automatisering,

Op initiatief van ERA Contour is samen met de Dutch Green Building Council (DGBC) gekeken naar de moge-

Om activiteiten op het gebied van assetmanagement

Gebruikers

Asset management

structuur en utiliteit is TBI PPP B.V. opgericht. Deze

TBI-ondernemingen Croon, Eekels, Wolter & Dros en Mobilis werken al jaren samen op het gebied van

informatisering, werktuigbouwkunde en civiele bouw multidisciplinair en integraal gecombineerd.

Waardeketen

Om beter in te spelen op publiek-private samenwerkingsprojecten (PPS) in de marktsegmenten infra-

lijkheden van BREEAM-woningbouw om voor woningkopers gunstiger financieringsvoorwaarden en verhoging van de leencapaciteit te bereiken. Voor de tweede fase van het Co-Green-project kunnen kopers dankzij het

te ontplooien, heeft TBI samen met Traduco de vennootschap ProAMS B.V. opgericht. Deze exclusieve samen-

verkregen BREEAM-certificaat meer hypotheek krijgen.

werking richt zich op verbeteren van de prestaties op het

Onze agenda

gebied van assetmanagement. Daarnaast richtte TBI ook het Competence Centre Maintenance (CCM) op waarin Croon en Wolter & Dros hun gezamenlijke onderhouds-

In 2014 blijft TBI aandacht besteden aan het zichtbaar

diensten aanbieden.

innovatie. In plaats daarvan is duurzame innovatie een onderdeel van het operationeel plan van iedere TBIonderneming geworden.

maken van innovaties binnen de TBI-ondernemingen. TBI ziet daarbij af van het formuleren van KPI’s voor

Projectfases Verduurzamen proces & product

28


7%,092-9LQGG


7%,092-9LQGG

29

>

Duurzame innovatie

Casus > Intensief samenwerken en continu innoveren Enkele voorbeelden van inzendingen voor de TBI Innovatieprijs 2013

• Ozive: ontwikkelen realisatievehicle gericht op herbestemmen van voornamelijk leegstaande monumenten (zie ook pagina 29). • Ontwikkeling en realisatie van slow steaming-technologie op diverse zeeschepen door Eekels Technologies. Innovatie genomineerd voor het Maritime Awards Gala 2013 (zie pagina 31 –

Eekels en Koninklijke Wagenborg zijn beide Groningse ondernemingen die meer dan honderd

• Start ontwikkeling van enkele tientallen cradle to cradle®-woningen in Berkel en

jaar actief zijn in de scheepsbouw en scheepvaart in Noord-Neder-

Rodenrijs door ERA Contour in samenwerking met XXarchitecten.

land. Samen werken de bedrijven continu aan de implementatie van de nieuwste technieken op het gebied van energie, veiligheid en onderhoud.

®

• MIJNschool , prestatiecontract voor bouw en exploitatie van schoolgebouwen, gebaseerd op co-creatie waardoor energie- en exploitatiekosten met 10 procent worden gereduceerd.

Intensieve samenwerking Mede door de grote groei die Konink-

samenwerking Eekels – Wagenborg). • SMART Supplies-pilot van Croon met DHL bij het VU/O2-gebouw. Samenwerking gericht op het optimaliseren van de bouwlogistiek en het bouw-/installatieproces.

lijke Wagenborg na de jaren tachtig realiseerde, is de relatie met Eekels door de jaren heen intensiever geworden.

• REIMARKT, renovatiewinkel voor koopen huurwoningen: retailformule gericht op versnelling van doorvoeren van energiebesparende maatregelen en verbeterd wooncomfort.

De samenwerking tussen Eekels en Koninklijke Wagenborg is te vinden op alle niveaus. Zo is er veel overleg tussen technici en projectleiders, maar ook de directies van beide bedrijven hebben regelmatig contact. ‘Daarbij anticiperen we goed op de vele nieuwe eisen en

In voorgaande jaren werden al diverse andere duurzame diensten aangeboden, zoals LekkerEIGENhuis, de ICU-laadpaal, het MarPower-laadstation, het decentrale elektriciteitsnetwerk voor duurzame energie (SOPRA-systeem), energiezuinige prefabwoningen SurPlusECO®, BuurtLift etc.

‘We werken al meer dan dertig jaar met Eekels en de samenwerking wordt de laatste jaren steeds intensiever.’ E. Vuursteen, directeur Koninklijke Wagenborg (rechts)

wensen van de klanten van Koninklijke Wagenborg’, aldus Hendrik de Haan, directeur Eekels. Technologische innovatie Technische ontwikkelingen volgden

Innovatie > SMART Supplies

‘We anticiperen goed op de wensen van de klanten van Koninklijke Wagenborg.’ Hendrik de Haan, directeur Eekels (links)

elkaar de laatste jaren snel op.

‘Het aantal binnenstedelijke transportbewegingen ligt hier zeker 20 procent lager dan bij traditionele werkwijze qua bouwlogistiek.’ Remco Provily, projectleider van DHL

Zo bouwde Eekels in 2004 een ingenieuze installatie voor twee grote schepen van Wagenborg, waarbij het toerental van de asgenerator variabel werd gemaakt. Hierdoor kon de hoofdmotor in combinatorbedrijf met de

SMART Supplies is een innovatie in de bouwlogistiek die is ingegeven door de complexiteit en hinder van binnenstedelijke bouwlogistiek en prijsdruk. Het werd door Croon in samenwerking met DHL Supply Chain

verstelbare schroef werken. Voor iedere vaarsnelheid kon zo het brandstofverbruik worden geoptimaliseerd.

voor het eerst toegepast bij de realisatie van het VU|O2-laboratoriumgebouw in Amsterdam. Naast kostenefficiëntie is SMART Supplies goed voor de veiligheid en reduceert het de milieubelasting. Doordat het materiaal niet onnodig lang op de bouwplaats ligt, is er minder kans op vallen en struikelen over opgesteld bouwmateriaal en is het risico van diefstal lager.

30

In 2013 werden twee 23.000 tons nieuwgebouwde ijsversterkte schepen bij Ferus Smit uitgerust met een econometer, een systeem dat de optimale

‘SMART Supplies reduceert kosten, draagt ertoe bij dat een kritische planning wordt gehaald en zorgt dat de bouwplaats en omgeving veiliger en schoner zijn.’ Kees Luijk, projectmanager Croon op VU|O2

verhouding tussen brandstofverbruik en aankomsttijd weet te realiseren.


7%,092-9LQGG

E. Vuursteen: ‘Met dank aan de econometer besparen we kosten en zijn precies op tijd.’ Daarnaast zijn deze schepen nog uitgerust met de innovatieve remote monitoring- en remote acces-systemen. Met deze systemen kunnen alle installaties op het schip vanaf de wal worden gevolgd en kan in geval van een storing op afstand worden ingegrepen. Recentelijk heeft Eekels twee ijsbrekers van Koninklijke Wagenborg voorzien van een elektrische voortstuwing inclusief power control unit. Deze combinatie garandeert dat de energieopwekking in lijn ligt met de energievraag op ieder

moment aan boord. Deze duurzame

kraan en loopbrug kunnen chemicaliën

oplossing en een gesloten vuilwater-

en servicemedewerkers, ook bij grote

systeem hebben de schepen de kwalificatie clean ship opgeleverd. En de nieuwste techniek

golfhoogtes, veilig van het W2W-schip naar het platform worden getransporteerd. ‘Al deze nieuwe technieken maken deze schepen state of the art

Op dit moment werkt Eekels samen met Koninklijke Niestern Sander, een

qua veiligheid, energie en onderhoud,’ aldus Hendrik de Haan, directeur Eekels.

100 procent-dochter van Koninklijke

Eekels en Koninklijke Wagenborg zien

Wagenborg, aan een Walk-to-Work (W2W) vessel. Dit ingenieuze schip is bedoeld voor onderhoud aan productie-

ernaar uit om ook in de toekomst gezamenlijk nieuwe, duurzame schepen te bouwen.

platforms van de NAM en Shell op de Noordzee. Uniek in dit project is de integratie van motion-techniek. Met dank aan een motion-gecompenseerde


7%,092-9LQGG

31

4

Integriteit

Overige duurzaamheidsthema’s

Naast de vier focusthema’s ook aandacht voor andere relevante thema’s

Van onze medewerkers verlangen wij dat zij betrouwbaar en transparant zijn en eerlijk handelen. Deze professionele houding verwachten we van al onze medewerkers in hun relatie met TBI, opdrachtgevers, toeleveranciers, onderaannemers en andere partijen. TBI streeft naar een minimaal aantal overtredingen van de TBI Gedragscode. Daarbij is het onze ambitie dat alle overtredingen van de TBI Gedragscode worden geconstateerd. De bekendheid met de norm en de mogelijke consequenties die verbonden zijn aan het niet naleven van de gedragscode hebben daarbij een preventieve werking.

Uit de ontvangen rapportageformulieren over 2013 is opgemaakt dat de toezichthouders in totaal 12 verzoeken tot uitleg van de gedragscode hebben


teit Bouwnijverheid (SBIB). Daarnaast zijn diverse TBI-

In 2013 hebben de Toezichthouders binnen de TBIondernemingen de TBI Gedragscode onder de aandacht gehouden. De procedure voor het indienen van de

ondernemingen lid van de NEPROM, waarmee ze ook haar gedragscode onderschrijven (Synchroon, J.P. van Eesteren, ERA Contour en TBI Holdings). De externe

rapportageformulieren is gewijzigd: de Toezichthouders stellen zelf het rapportageformulier op, waarin verslag wordt gedaan van het aantal door hen ontvangen

accountant van de jaarrekening van TBI heeft vastgesteld dat deze gedragscode in 2013 is nageleefd, inclusief het juist inrichten, onderhouden en toepassen van het Transactieregister.

meldingen in het kader van de TBI Gedragscode. Dit rapportageformulier wordt louter door de Toezichthouder ondertekend en niet meer zoals voorheen mede-ondertekend door de directie van de TBI-onder-

ontvangen, alsmede dat er 201 verzoeken tot voorafgaande instemming zijn gedaan. In totaal waren er 29 meldingen van (vermoedelijke) overtredingen, waarbij in 20 gevallen daadwerkelijk sprake bleek van een overtreding. Het aantal meldingen van (vermoedelijke) overtredingen was net als het aantal verzoeken tot voorafgaande instemming hoger dan voorgaande jaren. Dit verklaren we door de blijvende maatschappelijke aandacht en de toenemende bekendheid met de TBI Gedragscode. Naast de TBI Gedragscode zijn alle TBI-bouwondernemingen aangesloten bij de Stichting Beoordeling Integri-

Onze agenda TBI blijft de komende jaren aandacht besteden aan het

Effectieve TBI Gedragscode

neming. De Toezichthouder stuurt het rapportageformulier tegelijkertijd naar zijn of haar directie en naar de Raad van Commissarissen van de betreffende

op de juiste wijze toepassen van de TBI Gedragscode. Daarbij overweegt TBI om per TBI-onderneming in 2014 een risicoanalyse op te stellen en deze aldus schriftelijk

Bewuste Bouwers als standaard

TBI-onderneming. In het verslagjaar heeft de compliance officer van TBI een rondgang gemaakt langs de Toezichthouders van de

vast te leggen en te rapporteren aan de betreffende directies. Daarnaast zal er uiteraard voortdurend aandacht zijn voor eventueel noodzakelijke aanpassingen

72% functioneringsgesprekken

TBI-ondernemingen. Daarbij zijn zij actief bevraagd over mogelijk risicovolle functies, gegeven de lastige economische marktomstandigheden. Ook heeft een plenaire bijeenkomst plaatsgevonden voor alle Toezichthouders

en/of – indien en voor zover nodig – aanscherpingen van het normenkader.

van de TBI-ondernemingen om kennis en ervaring uit te wisselen.

KPI – Integriteit Geconstateerde overtredingen van de TBI Gedragscode

Resultaat

Verzoeken tot voorafgaande instemming

ng Doelstelling

Resultaat

Doelstelling 201

20

133

12

5

2011

2012 2013

0

Niet Gemeten

2015

2011

• Twaalf van de geconstateerde overtredingen hebben geleid tot beëindiging van het dienstverband. In vijf gevallen was sprake van onheuse bejegening/intimidatie/ discriminatie, de overige overtredingen waren gerelateerd aan onder andere diefstal, valsheid in geschrifte en belangenverstrengeling. • Een toelichting op de gehanteerde scope en berekenmethode is te vinden in bijlage 3.

–

2012 2013


7%,092-9LQGG

7%,092-9LQGG

33

Opleiding & ontwikkeling Personeelsgegevens

Het beschikken over voldoende en deskundig personeel is en blijft een kritische succesfactor voor het waarmaken van onze ambities. De rijksoverheid voorspelt voor 2016 een tekort van 150.000 technici op alle niveaus. Met onder andere het Techniekpact 2020 wil onze sector dit tij keren. Vanuit goed werkgeverschap wil TBI een verantwoordelijke en aantrekkelijke werkgever zijn met aandacht voor duurzame inzetbaarheid van medewerkers. Daarom ondersteunen wij onze medewerkers om hun talenten en ambities zo veel mogelijk te benutten (met specifieke aandacht voor het potentieel van oudere werknemers).


