Inhoudstafel INHOUDSTAFEL... 1 LIJST VAN DE GEBRUIKT AFKORTINGEN... 5 INLEIDING Strategisch overzicht... 7

Inhoudstafel

INHOUDSTAFEL ............................................................................................ 1 LIJST VAN DE GEBRUIKT AFKORTINGEN ................................................. 5 INLEIDING ...................................................................................................... 7 Strategisch overzicht ................................................................................................... 7 Historisch overzicht..................................................................................................... 8 Hongarije ................................................................................................................... 8 Polen ........................................................................................................................ 10 Tsjechië.................................................................................................................... 11 1. NATIONALE PERCEPTIE VAN DE STRATEGISCHE OMGEVING ........ 15 1.1. Inleiding............................................................................................................... 15 1.2. Hongarije............................................................................................................. 15 1.3. Polen..................................................................................................................... 16 1.4. Tsjechië ................................................................................................................ 18 1.5. Besluit .................................................................................................................. 20 2. VEILIGHEIDS- EN DEFENSIECONCEPTEN ........................................... 21 2.1. Inleiding............................................................................................................... 21 2.2. Hongarije............................................................................................................. 21 2.3. Polen..................................................................................................................... 24 2.4. Tsjechië ................................................................................................................ 27 2.5. Besluit .................................................................................................................. 30 3. ALLIANTIES EN INTERNATIONALE SAMENWERKING........................ 31 3.1. Inleiding............................................................................................................... 31 3.2. Regionale samenwerking ................................................................................... 32 Visegrad Group ....................................................................................................... 32 Bilaterale samenwerking ......................................................................................... 35

1

3.3. NAVO .................................................................................................................. 42 3.3.1. Inleiding......................................................................................................... 42 3.3.2. Hongarije ....................................................................................................... 44 3.3.3. Polen .............................................................................................................. 47 3.3.4. Tsjechië.......................................................................................................... 49 3.3.5. Besluit............................................................................................................ 51 3.4. Europese Unie ..................................................................................................... 52 3.4.1. Inleiding......................................................................................................... 52 3.4.2. Hongarije ....................................................................................................... 57 3.4.3. Polen .............................................................................................................. 59 3.4.4. Tsjechië.......................................................................................................... 61 3.4.5. Besluit............................................................................................................ 63 4. OPDRACHTEN VAN DE STRIJDKRACHTEN......................................... 65 4.1. Inleiding............................................................................................................... 65 4.2. Hongarije............................................................................................................. 65 4.2.1. Doelstellingen en taken van de strijdkrachten............................................... 65 4.2.2. Deelname aan vredesondersteunende en humanitaire opdrachten ................ 67 4.3. Polen..................................................................................................................... 67 4.3.1. Doelstellingen en taken van de strijdkrachten............................................... 67 4.3.2. Deelname aan vredesondersteunende en humanitaire opdrachten ................ 68 4.4. Tsjechië ................................................................................................................ 69 4.4.1. Doelstellingen en taken van de strijdkrachten............................................... 69 4.4.2. Deelname aan vredesondersteunende en humanitaire opdrachten ................ 71 4.5. Besluit .................................................................................................................. 71 5. STRUCTUUR VAN DE STRIJDKRACHTEN EN PERSONEELSGEBONDEN ASPECTEN................................................................................................... 73 5.1. Inleiding............................................................................................................... 73 5.2. Hongarije............................................................................................................. 75 5.2.1. Inleiding......................................................................................................... 75 5.2.2. Structuur ........................................................................................................ 78 5.2.3. Personeelsgebonden aspecten........................................................................ 81 5.3. Polen..................................................................................................................... 83 5.3.1. Inleiding......................................................................................................... 83 5.3.2. Structuur ........................................................................................................ 84 5.3.3. Personeelsgebonden aspecten........................................................................ 87

2

5.4. Tsjechië ................................................................................................................ 88 5.4.1. Inleiding......................................................................................................... 88 5.4.2. Structuur ........................................................................................................ 91 5.4.3. Personeelsgebonden aspecten........................................................................ 94 5.5. Besluit .................................................................................................................. 95 6. DEFENSIEBEGROTING........................................................................... 97 6.1. Inleiding............................................................................................................... 97 6.2. Hongarije............................................................................................................. 97 6.3. Polen..................................................................................................................... 98 6.4. Tsjechië .............................................................................................................. 100 6.5. Besluit ................................................................................................................ 101 7. MILITAIRE UITRUSTING........................................................................ 103 7.1. Inleiding............................................................................................................. 103 7.2. Hongarije........................................................................................................... 103 7.3. Polen................................................................................................................... 105 7.4. Tsjechië .............................................................................................................. 108 7.5. Besluit ................................................................................................................ 109 8. BESLUIT ................................................................................................. 111 9. BIBLIOGRAFIE....................................................................................... 115

3

4

Lijst van de gebruikt afkortingen ACE ACR AFOR AIFV APC BBP Bi-SC CEFTA CEI CIMIC DCI EFTA EPS EU EVDB GBVB GOS HDF IFOR IMF ISAF KFOR LITPOLBAT MANPAD MFO MNC(NE) MONUC NATINEADS NAVO NBC NIS OESO OVSE PARP PfP POLUKRBAT SAM SAR SFOR SHIR-BIG UNDOF UNEF UNIFIL

Allied Commander Europe Army of the Czech Republic Albanian Force Armoured Infantery Fighting Vehicle Armoured Personnel Carrier Bruto Binnenlands Product Bi-Strategic Command Central European Free Trade Association Central European Initiative Civil Military Cooperation Defense Capabilities Initiative European Free Trade Association Europese Politieke Samenwerking Europese Unie Europese Veiligheids en Defensiebeleid Gemeenschappelijk Buitenlands en Veiligheidsbeleid Gemenebest van Onafhankelijke Staten Homeland Defense Forces Implementation Force Internationaal Monetair Fonds International Security and Assistance Force Kosovo Force Litouws-Pools Bataljon Man-Portable-Air-Defense Multinational Force and Observers Multinational Corps - North East Mission de l’Organisation des Nations Unies en République Démocratique du Congo NATO Integrated Extended Air Defense System Noord-Atlantische Verdragsorganisatie Nucleair Biologisch Chemisch New Independent States Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa Planning- and Review Proces Partnership for Peace Pools-Oekraïens Bataljon Surface-to-Air-Missile Search and Rescue Stabilisation Force Stand-By High Readiness Brigade United Nations Disengagement Observer Force United Nations Emergency Force United Nations Interim Force in Libanon

5

UNPROFOR UNTAC UNTAG VN WEU WTO

United Nations Protection Force United Nations Transnational Authority in Cambodia United Nations Assistance Group Verenigde Naties West-Europese Unie World Trade Organisation

6

Inleiding Strategisch overzicht Na de implosie van de Sovjet-Unie, de ontbinding van het Warschaupact en de terugtrekking van de Sovjettroepen in het begin van de jaren negentig herwonnen Hongarije, Polen en het toenmalige Tsjecho-Slowakije - evenals vele andere voormalige communistische satellietstaten - geleidelijk aan hun onafhankelijkheid. Als antwoord op de nieuwe strategische omgeving besloten de drie landen samen te werken op domeinen van gezamenlijk belang wat in 1991 resulteerde in de oprichting van de Visegrad Trojka. In 1999 werden Hongarije, Polen en Tsjechië lid van de NAVO en op 1 mei 2004 zullen de drie landen toetreden tot de Europese Unie. De samenwerking in het kader van de Visegrad Four moet hen toelaten zich verder aan te passen aan en volledig te integreren in de Europese Unie en het Noord-Atlantische Bondgenootschap1. Hoewel de drie de landen in Centraal-Europa liggen en ze alledrie de overgang vormen van West- naar Oost-Europa, zijn de geostrategische situaties van deze staten desalniettemin onderling sterk verschillend. Terwijl de Tsjechische Republiek geniet van een eerder veilige en beschermde centrumpositie, heeft Polen daarentegen grenzen met de nog steeds onstabiele Oost-Europese landen Oekraïne en Wit-Rusland en met de Russische enclave Kaliningrad. Hongarije van zijn kant is in grotere mate dan de twee andere landen onderhevig aan de onrust in de Balkan en moet in het bijzonder aandacht schenken aan de ontwikkelingen in het naburige Servië. Hongarije wordt vaak - en in eerste instantie door het land zelf - beschouwd als een bron van stabiliteit in Centraal- en Oost-Europa en als een belangrijke innovatieve kracht inzake regionale veiligheid. De ontwikkelingen in Oost- en Zuidoost-Europa versterkten daarenboven het groeiende belang van Hongarije. De implosie van de Sovjet-Unie en de oorlog in Ex-Joegoslavië maakten van Hongarije een bufferstaat en een eiland van vrede 1

VISEGRAD GROUP. Visegrad Group official homepage. http://www.visegradgroup.org/

7

en stabiliteit. Bovendien droeg ook het onstaan van nieuwe jonge buurstaten die in de internationale politiek vaak over weinig ervaring en traditie beschikten - in de plaats van de twee grote buurlanden - bij tot de sterke positie van Hongarije in de regio2. De geopolitieke positie van Polen maakte dat veiligheid, territoriale integriteit en onschendbaarheid van de grenzen de voornaamste onderwerpen waren van het Poolse externe beleid. Daar het land gedurende eeuwen ingesloten lag tussen twee grootmachten, met name Rusland en Duitsland, en het daarenboven door geen natuurlijke grenzen van hen werd gescheiden, werd het land steeds gedwongen te strijden om te overleven. Polen was aan het begin van de jaren ’90, meer dan welk Centraal- of Oost-Europees land ook, door de invloed van de Sovjet-Unie gevormd. Het was dan ook een enorme uitdaging voor Polen om in de gewijzigde geopolitieke situatie een richting te vinden om zich te ontwikkelen en om zich een plaats te geven in de gewijzigde politiek context3. Zoals reeds vermeld, geniet de Tsjechische Republiek - in vergelijking met Hongarije en Polen - een beschermde positie in Midden-Europa daar het geografisch volledig ingesloten wordt door Duitsland, Polen, Slowakije en Oostenrijk.

Historisch overzicht Hongarije4 Hongarije maakte deel uit van de dubbelmonarchie Oostenrijk-Hongarije totdat dit rijk in de Eerste Wereldoorlog uiteenviel. Na de nederlaag in WO I werd Hongarije in 1918 een Volksrepubliek. In maart 1919 maakte deze republiek plaats voor een Radenrepubliek. Het verdrag van Trianon in 1920 met de geallieerden betekende een aanzienlijke gebiedsverkleining voor het land. Grote gebieden met een Hongaarse bevolking vielen toe aan de omliggende landen. In 1921 werd de monarchie hersteld nadat de Radenrepubliek onder de communist Béla Kun was ingestort. De communistische partij werd verboden en de activiteiten van de socialistische partij werden beperkt. Op buitenlands vlak streefde Hongarije naar een herziening van het verdrag van Trianon. Het zocht aansluiting bij Duitsland en het nationaal-socialisme kreeg steeds meer aanhang. Dankzij de invloed van Duitsland kreeg Hongarije in 1939 gebiedsuitbreiding ten koste van Slowakije. In de Tweede Wereldoorlog poogde het land een neutrale houding aan te nemen, toch kon het land haar sympathieën voor 2

FORCIERI, Lorenzo, The new allies: The Czech Republic, Hungary and Poland entering NATO. Draft Final Report. Defence and Security Committee. Sub-Committee on the future of the armed forces. NATO Parliamentary Assembly. 6 October 1999. 3 HUISMAN, Sander, Polen: Een gedreven bondgenoot. In: Atlantisch Perspectief. 2000. 4 CIA, The World Factbook. Hungary. www.cia.gov/cia/punblications/factbook/geos/hu.html EUROPEAN COMMISSION, Country profile –Hungary. http://europa.eu.int/comm/enlargement/Hungary/index.htm LANDENWEB, http://www.landenweb.com/geschiedenis.cfm?LandID=155&Hongarije

8

Duitsland maar moeilijk verbergen. Wanneer Duitsland en Italië in 1940 een deel van het Roemeense Transsylvanië aan Hongarije schonken, kon Hongarije haar zogenaamde neutrale houding nog moeilijk volhouden. Toen in 1943 de Hongaarse regering geheime besprekingen aanknoopte met de geallieerden, bezette Duitsland Hongarije. Na de Tweede Wereldoorlog kwam het land onder communistisch bewind. De verkiezingen in 1945 werden weliswaar gewonnen door de Partij van de Kleine Landeigenaren, maar met de steun echter van de Sovjettroepen verwierven de communisten de belangrijkste ministerposten. Begin 1948 kwam er een fusie tot stand tussen de communisten en de socialisten en werd het eenpartijstelsel van kracht, gevolgd door een periode van repressie en zuiveringen. Door de economische hervormingen naar Russisch model ontstond er echter een tekort aan levensmiddelen en consumptiegoederen en moest Premier Rakosi aftreden ten voordele van de meer liberale Nagy. Deze moest echter op beschuldigingen van revisionisme aftreden. Er ontstond een volksopstand die zich over heel Hongarije uitbreidde en ook het leger koos de zijde van de opstandelingen. Onder een nieuwe regering met Nagy als premier werden de Sovjettroepen teruggetrokken, kwamen er vrije verkiezingen en werd de geheime politie afgeschaft. Nadat de Sovjettroepen het land hadden verlaten, kondigde de premier aan dat er een einde was gekomen aan het communisme in Hongarije en dat het land uit het Warschaupact trad. Onder Kadar echter werd Hongarije opnieuw een Sovjetsatellietstaat en eind 1956 ontvluchtten ongeveer 200.000 Hongaren hun land. Uiteindelijk werd in 1968 het zogenaamde “goulash communisme” geïntroduceerd en werd de economie langzamerhand geliberaliseerd. Wel werd ervoor gezorgd de Sovjet-Unie niet te provoceren. Er ontstond weer wat ruimte voor particulier initiatief en de welvaart steeg licht. Tijdens de tweede helft van de jaren tachtig kende het Oostblok onder invloed van de perestrojka van Gorbatsjov heel wat hervormingen, waarbij Hongarije meteen voorop liep. Er kwam meer persvrijheid, belangrijke stappen naar de democratie werden gezet en doordat de grensversperringen met Oostenrijk gedeeltelijk verwijderd werden, ontstond er meer vrijheid om te reizen of te ontsnappen naar het Westen. Kadar die Hongarije leidde van 1956 tot 1988 zorgde ervoor dat Hongarije een vrij stabiel land werd met één van de best geleide economiën van het Oostblok. Echter een vijfde van de bevolking leefde onder de armoedegrens. Huidig staatshoofd van de republiek en van de parlementaire democratie is sinds augustus 2000 President Ferenc Madl. De huidige premier is sedert mei 2002 Péter Medgyessy. Deze staat aan het hoofd van de regeringscoalitie die bestaat uit de Hongaarse Socialistische Partij (MSzP) en de Alliantie van de Vrije Democraten (SzDSz). Hongarije kent een populatie van meer dan 10 miljoen inwoners waarvan 89,9% Hongaren, 4% Roma’s, 2,6% Duitsers, 2% Serviërs, 0,8% Slowaken en 0,7% Roemenen. Wat het geloof betreft, is 67,5% rooms-katholiek, 20% calvinist, 5% lutheraan en 5% atheïst of een andere godsdienst praktiserend. Het herstructureringsproces naar een vrijemarkteconomie is begonnen in 1989 en is nu vrijwel afgerond. Een snelle expansie van de economische groei wordt echter verhinderd door ondermeer de geringe binnenlandse vraag, de grote overheidsschuld en de hoge inflatie. Desalniettemin werpt het in 1995 op gang gezette economische beleid haar vruchten af. Het hervormingsbeleid was gericht op stabilisatie van de economie en

9

het terugdringen van de tekorten op de overheidsbegroting en de lopende uitgaven. Sinds 1997 steeg het BNP jaarlijks met bijna 5% en daalden de inflatie en de werkloosheid. Polen5 Polen ontstond in het midden van de tiende eeuw. Sinds de oprichting is het land het strijdtoneel geweest tussen het Roomse Rijk in het Westen en het Byzantijnse Rijk in het Oosten. Onder Kazimierz de Grote werd Polen in de veertiende eeuw een machtige staat. Daar deze geen nakomelingen had voerde hij het gekozen koningschap in. De adel - de leden van de Poolse landdag - mocht de koning kiezen. Dit resulteerde echter niet tot de benoeming van de beste koning, maar leidde tot een toenemende macht van de adel. In de zestiende eeuw kende het land onder de dynastie van ‘der Jagiellonen’ een gouden eeuw. Toen echter in de zeventiende eeuw deze dynastie uitstierf en er weer een tijd van kieskoningen aanbrak, leidden interne conflicten en de versterking van de adel tot een verzwakking van de staat. In de zeventiende en achttiende eeuw was Polen vaak het terrein van oorlogen. In 1772 werd het land door een akkoord tussen Rusland, Pruisen en Oostenrijk opgesplitst en verloor Polen ongeveer 30% van zijn grondgebied. Opstanden en nieuwe verdelingen veegden Polen in 1795 van de kaart. Pas met het einde van de Eerste Wereldoorlog werd een nieuwe Poolse Republiek opgericht en herwon het land zijn onafhankelijkheid. In die periode waren er verschillende opstanden tegen Rusland en Pruisen. In 1926 werd onder leiding van Josef Pilsudski een autoritair regime ingevoerd. In 1939 werd het land door het niet-aanvalsverdrag tussen Rusland en Duitsland opgedeeld. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd het land bezet door Duitsland en de Sovjet-Unie. Na de oorlog nam de communistische partij, in nauwe samenwerking met het sovjetleger, de macht in handen. De grondwetsherziening in 1952 die alle macht concentreerde in de communistische partij en de steeds slechter wordende economische situatie leidden tot stakingen die met veel geweld werden onderdrukt. Pas met de dood van de eerste communistische leider Bierut verbeterde de situatie en werd een relatief toleranter en progressiever beleid gevoerd. In 1980 brak als gevolg van de economische crisis een serie stakingen uit wat leidde tot de oprichting, onder leiding van Lech Walesa, van de onafhankelijke vakbond “Solidarnosc”. Deze beweging groeide uit tot een politieke partij en won in 1990 de vrije verkiezingen. Een radicaal hervormingsplan in het begin van de jaren negentig zorgde ervoor dat de Poolse economie op termijn één van de meest robuuste economieën werd in Oost-Europa6. Polen is met een oppervlakte van 312 900 km2 en een bevolkingsaantal van meer dan 38,6 miljoen het grootste EU-toetredingsland. Het hoofd van de Poolse Republiek rechtstreeks verkozen voor een termijn van maximaal twee maal vijf jaar - is sinds december 1995 (herverkozen in oktober 2000) President Aleksander Kwasniewski. Huidig Eerste Minister is sinds oktober 2001 de sociaal-democraat Leszek Miller. 5

CIA, The World Factbook. Poland. http:// www.cia.gov/cia/punblications/factbook/print/pl.html EUROPEAN COMMISSION, Country profile – Poland. http://europa.eu.int/comm/enlargement/Poland/index.htm LANDENWEB, http://www.landenweb.com/geschiedenis.cfm?LandID=168&Polen 6 http://www.sarna.nl/pol.html

10

De huidige regering, aangetreden sinds oktober 2001, is een coalitie bestaande uit de Democratic Left Alliance and Labour Union (SLD-UP) en de Poolse boerenpartij Polish Peasants’ Party (PSL). De bevolking bestaat voor meer dan 97% uit Polen. 0,6% is Oekraïner, 0,5% is afkomstig uit Wit-Rusland en 1,3% heeft de Duitse nationaliteit. Wat de godsdienst aanbelangt, is 95% rooms-katholiek, de overige 5% is orthodox, protestants of belijdt nog een andere godsdienst. De economische liberalisering gestart in de jaren negentig is in vele opzichten een succesverhaal te noemen. De belangrijkste troef van het land is een markt van 40 miljoen consumenten waarvan de koopkracht voortdurend stijgt. Het land kent voortreffelijke macro-economische resultaten. In de periode 1992-2001 steeg het BBP met een jaarlijks gemiddelde van 5.2%. Opmerkelijk is verder dat de Poolse economie 40% uitmaakt van het BBP van alle lidstaten die op 1 mei zullen toetreden tot de EU. Geleidelijk aan is ook de inflatie gedaald. Deze bedroeg in 2002 1.2%. Daarenboven nemen de buitenlandse investeringen in Polen elk jaar toe. De meest aantrekkelijke factoren daarvoor zijn de stabiele economie en een vriendelijk investeringsklimaat. Negatief was wel de snel groeiende werkloosheid die sterke regionale verschillen vertoont. Het hoogste werkloosheidscijfer in 2002 bedroeg 28 % het laagste 13,3 %. Bijkomend probleem is dat door de ontoereikende infrastructuur en de woningproblematiek de Polen weinig mobiel zijn. Daarenboven belemmeren corruptie, juridische en bureaucratische obstakels verdere ontwikkelingen. De agrarische sector blijft gekenmerkt door zware structurele problemen, herstructureringen en privatiseringen van de zogenaamde gevoelige sectoren zoals steenkool en staal dringen zich op en structurele hervormingen in de gezondheidszorg, het onderwijs, het pensioensysteem en de overheidsadministratie hebben tot een zware fiscale druk geleid. Tsjechië7 Voor de aankomst van de Slavische volkeren in de zesde eeuw werd het gebied bevolkt door Germaanse en Keltische stammen. Tussen 700 en 1900 regeerden vele vorsten over het gebied en de bevolking. In de tweede helft van de zestiende eeuw werd Praag de hoofdstad van het Habsburgse Rijk. In het begin van de twintigste eeuw vielen de Bohemen onder het bewind van het Oostenrijks-Hongaarse Rijk. Na de Eerste Wereldoorlog vormden het nauw met elkaar verwante Tsjechië (Bohemen en Moravië) en Slowakije de Republiek Tsjecho-Slowakije. Na de Duitse bezetting in de Tweede Wereldoorlog werd een communistische koers gevaren. In 1946 werden er vrije verkiezingen gehouden die gewonnen werden door de communistische partij. De communistische leider Gottwald kwam aan het hoofd te staan van een coalitieregering van socialisten, communisten en sociaal-democraten. In 1948 pleegde 7

CIA. The World Factbook. Czech Republic. http://www.cia.gov/cia/publications/factbook/geos/ez.html EUROPEAN COMMISSION, Country profile – Czech Republic. http://europa.eu.int/comm/enlargement/Czech Republic/index.htm LANDENWEB http://www.landenweb.com/geschiedenis.cfm?LandID=162&Tsjechië

11

de communistische partij een staatsgreep en maakte van Tsjecho-Slowakije een volksrepubliek met Gottwald aan het hoofd. Tegenstanders van het regime werden uitgeschakeld en zuiveringen binnen de partij vonden plaats. Toen in de jaren zestig een aantal hervormingsgezinde communisten wisten door te dringen tot de top van de communistische partij begonnen er zich onder leiding van Dubcek langzamerhand enkele veranderingen te manifesteren. De Praagse Lente in 1968 betekende een periode van liberalisering met het streven naar democratie en het respecteren van de mensenrechten als centrale eis. In augustus 1968 echter vielen de landen van het Warschaupact (met uitzondering van Roemenië) Tsjecho-Slowakije binnen om een einde te maken aan “het socialisme met een menselijk gezicht” en de ontluikende democratie. Opnieuw werd een repressief communistisch bewind gevoerd waar geen plaats was voor burgerlijke vrijheden of kritiek op het bewind. In de jaren zeventig stelde een groep dissidente intellectuelen “Charta 77” op. Dit was een manifest waarin opgeroepen werd tot het respecteren van de mensenrechten. Lid van deze beweging was ondermeer Vaclav Havel. In de jaren tachtig weerklonk - mede als gevolg van de politiek van Gorbatsjov van glasnost en perestrojka - de roep naar democratie steeds luider. Met de Fluwelen Revolutie in 1989 herwon het land uiteindelijk zijn onafhankelijkheid. In Slowakije stak in deze periode echter het nationalisme de kop op. Dit nationalisme werd gevoed door enerzijds etnische verschillen tussen de Tsjechen en Slowaken, maar anderzijds ook door het gevoel van vele Slowaken achtergesteld te zijn ten opzichte van de Tsjechen. Immers de economische hervormingsmaatregelen troffen veel harder de slechte economische toestand van Slowakije dan de Tsjechische economie. Ondanks verschillende pogingen tot compromisvorming werd op 1 januari 1993 Tsjecho-Slowakije op een vreedzame wijze opgesplitst in een Tsjechische en een Slowaakse Republiek. Staatshoofd van de Tsjechische Republiek en parlementaire democratie is sinds maart 2003 President Vaclav Klaus. De coalitieregering sinds de verkiezingen van juli 2002, met Vladimír Spidla als Eerste Minister, bestaat uit de Tsjechische Sociaaldemocratische Partij (CSSD), de Christen- Democraten (KDU-CSL) en de Liberalen (US-DEU). Het land heeft een bevolkingscijfer van bijna 10,250 miljoen, waarvan 81,2% de Tsjechische nationaliteit heeft. Overige etnische groepen worden gevormd door de Moraviërs 13,2%, de Slowaken 3,1%, de Polen 0,6%, de Silesianen 0,4%, de Roma’s 0,3%, Hongaren 0,2% en 0,5 % andere bevolkingsgroepen. In Tsjechië is wat betreft de geloofsovertuiging 39,2 % van de bevolking rooms-katholiek, 4,6 % protestants, 3% orthodox, 13,4% belijdt een andere godsdienst en 39,8% is atheïst. Sinds 1991 probeert Tsjechië het tot dan toe socialistisch economisch stelsel om te vormen tot een vrijemarkteconomie. Daartoe werd de economie grotendeels geprivatiseerd en werden de prijzen losgelaten. Deze laatste maatregel leidde tot een inflatie in 1991 van 52%, maar deze daalde echter snel weer naar een niveau van onder de 10%. Tsjechië kent een groeiend BBP. Redenen van de aanhoudende economische groei is ondermeer het grote aantal westerse buitenlandse investeringen, maar vooral de sterke particuliere consumptie door onder andere een stijging van de reële lonen.

12

Negatief voor de concurrentiepositie van de Tsjechische ondernemingen en de export van het land in het algemeen is echter het feit dat de lonen sterker stijgen dan de productiviteit waardoor de Tsjechische producten duurder worden.

13

14

1. Nationale Perceptie van de Strategische Omgeving

1.1. Inleiding Polen, Hongarije en de Tsjechische Republiek zijn jonge staten die zoeken hoe ze hun pas herwonnen soevereiniteit vorm kunnen geven in een gewijzigde en zich wijzigende internationale en regionale context. De drie landen hebben totnogtoe slechts weinig ervaring in het voeren van een onafhankelijk buitenlands beleid. Daarenboven is hun politieke beleidsproces inzake buitenlands en veiligheidsbeleid tot dusver weinig geïnstitutionaliseerd8. Het was weinig verwonderlijk dat met het einde van de Koude Oorlog en het uiteenvallen van de Sovjet-Unie er zich in de voormalige sovjetsatellietstaten een totaal nieuwe kijk op de strategische omgeving opdrong. Het einde van de Koude Oorlog had op verschillende manieren een impact op de perceptie van de strategische omgeving en op de eigen nationale rol in deze gewijzigde context. Enerzijds maakten Hongarije, Polen en Tsjechië met de ontbinding van het Warschaupact - weliswaar tijdelijk - geen deel uit van een militair bondgenootschap en zouden ze in geval van een externe dreiging volledig alleen moeten instaan voor hun veiligheid. Anderzijds kwam met het einde van de Oost-West confrontatie een einde aan de relatieve veiligheid en voorspelbaarheid in Europa die inherent verbonden was met de Koude Oorlog. In tegenstelling tot deze voorspelbaarheid en stabiliteit werden de landen geconfronteerd met etnische en intrastatelijke conflicten in hun nabije omgeving. Een tweede grote wijziging van de nationale strategische en veiligheidsomgeving kwam er toen de drie staten lid werden van de NAVO en ze bijgevolg niet langer alleen moesten instaan voor hun veiligheid. De aanslagen van 11 september 2001 plaatsten het gevaar van terrorisme, mislukte staten, de proliferatie van massavernietigingswapens ook in die landen op de politieke agenda.

1.2. Hongarije Gedurende de laatste tien jaar werden meerdere documenten opgesteld die handelden over de veiligheidsperceptie van Hongarije. Reeds de eerste documenten gingen uit van de ondeelbaarheid van de Europese veiligheid en benadrukten dat Hongarije geen enkel land beschouwt als zijn vijand. Belangrijke aandacht ging uit naar de rechten van de Hongaarse minderheden, een punt dat centraal stond in de relaties met de buurlanden.

8

BILCIK, Vladimir, ESDP and the Security Policy Priorities and Perspectives of Central European EU Candidate States. In: Unraveling the European Security and Defense Policy Conundrum. 2003. Studies in Comtemporary History and security Policy. http://www.fsk.eth.ch

15

Als gevolg van de NAVO-toetreding in 1999 werd benadrukt dat Hongarije zijn rol moest herinterpreteren. Van het land werd - nu het tot de Alliantie was toegetreden verwacht dat het een stabiliserend effect teweeg zou brengen in Centraal-Europa en dat het stabiliteit en veiligheid zou creëren in Zuidoost Europa. De nationale veiligheidsstrategie zoals gepubliceerd in mei 2002 en herzien in de loop van 2003, benadrukt enerzijds het afnemende gevaar van een duidelijke externe dreiging en anderzijds het toenemende gevaar van diffuse en transnationale gevaren zoals terrorisme, de verspreiding van massavernietigingswapens, financiële onstabiliteit, illegale migratie, georganiseerde misdaad, drugshandel, corruptie en andere9. Vanuit het oogpunt van de Hongaarse defensiepolitiek zijn de oplossing van het conflict in Kosovo en de eliminatie van het gevaar van een escalatie van een groot militair conflict in de regio één van de belangrijkste ontwikkelingen sinds het einde van de Koude Oorlog. De nationale veiligheidsstrategie stelt dat de huidige en potentiële spanningsvelden - voornamelijk in Oost- en Zuidoost-Europa en in tweede instantie in de Kaukasus en Centraal-Azië - niet zozeer dreigingen in traditionele zin vormen, maar dat deze desalniettemin nog steeds de veiligheid van Hongarije bedreigen. De veiligheidsuitdagingen voor Hongarije in deze context situeren zich eerder in de onrechtstreekse gevolgen zoals de potentiële instroom van vluchtelingen, illegale wapenhandel en georganiseerde misdaad. Voor Hongarije is een traditionele militaire invasie geen reële mogelijkheid meer. Hongarije is de voorbije jaren akkoorden en partnerschappen met haar buurlanden aangegaan waardoor een militaire dreiging vanuit deze landen hoogst onwaarschijnlijk is. Daarenboven zijn de Hongaarse buurlanden deel geworden van de Euro-Atlantische integratie of hebben ze op zijn minst verklaard zich te willen integreren in de Europese en Atlantische structuren. Als gevolg daarvan - zo stelt Hongarije - worden de bilaterale relaties, eerder dan onvermijdelijke verschillen, gedomineerd door de wil om samen te werken.

1.3. Polen Evenals de Hongaarse visie onderging ook de Poolse perceptie van de strategische omgeving als gevolg van het einde van de Koude Oorlog en de desintegratie van de Sovjet-Unie een radicale koerswijziging. De huidige Poolse veiligheidsperceptie benadrukt dat de veiligheid van Polen in grote mate afhankelijk is van de effecten die de globalisatie en andere wereldwijde processen teweeg brengen. Met de gewijzigde internationale context zijn ook nieuwe veiligheidsuitdagingen op de voorgrond getreden zoals ondermeer de gevolgen van internationaal terrorisme, de proliferatie van massavernietigingswapens, het onvoorspelbare beleid van autoritaire regimes en het fenomeen van mislukte staten, die 9

MINISTRY OF DEFENSE. HUNGARY. Shaping an Armed Forces for the 21st Century. In: Hungarian Defense Mirror. 11 August 2003. http://www.honvedelem.hu/cikk.php?cikk=13869

16

het gevaar van internationaal terrorisme en de verspreiding van massavernietigingswapens in de hand werken. Er is tevens, zo stelt Warschau, een groeiend risico - zeker in transitlanden zoals Polen - dat terroristen, extremisten en internationaal georganiseerde misdaadgroepen op een illegale manier toegang krijgen tot vertrouwelijke informatie. De huidige veiligheidsuitdagingen zijn verbonden met de dalende impact van de traditionele middelen van staten en internationale organisaties, alsook met de groeiende kloof tussen rijk en arm en de daaruit resulterende onvrede en frustratie bij grote delen van de bevolking. Economische achtergesteldheid, armoede, achteruitgang van het milieu, dodelijke ziektes en epidemieën, ongecontroleerde migratie en etnische spanningen leiden tot een steeds toenemende erosie van de stabiliteit van het internationale systeem. Centraal in de Poolse veiligheidsperceptie staat met andere woorden de overgang van de traditionele veiligheidsrisico’s - met name een gewapende invasie - naar nieuwe veiligheidsuitdagingen die nauw verbonden zijn met moeilijk te identificeren en nietstatelijke actoren. Bovendien, zo stelt Warschau, vervaagt het onderscheid tussen externe en interne veiligheidsfactoren, wordt de internationale dimensie van veiligheid steeds belangrijker en wordt ook de nood aan internationale samenwerking alsmaar groter. Daarenboven is er een groeiende impact waarneembaar van niet-militaire, voornamelijk sociale, economische en ecologische factoren. Het respecteren van de fundamentele rechten van de mens, de democratische principes en de rechtsregels vormen belangrijke beginselen van de internationale politiek. Op intern vlak stelt Polen dat, wat betreft de niet-militaire dimensie van veiligheid, werk moet worden gemaakt van een moderniseringsplan om de interne socioeconomische en milieuproblemen aan te pakken. Een dergelijk moderniseringsproces moet buitenlandse investeringen aantrekken, een stabiele economische groei verzekeren en de betrekkingen versterken met wetenschappelijke centra in de wereld. Het is bovendien in het strategische belang van Polen om mee te werken aan de globale handel en de uitbreiding van de vrijhandel met de buurlanden. Een ander belangrijk aandachtspunt is de veiligheid van de Poolse energie. De energiebevoorrading moet worden gediversifieerd en doordat, door de wereldwijde toenemende vraag naar olie en gas, de prijs van deze energiebronnen zal stijgen, moet Polen uitkijken naar andere productieregio’s en transitroutes. Bijzondere aandacht gaat ook uit naar potentiële nucleaire en chemische ongevallen, het transport van gevaarlijke materialen en grootschalige lucht-, water- en bodemverontreiniging die kunnen leiden tot ecologische rampen. Polen benadrukt dat hoewel het normalisatieproces in de Balkan nog altijd niet volledig is geconsolideerd, de spanningen in de Balkan aan het wegebben zijn en dat een heropvlakkering van een openlijke militair conflict zo goed als onwaarschijnlijk is. Het zijn voornamelijk de conflicten in de Kaukasus en de Transkaukasus die bijzondere aandacht vereisen en die vragen voor een dringende en blijvende vredevolle oplossing, aldus Polen10. 10

MINISTRY OF DEFENSE. POLAND. The National Security Strategy of the Republic of Poland. 22 July 2003. http://www.msz.gov.pl/start.php

17

1.4. Tsjechië De eerste veiligheidsstrategie van de Tsjechische Republiek kwam er op 17 februari 1999. Met de goedkeuring werd meteen ook besloten het document binnen de twee jaar, in het licht van de NAVO toetreding, aan te passen. De huidige veiligheidsstrategie is gebaseerd op de status van Tsjechië als lid van de NAVO en kandidaat-lidstaat van de Europese Unie11. De Tsjechische defensiepolitiek gaat uit van de ondeelbaarheid van de veiligheid en de universaliteit van de rechten en de vrijheden van de mens. Evenals Hongarije en Polen identificeert Tsjechië zijn veiligheid met de globale veiligheidssituatie en is het land bereid actief te participeren in internationale fora om oplossingen te vinden voor gemeenschappelijke problemen. De verspreiding van vrijheid en democratie na de Koude Oorlog in de Euro-Atlantische regio droeg bij tot de veiligheid van Tsjechië. Het land streeft daarom naar een versterking en uitbreiding van dit democratiseringsproces, in eerste instantie op het Europese continent. De uitbreiding van de NAVO zoals besloten in december 2002 met zeven nieuwe leden en de toekomstige uitbreiding van de Unie in mei 2004 zijn in deze context van groot belang, aldus Tsjechië. Opvallend bij de Tsjechische veiligheidsperceptie is het duidelijk en nadrukkelijk onderscheid tussen interne en externe veiligheidsuitdagingen en - risico’s. Tsjechië benadrukt dat, hoewel het einde van de Koude Oorlog resulteerde in een substantiële daling van de wereldwijde spanningen en het risico van een wereldwijde confrontatie verdween, dat er desalniettemin nieuwe dreigingen ontstonden en dat het wegvallen van de Oost-West confrontatie geen einde maakte aan een aantal reeds lang aanslepende conflicten. Het niet respecteren van het internationale recht, oorlogsvoering en het gebruik van geweld, alsook etnische en religieuze disputen, economische en sociale problemen liggen aan de basis van huidige en potentiële conflicten die de veiligheid van de Euro-Atlantische gemeenschap in het gedrang kunnen brengen. Ook het gevaar van nucleaire wapens en andere massa-vernietigingswapens is niet met het einde van de Koude Oorlog verdwenen. Integendeel, het steeds groeiende aantal actoren - vaak autoritaire of onstabiele staten - die dergelijke wapens tot hun beschikking hebben of deze proberen te bemachtigen is bijzonder verontrustend. Nog gevaarlijker wordt het wanneer individuen of niet-statelijke actoren controle bemachtigen over massavernietigingswapens. Er bestaat, volgens Tsjechië, een reëel gevaar dat terroristische groeperingen biologische, chemische of nucleaire wapens zouden kunnen aanwenden als drukkings- en chantagemiddel. De belangrijkste dreiging voor de veiligheid van Europa schuilt in de ontwikkelingen in Zuidoost-Europa. Hoewel de internationale gemeenschap tracht de vrede te herstellen, de mensenrechten en vrijheden te beschermen, oorlogsmisdaden te bestraffen en te veroordelen en hoewel ze poogt democratische instellingen te creëren en tenslotte ook 11

MINISTRY OF DEFENSE. CZECH REPUBLIC. The Security Strategy of the Czech Republic. 22 January 2001. http://www.mzv.cz/bezp_strategie/ebs1.html

18

het economisch herstel en de regionale ontwikkeling tracht te bevorderen, is de situatie nog steeds niet geheel stabiel. De Tsjechische veiligheidsstrategie stelt dat het Gemenebest van Onafhankelijke Staten (GOS), met inbegrip van Rusland, een belangrijke determinerende factor is voor de veiligheid van het Europese continent, maar beklemtoont ook dat het momenteel een complex ontwikkelingsproces ondergaat. Sinds het begin van de jaren negentig is er in de meeste landen van het GOS een evolutie naar meer democratie en naar een markteconomie. Deze politieke en economische hervormingen brachten echter een aantal nieuwe problemen met zich zoals de daling van de levensstandaard, het floreren van de georganiseerde misdaad en de corruptie. In de Transkaukasus en Centraal-Azië groeien er ook religieuze en etnische spanningen, evenals in sommige regio’s van Rusland. De onstabiliteit in het Midden-Oosten en Noord-Afrika, de verspreiding van individueel en groepsgeweld en de demografische ontwikkelingen in deze regio’s vormen een andere belangrijke, weliswaar indirecte, dreiging voor de Europese veiligheid. Geavanceerde communicatiemogelijkheden zorgen enerzijds voor toenemende contacten tussen verschillende culturen, anderzijds openen ze de deuren voor georganiseerde misdaad, drugshandel en terrorisme. Er is bovendien te weinig internationale coördinatie om dergelijke risico’s onder controle te houden. Deze risico’s worden verder versterkt door het binnendringen in en het misbruiken van elektronische en informatiesystemen. Een andere veiligheidsuitdaging ligt in de politieke en economische migratiestromen en vooral in het feit dat sommige delen van de bevolking deze migranten veroordelen tot de zijlijn van de maatschappij, waardoor deze vaak terecht komen in de individuele of de georganiseerde misdaad. Ook onevenwichtige economische relaties kunnen belangrijke economische problemen veroorzaken in sommige landen en kunnen leiden tot onstabiliteit van die landen of van gehele regio’s. Het economische, sociale en demografische onevenwicht, de ongelijke ontwikkeling tussen het Noorden en het Zuiden, de groeiende kloof tussen rijk en arm vormt een bijkomende veiligheidsuitdaging. Tenslotte moet - zo stelt de Tsjechische veiligheidsstrategie - voortdurend aandacht worden geschonken aan de risico’s van industriële of militair-technologische ongevallen en milieurampen en aan andere globale dreigingen zoals ondermeer epidemieën, ecologische gevaren en tekorten aan drinkbaar water. Men moet zich bewust zijn van de gevaren die verbonden zijn aan wetenschappelijk onderzoek in domeinen zoals de genetica, geneeskunde, nucleaire fysica en andere. Ook mag het gevaar niet onderschat worden dat de resultaten en bevindingen van dergelijke onderzoeken worden misbruikt. Wat het interne veiligheidsbeleid aanbelangt, legt Tsjechië de nadruk op ondermeer de bescherming van de democratische principes van de staat en de openbare orde, het tegengaan van de georganiseerde misdaad en de economische corruptie. Daarenboven moet het economische beleid het land voorzien van de materiële behoeften die nodig zijn voor de implementatie van de veiligheidstaken van de staat, moet het ondermeer

19

instaan voor een afdoende macro-economische stabiliteit en moet het tevens de regionale ongelijkheden - die zich evenals economische corruptie en onstabiliteit kunnen vertalen in mogelijke onrust en onveiligheid - wegwerken.

