KLEINE LEKKEN, GROTE GEVOLGEN De jongeren sluiten een deal met de school: als zij het waterverbruik van de school kunnen verminderen, mogen ze een watervriendelijk initiatief opzetten. Door hun eigen waterverbruik te berekenen, door op onderzoek te gaan in het schoolgebouw en door nuttige tips te verzamelen, gaan ze na op welke manier er water kan worden bespaard. Ze stellen een concreet waterbesparingsplan op voor de school en gaan over tot actie: kleine technische ingrepen worden uitgevoerd en een sensibiliseringscampagne wordt opgezet.
Actie! Inhoud
De jongeren gaan op onderzoek in het schoolgebouw: ze inventariseren alle waterpunten, gaan na wat de knelpunten zijn en sporen mogelijke lekken op. Als alle informatie is verzameld, denken ze na op welke manier er water kan worden bespaard. Niet alleen technische ingrepen worden uitgevoerd, maar er wordt ook een sensibiliseringscampagne opgezet. Het project en de effecten op langere termijn worden met de groep geëvalueerd.
Doelgroep
3de graad BSO Deeltijds Onderwijs
Vakgebied
Project Algemene Vakken
Materialen
werkbladen, plattegrond van de school, eventueel fototoestel, bijlage en informatiemateriaal rond waterbesparing
Doelen
Functionele taalvaardigheid ₪ uit mondelinge en schriftelijke informatie de essentie kunnen halen (ET1) ₪ eenvoudige informatie schriftelijk kunnen formuleren (ET5)
Functionele informatieverwerking en -verwerving ₪ relevante informatie in concrete situaties kunnen vinden, selecteren en gebruiken (ET11)
Organisatiebekwaamheid ₪ opdrachten zelfstandig kunnen plannen, organiseren, uitvoeren, evalueren en indien nodig bijsturen (ET15) ₪ bij groepsopdrachten in teamverband instructies kunnen uitvoeren, reflecteren en bijsturen (ET16)
www.cteno.be/sterke_schakels ₪ ₪ ₪ ₪ ₪ ₪
STERKE SCHAKELS
1
Lesschema
Lesschema fase
werkvorm
activiteit
materiaal
1
per twee of drie
jongeren zoeken naar knelpunten i.v.m. waterverbruik in het schoolgebouw
werkblad 1-3 plattegrond van de school (fototoestel per groepje)
2
per twee of drie
jongeren zoeken oplossingen voor de knelpunten op school
klassikaal
jongeren bespreken de voorstellen
werkblad 3 infomateriaal rond waterbesparing bijlage computer + internet
3
klassikaal/ in groepjes/ individueel
jongeren voeren een aantal technische maatregelen uit en werken een sensibiliseringsactie verder uit
4
klassikaal
jongeren evalueren het project
Kleine lekken, grote gevolgen
benodigdheden afhankelijk van gekozen acties
2
Lesbeschrijving
Lesbeschrijving ₪ Fase 1 Leg de jongeren uit dat ze op zoek gaan naar manieren om water te besparen op en met de hele school. Zeg hen dat ze eerst op onderzoek zullen uitgaan om de waterpunten van de school van naderbij te bekijken en zet de jongeren per twee of drie (in heterogene groepen). Vooraleer de jongeren op pad gaan, laat je ze in hun groepje overleggen waarop ze zullen letten als ze op onderzoek gaan. Werkblad 1 kan helpen om vooraf enkele relevante vragen of aandachtspunten te noteren. ■ Zijn er lekkende kranen? Hoeveel? Tel hoeveel druppels per minuut lekken. ■ Lopen de toiletten goed door of blijven ze lopen? Hoeveel toiletten blijven lopen? Hebben de toiletten spaarknoppen of niet? ■ Wordt er op school afgewassen? Hoe gebeurt dat? Is er een vaatwasmachine? Wat voor label heeft de machine? Welk afwasmiddel wordt gebruikt? ■ Aan het onderhoudspersoneel vragen: gebruiken zij regenwater of