Alle arbeidsvoorwaarden voor deeltijd- en voltijdmede-

TBI kijkt, gegeven de noodzakelijke reorganisaties, terug op een lastig jaar wat betreft investeren in opleidingen

werkers worden op dezelfde basis vastgesteld en naar verhouding aangepast. In alle van toepassing zijnde cao’s zijn afspraken vastgelegd inzake veiligheid en gezond-

Geslacht 1 Man

heid van medewerkers. Hieronder vallen onder andere

Vrouw

een klachtenregeling, opleidingen en instructies.

Direct / cao 2 Techniek

Specifieke activiteiten Door en binnen de afzonderlijke TBI-ondernemingen werden ondanks de reorganisaties diverse initiatieven genomen gericht op het werven van nieuwe mede-

Bouw Infra Indirect / UTA Techniek

werkers en ontwikkeling en opleiding van eigen mede-

Bouw

werkers: • Wolter & Dros en Croon namen beide deel aan de

Infra Leeftijdsopbouw 1

van medewerkers. Vooral binnen de TBI-techniekondernemingen vormt dit een dilemma en mede daarom zijn zij via de Uneto-VNI aangesloten bij het Techniekpact. Het percentage medewerkers dat een functionerings- of beoordelingsgesprek had, daalde licht ten opzichte van 2012. De daling is mede het gevolg van reorganisaties en aanpassingen in de beoordelingssystematiek van enkele TBI-ondernemingen. De gemiddelde tijdsbesteding aan opleidingen per TBI-medewerker kwam uit op twaalf uur, waarvan negen werden besteed aan functievoorwaardelijke opleidingen en drie werden besteed aan opleidingen gericht op persoonlijke ontwikkeling. TBI heeft een goede reputatie wat betreft aanbieden van leer- en ervaringsplekken. De meerderheid van de TBI-ondernemingen is hiervoor aangesloten bij Fundeon (bouw) en/of Kenteq (techniek). Croon werd door Kenteq genomineerd als Beste Leerbedrijf 2013 en het project Het Rode Dorp van ERA Contour werd door Fundeon verkozen tot de beste Leerlingbouwplaats 2013. In totaal werden meer dan zevenhonderd ervaringsleerplaatsen aangeboden door de TBI-ondernemingen, waarvan 61 plekken werden ingevuld in het kader van social return.

2011

2012

2013

7.503

7.499

7.068

750

719

649

3.664

3.847

3.694

846

871

694

209

182

177

2.161

1.994

1.641

1.099

977

861

251

271

258

Week van de Techniek 2013 en de Girlsday 2013 gericht op het aantrekken van vrouwen in de technieksector.

< 20 jaar 20-30 jaar 30-40 jaar

• Croon en Kenteq ontwikkelden samen een online game: CRAFT. De game wordt door leerlingen en eigen medewerkers gebruikt om virtueel én in de

40-50 jaar > 50 jaar

praktijk schakelkasten samen te stellen. • In 2013 lanceerde Croon ook Connectro, een online game die wordt ingezet op basisscholen om interesse voor elektrotechniek te bevorderen.

Techniek Bouw Infra TBI

• Begin 2013 opende Croon na Rotterdam een tweede E-College in Amsterdam. Dit past binnen het Masterplan Techniek van Amsterdam waarmee de

1

Op basis van fte, einde jaar 2013, over heel TBI. N.B. Hierin zijn ook buitenlandse vestigingen en onderneming Servicis meegenomen.

2

Op basis van gemiddeld aantal hoofden in 2013, vallend binnen de scope als beschreven op pagina 2 (Over dit verslag).

gemeente techniek nadrukkelijk op de kaart wil zetten.

90

71

115

1.423

1.299

1.135

2.110

2.109

2.198

2.396

2.431

2.197

2.234

2.309

1.706

Personeelsverloop 2 8,5%

9,7%

13,8%

10,5%

10,7%

22,3%

11,2%

11,5%

16,7%

8,4%

10,1%

15,8%

KPI – Functioneringsgesprekken Percentage medewerkers dat functioneringsgesprek heeft gehad

Resultaat

54%

2011

34

Doelstelling

78%

2012


7%,092-9LQGG

72%

2013

Een toelichting op de gehanteerde scope en berekenmethode is te vinden in bijlage 3.

90%

2015


TBI Acdmy

In 2013 hebben 28 medewerkers een opleidingsprogramma aan TBI

Talent- en managementontwikkeling vinden onder andere plaats door

acdmy afgerond: 12 medewerkers een TALENT-programma en 16 mede-

middel van TBI acdmy, een corporate academie die vier verschillende

werkers een TEAM-programma. Daarnaast waren 9 trainees in opleiding

managementontwikkelingsprogramma’s aanbiedt waarin de medewer-

in het lopende TRAINEE-programma, 14 medewerkers in het lopende

kers van de TBI-ondernemingen elkaar ontmoeten, met en van elkaar

TALENT-programma en 11 medewerkers in het lopende TOP-programma.

leren en kennis uitwisselen. Na afronding van een van de vier program-

De trainees van TBI acdmy behaalden de finale van de Trainee Battle

ma’s worden de oud-deelnemers uitgenodigd voor de jaarlijkse

2013. TBI acdmy is in 2013 een samenwerkingsovereenkomst aan-

TBI acdmy CONNECTED-middag waarin zij extra worden gestimuleerd

gegaan met De Baak voor het TALENT- en TOP-opleidingsprogramma

om met elkaar verbonden te blijven.

en met de Erasmus Universiteit voor het TOP-opleidingsprogramma.


7%,092-9LQGG

35

Omgevingsbewustzijn en regelgeving

Medewerkersbetrokkenheid Onder invloed van de lastige marktomstandigheden zijn in diverse TBI-ondernemingen ingrijpende reorganisaties doorgevoerd. Wij zien echter op de langere termijn een krapte ontstaan op de arbeidsmarkt. Het is daarom onze ambitie om een employer of choice te worden en daardoor het personeelsverloop zo laag mogelijk te houden. Daarnaast wil TBI dat medewerkers actief betrokken zijn bij duurzaam ondernemen. De wijze waarop we dit willen bereiken, is tevens beschreven in het hoofdstuk Stakeholdermanagement (zie pagina 40).

TBI-ondernemingen spannen zich in om overlast voor de maatschappij ten gevolge van werkzaamheden zo veel mogelijk te beperken. Daarom is TBI concerndeelnemer geworden van de Bewuste Bouwers (zie kader op pagina 21). Daarbij willen we goed en tijdig anticiperen op toekomstige weten regelgeving.

• De Centrale Ondernemingsraad (COR) is vier keer bijeengekomen en één keer met de Raad van Bestuur van TBI en de Raad van Commissarissen, waarbij de COR is geïnformeerd over ontwikkelingen en de gang van zaken binnen TBI. Daarnaast beschikken alle TBI-ondernemingen over separate inspraakorganen.

In totaal zijn vier boetes en drie sancties opgelegd als gevolg van niet naleven van weten regelgeving (van drie boetes is de hoogte bekend en is de totale waarde 28.000 euro). Alle boetes en sancties waren gerelateerd aan het niet naleven van de arbowetgeving. Er werden over 2013 geen boetes of sancties betaald als gevolg niet naleven van milieuwetgeving.

Binnen de TBI-ondernemingen zijn diverse acties ondernomen gericht op het verbeteren van de medewerkersbetrokkenheid. Fri-Jado heeft naar aanleiding van een onderzoek naar medewerkerstevredenheid in 2012 de functie-

Resultaten en ontwikkelingen 2013 In juni 2013 werd TBI concerndeelnemer van de Bewuste Bouwers. Sindsdien worden alle grote bouwprojecten (< 1.000.000 euro en/of looptijd > zes maanden) door

In totaal waren tien TBI-ondernemingen ISO 14001gecertificeerd (milieukwaliteitssysteem) en elf TBI ondernemingen VCA*-gecertificeerd (veiligheid).

Resultaten en ontwikkelingen 2013 Het jaar 2013 werd gekenmerkt door diverse reorganisa-

omschrijvingen en opleidingsprogramma’s voor zijn medewerkers aangepast. WTH heeft opvolging gegeven aan de uitkomsten van

de TBI-bouwondernemingen aangemeld bij de Bewuste Bouwers. In totaal werden in 2013 zestien projecten aangemeld bij de Bewuste Bouwers, bovenop de reeds

Onze agenda TBI blijft in 2014 in dialoog met de Bewuste Bouwers over toekomstige ontwikkelingen van de richtlijn.

ties en als gevolg daarvan is het verloop in alle segmenten relatief hoog. In totaal hebben ruim 1.200 medewerkers TBI verlaten van wie 41 procent gedwongen en

een medewerkerstevredenheidsonderzoek door structureel een roepsessie en een focusoverleg te organiseren. Tijdens de roepsessie geeft de directie voor het voltallige

aangemelde vijf over de jaren 2011 en 2012.

Daarnaast zal nieuwe wetgeving op het gebied van veiligheid en milieu een vast agendapunt tijdens het TBI-KAM-overleg worden.

19 procent op verzoek van de medewerker.

personeel toelichting op alle ontwikkelingen en verbeteringen. Tijdens het focusoverleg worden multidisciplinaire onderwerpen besproken, waaronder duurzaam-

TBI organiseert structureel door het jaar heen diverse momenten om saamhorigheid en algemene betrokkenheid bij het TBI-concern te versterken: • Directeurbijeenkomsten (ieder kwartaal) voor alle directieleden van de TBI-ondernemingen. Tijdens deze bijeenkomst wordt stilgestaan bij de stand van zaken binnen TBI, toekomstige ontwikkelingen en samenwerking. • Jaarlijkse bijeenkomst voor de TOP-250-medewerkers

KPI – Omgevingsbewustzijn en regelgeving

heid.

Aantal aangemelde Bewuste Bouwers-projecten

Onze agenda TBI zal medewerkerspanels blijven organiseren rond

Resultaat

Doelstelling

relevante thema’s. Vooral zullen aspecten als bekendheid

• Een toelichting op de gehanteerde scope en berekenmethode is te vinden in bijlage 3.

met duurzaamheid en tevredenheid over duurzaam ondernemen aan de orde komen.

21

van TBI, voornamelijk management en directie. • Opleidingen van TBI acdmy, inclusief de jaarlijkse terugkomdag voor alumni.

KPI – Medewerkersbetrokkenheid

• Bewuste Bouwers is een richtlijn voor bouwplaatsen. In 2013 werd TBI concerndeelnemer en het Sluiskilproject behaalde de hoogste score ooit (zie kader pagina 21).

2

3

2011

2012

Alle binnenstedelijke projecten met looptijd van > 6 maanden en/of > 1 miljoen euro

2013

2015

Innovatie > ECO-varen (Eekels Technology)

Analyse uitstroom naar reden

Percentage medewerkers dat op eigen verzoek vertrekt Overig 94

2011 3,1% 2012 2,2%

2013 4,0% 2015 < 3%

Doelstelling

Eigen verzoek medewerker 226

8%

7%

19%

De huidige markt van de scheepvaart maakt het noodzakelijk dat de vrachtkosten drastisch worden verlaagd. Brandstofkosten

26%

bepalen het grootste gedeelte van de operationele kosten van (vracht)schepen. De elektrische installaties van Eekels (slow stea-

40%

Ontslag door werkgever 494

36

‘Schepen lopen voorop als het gaat om hybride aandrijftechniek.’ Hendrik de Haan, directeur Eekels

Prepensioen 89

ming) hebben het mogelijk gemaakt dat de schepen 50% brandstofbesparing hebben gerealiseerd bij een 25% lagere vaarsnel-

Einde tijdelijk dienstverband 315

heid. Deze schepen waren ook genomineerd voor een van de prestigieuze prijzen tijdens het Maritime Awards Gala van 2013.


7%,092-9LQGG

Eekels ontwerpt en levert naast slow steaming-oplossingen ook scheepsinstallaties met diesel-elektrische en hybride aandrijvingen. Daarnaast levert Eekels onder de merknaam Marpower® elektrische laadinfrastructuur voor op schepen en in havens (zogenaamde Shore Converters en Energy Storage Converters). De besturingssystemen van Eekels worden ook ingezet bij de ontwikkeling van SOPRA en ZeroWatt (zie pagina 39). TBI Duurzaamheidsverslag 2013 • Samen sterker

7%,092-9LQGG

37

Economische waarde Onder economische waarde verstaat TBI zowel de toegevoegde financiële als niet-financiële waarde voor de maatschappij. Wij zijn ons daarbij bewust van het feit dat de economische waarde vaak ook onbedoelde neveneffecten tot gevolg kan hebben, denk aan verborgen milieukosten of maatschappelijke kosten. TBI wil zijn maatschappelijke baten en kosten beter inzichtelijk maken (true value).