1.5. Besluit De veiligheidsperceptie van de strategische omgeving van zowel Hongarije, Polen als Tsjechië heeft sinds en door het einde van de Koude Oorlog en de implosie van de Sovjet-Unie een radicale koerswijziging ondergaan. Niet alleen herwonnen deze landen hun onafhankelijkheid, ook het NAVO-lidmaatschap en hun toetreding tot de Europese Unie in mei 2004 hebben hun veiligheidsperceptie een totaal nieuwe invulling gegeven. Het Westen is niet langer hun door de Sovjet-Unie opgelegde vijand. Hongarije, Polen en Tsjechië willen daarentegen volwaardig lid zijn van en zich volledig integreren in de Euro-Atlantische gemeenschap. Hun veiligheidsperceptie vertrekt vanuit de ondeelbaarheid van de Europese veiligheid. Hun perceptie van de veiligheidsuitdagingen is - met uitzondering van enkele bijzonderheden die het gevolg zijn van de geopolitieke positie of specifieke historiek van één van de landen - in se niet anders dan deze van hun Atlantische en Europese bondgenoten. Belangrijke aandacht gaat in eerste instantie uit naar de transatlantische relatie en de ontwikkelingen in Zuidoost-Europa, maar ook de situatie in de Kaukasus en Centraal-Azië is een belangrijke determinerende factor. Zoals de Europese landen hanteren Polen, Hongarije en Tsjechië een heel ruim en allesomvattend veiligheidsconcept en benaderen ze veiligheid niet uitsluitend in militaire termen. Centraal staat de nood aan regionale en mondiale politieke en economische stabiliteit, het belang van crisismanagement en conflictpreventie en voornamelijk sinds 11 september 2001 de dreiging van terrorisme in combinatie met het gevaar van massavernietigingswapens en mislukte staten. Nog meer dan hun Europese bondgenoten leggen ze - gezien hun positie en interne problemen - de nadruk op het gevaar van georganiseerde misdaad, mensenhandel, drughandel en het gevaar van nucleaire rampen.

20

2. Veiligheids- en Defensieconcepten

2.1. Inleiding Na de ontbinding van het Warschaupact en het vertrek van de sovjettroepen herwonnen Polen, Hongarije en Tsjechië geleidelijk hun onafhankelijkheid en zochten ze begin jaren negentig hun positie in de wijzigende internationale context. De drie landen vormden geleidelijk aan de Visegrad Group en bouwden sterke relaties uit met de NAVO en de Europese Unie. Deze beide organisaties, evenals de algemene internationale politieke gebeurtenissen, hebben in belangrijke mate de buitenlandse politiek en het veiligheidsbeleid van de drie landen bepaald. De weg naar het NAVOlidmaatschap was echter niet van in het begin duidelijk en was niet altijd even gemakkelijk. Wat de Europese Unie betreft, werden er vrij snel formele banden gesmeed, maar de toetreding zelf kreeg echter maar langzaam vorm.

2.2. Hongarije Na de Koude Oorlog zocht Hongarije op welke manier, via welke mechanismen en instellingen de veiligheid van het land het best kon worden gegarandeerd. Voorstellen werden gelanceerd gaande van neutraliteit tot een nieuwe pan-Europese veiligheidsstructuur. Uiteindelijk werd geopteerd voor toetreding tot de NAVO en de Europese Unie. Door dit lidmaatschap zou Hongarije lid worden van een formele groep van democratische en stabiele landen in de Euro-Atlantische regio. Het vooruitzicht van toetreding tot deze structuren betekende een radicale koerswijziging niet alleen voor de Hongaarse perceptie van de strategische omgeving, maar ook voor de veiligheidsconcepten van het land. Niet enkel werd de eigen veiligheid voortaan gezien vanuit een breder Euro-Atlantisch en Europees perspectief, ook niet-militaire factoren maakten voortaan deel uit van het veiligheidsconcept en Hongarije moest voortaan de nodige inspanningen doen om haar verplichtingen in EU- en NAVO- verband te kunnen naleven. De fundamentele doelstelling van het Hongaarse defensiebeleid omvat enerzijds het garanderen van de onafhankelijkheid, de soevereiniteit en territoriale integriteit van Hongarije en haar bondgenoten en anderzijds het bewerkstelligen van een duurzame vrede en stabiliteit in de eigen regio in het bijzonder en in de Euro-Atlantische regio in het algemeen. Lidmaatschap van ondermeer de Verenigde Naties, de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa en de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie en de Europese Unie moet Hongarije helpen bij het verwezenlijken van deze objectieven.

21

De eerste regering - nadat het land zijn onafhankelijkheid had herwonnen - onder leiding van Antall stelde: “The Republic of Hungary pursues an independent foreign policy based upon the precedence of national interests, with the aim of completely restoring our national sovereignty. We intend to express and realize our national interests in harmony with the European interests and values, and with international realities. Under the conditions of the political transition, on new foundations - taking into account the new requirements and opportunities arising from the altered international situation - we strive to forge and maintain a balanced system of international relations12.” Deelname aan de Euro-Atlantische gemeenschap was één van de belangrijkste prioriteiten van de Hongaarse politiek. Bilaterale relaties werden, voornamelijk met het oog op economische samenwerking, met Duitsland, de Verenigde Staten, Frankrijk, Groot-Brittannië, Japan en de Sovjet-Unie aangeknoopt. Tezelfdertijd werden contacten uitgebouwd met de Europese Gemeenschap, de NAVO, de WEU en de EFTA. Volgens Hongarije is de veiligheid in de Euro-Atlantische regio gebaseerd op de NAVO, de EU (en de WEU), de OVSE en de Raad van Europa als centrale bouwstenen. Het is volgens Hongarije de taak van de NAVO en de Europese Unie de zone van stabiliteit uit te breiden buiten hun huidige grenzen en lidstaten door ondermeer nieuwe leden op te nemen, de politieke dialoog en de samenwerking met derde landen te versterken. Daarenboven, zo stelt Hongarije, heeft de crisis in Ex-Joegoslavië op een dramatische wijze aangetoond dat de veiligheid in Europa ondeelbaar is en verder gaat dan een louter militaire definitie. Crisissituaties hebben duidelijk gemaakt dat geen enkele organisatie op zich - hoe efficiënt deze ook is - in staat is een passend antwoord te bieden op zowel de economische, politieke als de veiligheidsproblemen van een land of regio. Duurzame stabiliteit kan enkel verzekerd worden door een effectief systeem van wederzijds versterkende instellingen, aldus het land. Het externe optreden van Hongarije is in se opgebouwd rond drie centrale pijlers: de Noord-Atlantische en Europese oriëntatie (1), een sterk regionaal beleid (2) en het beschermen van de rechten van de Hongaarse minderheden in de buurlanden (3)13. Sinds de onafhankelijkheid van het land hebben er in Hongarije drie verkiezingen plaatsgevonden waarbij telkens een nieuwe regering aan de macht kwam. In tegenstelling tot de meeste overige beleidsdomeinen kende het buitenlands beleid een opmerkelijke continuïteit. De strategische uitgangspunten van het buitenlands beleid zoals vastgesteld door de eerste regering vormen nog steeds in belangrijke mate de basis van het huidige Hongaarse externe optreden. Uiteraard zijn er aanpassingen gebeurd, echter het tripartiete karakter van het buitenlands beleid, zoals hierboven aangegeven, is tot op heden een constante gebleven.

12

A program of national renewal. Budapest, 1990. VARGA, Imre, Development of the Hungarian Foreign Policy in the last ten years. A comparison of the foreign policy programs of the post-transition Hungarian governments. http://www.nsf-journal.hr/issues/v1_n2/varga.htm 13 VARGA, Imre, Ibid.

22

De Noord-Atlantische en Europese oriëntatie betekende een radicale breuk met de Sovjetoriëntatie gedurende de Oost-West confrontatie. Deze radicale koerswijziging is een uiting van de herwonnen soevereiniteit en de wil van het Hongaarse volk om terug te keren naar de Westerse wereld en tradities, waar het altijd al deel van uitmaakte. De specifieke aandacht die Hongarije hecht aan regionale politiek is op haar beurt een gevolg van de natuurlijke en eeuwenoude verbondenheid met de aangrenzende landen en is daarenboven noodzakelijk gebleken voor vooruitgang in de gehele Centraal- en Oost-Europese regio. Het belang van de rechten van de Hongaarse minderheden tot slot toont de levendigheid aan van het Hongaarse natiegevoel. De voornaamste uitdagingen en potentiële dreigingen waarmee Hongarije vandaag wordt geconfronteerd zijn, zo stelt het land, in se niet verschillend van de uitdagingen waarmee de NAVO en de Europese Unie worden geconfronteerd. Het betreft zoals reeds vermeld bedreigingen van ondermeer terrorisme, de verspreiding van massavernietigingswapens, mislukte staten, georganiseerde misdaad, corruptie en dergelijke. Hongarije moet echter, en dit in tegenstelling tot het verleden, dankzij het NAVOlidmaatschap en weldra ook het lidmaatschap van de Unie deze uitdagingen niet alleen het hoofd bieden. Het land moet daarentegen de nieuwe dreigingen interpreteren in een bredere context. Hongarije moet de wijzigingen in de internationale omgeving in eerste instantie beantwoorden met en vertalen in transformaties van de strijdkrachten en militaire middelen. De gewijzigde strategische positie van Hongarije - die mede het gevolg was van de gebeurtenissen van 11 september 2001 en de uitnodiging tot NAVO-lidmaatschap van zeven Centraal- en Oost-Europese landen - leidde tot een herziening van de veiligheidsconcepten in 2002. Daarenboven impliceerden ook de nationale beloften toegezegd op de NAVO-Top in Praag in het kader van de NATO Response Force een belangrijke wijziging van de Hongaarse defensiestrategie. De objectieven en taken van de Hongaarse strijdkrachten worden geherdefinieerd, zodat deze consistent en compatibel zijn met de gewijzigde internationale situatie, met de NAVO-concepten alsook met de nationale belangen en doelstellingen. De daartoe noodzakelijke capaciteiten moeten worden geïdentificeerd en gerangschikt en voorstellen inzake allocatie van de middelen moeten worden geformuleerd. De strijdkrachten moeten beschikken over de nodige moderne middelen om - naast hun traditionele defensietaken - op een significante wijze te kunnen bijdragen tot zowel NAVO- en EU-opdrachten alsook tot andere militaire missies geleid door ad hoc coalities. De uitgangspunten waarop het Defense Review is gebaseerd zijn de volgende14: - Een traditionele strategische aanval die een gevaar zou betekenen voor de territoriale integriteit van de NAVO en haar leden is hoogst onwaarschijnlijk; - De intensifiëring en toename van het terrorisme, gevoed door religieus extremisme, moet in beschouwing worden genomen. Dit terrorisme is irrationeel, is uitsluitend 14

MINISTRY OF DEFENSE. HUNGARY. Shaping an Armed Forces for the 21st Century. In: Hungarian Defense Mirror. 11 August 2003. http://www.honvedelem.hu/cikk.php?cikk=13869

23

gericht op vernietiging en kan bijgevolg niet het onderwerp zijn van onderhandelingen. Aandacht moet ook gaan naar de veiligheid van bepaalde fundamentele belangen zoals bijvoorbeeld de veiligheid van het energiebevooradingssysteem. Nationale veiligheid mag en kan niet langer geïnterpreteerd worden in het licht van traditionele dreigingen afkomstig vanuit de directe omgeving. Gebeurtenissen aan de andere kant van de wereld kunnen onze veiligheid negatief beïnvloeden; Het is onmogelijk om de huidige structuur van de strijdkrachten te handhaven. Het behoud van de huidige structuur zou een te grote kost betekenen die daarenboven geen financiële ruimte zou laten voor de nodige modernisering van de militaire capaciteiten. Op basis van deze vaststellingen werd in het Defense Review een tien-stappenprocedure voorop gesteld op domeinen gaande van het bepalen van de objectieven van het buitenlands, veiligheids- en defensiebeleid, het definiëren van de doelstellingen en taken van de strijdkrachten, het vaststellen van de vereiste capaciteiten en de nodige financiële middelen.

2.3. Polen Zoals in Hongarije ondergingen ook in Polen - als gevolg van het einde van de Oost-West confrontatie, het uiteenvallen van de Sovjet-Unie en het herwinnen van de onafhankelijkheid en soevereiniteit - de nationale perceptie van de strategische veiligheidsomgeving en de inherent daaraan verbonden veiligheidsconcepten een radicale koerswijziging. Ook Polen moest - net als Hongarije - na het herwinnen van de onafhankelijkheid het evenwicht zoeken tussen de integratie in de Westerse structuren en het behoud van de betrokkenheid bij Oost-Europa. De versterking van de onafhankelijkheid en soevereiniteit, de integratie in de Westerse structuren en het behoud van de betrokkenheid bij het Oosten waren de belangrijkste prioriteiten van het Poolse beleid. Het land poogde tevens goede relaties aan te knopen met de buurlanden, gebaseerd op gelijkheid, internationale verdragen en de onschendbaarheid van de bestaande grenzen. In de beginperiode wist Polen, evenals Hongarije echter niet op welke wijze het in de nieuwe regionale context zijn veiligheid kon garanderen. Vanuit het Poolse parlement werden verscheidene voorstellen gedaan gaande van gewapende neutraliteit tot oprichting van een regionale veiligheidsorganisatie of een pan-Europese instelling. Nadat in 1990 de Oder-Neisse grens door Bon werd erkend en in 1991 het Warschaupact werd ontbonden, maakte Polen in 1992 kenbaar dat alleen NAVOlidmaatschap in de veiligheidsbehoefte van het land kon voorzien. Net zoals Hongarije werd Polen gekenmerkt door een enorme politieke diversiteit. Sinds 1989 hebben drie parlementsverkiezingen plaatsgevonden, zijn er acht regeringen aan de macht geweest en kende het land drie presidenten. Zoals ook in de Hongaarse politiek kende het buitenlands en veiligheidsbeleid, in tegenstelling tot de meeste andere beleidsdomeinen, een belangrijke mate van consensus en continuïteit.

24

Het Poolse veiligheidsbeleid is gericht op de volgende doelstellingen15: - Het verdedigen van de onafhankelijkheid, soevereiniteit en de territoriale integriteit van de Poolse Republiek; - Het verzekeren van de democratische en constitutionele orde in het algemeen en het beschermen van de fundamentele rechten en vrijheden en de veiligheid van de Poolse burgers in het bijzonder; - Het creëren van zo gunstig mogelijke voorwaarden met het oog op een allesomvattende en stabiele economische en sociale ontwikkeling van het land om op deze wijze de welvaart en het welzijn van de burgers, het in stand houden van het nationale verleden en het uitbouwen van een nationale identiteit te verzekeren; - Het bewerkstelligen van en bijdragen tot de uitbouw van een stabiele en rechtvaardige orde in Europa en in de gehele wereld, die gebaseerd is op de principes van democratie, mensenrechten, internationale rechtsregels en solidariteit. De basisprincipes waarop het Poolse veiligheidsbeleid steunt zijn de volgende: - Polen benadert veiligheid met een ruime definitie en heeft met andere woorden oog voor het belang en de impact van een geheel van politieke, militaire, economische sociale factoren, evenals milieu- en energie-indicatoren die de veiligheid beïnvloeden; - Het Poolse defensiebeleid vertrekt vanuit de grondwet van de Poolse Republiek, maar respecteert tevens het internationale recht, de objectieven en principes van het Handvest van de Verenigde Naties, de documenten van de OVSE en de verplichtingen die voorvloeien uit andere aangegane verbintenissen. Polen beschouwt zijn grenzen als onschendbaar, heeft geen territoriale claimen en de relaties met de buurlanden zijn vastgelegd in verscheidene akkoorden. Polen heeft niet de intentie de eigen veiligheid te versterken ten koste van de veiligheid van andere landen; - Wat betreft de activiteiten inzake de internationale politiek, volgt Polen de waarden, idealen en principes die vastgelegd zijn in het Noord-Atlantische Verdrag en de Europese Verdragen. Op deze manier poogt Polen bij te dragen tot de visie van een vrij en democratisch Europa, waar veiligheid, welvaart en de gunstige voorwaarden voor culturele ontwikkeling en het behoud van de identiteit deel uitmaken van een gedeeld en ondeelbaar goed; - De veiligheid van Polen is nauw verbonden met de veiligheid van de andere NAVOen EU-landen. Polen vervult zijn eigen veiligheidsbehoeften voornamelijk langs de weg van samenwerking en solidariteit in het raamwerk van de Alliantie en door het ondersteunen van internationale inspanningen gericht op het versterken van de veiligheid en stabiliteit in Europa en in de gehele wereld; 15

MINISTRY OF DEFENSE. POLAND. Polish Defense Policy. Security Strategy. http://www.wp.mil.pl/start.php?page=1010300001

25

- Polen onderschrijft de idee dat het gebruik van geweld enkel zou mogen worden gehanteerd inzake het recht op zelfverdediging, zoals voorzien in het Handvest van de Verenigde Naties of in het licht van operaties, gebaseerd op een mandaat van de internationale gemeenschap. Polen verzet zich ten stelligste tegen diegenen of die landen die blijk geven van agressie en tegen die staten die de mensenrechten niet respecteren. De Poolse strategie vertrekt - voornamelijk tegen de achtergrond van de nieuwe veiligheidsuitdagingen - vanuit een versterking van de internationale samenwerking, de versterking van de rol van het internationale recht en de multilaterale instituties. Het Poolse defensiebeleid poogt een internationale omgeving te bewerkstelligen die gunstig is voor de veiligheid van Polen. Als onderdeel van dit algemene objectief wil het land meewerken aan het verschaffen van de nodige middelen voor de Alliantie, de doeltreffendheid van de internationale instellingen en het internationale recht, het hervormingsproces in Oost- en Zuidoost Europa, de verbetering inzake de beheer- en controlemechanismen om de verspreiding van massavernietigingswapens tegen te gaan en inspanningen met het oog op een beter leefmilieu. Daarenboven zal Polen goede relaties uitbouwen met partner- en buurlanden, zal het land meewerken aan conflictpreventie en crisisbeheeroperaties en zal het deelnemen aan acties gericht op het promoten van de democratie en de mensenrechten. De strategie benadrukt tot slot de particuliere betekenis van de Europese Unie en voornamelijk de NAVO voor de veiligheid van Polen. De NAVO is voor Polen het belangrijkste forum voor multi- en bilaterale samenwerking inzake veiligheid en defensie en vormt de voornaamste pijler van politiek-militaire stabiliteit op het Europese continent. Het is om deze redenen van belang de Alliantie te versterken. Warschau onderschrijft de evolutie van de NAVO om naast haar traditionele taak van collectieve defensie nieuwe opdrachten en capaciteiten op zich te nemen. De NAVO moet daarenboven over de nodige capaciteiten beschikken om taken zoals conflictpreventie, crisisbeheer, civiele noodplanning en het beheer van de gevolgen van asymmetrische dreigingen effectief en efficiënt te vervullen. Bijzondere aandacht moet gaan naar de NATO Response Force en het stroomlijnen van de commandostructuren. Polen is ook voorstander van de huidige uitbreiding van de NAVO en stelt dat een verdere uitbreiding met nog meer Oost-Europese landen een belangrijke positieve invloed zou uitoefenen op het hervormingproces en de stabiliteit in die regio. Ook de toetreding tot de Europese Unie in mei 2004 zal positieve effecten met zich brengen voor de nationale veiligheid van de Poolse Republiek. Enerzijds zal Polen via het Europees Buitenlands en Veiligheidsbeleid, inclusief het Veiligheids- en Defensiebeleid kunnen meewerken aan de uitbouw van de internationale veiligheid en stabiliteit. Anderzijds zal ook de deelname aan de Europese Eenheidsmarkt en de gezamenlijke handelspolitiek en het ontvangen van EU-steunmaatregelen voor achtergestelde regio’s de nationale veiligheid van het land gunstig beïnvloeden. Tot slot, zo stelt Warschau, zal de EU-toetreding het land helpen in zijn strijd tegen het terrorisme, de georganiseerde misdaad, de handel in drugs en illegale wapens. Ook zal het de samenwerking op vlak van binnenlandse zaken en justitie versterken. Polen zal een actieve rol spelen in het Gemeenschappelijk Buitenlands en Veiligheidsbeleid, dat door Polen wordt gezien als een instrument en een mogelijkheid om de Poolse stem -

26

in het kader van gezamenlijke acties van de Unie - in de internationale politiek kracht bij te zetten. Het zal meebouwen aan de mechanismen die de Unie in de tweede pijler ter beschikking heeft en het zal goede relaties met de andere lidstaten tot stand brengen om zo de rol van de Unie in de wereld te versterken. Prioriteit van Polen inzake het Europese externe optreden is het uitbouwen van een “Oostelijke Dimensie” van de Unie. Evenals het Hongaarse Defense Review, stelt het Poolse defensieconcept een herstructurering van de strijdkrachten en een modernisering van de militaire en civiele capaciteiten voorop opdat het land op een effectieve en efficiënte wijze haar nationale taken, evenals haar internationale beloften en verplichtingen zou kunnen nakomen. De herziening van de omvang, de organisatie en de planning van de strijdkrachten moet leiden tot het nodige militaire materieel, gewijzigde internationale beloftes en een toegenomen sociaal-economisch potentieel van de staat. Daar de aard van de veiligheidsuitdagingen wezenlijk is veranderd, moeten de weinig mobiele strijdkrachten gericht op territoriale defensie langzamerhand in belang afnemen ten voordele van geavanceerde, mobiele en hooggespecialiseerde eenheden16.

2.4. Tsjechië Zoals Polen en Hongarije poogde ook Tsjechië zich - na het einde van de Koude Oorlog en de implosie van de Sovjet-Unie - een plaats te geven in de gewijzigde internationale en regionale geopolitieke realiteit. Om dit te bereiken opteerde Tsjechië er echter voor zich terug te trekken uit het actief internationaal beleid dat het land tot dan toe had gevoerd. De voornaamste reden voor deze koerswijziging was de vrees dat het nationale beleid afhankelijk zou worden van landen die ofwel groter ofwel minder economisch ontwikkeld waren dan zijzelf. De economie werd de prioriteit van het Tsjechische beleid. Met de uitbouw van een sterke en stabiele economie poogde Hongarije zich te onderscheiden van de andere post-communistische staten in de regio. Ook hoopte het land op deze manier een voorkeursbehandeling te krijgen van het Westen. Toen de pro-Westerse oriëntatie groeide, maar de Europese aspiraties niet meteen vervuld werden, daalde meteen ook de belangstelling van Tsjechië voor de Visegrad samenwerking en andere regionale initiatieven. De Centraal-Europese Vrijhandelsassociatie was in die periode de enige overgebleven regionale samenwerkingsvorm waar het Tsjechische engagement stand hield. Veiligheid stond niet bovenaan de politieke agenda, wel wilde het land lid worden van de Europese Unie en de NAVO. Een geleidelijke verandering in deze politiek kwam er pas bij de eerstvolgende parlementsverkiezingen in juni 1996 toen de positie van de President Vaclav Havel verzwakte en duidelijk werd dat de uitgestippelde weg met het oog op integratie in de West-Europese structuren geen succes zou worden. Het Westen weigerde de geleverde inspanningen te steunen en keurde het gevoerde beleid af. Tsjechië keerde terug naar het buitenlands beleid, zoals gevoerd tijdens de federale periode tot 1993. Mede als gevolg 16

MINISTRY OF DEFENSE. POLAND. The National Security Strategy of the Republic of Poland. 22 July 2003. http://www.msz.gov.pl/start.php

27

van deze ontwikkelingen ontvingen Polen, Hongarije en Tsjechië op de NAVO-Top in Madrid op 8 juli 1997 een gezamenlijke uitnodiging voor lidmaatschap van de Alliantie17. De eerste veiligheidsstrategie van de Tsjechische Republiek werd goedgekeurd in 1999. Twee jaar nadien werd het veiligheidsconcept herzien en werd de positie van Tsjechië als NAVO-lidstaat en kandidaat-lidstaat van de Europese Unie het centrale uitgangspunt. Het veiligheidsconcept maakt een duidelijk onderscheid tussen enerzijds de vitale en strategische belangen van de staat en tussen het interne en externe aspect van de nationale veiligheid anderzijds18. De prioritaire taak van het defensiebeleid is het beschermen van de vitale belangen van de staat, zoals het beschermen van de soevereiniteit, de territoriale integriteit, de principes van de democratie en de creatie van de noodzakelijke voorwaarden voor de welvaart en het welzijn van de burgers. Hoewel ook voor Tsjechië een traditionele militaire invasie op het grondgebied weinig waarschijnlijk is, blijft de bescherming van het territorium zoals bepaald in artikel 51 van het VN-Handvest door het gebruik van eigen nationale middelen en door de hulp van de NAVO-bondgenoten één van de belangrijkste veiligheidsobjectieven van het land. De strategische veiligheidsbelangen moeten voor Tsjechië de voorwaarden scheppen die de veiligheid en welvaart van het land bevorderen. Tsjechië kan enerzijds rekenen op de bijstand en solidariteit van de bondgenoten zoals vastgelegd in artikel 5 van het Verdrag van Washington. Anderzijds moet Tsjechië ook zijn verplichtingen nakomen en moet het defensiebeleid gericht zijn op het herstructureren en moderniseren van de nationale strijdkrachten en de militaire middelen. Ook het actief deelnemen aan internationale operaties is in het strategisch belang van de natie. Het land moet over de nodige manschappen en de vereiste militaire en civiele middelen beschikken om op een adequate wijze deel te nemen aan dergelijke opdrachten. Het Tsjechische veiligheidsconcept gaat ervan uit dat de veiligheid van het land nauw verbonden is met de veiligheid in de regio. Het is om deze reden van strategisch belang om de regionale samenwerking verder uit te bouwen. In het bijzonder moeten de bilaterale relaties met de buurlanden en de Visegrad samenwerking worden versterkt. Tevens moet de toetreding van andere Centraal- en Oost-Europese landen tot de NAVO en de Europese Unie verder worden gepromoot. Ook een voortzetting van het ontwapeningsproces en een effectieve preventie van de verspreiding van massavernietigingswapens zijn van strategisch belang voor de Tsjechische Republiek.

17

BINKOWSKI, Henryk, CIUPINSKI, Andrzej, Security and defence policies of the Visegrad Group countries. Central Europe Security Studies. 2002. 18 MINISTRY OF DEFENSE. CZECH REPUBLIC. The Security strategy of the Czech Republic. 22 January 2001. http://www.mzv.cz/bezp_strategie/ebs1.html

28

De Amerikaanse aanwezigheid in Europa en een sterke samenwerking tussen de Unie en de Verenigde Staten moeten leiden tot een globale versterking van de veiligheid in de Euro-Atlantische regio. De creatie van het EVDB wordt gezien als een natuurlijk onderdeel van het Europese integratieproces. Een stabiele economie is van strategisch belang voor het land en de gehele wereld. Het economische aspect van defensie is nauw verbonden met de internationale arbeidsverdeling. Daar exporten een belangrijk deel uitmaken van het BNP van het land, is globale economische stabiliteit een belangrijke vereiste voor de binnenlandse economische ontwikkeling. De Tsjechische Republiek stelt zich tot doel te komen tot een langetermijn en stabiele BNP groei in een stabiele en transparante marktomgeving. Naast het behoud van de territoriale onschendbaarheid en het tot stand brengen van een gezonde en stabiele economie - die naast hun interne veiligheidsaspect ook een externe veiligheidsdimensie hebben - wordt het bestrijden van corruptie, georganiseerde misdaad, terrorisme, politiek extremisme, mensensmokkel en andere beschouwd als een integraal onderdeel van de veiligheid. Het is daarom in het belang van Tsjechië om de doeltreffendheid en het professionalisme in de rechtsspraak, de overheidsadministratie en de lokale overheden te verhogen. Om crisissituaties aan te pakken zowel binnen Tsjechië als daarbuiten moet het grensoverschrijdende crisismanagement worden versterkt en moeten de internationale humanitaire organisaties verder worden ontwikkeld. Gezien het ruime veiligheidsconcept kunnen de interne en externe veiligheidsaspecten, de vitale, strategische en andere belangen van het land enkel worden gegarandeerd via een ruime en allesomvattende aanpak. Niet alleen moet een actieve participatie in internationale fora en organisaties het land helpen bij het verwezenlijken van zijn objectieven, ook de nationale wetgevende, uitvoerende en juridische organen dragen een belangrijke verantwoordelijkheid voor de veiligheid van de Tsjechische Republiek en haar burgers. Het buitenlandse beleid moet de veiligheidsbelangen van de staat in de externe betrekkingen ondersteunen, de ontwikkelingen in de internationale politiek opvolgen, de risico’s en bedreigingen opmerken en aanbevelingen formuleren voor de staatsveiligheid. Een voortdurende actualisering van de bestaande defensieconcepten is bijgevolg een belangrijke taak van het defensiebeleid. Zo heeft de regering als een direct gevolg van de aanslagen van 11 september haar strategie inzake terrorisme herzien en stelt ze dat als antwoord op de huidige veiligheidsrisico’s zoals terrorisme preventieve acties vereist zijn. In april 2002 werd het “Actieplan voor de strijd tegen het terrorisme” goedgekeurd. Dit plan, dat jaarlijks moet worden geactualiseerd, biedt een politiek kader voor nationale bijdragen in de internationale strijd tegen het terrorisme. Het buitenlandse beleid moet een gunstige langetermijn positie van het land verzekeren in de internationale politiek. Daartoe moet het bilaterale relaties uitbouwen, actief participeren in internationale instituties en aan de hand van intergouvernementeel en diplomatiek overleg informatie verschaffen over de plannen en standpunten van het land met betrekking tot onderwerpen van internationaal belang. Actieve participatie in de

29

NAVO, de VN, de OVSE, de OESO, de WTO, het IMF en het CEFTA moet het nationale buitenlandse beleid helpen verwezenlijken. De Tsjechische Republiek, zoals ook haar bondgenoten en partners, verwerpt de idee van een (re)nationalisatie van de veiligheidspolitiek en streeft, in het kader van de Europese solidariteit, naar een gezamenlijke en gedeelde perceptie van de veiligheidsomgeving. Tsjechië ondersteunt de inspanningen van de internationale gemeenschap om de controle en transparantie in de bewapening op te drijven en om het ontwapeningsproces te versnellen. Tsjechië ontwikkelt bilaterale relaties met de buurlanden, definieert niet alleen gezamenlijke belangen, maar versterkt tevens de regionale concrete samenwerking op tal van domeinen, in het bijzonder inzake het economische, het veiligheids- en milieubeleid. Het defensiebeleid van de Tsjechische Republiek is tot slot gericht op ondermeer de creatie van een effectief defensiesysteem en de modernisering van de strijdkrachten om deze aan te passen aan de normen van de West-Europese landen. Het Tsjechische veiligheidsbeleid voorziet ook in de training van de strijdkrachten voor niet-militaire opdrachten, in het bijzonder voor hulp bij ecologische of industriële rampen. Tot slot voorziet het beleid ook in een voortdurende modernisering van de strijdkrachten door de ontwikkeling van de nationale defensie-industrie en internationale samenwerking op vlak van wetenschap en industrie.

2.5. Besluit Daar Hongarije, Polen en Tsjechië nog maar recentelijk hun onafhankelijkheid hebben herwonnen en hun buitenlands beleid tot nog toe in onvoldoende mate is geïnstitutionaliseerd, hechten deze landen groot belang aan regionale samenwerking en wordt hun veiligheidsperceptie evenals hun veiligheidsconcept in belangrijke mate gedetermineerd door de internationale geopolitieke situatie. Hun extern beleid staat bijna integraal in het teken van hun Westerse oriëntatie en hun wil om zich te integreren in de Euro-Atlantische gemeenschap en structuren. Hun veiligheidsconcepten zijn gebaseerd op de doelstellingen van het EVDB en het Strategisch Concept van de NAVO. Zoals de Westerse bondgenoten streven ook Hongarije, Polen en Tsjechië naar een actieve participatie in de internationale fora en instellingen. De defensieconcepten van zowel Hongarije, Polen als Tsjechië stellen dat om hun nationale soevereiniteit en hun internationale verplichtingen - in eerste instantie in het kader van de Europese Unie en de NAVO - na te komen, een noodzakelijke hervorming van hun strijdkrachten en militaire middelen vereist is. De huidige situatie moet dan ook gezien worden als een overgangsfase, waarbij de objectieven en taken van de strijdkrachten worden geherdefinieerd, zodat deze compatibel zouden zijn met de gewijzigde internationale situatie, de NAVO-concepten alsook met de nationale belangen en doelstellingen. De veiligheidsconcepten van de drie landen zijn gericht op de uitbouw van efficiënte legers die in staat zijn om naast de traditionele taak van territoriale defensie een adequaat antwoord te bieden op de veiligheidsuitdagingen van de eenentwintigste eeuw.

30

3. Allianties en Internationale Samenwerking

3.1. Inleiding Uit voorgaande hoofdstukken is duidelijk gebleken dat zowel Hongarije, Polen als de Tsjechische Republiek hun nationale veiligheid identificeren met de veiligheid van hun bondgenoten en Europese partners. Lidmaatschap van internationale organisaties moet hen daarenboven helpen hun veiligheidsobjectieven te verwezenlijken. De landen willen actief participeren zowel in internationale fora als in regionale samenwerkingsverbanden. Reeds in oktober 1990 werd Hongarije volwaardig lid van de Raad van Europa. In 1996 trad het toe tot de OESO. Tegen het einde van 1991 sloot Hongarije een Associatie Akkoord met de Europese Gemeenschap en twee jaar later diende het land een aanvraag in om toe te treden tot de Europese Unie. In 1996 verwierf Hongarije, samen met andere Centraal- en Oost-Europese landen, de status van geassocieerde partner van de West-Europese Unie. In 1997 werd het land uitgenodigd om toetredingsonderhandelingen te starten met de NAVO om twee jaar nadien in 1999 volwaardig lid te worden van het Bondgenootschap. Hongarije beklemtoont wel dat de Euro-Atlantische integratie niet enkel een toetreding tot de Westerse instellingen inhoudt, maar dat het tevens betekent deel uit te maken van een sterke gemeenschap van waarden. Hongarije heeft ook reeds meerdere malen deelgenomen aan vredeshandhavingsoperaties en vredesondersteunende opdrachten zowel in VN-, OVSE- , NAVO- als EU-verband. Hongarije benadrukt dat het interne en externe karakter van de huidige veiligheidsuitdagingen vervaagt. Gezien de oorsprong, de aard en de gevolgen van de huidige problemen steeds meer mondiale en transnationale vormen aannemen, vereist ook de aanpak van deze uitdagingen een mondiale en grensoverschrijdende aanpak. De internationale instellingen moeten worden versterkt en er moet meer overleg, een meer doorgedreven taakverdeling en een betere synergie komen tussen de verschillende internationale organisaties, aldus Hongarije. Polen beklemtoont in zijn veiligheidsstrategie de blijvende verantwoordelijkheid van de Verenigde Naties voor het behoud van de internationale vrede en veiligheid. Polen zal meewerken aan nieuwe initiatieven en inspanningen om de organisatie aan te passen aan de nieuwe veiligheidsuitdagingen en -risico’s, inclusief deze die voortspruiten uit economische onderontwikkeling en sociale problemen. De internationale rechtspraak evenals andere internationale mechanismen moeten verder worden ontwikkeld zodat de internationale gemeenschap een sterk en bijkomend instrument heeft in de strijd tegen het internationaal terrorisme, de proliferatie van massavernietigingswapens, het gevaar van mislukte staten of andere landen die het terrorisme ondersteunen.