kraantjeswater? Hoeveel emmers per dag? Geef elke groep een plattegrond van de school. Verdeel de verschillende plaatsen op school waar water verbruikt wordt onder de groepjes. Geef elk groepje de opdracht om voor de toegewezen plaats(en) alle waterpunten (toiletten, kranen, waterfonteintjes, douches, …) aan te duiden op de plattegrond. Hierbij maken ze gebruik van de symbolen op werkblad 2. Tegelijkertijd moeten ze ook de gebreken of knelpunten van de waterpunten oplijsten. Geef per groep hiervoor werkblad 3 mee. Vraag elk groepje om een verslaggever en een tekenaar aan te duiden. De verslaggever noteert de knelpunten op werkblad 3 en geeft achteraf het mondelinge verslag aan de klas. De tekenaar tekent de waterpunten op de plattegrond van de school. Indien mogelijk kan je ook een fotograaf aanduiden die foto’s neemt van de problemen die de jongeren op hun onderzoek tegenkomen. Voorzie een fototoestel voor elk groepje. Opmerking: Je kan er ook voor zorgen dat elke ruimte door twee groepjes wordt bezocht zodat de resultaten naast elkaar kunnen worden gelegd. Als er onenigheid is, kan je achteraf met de hele klas gaan kijken. ₪ Fase 2 Laat de jongeren in hun groepje zoeken naar oplossingen voor de knelpunten die ze zijn tegengekomen. Bedoeling is dat de jongeren concrete voorstellen doen en dat de verslaggever die bij op werkblad 3 noteert. Welke maatregelen zijn er mogelijk bij het onderhoudspersoneel? In de keuken? In de toiletten? Wat kunnen we doen met de lekkende kranen? Hoe kunnen we ervoor zorgen dat er minder water wordt verspild aan de lavabo’s? Wat kost een regenton, een drinkfonteintje? … Voorzie een tafel met allerlei bronnen waar de jongeren bijkomende informatie kunnen opzoeken: brochures, tijdschriften, internet, CD-roms, boeken (zie bijlage). Vraag de jongeren om niet alleen technische oplossingen voor te stellen, maar om ook na te denken op welke manier ze het gedrag van de andere jongeren en leerkrachten op school kunnen wijzigen met betrekking tot de knelpunten die ze gezien hebben. Technische maatregelen hebben enkel zin als ze samengaan met het passende gedrag. Hoe kunnen ze de spaartips overbrengen naar de andere jongeren en leerkrachten op school?
Kleine lekken, grote gevolgen
3
Lesbeschrijving
Hierbij nog enkele ideeën voor een sensibiliseringscampagne indien de jongeren zelf onvoldoende ideeën aanreiken: ■ spaartips schrijven voor de schoolkrant ■ tips voor waterbesparing op de website van de school zetten ■ affiches, posters, slogans, cartoons, tekeningen maken en ophangen op verschillende plaatsen in het schoolgebouw ■ een waterlied/ -rap maken ■ een stellingenspel of discussie rond water organiseren in de andere klassen ■ een water- of lekkenverantwoordelijke aanstellen die regelmatig controleert op lekken en aan wie iedereen lekken mag melden en dit bekend maken aan iedereen op school ■ een ludieke actie op school organiseren: bv. een ‘hemelwater-carwash’, een waterdegustatie, ... Leg alle informatie bij elkaar. De verslaggever van elk groepje stelt de knelpunten en de concrete voorstellen voor aan de klasgroep. Ga ook na waar er al bespaard wordt en op welke manier dat gebeurt. Vraag de andere jongeren wat ze van de voorstellen vinden en waarom. Maak praktische afspraken omtrent de acties die op school kunnen gebeuren. Maak daarbij een onderscheid tussen de gedragstips en de technische maatregelen. Spreek af: wat kunnen we zelf doen? Waarvoor moeten we de hulp inroepen van andere jongeren of leerkrachten? Wat moeten we uitbesteden? Welk materiaal moet worden gekocht? Stel een gezamenlijk ‘besparingsplan’ op voor de school en leg de concrete voorstellen voor aan de directie en/ of leerlingenraad. Samenwerking met BGV ■ Vraag de medewerking van de leerkracht BGV en de jongeren van de opleiding bouw - sanitair om uitleg te komen geven over bepaalde technische oplossingen, om advies te geven over het al dan niet vervangen van bepaalde onderdelen, om de kostprijs van een nieuwe kraan of spaarknop te geven of om jullie te demonstreren hoe bepaalde herstellingswerken moeten uitgevoerd worden. ■ Je kan met de leerkracht BGV afspreken om rond hetzelfde thema te werken. In de lessen sanitair kan bijvoorbeeld aan bod komen hoe een lekkende kraan wordt hersteld of hoe een toilet kan worden omgebouwd tot een watervriendelijk toilet. De jongeren kunnen als neerslag van deze praktijkles een ‘technische fiche’ opstellen, die in de PAV les kan worden geconsulteerd. Bij de lesscenario’s vindt de leerkracht BGV een voorbeeld van een mogelijke les: “Kleine lekken, grote gevolgen. Een lekkende mengkraan herstellen”. ₪ Fase 3 Tijd voor actie. Laat de jongeren een aantal haalbare voorstellen uitvoeren. Eenvoudige technische maatregelen zoals een lekkende kraan herstellen of een toilet ombouwen, kunnen worden uitgevoerd in samenwerking met de jongeren van opleiding bouw – sanitair. Sensibiliseringsacties kunnen door verschillende groepjes worden uitgevoerd. Laat de jongeren kiezen uit een de mogelijkheden die in de vorige fase naar voren zijn gebracht. ₪ Fase 4 Vraag de jongeren wat ze van het project vonden. Over welke acties zijn jullie tevreden? Waarover zijn jullie niet tevreden? Waarom? Wat hebben jullie tijdens dit poject geleerd? Wat denken jullie over waterbesparende maatregelen? Wat zouden jullie nog willen veranderen? Denk je dat je anders met water zal omgaan in de toekomst?
Kleine lekken, grote gevolgen
4
Lesbeschrijving
Organiseer één maand na de uitvoering van de acties een extra evaluatiemoment. Sta stil bij de impact van jullie acties. Wat hebben onze acties opgeleverd? In welke zin is het gedrag van de jongeren en het personeel op school veranderd? Neem opnieuw gedurende enkele dagen de watermeterstand op en ga na of er een verschil is. Uitbreiding: ■ Energie besparen + afval sorteren: hou een doorlichting op school rond energie besparen of afval sorteren. Je kan op dezelfde manier te werk gaan rond de vragen: hoe wordt er met energie en afval omgegaan op school? Wordt er gesorteerd? Meer info vind je op www. ond.vlaanderen.be/publicaties, waar je gratis “20 tips voor een energievriendelijke school” kan downloaden. Je kan dit thema opentrekken en een echte ‘milieu-audit’ organiseren op de school. Informatie hierover vind je op www.energiesparen.be en op de websites van de verschillende energieleveranciers. Het is ook mogelijk om in een MOS project te stappen (Milieuzorg Op School: www.milieuzorgopschool.be). Zij kunnen een project voor milieuzorg op school mee begeleiden en ondersteunen. ■ Ecologische voetafdruk: laat de jongeren hun ecologische voetafdruk meten aan de hand van de test op www.voetafdruk.be. Deze test geeft je een idee hoe ecologisch je gedrag is aan de hand van een aantal eenvoudige vragen met betrekking tot je levensstijl.