Maatschappelijke betrokkenheid

naar de BREEAM-methodologie, de ervaring met MKBAstudies en de EMVI-methodiek als berekeningswijze. Het is TBI echter nog niet gelukt een generieke methode te vinden. Onze agenda

De marktsituatie is ten opzichte van 2012 nog verder

TBI zal in 2014 een nieuwe poging ondernemen om de maatschappelijke waarde en kosten van onze projecten inzichtelijk te maken. Hiervoor zal samenwerking

verslechterd. Toch hebben alle segmenten in 2013

worden gezocht met financiële instellingen en kennis-

positief bijgedragen aan het operationeel bedrijfsresultaat van 9,6 miljoen. Het nettoresultaat daalde naar –13,1 miljoen, door wederom forse reorganisatie-

instellingen. Op termijn willen we onze economische waarde kunnen koppelen aan maatschappelijke waarden en kosten.


TBI wil een positieve bijdrage aan de maatschappij leveren door middel van het beschikbaar stellen van zowel financiële middelen als diensten in natura. Dit willen we doen op terreinen die gerelateerd zijn aan de kernactiviteiten van de TBI-ondernemingen, namelijk onderwijs, sport, zorg en in stand houden van cultureel erfgoed. Voor alle relevante (maatschappelijke) lid- en partnerschappen van TBI-ondernemingen, zie pagina 40 – Stakeholdermanagement.

TBI heeft in 2013 getracht een methode te ontwikkelen om de maatschappelijke kosten en baten van projecten inzichtelijk te maken. Hiervoor is onder andere gekeken

aan een door de Nederlandse overheid erkende instelling. In 2013 werden meer dan drieduizend studiebeurzen verstrekt. Daarnaast is de wijze waarop Synchroon omgaat met leegstaand vastgoed en bouwgrond in dit kader het

TBI en zijn ondernemingen geven op zeer verschillende manieren uiting aan hun maatschappelijke betrokken-

vermelden waard. Voor alle langdurig ongebruikte objecten zoekt Synchroon altijd actief naar een maatschappelijk waardevolle bestemming. Zo wordt het oude ziekenhuis van Deventer (gemeentelijk monument) ter

heid. Dit varieert van culturele en sociale initiatieven tot behoud van nationaal cultuurhistorisch erfgoed. In totaal werd ruim 500.000 euro besteed.

beschikking gesteld voor het huisvesten van maatschappelijke organisaties (muziekschool/kunstenaars/houtbewerking). Niet-gebruikte bouwgrond in Arnhem werd in


lasten (zie ook bijlage 5 en voor verdere toelichting het TBI Jaarverslag 2013).

De Stichting Studiefonds TBI bevordert scholing, studie en vorming van kinderen van alle medewerkers van de TBI-ondernemingen door het verstrekken van school- en studietoelagen aan kinderen die een opleiding volgen

het kader van ‘breng de Veluwe de stad in’ ter beschikking gesteld en ingericht als stadstuin met heivegetatie. In een pand aan de Frederiksstraat in Den Haag zijn studenten gehuisvest.

Innovatie > BREEAM de nieuwe standaard

Innovatie > ZeroWatt als nieuwe uitdaging

‘Het verschil tussen BREEAM In-use en nieuwbouw is dat In-use geen momentopname is maar een continue borging van duurzaamheid, zowel voor eigenaar, beheerder als eindgebruiker.’ Wobbe van den Kieboom, expert BREEAM In-use bij Wolter en Dros

‘Het doel is om in 2014 de vermogensuitwisseling tussen het pand en het openbare elektriciteitsnet tot nul gereduceerd te hebben. Het gebouw moet als het ware losgeknipt kunnen worden van de kabel als het gaat over elektriciteit, vermogensneutraal dus.’ Thomas Beneder, projectleider ZeroWatt binnen Croon

TBI-ondernemingen waren in 2013 betrokken bij tien projecten die BREEAM-certificaten hebben verkregen. In 2013 ontvingen onder

Jaarlijks gaat in Nederland circa 4.200 GWh verloren als gevolg van netverliezen (~3-4%). Croon startte in samenwerking met de TU Delft en Alfen in 2013

andere het Paleis van Justitie (very good) en het eigen kantoor

daarom het ZeroWatt-project. Het Croon-kantoor in Den Haag wordt gebruikt

van Koopmans in Enschede (very good) een oplevercertificaat. Vooral in de utiliteitsbouw merken partijen als J.P. van Eesteren en Wolter & Dros dat BREEAM steeds vaker onderdeel is van de

als proeftuin. Het energiemanagement en het opslagsysteem zijn de grootste elektrotechnische uitdagingen. Het energieopslagsysteem werd ontwikkeld door Alfen en is gebaseerd op de SOPRA-technologie. Dit systeem zorgt

uitvraag voor nieuwbouw en renovatieprojecten. Naast BREEAMnieuwbouwcertificaten is er vanuit vastgoedbeheerders ook toenemende aandacht voor BREEAM In-use-certificaten (onder

Kantoor van Koopmans in Enschede ontving BREEAM-certificaat

andere hoofdkantoor van UPC in Leeuwarden door Wolter & Dros).

(very good).

ervoor dat de geproduceerde energie die niet nodig is, wordt opgeslagen voor momenten dat er onvoldoende geproduceerd kan worden.

Alfen realiseerde in 2013 een pilotproject voor SOPRA. Voor de HAN Hogeschool werden 60kW PV-modules, een 60kW windturbine, (bio)dieselgenerator en een 50kWh lithiumaccu gekoppeld tot één duurzame-energiecentrale.

38


7%,092-9LQGG


7%,092-9LQGG

39

5 Stakeholdermanagement

Type stakeholder-

Stakeholdermanagement


management

op niveau van TBI / concern (specifieke voorbeelden)

op niveau van TBI-ondernemingen (generieke voorbeelden)

Dialoog en betrokkenheid van medewerkers

• Bestuursvergaderingen • Stuurgroep duurzaamheid

• Functioneringsgesprekken • Medewerkertevredenheidsonderzoeken

• Netwerk duurzaamheidscoördinatoren • Werkgroep veiligheid • Compliance officers • Green Team Project- en relatiemanagement met externe partijen

n.v.t.

• Omgevingsmanagement • Co-creatieproject met leveranciers • Dag van de bouw

We moeten het samen doen

Consultatie van externe

• Enquête duurzaam ondernemen

• Klanttevredenheidsonderzoeken

• TBI Sustainability Inspiration Board

• Organisatie en bezoek symposia, tafelgesprekken etc. • Lidmaatschap van onder andere MVO Nederland, DGBC etc.

stakeholders

Deelname aan externe netwerken ten behoeve van kennisontwikkeling/inspiratie

TBI-brede enquête duurzaam ondernemen Diverse medewerkerspanels

TBI onderscheidt vier vormen van stakeholdermanagement. Gegeven de decentrale concernstructuur maakt TBI daarbij onderscheid tussen stakeholdermanagement op concernniveau (door TBI Holdings) en op ondernemingsniveau.

In juni organiseerde de CR-directie twee werkbijeenkomsten met MT-leden en duurzaamheidscoördinatoren van alle TBI-ondernemingen om te komen tot specifieke

Concernniveau In 2013 heeft TBI op concernniveau nadrukkelijk aandacht besteed aan stakeholdermanagement. Naast diverse interne overleggen en structuren is door de

het nieuwe online platform voor duurzaamheidsrapportage (DOMI). De compliance officer van TBI organiseerde twee plenaire bijeenkomsten.

actieplannen duurzaam ondernemen. Het netwerk van duurzaamheidscoördinatoren is drie keer bijeengekomen, voornamelijk rond de implementatie van

CR-directie ook voor het eerst een enquête over duurzaam ondernemen gehouden en werd de Sustainability Inspiration Board opgericht (zie tekstkaders op pagina 45). Ook was TBI partner van de Dutch Green Building Week 2013. De stuurgroep duurzaamheid kwam zesmaal bijeen in 2013, onder andere voor de ontwikkeling van het Meerjarenplan Duurzaam Ondernemen. Na vaststelling van het Meerjarenplan (mei 2013) maakte de CR-directie een rondgang langs alle afzonderlijke directievoorzitters.


7%,092-9LQGG

7%,092-9LQGG

41

>


Enquête duurzaam ondernemen

Medewerkerspanel

TBI hield een enquête over duurzaam ondernemen onder bijna driehonderd stakeholders, verdeeld over de verschillende stakeholdergroepen: opdrachtgevers (publiek en privaat), leveranciers, NGO’s en maatschappelijke organisaties, kennisinstellingen, adviesbureaus en brancheorganisaties. De inventarisatie van de enquêteresultaten werd gedaan door de directies van alle afzonderlijke TBI-ondernemingen. Van bijna honderd We moeten het samen doen

We staan nog aan het begin

Deelnemer

Deelnemer

talentgroep JPvE

talentgroep Croon

geënquêteerden werd een volledige reactie ontvangen. De respons was daarbij goed verdeeld over de verschillende types stakeholders en over de TBI-ondernemingen. De uitkomsten van de korte online enquête, bestaande uit vier delen, hebben geleid tot de volgende resultaten en maatregelen.

J. Weerdenbrug,

Benutten van de diversiteit aan kennis binnen de TBI-ondernemingen

lid Green Team

M. Barkey, BREEAM-

ERA Contour

expert W&D

Samen zijn we zo sterk als de zwakste schakels

1 De keuze voor de vier focusthema’s is bevestigd maar wel is opgemerkt dat TBI extra aandacht mag hebben voor de thema’s duurzame innovatie en duurzame keten. Mede daarom heeft TBI besloten tot de organisatie van de TBI Innovatieprijs 2013 (zie pagina 30) en is een aantal extra KPI’s voor duurzame keten bepaald (zie bijlage 3). 2 TBI mag zich nadrukkelijker profileren op het gebied van duurzaam ondernemen: slechts 6 procent van de ondervraagden vindt TBI minder goed presteren dan sectorgenoten. Mede daarom heeft TBI ervoor gekozen een uitgebreid profiel op de hernieuwde website te plaatsen en over te gaan tot sponsoring van de DGBW 2013.

De kunst is om de juiste verbindingen te realiseren met onze partners

3 TBI zou zich nadrukkelijker moeten profileren door de dialoog op te zoeken met derden, bijvoorbeeld door participatie in branchegerichte netwerken. Als eerste stap is een overzicht gemaakt van de posities van medewerkers van TBI in relevante netwerken.

Focus is essentieel gegeven de marktomstandigheden

R. de Koning,

J. Joosten,

directeur CR

lid Green Team

TBI-ondernemingen organiseerden diverse symposia

• Dutch Green Building Council (diverse TBI-ondernemingen)

rond actuele onderwerpen in de markten waarin ze opereerden. Hieronder enkele voorbeelden: • Symposium Green Retailer: The next step

• Nationaal Renovatie Platform (TBI, Hazenberg) – tevens zitting in bestuur • Bewuste Bouwers (TBI) – concerndeelnemer (zie pagina 21) • NEPROM (Synchroon) – tevens zitting in bestuur • Stichting Beoordeling Integriteit Bouwnijverheid

Symposia We moeten meer naar buiten gaan kijken en luisteren H. de Haan, lid stuurgroep duurzaamheid, directeur Eekels

We moeten duurzaamheid verder laten wortelen binnen onze onderneming M. Timmermans, BREEAMexpert Croon/HVL

Naast bovenstaande structurele overleggen heeft de

Klanttevredenheid

– 12 juli 2013 (Fri-Jado); • Seminar Revitalisering: Slopen of verbeteren? – 14 november 2013 (Croon);

CR-directie diverse medewerkerspanels georganiseerd waarin hun mening werd gevraagd over ontwikkelingen op het gebied van duurzaam ondernemen binnen TBI (zie figuur hierboven). Ook heeft de CR-directie duur-

TBI-ondernemingen staan van oudsher dicht bij hun klanten waarmee ze langetermijnrelaties onderhouden (zie diverse casussen in dit verslag). Veiligheid en milieuprestaties zijn bij negen van de negentien TBI-onder-

• Openingsseminar voor Ozive – atelier voor herbestemming – juni 2013 (HEVO, Synchroon en Nico de Bont, zie ook pagina 29); • Symposium Duurzaam Mobiel Ondernemen

(Synchroon, Koopmans en ERA Contour) • STEK-erkenningen (Wolter & Dros, Fri-Jado en Croon/HVL) – tevens diverse leden in College

zaamheid onderdeel gemaakt van de programma’s binnen TBI acdmy (zie ook pagina 35). TBI houdt op concernniveau onder andere contact met

nemingen standaardonderdelen van dit onderzoek. De TBI-bouwondernemingen zijn lid van de Stichting

– 19 september 2013 (WTH); • Seminar Healthy and Healing Environments

• VCA (vrijwel alle TBI-ondernemingen) – tevens lid van de Centrale Eindexamencommissie • SKAO (alle TBI-ondernemingen, uitgezonderd

FSC Nederland (zie pagina 27), Bewuste Bouwers (zie pagina 21) en Aboma (veiligheidsbeleid) etc.

keurmerkhouder.