31

Polen zal actief deelnemen aan de hervormingen van de VN en onderschrijft het initiatief van een “New Political Act for the United Nations for the 21st Century”. Het zal bijdragen tot de VN-missies in eerste instantie door het leveren van civiel, militair en politiepersoneel dat speciaal getraind is voor VN-geleide opdrachten. Polen proclameert ten slotte zich verder te zullen blijven engageren in de werkzaamheden van de OVSE, de Raad van Europa, de OESO en andere multilaterale organisaties en stelt dat een blijvende aandacht zal uitgaan naar actieve deelname aan regionale en subregionale samenwerkingsverbanden19. Ook Tsjechië benadrukt de noodzaak van een actieve participatie in de NAVO, de VN, de OVSE, de OESO, de WTO, het IMF en andere internationale, multilaterale en regionale organisaties en samenwerkingsverbanden. Tsjechië zal meewerken ondermeer aan VN-missies gericht op conflictpreventie en conflictbeheer, stabilisatie na conflicten, hulp aan vluchtelingen en humanitaire hulp, de versterking en het doen respecteren van de mensenrechten en fundamentele vrijheden, economische heropbouw, ontwikkelingssamenwerking en de strijd tegen terrorisme, misdaad en drugs. De VN moeten hun activiteiten verder uitbreiden tot de Euro-Atlantische en CentraalAziatische regio’s. Tsjechië stelt in zijn defensieconcept ook actief te zullen meewerken aan de uitbouw van de politieke, militaire en economische dimensie van de OVSE, evenals haar humanitaire en milieu gerelateerde aspecten. Het onderschrijft verder de voorstellen voor een modernisering en een actualisering van de instrumenten van de OVSE opdat de organisatie - gezien de nieuwe veiligheidssituaties - nieuwe taken op zich zou kunnen nemen. Tot slot hecht ook de Tsjechische Republiek bijzondere aandacht aan de regionale en subregionale samenwerking. Bilaterale relaties met zowel de buurlanden als met Australië en landen uit Azië, Afrika en Latijns-Amerika nemen een belangrijke plaats in op de politieke agenda van het land20.

3.2. Regionale samenwerking Visegrad Group Gezien hun gedeeld verleden, hun centrale geografische ligging en hun in belangrijke mate gelijkaardige geopolitieke positie en hun significant overeenkomstige objectieven hechten Hongarije, Polen, Tsjechië (en Slowakije) bijzondere aandacht aan hun onderlinge regionale samenwerking, in eerste instantie binnen het raamwerk van de Visegrad Group. 19

MINISTRY OF DEFENSE. POLAND. The National Security Strategy of the Republic of Poland. 22 July 2003. http://www.msz.gov.pl/start.php 20 GOVERNMENT OF THE CZECH REPUBLIC. Conceptual basis of the foreign policy of the Czech Republic for the 2003-2006 period. 3 March 2003.

32

Op initiatief van de voormalige eerste minister van Hongarije, Joseph Antall, kreeg de Visegrad samenwerking concrete vorm door de ondertekening van de ‘Declaration Cooperation’ op 15 februari 1991 door de president van Polen, Walesa, de president van Tsjechië-Slowakije, Havel en de eerste minister van Hongarije, Antall. De ondertekening vond plaats in de oude koninklijke Hongaarse stad Visegrad, die een belangrijke historische betekenis had, gezien de koningen van deze drie landen (Tsjecho-Slowakije was in 1991 nog één staat) in 1335 een bijeenkomst hielden waar vrede en samenwerking in Centraal-Europa het belangrijkste objectief was. Zoals reeds in de inleiding vermeld, is het doel van de Visegrad samenwerking het bewerkstelligen van de stabiliteit in Centraal-Europa en het ondersteunen en versnellen van het transformatieproces waarmee de vier Centraal-Europese landen worden geconfronteerd in hun transitie van de Sovjet- naar de Euro-Atlantische structuren. Daar deze landen zich sinds hun onafhankelijkheid in grote mate gelijkaardige doelstellingen vooropstellen - in eerste instantie integratie in de Westerse structuren, maar ook het herstel van hun onafhankelijkheid, het installeren van een parlementaire democratie en de uitbouw van een vrijemarkteconomie - opteren de landen ervoor nauw samen te werken. Door hun inspanningen te coördineren pogen de landen hun gezamenlijke objectieven op een meer effectieve en efficiënte wijze te realiseren. De samenwerking heeft betrekking op zowel buitenlandse- en binnenlandse aangelegenheden, als op economische, militaire, educatieve en culturele kwesties. Ook wetenschap, techniek, infrastructuur, milieuvraagstukken en andere zijn onderwerp van de regionale samenwerking tussen de vier landen21. De Visegrad samenwerking heeft reeds tot belangrijke - zowel regionale als internationale - resultaten geleid. Een van de eerste verwezenlijkingen was de ontbinding van het Warschaupact in 1991. Het nastreven van het NAVO-lidmaatschap, dat onderdeel uitmaakte van hun gezamenlijke externe strategie, leidde ertoe dat drie van de vier Visegrad landen (Polen, Hongarije en Tsjechië) in 1997 uitgenodigd werden toetredingsonderhandelingen te starten met de Alliantie, waarvan ze in 1999 officieel lid werden. Voorbeelden van de succesvolle militaire samenwerking zijn de twee gezamenlijke bataljons van de vier Visegrad landen. Enerzijds is er het Tsjechisch-Slowaakse bataljon en anderzijds is er het bataljon dat in ontwikkeling is en dat zal bestaan uit Polen, Tsjechen en Slowaken. Het Tsjechisch-Slowaakse bataljon was in zekere zin een natuurlijke stap daar de legers van beide landen - door hun gemeenschappelijk verleden - een identieke structuur hebben. Daarenboven wilde Slowakije met dit gecombineerde bataljon blijk geven van interoperabiliteit van haar strijdkrachten en capaciteiten met deze van de NAVO om zo haar kansen tot lidmaatschap van de Alliantie kracht bij te zetten en te versnellen22. In het kader van de economische samenwerking binnen de Visegrad Group ondertekenden Hongarije, Polen en het toenmalige Tsjecho-Slowakije in december 1992 het “Central European Free Trade Agreement” (CEFTA), dat gericht is op de installatie 21

VISEGRAD GROUP. Official homepage. http://www.visegradgroup.org/ JESZENSZKY, Géza, The “Visegrad Idea”: A model for cooperation. Euro-Atlantic Security Workshop. 27 September 2002. 22

33

van een vrijemarkteconomie en het afbouwen van de handelsbelemmeringen. Daar de drie landen reeds Associatie Akkoorden hadden gesloten met de Europese Unie werd het CEFTA vanaf haar ontstaan gezien als een mechanisme om de standaarden voor EU-lidmaatschap te implementeren. In 1996 en 1997 traden respectievelijk Slovenië en Roemenië toe tot het economische samenwerkingsverband. In 1999 werd ook Bulgarije lid van CEFTA23 . Ondanks de nauwe samenwerking en de talrijke resultaten, bleek de Visegrad samenwerking niet altijd even gemakkelijk en succesvol te zijn. Moeilijkheden rezen er ondermeer door het verschil in opinies over hoe te reageren in bepaalde omstandigheden of omtrent bepaalde aangelegenheden. Daarenboven was het niet altijd evident hoe men tot een gezamenlijk besluit kon komen zonder afbreuk te doen aan de afzonderlijke nationale belangen. Tot slot speelde ook de persoonlijkheid van de leiders en de communicatie tussen hen een niet te verwaarlozen factor. Na de oprichting in 1991 heeft de Visegrad samenwerking lange tijd gestagneerd - zo stelt ondermeer J.W. Van Der Meulen - door het uiteenvallen van Tsjecho-Slowakije, het isolement van Bratislava, de gebrekkige belangstelling van de Tsjechische premier en de preoccupatie van Polen en Hongarije met het lidmaatschap van de Europese Unie en de NAVO. Sinds het vertrek van Meciar als premier van Slowakije in oktober 1998 is het proces echter opvallend nieuw leven ingeblazen. Daarenboven wordt - zo wordt vaak gesteld - niet langer gestreefd naar hooggestemde formele verklaringen van de staatshoofden, maar ligt de nadruk eerder op praktische samenwerking zoals bijvoorbeeld het gezamenlijk trainingsprogramma voor diplomaten en de aanpak van de illegale migratie en wapenhandel24. Wel wordt beklemtoond, dat naarmate de toetreding tot de Unie naderde, de nationale belangen en de onderlinge verschillen steeds meer op de voorgrond traden. Zo zou de Visegrad groep niet als blok hebben gefunctioneerd in de onderhandelingen met de Europese Commissie over de uitbreiding. Een belangrijke reden voor deze slechte samenwerking is, volgens ondermeer Franc Biancherie, de groeiende competitie tussen de Visegrad landen. De Europese Unie heeft altijd voorgehouden dat de selectie per land zou plaatsvinden en dat alleen de besten mogen toetreden. De landen hebben in het toetredingsproces uiteindelijk voor zichzelf gekozen. Hierdoor traden de onderlinge verschillen opnieuw op de voorgrond en doken steeds meer conflicten op, wat de samenwerking tussen de landen negatief beïnvloedde. Een van de meest recente en belangrijkste conflicten betreft de Benes-decreten. Deze decreten zijn onderwerp van een historisch conflict dat dateert van het einde van de Tweede Wereldoorlog. Op het einde van de Tweede Wereldoorlog werden miljoenen Sudeten-Duitsers en tienduizenden Hongaren door President Benes uit Tsjecho-Slowakije verdreven. De Tsjechen en Slowaken beschouwen de zaak als gesloten, maar de Hongaren stellen dat de decreten in strijd zijn met de Europese wetgeving25.

23

CEFTA. Official homepage. www.cefta.org/ VAN DER MEULEN, J.W., Centraal-Europa op weg naar de EU: regatta of doolhof?. In: Internationale Spectator. december 2001. 25 BIANCHERI, Franc, Verdeeldheid kandidaat-lidstaten speelt EU in de kaart. EU moet samenwerking kandidaat-lidstaten stimuleren. In: @europa. 23 maart 2002. http://www.ateuropa.nl/editie21/VERDEELDHEID.html 24

34

Niettegenstaande de primaire objectieven van het samenwerkingsverband - namelijk het versterken van de stabiliteit in Centraal-Europa en het gezamenlijk voorbereiden van de kandidatuur voor de NAVO en de Europese Unie - lijken te zijn verwezenlijkt en ondanks de mogelijke bestaande conflicten, hebben de Visegrad-landen verklaard hun samenwerking ook na EU-toetreding niet enkel verder te zetten, maar ze daarenboven te versterken. Bilaterale samenwerking Ook buiten het kader van de Visegrad samenwerking pogen Hongarije, Polen en Tsjechië goede relaties met hun buurlanden uit te bouwen.

Hongarije Reeds in de voorgaande hoofdstukken is duidelijk gebleken dat het regionale beleid samen met de integratie in de Westerse structuren en de bescherming van de Hongaarse minderheden in het buitenland - één van de belangrijkste prioriteiten is van het Hongaarse buitenlands beleid sinds de onafhankelijkheid van het land in 199026. Met het herwinnen van de soevereiniteit en de onafhankelijkheid van het land maakte de Antall-regering (1990-1994) een einde aan de ideologische clichés en stelde ze een heroriëntering en herformulering van het regionale beleid voorop. Centraal hierbij stond de visie dat het land, gezien haar geografische positie, een brug vormde tussen Oost- en West-Europa. Daarenboven genoot het reformistische Hongarije, aldus de Antallregering, in vergelijking met de andere Centraal- en Oost-Europese landen, een belangrijkere en hechtere relatie met het Westen daar het land zich situeert op de splitsing van de Europese culturen en de talenfamilies. Hongarije moest daarom, zo werd gesteld, inspelen op de opportuniteiten die verbonden waren aan deze geografische en politieke situatie. Deze combinatie van een uitgelezen geografische ligging, nauwe contacten met het Westen en hechte relaties met de Oost-Europese landen maakte dat Hongarije het centrum van de regio moest worden. Om deze reden wijdde Antall in zijn beleidsprogramma een afzonderlijk hoofdstuk aan de regionale omgeving en pleitte hij voor het behoud van de goede relaties met de buurlanden. Het meer pragmatische - maar inhoudelijk weinig gewijzigde - buitenlands beleid van de Horn-regering (1994-1998) stelde dat verder werk moest worden gemaakt van de relaties met de buurlanden om op deze manier te komen tot de stabilisatie van de regio, de economische ontwikkeling van Hongarije, de expansie van de marktmogelijkheden van het land en de verbetering van de situatie van de Hongaarse minderheden in de buurlanden. Daarenboven zou de uitbouw van goed gereguleerde relaties met de naburige staten een positieve invloed hebben op de internationale perceptie van het land

26

VARGA, Imre, Development of the Hungarian Foreign Policy in the last ten years. A comparison of the foreign policy programs of the post-transition Hungarian governments. http://www.nsfjournal.hr/issues/v1_n2/varga.htm

35

evenals op de Westerse steun voor de inspanningen van het land om zich te integreren in de Westerse structuren. Het beleid onder de regering-Orban (1998-2002) alsook het huidige beleid blijven de nadruk leggen op de continuïteit van het buitenlands beleid en beklemtonen dat de relaties met de buurlanden verder moeten worden uitgediept en dat de regionale samenwerking verder moet worden uitgebouwd. De centrale plaats in het Hongaarse regionale beleid wordt ingenomen door de problematiek rond de bescherming van de Hongaarse minderheden in de buurlanden. De steun aan Hongaarse burgers die buiten de grenzen van het Hongaarse grondgebied wonen, is een grondwettelijk vastgelegde plicht van elke Hongaarse regering. Velen zijn ervan overtuigd dat de pogingen van Hongarije om via bilaterale contacten en internationale fora de minderheden in de buurlanden te ondersteunen eerder weinig succesvol waren of een beperkt resultaat opleverden en dat ze daarentegen vaak de onderlinge regionale relaties verzuurden. Zo probeerde Hongarije omwille van de minderhedenproblematiek de Slowaakse toetreding tot de Raad van Europa te blokkeren. Deze opzet mislukte, maar had wel een negatieve impact op de relaties met Slowakije. Ook bilaterale onderhandelingen en verdragen die handelden over de positie van de Hongaren in Roemenië en Slowakije hebben jarenlang aangesleept en de relaties met beide landen verstoord27. Een goed voorbeeld is de Hongaarse Statuswet. De rechtsliberale Fidesz partij van Orban ging in 1998 naar de verkiezingen met de belofte dat de Hongaren een dubbele nationaliteit zouden krijgen. Uiteindelijk leek deze belofte juridisch niet haalbaar. Daarenboven groeide in tussentijd het besef dat de Hongaarse economie de toevloed van duizenden Hongaren op de arbeidsmarkt niet zou kunnen verwerken. Hierdoor verschoof de klemtoon naar culturele en sociale rechten voor de Hongaren in de buurlanden zelf. De zogenaamde Statuswet werd in juni 2001 aangenomen door het Hongaarse parlement zonder consultatie met de buurlanden. Sinds de wet in januari 2002 in werking trad, is ze - ondanks het feit dat ze sterk afgevlakt - het onderwerp van een heftig dispuut en heeft ze tot felle reacties geleid van de buurlanden die nog steeds niet helemaal gerust zijn in de ambities van Hongarije. De wet moet de culturele identiteit van de Hongaren buiten Hongarije beschermen en doorgeven aan nieuwe generaties. Tevens moet de wet voorkomen dat steeds meer Hongaren naar hun moederland terugkeren. Tot slot poogt de wet een antwoord te bieden op de negatieve gevolgen van de Hongaarse toetreding tot de Unie en de Schengen-landen. Door deze toetreding zal het grensverkeer met het moederland immers veel omslachtiger worden en aan veel meer restricties onderhevig zijn. Met de Statuswet kunnen bepaalde Europese barrières worden omzeild, waardoor een isolement van de Hongaarse minderheden in de buurlanden wordt voorkomen28.

27

DE KEERSMAEKER, Goedele, Hongarije en de Hongaarse minderheden in Slowakije en Roemenië. In: Noord-Zuid Cahier. 1997. 28 BAKKER, Edwin, Slowaken niet blij met de Hongaarse Statuswet. In: Ablak. Tijdschrift voor Centraal-Europa. 2002.

36

De Roemeense regering heeft het meest kritisch gereageerd op de Statuswet. Volgens de Roemeense premier is het niet denkbeeldig dat het aantal Hongaren in Roemenië zal stijgen van 1,7 miljoen naar 7 miljoen. Hij vreest immers dat iedereen die een beetje Hongaars spreekt zich onmiddellijk als Hongaar zal melden om van de voordelen die verbonden zijn aan de Statuswet te kunnen genieten. Deze mogelijke evolutie zou echter de etnische verhoudingen in Roemenië danig verstoren, aldus de premier29. De reacties in Slowakije waren van in het begin wat milder dan deze in Roemenië. Verklaring hiervoor ligt in het feit dat Slowakije zelf een statuswet kent voor etnische Slowaken in het buitenland. Daarenboven treedt ook Slowakije in 2004 toe tot de Unie en is de Statuswet niet van kracht binnen de EU30. Wel werd besloten tot een akkoord betreffende de concrete toepassing van deze wet. De Europese Commissie verzoekt Hongarije de wet - ten laatste op datum van toetreding - in lijn te brengen met de non-discriminatiebepalingen van het Verdrag van de Europese Gemeenschap. Wat betreft de militaire samenwerking is Hongarije ondermeer lid van het HongaarsRoemeens Peacekeeping Bataljon, de Hongaars-Italiaanse-Sloveense Multinationale Brigade en het Hongaars-Roemeens-Slowaaks-Ukraïense militaire samenwerkingsverband. Hongarije participeert ook als een waarnemer in de SHIRBRIG van de Verenigde Naties. Bijzondere aandacht gaat ook uit naar ondermeer de relaties met Slowakije. De Hongaars-Slowaakse militaire relaties zijn opmerkelijk goed en voor 2004 zijn bijna vijftig gezamenlijke programma’s gepland31. Met Slovenië wordt momenteel onderzocht of en hoe de Hongaarse gevechtsvliegtuigen naast de verdediging van hun eigen nationale luchtruim kunnen instaan voor de verdediging van het luchtruim van buurland Slovenië32.

Polen In de nationale veiligheidsstrategie van Polen wordt benadrukt dat de Poolse Republiek de bilaterale samenwerking verder zal uitwerken zowel met de buurlanden als met andere landen uit de regio om zo de veiligheid en de stabiliteit in de regio te bewerkstelligen. Polen wil een partnerschap uitbouwen met de Russische Federatie en de samenwerking tussen Rusland en de EU en de NAVO versterken. Ook Kaliningrad en Oekraïne zijn van groot belang voor de veiligheid van Europa. Polen stelt dat Rusland, Oekraïne, Wit-Rusland en Moldavië door hun geschiedenis, traditie en cultuur nauw verwant zijn aan Europa en dat deze landen - met uitzondering van Wit-Rusland - de laatste jaren intense contacten hebben uitgebouwd met de Europese Unie, zowel op politiek, economisch als sociaal vlak. Desalniettemin hebben 29

EUROPEAN COMMISSION. Regular report on Hungary’s progress towards accession. Brussels. 9 October 2002. 30 POSTMA, Renée, Buren niet gerust op Hongaarse ambities. In: NRC handelsblad. 28 april 2001. 31 (anon.) Meeting in Gyor. In: Hungarian Defence Mirror. 11 Dec. 2003. http://www.honvedelem.hu 32 (anon.) on Slovenia’s Airspace Defence. In: Hungarian Defence Mirror. 28 Nov. 2003. http://www.honvedelem.hu

37

deze betrekkingen, aldus Polen, de verwachtingen van deze landen alsook van de Unie niet kunnen inlossen en is het transformatieproces in deze Oost-Europese landen nog lang niet gerealiseerd. Polen pleit om deze reden voor een “Eastern Dimension” van de Unie. Specifieke aandacht moet hierbij, aldus Polen, gaan naar politieke en economische samenwerking. De politieke dialoog moet zich concentreren op onderwerpen of problemen van gezamenlijk belang zoals de bescherming van de mensenrechten en de rechten van de minderheden, de democratische hervormingen, de oplossing van de regionale spanningen en conflicten, alsook de strijd tegen het terrorisme, de grensoverschrijdende misdaad en andere. De laatste jaren - en zeker sinds de aanslagen van 11 september 2001 - is de samenwerking tussen de Unie en derde landen op vlak van binnenlandse zaken en justitie sterk toegenomen en als gevolg van de uitbreiding van de Unie zal deze samenwerking verder aan belang winnen. De Unie kan ook - zo stelt Polen - een mogelijke samenwerking met deze landen onderzoeken in het kader van het Europese Veiligheids- en Defensiebeleid, inclusief een mogelijke bijdrage van deze landen aan EU-geleide opdrachten. Ook op economisch vlak moet een nauwe samenwerking worden uitgebouwd. Handel, investeringen, de ontwikkeling van de private sector en de economische groei zijn belangrijke factoren in het transformatieproces van de Oost-Europese landen. De samenwerking inzake energie, infrastructuur, milieubescherming en ruimtetechnologie zijn van bijzonder belang voor zowel de Unie als voor de Oost-Europese landen zelf. Naast de politieke en economische samenwerking moet de Unie verder werk maken van haar steun aan deze landen. De reeds bestaande programma’s moeten beter worden gecoördineerd en aangepast worden aan de wijzigende noden en prioriteiten. Steun moet voornamelijk gaan naar die activiteiten die essentieel zijn voor het verdere transformatieproces, zoals ondermeer de democratische hervormingen, de ontwikkelingen van de civiele maatschappij en lokale besturen, de verbetering van de regelgevende en administratieve structuren, alsook de democratische controle van de strijdkrachten en de instrumenten om corruptie, misdaad en andere bedreigingen van de maatschappij effectief te kunnen aanpakken33. Ondermeer als gevolg van de vraag van Zweden, Denemarken en voornamelijk Polen om een coherente strategie uit te bouwen ten aanzien van de Oostelijke buurlanden van de uitgebreide Unie, publiceerde de Europese Commissie op 11 maart 2003 het document “Wider Europe Neighbourhood: A New Framework for relations with our Eastern and Southern Neighbours”. Dit document werd gevolgd door een gelijknamig rapport aangenomen door het Europese Parlement in november 2003 en door de veiligheidsstrategie van de heer Solana “A Secure Europe in a Better World” in juni en december 2003. Voornamelijk de twee eerste documenten geven de visie van de EU weer over de toekomstige relaties met Rusland, de nieuwe onafhankelijke staten (New Independent States NIS) en de landen van het Zuidelijke Middelandse-Zeegebied. 33

WLODZIMIERZ CIMOSZEWICZ. The Eastern Dimension of the European Union. The Polish View. Speech by Wlodzimierz Cimoszewicz, Polish Minister of Foreign Affairs at the conference “The EU enlargement and neighbourhood Policy”. 20 February 2003. http://www.msz.gov.pl/start.php

38

Al deze landen hebben geen onmiddellijk vooruitzicht op EU-lidmaatschap. De Unie stelt dat de uitbreiding de mogelijkheid biedt om de welvaart en stabiliteit aan de nieuwe grenzen van de Unie te bewerkstelligen. De Unie moet daartoe goede relaties uitbouwen met de aangrenzende partnerlanden. De Commissie suggereert dat in ruil voor concrete vooruitgang inzake de gedeelde waarden, economische, politieke en institutionele hervormingen de Unie deze aangrenzende partnerlanden vooruitzicht moet bieden op deelname aan de Europese interne markt. Dit zou - zo stelt de Commissie gepaard moeten gaan met een verdere integratie en liberalisering die het vrije verkeer van personen, goederen, diensten en kapitaal moet promoten34. Met het oog op de uitbouw van goede betrekkingen met de buurlanden en goede internationale betrekkingen neemt Polen niet enkel actief deel aan talrijke multinationale militaire oefeningen en operaties. Polen is ook actief in een aantal multinationale eenheden, waarvan de belangrijkste het “Multinational Corps - North East (MNC(NE))” is. De samenwerking ging van start in 1999 en tegen het einde van 2000 werd de volledige operationele paraatheid bereikt. Dit korps is in eerste instantie opgericht voor artikel V opdrachten, waarvoor het indien noodzakelijk Duitse, Poolse en Deense eenheden onder bevel krijgt. Andere multinationale eenheden zijn het Pools-Oekraïense bataljon (POLUKRBAT) en het Litouws-Poolse bataljon (LITPOLBAT). De idee voor een Pools-Oekraïens bataljon werd gelanceerd in 1995, in 1998 ging het bataljon van start en begin 1999 werd de operationele inzetbaarheid bereikt. Het bataljon kan binnen de dertig dagen operationeel zijn en is gericht op deelname aan internationale vredeshandhavingsoperaties en humanitaire opdrachten, goedgekeurd door de VNVeiligheidsraad of georganiseerd door andere organisaties, die verantwoordelijk zijn voor het behoud van de internationale vrede en veiligheid, of door internationale coalities, goedgekeurd door de VN-Veiligheidsraad. De militaire samenwerking tussen Litouwen en Polen gaat terug tot 1993. Sindsdien hebben er talrijke gezamenlijke trainingen en militaire oefeningen plaatsgevonden. In 1995 werd het initiatief genomen om te komen tot de uitbouw van een gezamenlijk bataljon. Het bataljon is gericht op het behoud en het herstel van de internationale vrede en veiligheid, de participatie aan internationale vredeshandhavingsopdrachten, humanitaire en reddingsopdrachten die ondernomen worden door de VN, de EU en de NAVO. Polen maakt sinds 1993 onderdeel uit van het “Standby Arrangements System” van de VN. Dit systeem ontstond in 1991 en is gebaseerd op de verplichting van de leden van de VN om in een zo kort mogelijke periode specifieke troepen en middelen ter beschikking te stellen van de organisatie wanneer deze beslist een peace-keepingopdracht uit te voeren. In 1994 lanceerde Denemarken de idee om binnen dit systeem een “Multinational Stand-by High Readiness Brigade (SHIR-BRIG)” op te richten om de organisatie en de voorbereiding van het ter beschikking stellen van de troepen en de middelen te coördineren.

34

EUROPEAN COMMISSION. Wider Europe Neighbourhoud: A New Framework for relations with our Eastern and Southern Neighbours. 11 March 2003. http://europa.eu.int/comm/external_relations/we/intro/index.htm

39

Tsjechië De omringende landen worden net als Tsjechië zelf geconfronteerd met sociale en economische hervormingen en willen zich integreren in de Euro-Atlantische en Europese structuren. Het is om deze redenen - zo stelt de Tsjechische Republiek - dat bijzondere aandacht moet uitgaan naar bilaterale, multilaterale en regionale samenwerking, dat goede betrekkingen met de buurlanden zullen worden onderhouden en dat de Visegrad Group en andere Centraal-Europese samenwerkingsvormen zullen worden versterkt. Tsjechië wil de betrekkingen met buurland Slowakije in eerste instantie op economisch vlak intensifiëren. Tsjechië verwacht dat als gevolg van de toetreding van beide landen tot de Unie er op Europees vlak nieuwe samenwerkingsvormen zullen ontstaan. De toetreding van Slowakije tot de NAVO biedt bijkomende mogelijkheden om de samenwerking, ook op vlak van veiligheid, tussen beide landen te versterken. Ook met buurland Polen wil het land de traditioneel goede relaties verder zetten en moet specifieke aandacht besteed worden aan de transportinfrastructuur, de handelsrelaties en de culturele betrekkingen. Tsjechië wil tevens de betrekkingen met Duitsland verder uitbouwen via de EU en de NAVO alsook via regionale en bilaterale samenwerking. Centrale aandachtspunten hierbij zijn de grensoverschrijdende samenwerking, de ontwikkeling van transport- en communicatiesystemen, de verbetering van het leefmilieu en de culturele contacten. Tsjechië wil komen tot een partnerschap, een convergentie van de Duits-Tsjechische standpunten in het licht van een gemeenschappelijke toekomst in de Europese Unie. Tsjechië streeft tot slot naar een verdieping en uitbreiding van de relaties met Oostenrijk en ook Hongarije, dat nauw is verbonden met Tsjechië. De Tsjechische Republiek beklemtoont - evenals Polen en Hongarije - dat de Visegrad samenwerking ook na de EU-toetreding belangrijk zal blijven. De samenwerking moet worden versterkt en moet contacten leggen met andere regionale groepen zoals de Benelux of andere landen die geïnteresseerd zijn in een dergelijke coöperatie. Daarnaast pleit het land voor een verdere uitbouw van de grensoverschrijdende samenwerking binnen de zogenaamde Euroregio’s. Wat het Centraal Europees Initiatief (CEI) betreft, poogt Tsjechië mee te werken aan de versterking van de democratische structuren, de interne stabiliteit en de economische hervormingen van de partnerlanden die getroffen worden door een conflict. Daarom streeft Tsjechië naar een versterking van de economische dimensie van het CEI en naar een nauwere samenwerking tussen het CEI en de Europese Unie. Tevens onderschrijft het de uitbreiding van het CEI naar andere landen in de regio die interesse tonen voor het initiatief en die ook de steun krijgen van de andere leden. Tot slot stelt Tsjechië dat het van groot belang is dat het land deelneemt aan andere activiteiten die een positief effect hebben op de samenwerking binnen de regio. De Tsjechische Republiek hecht bijzondere aandacht aan bilaterale en multilaterale militaire samenwerkingsverbanden. De Verenigde Staten, Groot-Brittannië, Duitsland, Frankrijk en Nederland bieden Tsjechië niet enkel een ruime ervaring, Tsjechië krijgt van deze landen ook praktische en methodologische hulp die ervoor moet zorgen dat de Tsjechische strijdkrachten geleidelijk aan compatibel en operationeel worden met deze van de NAVO-bondgenoten. Met België, Italië, Noorwegen en andere NAVO-

40

bondgenoten wordt samengewerkt op vlak van ondermeer de democratische controle over de strijdkrachten, wetgevende aangelegenheden en de methodes om te komen tot een professionalisatie van de strijdkrachten. De samenwerking met Canada, Denemarken, Griekenland, Portugal, Spanje en Turkije, alsook de samenwerking met Hongarije en Polen is in eerste instantie gebaseerd op de uitwisseling van informatie. De Tsjechische Republiek poogt op basis van de eigen ervaringen Estland, Letland, Litouwen, Slovenië en Roemenië te helpen bij hun integratie in de NAVO. Ook de uitwisseling van gegevens is onderdeel van de militaire samenwerking met elk van deze landen. Tsjechië werkt ook samen onder andere met Finland, Oekraïne, Oostenrijk, Slowakije, Rusland, Zweden, Zwitserland, landen uit het Midden-Oosten, Zuid-Afrika en andere. Met Hongarije werd overeengekomen dat dit land in de toekomst en in sommige gevallen gebruik mag maken van de Tsjechische luchttransportcapaciteiten, ook de modernisatie van de Mi-24 helikopters van de twee landen zal meer dan waarschijnlijk onderwerp uitmaken van een toekomstig bilateraal akkoord35 36. Evenals Hongarije neemt het land als waarnemer deel aan de “Multinational Stand-by High Readiness Brigade” (SHIR-BRIG) van de Verenigde Naties. Ook neemt het land actief deel aan multinationale militaire oefeningen en internationale vredeshandhavingsopdrachten.

Besluit Zowel Hongarije, Polen als de Tsjechische Republiek willen actief optreden zowel in internationale fora als in regionale samenwerkingsverbanden. De voornaamste samenwerking tussen Polen, Hongarije, Tsjechië (en Slowakije) krijgt sinds 1991 vorm door de Visegrad samenwerking die betrekking heeft op heel uiteenlopende domeinen gaande van sociaal-economische, educatieve, culturele samenwerking en andere tot samenwerking op vlak van buitenlands beleid en militaire aangelegenheden. Ook buiten de Visegrad samenwerking wordt belangrijke aandacht besteed aan de uitbouw van goede betrekkingen en bilaterale relaties. Centraal in deze relaties staat voor Hongarije de bescherming van de Hongaarse minderheden. Ook Polen benadrukt de bilaterale relaties met de buurlanden verder te zullen uitwerken om zo de veiligheid en de stabiliteit in de regio te versterken. Polen pleit in het bijzonder voor de uitbouw van een “Eastern Dimension” van de Unie dat een raamwerk moet bieden voor enerzijds politieke, economische en sociale samenwerking tussen de Unie en de nieuwe Oostelijke buren van de uitgebreide Unie en dat anderzijds moet leiden tot een verhoging, coördinatie en efficiëntere besteding van de steunmaatregelen voor deze Oost-Europese landen. Ook Tsjechië hecht bijzondere aandacht aan bilaterale, multilaterale en regionale samenwerking met de omliggende landen.

35

(anon.) Minister’s meeting. In: Defence Mirror. 26 Nov. 2003. http://www.honvedelem.hu (anon.) Hungarian army may use Czech air transport. In: Association European Military Press. 28 Nov. 2003. 36

41

Ook op militair vlak is er een nauwe coöperatie tussen de verschillende landen door ondermeer de ondertekening van talrijke bi- en multilaterale akkoorden, het uitvoeren van gezamenlijke militaire trainingen en het uitbouwen van verschillende militaire samenwerkingsverbanden.

3.3. NAVO 3.3.1. Inleiding Niet lang na de ontbinding van het Warschaupact in 1991 uitten sommige voormalige communistische landen de wens om toe te treden tot de Euro-Atlantische organisaties en structuren. Deze Westerse oriëntatie was weliswaar niet onmiddellijk duidelijk na het uiteenvallen van het Sovjetblok. Immers zoals reeds aangehaald in de vorige hoofdstukken werden in Polen en Hongarije de ideeën opgeworpen om aan de hand van militaire neutraliteit of een Pan-Europese veiligheid hun land een nieuwe positie te geven in de gewijzigde internationale en regionale politieke constellatie. Tsjechië van zijn kant - om datzelfde objectief te bereiken - opteerde ervoor zich terug te trekken uit bijna elk regionaal en internationaal engagement. Hoewel de geschiedenis van de Alliantie gezien kan worden als een continu uitbreidingsproces, stond de organisatie voor een groot dilemma toen Hongarije, Polen en Tsjechië voor het eerst hun wens uitspraken om lid te worden van de NAVO. Als gevolg van het einde van de Koude Oorlog, met het oog op een verbetering en hervorming van de Euro-Atlantische veiligheidsarchitectuur en als antwoord op de wens van de voormalige communistische landen om toe te treden tot de Alliantie, besloot de organisatie op de NAVO-Top van Brussel in 1994 het Partnership for Peace (PfP) uit te bouwen. Dit programma vormde het centrale instrument voor de uitbouw van nieuwe veiligheidsrelaties tussen de Alliantie en de partnerlanden. In 1994 traden Hongarije, Polen en de Tjsechische Republiek toe tot het PfP. Als gevolg van een beslissing van de ministers van Buitenlandse Zaken van de NAVO in december 1994, werd in 1995 een studie gemaakt over de uitbreiding van de Alliantie. Het jaar nadien werden gesprekken gestart met twaalf partnerlanden die wensten toe te treden tot de NAVO, waaronder Hongarije, Polen en Tsjechië. Op de NAVO-Top van Madrid in 1997 werden Polen, Tsjechië en Hongarije uitgenodigd toe te treden tot de Alliantie. Na het afronden van de toetredingsonderhandelingen, het ratificeren van de toetredingsverdragen en de interne wetgevende procedures in de kandidaat-lidstaten traden de drie landen op 12 maart 1999 officieel toe tot Alliantie. Het toetredingsproces was, evenals de latere uitbreiding in november 2002, in hoofdzaak een politieke aangelegenheid, waarbij militair-technologische overwegingen nauwelijks een rol speelden. De stuwende kracht achter de uitbreiding in 1999 was voornamelijk het strategisch belang van Polen. En hoewel de wens van Polen,

42

Hongarije en Tsjechië om toe te treden tot de Alliantie mede is ingegeven door de behoefte aan militaire bescherming, is de politieke en economische betekenis van dit lidmaatschap niet te onderschatten. Het openstellen van de Alliantie moet in eerste instantie gezien worden als een middel om een onnatuurlijke en potentieel gevaarlijke opsplitsing tussen het rijke en veilige West-Europa en het arme en onveilige Oost-Europa te voorkomen. Niet alleen maakt de NAVO-uitbreiding een einde aan de Oost-West-deling van het Europese continent, de toetreding van de voormalige communistische Centraal- en Oost-Europese landen draagt tevens bij tot het hervormings-, democratiserings- en stabilisatieproces in het voormalige Oostblok. NAVO-lidmaatschap is een middel om de voormalige communistische landen te helpen bij het versterken van hun democratische instellingen, van de democratische controle van hun strijdkrachten, van het respecteren van de mensenrechten en fundamentele vrijheden. Tevens moet het lidmaatschap het extremisme en het nationalisme marginaliseren en moet het de voorwaarden scheppen om de overgang naar een vrijemarkteconomie te bewerkstelligen om zo de ontwikkeling van de handel en de toename van de buitenlandse investeringen te vergemakkelijken. De Centraal- en Oost-Europese landen beschikken over zogenaamde “niche capabilities” die een zeer specifieke bijdrage kunnen leveren aan NAVO-operaties en de strijd tegen het terrorisme. De voormalige Sovjetsatellietstaten kunnen daarenboven de NAVO een dieper en meer accuraat inzicht verschaffen in de Russische politieke omgeving, wat de Alliantie moet toelaten haar steun en samenwerkingsprogramma’s beter aan te passen aan de Russische noden. Hongarije, Polen en Tsjechië beoordelen hun lidmaatschap over het algemeen nog steeds positief, de afgelopen jaren zijn voor deze landen echter niet gemakkelijk geweest. Bij hun toetreding in 1999 hadden ze hun bondgenoten verzekerd een substantiële bijdrage te zullen leveren aan de Alliantie en de Euro-Atlantische veiligheid. Echter - zoals ondermeer Andrzei Karkoszka, voormalig plaatsvervangend minister van Defensie van Polen het terecht samenvat - de erfenis van veertig jaar communistische overheersing, financiële problemen, een stagnerende handel met hun vroegere handelspartners en de NAVO-campagne in Kosovo hebben deze belofte evenals de betrouwbaarheid van deze landen als lid van het Bondgenootschap ernstig op de proef gesteld37. Als gevolg van hun lidmaatschap moeten de landen grondige hervormingen doorvoeren niet alleen inzake hun defensieconcepten, maar ook wat betreft hun defensiebudget, hun strijdkrachten, de structuur, middelen, taken en opdrachten van hun strijdkrachten. De reeds gedane inspanningen zijn echter niet onverdeeld gunstig. Immers door de nog bestaande sovjetstructuren, -doctrine en -denkwijzen is de hervorming van de Hongaarse, Poolse en Tsjechische legers een heel zware opdracht. Het is dankzij het PfP - zo stelt Karkoszka - dat de drie landen er, ondanks de talrijke technische en procedurele verschillen die op het moment van hun toetreding bestonden, in geslaagd zijn te opereren binnen de geïntegreerde militaire structuren van de NAVO. Het programma is van cruciaal belang geweest om de troepen van de drie nieuwe leden 37

KARKOSZKA, Andrzei, De uitbreiding onder de loep. In de voetstappen treden. In: NATO Review.Voorjaar 2002.