Kleine lekken, grote gevolgen
5
Bijlage
TIPS EN INFORMATIEMATERIAAL ₪ Uitstappen Zet de jongeren actief aan het werk om de uitstap te organiseren. Stel een takenlijst op, verdeel de taken onder de jongeren (bv. vervoer regelen, kostprijs berekenen). Er zijn tal van mogelijkheden: een watertoren of waterzuiveringsinstallatie in de buurt, Riolenmuseum (Brussel) of de Antwerpse ruien, Hidrodoe (Herentals), EHA (Ecohuis, Borgerhout), PIME (Provinciaal Instituut voor MilieuEducatie, Lier), Neeltje Jans (Zeeland), … ₪ Brochures ■ ‘Handige waterbesparing. Tips om je waterfactuur te beperken.’, uitgave Provincie VlaamsBrabant (016/26.72.65, te downloaden op www.leuven.be/doc/brochurewatertips.pdf). ■ ‘Elke druppel telt. Watervriendelijk huishouden. Deel 1’, uitgave Aminal (te downloaden op www.waterloketvlaanderen.be). ■ ‘Waterwijs met professor Aquarius’, brochure Vlaamse Maatschappij voor Watervoorziening (gratis te bestellen via www.vmw.be). ₪ Educatief materiaal ■ Xard II lespakket BSO/TSO (CD-rom en handleiding, te bestellen op
[email protected].) Het pakket kost €5 + €1,5 verzendingskosten (meer info op www.wwf.be). ₪ Interessante sites ■ www.xard.be: actueel nieuws i.v.m. waterproblematiek, gericht naar jongeren, informatie over de lokale en globale waterproblematiek. ■ www.protos.be: een niet-gouvernementele ontwikkelingsorganisatie (NGO) die zich inzet voor een rechtvaardig en duurzaam waterbeheer in het Zuiden. ■ www.drinkfonteintje.be: alle info om een drinkfontein te installeren op school. ■ www.wateropschool.be: website rond de educatieve begeleiding bij het plaatsen van drinkwaterfonteintjes en het verdelen van drinkbussen in Brusselse scholen, argumenten pro kraantjeswater. ■ www.vmw.be (Vlaamse Maatschappij voor Watervoorziening): alle algemene informatie rond drinkwater, educatief materiaal, je kan er je eigen waterverbruik berekenen. ■ www.vmm.be (Vlaamse Milieumaatschappij): met o.a. een dossier rond de waterfactuur. ■ www.waterloketvlaanderen.be: het Vlaamse Informatiepunt over duurzaam waterbeheer. Bij het waterloket kan je gratis terecht voor alle vragen over water (0800/99.004). ■ www.vlaamsbrabant.be: het provinciebestuur Vlaams-Brabant ontwikkelde een educatief draaiboek voor het basisonderwijs en een lesbrief voor het secundair onderwijs om het plaatsen van drinkwaterfonteintjes extra in de verf te zitten. ■ www.greenbelgium.org: de vormingsorganisatie Green Belgium vzw werkt via educatieve projecten aan een groter maatschappelijk draagvlak voor duurzame ontwikkeling. ■ www.stichtingwaterwijs.nl: de Nederlandse stichting Waterwijs wil jongeren stimuleren om meer water te drinken. Ze heeft hiervoor ‘oplaadpunten’ ontwikkeld: speciaal voor onderwijsinstellingen ontworpen (leiding)waterkoelers, die voorzien zijn van een beeldscherm. ■ www.schoolkoopwijzer.be: hier kan je een lijst van merken en leveranciers in Vlaanderen van drinkfonteintjes downloaden. ■ www.wwf.be ■ www.milieuzorgopschool.be: rond het thema ‘water’ is een educatief pakket ontwikkeld voor kinderen van 5 tot 12 jaar, gratis te verkrijgen voor MOS-scholen.
Kleine lekken, grote gevolgen
6
Werkblad 1
PRAKTISCHE TIPS OM WATER TE BESPAREN Opdracht Hier enkele tips waarmee je niet enkel kostbaar drinkwater spaart, maar ook de waterfactuur tot 40 à 50% kan beperken. Deze tips kunnen jullie inspireren om op zoek te gaan naar verbeteringen die op school mogelijk zijn.
Algemeen ■ Spoor regelmatig lekken op. Houd gedurende één minuut een maatbeker onder een lekkende kraan en bekijk hoeveel water er is verloren gegaan. ■ Hou de stand van de watermeter regelmatig in de gaten. Neem de stand van de watermeter op bij het begin van een periode dat er geen water zal verbruikt worden en controleer op het einde. Er mag geen verschil zijn. Keuken ■ Zet de vaatwasmachine pas op als ze vol is. Heb je een kleine afwas, dan doe je dat beter met de hand. ■ Gebruik het waswater van groenten om kamerplanten water te geven. ■ Bij de aankoop van een nieuwe vaatwasmachine kies je best voor een zuinig toestel met A-label. Wasplaats ■ Laat de wasmachine slechts draaien als ze vol is. Verzamel de vuile was tot je een volle wasmachine hebt. ■ Vermijd voorwasprogramma’s: ze zijn meestal overbodig en verbruiken veel water. Erg vuile was kan je een nachtje laten weken. ■ Was op een zo laag mogelijke temperatuur. Hoe lager de temperatuur van het wasprogramma, hoe lager het waterverbruik. Zo bespaar je niet enkel water, maar ook energie die nodig is om het water te verwarmen. ■ Het laatste spoelwater van je wasmachine kan je nog gebruiken om te poetsen. ■ Als je een nieuwe wasmachine koopt, kies dan voor een wasmachine met een A-label.