– 21 november 2013 (Wolter & Dros en Croon);

Klantgericht Bouwen en ERA Contour is daarbij

• Vijf ontbijtsessies over WKO Garant tijdens de DGBW 2013 (Wolter & Dros).

Groothuis Wonen, Timmermans en Synchroon) – minimaal gecertificeerd op niveau 3 (zie bijlage 2) • Dutch Power (Alfen en Croon)

Leveranciersbeoordelingen

Stakeholdermanagement door TBI-ondernemingen Communicatie, betrokkenheid en inspraak van eigen

De TBI-ondernemingen hanteren verschillende systemen om hun leveranciers te beoordelen. Veiligheid en milieu

Lidmaatschappen en netwerken

• Stichting KIEN (Croon) – tevens zitting in bestuur

De TBI-ondernemingen zijn lid van diverse (branche-)

medewerkers zijn reeds beschreven in de paragraaf

zijn in negen van de negentien beoordelingssystemen

verenigingen en (kennis)netwerken. Hieronder een

• BodemEnergieNL (Wolter & Dros) • Energy Valley Platform (Eekels)

Medewerkersbetrokkenheid (pagina 36). De wijze waarop ondernemingen worden aangestuurd binnen TBI is beschreven in het jaarverslag 2013 en in het hoofdstuk Duurzaam ondernemerschap (pagina 16,

een van de beoordelingscriteria voor leveranciers. In totaal werden in 2013 ruim 950 leveranciers beoordeeld, waarvan bijna 700 ook zijn beoordeeld op hun veiligheids- en/of milieuprestaties.

niet-uitputtende lijst van onze betrokkenheid bij duurzaamheidsverenigingen en netwerken.

Organisatie en sturing). 42

• • • •

WeCycle (Fri-Jado en Croon) FSC Nederland (diverse TBI-bouwondernemingen) Fundeon (diverse TBI-bouwondernemingen) Kenteq (diverse TBI-techniekondernemingen)

• Investors in People (Croon)


7%,092-9LQGG

van deskundigen


7%,092-9LQGG

43

>


Onderwijs is van oudsher een specifiek aandachtsgebied van TBI. De TBI-ondernemingen onderhouden dan ook

steunen om duurzaam ondernemen voor de markt en business te vertalen. Dit is ingegeven door de nieuwe

diverse partnerships met onderwijsinstellingen in Nederland. Enkele voorbeelden: Eekels met de Hanzehoge-

fase waar TBI voor staat, die van waardecreatie voor de markt.

school in Groningen, Croon met het ROC Rotterdam en TBI met de TU Delft. Daarnaast zet TBI zich in voor de afspraken gemaakt in het Techniekpact 2020.

Daarnaast gaat TBI werken aan een wijze waarop de TBIondernemingen optimaal worden ondersteund op het gebied van stakeholdermanagement. TBI gaat werken

Onze agenda In 2014 gaat TBI de betrokkenheid van de stuurgoep duurzaamheid anders vormgeven en zoeken naar een vorm om lijnmanagers en/of projectleiders te onder-

aan het integreren van veiligheid en milieu als vaste onderdelen van de beoordelingssystemen voor leveranciers en van klanttevredenheidsonderzoeken.

TBI Sustainability Inspiration Board Casus > Samen aan de toekomst bouwen! OVG en J.P. van Eesteren werken

Tussen beide partijen is een vertrouwde

Het nieuwe vastgoedmodel

TBI heeft in samenwerking met Club van 30 de TBI Sustainability Inspiration Board ingesteld. Deze moet TBI helpen invulling te geven aan de ambitie om toonaangevend te worden op het gebied van duurzaam ondernemen. De bijeenkomsten van de Inspiration Board werden dan ook vormgegeven langs twee lijnen:

sinds de bouw van het UWV-

relatie ontstaan. Ondanks de uitdagin-

Naast de afgenomen marktvraag naar

1 inspiratie: TBI voorzien van creatieve ’outside-in’-perspectieven;

kantoor aan de Laan op Zuid te Rotterdam in 2006 intensief

gen als gevolg van de financiële (vastgoed)crisis is er vertrouwen in de toe-

nieuwbouw liggen er grote uitdagingen op het gebied van integraal bouwen en

2 reflectie: TBI voorzien van commentaar op bestaande of geplande ontwikkelingen op het gebied van duurzaam ondernemen.

samen aan diverse duurzame icoonprojecten in de utiliteitsbouw. In 2014 wordt het laboratorium van Avery Dennison in

komst. ‘TBI en J.P. van Eesteren in het bijzonder zijn een van de weinige partijen die met ons mee kunnen naar de volgende ronde. Misschien bouwen we

financiering. ‘We moeten op zoek naar een nieuw vastgoedmodel’, zegt Thomas Ummels. OVG betrekt J.P. van Eesteren bij het zoeken naar dit nieuwe

De Inspiration Board is in 2013 tweemaal bijeengekomen. De Board wordt gevormd door externe boegbeelden op het gebied van duurzaamheid en enkele intern betrokkenen: een lid van de Raad van Bestuur van TBI, twee directieleden van TBI-ondernemingen en een lid van de Raad van Commissarissen. Externe boegbeelden

Oegstgeest opgeleverd.

binnenkort samen een houten wolken-

model dat niet meer omzetgedreven is

zijn ir. P. de Ruiter (architect), G. van Arkel (Interface), prof. dr. A. Roobeek (Nyenrode), R. van Tilburg (Royal-

krabber’, aldus Thomas Ummels, directeur projectontwikkeling bij OVG.

maar uitgaat van cashflow. De oplossing wordt door beide partijen gevon-

HaskoningDHV) en Y. Elteren (Club van 30).

Spannend huwelijk ‘OVG daagt J.P. van Eesteren in alle

den in het op een andere manier gebruikmaken van elkaars financieel vermogen. Harald van Keulen:

De ervaringen van TBI met de Inspiration Board zijn positief. Vanuit TBI zal worden gezocht naar mogelijkheden de resultaten van de bijeenkomsten nog effectiever in te zetten.

projecten uit om weer nieuwe duurzame aspecten mee te nemen’, zegt Harald van Keulen (directeur J.P. van Eesteren). BREEAM is daarbij intussen standaard geworden bij grote utiliteitsbouwprojecten, maar de spanning komt uit ambities die daarbuiten

‘We willen ook in de toekomst duurzame en hoogwaardige gebouwen blijven realiseren met OVG.’

‘We moeten op zoek naar een nieuw vastgoedmodel.’ Thomas Ummers

liggen. OVG wil hoogwaardige gebouwen realiseren waarin baanbrekende nieuwe innovaties zitten verwerkt.

‘OVG daagt J.P. van Eesteren in alle projecten uit om weer nieuwe duurzame aspecten mee te nemen.’ Harald van Keulen

44

Thomas Ummels: ‘Wij creëren vernieuwende ideeën en J.P. van Eesteren is in staat deze te realiseren op de

OVG en J.P. van Eesteren realiseerden de afgelopen jaren onder andere het hoofdkantoor van Eneco en Avery Denisson (oplevering 2014). Naast de relatie met J.P. van Eesteren als hoofduitvoerder deed OVG ook projecten met andere

bouwplaats.’

TBI-ondernemingen, zoals De Rotterdam (Croon en WTH) en het hoofdkantoor van UPC (Wolter & Dros).


7%,092-9LQGG


7%,092-9LQGG

45

6 Vooruitblik en uitdagingen

In 2013 heeft TBI belangrijke stappen gezet om duurzaam ondernemen integraal onderdeel te maken van de bedrijfsvoering. Door onder andere het vastgestelde Meerjarenplan Duurzaam Ondernemen 2013 – 2015, actieplannen duurzaamheid en deze vorm van rapportage – geverifieerd en conform GRI 4 – is het huis op orde gebracht.

< 9.0. Het opnemen van deze doelstelling heeft naast andere maatregelen op het gebied van veiligheid ertoe geleid dat veiligheid extra aandacht heeft gekregen en dat de veiligheidsprestaties zijn verbeterd. Dit is een continu proces waarbij extra aandacht nodig is voor gedrag en cultuur, met als doel het verbeteren van het veiligheidsbewustzijn en daarmee ook de -prestaties. TBI heeft het huis op orde op het terrein van duurzaam ondernemen. Om processen beheersbaar te houden,

TBI staat nu voor de fase van waardecreatie door duurzaam ondernemen. Daarbij zien we de volgende

worden inspanningen gevraagd van diverse medewer-

uitdagingen:

We moeten duurzaamheid verder laten wortelen

• implementatie van duurzaamheid in onze projecten en contacten met klanten en leveranciers (dialoog,

kers binnen de TBI-ondernemingen. Veel reorganisaties raken de ondersteunende diensten sterk waardoor de capaciteit afneemt voor dergelijke activiteiten. TBI houdt

tevredenheidsonderzoek, inschrijvingen en projectrealisatie); • inzichtelijk maken van de maatschappelijke waarde

dit nauwlettend in de gaten en zal daar waar nodig extra aandacht vragen van de betreffende directies. Zo kan het huis op orde blijven.

van onze activiteiten; hiervoor zullen we onder andere de toepassing van circulaire economie en true value nader bekijken.

In de volgende fase van waardecreatie is vooral de financiering van duurzame projecten een uitdaging. De financiële voordelen van het toepassen van duurzame maatregelen in de woningbouw (nieuwbouw en renovatie) worden niet meegenomen in de beoordeling van de financieringsruimte. Dit vormt een barrière voor

Voor nadere invulling van deze uitdagingen gaat TBI zoeken naar een vorm om lijnmanagers en/of projectleiders te ondersteunen om duurzaamheid voor de

Implementatie in projecten

markt en business te vertalen. Hiernaast ziet TBI zich – mede ingegeven door de lastige marktsituatie – gesteld voor nog enkele specifieke uitdagingen.

Inzichtelijk maken van maatschappelijke waarde

veel kopers om daadwerkelijk te kiezen voor duurzame woningen. ERA Contour zoekt samen met DGBC naar de mogelijkheden van gunstige financieringsvoorwaarden en het verhogen van de leencapaciteit door banken (zie ook pagina 29).

Veiligheid was in 2013 een van de expliciete prestatieindicatoren binnen de bonusregelingen van directies. Het ging in dit geval specifiek over de IF-doelstelling van

011 f2 na cht va kra

g

Niv ea u

Hu is o po r

–

& ie at

& de

Niv ea u2

Wa ard ec re

ad da

015 f2 na i va roe

1

–

1 2

3

Toonaangevend

N iv e

a u 3 – v a n af 2 020


7%,092-9LQGG

7%,092-9LQGG

47

7

Bijlage 1 – Doelen en resultaten 2013

Bijlagen

Doelstelling 2013

Resultaat

Organisatie

Invulling van het Meerjarenplan

Duurzaam ondernemen actieplannen van TBI-ondernemin-

en sturing

Duurzaam Ondernemen middels jaarlijkse

gen zijn onderdeel van het operationeel plan 2014

actieplannen van TBI-ondernemingen

Rapportage

Implementatie dataregistratiesysteem

Systeem is succesvol geïmplementeerd en wordt door

voor duurzaamheidsdata

TBI-ondernemingen gebruikt voor rapportages (kwartaal en jaar)

Stakeholder-

Bijlage 1 Doelen en resultaten 2013

Voorbereiden op externe verificatie

Assurance readiness op verslag 2012 met positief resultaat:

en rapportage conform GRI

verificatie verslag 2013 conform GRI 4.0

Uitvoeren stakeholderenquête en dialoog

Enquête over duurzaam ondernemen gehouden en diverse medewerkerspanels georganiseerd

management (zie pagina 40)

Bijlage 2 Kerncijfers TBI-ondernemingen

Verbeteren communicatie

Nieuwe TBI-website duurzaam ondernemen gerealiseerd

Proactieve participatie in netwerken

Inventarisatie uitgevoerd en diverse initiatieven genomen (onder andere DGBW, NEN-werkgroep, Duurzaam gebouwd, Green Deal)

Bijlage 3 KPI-dashboard

Veiligheid &

Uitwerken en vaststellen TBI-veiligheidsrichtlijn

Uitgewerkt en vastgesteld

(focusthema)

Start implementatie veiligheidsrichtlijn binnen

Implementatie gestart binnen de TBI-ondernemingen

(zie pagina 19)

de TBI-ondernemingen

Energie & CO2

Onderzoeken mogelijkheid voor een scope 3-analyse

Gezondheid

Bijlage 4 DMA Bijlage 5 Financiële kerncijfers TBI

Mogelijkheden zijn onderzocht maar analyse nog niet uitgevoerd

(focusthema) (zie pagina 22)