43

op het minimaal vereiste interoperabiliteitsniveau te krijgen met de legers van de bondgenoten. Door middel van het PfP werd geleidelijk aan werk gemaakt van de uitbouw van professionele contacten, het harmoniseren van de maatstaven en procedures en het ombuigen van technische en organisatorische verschillen in goedfunctionerende systemen. Achteraf gezien bleek het doorvoeren van de hervormingen echter een veel grotere uitdaging dan verwacht en werd het duidelijk dat het PfP en later het Planning- and Review Proces (PARP) onvoldoende waren om de voormalige sovjetlegers volledig te hervormen en aan te passen aan de toekomstige veiligheidsvereisten. Problemen waren er ondermeer door de te kleine defensiebudgetten, het ontbreken van een defensieplanning en -programmering, de gebrekkige paraatheid van de troepen en wapensystemen, de enorme technologische kloof met de bondgenoten en het feit dat er onvoldoende personeel kon worden vrijgemaakt om binnen de structuren van de Alliantie te opereren. Het grootste problemen lag, volgens Karkoszka, mogelijks in de gebrekkige politieke veranderingen van en binnen het systeem, zoals ondermeer de invoering van een doeltreffende democratische controle van de strijdkrachten. Veel van deze problemen waren het gevolg van het gebrek aan voldoende gekwalificeerde burgers. Ook was er de tegenwerking vanuit het leger, dat vreesde zijn beslissende stem ten aanzien van strategische kwesties, de budgetten en de aanschaffing van het personeel te verliezen. De drie landen hadden weliswaar uitvoerige programma’s opgezet om hun strijdkrachten nog voor hun toetreding tot de NAVO te moderniseren en te reorganiseren. Deze plannen hielden echter onvoldoende rekening met de werkelijke moeilijkheden en complexiteiten die verbonden waren aan deze drastische wijzigingen. Daarenboven waren ze gebaseerd op voorspellingen van economische groei, die echter te optimistisch waren waardoor het moeilijk was de geplande defensie-uitgaven te respecteren, aldus Karkoszka38. 3.3.2. Hongarije Hongarije beschouwt de NAVO als het belangrijkste veiligheidsmechanisme voor het garanderen van de Euro-Atlantische stabiliteit en veiligheid. De cruciale veranderingen die de Alliantie sinds het einde van de Koude Oorlog heeft ondergaan, zijn - aldus Hongarije - het bewijs dat het Bondgenootschap in staat is zich permanent aan te passen aan de wijzigende internationale politieke situatie en de noden die daaruit voortvloeien. Hongarije gaat ervan uit dat collectieve defensie ook in de toekomst de hoofdtaak zal blijven van de Alliantie. Daarnaast zullen de transatlantische relatie en het engagement van Canada en de Verenigde Staten om de veiligheid van Europa te verzekeren zich in de toekomst blijven handhaven, aldus Hongarije. Het is de eenheid, de solidariteit en het principe van collectieve defensie dat de Alliantie ook in de toekomst zal samenhouden en dat zal zorgen voor interne pacificatie.

38

KARKOSZKA, Andrzei, Ibid.

44

Naast haar taak van collectieve defensie moet het Bondgenootschap zich focussen op de nieuwe veiligheidsuitdagingen van de eenentwintigste eeuw en moet ze zich voortdurend aanpassen aan de nieuwe veiligheidsbehoeften. De aanslagen van 11 september 2001 hebben de veiligheidsomgeving van de NAVO fundamenteel gewijzigd. Om een adequaat antwoord te bieden op de nieuwe asymmetrische bedreigingen zoals terrorisme, massamigratie, internationaal georganiseerde misdaad, de verspreiding van massavernietigingswapens en irrationele oorlogsvoering, heeft de Alliantie er op de NAVO-Top in Praag goed aan gedaan haar doelstellingen, taken en opdrachten aan te passen en nieuwe strategieën te ontwikkelen. Het Bondgenootschap moet zich ook open blijven stellen voor nieuwe leden, wat moet bijdragen tot de stabiliteit van het Europese continent en wat moet resulteren in een versterking van de Alliantie die daarenboven over bijkomende en nieuwe militaire capaciteiten zal beschikken39. Hongarije stelt dat het niet zozeer de vrees van een oorlog of een andere externe dreiging was die aan de basis lag van de toetreding tot de NAVO. Hongarije hoopte in eerste instantie te kunnen genieten van de voordelen die zouden voortvloeien uit het feit dat het land deel zou uitmaken van een groep democratische en stabiele bondgenoten. Wel was het zo dat door het NAVO-lidmaatschap de veiligheid van het land beter, doeltreffender en met minder financiële lasten kon worden gegarandeerd. Ook de noodzakelijke hervormingen en modernisering van de strijdkrachten konden binnen de NAVO-context op een meer efficiënte wijze geschieden, aldus Hongarije40. Om tot de NAVO te kunnen toetreden, moest het land - zoals ook alle andere kandidaatlanden - voldoen aan een aantal criteria. De belangrijkste waren de invoering van een democratisch politiek systeem, een goed functionerende markteconomie, goede betrekkingen met de buurlanden, democratische en civiele controle van de strijdkrachten en het in staat zijn om samen te werken met de strijdkrachten van andere landen. Hongarije voldoet aan de politieke vereisten, maar op militair vlak hinkt het nog ver achterop. Hoewel bijna geen enkele NAVO-lidstaat zijn beloftes, gemaakt in het kader van het Defense Capabilities Initiative (DCI), volledig is nagekomen, is het echter wel zo dat Hongarije in april 2002 slechts 30% van zijn beloftes van 1999 was nagekomen. Op de NAVO-Top in Praag in 2002 overhandigde de Hongaarse regering weliswaar een lijst van nieuwe toezeggingen die moeten vervuld zijn tegen 2005. Om deze beloftes te kunnen nakomen is er echter een substantiële verhoging van het Hongaarse defensiebudget vereist en moeten de strijdkrachten en de militaire capaciteiten verder worden gemoderniseerd en geherstructureerd41. De gebrekkige inspanningen en bijdragen van Hongarije tot de Alliantie gaven zelfs aanleiding tot openlijke scherpe kritiek van toenmalig Secretaris-Generaal van de NAVO Lord Robertson en van de NAVO-Opperbevelhebber in Europa, Generaal Joseph Ralston.

39

THE ATLANTIC COUNCIL OF THE UNITED STATES. National Position Paper of Hungary prepared for Prague Atlantic Student Summit. 20-23 November 2002. http://www.acus.org 40 MINISTRY OF DEFENSE. Shaping an Armed Forces for the 21st Century. In: Hungarian Defense Mirror. 11 August 2003. http://www.honvedelem.hu/cikk.php?cikk=13869 41 MAGYARICS, Tamas, Hungary and the Prague Summit. In: Atlantisch Perspectief. april 2002.

45

Sommigen, zoals ook Tamas Magyarics, Secretaris-Generaal van de Hongaarse Atlantische Raad, stellen dat Hongarije niet enkel kampt met problemen betreffende de militaire capaciteiten, het defensiebudget en de nodige NAVO-interoperabiliteitsvereisten, maar dat er zich tevens een daling manifesteert van het strategische belang van Hongarije voor de Alliantie. De geopolitieke positie en de niche-capaciteiten waarover Hongarije beschikt en die voordelig bleken tijdens de operatie in Kosovo (zoals de ondersteuning van het gastland, het logistieke centrum in Taszar, en de overvliegrechten) zullen aan relatief belang moeten inboeten. Niettegenstaande de Amerikaanse basis in Tasnar in Zuidwest Hongarije in de toekomst nog meer dan waarschijnlijk zal worden gebruikt, hebben Bulgarije en Roemenië - in vergelijking met buurland Hongarije - veel meer te bieden op vlak van luchthavens, havens en toegang tot conflictgebieden in de Balkan en het Midden-Oosten, aldus Magyarics. Bovendien is Amerika niet vergeten dat Hongarije geen enkele vorm van militaire steun aanbood na de aanslagen van 11 september 2001. Het belang van Hongarije zou verder worden uitgehold door het lage Hongaarse defensiebudget en de gebrekkige militaire capaciteiten42. Hongarije wil zijn defensie hervormen, de taken van de strijdkrachten heroriënteren en nieuwe capaciteiten ontwikkelen. Dit in eerste instantie op vlak van de operationele capaciteiten en de middelen voor militair-civiele samenwerking. De speciale operationele capaciteiten zijn immers meer dan gewenst binnen de NAVO en moeten leiden tot een gunstige, snelle en goedkope (met betrekking tot het aantal ingezette troepen en de omvang van de nodige logistieke steun) oplossing van militaire conflicten. De capaciteiten voor militair-civiele samenwerking zijn gericht op het creëren van sociale stabiliteit in de gevechtszone of tijdens een zekere periode na het beëindigen van de militaire operatie. In het kader van het specialisatieproces van de NAVO zal Hongarije zich in eerste instantie toespitsen op de capaciteiten inzake waterbevoorrading, militaire politie en het bouwen van bruggen. Het zal werk maken van de voorbereidingen voor Host Nation Support en zal - naar het voorbeeld van Turkije en Denemarken - een centrale database creëren die de militaire en civiele capaciteiten moet uittekenen. Hongarije zal op basis van deze database een nationale catalogus van de militaire capaciteiten opstellen. Hongarije wil een defensiestrijdkracht creëren die snel georganiseerde eenheden kan aanbieden voor eender welke taak. Het wil de reactietijd - de tijd tussen het moment waarop een politieke beslissing is genomen en de start van de operatie - inkorten. Ook moet het aantal eenheden voor een dergelijke opdracht worden gereduceerd, zodat andere eenheden kunnen ingezet worden of voorbereid worden op andere taken. In principe moeten onder de nieuwe NAVO-structuur alle hoofdkwartieren en actieve eenheden ter beschikking van de Alliantie kunnen worden gesteld voor alle soorten operaties. Door het feit echter dat enkel de beroepssoldaten en de korte termijn vrijwilligers ontplooid kunnen worden voor deze opdrachten en door de wijze waarop deze manschappen toegewezen worden aan de verschillende eenheden kunnen slechts een beperkt aantal Hongaarse strijdkrachten worden ontplooid voor niet-Artikel 5 operaties van de NAVO. Het betreft met name een gevechtsbataljon en een geniebataljon voor een eenmalige ontplooiing of een gevechtscompagnie en een 42

MAGYARICS, Tamas, Ibid.

46

geniecompagnie voor langdurige operaties. In deze langdurige operaties is er voor de eenheden een zesmaandelijks rotatiesysteem, terwijl de bevelhebbers en het sleutelpersoneel een jaar ter plaatse blijven. Ook wat de luchtmacht aanbelangt, zullen niet alle actieve eenheden en hoofdkwartieren ter beschikking van de NAVO kunnen worden gesteld. Gedurende de overgangsfase die moet leiden tot een nieuwe strijdkrachtenstructuur, kunnen voor niet-Artikel 5 operaties slechts vier Mi-17 transporthelikopters voor een periode van maximaal vier maanden worden ingezet. Ook kunnen twee Mi-17 helikopters worden ingezet voor langdurige operaties met een drie- tot viermaandelijkse rotatie voor de eenheden. Deze helikopters kunnen slechts worden ingezet in operaties vanuit Hongarije of vanuit de omgeving (maximaal 400 kilometer buiten het Hongaarse grondgebied). Indien anders dan zijn deze strijdkrachten tot op heden volledig afhankelijk van “Host Nation Support”. De huidige ambitie van Hongarije is om tegen 2013 te komen tot de ontplooiing - voor de duur van zes maanden - van een gevechtsbrigade (met alle vereiste ondersteuning) voor alle NAVO-opdrachten en het in stand houden van een gevechtsbataljon voor vredesondersteunende operaties voor langere periodes aan de hand van rotatie. Terzelfdertijd wil Hongarije een bataljon voor bruggenbouw en een compagnie voor het zuiveren van water kunnen ontplooien. Deze gespecialiseerde strijdkrachten moeten zowel als onderdeel van een Hongaars contingent als onafhankelijk voor een eenmalige ontplooiing kunnen worden ingezet. Twee gevechtsbataljons (waarvan één voor vredeshandhavingsoperaties) en de gespecialiseerde eenheden zouden binnen de dertig dagen moeten kunnen worden ontplooid. 3.3.3. Polen Door de toetreding tot de NAVO - zo stelt Warschau - werd Polen lid van een militaire organisatie die op een efficiënte manier voorziet in de veiligheid van het land. Als gevolg van het NAVO-lidmaatschap ontstond er veiligheid en vertrouwen, essentieel voor de verdere ontwikkeling van het land. Zonder effectieve en geloofwaardige veiligheidsgaranties zou de overgang naar een meer democratische en stabiele orde zonder twijfel moeilijker en complexer zijn verlopen. Dankzij het NAVOlidmaatschap kreeg Polen toegang tot financiële, institutionele en politieke instrumenten, die het land in staat stellen op een actievere manier de democratische waarden zoals vrijheid, respect voor de mensenrechten te promoten, waardoor het land een meer constructieve en sterkere rol kan spelen in de regio en de gehele Euro-Atlantische gemeenschap Zoals Hongarije stelt ook Polen dat de NAVO naast haar taak als defensieorganisatie belangrijke aandacht moet schenken aan de nieuwe veiligheidsuitdagingen van de éénentwintigste eeuw. Nieuwe mechanismen moeten worden uitgebouwd om de consensus en eenheid binnen de organisatie te versterken. De NAVO moet ook verder werk maken van haar uitbreiding, haar externe relaties, de internationale veiligheid en de strijd tegen het terrorisme. Het uitbreidingsproces is volgens Polen één van de belangrijkste verwezenlijkingen van de NAVO, daar de uitbreidingsgolven in maart 1999 en in november 2002 en de mogelijke toekomstige uitbreidingen militaire interne Europese conflicten weinig realistisch maken. Polen wil op basis van zijn eigen

47

ervaringen de nieuwe en toekomstige leden helpen bij hun politieke en militaire noodzakelijke hervormingen. De NAVO moet de betrekkingen en de samenwerking in eerste instantie met Oekraïne en Rusland versterken. Polen onderschrijft de samenwerking tussen de NAVO en Rusland in het kader van de NAVO-Rusland Raad. Wat Oekraïne aangaat stelt Warschau dat lidmaatschap van de NAVO en de Europese Unie niet alleen een strategische doelstelling is van Oekraïne, maar dat de integratie in de Euro-Atlantische structuren ook de economische en democratische hervormingen van het land moet bevorderen. Daarenboven moet - aldus Polen - nagedacht worden over de mogelijke strategische rol die het land in de regio en in het hele Europese continent kan vervullen. Wat betreft de internationale veiligheid en de strijd tegen het terrorisme moet er een duidelijk onderscheid en een duidelijke taakverdeling zijn tussen de Rapid Reaction Force van de Europese Unie en de Response Force van de NAVO. En daar Rusland en de NAVO een gezamenlijk belang hebben in terrorismebestrijding, moet er een gemeenschappelijke dreigingsevaluatie en samenwerking in civiele noodplanning tussen beide worden ontwikkeld. Het Bondgenootschap moet meer samenwerken met de Verenigde Naties op vlak van vredeshandhaving en conflictpreventie, door bijvoorbeeld met hulp van de Wereldbank de internationale welvaart en de hulp voor ontwikkelingslanden te promoten. Dit moet resulteren in een verbetering van de levensomstandigheden waardoor een aantal dreigingen, zoals het terrorisme, kunnen worden geëlimineerd of worden beperkt. De NAVO moet in samenwerking met de wereldmachten druk uitoefenen op landen om de verspreiding van massavernietigingswapens te voorkomen en de NAVO-landen moeten zich tevens toeleggen op en specialiseren in civiele defensie om zich tegen een mogelijke nucleaire aanval te verdedigen. De NAVO moet tot slot - aldus Polen - ook verder werk maken de noodzakelijke interne hervormingen, de technologieoverdracht en de ontwikkeling van de nodige militaire capaciteiten43. Met de toetreding tot de Alliantie werd de aanzet gegeven tot modernisering en herstructurering van het Poolse leger en de militaire capaciteiten en werd de democratische en civiele controle van de strijdkrachten geïntroduceerd. Een civiel Ministerie van Defensie - dat verantwoording moet afleggen aan het parlement - werd opgericht en het burgerpersoneel in het Ministerie van Defensie nam toe. De Generale Staf is geïntegreerd in het ministerie en is voortaan ondergeschikt aan een civiele minister. Tijdslimieten werden ingevoerd wat betreft de bevelgevende posities en het parlement kreeg controlebevoegdheid over het defensiebudget. Zoals reeds eerder vermeld moeten onder de nieuwe NAVO-structuur alle hoofdkwartieren en actieve soldaten ter beschikking kunnen worden gesteld voor alle mogelijke NAVO-operaties. Omwille van financiële beperkingen echter kan Polen wat betreft de landcomponent slechts 2.000 manschappen ter beschikking stellen. Dit zowel 43

THE ATLANTIC COUNCIL OF THE UNITED STATES. National Position Paper of Poland prepared for Prague Atlantic Student Summit. 20-23 November 2002. http://www.acues.org

48

voor korte als lange termijn operaties. Gedurende de langdurende opdrachten is een zes- tot achtmaandelijkse rotatie van toepassing. Polen plant om tegen 2008 over twee brigades te beschikken die ontplooid kunnen worden in Europa en de aangrenzende gebieden en die tergelijkertijd stand kunnen houden in operaties, waarvan de duur kan oplopen tot twee jaar. Ook kunnen niet alle marine-eenheden worden ingezet voor NAVO-opdrachten. De meeste eenheden zijn beperkt in omvang, zijn gericht op operaties in de Baltische Zee en beschikken daarenboven slechts over een beperkte operationele capaciteit, over onvoldoende logistieke ondersteuning en over een gebrekkige training. Als gevolg hiervan zal gedurende de hervormingsperiode van de Poolse strijdkrachten en totdat de tekortkomingen zijn bijgesteld de maximale bijdrage van de Poolse marine-eenheden aan de NAVO voor niet- Artikel 5 operaties buiten de Baltische regio beperkt blijven. Voor korte termijn operaties (zonder rotatie), waarvan de duur kan oplopen tot drie maanden, stelt Polen een fregat, een mijnbestrijdingsschip, een bergingsschip, twee schepen voor militaire logistieke ondersteuning, twee medische evacuatievliegtuigen en vanaf 2005 ook een onderzeeër ter beschikking. Voor langdurige operaties buiten de Baltische regio omvat de maximale bijdrage een mijnbestrijdingsschip voor onbepaalde duur, een bergingsschip voor maximaal een jaar, een schip voor militaire logistieke ondersteuning voor maximaal een jaar, een medisch evacuatievliegtuig voor onbepaalde duur en een fregat voor drie maanden ter beschikking van de NAVO. Om de eenheden die op een grote afstand zijn ontplooid in stand te houden, is externe logistieke steun vereist. Ook de Poolse luchtmacht zal gedurende de hervormings- en overgangsfase niet in staat zijn om alle eenheden ter beschikking te stellen van de Alliantie. De maximale bijdrage voor niet-Artikel 5 operaties omvat vier Su-22 gevechtsvliegtuigen voor lange of korte termijn operaties, met een driemaandelijkse rotatie voor het luchtpersoneel en een zesmaandelijkse rotatie voor het grondpersoneel, alsook een SAR groep samengesteld uit een transportvliegtuig en drie SAR-helikopters, die dertig dagen zonder rotatie kunnen worden ingezet en een bijkomend transportvliegtuig dat dertig dagen kan worden ingezet zonder rotatie. Deze bijdragen vereisen wanneer ze ingezet worden buiten het Poolse grondgebied Host Nation en airlift ondersteuning. 3.3.4. Tsjechië Met de NAVO-toetreding in 1999 werd één van de belangrijkste doelstellingen van het Tsjechische buitenlandse beleid gerealiseerd, toch blijft de verdere ontwikkeling van het NAVO-lidmaatschap één van de hoofdprioriteiten. De NAVO is volgens de Tsjechische Republiek het meest efficiënte militair-politieke bondgenootschap van de geschiedenis. Nu de Alliantie geconfronteerd wordt met nieuwe uitdagingen moet de NAVO nieuwe capaciteiten ontwikkelen, nieuwe leden opnemen en nieuwe partnerschappen uitbouwen. De huidige veiligheidsproblemen zijn zodanig complex dat ze nauwelijks nog door één organisatie of door enkele staten kunnen worden aangepakt. Tsjechië pleit om deze reden voor een versterking van de transatlantische betrekkingen en de relaties tussen de NAVO en de Europese Unie.

49

Voor de Tsjechische regering is het internationale terrorisme in combinatie met de verspreiding van massavernietigingswapens één van de belangrijkste veiligheidsbedreigingen. Tsjechië zal daarom actief meewerken aan de inspanningen van de NAVO en de bredere internationale gemeenschap om dit gevaar te reduceren. Het zal deelnemen aan antiterroristische operaties, vredeshandhavingsopdrachten en humanitaire missies en het zal bijzondere aandacht schenken aan de samenwerking binnen de NAVO ter de bescherming tegen massavernietigingswapens44. Tsjechië onderschrijft de coöperatie tussen de NAVO en Oekraïne en streeft tevens naar een verdere en diepere samenwerking met de Russische Federatie, in het bijzonder wat betreft de strijd tegen het terrorisme, de defensiehervormingen, gezamenlijke vredeshandhavingsoperaties, humanitaire opdrachten, civiele noodplanning en missile defence45. Het land onderschrijft de initiatieven genomen op de NAVO-Top in Praag en belooft mee te werken aan de uitbouw van de militaire capaciteit van de Alliantie opdat deze een adequaat antwoord zou kunnen bieden op de nieuwe asymmetrische dreigingen. Tsjechië heeft in Praag verklaard zich toe te zullen leggen op veertien nationale taken die de specialisatie van het Tsjechische leger in de bescherming tegen massavernietigingswapens, de passieve bewakingssystemen en militaire gezondheid moet bevorderen. Als onderdeel van de herstructurering van de NAVOcommandostructuur, zal Tsjechië een operationeel centrum uitbouwen dat moet instaan voor de bescherming van massavernietigingswapens. Het land zal zich ook aansluiten bij het Actieplan betreffende de civiele noodplanning (Action Plan on Civil Emergency Planning) en bij vijf reeds bestaande initiatieven gericht op de protectie tegen dergelijke wapens. De Tsjechische Republiek dirigeert daarenboven de eerste rotatie van het NBCBataljon van de NAVO, dat op 3 december 2003 formeel werd gelanceerd op de basis in het Tsjechische Liberec en dat tegen juli 2004 volledig operationeel moet zijn. Het bataljon gericht tegen chemische, biologische, radiologische en nucleaire wapens kadert in het militaire hervormingsprogramma van de NAVO en maakt een onderdeel uit van de NATO Response Force (NRF)46. Hoewel Tsjechië zich bewust is van zijn verplichting om bij te dragen tot de politieke en militaire middelen van de NAVO om zo de vrijheid en veiligheid van de NAVOlidstaten en de stabiliteit van de gehele Euro-Atlantische regio te verzekeren, zal Tsjechië, evenals Hongarije en Polen, nog verdere inspanningen moeten leveren om de gemaakte beloftes te kunnen nakomen. Zoals reeds meerdere malen aangehaald, moeten onder de nieuwe NAVO-structuur alle hoofdkwartieren en actieve soldaten ter beschikking kunnen worden gesteld van de Alliantie voor alle mogelijke NAVO-opdrachten. Als gevolg echter van voornamelijk 44

THE ATLANTIC COUNCIL OF THE UNITED STATES. National Position Paper of Czech Republic prepared for Prague Atlantic Student Summit. 20-23 November 2002. http://www.acus.org 45 GOUVERMENT OF THE CZECH REPUBLIC. Conceptual Basis of the Foreign policy of the Czech Republic for the 2003-2006 period. 3 March 2003. 46 OTAN: Lançement du premier bataillon CBRN - La première rotation, dirigée par la République Tcheque. In: NOUVELLES ATLANTIQUES. 3 Dec. 2003.

50

gebrekkige ontplooiings- en ondersteuningscapaciteiten beperkt de Tsjechische bijdrage van de landcomponent voor zowel korte als lange termijn niet-Artikel 5 operaties zich momenteel tot 650 manschappen. Tsjechië kan een gemechaniseerd bataljon, een “special forces compagnie”, een NBC-defensiecompagnie, een CIMIC-compagnie en een veldhospitaal ter beschikking stellen voor dergelijke operaties. De luchtcomponent stelt voor niet-Artikel 5 operaties vier Mi-17 transporthelikopters voor maximaal vier maand ter beschikking, alsook twee Mi-17 transporthelikopters voor langdurige operaties, met een drie- tot viermaandelijkse rotatie. Deze helikopters zijn beperkt tot operaties vanuit het Tsjechische grondgebied of binnen een straal van 400 kilometer rond het Tsjechische grondgebied. Indien anders is externe logistieke en andere steun vereist. 3.3.5. Besluit Kort na hun onafhankelijkheid uitten Polen, Hongarije en Tsjechië de wens om toe te treden tot de NAVO. De drie landen beschouwen de NAVO als het belangrijkste mechanisme voor het garanderen van de Euro-Atlantische stabiliteit en veiligheid. Daarenboven stellen ze dat door de toetreding tot de Alliantie hun eigen veiligheid op een betere en meer doeltreffende wijze kan worden gerealiseerd. Het toetredingsproces was in hoofdzaak een politiek proces, waarbij militaire en technologische overwegingen in veel mindere mate een rol speelden. Toch moet opgemerkt worden dat zowel Hongarije, Polen als de Tsjechische Republiek beschikken over zogenaamde “niche capabilities” die een zeer specifieke bijdrage kunnen leveren aan de NAVO-operaties en de strijd tegen het terrorisme. Hoewel de drie landen bij hun toetreding hebben beloofd een substantiële bijdrage te zullen leveren aan de Alliantie, zijn de daartoe noodzakelijke hervormingen onvoldoende gebleken en moeten de landen verdere inspanningen leveren inzake de interoperabiliteitsvereisten, de verhoging van hun defensiebudget en de hervorming van hun strijdkrachten. Zowel Hongarije, Polen, als Tsjechië gaan ervan uit dat collectieve defensie ook in de toekomst de hoofdtaak zal blijven van de NAVO. De drie landen stellen echter wel dat de Alliantie zich - naast haar taak van collectieve defensie - moet focussen op de nieuwe veiligheidsuitdagingen van de eenentwintigste eeuw en dat ze zich moet aanpassen aan de nieuwe veiligheidsbehoeften. De drie landen beklemtonen tot slot dat het Bondgenootschap zich open moet blijven stellen voor nieuwe leden, wat moet bijdragen tot de stabiliteit van het Europese continent en moet leiden tot een versterking van de Alliantie en haar capaciteiten. Ook moet de NAVO volgens de drie landen - en met Polen op kop - werk maken van haar externe relaties, in eerste instantie met Rusland en Oekraïne.

51

3.4. Europese Unie 3.4.1. Inleiding Globale context Direct na de val van de Berlijnse Muur in 1989 begon de Europese Gemeenschap aan de uitbouw van diplomatieke relaties met Hongarije, Polen en de Tsjechische Republiek. Ook werden er Handels- en Economische Samenwerkingsakkoorden ondertekend en konden de landen genieten van steunmaatregelen die voortvloeiden uit het Phareprogramma. In het begin van de jaren negentig werden met elk van de drie landen Associatie- en Stabilisatie Akkoorden (de zogenaamde Europa-Akkoorden) gesloten, die het wettelijke kader vormden voor de bilaterale relaties tussen deze landen en de Unie. De Europese Raad van Kopenhagen besloot in 1993 dat de landen - wensten ze lid worden van de Unie - aan bepaalde economische, politieke en juridische voorwaarden moesten voldoen. Deze zogenaamde “Kopenhagencriteria” betreffen de uitbouw van een goedfunctionerende vrijemarkteconomie, de invoering van een stabiele democratie, het respecteren van de mensenrechten en de rechtspraak, de bescherming van de minderheden en tot slot het opnemen van het acquis communautaire van de Unie. In juli 1997 maakte de Europese Commissie in het document “Agenda 2000 For a Stronger and Wider Union” de uitbreidingsstrategie van de Unie duidelijk en maakte ze bekend dat met ondermeer Hongarije, Polen en de Tsjechische Republiek toetredingsonderhandelingen konden worden aangevat. De Europese Raad van Luxemburg in december 1997 besliste - in gevolge het advies van de Commissie van 1997 - vanaf 31 maart 1998 toetredingsonderhandelingen te starten met deze landen. Om de vooruitgang van de landen ter voorbereiding van hun lidmaatschap op te volgen moest de Commissie voor elk land een jaarlijks rapport opstellen waarin geëvalueerd werd in welke mate de landen dichter kwamen bij de verwezenlijking van de Kopenhagencriteria. Op basis van de vooruitgangsrapporten van oktober 2002 stelde de Commissie aan de Europese Raad dat ondermeer Hongarije, Polen en Tsjechië belangrijke vooruitgang hadden geboekt en vanaf 2004 klaar zouden zijn om toe te treden tot de Unie47. Wel beklemtoonde de Commissie dat de landen op de datum van toetreding het acquis - met uitzondering van die punten waar overgangsbepalingen werden overeengekomen - volledig moesten hebben geïmplementeerd. Ondanks het positieve advies moest er nog op een aantal domeinen bijkomende vooruitgang worden geboekt om te voldoen aan de economische, politieke en juridische vereisten. De Commissie zou daarom de vooruitgang verder blijven opvolgen en rapporteren aan de Europese Raad. De Commissie stelde dat het zes maanden voor de datum van toetreding een allesomvattend en finaal rapport zou overhandigen aan de Europese Raad en het Europese Parlement.

47

EUROPEAN COMMISION. EU Enlargement - A Historic Opportunity. http://www.europa.eu.int/comm/enlargement/intro/criteria.htm

52

In navolging van het advies van de Commissie besliste de Europese Raad van Kopenhagen in december 2002 de Unie op 1 mei 2004 met ondermeer Hongarije, Polen en de Tsjechische Republiekte te zullen uitbreiden. Op 16 april 2003 werd in Athene het toetredingsverdrag ondertekend door de staatshoofden en regeringsleiders van zowel de huidige lidstaten als de toetredende landen. In de maanden die daarop volgden werd in ondermeer Hongarije, Polen en Tsjechië een referendum gehouden waarbij de bevolking zich kon uitspreken voor of tegen een EU-toetreding. Op vijf november 2003 werd het allesomvattende en finale rapport gepubliceerd betreffende de situatie in de tien landen die in mei 2004 lid zullen worden van de Unie. Dit rapport stelde dat de toetredende landen nog “een aantal punten van ernstige zorg” kennen die dringend moeten worden bijgestuurd. Polen dat het grootste en belangrijkste toetredingsland is, zal nog de grootste inspanningen moeten leveren. Problemen zijn er nog voornamelijk inzake het vrije verkeer van personen, de landbouw, de visserijsector en tal van andere domeinen zoals het vrije verkeer van kapitaal en diensten, bescherming van het eigendomsrecht en de bescherming van het concurrentievermogen. Ook wat betreft de BTW, de accijnzen, het maritiem transport, de onafhankelijkheid van de Centrale Bank, de arbeidswetgeving en het regionale beleid moet Polen nog bijkomende inspanningen leveren. Wat Hongarije aanbelangt stelde de Commissie dat er in eerste instantie nog belangrijke bijsturingen moeten gebeuren in de landbouwsector. De Tsjechische Republiek kent vier punten van grote zorg die het moet bijsturen, namelijk de landbouwsector, de erkenning van de diploma’s in de gezondheidssector en de wetgeving inzake de overheidsopdrachten alsook de regelgeving in de transportsector48.

Het Gemeenschappelijk Buitenlands en Veiligheidsbeleid - het Europese Veiligheids- en Defensiebeleid Reeds bij de voorbereiding tot EU-lidmaatschap was het buitenlands en veiligheidsbeleid van Hongarije, Polen en Tsjechië - net als dat van de andere toetredingslanden - verbonden met en gefocust op het Gemeenschappelijk Buitenlands en Veiligheidsbeleid van de Europese Unie. De landen hebben zich over het algemeen consistent opgesteld ten aanzien van verklaringen, gemeenschappelijke standpunten en gezamenlijke acties van de Europese Unie. Het in overeenstemming brengen van hun extern beleid met dat van de Unie vergde geen bijkomende financiële of institutionele inspanningen en vereiste geen grote wijzigingen in de interne wetgeving van de toetredende landen. Het is om deze redenen dat bij de toetredingsonderhandelingen “Hoofdstuk 27 Gemeenschappelijk Buitenlands en Veiligheidsbeleid (GBVB)” één van de gemakkelijkste onderdelen uitmaakte van het gehele toetredingsproces en dat geen enkel toetredingsland overgangsbepalingen vroeg in dit beleidsdomein. De onderhandelingen betreffende hoofdstuk 27 werden met alle toetredingslanden aangevat in de eerste helft van 1998, werden voorwaardelijk gesloten in de eerste helft van 2000 en werden ten slotte in december 2002 formeel afgerond49.

48

BULCKE, Bernard, Europese Commissie geeft Polen negen rode kaarten. In: De Standaard. 5 nov 2003. 49 MISSIROLI, Antonio, Bigger EU, Wider CFSP, Stronger ESDP?. European Institute for Security Studies. Occasional Paper, nr. 34. Paris 2002.

53

Ondanks deze gemakkelijke onderhandelingen maakte de Europese interne verdeeldheid rond de crisis in Irak in het voorjaar van 2003 duidelijk dat de meeste Centraal- en Oost-Europese landen op een aantal punten een sterk verschillende mening genegen zijn dan vele huidige EU-lidstaten en dat deze landen ook niet van plan zijn zomaar gewillig het standpunt van hun EU-partners te zullen volgen. Terwijl de uitbreidingen in het verleden weinig of op zijn minst geen fundamentele impact leken te hebben op het GBVB of de voormalige Europese Politieke Samenwerking (EPS), lijkt het met de uitbreiding in 2004 anders te zullen zijn. Met de toetreding van de Centraal- en Oost-Europese landen zal hoe dan ook en zonder twijfel meer aandacht worden besteed aan de veiligheidsdimensie van de Europese Unie. De toetredende landen zullen hierbij - eerder dan algemene initiatieven inzake het GBVB - concrete en afgebakende voorstellen lanceren over de toekomstige relaties met Rusland, Oekraïne en Zuidoost-Europa. Reeds nu beklemtonen de toetredende landen met het Poolse voorstel tot een “Eastern Dimension” als prominent voorbeeld - het belang van goede relaties met hun Noordelijke of Oostelijke buren. Wat het Europese Veiligheids- en Defensiebeleid (EVDB) aanbelangt stellen de landen het Europese defensieproject te steunen. Desalniettemin blijven ze zich om ten minste twee redenen gereserveerd opstellen ten aanzien van het Europese defensiebeleid. Eerst en vooral is er het feit dat de Centraal- en Oost-Europese landen - en voornamelijk Hongarije, Polen en Tsjechië - een onaangename ervaring delen wat het EVDB aanbelangt. De drie landen waren associatieleden van de West-Europese Unie (WEU) en genoten per definitie van het privilege om actief deel te nemen aan het besluitvormingsproces door zelf concrete politieke initiatieven en voorstellen te lanceren. Met het plan echter om de WEU - met uitzondering van Artikel V - te integreren in de EU hebben ze dit voorrecht verloren. De Europese Raad van Feira in juni 2000 bepaalde de principes en de modaliteiten die de Europese niet-EU NAVOleden en de andere EU-kandidaat-lidstaten moesten toelaten bij te dragen aan het Europese defensieproject. Een raamwerk voor dialoog werd uitgebouwd onder de zogenaamde “15 plus 15 formule” (de 15 EU-lidstaten plus de 15 Europese niet-EU NAVO-leden en de overige EU-kandidaatlanden) en onder de “15 plus 6 formule” (de 15 EU-lidstaten en alle niet-EU NAVO-leden). Tijdens elk EU-voorzitterschap zouden minimaal twee bijeenkomsten worden gehouden zowel voor de EU+15 als de EU+6. Ook werd gesteld dat de kandidaat-lidstaten aan de hand van militaire capaciteiten konden bijdragen tot de EU-geleide operaties. Deze gehele regeling betekende echter voor de kandidaat-lidstaten en zeker voor Hongarije, Polen en Tsjechië en belangrijke stap achterwaarts. Hoewel hun participatie in de WEU-structuren geen deelname aan het echte besluitvormingsproces van deze organisatie inhield, impliceerde het desalniettemin een grote betrokkenheid bij de voorbereiding van de beslissingen50.