Energiezuinig A-label
Badkamer ■ Laat de kraan niet lopen wanneer je je tanden poetst of je handen wast. Gebruik een beker bij het tanden poetsen. ■ Je hoeft niet elke dag een bad te nemen om proper te zijn. Neem liever een douche. Een douche verbruikt de helft minder water en is even hygiënisch. ■ Spring zuinig om met shampoo en zeep. Minder shampoo vraagt minder water om je haar te spoelen en zorgt voor minder afvalstoffen in het water. ■ Plaats een waterbesparende douchekop. Een gewone douchekop verbruikt 10 tot 18 liter water per minuut. Een goede spaardouchekop heeft genoeg met 5 tot 9 liter per minuut en kost niet meer dan een gewone doucheknop. Met een spaardouchekop kan je heel wat geld besparen!
Kleine lekken, grote gevolgen
Spaardouchekop
7
Werkblad 1
Toilet ■ Eén spoelbeurt in een toilet zonder spaarknoppen verbruikt 10 liter water. Een toilet mét spaarknoppen verbruikt slechts 6 liter per spoelbeurt. Kies voor een toilet met een waterstop of spaarknop. Je kunt ook een waterstop plaatsen in een bestaand toilet. Een waterstop kost slechts 8,6 euro en daarmee kan je 50% water besparen. ■ Steek een volle fles water of een steen in de spoelbak van het toilet, zo kan er minder water in de spoelbak. Zorg er wel voor dat er nog voldoende doorspoeling is. ■ Een lek in het toilet kan je opsporen door een beetje kleurstof (bv. rodebietensap) in het water van de spoelbak toe te voegen. Wacht even zonder het toilet door te spoelen. Is het water in de pot ook gekleurd? Dan is er ongetwijfeld een lek.
Toilet met spaarknoppen
Toilet met waterstop
Woonkamer ■ Gebruik regenwater om de planten te gieten. ■ Giet de planten best ’s morgens of ’s avonds. Overdag verdampt het water vóór de planten het kunnen opnemen. ■ Gebruik regenwater om de vloeren te poetsen. ■ Gebruik geen agressieve schoonmaakmiddelen. Hoe minder troep in het water, hoe sneller het water gezuiverd is. Auto/ fiets ■ Was de auto of fiets met emmer en spons in plaats van met de tuinslang of hogedrukreiniger. ■ Gebruik regenwater om de auto te wassen. (Naar: ‘Handige waterbesparing.’ Brochure Vlaams-Brabant)
Kleine lekken, grote gevolgen
8
Werkblad 2
WATERPUNTEN OP SCHOOL Opdracht Ga met je groep naar de plaats in de school waar jullie de waterpunten moeten controleren. Teken op de plattegrond van de school alle waterpunten die jullie zien. Gebruik de symbolen die jullie hieronder terugvinden.
Kleine lekken, grote gevolgen
9
Werkblad 3
KNELPUNTENKAART Opdracht Welke knelpunten komen jullie tegen in jullie tocht langs de waterpunten van de school? Is er een lekkende kraan? Welk label heeft de vaatwasmachine? Hebben de toiletten spaarknoppen? … Vul de knelpuntenkaart in voor de plaatsen die jullie met jullie groepje bezoeken. Hoe zouden jullie dit kunnen oplossen? Ga terug naar het klaslokaal en schrijf jullie voorstellen neer in het kader onderaan dit blad
Namen jongeren groepje: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Naam verslaggever: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Deze plaats(en) hebben we gecontroleerd: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Dit zijn knelpunten: ■ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ■ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ■ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ■ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ■ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ■. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hoe kunnen we dit oplossen? Wie kunnen we hiervoor aanspreken? Wat kunnen we zelf doen? Hoe spreken we de andere leerlingen op school en het personeel aan?
............................................................................. ............................................................................. ............................................................................. .............................................................................
Kleine lekken, grote gevolgen
10