Bijlage 6 Operationele structuur TBI

Aanscherpen CO2-normen van het leasewagenpark

Normen zijn aangescherpt, tevens voorbereiding introductie E-Driver

Duurzame keten

Bijlage 7 Definities en afkortingen

Plan voor hoogwaardig hergebruik

(focusthema)

(zie pagina 25)

Bijlage 8 GRI-index

Nieuw afvalcontract voor de bouwen infra-ondernemingen

Inzicht in sociale/milieu-impact van

Ondertekening en start uitvoering Duurzaam

(bouw)materialen

Hout Convenant (FSC)

Zichtbaarder maken en stimuleren van innovaties

Organisatie van de TBI Innovatieprijs 2013

(focusthema)

Zichtbaarder maken en stimuleren

Diverse initiatieven, zoals BIM, TBI Integraal, Aquanize,

(zie pagina 28)

van multidisciplinaire samenwerking

Ozive, etc. (zie pagina 28 – 29)

Duurzame innovaties

Bijlage 9 Assurance-rapport van de onafhankelijke accountant


7%,092-9LQGG

7%,092-9LQGG

49

Bijlage 3 – KPI-dashboard

Bijlage 2 – Kerncijfers TBI-ondernemingen (duurzaam ondernemen) Hoofden (gemiddeld)

IF(TBI) ratio 1

Verzuim 2 CO2-emissie 3 (ton) (%)

CO2 ladder (niveau)

Afval (ton)

Afvalscheiding 4 (%)

FSCcertificaat

KPI

Meetmethode en berekenwijze

Definities en scope


TECHNIEK Acto Informatisering

104

0,0

3,2

474

3

53

100

nvt

Arbeidsongevallen

Som van het aantal arbeidsongeval-

Alfen Croon Electrotechniek

164 2.411

3,8 2,4

2,8 3,9

690 8.454

3 4

147 840

100 95

nvt nvt

met verzuim

len met verzuim (inclusief het aantal

daaropvolgende werkdag afwezig is (en geen vervangend werk heeft

arbeidsongevallen waarvoor een

uitgevoerd). Inclusief arbeidsongevallen (zonder verzuim) maar waarvoor

Eekels Technology Fri-Jado Wolter & Dros WTH Vloerverwarming

393 600 1.789 105

1,4 12,5 4,8 6,4

4 3,7 4,8 4,1

1.093 3.684 5.273 323

3 4 4 5

242 878 1.033 81

100 100 95 100

nvt nvt nvt nvt

BOUW ERA Contour

396

13,2

4,2

2.115

3

6.318

38

Ja

verzuim maal 1 miljoen gedeeld

daaropvolgende werkdag afwezig is (en geen vervangend werk heeft

Groothuis Wonen J.P. van Eesteren Hazenberg Bouw

80 503 237

12,1 11,5 12

2,5 4,5 6,4

1.176 2.187 1.218

-

15 37 50

Ja Ja Ja

door het totaal aantal gewerkte

uitgevoerd). Inclusief arbeidsongevallen (zonder verzuim) maar waarvoor

4 4

336 5.639 3.124

HEVO Koopmans Bouwgroep

82 264

7,3 7,5

3,6 3,3

426 1.346

3 4

3 3.728

100 40

nvt Ja

MDB

100

0,0

5,2

820

3

377

89

Nee

30

0,0

2,7

353

-

29

100

nvt

Synchroon

meldingsplicht geldt aan de inspectiedienst SZW)

• Een arbeidsongeval waarbij de betrokken persoon minimaal de gehele

een meldingsplicht geldt aan de inspectiedienst SZW. • Scope: alle eigen medewerkers (cao/direct en UTA/indirect) en inleners. Indien gewerkt wordt in combinatie dan worden alleen de arbeidsongevallen van TBI-medewerkers meegerekend.

Injury Frequency rate

Totaal aantal arbeidsongevallen met

uren

• Een arbeidsongeval waarbij de betrokken persoon minimaal de gehele

een meldingsplicht geldt aan de inspectiedienst SZW. • Het totaal aantal gewerkte uren van TBI-medewerkers (cao en UTA) en inleners. Uren worden berekend op basis van werkelijke uren. Indien niet inzichtelijk, wordt het aantal gewerkte uren per medewerker (voltijdse eenheden fte) gesteld op 1.600 uren. • Scope: alle medewerkers in dienst van TBI (cao/direct en UTA/indirect) en inleners. Indien gewerkt wordt in combinatie dan worden alleen de

INFRA Mobilis Timmermans Voorbij Funderingstechniek Voorbij Prefab Beton

arbeidsongevallen van TBI-medewerkers meegerekend.

221

2,3

3,6

2.017

5

6.564

88

19

36,5

87 105

36,6 8,5

0,8

505

4 2,8

2.954 951

30

0,0

1,5

5.566 1.692

4,1 10,2

432 7.690

Ja

-

55

100

Nee

Ziekteverzuim-

Totaal aantal ziekteverzuimdagen

5 5

77 1.275

75 91

Nee Nee

percentage

gedeeld door het aantal beschikbare

vermenigvuldigd met de deeltijdfactor (fte). Hierbij wordt zwangerschaps-

werkdagen

en bevallingsverlof niet meegenomen. Ziekte door zwangerschap en

237

-

4

100

nvt

4,2 4,4

19.992 9.641

-

3.275 19.552

97 41

nvt nvt

12,3

3,3

6.426

5

7.972

88

nvt

6,0

4,2

36.295

-

30.802

59

nvt

• Alle werkdagen (exclusief weekenden en feestdagen) die verzuimd zijn,

ongevallen wordt wel meegenomen.

TBI Holdings

• Het totaal van het aantal werkdagen dat medewerkers in dienst waren (dus inclusief eventuele afwezigheid door ziekte of verlof). Dit totaal aantal

Techniek Bouw Infra

werkdagen wordt vervolgens vermenigvuldigd met de deeltijdfactor (fte). Weekenden en publieke feestdagen worden niet meegerekend. • Scope: alle eigen medewerkers: cao/direct en UTA/indirect (inleners uitgesloten).

TBI

Ziekteverzuim

Totaal aantal verzuimdagen als

TBI rapporteert alleen over zijn aandeel in activiteiten op Nederlandse bodem, activiteiten in het buitenland zijn

door arbeids-

gevolg van een arbeidsongeval

derhalve niet meegenomen in deze cijfers. De in 2012 geacquireerde ondernemingen Timmermans en Groothuis Wonen zijn voor het eerst opgenomen

ongevallen

gedeeld door het totaal aantal verzuimdagen

in de duurzaamheidsrapportage van TBI. De in 2013 geacquireerde onderneming Servicis is niet meegenomen.

IF(TBI) is berekend op basis van het aantal arbeidsongevallen met verzuim inclusief inleners gedeeld door het aantal gewerkte uren inclusief inleners.

2

Ziekteverzuim is berekend op basis van totaal aantal ziektedagen (werkdagen) gedeeld door het potentieel aantal beschikbare werkdagen.

3

CO2-footprint voor scope 1 (directe emissies) en scope 2 (elektriciteit), exclusief koelgassen. Bij werken in combinatie worden emissies proportioneel meegenomen.

4

Het scheidingspercentage wordt bepaald door het aandeel bouwen sloopafval (ongesorteerde fractie) te delen door de totale hoeveelheid afval.

geval, de dag van het ongeval niet meegerekend, vermenigvuldigd met fte. • Alle werkdagen (exclusief weekenden en feestdagen) die verzuimd zijn, vermenigvuldigd met de deeltijdfactor (fte). Hierbij wordt zwangerschapsen bevallingsverlof niet meegenomen. Ziekte door zwangerschap en

Cijfers van Croon Electrotechniek zijn inclusief cijfers van HVL dat in 2013 is opgegaan in Croon. Cijfers van Hazenberg Bouw zijn inclusief de ondernemingen Korteweg Bouw, Nico de Bont en Bouwbedrijf Hazenberg. De CO2-cijfers van MDB zijn inclusief SSC. 1

• Alle werkdagen die verzuimd zijn ten gevolge van een arbeids-/bedrijfson-

ongevallen wordt wel meegenomen. • Scope: alle eigen medewerkers: cao/direct en UTA/indirect (inleners uitgesloten).

Zie bijlage 3 voor een uitgebreide toelichting op alle gehanteerde definities, scopes en berekenwijzen.

50


7%,092-9LQGG


7%,092-9LQGG

51

>


KPI


Definities en scope

KPI

Energie & CO2


Definities en scope

Hoogwaardige

Totale hoeveelheid afval dat op

• Hoogwaardige verwerking: afval dat niet wordt gestort of verbrand maar

afvalverwerking

een hoogwaardige manier wordt

Duurzame keten

Relatief energieverbruik Totale hoeveelheid energieverbruik (GJ) gedeeld door de omzet

• Energiegebruik: alle brandstoffen die in een bedrijf worden omgezet naar bruikbare energie. • Scope: alle bedrijfsactiviteiten van TBI worden volledig meegenomen in deze

verwerkt gedeeld door de totale

rapportage (vestigingen en projecten). Indien een TBI-onderneming in

opnieuw wordt ingezet. • Scope: afval van alle TBI-ondernemingen.

hoeveelheid afval

combinatie werkt, worden de activiteiten proportioneel (naar aandeel van de TBI-onderneming zoals geregistreerd in de financiele administratie)

Aandeel

Hoeveelheid ingekocht gecertifi-

meegenomen. Indien als onderaannemer gewerkt wordt, wordt

duurzaam hout

ceerd duurzaam hout (m3) gedeeld

Convenant (van FSC). Daarin is de definitie van TPAC leidend voor

energieverbruik alleen meegenomen indien dit wordt doorberekend aan de

door de totale hoeveelheid

gecertificeerd duurzaam hout: FSC voor hout afkomstig uit gematigde

TBI-onderneming.

ingekocht hout (m3)

• Gecertificeerd hout dat valt binnen het kader van het Bouw en Hout

én tropische streken en PEFC voor hout uit gematigde streken. • Scope: al het ingekocht hout door de TBI-ondernemingen: Hazenberg,

Relatieve CO2-emissie

Totale hoeveelheid CO2-emissies (ton) gedeeld door de omzet

J.P. van Eesteren, ERA Contour, Groothuis Wonen, Koopmans Bouwgroep,

• Scope 1- of directe emissies zijn emissies door de eigen organisatie, zoals emissies door eigen gas- en olieverbruik (bijvoorbeeld gasboilers,

Mobilis en MDB. De wijze waarop projecten uitgevoerd in combinatie zijn

warmtekrachtinstallaties en ovens) en emissies door het eigen wagenpark.

meegenomen is daarbij niet eenduidig.

• Scope 2- of indirecte emissies zijn emissies die ontstaan door de opwekking van elektriciteit die de organisatie gebruikt, zoals emissies door centrales die

Duurzaamheid

Totaal aantal uitgevoerde beoor-

deze elektriciteit leveren. De Stichting Klimaatvriendelijk Aanbesteden en

in leveranciers-

delingen van leveranciers en/of

Ondernemen (SKAO; eigenaar van de CO2-prestatieladder) rekent zakelijk

beoordeling

onderaannemers waarbij veiligheid en/of milieuprestaties deel uitmaak-

vliegverkeer en zakelijke kilometers met privéauto’s tot scope 2. • Scope: alle bedrijfsactiviteiten van TBI worden volledig meegenomen in deze rapportage (vestigingen en projecten). Indien een TBI-onderneming in

• Beoordeling: formele beoordeling van geleverde diensten / producten uitgevoerd door de inkooporganisatie van de TBI-onderneming (vaak uitgevoerd na afloop van een project). • Veiligheidsprestaties: geleverde prestaties / activiteiten ten dienste van

ten, gedeeld door het totaal aantal

de veiligheid in brede zin (zoals: aantal incidenten/ arbeidsongevallen,

uitgevoerde beoordelingen

organisatie van / aanwezigheid bij toolboxes (inclusief veiligheidsinstructies), aandacht voor werkomstandigheden (arbo), etc.).

combinatie werkt, worden de activiteiten proportioneel (naar aandeel van

• Milieuprestaties: geleverde prestaties / activiteiten ten dienste van het milieu

de TBI-onderneming zoals geregistreerd in de financiele administratie)

in brede zin (zoals: omgang met afval, medewerking aan milieuverantwoord

meegenomen. Indien als onderaannemer gewerkt wordt, wordt

gebruik van (bouw)materialen, etc.).

energieverbruik alleen meegenomen indien dit wordt doorberekend aan

• Scope: alle uitgevoerde beoordelingen van leveranciers en/of onder-

de TBI-onderneming.

aannemers door de TBI-ondernemingen. Opbouw

Gemiddelde CO2-emissie (norm-

leasewagenpark

opgave) per voertuig per kilometer

Lease (voertuigen van Koopmans Bouwgroep en Synchroon zijn daarin niet

naar emissie

(g CO2/km)

inbegrepen).