50

BILCIK, Vladimir, ESDP and the Security Policy Priorities and Perspectives of Central European EU Candidate States. In: Unraveling the European Security and Defense Policy Conundrum. 2003. Studies in Comtemporary History and security Policy. http://www.fsk.eth.ch

54

Wel moet hieraan toegevoegd worden dat de tien Centraal- en Oost-Europese landen sinds de ondertekening van de toetredingsverdragen op 16 april 2003 het statuut van actieve waarnemers genieten. In plaats van het krijgen van ex-post informatie van de EU-beslissingen, kunnen de landen nu effectief en rechtstreeks deelnemen aan het GBVB-besluitvormingsproces op alle niveaus. Wel hebben ze tot hun toetreding op 1 mei 2004 geen inspraak in de finale beslissing51. Een tweede bron van scepticisme vloeit voort uit de angst dat het EVDB de NAVO zal ondermijnen. Voor de voormalige Sovjetlanden is de NAVO de belangrijkste en misschien wel de enige organisatie die de veiligheid in de Euro-Atlantische regio kan garanderen. Om deze reden mag het bestaan van de organisatie op geen enkele manier in gevaar worden gebracht. Wel beschouwen de toetredingslanden het EVDB als een natuurlijk onderdeel van het Europese integratieproces en als een noodzakelijk complement van het GBVB. Hoewel ze niet overlopen van enthousiasme zijn ze bereid actief deel te nemen aan het GBVB en EVDB en beloven ze de nodige inspanningen te leveren om op een effectieve wijze bij te dragen tot de militaire en civiele capaciteiten van de Unie. Het valt echter af te wachten of de landen zullen beschikken over voldoende politieke wil en de nodige financiële middelen om deze beloftes na te komen. De landen zijn niet helemaal overtuigd van de doeltreffendheid en de geloofwaardigheid van het GBVB en het EVDB. De crisis in Irak, de interne verdeeldheid binnen de Unie en de Franse reactie ten aanzien de positie van de Oost-Europese landen hebben - zeker voor deze toetredende landen - bijkomende twijfels gecreëerd over de toekomst van het Europese Veiligheids- en Defensiebeleid. Daarenboven zijn de militaire hervormingen in deze landen tot nog toe ruim onvoldoende gebleken en hoewel de toetredende landen nu al over troepen beschikken die deelnemen aan multilaterale operaties zullen bijkomende interoperationele troepen waarschijnlijk minder voor handen zijn en zullen deze daarenboven te duur zijn om te worden ingezet voor een langere periode. Desalniettemin moet worden opgemerkt dat deze landen de laatste tien jaar een belangrijke ervaring hebben opgebouwd inzake vredeshandhaving waardoor ze een substantiële bijdrage kunnen leveren aan toekomstige crisismanagementoperaties. In de toekomst zullen de meeste toetredende landen zich meer dan waarschijnlijk gereserveerder opstellen ten aanzien van het Europese defensieproject dan de meeste huidige EU-lidstaten en zullen ze zich eerder intergouvernementeel en Atlantisch opstellen in het Europese defensiedebat. Deze houding is in se paradoxaal, daar deze landen - met uitzondering van Polen - in andere debatten betreffende de Europese Unie voorstander zijn van een versterking van de supranationale elementen en instituties, wat in het voordeel is van de kleinere lidstaten. De Centraal- en Oost-Europese landen beklemtonen in elk geval dat het EVDB de werking en het bestaan van de NAVO niet mag ondermijnen en benadrukken het belang van goede transatlantische relaties en de noodzaak van Amerikaanse betrokkenheid in de Europese veiligheidsstructuren.

51

REGELSBERGER, Elfriede, The impact of EU enlargement on the CFSP: growing homogenity of views among the twenty five. In: FORNET, CFSP Forum. Nov. 2003. www.fornet.info

55

Wel moet opgemerkt worden dat het niet onwaarschijnlijk is dat Hongarije, Polen, Tsjechië en de andere voormalige communistische landen - eens ze effectief lid zullen zijn van de Unie - zich ervan bewust zullen worden dat hun prioriteiten eerder dan door de Verenigde Staten, die een dalende interesse vertonen voor het Europese continent, zullen gediend worden door de Europese Unie, die ook in de toekomst belangrijke en specifieke aandacht zal schenken aan Europa en haar nabije omgeving52. Daarenboven zo voegen sommigen eraan toe - is de populariteit van de VS in de voormalige Sovjetlanden gedaald en eerder dan de obstructies van Washington te volgen zullen deze landen kijken naar de houding van Londen ten aanzien van het GBVB en EVDB53. Ook suggereert de tot nog toe beschikbare informatie dat de verschillen tussen de huidige en de toetredende lidstaten globaal gezien steeds verder afnemen, sinds deze landen - met de ondertekening van de toetredingsverdragen op 16 april 2003 - op een meer rechtstreekse en effectieve manier kunnen deelnemen aan het GBVBbesluitvormingsproces54. Voorwaarde voor een nieuw Atlantisch evenwicht (of eerder pro-Europese dan ProAmerikaanse koers) binnen de uitgebreide Unie is evenwel wel dat deze landen het gevoel moeten hebben dat ze op een evenwaardige wijze vorm kunnen geven aan de toekomstige ontwikkeling van het GBVB en EVDB55. Sommigen hebben een totaal ander toekomstscenario voor ogen. Zeker wat Polen aanbelangt zien sommigen een heel andere evolutie. Sinds het begin van de jaren negentig - en zeker sinds de aanslagen 11 september 2001 - is Polen één van de belangrijkste bondgenoten geworden van de Verenigde Staten. Deze goede relaties zijn in eerste instantie gebaseerd op strategische overwegingen die verder worden gesteund door (al dan niet vermeende) gedeelde culturele en historische factoren. Voor Polen betekent de Amerikaanse aanwezigheid in Europa een veiligheidsgarantie tegen de machtige buurlanden Rusland en Duitsland. Voor de VS is Polen een bondgenoot in de strategisch gelegen regio die de overgang vormt van West- naar Oost-Europa. Daarenboven wordt (langs Amerikaanse zijde) gesteld dat beide - als gevolg van hun specifieke historische ervaringen - dezelfde houding hebben ten aanzien van het buitenlands optreden en de veiligheidspolitiek. Hoewel ze de mogelijkheid erkennen dat - eens Polen zal toegetreden zijn tot de Unie - het een minder uitgesproken, gematigder en meer pro-Europese koers zal varen, stellen ze dat een dergelijke evolutie om ten minste drie redenen weinig waarschijnlijk is. Ten eerste zal de specifieke Poolse bezorgdheid omtrent de territoriale veiligheid - verbonden aan de ligging van het land tussen Duitsland en Rusland - ook in de toekomst blijven bestaan en zal in de ogen van Polen de NAVO de enige echte veiligheidsorganisatie blijven die de veiligheid van het land effectief kan garanderen. Ten tweede is het zo dat de Europese Unie zelf intern verdeeld blijft over de toekomst van het Europese buitenlands beleid en het Europese defensieproject. Tot slot is en blijft er - zo wordt gesteld - de loyaliteit van de Poolse 52

NEUHOLD, Hanspeter, The fifth enlargement: The Union on the road to becoming a major political actor. In: FORNET, CFSP Forum. Nov. 2003. www.fornet.info 53 SEVIDY, Jiri, The impact of the new (Post-Communist) EU member states on the CFSP. In: FORNET, CFSP Forum. Nov. 2003. www.fornet.info 54 REGELSBERGER, Elfriede, The impact of EU enlargement on the CFSP: growing homogeneity of views among the twenty five. In: FORNET, CFSP Forum. Nov. 2003. www.fornet.info 55 NEUHOLD, Hanspeter, The fifth enlargement: The Union on the road to becoming a major political actor. In: FORNET, CFSP Forum. Nov. 2003. www.fornet.info

56

elite ten aanzien van de VS, dit door de rol die de VS gespeeld hebben bij het beëindigen van de Koude Oorlog en de transitie van het land naar een democratie56. 3.4.2. Hongarije Globale context Voor Hongarije is de integratie in de Europese Unie enerzijds een kwestie van identiteit, waarden en cultuur. Anderzijds spelen ook de veiligheidsgarantie en de economische en sociale vooruitgang van het land een significante rol in de wens van het land om toe te treden tot de Unie. Voor Hongarije is de Europese Unie een bron van stabiliteit, groei en welvaart. De uitbreiding van de Unie moet een einde maken aan de Oost-West-deling van het Europese continent, zal bijdragen tot de stabiliteit van de regio en zal de democratie, de rechtspraak, het respect voor de mensenrechten en een duurzame economische groei in de omliggende landen bevorderen. In 1997 stelde de Commissie reeds dat Hongarije voldeed aan de politieke criteria. Het rapport van de Commissie van 2002 stelde dat het land in tussentijd substantiële vooruitgang had geboekt in de verdere uitbouw en versterking van de instellingen, de democratie, de rechtspraak, de mensenrechten en het beschermen van de minderheden. Wat betreft de economische criteria erkende de Commissie reeds in 1997 de belangrijke en omvattende economische hervormingen van de Hongaarse regering. Sindsdien en tegen een moeilijke internationale economische situatie in is het land erin geslaagd te komen tot een volledige vrijemarkteconomie en macro-economische stabiliteit. Wel - zo stelde het rapport van de Commissie in 2002 - kan bijkomende vooruitgang worden geboekt door het overheidstekort en de inflatie terug te dringen, door fundamentele hervormingen door te voeren in de gezondheidszorg en door de loonevolutie opnieuw in lijn te brengen met de productiviteitsgroei om zo de competitiviteit van het land niet te compromitteren57. Dankzij deze algemeen positieve evaluatie werd op de Europese Raad in Kopenhagen in december 2002 beslist dat het land op 1 mei 2004 mag toetreden tot de Unie. Ook de Hongaarse bevolking - weliswaar betrof het slechts een opkomst van 45% sprak zich in een bindend referendum op 13 en 14 april 2003 met een ruime meerderheid van 83% uit voor toetreding tot de Europese Unie. De coalitie van de regeringspartijen MSzP (de linkse Hongaarse Socialistische Partij) en SzDSz (het linksliberale Verbond van Vrije Democraten) onder leiding van premier Medgyessy, was een hevige voorstander van de toetreding tot de EU. De opinies in het rechtse kamp waren meer verdeeld en naarmate de beslissing over toetreding dichterbij kwam, werden langs de zijde van de oppositie - met uitzondering van MDF (het christelijk-conservatief Hongaars democratische Forum) - steeds meer Eurosceptische meningen geuit.

56

ZABOROWSKI, Marcin, LONGHURST, Kerry, America’s protégé in the east? The emergence of Poland as a regional leader. In: International Affairs. 2003. 57 EUROPEAN COMMISSION. Regular report on Hungary’s progress towards accession. Brussels. 9 October 2002.

57

Toch riep ook de leider van de conservatieve oppositie, Viktor Orban, die de bevolking eerder op zijn bezwaren van de toetreding had gewezen, zijn kiezers op voor EUlidmaatschap te stemmen waarbij hij stelde dat “het juiste antwoord ondanks alle twijfels ‘ja’ was”. Hongarije en het Gemeenschappelijk Buitenlands en Veiligheidsbeleid Hongarije wil actief participeren in het Gemeenschappelijk Buitenlands en Veiligheidsbeleid. Reeds in het verleden heeft Hongarije zich bijna telkens aangesloten bij EU-verklaringen, gemeenschappelijke posities, gezamenlijke optredens en dergelijke, inclusief sancties uitgevaardigd tegenover derde landen. Hongarije moet verdere inspanningen blijven leveren die ervoor moeten zorgen dat het buitenlands beleid van Hongarije in lijn blijft met het zich in ontwikkeling zijnde Buitenlands en Veiligheidsbeleid van de Europese Unie. Verder werk moet worden gemaakt van de wetgeving betreffende economische sancties en ten slotte moet ook de ontwikkeling van de noodzakelijke administratieve structuren worden voltooid. Hongarije moet er in het bijzonder voor zorgen dat het nationale beleid conform is met de Europese verklaringen, posities en acties, dat het deze standpunten verdedigt in internationale fora en dat sancties en andere maatregelen naar behoren worden geïmplementeerd. Bijzondere aandacht gaat ook uit naar de Statuswet, waarbij de Commissie stelt de situatie te zullen blijven opvolgen en waarbij ze Hongarije verzoekt de wet - ten laatste op datum van toetreding - in lijn te brengen met de non-discriminatiebepalingen van het Verdrag van de Europese Gemeenschap58. Hongarije en het Europese Veiligheids- en Defensiebeleid Hongarije beklemtoont ten stelligste dat het EVDB de NAVO niet mag ondermijnen, dat er geen contradictie mag zijn tussen het EVDB en de verplichtingen die voortvloeien uit het NAVO-lidmaatschap. Ook stelt Hongarije dat de NAVO en de Amerikaanse aanwezigheid noodzakelijke voorwaarden zijn voor de veiligheid van het land. Tweede grote conditio sine qua non voor de Hongaarse steun aan het EVDB was de participatie van niet-EU-NAVO-bondgenoten aan het besluitvormingsproces van het EVDB. Hongarije is voorstander van de creatie van - door samenvoeging van de functie van Hoge Vertegenwoordiger en van Commissaris voor de Externe Betrekkingen - een Minister van Buitenlandse Zaken van de Europese Unie, die zowel lid moet zijn van de Commissie als van de Raad.

58

EUROPEAN PARLIAMENT, Fact sheet Hungary. Chapter 27- Common Foreign and Security Policy. Jan. 2003.

58

3.4.3. Polen Globale context De toetreding van Polen tot de Europese Unie maakt deel uit van de nationale veiligheidsstrategie van het land. Niet alleen zal het land vanaf het moment van toetreding deel uitmaken van de Europese samenwerkingsstructuur inzake veiligheid en defensie, ook zal de Europese steun voor minder ontwikkelde regio’s en de deelname aan de Europese Eenheidsmarkt, de gemeenschappelijke handelspolitiek en andere beleidsdomeinen positieve effecten met zich brengen voor de veiligheid van het land. De toetreding tot de Unie en in het bijzonder de samenwerking op vlak van binnenlandse zaken en justitie en de strijd tegen de georganiseerde misdaad, terrorisme, handel in drugs en andere bedreigingen zal het land helpen haar interne veiligheidsobjectieven te realiseren. Op 7 en 8 juni 2003 sprak 77,5% van de Polen zich in een referendum - waarvan de uitslag pas geldig zou zijn indien de opkomst meer dan 50% zou bedragen - uit voor toetreding tot de Europese Unie. De opkomst bedroeg van 58,85%. Polen en het Gemeenschappelijk Buitenlands en Veiligheidsbeleid Polen heeft zich bijna steeds consistent opgesteld ten aanzien van de gemeenschappelijke standpunten, gemeenschappelijke verklaringen en gezamenlijke acties van de Unie. Indien Polen afweek van het standpunt van de Unie was dat evenals het geval was bij Hongarije en Tsjechië - voornamelijk te wijten aan het feit dat Polen over onvoldoende tijd beschikte om zich akkoord te verklaren met het Europese standpunt of omwille van puur technische of wetgevende redenen. De Europese Commissie erkent dat Polen zich sinds 1995 consequent heeft opgesteld ten aanzien van de gemeenschappelijke verklaringen, standpunten en acties van de Europese Unie en stelt dat het land significante vooruitgang heeft geboekt opdat het vanaf het moment van toetreding over de noodzakelijke administratieve structuren zou beschikken. Net als Hongarije moet Polen er - aldus de Commissie - voor zorgen dat zijn buitenlands beleid in lijn blijft met de ontwikkelingen van het Europese beleid, dat het de nodige legistieke aanpassingen doet betreffende de implementatie van economische sancties en dat het de ontwikkelingen van de vereiste administratieve structuren moet voltooien59. Polen erkent dat de kwestie rond Irak de kwetsbaarheid van het GBVB heeft aangetoond. Polen stelt echter dat de crisis in de Balkan een belangrijke impuls heeft gegeven aan het EVDB en proclameert dat het Europese beleid ook deze keer - als er voldoende politieke wil is om de verschillen te overstijgen - sterker uit de crisis kan komen. Polen benadrukt dat het GBVB opgebouwd is rond de dialoog tussen verschillende partnerlanden en dat geen enkel land zijn mening kan en mag opleggen aan andere landen. De interne verdeeld binnen het GBVB wordt aldus Polen in de hand gewerkt door de ongelijke vertegenwoordiging in de internationale fora.

59

EUROPEAN PARLIAMENT, Fact sheet Poland. Chapter 27- Common Foreign and Security Policy. Jan. 2003.

59

De Unie moet in eerste instantie - wil ze het GBVB werkelijk laten functioneren - een einde maken aan het asymmetrisch lidmaatschap in de VN-Veiligheidsraad. Als lid van de Europese Unie zal Polen een actieve rol spelen in het GBVB, dat door Polen wordt beschouwd als een instrument om - binnen het kader van de activiteiten van de Unie - de Poolse stem in de internationale fora kracht bij te zetten. Het optreden van Polen zal gericht zijn op de versterking van de rol van de Unie in de wereld, de verdere ontwikkeling van de instrumenten die de Unie ter beschikking heeft, de verdieping van de samenwerking tussen de lidstaten en op de uitbreiding van hun gezamenlijke belangen. Een van de belangrijkste Poolse prioriteiten inzake het GBVB is de ontwikkeling van een “Oostelijke Dimensie” van de Unie (cfr. infra). Polen stelt daarenboven dat - als gevolg van de voorbereidingen en hervormingen met het oog op EU-toetreding - het land een niet onbelangrijke ervaring heeft opgebouwd die de Oost-Europese landen kan helpen in hun transformatieproces en dat het land bereid is deze ervaring en kennis ten dienste te stellen van de Oost-Europese landen. Polen en het Europese Veiligheids- en Defensiebeleid De Poolse positie ten aanzien van het EVDB heeft de voorbije jaren een opmerkelijke evolutie ondergaan. In het begin was de Poolse positie gedomineerd door het wantrouwen en de vrees dat het EVDB de NAVO - voor de meeste Polen nog steeds de enige echte veiligheidsgarantie voor het Europese continent - zou kunnen ondermijnen. Het vreesde dat als de Europeanen ervoor kozen de Amerikaanse positie te negeren, dat Rusland hierdoor opnieuw meer invloed kon krijgen over de Europese veiligheid. Eens Europa echter haar doelstellingen duidelijker formuleerde daalde het wantrouwen in Polen. Desalniettemin blijft de Poolse houding gekenmerkt door een zekere ambivalentie en terughoudendheid. De Poolse elite is er nog steeds niet gerust in naar waar het Europese defensieproject uiteindelijk zal leiden en benadrukt dat het EVDB de NAVO en haar bestaan niet mag ondermijnen. De Poolse militaire elite van haar kant twijfelt of er voldoende politieke wil is om afdoende, effectieve en onafhankelijke militaire capaciteiten te ontwikkelen. Een bijkomende reden die de kritische houding van Polen ten aanzien van het EVDB helpt te verklaren is het feit dat de Poolse regering niet tevreden is met de positie die het land heeft in het EVDB. Polen had altijd een grotere deelname verwacht van niet-EU NAVO-leden in het besluitvormingsproces inzake het EVDB en verdedigde het recht om op gelijke voet met de EU-leden te worden behandeld (cfr. infra)60. Polen stelt de ontwikkeling van het EVDB te steunen en proclameert dat de toekomstige deelname aan de Europese veiligheidsstructuren even belangrijk is voor het land als het lidmaatschap van de NAVO. Voor Polen zijn de taken van de NAVO en het EVDB complementair en moet er gestreefd worden naar een verdere verdieping van het strategisch partnerschap tussen beide organisaties, wat moet leiden tot een versterking van zowel de Alliantie als de Europese Unie.

60

VIDA, Krisztina, Institute for World Economics, National report Hungary, Budapest, 2003.

60

Polen zal actief meewerken aan de ontwikkeling van het EVDB, dat het land beschouwt als een integraal onderdeel en onmisbaar complement van het GBVB en als een mechanisme om de operationele capaciteiten van de lidstaten te stroomlijnen. Polen wil daarom actief bijdragen tot de militaire en civiele middelen van de Unie. Polen stelt dat de versterking van de Europese militaire capaciteiten moet leiden tot een versterking van de Europese Pijler binnen de NAVO en dat de EU-inspanningen in het kader van de verbetering van de operationele capaciteiten van de Unie complementair en synergetisch moeten zijn met de beloftes en doelstellingen van de Alliantie. Het Europese defensieproject moet ervoor zorgen dat de Unie een steeds belangrijkere partner wordt van de VS. Terzelfdertijd moet de Amerikaanse - ook militaire aanwezigheid in Europa gehandhaafd worden en moet ze de Europese en transatlantische veiligheid blijven versterken. De Poolse regering onderschrijft de idee om de functies van de Hoge Vertegenwoordiger en de Commissaris voor Externe Betrekkingen te fusioneren tot de functie van EU-Minister van Buitenlandse Zaken. Sommige Poolse politici benadrukken echter dat als deze functie gecreëerd wordt gelijktijdig met de aanstelling van een president van de Raad van Staatshoofden en Regeringsleiders, dat er spanningen kunnen ontstaan tussen beide functionarissen. Polen stelt dat - in het licht van de nieuwe veiligheidsuitdagingen waarmee de Unie wordt geconfronteerd - de inhoud van de Petersbergtaken moet worden uitgebreid. Verdere discussies zouden, volgens Polen, ook moeten leiden tot de introductie van een gemeenschappelijke defensieclausule. De opname van een solidariteitsclausule in de toekomstige Europese grondwet blijft daarentegen heel controversieel. De Poolse regering verwelkomt de idee van versterkte samenwerking inzake de defensieaangelegenheden. Tot slot onderschrijft het de creatie van het Europees Bewapeningsagentschap. Wel beklemtoonde Polen dat de samenwerking in dit domein open moest staat voor alle Europese NAVO-leden en dat de ontwikkeling van de Europese capaciteiten zo veel mogelijk geharmoniseerd moet zijn met de activiteiten van de NAVO in dit domein61. 3.4.4. Tsjechië Globale context Ook voor de Tsjechische Republiek is de Europese Unie een belangrijk instrument om niet alleen de nationale veiligheid te bewerkstelligen, maar ook om andere interne problemen op een meer efficiënte manier aan te pakken.

61

THE EUROPEAN CONVENTION TO PUBLIC DISCOURSE, Convention Watch. CFSP WATCH. National Report of Poland. 2003. http://eucon.europa.2004.it/

61

Bij het referendum over EU-lidmaatschap op 13 en 14 juni 2003 stemde 77,3% van de Tsjechen voor toetreding. De opkomst bedroeg 55,2%. In tegenstelling tot de andere toetredende landen die een referendum hielden over EU-toetreding, gold er bij het Tsjechische referendum geen opkomstdrempel. Tsjechië en het Gemeenschappelijk Buitenlands en Veiligheidsbeleid Zoals ook Polen en Hongarije heeft de Tsjechische Republiek zich consistent opgesteld ten aanzien van gemeenschappelijke verklaringen, standpunten en gezamenlijke acties van de Europese Unie. Wel moet het land - volgens het rapport van de Commissie - met het oog op de toetreding in mei 2004 blijvende inspanningen leveren opdat het nationale buitenlands beleid in lijn zou blijven met de evolutie van het GBVB. Verder moet het land de wetgeving betreffende economische sancties en andere negatieve maatregelen aanpassen en moet het de noodzakelijke administratieve structuren in plaats stellen. Het land moet erop toezien dat het nationale beleid conform is met de gemeenschappelijke posities van de Unie en dat het deze posities verdedigt op internationale fora. Tsjechië en het Europese Veiligheids- en Defensiebeleid Hoewel de Tsjechische Republiek niet overloopt van enthousiasme, steunt Tsjechië de ontwikkeling van het EVDB en onderschrijft het de inspanningen om de Unie te voorzien van de nodige middelen om crisissen te beheren en effectief tussen te komen in situaties daar waar de NAVO als geheel niet is betrokken. De Tsjechische Republiek wil actief meewerken aan de ontwikkeling van het EVDB zowel op politiek als militair vlak door bij te dragen aan het ontwikkelen en ter beschikking stellen van de vereiste militaire en niet-militaire capaciteiten. Tsjechië beschouwt de creatie van het EVDB als een natuurlijk onderdeel van het Europese integratieproces, maar benadrukt de noodzaak van een nauwe link tussen het EVDB en de NAVO alsook de noodzaak van sterke transatlantische relaties. In de Conventie stelde de Tsjechische Republiek dat het gebruik van gekwalificeerde meerderheid moet worden uitgebreid, maar op domeinen waar dat op dit moment onmogelijk blijkt - in het bijzonder wat betreft het GBVB en EVDB - moet het gebruik van constructieve onthouding worden versterkt. De Tsjechische regering onderschrijft de idee om de functies van de Hoge Vertegenwoordiger en van de Commissaris voor Externe Betrekkingen samen te voegen in de functie van een EU-Minister van Buitenlandse Zaken, die lid zou zijn van de Raad en die tevens de Vice-president zou zijn van de Commissie. Tsjechië stelt dat het gebruik van flexibele mechanismen voor versterkte samenwerking binnen het kader van het GBVB één van de mogelijke oplossingen is voor een daadkrachtig extern optreden. Een gedeeltelijke aanvaarding van een leidende rol van de ‘core states’ van de EU in de Europese veiligheid en de militaire aangelegenheden zal volgens Tsjechië onvermijdelijk zijn. Tsjechië stelt verder dat de idee van convergentiecriteria verder zou moeten ontwikkeld worden om te komen tot een effectieve militaire capaciteit. Ook moeten initiatieven zoals de ontwikkeling van

62

‘niche capabilities’, internationale pooling van militaire capaciteiten, gezamenlijke aankoopprojecten en grensoverschrijdende militaire integratie worden aangemoedigd. De toetredende landen moeten innovatief zijn en moeten multinationale militaire projecten promoten. Dit kan ondermeer door het aanbieden - in het kader van de EU Headline Goal - van joint force package/modules gebaseerd op een doorgedreven lastenverdeling, complementariteit en een multinationaal rotatiesysteem. De creatie van een Tsjechisch-Slowaakse eenheid voor vredeshandhaving voor KFOR en het plan om een gezamenlijke Tsjechisch-Slowaakse brigade te creëren zijn goede voorbeelden van een dergelijke benadering62. 3.4.5. Besluit De toetreding tot de Europese Unie is zowel voor Hongarije, Polen als de Tsjechische Republiek één van de belangrijkste beleidsprioriteiten. De integratie in de Westerse structuren moet niet alleen bijdragen tot hun veiligheid in militaire termen. Het EUlidmaatschap is voor deze landen ook een onmisbaar instrument om de talrijke problemen waarmee ze geconfronteerd worden - zoals corruptie, mensenhandel, georganiseerde misdaad en andere - op een meer coherente en doeltreffende wijze aan te pakken. In het begin van de jaren negentig werden met Hongarije, Polen en Tsjechië (en andere Centraal- en Oost-Europese landen) Europa Akkoorden gesloten die de basis vormden voor wederzijdse samenwerking. In 1993 werden de zogenaamde Kopenhagencriteria vastgesteld, die de politieke, economische en juridische voorwaarden bepaalden vooraleer met een land toetredingsonderhandelingen konden worden gestart. In 1997 werd besloten om met ondermeer Polen, Hongarije en Tsjechië deze toetredingsonderhandelingen aan te vatten. In december 2002 viel de beslissing dat ze op 1 mei 2004 officieel tot de Unie zullen toetreden. Wat betreft het GBVB/EVDB hebben de drie landen zich bij hun voorbereiding op EUlidmaatschap over het algemeen consistent opgesteld ten aanzien van verklaringen, gemeenschappelijke standpunten en acties van de Unie. Indien dit niet het geval was, was dit niet zozeer te wijten aan ideologische verschillen, maar was dit eerder het gevolg van technologische en legislatieve obstakels. Hoofdstuk 27 van de toetredingsonderhandelingen “ Het Gemeenschappelijk Buitenlands en Veiligheidsbeleid” was dan ook één van de gemakkelijkste onderdelen van het gehele uitbreidingsproces. Doch, de crisis in Irak maakte duidelijk dat Polen, Hongarije en de Tsjechische Republiek - evenals de meeste andere Centraal- en Oost-Europese landen een pro-Amerikaanse visie genegen zijn en op een aantal punten een sterk verschillende mening hebben dan vele huidige EU-lidstaten. De uitbreiding zal dan ook belangrijke implicaties hebben voor het GBVB en EVDB. Wat betreft hun houding ten aanzien van het EVDB leggen de drie landen er nadrukkelijk de klemtoon op dat het Europese defensieproject de NAVO - dat het belangrijkste veiligheidsmechanisme blijft - in geen geval mag ondermijnen. 62

THE EUROPEAN CONVENTION TO PUBLIC DISCOURSE, Convention Watch. CFSP WATCH. National Report of the Cech Republic. 2003. http://eucon.europa.2004.it/

63

64

4. Opdrachten van de strijdkrachten

4.1. Inleiding Het einde van het communisme in de Centraal- en Oost-Europese landen ging gepaard met belangrijke interne militaire hervormingen. Sinds het begin van de jaren negentig is er een fundamentele wijziging opgetreden in de objectieven, de taken en de opdrachten van de strijdkrachten.

4.2. Hongarije 4.2.1. Doelstellingen en taken van de strijdkrachten Het Defence Review van 2002 herformuleerde - op basis van de nieuwe internationale situatie, de gewijzigde NAVO-doelstellingen en de gewijzigde nationale belangen en objectieven - de functie en de taken van de strijdkrachten. Het Defence Review stelt dat er een efficiënte strijdkracht moet worden ontwikkeld die moet instaan voor de traditionele territoriale defensie van het land en die tevens een adequaat antwoord moet bieden op de nieuwe veiligheidsuitdagingen van de éénentwintigste eeuw. De strijdkrachten moeten binnen het raamwerk van de NAVO de soevereiniteit en territoriale integriteit van het land kunnen verzekeren en een significante bijdrage kunnen leveren aan zowel het systeem van gemeenschappelijke defensie als aan de andere NAVO-opdrachten. Naast het vervullen van de taken zoals bepaald in de grondwet en de nationale wetten, moeten de strijdkrachten over de nodige middelen beschikken om deel te nemen aan EU-geleide opdrachten in het kader van de Petersbergtaken en/of andere militaire operaties geleid door ad hoc coalities. Op basis van de resultaten van het Defence Review en na analyse van de gewijzigde veiligheidsomgeving werden veertien prioritaire taken opgesteld voor de Hongaarse strijdkrachten en het Ministerie van Defensie. De militaire leiding moet de strijdkrachten, de middelen, de uitrusting en de vereiste logistieke ondersteuning verder specificeren opdat deze taken zouden kunnen worden uitgevoerd. 1) Operaties in overeenstemming met Artikel 5 van de NAVO a. Militaire verdediging van het land b. Steun aan de bondgenoten c. Deelname aan de verdediging in geval van een strategische aanval tegen de Alliantie als geheel 2) Border support 3) Host Nation Support 4) Deelname aan internationale crisismanagementopdrachten a. Het sturen van militaire waarnemers

65

b. Peacekeeping c. Peace enforcement 5) Deelname aan andere internationale operaties in het kader van internationaal crisismanagement 6) Strijd tegen het terrorisme 7) Bilaterale en multilaterale internationale relaties 8) Controle van internationale verdragen (arms control) 9) Humanitaire hulp 10) Verzamelen, bewaren en beschermen van informatie 11) Ondersteunen van civiele autoriteiten a. Bijdragen tot civiele noodplanning b. Ontmantelen van bommen c. Zoek- en reddingsopdrachten d. Militaire taken in noodsituaties 12) Controle van het luchtruim 13) Frequency management 14) Protocol De portefeuille van defensie wordt ingevuld door het Ministerie van Defensie (MoD) en de Generale Staf, die geïntegreerd is het MoD, alsook door de Hongaarse strijdkrachten, de diensten van het MoD, de ondersteunende organisaties en de organisaties die onder de directe controle staan van het Ministerie van Defensie. De Hongaarse defensietaken worden vervuld door de gewapende strijdkrachten die opgesplitst zijn in het leger en de grenswacht. De grenswacht, dat een paramilitaire organisatie is die ressorteert onder het Ministerie van Binnenlandse Zaken, staat in voor de bewaking van de grenzen, de controle van het grensoverschrijdende verkeer, het naleven van de wet en de orde aan de grenzen. Naast deze gewapende strijdkrachten dragen ook andere organen - zoals de politie, de civiele nationale veiligheidsdiensten, “the Customs and Excise Guard”, het “National Disaster Protection Directorate general” van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en haar territoriale en lokale organen - bij tot de nationale defensie. Ook het lokaal bestuurde “fire department” voert enkele defensiegerelateerde taken uit. In oorlogstijd heeft de zogenaamde “Defense Council” het opperbevel over de strijdkrachten en de leiding over de defensieaangelegenheden. De “Defense Council” wordt voorgezeten door de president en bestaat uit de voorzitter van het parlement, de voorzitters van de ledengroepen in het parlement van de politieke partijen die vertegenwoordigd zijn in het parlement, de eerste minister, de ministers en de stafchef van het leger. Deze laatste beschikt over een raadgevende stem.

66

4.2.2. Deelname aan vredesondersteunende en humanitaire opdrachten Het Defence Review stelt dat het participeren aan internationaal geleide paecekeepingen peacemaking-operaties één van de belangrijkste taken zal zijn van de nieuwe Hongaarse strijdkrachten. Zoals reeds eerder vermeld, wil Hongarije - om op een efficiënte manier deel te nemen aan dergelijke opdrachten - nieuwe operationele capaciteiten en middelen ontwikkelen. Tevens wil het de reactietijd - de tijd tussen het moment waarop een politieke beslissing is genomen en de start van de operatie - inkorten. Om de deelname aan multinationale operaties te kunnen garanderen, moet de bemanning in vredestijd worden verhoogd. Het gemiddelde bezettingsniveau in vredestijd zou ongeveer 80% moeten bedragen. Sommige eenheden - zoals de speciale operationele en verkenningsbataljons, het infanteriebataljon en het tankbataljon zouden zelfs in vredestijd volledig moeten worden bemand. De Hongaarse minister van Defensie stelt dat, volgens de planning, het vereiste bemanningsniveau pas tegen de periode 2010-2013 zou worden bereikt, maar dat voor de korte termijn beloofde NAVO-bijdragen het vereiste bemanningsniveau reeds tegen 2006 moet worden bereikt63. Reeds in het verleden (op de Balkan, in Cyprus en Sinai) namen de Hongaarse strijdkrachten in belangrijke mate deel aan vredesondersteunende opdrachten. In 2003 waren er naar schatting 500 militairen ontplooid in de vredesondersteunende operatie in Irak. Andere bijdragen omvatten - naast het sturen van waarnemers naar verschillende gebieden - een genietroep van 155 manschappen voor SFOR II in Bosnië, 41 leden van de militaire politie voor MFO in Egypte en een gemechaniseerd infanteriebataljon van 325 militairen voor KFOR en Servië en Montenegro64.

4.3. Polen 4.3.1. Doelstellingen en taken van de strijdkrachten De Poolse strijdkrachten moeten in staat zijn om drie soorten van strategische taken uit te voeren, namelijk ten eerste defensiegerelateerde taken in geval van een oorlog (weerstand bieden tegen een directe aanval die gericht is tegen het Polen of meehelpen weerstand te bieden tegen een aanval tegen een bondgenoot), ten tweede crisismanagementopdrachten (ook binnen het kader van missies geleid door internationale organisaties) en ten slotte moeten de Poolse strijdkrachten in staat zijn om in vredestijd taken als vredesondersteuning en conflictpreventie uit te voeren.

63

MINISTRY OF DEFENSE, Shaping an armed forces for the 21st century. In: Hungarian Defence Mirror. 11 Aug. 2003. http://www.honvedelem.hu 64 THE INTERNATIONAL INSTITUTE FOR STRATEGIC STUDIES. The Military Balance 20032004.

67

De strijdkrachten moeten in eerste instantie de onafhankelijkheid van de Poolse Republiek verzekeren, alsook de eenheid van het Poolse territorium en de veiligheid en de onschendbaarheid van de landsgrenzen. De nationale veiligheidsstrategie voegt eraan toe dat het defensiesysteem moet instaan voor de bescherming van de staatsinstellingen en de openbare organisaties, dat het de bevolking moet beschermen in crisis- of conflictsituaties, dat het bevoegd is voor het detecteren van de risico’s, de defensievoorbereidingen in vredestijd, crisisresponse en de participatie aan Artikel 5 en non-Artikel 5 operaties in NAVO-verband65. De president is de “chief supervisor” van de strijdkrachten. De Nationale Veiligheidsraad (National Security Council) is het raadgevende orgaan van de president op vlak van defensiegerelateerde aangelegenheden. De minister van Nationale Defensie is in de overheid de belangrijkste actor wanneer het gaat over de nationale defensie. Hij beheert het Ministerie van Nationale Defensie, inclusief alle activiteiten van de strijdkrachten. De grondwet geeft de minister de bevoegdheid om de presidentiële taak van opperbevelhebber van de strijdkrachten in vredestijd uit te oefenen. 4.3.2. Deelname aan vredesondersteunende en humanitaire opdrachten Polen beklemtoont - evenals Hongarije en de Tsjechische Republiek - het toenemende belang van deelname aan vredesondersteunde operaties. Desalniettemin hecht het land nog steeds enorm veel belang de territoriale defensie. De oorzaak hiervan ligt voornamelijk in de geografische ligging en het verleden van het land - waarbij het steeds moest trachten te overleven tussen de twee grootmachten Rusland en Duitsland. Zoals ook het geval in Hongarije moet een verhoging van het defensiebudget, die gepaard gaat met een herstructurering van de strijdkrachten en een modernisering en verbetering van de militaire capaciteiten, Polen toelaten beter samen te werken met de bondgenoten en op een efficiëntere wijze deel te nemen aan internationale opdrachten. 10% van de strijdkrachten moet beschikbaar zijn voor deelname aan internationale operaties. Dit impliceert 16.000 manschappen voor een enkele grootschalige operatie zonder rotatie, 5.000 manschappen om deel te nemen aan twee middelgrote crisismanagementoperaties voor een periode van twee jaar met een zesmaandelijkse rotatie en 2.500 manschappen op basis van een rotatiesysteem voor verscheidene kleinschalige crisismanagementoperaties. Polen neemt reeds meer dan vijftig jaar op een actieve wijze deel aan internationale opdrachten en net als Hongarije ziet Polen de participatie aan dergelijke operaties als een steeds belangrijker wordende taak van zijn strijdkrachten. In 1953 stelde Polen met de toekenning van militaire waarnemers voor de “Neutral Nations Supervisory Commission in Korea” - voor de eerste keer personeel ter beschikking voor een 65

MINISTRY OF DEFENSE. POLAND. The national Security Strategy of the Republic of Poland. 22 July 2003. http://www.msz.gov.pl/

68

internationale vredeshandhavingsoperatie. Sindsdien nam het land deel aan UNEF II op het eiland Sinai, UNDOF op de Golan Hoogtes, UNTAG in Namibië en UNTAC in Cambodja, waar het bijdroeg tot de medische steun, logistieke steun, waterbevoorrading, ontmijning en dergelijke. Polen zond voor het eerst een operationeel bataljon uit tijdens de missie UNPROFOR, die later opgevolgd werd door IFOR. Ook nam Polen deel aan de operatie “Allied Harbour”66. In 2003 werden 87 militairen ingezet in de operatie “Enduring Freedom” in Afghanistan en een gemechaniseerde infanteriebrigade, 8 transport- en 4 gevechtshelikopters (in totaal 2.300 militairen) voor de vredesondersteunende operatie in Irak. Andere bijdragen omvatten - naast het sturen van talrijke waarnemers - 2 infanteriecompagnies (in totaal 287 militairen) voor SFOR II in Bosnië, een infanteriebataljon en een militair hospitaal (in totaal 237 militairen) voor UNIFIL in Libanon, een infanteriebataljon van 356 militairen voor UNDOF in Syrië en een infanteriebataljon van 574 militairen voor KFOR in Servië en Montenegro67.