• Scope: alle voertuigen vallend binnen het TBI-raamcontract met Athlon Car

Medewerkersbetrokkenheid Personeelsverloop

Totaal aantal medewerkers

op eigen verzoek

(hoofden) dat op eigen verzoek uit dienst treedt, gedeeld door het totaal aantal medewerkers (hoofden) vermenigvuldigd met 100

Functionerings- /

Totaal aantal functionerings- of

beoordelings-

beoordelingsgesprekken (waarbij

gesprek

geldt: maximaal 1 per medewerker per jaar) gedeeld door het gemiddeld aantal medewerkers

• Aantal medewerkers aan het begin van het jaar opgeteld met het aantal medewerkers aan het eind van het jaar gedeeld door twee (exclusief uitzendkrachten en stagiair(e)s). • Scope: alle medewerkers in dienst van TBI: cao/direct en UTA/indirect personeel.

• Betreft een gesprek over prestaties en/of persoonlijke ontwikkeling tussen een medewerker en zijn/haar leidinggevende. Dit kan eveneens worden besproken tijdens een regulier beoordelingsgesprek. • Gemiddeld aantal medewerkers: aantal medewerkers (in hoofden) in dienst van de TBI-onderneming aan het begin van het jaar opgeteld met het aantal medewerkers aan het eind van het jaar gedeeld door twee (exclusief uitzendkrachten en stagiair(e)s). • Scope: alle medewerkers in dienst van TBI: cao/direct en UTA/indirect personeel (inleners uitgesloten).

52



7%,092-9LQGG

7%,092-9LQGG

53

>

Bijlage 4 – DMA


KPI


Definities en scope

Materiële aspecten

Integriteit Meldingen over de

Som van het aantal meldingen

TBI Gedragscode

gedaan bij de betreffende Compliance Officer

Beheersingsprocessen

Evaluatieprocessen

Economische prestaties In het financiële jaarverslag van TBI wordt uitgebreid

Beoordeling door interne controle, externe accountants-

gerapporteerd over de sturing op financiële waarde.

controle, jaarverslaglegging en rapportage aan Raad van Commissarissen en Raad van Accreditatie.

• Officieel bericht over een gebeurtenis waarbij potentieel sprake zou kunnen zijn van het overtreden van de gedragscode. Voor TBI-ondernemingen is energiereductie een

Doelstellingen en actieplannen worden geëvalueerd door

gedragscode en/of wettelijke regelingen met betrekking tot de gedragscode

standaardonderdeel van hun Actieplan Duurzaam

de CR-directie. Jaarlijkse toetsing van footprint en

worden nageleefd.

Ondernemen. Daarbij hebben ze door hun positie

voortgang door certificerende instantie op basis van

Energie

• Een onafhankelijke (interne) al dan niet toezichthouder die toetst of de

• Scope: meldingen die betrekking hebben op medewerkers van TBI: cao/direct en UTA/indirect (inleners uitgesloten).

op de CO2-prestatieladder (zie bijlage 1) ook inspan-

CO2-prestatieladder.

ningsverplichtingen.

Het leasecontract wordt beheerd door een stuurgroep.

Als concernt stuurt TBI via het leasecontract op goede Overtredingen

Som van het aantal geconstateerde

• Geconstateerde overtreding: het niet naleven van één of meer regels

van de TBI Gedrags-

overtredingen van de TBI Gedrags-

uit de gedragscode, vastgesteld door een TBI Compliance Officer.

code

code

energieprestaties van voertuigen (KPI).

• Scope: overtredingen die betrekking hebben op medewerkers van TBI:

Emissies

cao/direct en UTA/indirect (inleners uitgesloten).

Omgevingsbewustzijn

Voor de TBI-ondernemingen is reductie van CO2 een

Doelstellingen en actieplannen worden geëvalueerd door

standaardonderdeel van het Actieplan Duurzaam

de CR-directie. Jaarlijkse toetsing van footprint en

Ondernemen. Daarbij hebben ze door hun positie op

voortgang door certificerende instantie op basis van

de CO2-prestatieladder (zie bijlage 1) ook inspannings-

CO2-prestatieladder.

verplichtingen. Reductie van CO2 is tevens onderdeel

Het leasecontract wordt beheerd door een stuurgroep.

van de prestatieregeling voor directieleden van Bewuste Bouwers-

Totaal aantal projecten aangemeld

projecten

als Bewuste Bouwers

TBI-ondernemingen.

• Bouwprojecten, binnenstedelijk met > 6 maanden doorlooptijd en een omzet > 1.000.000, die zijn aangemeld als Bewuste Bouwer-project

Op concernniveau heeft TBI een raamcontract voor het

bij de gelijknamige stichting.

gebruik van groene stroom door alle ondernemingen en bouwplaatsvoorzieningen. Daarnaast wordt door

• Scope: betreft alleen de projecten uitgevoerd door TBI-bouw-

TBI via het leasecontract gestuurd op de inzet van

ondernemingen.

schone voertuigen.

Afvalstromen

Voor de TBI-ondernemingen is afvalscheiding een vast

Rapportages van afvalverwerkers worden verwerkt in

onderdeel van het Actieplan Duurzaam Ondernemen.

kwartaal- en jaarrapportages voor de Raad van Bestuur

Het raamcontract voor de verwerking van bouwafval

en Raad van Commissarissen van TBI.

wordt beheerd door een kerngroep inkoop bouw en een specifieke gebruikersgroep.

Compliance

TBI-ondernemingen dienen vanzelfsprekend te voldoen

TBI-ondernemingen rapporteren ieder jaar over sancties

aan vigerende weten regelgeving.

en/of boetes als gevolg van het overtreden van weten regelgeving. Milieu- en arbo-gerelateerde overtredingen worden besproken in het kwartaaloverleg van de TBI-KAM-groep.

Supplier environmental TBI-ondernemingen onderhouden op hun eigen manier

TBI-ondernemingen rapporteren jaarlijks over het aantal

assessment

en de wijze waarop zij leveranciers beoordelen.

contacten met hun leveranciers, vaak door de afdeling inkoop. De wijze waarop en methode waarmee leveranciers worden beoordeeld, varieert.

Werkgelegenheid

De TBI-ondernemingen hebben een veiligheidssysteem

TBI-ondernemingen rapporteren ieder kwartaal over hun

volgens de TBI-veiligheidsrichtlijn. Veiligheid is daarbij

veiligheidsprestaties (arbeidsongevallen). De werkgroep

een vast onderdeel van hun Actieplannen Duurzaam

veiligheid werkt aan een bedrijfseigen auditsysteem

Ondernemen. Veiligheidsprestaties vormen een

waarmee TBI-ondernemingen elkaar vanaf 2014 zullen

onderdeel van de prestatieregeling van de directies

gaan auditen.

van TBI-ondernemingen.

54


7%,092-9LQGG


7%,092-9LQGG

55

>

Bijlage 5 – Financiële kerncijfers TBI

Bijlage 4 – DMA

Materiële aspecten

Beheersingsprocessen

Evaluatieprocessen

Opleiding en

TBI-ondernemingen hebben eigen beleid ten aanzien

TBI-ondernemingen dienen ieder jaar te rapporteren over

Geconsolideerde gegevens1

ontwikkeling

van opleiding en ontwikkeling van hun medewerkers.

beoordelings- en/of functioneringsgesprekken.

Mensenrechten

De TBI-ondernemingen hebben een veiligheidssysteem

TBI-ondernemingen rapporteren ieder kwartaal over hun

volgens de TBI-veiligheidsrichtlijn. Veiligheid is daarbij

veiligheidsprestaties (arbeidsongevallen). De werkgroep

een vast onderdeel van hun Actieplannen Duurzaam

veiligheid werkt aan een bedrijfseigen auditsysteem

Ondernemen. Veiligheidsprestaties vormen een

waarmee TBI-ondernemingen elkaar vanaf 2014 zullen

onderdeel van de prestatieregeling van de directies

gaan auditen.

van TBI-ondernemingen.

2013

2012

2011

2010

2009

Bedrijfsopbrengsten Bedrijfsresultaat voor afschrijvingen (‘EBITDA’)2

1.744 32,6

2.122

2.172

2.024

2.137

66,5

59,4

45,3

47,3

Bedrijfsresultaat (‘EBIT’)2 Nettoresultaat

9,6 -13,1

41,6 5,8

33,3 24,2

18,0 -33,6

22,3 15,5

Totale activa Eigen vermogen Rentedragende langlopende schulden

827,3 244,7 26,5

870,3 261,7 25,5

995,0 263,3 2,6

942,6 239,4 2,1

1.059,5 277,5 14,6

Maatschappelijke

TBI-ondernemingen hebben eigen beleid ten aanzien

TBI-ondernemingen rapporteren jaarlijks over de verdeling van middelen.

58,7 149,0

57,7 129,4

52,2 216,1

-40,5

van donaties en sponsoring van maatschappelijke

Nettowerkkapitaal Liquide middelen

-76,7

betrokkenheid

237,4

246,0

TBI-ondernemingen hebben eigen systemen om hun

De wijze waarop TBI-ondernemingen opvolging geven

Ontvangen opdrachten Orderportefeuille

1.613 1.815

1.780 1.916

1.940 2.394

2.140 2.796

2.066 2.573

klanttevredenheid te meten. De wijze waarop ze dat

aan klanttevredenheid varieert. Jaarlijks rapporteren

doen, varieert.

TBI-ondernemingen over het aantal en de wijze waarop

Netto-investeringen in materiële vaste activa

15,1

24,2

24,2

21,0

16,1

klanttevredenheid is gemeten.

Afschrijving materiële vaste activa

22,2

24,0

25,2

26,6

24,5

0,8 9,9

0,9 51,2

0,8 50,2

0,7 50,6

0,5 40,5

Gemiddeld aantal medewerkers (fte)

7.717

8.216

8.498

8.736

8.930

Aantal medewerkers ultimo jaar (fte)

7.351

8.143

8.253

8.742

9.000

0,9

1,0

doelen.

Product responsibility

Afschrijving immateriële vaste activa Cashflow (nettoresultaat + afschrijvingen)

Ratio’s

56


7%,092-9LQGG

Bedrijfsresultaat in % van bedrijfsopbrengsten2 Nettoresultaat in % van • bedrijfsopbrengsten

0,6

2,0

1,5

-0,8

0,3

1,1

-1,7

0,7

• het eigen vermogen

-5,4

2,2

9,2

-14,0

5,6

Solvabiliteit in %

29,7

30,2

26,6

25,4

26,2

Current ratio

1,30

1,33

1,22

1,20

1,23

1

Bedragen in miljoenen euro’s en aangepast voor vergelijkingsdoeleinden.

2

Bedrijfsresultaat uit normale activiteiten (vóór aftrek van reorganisatielasten en bijzondere waardeverminderingen).


7%,092-9LQGG

57

Bijlage 6 – Operationele structuur TBI

Bijlage 7 – Definities en afkortingen

per 31 december 2013 Begrip

Definitie

Arbeidsongeval

Een arbeidsgerelateerd incident (uitgezonderd woon-/werkverkeer) dat heeft geleid tot letsel,

TBI

ziekte of overlijden.

Arbeidsongeval met verzuim (voor IFTBI) Techniek

Bouw

Infra

werkdag afwezig is (en geen vervangend werk heeft uitgevoerd).

Arbeidsongeval zonder verzuim Acto Informatisering

J.P. van Eesteren

Een arbeidsongeval waarbij de betrokken persoon minimaal de gehele daaropvolgende

Een arbeidsongeval waarbij de betrokken persoon zijn werkzaamheden binnen twee uur heeft hervat.

Mobilis

Bedrijfswagens

Transportmiddelen, zoals bestel- en autobusjes, vrachtwagens en alle andere vervoersmiddelen die een ander doel hebben dan alleen personen vervoeren.

Croon Elektrotechniek

ERA Contour

Servicis

Beoordelings- of functioneringsgesprek

Een gesprek over prestaties en/of persoonlijke ontwikkeling tussen een medewerker en zijn/haar leidinggevende. Dit kan eveneens worden besproken tijdens een regulier

Eekels Technology

beoordelingsgesprek.

Timmermans Infratechniek

Groothuis Wonen

Beschikbare werkdagen

Fri-Jado Groep

Frimex Retail Services

Hazenberg Bouw

Aannemingsbedrijf Nico de Bont

Het totaal van het aantal werkdagen dat de medewerkers in 2012 in dienst waren (dus inclusief eventuele afwezigheid door ziekte of verlof). Dit totaal aantal werkdagen wordt

Voorbij Betonsystemen

vervolgens vermenigvuldigd met de deeltijdfactor (fte). Weekenden en publieke feestdagen worden niet meegerekend.

Fri-Jado Super Service

Bouwbedrijf Hazenberg

Voorbij Funderingstechniek

Fri-Jado Europroducts

Korteweg Bouw

Voorbij Prefab Beton

BIM

Building Information Modeling. Manier van ontwerpen en bouwen waarbij het gebouw in een computer als 3D-model wordt opgebouwd.

Boete

Een geldbedrag dat de schuldige partij aan de handhavende instelling dient te betalen (onder andere arbo, milieu, mededinging, productaansprakelijkheid, etc.). N.B. Het niet nakomen van contractuele eisen tussen partijen (resulterend in claims) is hiervan

HEVO Ingenieursbureau Wolter & Dros

uitgesloten. Voorbij Spantechniek

Alfen

BREEAM

Koopmans Bouwgroep

Building Research Establishment Environmental Assessment Method. Beoordelingsmethode om de duurzaamheidsprestaties van gebouwen vast te stellen. Door BREEAM wordt een duurzaamheidslabel aan een gebouw gegeven.

WTH Vloerverwarming

CO2 MDB

Een gas dat onder andere vrijkomt door het verbranden van fossiele brandstoffen (brandstoffen, zoals steenkolen en van aardolie gemaakte producten). CO2 is het gas dat voor een groot deel een bijdrage levert aan het broeikaseffect.

Compliance Officer (CO)

Synchroon

Een onafhankelijke (interne) al dan niet toezichthouder die toetst of de gedragscode en/of wettelijke regelingen met betrekking tot de gedragscode worden nageleefd. Deze persoon heeft een signalerende en corrigerende functie. Meldingen over de gedragscode binnen TBI-ondernemingen worden bij de CO per onderneming gedaan. Bij TBI Holdings is de externe toezichthouder het Hoofd Juridische Zaken.

Dienstverbanden

58



7%,092-9LQGG

Vaste of tijdelijke arbeidsovereenkomst met een TBI-onderneming.

7%,092-9LQGG

59

>


Begrip

Definitie

Begrip

Definitie

Duurzaam hout

Gecertificeerd hout dat valt binnen het kader van het Bouw en Hout Convenant (van FSC).

Niet-monetaire sanctie

Alle maatregelen, zoals juridische straffen en disciplinaire straffen (niet zijnde het betalen van

Daarin is de definitie van gecertificeerd duurzaam hout die van TPAC (TPAS), FSC-gecertifi-

een geldbedrag), waarmee negatief wordt gereageerd op een overtreding van een onder-

ceerd, PEFC-gecertificeerd en hout met een MTCS-keurmerk.

neming op geldende weten regelgeving (onder andere arbo, milieu, mededinging, productaansprakelijkheid, etc.)

Elektriciteitsverbruik

Betreft de hoeveelheid elektriciteit uitgedrukt in kWh die in een bepaalde periode verbruikt is. Deze elektriciteit wordt geheel of gedeeltelijk geleverd door een energieleverancier.

Onderaannemer

De elektriciteit kan ook (gedeeltelijk) zelf worden opgewekt.

Ernstig arbeidsongeval

ook verantwoordelijk draagt.

Hieronder vallen alle arbeidsongevallen waarvoor een meldingsplicht geldt aan de inspectie-

Opleiding bedrijfs- en/of

Een opleiding die noodzakelijk is om de bedrijfsactiviteit en/of functie op korte termijn te

dienst SZW (voorheen Arbeidsinspectie). Het betreft een arbeidsongeval dat heeft geleid tot

functievoorwaardelijk

kunnen blijven uitvoeren (hieronder vallen bijvoorbeeld vakopleidingen, veiligheidstrainingen,

de dood, ziekenhuisopname, blijvend letsel of blijvende gezondheidsschade.

Ervaringsleerplaatsen

Organisatie die een dienst of product levert aan de betreffende TBI-onderneming en daarvoor

etc.).

Een ingevulde (tijdelijke) arbeidsplaats vallend onder de directe verantwoordelijkheid van de

Opleiding persoonlijke ontwikkeling

Een opleiding die toekomstgericht is en niet direct gebonden is aan de huidige functie van de

betreffende TBI-onderneming, met als expliciet doel om de betreffende persoon zich te laten

betreffende medewerker (hieronder vallen bijvoorbeeld coaching en managementdevelop-

ontwikkelen. Denk hierbij aan stagiair(e)s, leerlingen, leerbanen, BBL, BPV, bouwplaats-

mentprogramma’s aan TBI acdmy).

leerlingen, etc. Overtreding Gemiddeld aantal medewerkers

Aantal medewerkers aan het begin van het jaar opgeteld met het aantal medewerkers aan

gedurende kalenderjaar

het eind van het jaar gedeeld door twee. Dit is exclusief uitzendkrachten en stagiair(e)s.

Gewerkte uren

Het totaal aantal gewerkte uren van TBI-medewerkers (cao en UTA) en inleners. Uren worden

Het niet naleven van één of meer regels uit de gedragscode, vastgesteld door een TBI Compliance Officer.

Parttime (deeltijd)

De schriftelijk overeengekomen werkzaamheden voor minder dan de normale arbeidsduur conform cao of bedrijfsreglement.

berekend op basis van werkelijke uren. Indien niet inzichtelijk wordt het aantal gewerkte uren per medewerker (voltijdse eenheden fte) gesteld op 1.600 uren.

Personeelsverloop

Het percentage medewerkers dat de onderneming gedurende een jaar verlaat.

GJ

Staat voor GigaJoule en is een eenheid waarin energie kan worden uitgedrukt.

Sancties

Alle maatregelen, zoals juridische straffen en disciplinaire straffen, waarmee negatief wordt

Inleners

Werknemers en zelfstandigen die geen dienstverband hebben bij TBI maar wel rechtstreeks

gereageerd op een overtreding van de TBI Gedragscode.

Scope 1-emissies (directe emissies)

worden aangestuurd door de TBI-leidinggevenden.

Scope 1- of directe emissies zijn emissies door de eigen organisatie, zoals emissies door eigen gas- en olieverbruik (bijvoorbeeld gasboilers, warmtekrachtinstallaties en ovens) en emissies

Instroom

door het eigen wagenpark.

Aantal nieuwe medewerkers (hoofden) met contracten van bepaalde of onbepaalde tijd (exclusief stagiair(e)s). Scope 2-emissies (indirecte emissies)

Scope 2- of indirecte emissies zijn emissies die ontstaan door de opwekking van elektriciteit

Kritische Prestatie Indicator: de parameter waarmee de status van het thema op kwantitatieve

die de organisatie gebruikt, zoals emissies door centrales die deze elektriciteit leveren.

wijze kan worden uitgedrukt. Gebruikt om de voortgang ten opzichte van de target te meten.

De Stichting Klimaatvriendelijk Aanbesteden en Ondernemen (SKAO, eigenaar van de

Leasewagenpark

Alle leaseauto’s van TBI-ondernemingen die ondergebracht zijn bij Athlon Car Lease.

tot scope 2.

Leverancier

Organisatie die een product of dienst levert aan de betreffende TBI-onderneming.

Melding

Officieel bericht over een gebeurtenis waarbij potentieel sprake zou kunnen zijn van het

KPI

CO2-prestatieladder) rekent zakelijk vliegverkeer en zakelijke kilometers met privéauto’s

Scope 3-emissies (overige indirecte emissies) Scope 3- of overige indirecte emissies zijn een gevolg van de activiteiten van de onderneming (de organisatie) maar komen voort uit bronnen die geen eigendom van de onderneming zijn noch worden beheerd door de onderneming.

overtreden van de gedragscode. Social return Milieuprestaties

Tijdelijke arbeidsplaatsen direct vallend onder verantwoordelijkheid van de TBI-onderneming

Prestaties van de onderneming ten dienste van het milieu in de brede zin.

ingevuld door mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. Vaak volgend uit eisen van de

Te denken valt aan omgang met afval, medewerking aan milieuverantwoord gebruik van

betreffende gemeente (bijvoorbeeld een verkeersregelaar).

(bouw)materialen, etc.

60


7%,092-9LQGG


7%,092-9LQGG

61

>

Bijlage 8 – GRI-index


Begrip

Definitie

GRI-indicator

Beschrijving

Paginanummer

Opmerking

Strategie en analyse Sponsoring

Bestaat uit activiteiten waarbij de partij die optreedt als sponsor geld levert aan de gespon-

G4-1

sorde partij; die levert een tegenprestatie, gewoonlijk in de vorm van communicatiemogelijk-

TBI Gedragscode

Toegepast hout

Voorwoord van de

van de organisatie

bestuursvoorzitter, p. 4

Kern van de impact, risico’s en kansen

Over TBI (H1), p. 7

heden voor de sponsor, om imago en naamsbekendheid van de sponsor te verbeteren.

G4-2

Schriftelijk stuk van TBI waarin regels en richtlijnen worden gegeven ter voorkoming van

Organisatie profiel

conflicten tussen het zakelijk belang en de privébelangen van betrokkenen, misbruik van

G4-3

Naam van de organisatie

vertrouwelijke informatie en die richting geeft aan gedragsnormen binnen TBI.

G4-4

Voornaamste merken, producten en/of diensten

Over TBI (H1), p. 7

G4-5

Locatie van het hoofdkantoor van de organisatie

Colofon, binnenzijde

G4-6

Het aantal landen waar de organisatie actief is en namen

TBI heeft vestigingen /deelnemin-

van landen met ofwel grootschalige activiteiten, ofwel met

gen in negen landen, waarbij

Een onafhankelijke (interne) al dan niet toezichthouder die toetst of de TBI Gedragscode

specifieke relevantie voor de duurzaamheidskwesties die in

> 95% van de omzet wordt

en/of wettelijke regelingen met betrekking tot de TBI Gedragscode worden nageleefd.

het verslag aan de orde komen

gehaald uit Nederland.

Over dit verslag, p. 2

omslag

Som van alle ingekochte houtproducten die ten minste 50% houtvezels bevatten (inclusief hulphout).

Toezichthouder

Een verklaring van de hoogste beslissingsbevoegde

Middels dit verslag wordt alleen Uitstroom

over de activiteiten in Nederland

Aantal medewerkers (hoofden) waarmee de contracttermijn is verlopen (inclusief pensioen) of

gerapporteerd

het contract is ontbonden.

Veiligheidsprestaties

Prestaties van de onderneming ten dienste van de veiligheid in de brede zin. Aantal inciden-

G4-7

Eigendomsstructuur en de rechtsvorm

Over TBI (H1), p. 7

G4-8

Afzetmarkten (geografische verdeling, segmenten

Over TBI (H1), p. 7

die worden bediend en soorten klanten/begunstigden)

ten / arbeidsongevallen, organisatie van / aanwezigheid bij toolboxes (inclusief veiligheidsinstructies), aandacht voor werkomstandigheden (arbo), etc.

G4-9

Omvang van de verslaggevende organisatie

Over TBI (H1), p. 7

G4-10

Totale personeelsbestand naar type werk, arbeids-

Opleiding en ontwikkeling Per regio is niet van toepassing

overeenkomst en regio

(H4), p. 35

voor TBI, gezien het feit dat TBI

Werkbare uren

Dit zijn de uren die vallen binnen de achturige werkdag.

Ziekteverzuimdagen

Alle werkdagen (exclusief weekenden en feestdagen) die verzuimd zijn, vermenigvuldigd met

is en derhalve alleen over de

de deeltijdfactor (fte). Hierbij wordt zwangerschapsen bevallingsverlof niet meegenomen.