4.4. Tsjechië 4.4.1. Doelstellingen en taken van de strijdkrachten De transformaties van de Tsjechische strijdkrachten staan in functie van de ambities van het land en van de taken die deze strijdkrachten in de toekomst moeten vervullen, namelijk68: 1) Het vervullen van een hele reeks taken die voortvloeien uit de grondwet van de Tsjechische Republiek en andere Tsjechische wetten; 2) Het nakomen van de verplichtingen die voortvloeien uit het lidmaatschap van de NAVO, dus ook het verzekeren van de defensie van de Tsjechische Republiek; 3) Het uitvoeren van taken die behoren tot de nationale verantwoordelijkheid van de Tsjechische Republiek en die voortvloeien uit het lidmaatschap van de NAVO (het creëren van de noodzakelijke voorwaarden die toelaten troepen te ontvangen ter versterking van de NAVO-aanwezigheid in Tsjechië (Host Nation State)); 4) Het bijstaan van civiele autoriteiten bij natuurlijke rampen, humanitaire en reddingsoperaties; 5) Het deelnemen aan vredes- en reddingsoperaties en humanitaire opdrachten onder het mandaat van internationale organisaties. 66

MINISTRY OF DEFENSE. POLAND. Polish Defense Policy. International cooperation. http://www.wp.mil.pl 67 THE INTERNATIONAL INSTITUTE FOR STRATEGIC STUDIES. The Military Balance 20032004. 68 MINISTRY OF DEFENSE. CZECH REPUBLIC, Reform of the Armed Forces of the Czech Republic - Objectives and Principles. http://www.mzv.cz/bezp_strategie/ebs1.html .

69

Momenteel worden in Tsjechië nieuwe defensiehervormingen voorbereid. De minister van Defensie stelt echter dat de nieuwe plannen geen afbreuk zullen doen aan of wijzigingen zullen inhouden van deze taken en opdrachten van de strijdkrachten. Volgens de grondwet zijn de regering, de president, het parlement en de Nationale Veiligheidsraad en zijn ondergeschikte organen verantwoordelijk voor het nationale veiligheids- en defensiebeleid. Ook strekt de defensie zich uit op regionaal niveau en op het niveau van de districten en lokale overheden. Het is in eerste instantie de regering die de nationale veiligheid moet voorbereiden en garanderen en die beschikt over talrijke bevoegdheden zowel in vredes- als in oorlogstijd. Het is ook de regering die beslist al dan niet troepen naar het buitenland te sturen of troepen van andere landen op het nationale grondgebied toe te laten. Tot slot is het de bevoegdheid van de regering om het transport van gewapende troepen van andere landen over het Tsjechische grondgebied al dan niet toe te staan en om te beslissen over deelname van Tsjechische strijdkrachten aan buitenlandse militaire trainingen alsook over deelname van buitenlandse troepen aan militaire trainingen in Tsjechië. De president is de opperbevelhebber van de strijdkrachten en is bevoegd voor de bevelvoering over het “Military Office” en de “Castle Guard”. Het “Military Office” is verantwoordelijk voor de administratieve taken die verbonden zijn aan het uitvoeren van de taak van de president als opperbevelhebber van de strijdkrachten. De “Castle Guard” functioneert onafhankelijk van het Tsjechische leger en moet de president beschermen bij het uitvoeren van zijn ceremoniële taken. De president moet de regeringsbeslissingen van de regering en het parlement inzake veiligheid en defensie respecteren. Een belangrijk orgaan is de Nationale Veiligheidsraad (National Security Council). Dit werkorgaan van de regering moet het veiligheidsbeleid van de Tsjechische Republiek coördineren en voorstellen en initiatieven voorbereiden om dit beleid te ondersteunen. Om de nationale veiligheid te verzekeren beschikt het land over een strijdkracht en over reddingskorpsen en -diensten, waarvan “ the Fire Recue Service” - die de ruggengraat is van het “Integraded Rescue System” - de belangrijkste is. Deze reddingskorpsen en diensten vallen onder de bevoegdheid van het Ministerie van Binnenlandse Aangelegenheden. De strijdkracht omvat het leger, het “Military Office” en de “Castle Guard”. Het leger ressorteert onder de bevoegdheid van het Ministerie van Defensie. Het “Military Office” en de “Castle Guard” zijn ondergeschikt aan de president69.

69

LIBOR, Franc, Institutional and Documentary Framework of the Czech Security Policy. In: Central European Political Studies Review. Spring 2003.

70

4.4.2. Deelname aan vredesondersteunende en humanitaire opdrachten In geval van een ernstige dreiging - wat volgens de republiek weliswaar weinig waarschijnlijk is - zal de gehele strijdkracht worden ingezet en zal er een nationale mobilisatie zijn . In geval van een minder intensieve Artikel-5 operatie (zoals bijvoorbeeld een conflict op het NAVO-grondgebied, maar niet in de directe omgeving van Tsjechië) zal een kleinere eenheid zoals een gemechaniseerde brigade worden ontplooid zonder rotatie. De Tsjechische Republiek heeft sinds meerdere jaren ervaring in vredeshandhavingsoperaties, met name UNPROFOR in het voormalige Joegoslavië, IFOR in Bosnië en Herzegovina, SFOR en SFOR II in het Voormalige Joegoslavië, AFOR in Albanië, KFOR in Kosovo en ESSENTIAL HARVEST in Macedonië. In 2003 werden een compagnie van de militaire politie en een veldhospitaal (in totaal naar schatting 300 militairen) ingezet in de vredesondersteunende operatie in Irak. Daarnaast werden er nog eens naar schatting 350 militairen en een NBCverkenningseenheid ingezet in de operatie “Enduring Freedom”. Andere bijdragen omvatten - naast het sturen van verscheidene waarnemers - 133 militairen voor ISAF in Afghanistan, 7 militairen voor SFOR in Kroatië, 5 militairen, inclusief 4 waarnemers voor MONUC in de Democratische Republiek Congo en 409 militairen in KFOR in Servië en Montenegro70.

4.5. Besluit Zoals reeds in de vorige hoofdstukken werd benadrukt, onstonden zowel in Hongarije, Polen als in de Tsjechische Republiek - als gevolg van het einde van de Koude Oorlog, de implosie van de Sovjet-Unie en het NAVO-lidmaatschap - een gewijzigde perceptie van de veiligheidsomgeving en nieuwe veiligheidsconcepten. Als gevolg van deze gewijzigde percepties en concepten werden ook de objectieven, taken en opdrachten van de strijdkrachten van deze drie landen geherformuleerd. Tot op vandaag blijft de prioritaire taak van de strijdkrachten van de drie landen het beschermen van de nationale soevereiniteit en het verdedigen van het nationale grondgebied. Het is voornamelijk Polen dat gezien zijn verleden en geografische ligging nog steeds enorm veel belang hecht aan zijn territoriale defensie. Desalniettemin beklemtonen de landen dat hun strijdkrachten nieuwe taken en opdrachten op zich moeten nemen. Belangrijke aandacht gaat voortaan uit naar de deelname aan internationale missies, gaande van conflictpreventie tot peacekeeping- en peacemaking-operaties.

70

THE INTERNATIONAL INSTITUTE FOR STRATEGIC STUDIES. The Military Balance 20032004.

71

72

5. Structuur van de Strijdkrachten en Personeelsgebonden Aspecten 5.1. Inleiding De Centraal- en Oost-Europese landen zijn al sinds het begin van de jaren negentig bezig met hervormingen van hun defensie. Na de implosie van de Sovjet-Unie bleven Hongarije, Polen, Tsjechië en ook Roemenië en Slowakije zitten met de Sovjetstructuren en met een strijdkracht naar Sovjetmodel die was gestructureerd om en gericht op het uitvoeren van taken in het kader van het Warschaupact. Deze legers waren - zoals ondermeer ook Andrew Cottey, Timothy Edmunds en Anthony Forster benadrukken - te omvangrijk voor de nieuwe internationale situatie. Ook de defensieuitgaven waren niet in overeenstemming met de zwakke nationale economieën. Daarenboven gingen de gewijzigde taken en opdrachten van de strijdkrachten gepaard met omvangrijke technologische, geostrategische en sociale veranderingen. Deze stelden de legitimiteit en de effectiviteit van de vroegere militaire structuren, met name de strijdkrachten gebaseerd op massa- en dienstplichtigenlegers, grondig in vraag71. Van het begin tot de helft van de jaren negentig werd - zo stellen de auteurs - sterk bezuinigd op defensie. De defensie-uitgaven werden drastisch verminderd en ook de omvang van de strijdkrachten werd sterk gereduceerd. De troepen kregen andere taken, de meeste aankoopprogramma’s werden afgebroken en de trainingsniveaus werden verlaagd. Sinds het midden van de jaren negentig hebben de Centraal- en Oost-Europese landen verder werk gemaakt van hun defensiehervormingen, voornamelijk door verdere reducties van de omvang van de strijdkrachten en de ontwikkeling van eenheden die in staat zijn een bijdrage te leveren aan vredesoperaties. De daling van de defensieuitgaven stopte in deze periode en in de meeste landen kwam opnieuw een verhoging van de defensiebudgetten. Het vooruitzicht van het NAVO-lidmaatschap fungeerde daarenboven - zo wordt benadrukt - als een stimulans om verdere defensiehervormingen door te voeren, om de defensie-uitgaven verder te verhogen en om bijdragen te leveren aan NAVO-operaties in de Balkan72. Sinds Hongarije, Polen en Tsjechië lid zijn geworden van de NAVO zijn ze met een uitgebreide doorlichting van hun defensie begonnen, wat resulteerde in de aanbevelingen om hun defensiebudget te verhogen, hun strijdkrachten verder af te slanken en maatregelen te nemen om te komen tot een leger van vrijwilligers in plaats van dienstplichtigen. Alle drie de landen moeten met andere woorden hun bestaand leger inkrimpen om zo middelen vrij te maken om de vermogens en de operabiliteit van de resterende troepen te verbeteren73. Deze ontwikkelingen resulteerden ondermeer in 71

(anon.), Militaire zaken na Praag. Andrew Cottey, Thimothy Edmunds en Anthony Forster bespreken de militaire hervormingen in Midden- en Oost-Europa en de vermogens van de potentiële NAVO-leden. In: NATO Review. Herfst 2002. 72 (anon.), Ibid. 73 (anon.), Ibid.

73

een verhoogde bijdrage van de Centraal- en Oost-Europese landen aan NAVO-operaties in de Balkan. Deelname aan deze operaties heeft, aldus de auteurs, bijgedragen tot de professionalisering van de deelnemende eenheden74. Er wordt echter geopperd dat de Centraal- en Oost-Europese landen in toenemende mate “een leger van twee niveaus” aan het ontwikkelen zijn. Het ene niveau zou bestaan uit elitekaders die - weliswaar slechts tot op zekere hoogte - in staat zijn om met de NAVObondgenoten te opereren. Het andere, het grootste deel, zou echter bestaan uit militairen die steeds minder operationeel en doeltreffend zijn. De lage defensie-uitgaven en de belangrijke plaats die de elite-eenheden innemen resulteerden immers in aanzienlijke reducties in de uitgaven in onderhoud, operaties en training van de resterende troepen75. Daarenboven vindt de transformatie van de Centraal- en Oost-Europese legers plaats in moeilijke omstandigheden. Het democratiseringsproces en de economische transformaties maakten dat de defensiehervormingen weining prioritair waren voor de regeringen van deze landen. De transformatie van de strijdkrachten is ingegeven door ten eerste de wijzigingen in de veiligheidsperceptie en de geostrategische context. De taken en het belang van de defensie en het leger ondergaan een grondige herevaluatie. Sinds het einde van de Koude Oorlog is de traditionele visie van een grote Europese oorlog tussen Oost en West verdwenen en is de rol van de strijdkrachten steeds meer verschoven van traditionele militaire territoriale defensieopdrachten naar nieuwe opdrachten zoals deelname aan internationale vredeshandhavingsopdrachten. De nieuwe veiligheidsuitdagingen en nieuwe opdrachten vereisen een andere en meer gesofisticeerde militaire uitrusting, een grotere mate van interoperabiliteit en geavanceerde militaire en sociale vaardigheden. De weinig mobiele en op dienstplicht gebaseerde legers moeten worden geherstructureerd en geheroriënteerd. Andere factoren die een belangrijke rol spelen in het hervormingsproces van de Centraal- en Oost-Europese strijdkrachten zijn de internationale en Westerse steun en druk voor militaire hervormingen, de gewijzigde relatie tussen de gemeenschap en de strijdkrachten en de economische situatie, die de omvang van het defensiebudget bepaalt. Ook de vernieuwingen inzake de militaire technologie vormen - weliswaar minder dan in de West-Europese landen - een belangrijke motor voor militaire hervormingen, die ervoor moeten zorgen dat de landen een belangrijke rol kunnen spelen wanneer nodig76. Tot slot moet ook het belang van de integratie van de Westerse structuren en instituties in het algemeen en de integratie in de NAVO in het bijzonder als drijvende factoren achter de militaire hervormingen in de Centraal- en Oost-Europese landen worden benadrukt. Wilden deze landen lid worden van de Alliantie dan moesten ze drastische hervormingen doorvoeren om tegemoet te komen aan de NAVO-vereisten. Het Membership Action Plan en het Evalution Process Programme hebben Hongarije, Polen en Tsjechië - zoals reeds in hoofdstuk drie aangehaald - geholpen bij het doorvoeren van de noodzakelijke hervormingen.

74

(anon.), Ibid. (anon.), Ibid. 76 FORSTER, Anthony, EDMUNDS, Timothy, COTTEY, Andrew, The Challenge of Military Reform In Postcommunist Europe. Building Professional Armed Forces. 2002. 75

74

5.2. Hongarije 5.2.1. Inleiding De Hongaarse strijdkrachten waren tot 1991 volledig geïntegreerd in de bredere militaire Sovjetstructuren en beschikten over een minder moderne uitrusting dan de strijdkrachten van de “frontliniestaten” Tsjecho-Slowakije en de Democratische Republiek Duitsland. De aanwezigheid van talrijke sovjettroepen op het Hongaarse grondgebied leidden daarenboven tot een verdere daling van het militaire belang van de Hongaarse strijdkrachten. Vanaf de jaren zeventig stond de Hongaarse regering eerder weigerachtig tegenover investeringen gericht op een verbetering van de militaire uitrusting. Al deze factoren resulteerden in weinig getrainde, slecht uitgeruste en nauwelijks gemotiveerde strijdkrachten, aan wie het daarenboven een duidelijke strategische visie en ervaring in bevelvoering ontbrak en die nauwelijks enig respect genoten noch intern noch op internationaal niveau. Na de ontbinding van het Warschaupact in 1991 stonden de Hongaarse “Homeland Defense Forces” (HDF) voor een enorme uitdaging. Hoewel de militaire hervormingen niet de belangrijkste prioriteit was van de Hongaarse regering - die in eerste instantie en met het oog op EU-lidmaatschap economische en sociale hervormingen nastreefde wilde de regering desalniettemin werk maken van een kleinere en modernere strijdkracht. Tussen 1990 en 1994 werden de documenten “The Basic Principles of Security Policy”, “The Basic Principles of National Defence” en “The National Defence Act” aangenomen, die de Hongaarse strijdkrachten moesten hervormen. De duur van de dienstplicht werd gereduceerd tot twaalf maanden, de Hongaarse strijdkrachten bouwden een netwerk van internationale relaties uit en Hongaarse beroepssoldaten werden getraind in Westerse militaire colleges, wat een grote impact had op de attitudes en denkpatronen van de gehele Hongaarse strijdkracht77. Als gevolg van de aanvraag tot lidmaatschap van het land tot de NAVO werd in 1994 een programma opgezet dat de transformatie van de HDF moest versnellen. In 1995 werd een resolutie aangenomen die de hervormingen concretiseerde door welomlijnde taken te definiëren voor de periode tot 1995 en algemene taken voorop te stellen voor de periode tot 2005. In 1997 werd een nieuw systeem van dienstplicht geïntroduceerd78. De ervaringen hebben echter aangetoond dat deze herstructureringen weinig adequaat waren, geen blijvende impact hadden en ze daarenboven financieel onhaalbaar waren. Een algemene doorlichting van de defensie in 1999 maakte duidelijk dat daadwerkelijke militaire transformaties niet langer konden worden uitgesteld. De druk voor hervormingen nam steeds verder toe nadat enerzijds duidelijk werd dat de structuur van de strijdkrachten teveel geld opslorpte zonder dat de militaire capaciteiten van het land erop vooruitgingen. Anderzijds was er ook de druk van de NAVO die eiste dat 77

FORSTER, ANTHONY, EDMUNDS, TIMOTHY, COTTEY, ANDREW, The Challenge of Military Reform In Postcommunist Europe. Building Professional Armed Forces. 2002. 78 PERMENANT MISSION OF HUNGARY TO THE UNITED NATIONS, The Hungarian Defence Forces. Fact Sheet on Hungary. 1999.

75

Hongarije zijn verplichtingen die voortvloeien uit het NAVO-lidmaatschap zou naleven. De regering Orban stelde als gevolg hiervan in 1999 een globaal hervormingsplan voor dat de strijdkracht moest omvormen tot een kleiner, geloofwaardig en modern leger dat compatibel is met de NAVO-structuren, dat onder democratische controle staat en dat efficiënt en doeltreffend kan functioneren in de nieuwe omstandigheden. De regering beklemtoonde weliswaar dat deze hervormingen noch tot een overschrijding van het vooropgestelde defensiebudget, noch tot een toename van het personeel van de strijdkrachten mochten leiden. Nog geen jaar later diende het Hongaarse parlement twee resoluties in die enerzijds betrekking hadden op de personeelssterkte van het Hongaarse leger en die anderzijds de noodzaak benadrukten van een lange termijn transformatie79. In de zomer van 2000 keurde het parlement de beslissing goed voor een lange termijn transformatie van de Hongaarse defensiestrijdkrachten in drie fases. In de eerste fase - die zich uitstrekte van 2000 tot 2003 - lag de klemtoon op de uitbouw van nieuwe organisatorische structuren, de re-allocatie van de troepen, het vastleggen van de omvang van het personeel, het creëren van een systeem voor toekomstige besparingen, het verbeteren van de werk- en levensomstandigheden, het opkrikken van het imago van de Hongaarse strijdkrachten en tot slot ook op het bereiken van een minimum niveau van interoperabiliteit met de NAVO. In de tweede fase - die loopt van 2003 tot 2006 - zal verder werk worden gemaakt van de werk- en leefomstandigheden van de strijdkrachten, moet de inzetbaarheid en het trainingsniveau van de troepen worden opgedreven en moet het meest noodzakelijke militaire materieel worden aangekocht. Hoofddoel van de derde fase - die zich zal uitstrekken van 2006 tot 2010 - is de technische modernisatie van de strijdkrachten. Nieuw materiaal zal worden aangekocht met het oog op een verhoogde interoperabiliteit van de Hongaarse troepen met deze van de NAVO-bondgenoten. Specifieke aandacht zal hierbij uitgaan naar bevelvoering, controle en informatie, een geïntegreerde luchtdefensie, logistieke systemen, mobiliteit, “Host Nation Support”, het voortzettingsvermogen van de troepen en de infrastructuur. Dit hervormingsplan vertoonde echter enkele fundamentele tekortkomingen. Het voornaamste probleem was dat de Hongaarse strijdkrachten - door de beslissing van de regering om de dienstplicht voor een langere periode in stand te houden een weliswaar kleiner massaleger zouden blijven. Toen in mei 2002 de Sociaal-liberale regering werd gevormd werd de hoop geuit voor nieuwe hervormingen. De conclusies van het Defence Review van 2002 leidden eind 2003 tot de formulering van een nieuw Defence Review, dat er kwam na analyse van de doelstellingen, de verwachtingen en de nodige ontwikkelingen en dat opgebouwd is rond de volgende stellingen80: 79

FORSTER, ANTHONY, EDMUNDS, TIMOTHY, COTTEY, ANDREW, The Challenge of Military Reform In Postcommunist Europe. Building Professional Armed Forces. 2002. 80 MINISTRY OF DEFENSE. HUNGARY. Shaping an Armed Forces for the 21st Century. In: Hungarian Defense Mirror. 11 August 2003. http://www.honvedelem.hu/cikk.php?cikk=13869

76

- Gezien de huidige veiligheidsomgeving moet Hongarije beschikken over flexibele strijdkrachten, die kunnen ingezet worden voor een breed spectrum van zowel nationale als internationale taken, gaande van oorlogvoering tot vredeshandhavingsoperaties. - Het is noodzakelijk dat sommige elementen voor meerdere taken kunnen worden ingezet. Het behoud van aparte strijdkrachten voor elke taak afzonderlijk is niet alleen financieel irrationeel, maar betekent ook een ondertewerkstelling van een groot deel van de militaire organisatie en zou leiden tot het ondermijnen van de moraal van de troepen. - Ondersteuning en ondersteunende capaciteiten zijn onontbeerlijk bij de ontplooiing van de gevechtseenheden. - Hongarije moet - om haar nieuwe defensietaken naar behoren te kunnen uitvoeren beschikken over lichte, mobiele en snel ontplooibare landstrijdkrachten, die in stand kunnen worden gehouden tijdens een operatie en die ter plaatste kunnen blijven voor een langere periode. Er zijn verschillende facetten verbonden aan de ontplooibaarheid, waarvan de strategische transportcapaciteit één van de belangrijkste is. - Hongarije moet geleidelijk aan beschikken over een moderne technische militaire uitrusting om te komen tot een hoger niveau van interoperabiliteit met de strijdkrachten van de NAVO. Een van de belangrijkste prioriteiten in dit kader is de uitbouw van upto-date mobiele en beveiligde commando-, communicatie- en informatiecapaciteiten. - Naast de noodzakelijke defensietaken, moeten de Hongaarse strijdkrachten - in geval van een operatie op het Hongaarse grondgebied - in staat zijn tot Host Nation Support van de geallieerde troepen. - In de context van de nieuwe veiligheidsuitdagingen zijn de capaciteiten tegen massavernietigingswapens, met inbegrip van chemische en radiologische wapens, essentieel geworden. - Vorige oorlogen hebben het toenemende belang aangetoond van “special forces”, die in verhouding tot hun omvang en kostprijs heel efficiënt zijn. - In de meeste geallieerde landen werd er de laatste jaren een inkrimping van de legers doorgevoerd. Geen van deze landen kon - met uitzondering van de enkele grote lidstaten - hun brede waaier van capaciteiten in stand houden. Deze ontwikkelingen vormen de drijfveer achter de toenemende specialisatie en multinationale samenwerking binnen de NAVO. Het is dan ook van essentieel belang voor Hongarije om deel te nemen aan dit specialisatieproces en om zogenaamde “supplementaire capaciteiten” te ontwikkelen. - De nieuwe uitdagingen vragen nieuwe capaciteiten en de uitbouw van professionele strijdkrachten, die snel inzetbaar zijn en die snel ontplooid kunnen worden. - Strijdkrachten met hoge graad van paraatheid moeten een aangepaste training krijgen, inclusief geregelde gezamenlijke oefeningen met de strijdkrachten van de bondgenoten.

77

De strijdkrachten moeten volledig worden bemand en de troepen die deelnemen aan de snelle interventiemacht van de NAVO moeten voor meer dan 100% worden bemand. - De strijdkrachten moeten in staat zijn om een aantal - zowel in termen van kwantiteit als kwaliteit - soldaten te rekruteren, te werk te stellen en te behouden. - Wat betreft de capaciteiten werden ook een aantal belangrijke uitgangspunten geformuleerd (cfr. infra) Als onderdeel van de defensiehervormingen zal een vrijwilligersleger worden gecreëerd. De defensiehervormingen moeten tevens leiden tot een wijziging van de filosofie van het leger. In de toekomst mag de klemtoon niet enkel liggen op de grootte van het leger en de omvang van de capaciteiten en het materieel. Het zijn de soldaten die het belangrijkste element uitmaken van een defensiestrijdkracht en die daarom het centrale uitgangspunt moeten vormen. De mensen en de persoonlijke voldoening zullen een centraal aandachtspunt vormen in de toekomst. Als onderdeel van deze visie zal bijzondere aandacht worden besteed aan de werk- en levensomstandigheden en de toename van het sociale prestige van de militairen. Ook moeten de manschappen een afgebakende en degelijke training krijgen. 5.2.2. Structuur Opdat de strijdkrachten de soevereiniteit en de integriteit van hun land zouden kunnen beschermen, maar ze daarenboven hun verplichtingen - die voortvloeien uit het NAVOlidmaatschap - zouden kunnen vervullen en deelnemen aan andere multilaterale operaties, moet de Hongaarse defensie grootschalige hervormingen ondergaan. De doelstelling is om tegen eind 2005 te komen tot een volledig geprofessionaliseerde strijdkracht. Een beter beheer van de gevechtseenheden, een evenwichtigere verhouding tussen de bevelvoerende en uitvoerende organisaties en de reductie van het aantal personeelsleden van de ondersteunende organisaties moeten de basis vormen voor de nieuwe structuur van het Ministerie van Defensie, inclusief de HDF. De eenheden worden onderverdeeld in “reaction forces”, “main defense forces” en “reserve and territorial defense forces”. De “reaction forces” moeten in staat zijn om onmiddellijk opdrachten uit te voeren zowel binnen als buiten het grondgebied van Hongarije. Ze zijn samengesteld uit versterkte eenheden of uit eenheden gevormd door mobilisatie. De uitrusting en de bewapening van deze eenheden moet gedeeltelijk compatibel zijn met de uitrusting van de NAVO-troepen, de commandosystemen moeten volledig beantwoorden aan de NAVO-normen. De “main defense forces” moeten in eerste instantie instaan voor de verdediging van het grondgebied. Ze moeten daarnaast kunnen opereren in nauwe samenwerking met de strijdkrachten van de bondgenoten. Ook de “reserve and territorial defense forces” moeten instaan voor de verdediging van het nationale grondgebied.

78

Landmacht De landmacht omvat momenteel 23.600 actieve militairen, met inbegrip van 16.500 dienstplichtigen. Ze beschikt over een hoofdkwartier en een garnizoenscommando, een trainings- en een mobilisatiecommando (met vijf trainingscentra), drie gemechaniseerde infanteriebrigades - met elk twee gemechaniseerde bataljons, een gepantserd en een artilleriebataljon, een verkenningscompagnie, een luchtdefensiebatterij en een geniecompagnie. De landmacht beschikt daarnaast over een gemengde artilleriebrigade, een SAM-regiment, een geniebrigade, een licht regiment, een regiment van de militaire politie, twee verkenningsbataljons en een mijnbestrijdingsbataljon81. De reserve van de landmacht kan momenteel beschikken over vier gemechaniseerde infanteriebrigades82. De hervormingsplannen stellen dat het aantal gevechtsbrigades tussen de periode 20032007 moet worden gereduceerd van vier tot twee. De ene brigade zal opgebouwd worden uit vier bataljons bemand met beroepsmilitairen. De andere brigade zal bestaan uit vijf bataljons, twee bemand met beroepsmilitairen en drie bemand met vrijwillige reservisten. Elke brigade zal een artilleriebataljon, een antitankbataljon, een transmissiecompagnie, een NBC-defensiepeleton en een logistiek bataljon omvatten. Met uitzondering van de twee infanteriebataljons die bemand worden met vrijwillige reservisten en die moeten instaan voor territoriale taken, zullen alle andere eenheden kunnen worden ontplooid voor het gehele spectrum van de NAVO-opdrachten. Hoewel de inzetbare bataljons wederzijds omwisselbaar moeten zijn, zal de ene brigade zich voornamelijk focussen op het uitvoeren van operaties met een hoge intensiteit, terwijl de andere brigade zich zal toeleggen op vredeshandhavingsoperaties. Daarenboven zouden twee van de zeven actieve infanteriebataljons getraind worden om - in eerste instantie in vredesondersteunende operaties - sommige militaire politietaken uit te voeren. Hongarije wil ook een actief tankbataljon behouden voor het uitvoeren van territoriale taken ter ondersteuning van de grenswacht (Border Guard). De ondersteunende elementen zouden bestaan uit een bataljon voor verkenningsopdrachten. Het bataljon zal bestaan uit twee verkenningscompagnies van beroepssoldaten die de gevechtsbrigades moeten ondersteunen wanneer deze worden ontplooid, twee verkenningscompagnies bemand door vrijwillige reservisten, die moeten instaan voor territoriale taken en een compagnie voor speciale operaties. Ondersteuning zal ook komen van een geniebrigade, die moet bestaan uit een bataljon voor bruggenbouw, een compagnie voor het zuiveren van water, een ontplooibare gevechtsgeniecompagnie, een logistiek bataljon, een ander bataljon voor het bouwen van bruggen en een genieconstructiebataljon voor territoriale taken. Verder zal er een logistiek bataljon, een bataljon voor elektronische oorlogsvoering, een NBCverdedigingsbataljon en een ceremonieel bataljon zijn. Deze laatste zal ook gespecialiseerd zijn in het uitvoeren van militaire politietaken op het nationale grondgebied. 81

THE INTERNATIONAL INSTITUTE FOR STRATEGIC STUDIES. The Military Balance 20032004. 82 THE INTERNATIONAL INSTITUTE FOR STRATEGIC STUDIES, Ibid.

79

Alle eenheden gericht op het vervullen van territoriale taken zullen in eerste instantie de veiligheid van de grenzen moeten versterken, maar sommigen zullen ook moeten instaan voor Host Nation Support. Luchtmacht De luchtmacht omvat 7.700 actieve militairen, met inbegrip van de dienstplichtigen. Ze beschikt over missiles, vliegtuigen en helikopters zowel voor gevechtsopdrachten, transport als training83. Evenals de landmacht zal ook de luchtmacht de komende jaren gekenmerkt worden door een grondige herstructurering, waarbij sommige eenheden een nieuwe locatie krijgen, opgeheven of hervormd worden of samengevoegd worden tot nieuwe eenheden. Zo moet ondermeer de luchtdefensieartillerie van Nagyoroszi geïntegreerd worden in een reeds bestaande brigade, moet het “Bakony” gevechtshelikopterregiment worden opgeheven en moet een nieuw gemengd helikopterregiment uitgerust met Mi-24, Mi-8 en Mi-17 helikopters worden gecreëerd84. Maritiem Departement Naast de land- en de luchtmacht beschikt Hongraije ook over een beperkt maritiem departement met 270 personeelsleden en 50 vaartuigen dat moet instaan voor mijnbestrijding en patrouille op de binnenwateren85. Boarder Guard Hongarije beschikt over een “Boarder Guard” die moet instaan voor de bescherming van de grenzen. Deze grenswacht telt momenteel 12.000 leden, maar dit aantal moet worden gereduceerd. Het ressorteert onder de bevoegdheid van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en is onderverdeeld in 11 districten/regimenten en een district in Boedapest, met inbegrip van 7 rapid reaction compagnies en 68 APC’s. Special Forces Hongarije wil een operationeel bataljon oprichten dat moet instaan voor nietconventionele en antiterroristische gevechtsoperaties. Het bataljon zou ook binnen het Hongaarse grondgebied kunnen worden ontplooid indien de noodsituatie is afgekondigd ( bijvoorbeeld in het geval van een grootschalige terroristische aanval). Met de creatie van dit bataljon zullen de ‘special forces’ van de Hongaarse strijdkrachten worden onderverdeeld in drie duidelijk te onderscheiden delen. Het Eger verkenningsbataljon zal de basis blijven voor de traditionele verkenningsactiviteiten. 83

THE INTERNATIONAL INSTITUTE FOR STRATEGIC STUDIES, Ibid. (anon.), Air Force 2004. In: Hungarian Defense Mirror. 6 Jan 2003. http://www.honvedelem.hu/ 85 THE INTERNATIONAL INSTITUTE FOR STRATEGIC STUDIES, The Military Balance 20032004. 84

80

De opvolger van het huidige ‘1st light Mixed Regiment’, dat momenteel wordt hervormd, zal beschikken over zogenaamde “ranger capaciteiten”. En het nieuwe bataljon moet instaan voor speciale en antiterroristische operaties86. 5.2.3. Personeelsgebonden aspecten Algemeen De Hongaarse strijdkrachten hadden aan het begin van het transformatieproces een omvang van 150.000 personeelsleden, waarvan 20.000 een leidende functie vervulden of dienst deden in ondersteunende instellingen. Sinds de aanvang van het moderniseringsproces werd de personeelsomvang ingekrompen. In 2003 waren er 33.400 actieve militairen, inclusief 2.100 leden van de commandostaven van de centrale hoofdkwartieren en 22.900 dienstplichtigen. De landmacht omvatte 23.600 manschappen, inclusief 16.500 dienstplichtigen. De luchtmacht telde 7.7000 leden, inclusief de dienstplichtigen. Het maritieme departement van het Hongaarse leger omvatte slechts 270 leden. Tot slot zijn er 12.000 leden actief in Grenswacht. De reserve omvatte 90.300 leden, 74.900 in de landmacht en 15.400 in de luchtmacht87. Tegen 2006 moet het totale aantal personeelsleden voor defensie 35.000 bedragen, waarvan 30.000 in de Hongaarse strijdkrachten en 5.000 in het Ministerie van Defensie en de ondersteunende instituties. Tegen 2010 moet het totale aantal verder gereduceerd worden tot 32.000, waarvan 28.000 werkzaam moeten zijn in de strijdkrachten en 4.000 in het Ministerie van Defensie en de ondersteunende instellingen. Tegen 2013 moet het aantal personeelsleden uiteindelijk worden ingekrompen tot een totaal van 30.000, 26.5000 manschappen voor de strijdkrachten en 3.500 voor het Ministerie en de ondersteunende instellingen88. Er werd een werkgroep opgericht, die de implicaties moet onderzoeken van de transformatie van de strijdkrachten zowel op vlak van de training, de infrastructuurvereisten, de levenskwaliteit en de kosten. Dit onderzoek moet leiden tot een nieuw human resource management. Een verbetering van de levens- en werkomstandigheden van het militaire personeel is één van de belangrijkste objectieven van personeelsgebonden aspecten van de hervormingsplannen. De creatie van mechanismen voor loopbaanmogelijkheden - zoals ondermeer een verhoging van de lonen - moet bijdragen tot een toename van het aantal kandidaten voor het militaire beroep. Er moet een voldoende aantal contractuele militairen worden gerekruteerd opdat alle vacante plaatsen kunnen worden ingevuld en de bestaande tekorten kunnen worden opgelost. Niet alleen wil men komen tot een voldoende aantal beroepsmilitairen, er moet daarenboven een juist evenwicht worden uitgebouwd tussen de verschillende 86

(anon.) Special Operational Battalion. In: Defense Mirror. 11Dec. 2003. http://hondevelem.hu THE INTERNATIONAL INSTITUTE FOR STRATEGIC STUDIES, Ibid. 88 MINISTRY OF DEFENSE, Shaping and armed Forces for the 21st century. In: Defense Mirror. 11 Aug. 2003. www.honvedelem.hu 87

81

graden. Bijzondere aandacht gaat uit naar de vereisten die nodig zijn om het aantal onderofficieren ten opzichte van het aantal officieren te doen stijgen (voornamelijk door een reductie van het aantal officieren). Dienstplicht In Hongarije geldt nog steeds de dienstplicht voor alle mannelijke burgers tussen de 18 en de 50 jaar. Sinds januari 2002 werd echter de periode van dienstplicht ingekort tot zes maanden. De daling van het aantal dienstplichtigen werd gecompenseerd door een toename van het aantal contractuelen wat gefaciliteerd werd door een substantiële loonstijging vanaf begin 2002. Tegen ten laatste 30 juni 2005 moet de dienstplicht worden afgeschaft. Volgens de huidige plannen moeten de HDF vanaf 2006 enkel bestaan uit contractuele en beroepsmilitairen, regeringsambtenaren, civiele personeelsleden en vrijwillige reservisten. Hongarije stelt dat grootschalige massalegers gezien de nieuwe veiligheidsuitdagingen zijn voorbijgestreefd, dat de strijdkrachten moeten beschikken over goed getrainde en gemotiveerde soldaten en dat de huidige taken van de militairen een zodanige veelzijdige kennis en een zodanige mentale en psychologische inspanning vereisen, dat deze enkel kunnen worden bereikt bij vrijwillige soldaten. Deelname aan peace-making- en peace-keeping-operaties buiten het territoriale grondgebied kan enkel met vrijwilligers, met soldaten die bereid zijn de risico’s van de missies te aanvaarden en die getraind en adequaat uitgerust zijn om met deze risico’s om te gaan. Het optreden en functioneren van een beroepsleger moet daarenboven op lange termijn kostenefficiënter zijn. Als gevolg van de professionalisatie van de strijdkrachten zullen de personeelskosten toenemen, maar de kosten voor de voorbereiding, de training, het behoud en het herstel van de militaire uitrusting zullen dalen89. Als gevolg van de hervormingen zal het reservesysteem grondig moeten worden aangepast. Het huidige systeem waarbij de dienstplichtigen en de vrijwilligers verplicht worden om na hun vertrek bij de geregelde strijdkrachten een periode te dienen bij de reservisten zal - zo wordt verwacht - worden opgeheven in vredestijd. In de toekomst zal een reserve van 6.000 manschappen zijn vereist, dat grotendeels zal samengesteld zijn uit militairen die zich terugtrekken uit hun professionele of contractuele dienst. Ook vrouwen en niet getrainde dienstplichtigen moeten zich kunnen aanbieden bij de reserve. Al deze aspecten vereisen een doeltreffend rekruteringssysteem, organisatorische planning, professionele training en aantrekkelijke loopbaanmogelijkheden. De trainingen zullen alvast worden verbeterd door de modernisering van het “Central Combat Training Centre” en “Firing Range” en door het bijeenbrengen van een tactische simulator voor training van de hogere staven (divisieniveau en hoger). De rekrutering werd overgedragen naar een nieuwe organisatie, dat daarenboven nieuwe taken en objectieven werd opgedragen90. 89

MINISTRY OF DEFENSE, Shaping and armed Forces for the 21st century. In: Defense Mirror. 11 Aug. 2003. www.honvedelem.hu 90 (anon.) Professional Armed Forces Forthcoming. In: Defense Mirror. 28 Nov. 2003. http://www.hondevelem.hu

82

5.3. Polen 5.3.1. Inleiding Net als Hongarije bleef ook Polen na de ontbinding van het Warschaupact zitten met een nog maar weinig geschikte structuur en met sterk verouderde capaciteiten, waardoor het land helemaal niet aangepast was aan de nieuwe strategische omgeving en de nieuwe veiligheidsuitdagingen. Als gevolg van deze ontwikkelingen werd in 1992 een herziening van het Poolse veiligheids- en defensiebeleid doorgevoerd, die pleitte voor een aantal hervormingen zowel wat betreft de capaciteiten als wat betreft de structuur van de Poolse strijdkrachten. Hoewel deze hervormingen het oude systeem poogden te transformeren, ontbrak het Polen aan een coherente benadering en kwam er nauwelijks een nieuw systeem in de plaats. Hoewel dus ook Polen, net als Hongarije, reeds in het begin van de jaren negentig zijn defensie poogde te hervormen, waren de voorgestelde hervormingen weinig succesvol daar het ook aan Polen een globale en coherente benadering ontbrak en de hervormingen weinig realistisch waren of ze slechts gedeeltelijk werden uitgevoerd91. In 1997 kwam er een coherenter hervormingsplan onder de naam “Tenets for the Programme of the Armed Forces Modernisation, 1998-2012” dat bekend werd onder de benaming “Plan 2012”. Toen na de verkiezingen van 1997 een nieuwe regering aan de macht kwam, werd het plan niet afgevoerd, maar werden slechts enkele wijzigingen aangebracht. De belangrijkste wijziging was dat de hervormingen voortaan rekening moesten houden met de vereisten die nodig waren opdat het land kon toetreden tot de NAVO. Dit leidde tot de publicatie van “The Programme for Integration into the North Atlantic Treaty Organisation and Modernisation of the Polish Armed Forces, 19982012”. Dit programma werd door velen - zeker wat betreft de ontwikkeling van de militaire capaciteiten - beschouwd als te optimistisch. Zoals ook het geval was bij Hongarije, gaf de toetreding tot en de verdere integratie in de NAVO een nieuwe impuls aan de noodzakelijke hervormingen. Tegen de herfst van 2000 trad een nieuw - een realistischer en meer bescheiden - hervormingsplan op de voorgrond, namelijk “The Programme for Restructuring and Technical Modernisation of the Armed Forces, 2001-2006”. Tegen eind 2003 moest het aantal manschappen van het Poolse leger gedaald zijn tot 150.000, verouderd materiaal moest worden verwijderd en in de plaats hiervan moest geïnvesteerd worden in nieuwe capaciteiten. Het moderniseringsplan resulteerde in een reorganisatie van het Ministerie van Defensie, introduceerde een nieuw personeelsbeleid en stelde een sterke daling van het aantal personeelsleden en de modernisering van de militaire capaciteiten voorop. Tot nog toe lag de klemtoon voornamelijk op het reduceren van het aantal personeelsleden, het terugtrekken van verouderde wapensystemen en het afschaffen van 91

LATAWSKI, Paul, Professionalisation of the Polish Armed Forces:”No Room for Amateurs and Undereducated Soldiers?”. FORSTER, Anthony, EDMUNDS, Timothy, COTTEY, Andrew, The Challenge of Military Reform in Postcommunist Europe. 2002.