Nederlandse activiteiten rappor-

voornamelijk in Nederland actief

teert

Ziekte door zwangerschap en ongevallen wordt wel meegenomen. G4-11

Aandeel werknemers vallend onder collectieve arbeids-

Veiligheid en gezondheid

voorwaarden

(H3), p. 35

G4-12

Beschrijving van de waardeketen

Over TBI (H1), p. 8

G4-13

Significante veranderingen tijdens de verslagperiode wat

TBI Jaarverslag 2013:

betreft omvang, structuur of eigendom

Verslag van de Raad van Bestuur, p. 18 – 19

G4-14

Beschrijving van het toepassen van het voorzorgsbeginsel

Duurzaam ondernemerschap, p. 12

G4-15

G4-16

62


de organisatie zich heeft verbonden

(H5), p. 41

Lidmaatschappen waarin de organisatie bestuurlijke zeg-


genschap heeft of waarin de organisatie anderszins boven-

(H5), p. 43

gemiddeld actief participeert (o.a. aanvullende sponsoring/

Maatschappelijke betrok-

financiering)

kenheid, p. 39



7%,092-9LQGG

Externe richtlijnen, organisaties of initiatieven waarmee

7%,092-9LQGG

63

>


GRI-indicator

Beschrijving

Paginanummer

Opmerking

GRI-indicator

Materialiteit en afbakening G4-17

Operationele structuur van de organisatie, met inbegrip van

Beschrijving

Bijlage 6

G4-56

divisies, werkmaatschappijen, dochterondernemingen en

Beschrijving kernwaarden, ondernemingsprincipes

Over TBI (H1), p. 7

en gedragscode

Vijf principes p. 14

samenwerkingsverbanden Proces voor het bepalen van de inhoud van het verslag


G4-19

Materialiteitsanalyse

Materialiteitsanalyse (H2),

Economische resultaten (EC)

p. 14

G4-DMA

Specifieke materialiteitsbepaling binnen de organisatie


(inclusief eventuele beperkingen voor de reikwijdte of

p. 14

G4-EC1

Specifieke materialiteitsbepaling buiten de organisatie


G4-EC3

(inclusief eventuele beperkingen voor de reikwijdte of

p. 14

TBI Jaarverslag 2013 en bijlage 4

afbakening) G4-21

Opmerking

Integriteit p. 56

G4-18

G4-20

Paginanummer

Ethiek en integriteit

Directe economische waarden die zijn gegenereerd

Economische waarde (H4), Het TBI Jaarverslag 2013 bevat

en gedistribueerd

p. 38

Dekking van de verplichtingen in verband met het

TBI Jaarverslag p. 67

de jaarrekening

vastgestelde uitkeringenplan van de organisatie

afbakening) G4-22

G4-23

Uitleg over de gevolgen van eventuele herformuleringen

Daar waar nodig opgenomen

Emissies (EN)

of herberekeningen van eerder verstrekte informatie

in de tabellen

G4-DMA

Significante veranderingen ten opzichte van vorige verslag-


Operationeel kader (H2)

Cijfers van HVL zijn meegenomen

periodes ten aanzien van reikwijdte of afbakening die voor

onder Croon Electrotechniek.

het verslag zijn toegepast

Groothuis Wonen en Timmer-

en bijlage 4 G4-EN3

Direct en indirect energieverbruik binnen de organisatie

Energie en CO2 (H3), p. 24

mans zijn nieuwe entiteiten in

G4-EN5

Intensiteit van energiegebruik


2013

G4-EN6

Reductie van energiegebruik verklaard (per energiedrager/


(scope 1 en 2)

-bron)


G4-EN7

Reductie van energiegebruik van gerealiseerde werken /


projecten of geleverde diensten

G4-24

Lijst van groepen belanghebbenden die de organisatie


heeft betrokken

(H5), p. 40

G4-EN15

Directe emissie van broeikasgassen (scope 1)


G4-25

Basis voor inventarisatie en selectie van belanghebbenden


G4-EN16

Indirecte emissie van broeikasgassen (scope 2)


die moeten worden betrokken

(H5), p. 40

G4-EN18

Intensiteit van broeikasgasemissies


G4-26

Beschrijving van manier van stakeholdermanagement


G4-EN19

Reductie van broeikasgassen verklaard


G4-27

Onderwerpen geagendeerd door stakeholdermanagement

(H5), p. 40 Stakeholdermanagement

Afvalstromen (EN)

(H5), p. 40

G4-DMA

Operationeel kader (H2) en bijlage 4

Profiel rapport

G4-EN23

G4-28

Verslagperiode (bijvoorbeeld fiscaal jaar of kalenderjaar)

G4-29

Datum van het recentste verslag (indien van toepassing)


G4-30

Verslaggevingscyclus


G4-31

Contactpunt voor vragen over het verslag of de inhoud


Totaalgewicht afval naar type en verwijderingsmethode

waarop de verstrekte informatie betrekking heeft

G4-EN25

Hoeveelheid gevaarlijk afval

Compliance (EN) Operationeel kader (H2)

G4-DMA

GRI Content Index

Bijlage 8 (GRI-index)

G4-33

Informatie met betrekking tot assurance van het verslag

Bijlage 9 (Assurance-

Duurzame keten (H3), p. 25

ervan G4-32

Duurzame keten (H3), p. 25


en bijlage 4 G4-EN29

rapport)

Monetaire waarde van boetes en aantal niet-monetaire

Omgevingsbewustzijn

sancties als gevolg van milieu-incidenten

en regelgeving (H4), p. 37

Organisatiestructuur G4-34

De bestuursstructuur van de organisatie (beschrijving van

TBI Jaarverslag 2013:

beslissingsbevoegdheden)

Corporate Governance, p. 39 – 42

64


7%,092-9LQGG


7%,092-9LQGG

65

>


GRI-indicator

Beschrijving

Paginanummer

GRI-indicator

Opmerking


G4-DMA

Beschrijving

en bijlage 4 Totaal aantal gevallen van discriminatie en de getroffen

G4-EN32

Aandeel leveranciers beoordeeld op milieuaspecten /

Duurzame keten (H3),

prestaties

p.26

G4-LA1

Totaalaantal en snelheid van personeelsverloop


Per regio is niet van toepassing

per leeftijdsgroep, geslacht en regio

(H4), p. 35


Maatschappelijke betrokkenheid (SO)


G4-DMA

G4-HR3

Integriteit (H4), p. 33

maatregelen



en bijlage 4


G4-SO4

teert

G4-LA6

Rechten van medewerkers in vaste dienst in vergelijking


tot inleners en parttimemedewerkers

(H4), p. 35

Letsel, beroepsziekte, uitvaldagen en verzuimcijfers en

Veiligheid en gezondheid

Per regio is niet van toepassing

het aantal werkgerelateerde sterfgevallen per regio

(H3), p. 19


Percentage van het personeel dat training in anticorruptie-


beleid en procedures van de organisatie heeft gevolgd

G4-LA15

Medewerkers van TBI zijn gebonden aan de TBI Gedragscode, hierin zitten onder andere bepalingen met betrekking tot corruptie en marktverstoring

G4-SO5

Aantal gevallen van corruptie en genomen maatregelen


Corruptie en marktverstoring


vallen in de categorie overige


overtredingen zoals valsheid


in geschrifte en belangen-

teert G4-LA8

Opmerking


G4-DMA

en bijlage 4

G4-LA2

Paginanummer

Mensenrechten (HR)

Supplier Environmental Assessment (EN)

verstrengeling

Gezondheid en veiligheidsaspecten vastgelegd in


(collectieve) arbeidsovereenkomsten

(H4), p. 35

vallen in de categorie overige

Aandeel leveranciers / onderaannemers beoordeeld

Duurzame keten (H3),

overtredingen zoals valsheid

op veiligheidsaspecten / -prestaties

p. 26

in geschrifte en belangen-

G4-SO7

Aantal gevallen van marktverstoring


Corruptie en marktverstoring

verstrengeling

Opleiding en ontwikkeling (LA) G4-DMA

G4-LA9

Monetaire waarde van significante boetes en totaal aantal

Omgevingsbewustzijn


niet-monetaire sancties wegens het niet naleven van wet-

(H4), p. 37

en bijlage 4

en regelgeving

G4-SO8

Gemiddeld aantal uren dat een werknemer per jaar


De opleidingsuren zijn niet

besteedt aan opleidingen, onderverdeeld naar werk-

(H4), p. 34

onderverdeeld naar werknemers-

G4-LA10

*

De scope van de assurance is inclusief GRI-tabel.

categorie

nemerscategorie Programma’s voor competentiemanagement en levenslang


Cijfers worden niet gespecificeerd

leren die de blijvende inzetbaarheid van medewerkers

(H4), p. 34

naar geslacht

garanderen en hen helpen bij het afronden van hun loopbaan G4-LA11

66

Percentage medewerkers dat regelmatig wordt ingelicht


omtrent prestatie en loopbaanontwikkeling naar geslacht

(H4), p. 34


7%,092-9LQGG


7%,092-9LQGG

67

Bijlage 9 – Assurance-rapport van de onafhankelijke accountant

Colofon

Aan: De directie van TBI Holdings B.V.

Verantwoordelijkheid van de accountant

Redactie en productie TBI Holdings B.V., Rotterdam

Opdracht Wij hebben een assurance-opdracht tot het verstrekken

Onze verantwoordelijkheid is het geven van een conclusie over het Verslag op basis van de verkregen assurance-informatie. Wij hebben onze werkzaamheden

van beperkte mate van zekerheid uitgevoerd met betrekking tot het Duurzaamheidsverslag 2013 (hierna:

met betrekking tot informatie in het Verslag verricht in overeenstemming met Nederlands Recht, waaronder

Concept en realisatie C&F Report, Amsterdam

het Verslag) van TBI Holdings B.V. te Rotterdam (hierna:

Standaard 3410N ‘Assurance-opdrachten inzake maat-

TBI). Het Verslag omvat een weergave van het beleid van TBI ten aanzien van maatschappelijk verantwoord ondernemen en de bedrijfsvoering, de gebeurtenissen en de prestaties op dat gebied gedurende 2013.

schappelijke verslagen’. Dit vereist dat wij voldoen aan de voor ons geldende ethische voorschriften en ons onderzoek zodanig plannen en uitvoeren dat een beperkte mate van zekerheid wordt verkregen dat het

C&F Report, Amsterdam

Druk en afwerking Media Krachtcentrale Fotografie Hoofdstuk 1: Bouwfotografie.nl

Verslag geen afwijkingen van materieel belang bevat.

Hoofdstuk 2: Mark Neelemans Fotografie

In het Verslag is toekomstgerichte informatie opgenomen in de vorm van ambities, strategie, plannen,

De werkzaamheden die worden verricht bij het verkrij-

verwachtingen en ramingen. Inherent aan deze informatie is dat realisatie onzeker is. Wij geven geen zekerheid bij de veronderstellingen en de haalbaarheid van

gen van een beperkte mate van zekerheid zijn gericht op het vaststellen van de plausibiliteit van informatie en zijn geringer in diepgang dan die bij een assurance-opdracht

toekomstgerichte informatie in het Verslag. De verwijzingen in het Verslag (naar www.tbi.nl,

gericht op het verkrijgen van een redelijke mate van zekerheid. De in dit kader uitgevoerde werkzaamheden bestonden in hoofdzaak uit het inwinnen van inlich-

externe websites en overige documenten) maken geen

tingen bij functionarissen van de vennootschap en

deel uit van onze assurance-opdracht. Daarnaast maken de in het Verslag opgenomen vergelijkende cijfers evenmin deel uit van deze assurance-opdracht.

het uitvoeren van cijferanalyses met betrekking tot de financiële en niet-financiële gegevens.

Verantwoordelijkheid van de directie De directie van TBI is verantwoordelijk voor het opstellen

Wij zijn van mening dat de door ons verkregen assurance-informatie voldoende en geschikt is om een onderbouwing voor onze conclusie te bieden.

van het Verslag in overeenstemming met Sustainability Reporting Guidelines (G4) van Global Reporting Initiative (GRI), inclusief het identificeren van stakeholders en het

Conclusie Op grond van onze werkzaamheden is ons niets geble-

bepalen van materiële onderwerpen. De door de directie gemaakte keuzes ten aanzien van de reikwijdte van het Verslag en het verslaggevingsbeleid zijn uiteengezet in

ken op basis waarvan wij zouden moeten concluderen dat de informatie in het Verslag niet in alle van materieel belang zijnde aspecten het beleid van TBI ten aanzien

het hoofdstuk ‘Over dit verslag’. De directie is tevens verantwoordelijk voor een zodanige

van maatschappelijk verantwoord ondernemen en de bedrijfsvoering, de gebeurtenissen en de prestaties op dat gebied in 2013 weergeeft in overeenstemming met

interne beheersing als het noodzakelijk acht om het

Sustainability Reporting Guidelines (G4) van Global

opstellen van het Verslag mogelijk te maken zonder afwijkingen van materieel belang als gevolg van fraude of fouten.

Reporting Initiative.

Hoofdstuk 3: Peter-Arno Broer, Frank Schonk, Croon Elektrotechniek Hoofdstuk 4: Bouwfotografie.nl Hoofdstuk 5: Rikkert Harink Fotografie, Almelo Hoofdstuk 6: Kees Stuip TBI Holdings B.V. Postbus 23134 3001 KC Rotterdam Wilhelminaplein 37 3072 DE Rotterdam T 010 – 290 85 00 F 010 – 486 57 88 [email protected] www.tbi.nl Copyright TBI Holdings B.V., Rotterdam Maart 2014 In dit duurzaamheidsverslag wordt op enkele plaatsen verwezen naar het TBI Jaarverslag 2013, dat u kunt raadplegen via www.tbi.nl.

Rotterdam, 28 maart 2014 Ernst & Young Accountants LLP w.g. H. Hollander RA

68

www.tbi.nl/duurzaam


7%,092&RYHULQGG 7%,092-9LQGG

MAAK DE TOEKOMST

TBI is een groep van ondernemingen die onze leefomgeving op een duurzame manier vernieuwt, inricht en onderhoudt. De groep kenmerkt zich als een wendbare netwerkorganisatie. De TBI-ondernemingen beschikken over hoogwaardige, specialistische expertise op het gebied van Techniek, Bouw en Infra.

MAAK DE TOEKOMST

7%,092&RYHULQGG

Klikken voor een volgende pagina. Om terug te gaan klikken + shift

Recommend Documents