83

overbodige infrastructuur. Een gebrek aan financiële middelen resulteerde in een daling van het aantal oproepen voor dienstplichtigen, in de verlaging van de trainingsniveaus, in het aflassen van het Kormoran mijnbestrijdingsprogramma en in vertragingen in andere uitrustingsprogramma’s. De tekortkomingen van het Moderniseringsprogramma 2001-2006, samen met de behoeften betreffende de strijd tegen het terrorisme en de resultaten van de NAVO-Top in Praag maakten dat de regering in januari 2003 en nieuw moderniseringsprogramma aannam: “ a new Programme for the Development of the Polish Armed Forces 2003 to 2008”. Het nieuwe hervormingsprogramma hervat de doelstelling om het aantal personeelsleden te reduceren tot een totaal van 150.000, maar voortaan zal de modernisatie en de ontwikkeling van de militaire capaciteiten de belangrijkste prioriteit uitmaken. Belangrijke aandacht zal ook uitgaan naar de verbetering van de trainingsstandaarden en de verbetering van de werk- en levensomstandigheden van het militaire personeel. De hervormingsplannen stellen dat de ontwikkeling van ontplooibare strijdkrachten moet worden versneld en dat dit in eerste instantie moet worden verwezenlijkt door een re-allocatie van de schaarse middelen ten voordele van de modernisatie en de training van vier gevechtsbrigades, van “lower readiness forces” en van een aantal ondersteunende elementen. Desalniettemin zal het overgrote deel van de strijdkrachten gericht blijven op de verdediging van het nationale grondgebied en aangrenzende gebieden. 5.3.2. Structuur Landmacht Met de huidige omvang en structuur van de landmacht lijkt - de defensieplannen in beschouwing genomen - het onmogelijk om de noodzakelijke kwalitatieve verbeteringen door te voeren. Polen wordt, ondanks eerdere herstructureringen, aangemoedigd om zijn landmacht verder te reorganiseren in een kleinere, maar capabelere strijdkracht met een beter ontplooibare capaciteit en een hoger bemanningsniveau. De landmacht omvat 104.050 manschappen en bestaat uit twee militaire districten met twee legerhoofdkwartieren, een multinationaal korpshoofdkwartier en twee korpshoofdkwartieren. Wat de divisies betreft zijn er drie gemechaniseerde infanteriedivisies en een gepantserde cavaleriedivisie. Wat de brigades betreft zijn er zes brigades (1 gepantserde, 2 gemechaniseerde infanterie-, 1 luchtaanvals-, 1 luchtcavalerie en 1 berginfanteriebrigade), twee artillerie-, twee genie- en zeven territoriale defensiebrigades. Tot slot zijn er een verkennings-, een grond-grond-missile, drie luchtdefensie-, en twee gevechtshelikopterregimenten, een special operations- en een guard-regiment92.

92

THE INTERNATIONAL INSTITUTE FOR STRATEGIC STUDIES, Ibid.

84

Functioneel kan de landmacht ook opgedeeld worden in verschillende operationele en territoriale eenheden. De operationele troepen moeten in oorlogstijd zowel offensieve als defensieve opdrachten uitvoeren. Ze staan tevens in voor de training van de soldaten en in vredestijd moeten ze humanitaire en vredeshandhavingsopdrachten vervullen. De territoriale defensie-eenheden moeten in eerste instantie instaan voor de ondersteuning van de operaties uitgevoerd door de operationele troepen en voor de verdediging van het grondgebied. Ook komen ze in geval van natuurrampen de civiele defensie-eenheden ter hulp. Het commando van de landmacht, dat gelegen is in Warschau, is opgedeeld in drie directoraten: -

een “plannings- en commandodepartement” dat verantwoordelijk is voor operationele taken en mobilisatie, commando en staftraining, transmissie en informatica, verkenningsopdrachten en elektronische oorlogsvoering, personeelsaangelegenheden en financiën. De territoriale defensiestaf is verantwoordelijk voor het voorbereiden en het uitvoeren van vredeshandhavingsopdrachten en de samenwerking met de bondgenoten.

-

Het “opleidingsdepartement” is bevoegd voor de gevechtsopleiding, algemene militaire opleiding, de ontwikkeling van de trainingsbasissen en voor de luchtmacht en de luchtlandingstroepen.

-

Het “logistieke departement” moet instaan voor de logistieke ondersteuning van de operaties en de training in vredestijd, het materieel en de technische ondersteuning, de medische ondersteuning en standaardisatie.

Een financieel en wetgevend departement staan rechtstreeks onder de bevoegdheid van dit commando93. Luchtmacht De luchtmacht telt 36.450 leden en bestaat uit drie componenten94: -

De “Air Forces”, die verantwoordelijk zijn voor de luchteenheden die over de sterkste aanvalscapaciteit beschikken, De “Air-Defence Forces”, die het primaire instrument vormen om de vijand te weerstaan, De “Engineering Forces”, die verantwoordelijk zijn voor de controle van het luchtruim van Polen en van de nabije omgeving.

De hoofdkwartieren van de Air- en Air-Defence Forces situeren zich in Warschau. De Air en Air-Defence Forces zijn ondergeschikt aan “The Air and Air-Defence Forces Command”, dat naar analogie van het commando van de landmacht, opgesplitst is in

93 94

THE POLISH ARMY, The Polish Army online. The Land Forces. http://www.wojsko.prv.pl/ THE INTERNATIONAL INSTITUTE FOR STRATEGIC STUDIES, Ibid.

85

drie functionele componenten, namelijk een plannings- en commandodepartement, een opleidingsdepartement en een logistiek departement95. Marine De marine omvat 14.300 manschappen en is onderverdeeld in een gevechtsflottielje, twee flottieljes voor de kustverdediging en een luchtcomponent96. De strijdkrachten van de marine - met hoofdkwartieren in Gdynia - staan onder het commando van de “Navy Command”, dat zoals het commando van de land- en luchtmacht onderverdeeld is in een staf, een opleidingsdepartement en een logistiek departement97. Special Forces De Special Forces zijn opgebouwd uit onafhankelijke eenheden en subeenheden en vormen speciaal getrainde en geselecteerde troepen die voorbereid worden om te opereren binnen kleine gediversifieerde teams in een risicovolle omgeving. “The 1st Special regiment from Lubliniec” wordt gekenmerkt door een hoog trainingsniveau en is ondermeer gericht op verkenningsopdrachten, informatieverzameling, verrassingsaanvallen (ambushes), aanval en terugtrekking, camouflage, frog man attack, parachuting en andere. “The Operational and Mobile Reconnaissance Group” (GROM) vormt een andere speciale eenheid en kan specifieke verkennings- en sobatage-opdrachten vervullen, marineoperaties ondernemen en complexe reddingsoperaties uitvoeren gericht op het redden van de gegijzelden van terroristen. Militaire Politie In 1990 werd als onderdeel van de Poolse strijdkrachten de militaire politie opgericht. De militaire politie moet waken over de militaire discipline en instaan voor ondermeer de bescherming van VIP-personen, de bescherming van de openbare veiligheid en orde, de nationale en zakelijke geheimhouding, het opsporen en voorkomen van misdaad en andere. Een van de belangrijkste uitdagingen van de militaire politie vandaag en in de toekomst is het voorkomen van en adequaat reageren op georganiseerde misdaad. De militaire politie bestaat uit twee departementen gericht op enerzijds detectie en onderzoek en anderzijds op het doen naleven van de wetten en de orde98.

95

THE POLISH ARMY, The Polish Army online. The Air Forces. http://www.wojsko.prv.pl/ THE INTERNATIONAL INSTITUTE FOR STRATEGIC STUDIES, Ibid. 97 THE POLISH ARMY. The Polish Army online. The Navy. http://www.wojsko.prv.pl/ 98 MINISTRY OF DEFENSE. POLAND. Military Police. http://www.wp.mil.pl 96

86

Border Guards De Grenswacht telt 14.100 leden, ressorteert onder het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Administratie en omvat 11 districteenheden en 2 trainingscentra. De maritieme Border Guard beschikt over 12 patrouilleschepen99.

5.3.3. Personeelsgebonden aspecten Algemeen In 2003 omvatte het Poolse leger 163.000 actieve militairen, inclusief 81.000 dienstplichtigen en 8.200 leden van de centraal gecontroleerde staven, eenheden en formaties. De reserve bedraagt in totaal 234.000, waarvan 188.000 tot de landmacht behoren, 12.000 tot de marine, 19.000 tot de luchtmacht en 15.000 supplementaire dienstplichtigen. De landmacht bestaat uit 104.050 manschappen, inclusief 58.700 dienstplichtigen. De marine bestaat uit 14.300 manschappen, inclusief 2.000 leden van de marine luchtmacht en 7.500 dienstplichtigen. De luchtmacht omvat 36.450 leden, inclusief 14.800 dienstplichtigen. Tot slot zijn er ook 21.400 leden actief in paramilitaire organisaties, namelijk 14.100 in de Border Guards en 7.300 in de preventie-eenheden van de politie100. Volgens de hervormingsplannen moesten de gewenste personeelsaantallen reeds in 2003 worden bereikt en moesten deze aantallen ook in de toekomst worden behouden. De plannen gaan uit van een totaal van 207.000 personeelsleden: 150.000 militaire en 57.000 civiele personeelsleden. Van de 150.000 militairen moeten er 89.045 gaan naar de landmacht, 13.500 naar de marine, 30.950 naar de luchtmacht en 14.130 naar de militaire politie. Tot slot moeten er 284.993 getrainde reservisten zijn. Volgens de plannen moet de nieuwe militaire structuur bestaan uit éénderde officieren en tweederde militairen met een andere graad. Ook wordt gepleit voor meer vrouwelijke militairen. Dienstplicht Polen kent nog steeds de dienstplicht. Deze omvat een periode van 12 maand. De dienstplicht zal worden behouden, maar zal in 2004 wel ingekort worden tot negen maanden. Na het einde van hun dienstplicht kunnen de dienstplichtigen vragen hun dienstperiode te verlengen tot zeven jaar. Ze kunnen zich - wanneer hun eenheid uitgezonden is als een Pools contingent voor niet-Artikel 5 opdrachten - aanbieden om deel te nemen aan operaties buiten het nationale grondgebied. De Poolse wet voorziet in een verplichte

99

THE INTERNATIONAL INSTITUTE FOR STRATEGIC STUDIES, Ibid. THE INTERNATIONAL INSTITUTE FOR STRATEGIC STUDIES, Ibid.

100

87

dienst buiten de grenzen van het nationale grondgebied in geval van Artikel 5 opdrachten. Volgens het hervormingsprogramma moet de omvang van de strijdkrachten in oorlogstijd 450.000 militairen bedragen (150.000 actieve militairen en 300.000 reservisten). De nationale plannen gaan ervan uit dat er jaarlijks zo een 71.000 reservisten (43.500 voor de landmacht, 5.500 voor de marine, 11.500 voor de luchtmacht en 11.500 voor andere taken) moeten worden getraind. Financiële tekortkomingen lijken echter deze aantallen te beperken. De daling van het aantal personeelsleden in de landmacht is sterker dan voorzien en is gedeeltelijk te wijten aan problemen inzake het rekruteren en het behouden van het militaire personeel. Het tekort aan piloten van de landmacht en lagere officieren, voornamelijk in de artillerie, de luchtdefensie en de NBC-eenheden is toegenomen. Ook blijft het rekruteren van onderofficieren problematisch. Polen wil dit probleem oplossen door overbodig personeel op te nemen van andere diensten en door het verlengen van het militaire contract van vier tot zeven jaar. De Poolse luchtmacht kampt met een tekort aan technici en piloten. Ze is weliswaar in staat om de “ACE Force Standards” te vervullen, die - voor eenheden die worden ingezet binnen NAVO-verband - een noodzakelijke ratio tussen het aantal vliegtuigen en het aantal piloten voorschrijft. Het naleven van deze standaarden geschiet echter ten koste van de bemanningsniveaus van andere eenheden. Deze problemen zijn weliswaar reeds gedeeltelijk opgelost door de inkrimping van de omvang van de luchtmacht in vredestijd. Polen kampt ook met een gebrek aan trainingsmogelijkheden, waardoor het de “ACE Force Standards” niet kan naleven.. Het aantal dienstplichtigen in de marine moet dalen terwijl de geregelde strijdkrachten en de dienstplichtigen, die een verlenging van hun dienstplicht aanvragen, in omvang zullen toenemen. Er zijn geen personeelstekortkomingen of problemen met het rekruteren of behouden van gekwalificeerd personeel. Omwille van financiële problemen werden wel te weinig reservisten opgeroepen en getraind.

5.4. Tsjechië 5.4.1. Inleiding Wanneer men het heeft over “the Army of the Czech Republic (ACR)” is het belangrijk om weten - zoals ook Marie Vlachova benadrukt - dat de Tsjechische strijdkrachten voornamelijk in het verleden negatief gepercipieerd werden door de Tsjechische publieke opinie. De antimilitaire gevoelens hadden hun oorsprong in de periode van het Oostenrijks-Hongaarse Rijk. Daarenboven kwam het Tsjecho-Slowaakse vooroorlogse leger op een weinig glorieuze wijze ten einde toen het gedemobiliseerd werd door de regering voordat het land bezet werd door de Nazi’s waardoor het zijn verdedigingstaak van de nationale soevereiniteit van het land niet vervulde. Ook in de communistische

88

periode kon het leger op weinig sympathie rekenen. De communistische partij stelde dat de gedwongen militaire dienstplicht noodzakelijk was om het imperialisme te bestrijden. Weinig burgers geloofden echter in dit argument. De negatieve gevoelens werden versterkt toen het leger er in 1968 niet in slaagde weerstand te bieden tegen de troepen van het Warschaupact. Toen het in 1989 duidelijk werd dat het leger niet tussen zou komen in het hervormingsproces trachtte men via politieke, economische en sociale weg veranderingen teweeg te brengen. De negatieve houding van de publieke opinie ten aanzien van militaire aangelegenheden, het leger en de dienstplicht werd geleidelijk aan bijgesteld. Een belangrijke oorzaak hiervoor was de deelname van Tsjechische troepen aan vredeshandhavingsopdrachten. De conflicten in de Balkan hebben de noodzaak van efficiënte strijdkrachten aangetoond. Ook de algemene militaire trends die ontstonden na de Koude Oorlog en die gepaard gingen met de nieuwe veiligheidssituatie leidden tot een gewijzigde perceptie van de strijdkrachten. Niet alleen kwam er een gewijzigde attitude, steeds meer werd duidelijk dat de strijdkrachten hervormd en geprofessionaliseerd moesten worden. De NAVO-toetreding maakte de noodzaak tot hervormingen nog meer noodzakelijk en dringend101. De Tsjechische Republiek bezat evenals Hongarije en Polen, na de ontbinding van het Warschaupact een voorbijgestreefde structuur en verouderde capaciteiten. Ook in Tsjechië kregen de hervormingen met het NAVO-lidmaatschap een belangrijke impuls. Toch waren het ook de conflicten in de Balkan en de algemeen gewijzigde veiligheidsomgeving die Tsjechië het belang van een goedfunctionerend leger duidelijk maakten. De Tsjechische Republiek maakt momenteel - evenals Hongarije en Polen werk van een grondige doorlichting van haar defensie. Net als Hongarije en Polen, ondernam de Tsjechische Republiek sinds het begin van de jaren negentig verscheidene pogingen om de strijdkrachten te herstructureren en te hervormen: het aantal manschappen werd gereduceerd, het militaire opleidingssysteem werd hervormd en pogingen werden ondernomen om een professionelere personeelsstructuur en loopbaanmogelijkheden te ontwikkelen. Tsjechië beschikte echter niet - evenals Hongarije en Polen - over een globale en toekomstgerichte hervormingsstrategie. Als gevolg hiervan bleken de hervormingen weinig succesvol en onvoldoende fundamenteel te zijn. Daarenboven konden de hervormingen geen evenwicht vinden tussen de nationale en de internationale dimensie van de Tsjechische defensie. Dit resulteerde in een weinig realistische en financieel onhaalbare defensiestrategie en in een verdere versterking van de chaotische en korttermijn gerichte benadering die de defensiehervormingen het afgelopen decennium weinig succesvol maakten. Het NAVO-lidmaatschap leidde echter tot nieuwe beloftes om de strijdkrachten te hervormen. De strategische taken en doelstellingen van de Tsjechische strijdkrachten werden voor het eerst vastgelegd in “The Security Strategy of the Czech Republic” en “The Military Strategy of the Czech Republic”. Deze documenten werden aangenomen voor de toetreding van Tsjechië tot de NAVO en werden als gevolg van het NAVO-

101

VLACHOVA, Marie, Professionalisation of the Army of the Czech Republic. FORSTER, Anthony, EDMUNDS, Thimothy, COTTEY, Anrdew, The Challenge of Military reform in Postcommunist Europe. 2002.

89

lidmaatschap en het Nieuwe Strategische Concept van de Alliantie in de loop van 2000 en 2001 aangepast. In de periode van februari tot april 2001 herformuleerde het Ministerie van Defensie het “Strategic Defence Review” en werd binnen de Generale Staf het document “The Vision 2010-2015” opgesteld. In mei besloot de regering een commissie op te richten die de hervormingen van de strijdkrachten moest voorbereiden. Deze commissie formuleerde - op basis van een globale analyse van de Tsjechische defensie - het document “Principles and Aims of the Reform”, dat op 29 augustus 2001 door de regering werd goedgekeurd. Op 29 april 2002 werd tot slot het document “Concept of the Professionalisation and Mobilization” overgemaakt aan de regering. De regering was zich bij het formuleren van de plannen bewust van de beperkte financiële en menselijke middelen en benadrukte daarom de noodzaak van een realistische middellange en lange termijn planning en een zo efficiënt en doeltreffend mogelijke allocatie van de defensie-uitgaven. Doel van de hervormingen is om tegen 2006 te komen tot de uitbouw van een volledig geprofessionaliseerde strijdkracht en tot de creatie van een mobiel, modern en efficiënt leger, dat in staat is om op een doeltreffende wijze - en aan de hand van adequate capaciteiten - de veiligheidsbelangen van het land te verzekeren en de taken te vervullen die voortvloeien uit de grondwet, de nationale wetten en het lidmaatschap van de NAVO. De organisatorische structuren moeten worden gereduceerd en gereorganiseerd en een duidelijke toewijzing van de verantwoordelijkheden moet worden geformuleerd. Er zal meer aandacht worden besteed aan de opleiding en training van de manschappen wat moet resulteren in ondermeer een hoger niveau van inzetbaarheid van de strijdkrachten. De civiele component en de democratische controle zullen verder worden uitgebouwd. De hervormingen moeten ook leiden tot de maatschappelijke integratie van het leger, dat beschouwd moet worden als een onmisbaar, nuttig en efficiënt onderdeel van de samenleving. De troepen moeten goed getraind en modern uitgerust zijn en moeten snel kunnen worden ontplooid. In het kader van het specialisatieproces binnen de NAVO zal Tsjechië zich daarenboven toeleggen op de ontwikkeling van passieve bewakingssystemen en capaciteiten ter bescherming van massavernietigingswapens, in het bijzonder inzake het opsporen en identificeren van chemische en biologische stoffen. De defensiehervormingen zullen zich voornamelijk concentreren op de defensieplanning, de kenmerken en de structuur van de strijdkrachten, de commandoen controlesystemen, de trainingssystemen, de stationering, de logistieke en medische ondersteuning van de strijdkrachten, de reserves en hun mobilisatie, de menselijke bronnen, de financiële middelen en de wetgeving. De defensiehervormingen zullen zich tot slot ook concentreren op onderzoek en ontwikkeling. Al deze hervormingsplannen worden echter overschaduwd door de beslissing van de regering in juni 2003 om - met het oog op een vermindering van de staatsschuld en de hervormingen van de publieke financiën - het defensiebudget te reduceren tot 2%. Deze beslissing stond haaks op de vooropgestelde 2,2%. Als gevolg van deze beslissing nam de minister van Defensie Jaroslav Tvrdik ontslag en formuleerde zijn opvolger,

90

Miroslav Kostelka, nieuwe hervormingsplannen102. Kostelka stelt dat, gezien de budgettaire wijzigingen, het vorige middellange termijn gerichte hervormingsplan voor de periode 2003-2008 niet langer haalbaar is. Als gevolg hiervan zal 2004 een overgangsjaar vormen en moet - normaliter tegen eind maart 2004 - een grootschalig hervormingsplan voor de periode 2005-2010 worden voltooid. In afwachting van dit grootschalige hervormingsplan werden wel reeds enkele hervormingen bekend gemaakt. 5.4.2. Structuur Volgens de laatste hervormingplannen, die in maart 2004 moeten worden afgerond, moet de structuur van de Tsjechische strijdkrachten bestaan uit drie commandohoofdkwartieren: het Ministerie van Defensie dat geïntegreerd is in de Militaire Staf, het “Support and Training Command” en het “Joint Forces Command”, dat de luchtmacht, de landmacht en de special forces omvat103. De landmacht De landmacht vertegenwoordigt het grootste deel van de strijdkrachten en beschikt over een gemechaniseerd divisiehoofdkwartier. Wat de brigades betreft zijn er een rapid reaction brigade ( 2 gemechaniseerde bataljons, een airborne- , verkennings-, artillerieen geniebataljon) en twee gemechaniseerde brigades (elk met 3 gemechaniseerde bataljons, een verkennings-, artillerie-, luchtdefensie- en geniebataljon). Vervolgens zijn er een artillerie-, grond-lucht-missile- en genieregiment, alsook negen trainings- en mobilisatiebasissen en special forces. De reserve beschikt over een territoriaal defensiehoofdkwartier: twee trainings- en mobiele basissen, een genieregiment, veertien territoriale defensiecommando’s en drie civiele defensiebasissen104. De landmacht moet instaan voor de verdediging van de territoriale integriteit en de soevereiniteit van de Tsjechische Republiek. Deze grondtroepen moeten daarenboven kunnen voldoen aan de verplichtingen die voortvloeien uit internationale akkoorden. De grondtroepen werken samen met de autoriteiten van de overheidsadministratie, lokale overheden, vertegenwoordigers van economische entiteiten, scholen en andere organisaties en verenigingen. De strijdkrachten van de landcomponent zullen worden opgesplitst in “high readiness forces” en “forces of a lower readiness”. Een substantieel deel van hen zal uiterst mobiele eenheden omvatten, die beschikken over een moderne uitrusting en moderne middelen met het oog op een bijdrage aan de NAVO-operaties. 102

LAZAROVA, Daniela, Defense Minister resigns. 2 June 2003. http://www.radio.cz/ VANA, Jan, Concept of establishing professional Czech Armed Forces and mobilisation of the Czech Armed Forces elaborated in reference to changes of the new resource framework. Speech by Jan Vana, Deputy Minister of Defence Reform. National seminar focused on the Armed Forces Reform. 19 Sep. 2003. 104 THE INTERNATIONAL INSTITUTE FOR STRATEGIC STUDIES, Ibid. 103

91

Toch moeten deze troepen ook ingezet kunnen worden op het nationale grondgebied in geval van natuurrampen, hulp en humanitaire operaties105. De landmacht zal bestaan uit twee gemechaniseerde brigades. In vergelijking met het vorige defensieplan (dat stelde dat de landmacht moest bestaan uit enerzijds een gemechaniseerde divisie – bestaande uit twee brigades – en anderzijds een snel ontplooibare brigade), is er niet langer sprake van een gemechaniseerde divisie en zal er een brigade minder zijn. Het is onmogelijk om een volledige divisie te vormen uit twee brigades zonder mobilisatie of zonder bijkomende versterking van een andere brigade van een NAVO-bondgenoot. De hoofdkwartieren van de eerste gemechaniseerde brigade zullen gelokaliseerd zijn in Žatec. De brigade zal bestaan uit twee gemechaniseerde bataljons, uitgerust met nieuwe moderne APC’s en een gemechaniseerd luchtlandingsbataljon, dat een aangepaste versie zal zijn van het 43ste gemechaniseerde luchtlandingsbataljon dat momenteel gelokaliseerd is in Chrudim. De tweede gemechaniseerde brigade zal bestaan uit een gemechaniseerd bataljon, uitgerust met aangepaste gepantserde verkenningsvoertuigen, die in tegenstelling tot de huidige versie, uitgerust zullen zijn met ondermeer moderne nachtkijkers. De tweede gemechaniseerde brigade zal ook een samengesteld bataljon omvatten met ondermeer een tankcompagnie. De landmacht zal tevens een artilleriebrigade omvatten, die bestaat uit twee artilleriebataljons, uitgerust met voornamelijk bestaande, niet vernieuwde wapensystemen en capaciteiten. Binnen de landmacht moet ook een bataljon worden opgericht voor het uitvoeren van verkenningstaken. Dit hangt nauw samen met de wil van de Tsjechische strijdkrachten om zich te specialiseren in capaciteiten gericht op inlichtingen- en verkenningsopdrachten. De genie zal bestaan uit slechts één bataljon, het zogenaamde “Combat Support Bataljon”. De regering besloot af te zien van een algemeen genieondersteuningsbataljon, dat gelokaliseerd zou worden in Litoměřice. De capaciteiten van dit bataljon werden overgedragen naar de rescue-bataljons. Hun prioritaire taak is het oplossen van niet-militaire crisissen op het Tsjechische grondgebied. In de toekomst zal een bijkomend bataljon worden toegevoegd aan de vijf reeds bestaande bataljons van dit type. De logistieke ondersteuning zal bestaan uit twee bataljons, een bevoorradingsbataljon en een bataljon voor het voortzettingsvermogen van de troepen en hun capaciteiten106. De luchtmacht De luchtmacht omvat 13.100 leden en is onderverdeeld in twee hoofdstructuren, namelijk de Tactical Air Fore en de Air Defence. De luchtmacht moet in eerste instantie de soevereiniteit van het Tsjechische luchtruim verzekeren. Ook moet het in vredestijd 105

THE ARMY OF THE CZECH REPUBLIC, Army of the Czech Republic. Ground Force. http://www.army.cz/ 106 VANA, Jan, Ibid.

92

instaan voor militaire hulp aan de natie, reddingsoperaties, het transport van officiële regeringsleden en andere taken. De luchtcomponent is het eerste onderdeel van de strijdkrachten dat zijn taken vervult binnen het NATO Integrated Extended Air Defense System (NATINEADS). Recentelijk werden een fundamentele reorganisatie en reductie doorgevoerd. De “Anti-aircraft Missile Troops” werden omgevormd tot een “Brigade System of Command”. Speciale aandacht werd besteed aan het integratieproces van de tactische en de helikopterluchtvaart. De training van piloten voor deelname aan NATINEADS en van helikoptereenheden in het kader van de “Immediate Reaction Force” spitst zich in eerste instantie toe op de implementatie van de NAVO-procedures107. Volgens de laatste plannen moet de luchtmacht beschikken over drie luchtmachtbasissen. Een tactische luchtmachtbasis in Ćáslav, die uitgerust moet worden met supersonische en subsonische vliegtuigen. Deze luchtmachtbasis, die moet instaan voor het hosten van de “NATO reinforcement air force”, wordt momenteel herbouwd. Als tweede is er de helikopterluchtmachtbasis, die gelokaliseerd zal zijn in Námĕšt’ nad Oslavou. Tenslotte moet de luchtmacht ook beschikken over een transportluchtmachtbasis. De commando-, controle- en verkenningsbrigade moet het luchtruim bewaken en moet instaan voor zowel de controle, de vroegtijdige waarschuwing als voor de interconnectie tussen de verschillende elementen van het gehele systeem. Het luchtmachtcommando zal ook een administratieve component omvatten. De discussie is nog aan de gang, maar er wordt verwacht dat de basistraining en een deel van de geavanceerde training van de luchtmacht zullen worden uitbesteed. Als gevolg hiervan zouden de strijdkrachten niet langer beschikken over een eigen trainingsschool. De follow-up training zou plaatsvinden in Pardubice, waar ook de administratie is gelokaliseerd108. De Territorial Defence Forces Het hoofdkwartier van de “Territorial Defence Forces” is gelokaliseerd in Tabor en controleert acht territoriale defensiehoofdkwartieren, vijf reddings- en trainingsbasissen, één trainings- en mobilisatiebasis, drie mobilisatiebasissen en andere ondersteuningsformaties. De huidige organisatorische structuur van de “Territorial Defence Forces” is niet in overeenstemming met de nieuwe veiligheidssituatie en de gewijzigde prioriteiten van de nationale defensie in oorlogstijd. Als gevolg hiervan zal de structuur worden aangepast. De territoriale en ondersteunde eenheden zullen moeten instaan voor de algemene ondersteuning van de strijdkrachten van de land- en luchtmacht zowel in operaties binnen als buiten het Tsjechische grondgebied. Ook de bescherming van strategisch 107

THE ARMY OF THE CZECH REPUBLIC, Army of the Czech Republic. Air Force. http://www.army.cz/ 108

VANA, Jan, Ibid.

93

belangrijke gebouwen en faciliteiten, de ondersteuning van geallieerde troepen op het Tsjechische grondgebied en de basistraining van de beroepssoldaten en reservisten valt onder hun bevoegdheid. Tot slot moeten de “Territorial Defence Forces” ook instaan voor de mobilistie van de strijdkrachten109. NBC-Forces Het nationale NBC-bataljon en het NBC-bataljon van de NAVO moeten ondergebracht worden bij het commando van de chemische en biologische bescherming, dat gelokaliseerd is in Liberec. Ook het NBC-trainingscentrum moet een integraal onderdeel uitmaken van de Special Forces. Tsjechië wil hier het zogenaamde “NBC Centre of Excellence” oprichten, dat een uitdrukking moet zijn van de Tsjechische specialisatie in NBC-bescherming. De Tsjechische strijdkrachten zullen zich daarnaast ook specialiseren in passieve bewakingssystemen110. Militaire politie De militaire politie maakt deel uit van het leger en is onderverdeeld een “Security Service” en een “Traffic Control and Law Enforcement Service”. Tevens is er een onafhankelijk “Protection Service Command” dat opereert binnen de militaire politie en die instaat voor het beschermen en escorteren van vooraanstaande personen. 5.4.3. Personeelsgebonden aspecten Algemeen In vergelijking met de vorige versie van de hervormingsplannen werden er in de laatste voorstellen ook een aantal wijzigingen doorgevoerd op het vlak van de personeelssterkte. De belofte om ten laatste tegen eind 2006 de verplichte militaire dienstplicht af te schaffen is gebleven. De Tsjechische strijdkrachten omvatten in totaal 57.050 actieve militairen, inclusief 20.400 dienstplichtigen en 4.100 leden van de centrale hoofdkwartieren en de staven. De landmacht omvat 39.850 manschappen en de luchtmacht 13.100 manschappen. De Boarder Guards omvatten 4.000 leden111. Het aantal personeelsleden moet in belangrijke mate worden ingekrompen, vooral het aantal civiele personeelsleden moet drastisch worden gereduceerd. Het huidige niveau van 20.000 moet in de eindfase van de hervormingen herleid zijn tot 8.800. Hoewel de omvang van het aantal militaire personeelsleden niet significant zal dalen, zal de structuur van de verschillende graden desalniettemin grondig veranderen. Om te komen tot een goede verhouding van de verschillende graden, zullen sommige beroepsmilitairen (voornamelijk officieren) de strijdkrachten moeten verlaten, terwijl 109

THE ARMY OF THE CZECH REPUBLIC, Army of the Czech Republic. Terriorial Defence Forces. http://www.army.cz/ 110 VANA, Jan, Ibid. 111 THE INTERNATIONAL INSTITUTE FOR STRATEGIC STUDIES, Ibid.

94

terzelfdertijd sommige nieuwe beroepsmilitairen zullen worden gerekruteerd, die hun loopbaan zullen starten op een lagere positie112. Dienstplicht Reeds in het begin van de jaren negentig bestond het plan om de dienstplicht af te schaffen. Dit plan liep parallel met de idee om de te omvangrijke en op defensiegerichte strijdkrachten op een efficiënte en snelle manier in te krimpen en te herstructureren. Daarenboven moest de afschaffing van de dienstplicht bijdragen tot de creatie van een positieve attitude van de bevolking ten aanzien van de strijdkrachten. Het was echter pas in 1997 - wanneer de politieke partijen de dienstplicht opnemen als thema in hun programma - dat er enige beweging terzake kwam. Ook het lidmaatschap van de NAVO en de toegenomen deelname aan vredeshandhavingsopdrachten benadrukten de noodzaak van een beroepsleger. Daarenboven was steeds vaker te horen dat de dienstplicht selectief en ondemocratisch was en werd het duidelijk dat slechts weinig jonge mannen respons gaven op hun oproepingsbevel. De analyse uitgevoerd in 2001 stelde dat Tsjechië niet langer nood had aan een groot leger voor de nationale defensie van het land, maar dat daarentegen een kleiner, maar mobiel en goed uitgerust leger moest worden gevormd. Op 15 oktober 2003 verkondigde de minister van Defensie, Kostelka, dat de verplichte militaire dienstplicht op 31 december 2004 zou worden afgeschaft113.

5.5. Besluit De vooropgestelde defensiehervormingen zijn zowel in Hongarije, Polen als Tsjechië in eerste instantie ingegeven door de gewijzigde veiligheidssituatie en de nieuwe dreigingsperceptie. Het einde van de Koude Oorlog en de implosie van de Sovjet-Unie maakten dat de drie landen reeds in het begin van de jaren negentig verscheidene pogingen ondernamen om hun strijdkrachten te moderniseren en te professionaliseren. Deze hervormingsplannen waren echter niet gebaseerd op een globale en lange termijn doelgerichte visie en werden daarenboven niet onderbouwd met de noodzakelijke financiële middelen. Met de toetreding tot de NAVO in 1999 kregen de hervormingsplannen een nieuwe impuls. Hongarije, Polen en de Tsjechische Republiek zijn bezig met een grondige hervorming van hun strijdkrachten om te komen tot kleinere maar beter uitgeruste eenheden, die niet enkel de nationale behoeftes kunnen vervullen, maar die tevens de taken en opdrachten kunnen volbrengen die voortvloeien uit het NAVO-lidmaatschap. De landen pogen een “power projection force” uit te bouwen die gekenmerkt wordt door een grote mobiliteit, snelle ontplooibaarheid en volledige interoperabiliteit van hun strijdkrachten met deze van de NAVO-bondgenoten.

112 113

VANA, Jan, Ibid. CIRTEK, Andrej, Compusory military service to end 31.12.2004. 15 Okt. 2003. http://www.army.cz/

95

Ondanks de hervormingen en hervormingsplannen blijven de strijdkrachten van de drie landen tot op vandaag weliswaar in belangrijke mate gebaseerd op een territoriale defensiestructuur met een beperkt aantal troepen die op een adequate wijze in staat zijn om op te treden in NAVO-verband. Een opmerkelijk en nefast gevolg van de hervormingen is dat zowel in Hongarije, Polen en Tsjechië steeds meer twee soorten strijdkrachten ontstaan: enerzijds zijn er de relatief modern uitgeruste strijdkrachten, gericht op multinationale missies en anderzijds zijn er de strijdkrachten die moeten instaan voor de territoriale defensie, die veel minder goed uitgerust en getraind zijn.

96

6. Defensiebegroting 6.1. Inleiding Van het begin tot de helft van de jaren negentig werd in de Centraal- en Oost-Europese landen sterk bezuinigd op defensie. De defensie-uitgaven werden drastisch verminderd en ook de omvang van de strijdkrachten werd sterk gereduceerd. De troepen kregen andere taken, de meeste aankoopprogramma’s werden afgebroken en de trainingsniveaus werden verlaagd. De daling van de defensie-uitgaven stopte midden de jaren negentig. In de plaats kwam er in de meeste landen opnieuw een verhoging van de militaire budgetten. Het vooruitzicht van het NAVO-lidmaatschap stimuleerde de idee om de defensie-uitgaven verder te verhogen om zo de nodige defensiehervormingen door te kunnen voeren. Daarenboven krimpen de landen - zoals in het vorige hoofdstuk werd aangehaald - hun bestaand leger in om op deze manier financiële middelen vrij te maken om de vermogens en de operabiliteit van de resterende troepen te verbeteren. Ook moet ondermeer het terugtrekken van de zware en weinig interoperabele uitrusting geld vrijmaken dat besteed kan worden aan nieuwe en modernere capaciteiten114.

6.2. Hongarije Algemeen De officiële munteenheid in Hongarije is de Hongaarse “forint”115. In de eerste jaren die volgden op de implosie van de Sovjet-Unie kende het land een moeilijke economische en monetaire situatie. In 1990 was de economische groei negatief met -3.9% en het daaropvolgende jaar daalde deze verder tot -6%. De inflatie bedroeg in 1990 28.2% en steeg in 1991 tot 36,0%. Vanaf 1994 werd de economische groei positief met een cijfer van 2.6%, maar het is voornamelijk sinds 1997 dat het land een substantiële groei kende met een jaarlijks gemiddelde van om en bij de 4% en dat de inflatie daalde. Ondanks de wereldwijde economische terugval ingezet in 2000 kende Hongarije bevredigende economische resultaten. In 2002 bedroeg de economische groei 3.1% en was de inflatie gedaald tot 5.4%116.

114

(anon.), Militaire zaken na Praag. Andrew Cottey, Thimothy Edmunds en Anthony Forster bespreken de militaire hervormingen in Midden- en Oost-Europa en de vermogens van de potentiële NAVO-leden. In: NATO Review. Herfst 2002. 115 Op 24 februari 2003 noteerde de forint = 0.0038 euro 116 THE INTERNATIONAL INSTITUTE FOR STRATEGIC STUDIES, The Military Balance 19921993, 1995-1996, 1997-1998, 1998-1999,1999-2000, 2000-20001, 2001-2002, 2002-2003, 2003-2004.

97

Defensie Tussen 1992 en 2001 daalden de reële defensie-uitgaven met een jaarlijks gemiddelde van 2.5% en met een globaal gemiddelde van 20.4%. Gedurende dezelfde periode steeg het reële BBP met een jaarlijks gemiddelde van 2.4% en met een globaal gemiddelde van 23.6%. Het percentage BBP besteed aan defensie fluctueerde tussen 1.5% en 2.2%. In 2003 bedroeg het defensiebudget 314 miljard forint, wat overeenkomt met iets meer dan 1.2 miljard euro117. Opmerkelijk in de huidige defensieplannen zoals gelanceerd eind 2003 is - in tegenstelling tot alle eerdere plannen - de opname van een globaal financieel plan. Het financieel plan dat een periode bestrijkt van tien jaar is gebaseerd op de veronderstelling van de regering van een BBP-groei tot 2006. De plannen in de periode daarna tot 2013 rekenen op defensiebudget van 1.81 % van het BBP. Niet alleen wil Hongarije komen tot een verhoging van het defensiebudget tot 2.0% in 2006, ook moet er een herverdeling van de financiële middelen gebeuren ten voordele van de investeringen en de aanschaf van moderne capaciteiten. Het aandeel van de defensie-uitgaven besteed aan militaire uitrusting bedroeg in 2002 11.18% en moet tegen het einde van de planningsperiode stijgen tot 20%. Binnen vijf jaar moeten de onkosten gereduceerd zijn met 50%.

6.3. Polen Algemeen De officiële munteenheid in Polen is de “zloty”118. Nog meer dan Hongarije had Polen de eerste jaren na de implosie van de Sovjet-Unie te kampen met zware economische en monetaire problemen. In 1990 was de economische groei negatief met -12% en steeg de inflatie tot 680%. Het jaar daarop bedroeg de economische groei -8% en kon de inflatie teruggedrongen worden tot 70%. In de loop van de jaren negentig werd de economische groei positief en daalde de inflatie stelselmatig. Vanaf 1995 tot 1997 werden groeicijfers genoteerd van 6.0% en meer. In 2002 bedroeg de economische groei 1.2% en daalde de inflatie verder tot een niveau van 1.2%119.

117

Op 24 februari 2003 noteerde de forint = 0.0038 euro Op 24 februari 2003 noteerde de zloty = 0.2047 euro 119 THE INTERNATIONAL INSTITUE FOR STRATEGIC STUDIES, Ibid. 118

98

Defensie In 2003 bedroeg het defensiebudget 14.8 miljard zlotys, wat overeenkomt met iets meer dan 3 miljard euro120. In de periode 1992-2001 stegen de reële defensie-uitgaven met een jaarlijks gemiddelde van 4.3% en met een globaal cijfer van 45.6%. In die periode steeg het BBP met een jaarlijks gemiddelde van 5.2% en met een globaal gemiddelde van 58.1%. Het percentage BBP besteed aan defensie fluctueerde tussen 2.5% in 1993 en 2% in 2001. Als gevolg van de dreiging van een economische recessie in 2001 en de daaruit voortvloeiende beslissing om de staatsuitgaven te bevriezen, lanceerde de regering in oktober 2001 een nieuwe financiële strategie. Deze strategie is opgebouwd rond de idee van constante defensie-uitgaven van 1.95 % van het BBP en van een macroeconomische groei die moet leiden tot een jaarlijkse verhoging van de defensieuitgaven. De publieke uitgaven mogen het niveau van inflatie plus 1% - onafhankelijk van de BBP-groeicijfers - niet overschrijden. Het moderniseringsprogramma voor de periode 2003-2008 stelt dat de defensie-uitgaven minimaal 1.95% van het BBP mogen bedragen. Dit impliceert dat de defensie-uitgaven sneller mogen groeien dan de andere publieke uitgaven. Recente ervaring toont echter aan dat de vooropgestelde BBP-groei niet altijd wordt bereikt. Als gevolg hiervan wordt gepleit voor een realistischer defensieprogramma, met bijkomende gefinancierde moderniseringsprojecten die geïmplementeerd worden op een case-by-case benadering afhankelijk van de groei van het BBP. Volgens de recenste plannen moeten de defensie-uitgaven tot 2006 1.95% van het BBP bedragen en gepaard gaan met talrijke initiatieven die geld vrij moeten maken zoals het sluiten van basissen, een reductie van het aantal personeelsleden en een algemene daling van het budget voor infrastructuur. Als gevolg van deze maatregelen moet het budget voor modernisatie en onderzoek toenemen van de huidige 12% tot 23% wat moet leiden tot een verbetering en modernisatie van de militaire uitrusting en de militaire capaciteiten. De huidige budgetten omvatten niet de uitgaven voor de geplande aankoop van de nieuwe multifunctionele gevechtsvliegtuigen en de daartoe behorende ondersteunende elementen. Het parlement besliste dat deze aankoop moet worden gefinancierd door een apart budget dat tegen 2010 0,05% van het BBP moet bedragen. In tegenstelling tot eerdere voorspellingen wordt nu eerder een meer gematigde stijging in “major equipment procurement” vanaf 2004 verwacht. Verwacht wordt dat de aankoop van de uitrusting tegen 2007 18.2% van de totale defensie-uitgaven zal uitmaken. In 2002 ging 57% van de defensie-uitgaven naar de personeelskosten en 30% naar de werkingskosten. Van de overgebleven 12 à 13% ging 11.12% naar militaire uitrusting. In 2007 moeten de operationele kosten dalen en moeten de uitgaven besteed aan militaire uitrusting, modernisatie en onderzoek stijgen tot 18.23%. In 2000 bedroeg dit slechts 8.76%. 120

Op 24 februari 2003 noteerde de zloty = 0.2047 euro

99

In 2002 ging 39.84% van de defensie-uitgaven naar de landmacht, 6.72% naar de marine, 16.15% naar de luchtmacht, 35.83% naar commando en ondersteuning en 1.45% naar andere diensten. Verwacht wordt dat in 2007 het aandeel van de landmacht 39.47% zal bedragen, dat het aandeel van de marine en de luchtmacht zal gestegen zijn tot respectievelijk 7.14% en 17.42%, dat het aandeel van commando en ondersteuning gedaald zal zijn tot 34.10% en dat 1.87% van de defensie-uitgaven zal gaan naar andere diensten.

6.4. Tsjechië Algemeen De officiële Tsjechische munteenheid is de “ceská koruna”, de Tsjechische kroon121. Na de implosie van de Sovjet-Unie was de groei van Tsjecho-Slowakije negatief en was de inflatie hoog. In 1991 daalde het BBP met 10% en bedroeg de inflatie 65.0%. In 1993 (na de fluwelen revolutie) was de groei in de Tsjechische Republiek opgeklommen naar een niveau van -0.3% en was de inflatie teruggedrongen tot 20.8%. De daaropvolgende jaren zou de groei gestaag toenemen en zou de inflatie verder worden teruggedrongen. Tussen 1997 en 1999 kende het land als gevolg van problemen op de betalingsbalans een economische terugval (met opnieuw negatieve groeicijfers). In 2002 bedroeg de economische groei 2.5% en werd de inflatie op een niveau van 2.1% gehouden122. Defensie In 2003 bedroeg het defensiebudget 52.1 miljard Tsjechische kroon, wat overeenkomt met bijna 1.6 miljard euro123. Tussen 1993 en 2001 stegen de reële defensie-uitgaven met een jaarlijks gemiddelde van 0.8% en met een globaal cijfer van 6.9%. In dezelfde periode groeide het reële BBP met een jaarlijks gemiddelde van 2.4% en met 20.8% in het totaal. Het percentage BBP besteed aan defensie fluctueerde tussen 1.9% en 2.3%. In 2002 ging grosso modo 33% van de defensie-uitgaven naar de personeelskosten en 43% naar de werkingskosten. Van de overige defensie-uitgaven ging 17.47% naar militaire uitrusting, onderzoek en ontwikkeling. In datzelfde jaar ging 14.12% van de defensie-uitgaven naar de landmacht, 29.64% naar de luchtmacht, 44.67% naar commando en ondersteuning en 11.57% naar de overige diensten. Op basis van de oorspronkelijke plannen werd geschat dat tegen 2007 het percentage voor de landmacht gestegen zou zijn tot 25.04%, en dat het percentage voor de luchtmacht gedaald zou zijn tot 20.73%. Ook de defensie-uitgaven besteed aan commando en ondersteuning en aan de overige diensten zouden dalen tot respectievelijk 45.21% en 9.02%. 121

Op 24 februari 2003 noteerde de Tsjechsiche kroon = 0.0307 euro THE INTERNATIONAL INSTITUTE FOR STRATEGIC STUDIES, Ibid. 123 Op 24 februari 2003 noteerde de Tsjechsiche kroon = 0.0307 euro 122

100

Volgens de meest recente plannen moet 50% van de beschikbare middelen gaan naar de personeelskosten, 20 à 25% naar investeringen en 25 à 30% naar de werkingskosten. Wat betreft de personeelskosten verwacht Tsjechië een zogenaamde “transformation bump”. De regering gaat ervan uit dat het in 2004, 2005 en 2006 - als gevolg van de snelle personeelsinkrimping - onmogelijk zal zijn om vast te houden aan een ratio van 50% voor de personeelskosten. Meer dan waarschijnlijk zullen deze uitgaven - zo verwacht de regering - toenemen, wat een negatieve impact kan hebben op zowel de geplande investeringen als de noodzakelijke investeringen in de toekomst. De minister van Defensie stelt dat het behoud van een 25% ratio voor investeringen op lange termijn niet verstandig is en dat daarom - eens de strijdkrachten gemoderniseerd zijn en de wapensystemen vervangen zijn - deze uitgaven moeten dalen tot een niveau van ongeveer 20%. Op deze manier moet voldoende geld vrijkomen voor de nodige training van de professionele strijdkrachten124.

6.5. Besluit Om de hervormingsplannen op een adequate wijze te vervullen moet er een blijvende politieke toewijding zijn en moeten de plannen op een correcte en consistente wijze worden geïmplementeerd. Een van de belangrijkste vragen bij de realisatie van de huidige hervormingsplannen betreft het financiële aspect. Zowel Hongarije, Polen als de Tsjechische Republiek plannen een stijging van hun defensiebudget. Parallel met deze globale stijging willen de landen komen tot een daling van de werkingskosten en een stijging van de uitgaven besteed aan militaire uitrusting, onderzoek en ontwikkeling. Het is echter de vraag of de vooropgestelde verhogingen van het defensiebudget voldoende zullen zijn om de talrijke, fundamentele en noodzakelijke hervormingen door te voeren. Daarenboven is het niet ondenkbaar dat de regeringen - zoals reeds het geval is gebleken in Tsjechië - omwille van economische beperkingen hun gedane budgettaire beloftes niet zullen kunnen nakomen.

124

VANA, Jan, Concept of establishing professional Czech Armed Forces and mobilisation of the Czech Armed Forces elaborated in reference to changes of the new resource framework. Speech by Jan Vana, Deputy Minister of Defence Reform. National seminar focused on the Armed Forces Reform. 19 Sep. 2003.

101

102

7. Militaire uitrusting 7.1. Inleiding Een van de belangrijkste prioriteiten van de defensiehervormingen zowel in Hongarije, Polen als de Tsjechische Republiek is het moderniseren en verbeteren van de militaire capaciteiten opdat de strijdkrachten hun territoriale defensietaken en de taken die in eerste instantie voortvloeien uit het NAVO-lidmaatschap beter zouden kunnen vervullen. De moderniseringsplannen spitsen zich bijgevolg voornamelijk toe op de noodzakelijke compatibiliteit, interoperabiliteit, training, inzetbaarheid en het in stand houden van de troepen. Transformaties in de organisatie, reducties in de personeelsaantallen en de eliminatie van overbodig en verouderd materieel en infrastructuur moeten geld vrijmaken voor ondermeer de modernisatie van bestaande of de aankoop van nieuwe militaire capaciteiten.

7.2. Hongarije De Hongaarse strijdkracht is - zoals reeds eerder aangehaald - nog steeds in belangrijke mate opgebouwd rond verouderde capaciteiten. De communicatienetwerken zijn gedateerd en de introductie van nieuwe informatiesystemen zowel op de strategische als op de operationele niveaus is noodzakelijk. Hoewel de meeste hoofdkwartieren mobiel zijn, beschikken ze niet over ontplooibare tactische communicatienetwerken, die in verbinding kunnen staan met de NAVO-systemen. Daarenboven beschikt geen enkele gevechts- en ondersteunende eenheid over “combat net radio’s” die compatibel zijn met deze van de NAVO. Hongarije beschikt niet over de nodige capaciteiten voor de ontplooiing van de troepen en is wat betreft het transport van de militaire uitrusting van de eenheden in grote mate afhankelijk van commerciële middelen en van de steun van de bondgenoten. Ook de inzetbare ondersteunende elementen - inclusief de medische faciliteiten - zijn tot op heden beperkt. Het ontbreekt Hongarije niet alleen de nodige logistieke capaciteiten, tevens kampen de strijdkrachten met een ernstig tekort aan middelen voor de instandhouding van de troepen en hun materieel. Hongarije heeft met het oog op een betere en efficiëntere ondersteuning van de ontplooibare eenheden zijn logistieke organisaties geherstructureerd. Als onderdeel van deze herstructurering werd het “Joint Logistics Support Command” gereorganiseerd en wordt de introductie van een geïntegreerd bevoorradingssysteem voor alle diensten in overweging genomen. Het overleven van de eenheden en de militaire infrastructuur is de belangrijkste prioriteit. Toch zijn het enkel de “high readiness forces” die momenteel beschikken over een individuele NBC-bescherming en over een beperkt aantal chemische detectiesystemen. Hongarije kampt verder ondermeer met tekortkomingen wat betreft het leggen en ontruimen van mijnen.

103

De Hongaarse capaciteitsobjectieven zijn opgebouwd rond de volgende stellingen125: -

-

-

-

Het tijdperk van omvangrijke dienstplichtigenlegers is voorbij. Hongarije moet alle onnodige aspecten elimineren en de overblijvende elementen moeten worden gerationaliseerd, inclusief de hoofdkwartieren, de administratieve en militaire commandoniveaus, de achterliggende instellingen, enz.; De huidige veiligheidsuitdagingen vereisen niet langer eenheden die uitsluitend gericht zijn op territoriale defensie, maar maken dat snel ontplooibare eenheden steeds belangrijker worden; Strijdkrachten die uitsluitend gericht zijn op het uitvoeren van één enkele vooropgestelde taak, worden minder ontplooibaar en minder relevant; In het geval van Hongarije is - sinds een aanval op het Hongaarse grondgebied weinig waarschijnlijk is - het belang van gepantserde capaciteiten aan het dalen. Hongarije moet daarom bijdragen tot de uitbouw van lichte en mobiele capaciteiten in het kader van een collectieve defensie; Het belang van niet-ontplooibare commando-elementen neemt af; Het overgrote deel van de bewapening is niet enkel op vlak van interoperabiliteit verouderd en problematisch, ook het behoud ervan vergt grote financiële en menselijke inspanningen. Als gevolg hiervan moet overwogen worden deze capaciteiten te vervangen.

Landmacht De landmacht beschikt momenteel over 743 gevechtstanks (waarvan 505 T-55), 104 verkenningsvoertuigen, alsook 680 AIFV’s en 797 APC’s (waarvan 82 in voorraad) en daarnaast ook een 310 “look-a-like” types van beide. De landmacht beschikt over een totaal van 834 artilleriestukken: 528 getrokken artilleriestukken 122mm en 152mm, 151 houwitsers 122mm, 56 meervoudige raketwerpers 122mm en 99 mortieren 120mm. Overige capaciteiten van de landmacht omvatten 364 geleide antitankwapens, 106 antitankwapens 100m, 162 antitankwapens 85mm (allemaal in voorraad), 186 luchtverdedigingswapens 57mm en 348 grond-lucht-missiles126. De landmacht zal voertuigen aankopen van verschillende types. De communicatiesystemen, de paraatheid en de operationele capaciteiten zullen worden verbeterd. Volgens de plannen moeten met uitzondering van de MANPAD’s, alle organische luchtverdedigingscapaciteiten overgeheveld worden naar de luchtmacht. Maritiem departement Het maritiem departement - dat moet instaan voor mijnbestrijding en patrouille op de binnenwateren - omvat 270 personeelsleden en beschikt over 50 vaartuigen127.

125

MINISTRY OF DEFENSE. Shaping an Armed Forces for the 21st Century. In: Hungarian Defense Mirror. 11 August 2003. http://www.honvedelem.hu/cikk.php?cikk=13869 126 THE INTERNATIONAL INSTITUTE FOR STRATEGIC STUDIES, The Military Balance 20032004. 127 THE INTERNATIONAL INSTITUTE FOR STRATEGIC STUDIES, Ibid.

104

Luchtmacht De luchtmacht omvat een tactische wing met 37 gevechtsvliegtuigen (1 Su-22, 1 MiG-23, 8 MiG-21 en 27 MiG-29A/UB, waarvan er 14 worden gemoderniseerd). Er zijn ook 44 MiG-21, 3 MiG-23 en 8 Su-22 in voorraad. De luchtmacht beschikt verder over 49 gevechtshelikopters, 26 ondersteuningshelikopters, een gemengde transportwing en een gemengd transporteskadron, 12 transportvliegtuigen en 44 transporthelikopters. Tot slot beschikt de luchtmacht over missiles en trainingsvliegtuigen en -helikopters128. De effectiviteit van de Hongaarse luchtmacht moet aanzienlijk verbeteren door ondermeer de modernisatie van de Mi-24 gevechtshelikopters en door de in gebruik name van de Gripen-gevechstvliegtuigen. In 2002 werden leasingafspraken gemaakt voor 14 Gripen-gevechtsvliegtuigen. De leasing loopt over een periode van tien jaar en omvat ook de logistieke steun en de training van het personeel, inclusief de piloten. Na het einde van de leasingperiode zouden de vliegtuigen kunnen worden gekocht. Deze vliegtuigen zouden pas geleverd worden in 2006 en operationeel zijn in 2009. In afwachting daarvan heeft Hongarije twee programma’s opgesteld om 14 van de 29 MiG-29 vliegtuigen te moderniseren. Andere initiatieven omvatten ondermeer de uitbouw van een “wing operations centre”, de integratie van commando- en controlefaciliteiten (C2) in de luchtmachtbasissen en luchtverdedigingseenheden en de modernisatie van enkele luchtverdedigings- en opsporingsradars. Deze radars moeten tegen eind 2007 geleidelijk aan vervangen worden door driedimensionale radars. Om te komen tot een grotere interoperabiliteit met de NAVO-bondgenoten wil Hongarije tevens zijn commando- en controle-, communicatie- en informatiesystemen te verbeteren. Ook wordt getracht om via multinationale en bilaterale akkoorden een antwoord te bieden op de gebrekkige airlift-capaciteiten. Een bijzonder probleem betreft het gebrekkige aantal uren vliegtijd, wat niet in overeenstemming is met “de ACE Force Standards” die het minimum aantal vlieguren vastleggen. Om de trainingscapaciteiten te verbeteren heeft Hongarije met Slowakije afspraken gemaakt om vlieguren met L-39 trainingsvliegtuigen te leasen. Een gelijkaardige overeenkomst - het gebruik van de Hawk-vliegtuigen - werd gesloten met Canada.

7.3. Polen Polen reorganiseert en moderniseert zijn strijdkracht om enerzijds te komen tot een groter aantal ontplooibare capaciteiten en om anderzijds over de nodige middelen te beschikken voor de verdediging van het nationale grondgebied. Ondanks de vele inspanningen is er nog steeds geen echte significante verbetering van de gevechtscapaciteit van de manschappen. Dit is voornamelijk te wijten aan feit dat vele moderniseringsplannen pas op lange termijn hun vruchten zullen afwerpen en door het feit dat de training nog steeds gelimiteerd wordt door financiële beperkingen.

128

THE INTERNATIONAL INSTITUTE FOR STRATEGIC STUDIES, Ibid.

105

De ontplooibare elementen van de Poolse strijdkrachten zijn beperkt en de logistieke structuur is grotendeels gebaseerd op een territoriale defensie en volstaat niet om de ingezette strijdkrachten te ondersteunen en in stand te houden. Polen wordt geconfronteerd met interoperabiliteitsvereisten en beschikt niet over de nodige transportmiddelen en logistieke steun. Bilaterale akkoorden en commerciële contracten met charterondernemingen moeten ervoor zorgen dat Polen over voldoende strategische lift-capaciteiten beschikt. En hoewel het land een ambitieus moderniseringsprogramma heeft, wordt de implementatie ervan belemmerd door financiële beperkingen. Tegen 2006 moet één derde van de Poolse strijdkrachten aan de interoperabiliteitsvereisten van de NAVO voldoen, wat de samenwerking met de bondgenoten moet vergemakkelijken. Specifieke aandacht gaat hierbij uit naar de bevelvoering, het verzamelen van inlichtingen, de luchtverdediging, wapensystemen, de militaire uitrusting, de trainingscondities van de militairen en andere. Ook de militaire infrastructuur zal worden verbeterd opdat Polen zijn functie van “Host Nation Support” beter zou kunnen vervullen129. Landmacht De landmacht beschikt momenteel over 947 gevechtstanks, waarvan 128 Leopard-tanks 2A4 alsook over 435 verkenningsvoertuigen, 726 APC’s en 1.281 AIFV’s. De landmacht beschikt verder over een totaal van 1.482 artilleriestukken: 362 getrokken artilleriestukken 122mm en 152mm, 652 houwitsers 122mm, 152mm en 203mm, 249 meervoudige raketwerpers 122mm en 219 mortieren. Daarnaast zijn er 4 grondgrond-missiles, 258 geleide antitankwapens, 644 luchtverdedigingswapens en 952 grond-lucht-missiles. De landmacht heeft tot slot 65 gevechtshelikopters, 53 supporthelikopters, 40 ondersteuningshelikopters en een bewakingshelikopter130. Polen zal verder werk maken van de uitbouw van een lichtere strijdkracht met moderne capaciteiten. Een stijging van het defensiebudget dat gepaard gaat met talrijke initiatieven die geld vrij moeten maken zoals het sluiten van basissen, een reductie van het aantal personeelsleden en een algemene daling van het budget voor infrastructuur, moet leiden tot de modernisatie van de militaire capaciteiten van de Poolse strijdkracht. Na enkele jaren van reductie en reorganisatie zijn er op korte en middellange termijn geen verdere inkrimpingen voorzien van de relatief omvangrijke en “top-heavy” structuur. Wel zullen de schaarse middelen worden herzien ten voordele van de modernisatie en de training van de manschappen en hun noodzakelijke ondersteunende elementen. Ondermeer de aankoop van 128 Leopard 2A4 in tanks in 2002 was gericht op een verbetering van de capaciteiten van de “high readiness deployable forces”. De capaciteiten moeten verder worden verbeterd door ondermeer de introductie van nieuwe gepantserde wielinfanterievoertuigen, die zullen worden uitgerust met de nodige nachtkijkers, alsook door de modernisatie van een aantal gevechtshelikopters en de aankoop van nationale sensoren om data te ontvangen voor de bewaking van het grondgebied vanuit de lucht. Deze “high readiness forces” en de hoofdkwartieren van 129 130

DOMISIEWICZ, Rafal, Modernisation of the Armed Forces in Polish Foreign Policy. 2002. THE INTERNATIONAL INSTITUTE FOR STRATEGIC STUDIES, Ibid.

106

het tweede gemechaniseerde korps zullen uitgerust worden met nieuwe communicatieen informatiesystemen die compatibel zijn met deze van de NAVO alsook met een nieuwe individuele of collectieve NBC-bescherming. Andere projecten omvatten de aankoop van middellange afstand antitankwapens, kleine wapens en persoonlijke uitrusting. Luchtmacht De luchtmacht beschikt momenteel over 1 eskadron met 45 MiG-29 gevechtsvliegtuigen, 5 eskadrons met 98 Su-22 vliegtuigen en 4 eskadrons met 81 MiG-21 vliegtuigen, 1 regiment en 3 eskadrons transportvliegtuigen. Daarnaast beschikt de luchtmacht over missiles, 98 helikopters en 140 trainingsvliegtuigen131. Niet enkel de gevechtscapaciteit van de luchtmacht moet worden verbeterd, ook moeten bijkomende inspanningen geleverd worden om de ontplooibare communicatiesystemen en de logistieke ondersteuning te moderniseren. Ook is het zo dat de luchtmacht voornamelijk gericht is op territoriale defensie en dat ze in grote mate afhankelijk is van externe middelen om haar middelen te ontplooien. De geplande reductie van het aantal Su-22 vliegtuigen, het uit gebruik nemen van de MiG-21 vliegtuigen en de aankoop van bijkomende MiG-29 vliegtuigen moeten bijdragen tot de inzetbaarheid van de Poolse luchtmacht. In 2002 werden daarenboven ondermeer 48 F-16 gevechtsvliegtuigen, met de nodige onderdelen, wapens en wapensystemen aangekocht (levering voorzien in 2006) evenals acht lichte transportvliegtuigen. Tegen 2012 moet de luchtmacht getransformeerd zijn in een kleinere, meer flexibele en moderne strijdkracht. Een twintigtal lichte transportvliegtuigen, een twintigtal transporthelikopters en een vijftigtal gevechtsvliegtuigen moeten verdwijnen. De interoperabiliteit van de MiG-29 en Su-22 vliegtuigen moet worden verbeterd in afwachting tot ze worden vervangen. De defensienetwerken van de Poolse luchtmacht moeten tegen eind 2004 geïntegreerd zijn in NATINEADS en de communicatie- en informatiesystemen zullen worden verbeterd evenals de inlichtingen- en bewakingscapaciteiten. Gezien de plannen in overgrote mate rekening moeten houden met de beschikbare financiële middelen op korte termijn, zullen de noodzakelijke verbeteringen in de globale gevechtscapaciteit en de ontplooibaarheid van de Poolse luchtmacht niet plaatsvinden voor het einde van de planningsperiode of mogelijks zelf pas achter de vooropgestelde planningsperiode. Marine De marine beschikt momenteel over 4 onderzeeërs, 1 destroyer, 3 fregatten, 23 patrouille- en kustschepen, 22 mijnenbestrijders, 5 amfibievaartuigen en 18 ondersteuningsschepen. De marine bezit geen enkele mijnenlegger, maar de onderzeejager, de Krogulec kustmijnveger en het Lublin amfibievaartuig beschikken over een capaciteit om mijnen te leggen. De luchtcomponent van de marine beschikt 131

THE INTERNATIONAL INSTITUTE FOR STRATEGIC STUDIES, Ibid.

107

over gevechts-, verkennings-, transport- en andere vliegtuigen, alsook over transporthelikopters en helikopters voor zoek- en reddingsopdrachten en voor aanvallen tegen onderzeeërs132. Hoewel de marine reeds heel wat vooruitgang heeft geboekt inzake de structurele hervormingen, is het modernisatieproces vertraagd en werden vorige ambitieuze aankoopplannen als gevolg van de beperkte financiële middelen substantieel gereduceerd. De marine wil de interoperabiliteit met de bondgenoten alsook de mogelijkheid om bij te dragen tot multinationale operaties verbeteren. Dit moet in eerste instantie gebeuren door de aankoop van tweedehandse fregatten en door de bouw van in het Westen ontworpen korvetten. Ook zal het aantal gevechtsschepen worden gereduceerd tot 54, zullen vele kleine patrouilleschepen worden vervangen door een kleiner aantal grotere en beter uitgeruste schepen en zullen verscheidene dure programma’s worden gelanceerd om de verdediging van de kusten en de controle van naburige zeegebieden te verbeteren. Hoewel de omvang van de marine geleidelijk aan zal worden gereduceerd, zal een substantieel aantal verouderde schepen met zeer beperkte operationele capaciteiten in dienst worden gehouden, evenals de complexe structuren voor lokale bewaking van het luchtruim en voor de defensie van de kuststroken. Ook de organisatorische structuren van de marine zullen worden gewijzigd en de creatie van een amfibie-aanvalsbataljon dat deel kan uitmaken van “de High Readiness Forces” wordt overwogen. De meeste eenheden voldoen niet aan de capaciteitsvereisten zoals bepaald volgens de “Bi-SC Maritime Standards” en slechts een derde van de toegewezen schepen waren in 2003 uitgerust met de interoperabele C2 systemen. Budgettaire tekortkomingen beperken de trainingen en verhinderen de deelname aan multinationale oefeningen. Ook de operationele training wordt door tal van factoren beperkt. Als gevolg van de tekortkomingen inzake capaciteiten, training en communicatieinformatie- en inlichtingensystemen zal de globale operationele paraatheid ondanks de geplande vooruitgang niet het niveau bereiken van de marines van de bondgenoten.

7.4. Tsjechië De landmacht beschikt over 541 gevechtstanks, waarvan er 140 zullen worden gemoderniseerd, over een 182-tal verkenningsvoertuigen, alsook over 380 AIFV’s en 355 APC’s, met daarnaast 562 “look-a-like” types van beide. De landmacht beschikt over een totaal aantal van 528 artilleriestukken: 79 getrokken artilleriestukken 122mm, 275 houwitsers 122mm en 152mm, 81 meervoudige raketwerpers 122mm en 93 mortieren 120mm. De landmacht beschikt verder over grond-grond-missiles, grondlucht-missiles, 721 geleide antitankwapens en naar schatting 340 luchtverdedigingswapens 30mm.

132

THE INTERNATIONAL INSTITUTE FOR STRATEGIC STUDIES, Ibid.

108

De luchtmacht omvat twee eskadrons met 50 L-159 gevechtsvliegtuigen, een eskadron 8 MiG-21 gevechtsvliegtuigen. Daarnaast zijn er ook 67 gevechtsvliegtuigen in voorraad. De luchtmacht beschikt verder over twee eskadrons transportvliegtuigen, drie eskadrons helikopters, een regiment trainingsvliegtuigen en helikopters, grond-grondmissiles en grond-lucht-missiles133. In vergelijking met de eerdere versie van de hervormingplannen zullen er volgens de toekomstige hervormingen grote wijzigingen optreden binnen de piloothervormingsprojecten. Een eerste pilootproject was gericht op aanpassingen en verbeteringen op vlak van infrastructuur, bewapening en personeel. Een tweede pilootproject moest voornamelijk aantonen dat de hervormingen daadwerkelijk werden geïmplementeerd en dat de projecten werden uitgevoerd. Met de herziening zullen sommige projecten worden voortgezet, maar zullen sommige worden stopgezet. Wat alvast vaststaat is dat Tsjechië verder werk zal maken van ondermeer de bouw van de Bechune-installatie, de constructie van de Čáslav luchtmachtbasis, de aankoop van een gepantserde wielpersonentransportvoertuigen, de modernisatie van de Mi-24 en Mi-17 helikopters en de constructie van een commando- en controlecentrum134. In januari 2004 viel de beslissing dat het JAS-39 Gripen gevechtsvliegtuig de verouderde MiG-21 gevechtsvliegtuigen moet vervangen.

7.5. Besluit Om te voldoen aan de nieuwe veiligheidsomgeving en om de taken te vervullen die voortvloeien uit het lidmaatschap van de NAVO pogen Hongarije, Polen en Tsjechië hun defensie fundamenteel te hervormen. Deze hervormingen spitsen zich niet enkel toe op transformaties van de structuren en wijzigingen in de personeelsaantallen. Ook trachten deze landen militaire capaciteiten aan te passen aan de nieuwe noden. Bijzondere aandacht gaat uit naar de kwaliteit, de ontplooibaarheid, het voortzettingsvermogen en de interoperabiliteit van hun capaciteiten met deze van de NAVO-bondgenoten.

133

THE INTERNATIONAL INSTITUTE FOR STRATEGIC STUDIES, Ibid. VANA, Jan, Concept of establishing professional Czech Armed Forces and mobilisation of the Czech Armed Forces elaborated in reference to changes of the new resource framework. Speech by Jan Vana, Deputy Minister of Defence Reform. National seminar focused on the Armed Forces Reform. Sep. 19 2003. 134

109

110

8. Besluit

Strategisch en Historisch Overzicht Hoewel Hongarije, Polen en de Tsjechische Republiek in belangrijke mate een gedeeld verleden hebben en ze de schakel vormen tussen West- en Oost-Europa, zijn er desalniettemin belangrijke geopolitieke verschillen tussen deze landen. Hongarije wordt om van tal van redenen vaak gezien als een bron van stabiliteit en als een belangrijke innovatieve kracht inzake regionale veiligheid. De geopolitieke positie van Polen maakt dan weer dat veiligheid, territoriale integriteit en onschendbaarheid van de landsgrenzen een van de belangrijkste onderwerpen zijn van het Poolse beleid. Tsjechië wordt gekenmerkt door zijn beschermde en veilige positie in Centraal-Europa. Nationale Perceptie van de Strategische Omgeving Als gevolg van de implosie van de Sovjet-Unie, het einde van de Koude Oorlog, de toetreding tot de NAVO en het toekomstige lidmaatschap van de Europese Unie groeide er in Hongarije, Polen en Tsjechië een totaal nieuwe perceptie van de strategische omgeving. Terwijl het Westen vroeger de door de Sovjet-Unie opgelegde vijand was, vertrekt de veiligheidsperceptie van deze landen voortaan vanuit de ondeelbaarheid van de Europese veiligheid. Daarenboven hebben deze landen een zelfde beeld van de gevaren als hun Atlantische en Europese bondgenoten. Als gevolg van hun geografische positie en interne problemen leggen deze landen - nog meer dan de huidige lidstaten van Europese Unie - de nadruk op het gevaar van georganiseerde misdaad, mensenhandel, drugsmokkel, etc. Naast deze algemene en gedeelde veiligheidsperceptie legt elk land een eigen klemtoon, die het gevolg is van zijn geopolitieke positie of zijn specifieke historiek. Zo hecht Hongarije bijzondere aandacht aan de bescherming van de Hongaarse minderheden in de buurlanden. Ook is het land gezien zijn geografische ligging - in grotere mate dan de twee andere landen - onderhevig aan de onrust in de Balkan, waarbij het bijzondere aandacht moet schenken aan de ontwikkelingen in het naburige Servië. Polen van zijn kant heeft grenzen met de nog steeds onstabiele Oost-Europese landen Oekraïne, Wit-Rusland en met de Russische enclave Kaliningrad. Veiligheids- en Defensieconcepten Hongarije, Polen en Tsjechië vertrekken niet enkel vanuit de ondeelbaarheid van de Europese veiligheid, ook het externe beleid van deze landen is volledig gericht op de integratie in de Euro-Atlantische gemeenschap, met name de NAVO en de Europese Unie. Hun veiligheidsconcepten zijn gebaseerd op de doelstellingen van het Europese Veiligheids- en Defensiebeleid en het Strategische Concept van de NAVO. Ze zijn gericht op de uitbouw van efficiënte legers die naast hun traditionele defensietaken in staat moeten zijn om een adequaat antwoord te bieden op de veiligheidsuitdagingen van de eenentwintigste eeuw.

111

Allianties en Internationale Samenwerking Hongarije, Polen en de Tsjechische Republiek willen actief participeren zowel in Europese en Euro-Atlantische organisaties, internationale fora als in regionale samenwerkingsverbanden. De centrale plaats in het Hongaarse regionale beleid wordt ingenomen door de problematiek rond de bescherming van de Hongaarse minderheden in de buurlanden. Het regionale beleid van Polen wordt op zijn beurt gedomineerd door de relaties met de Oostelijke buren, die met de uitbreiding van de Europese Unie in mei 2004 de nieuwe grenzen van de Europese Unie zullen uitmaken en die een belangrijke rol vervullen in de veiligheid en stabiliteit van het Europese continent. De NAVO is voor de drie landen het belangrijkste veiligheidsmechanisme om de EuroAtlantische stabiliteit en de veiligheid te verzekeren. Het toetredingsproces was in hoofdzaak een politiek proces waarbij het strategische belang van voornamelijk Polen een niet te verwaarlozen factor was. De drie landen hebben bij hun toetreding in 1999 beloofd een substantiële bijdrage te leveren aan de Alliantie. De vereiste hervormingen zijn tot nog toe echter onvoldoende gebleken. Vooral de gebrekkige inspanningen en bijdragen van Hongarije vielen in het oog en leidden zelfs tot openlijke kritiek van ondermeer toenmalig Secretaris Generaal van de NAVO Robertson. De drie landen benadrukken dat het Bondgenootschap zich open moet blijven stellen voor nieuwe leden. Ook benadrukken ze - en voornamelijk Polen - dat de organisatie de relaties met Rusland en Oekraïne verder moet uitbouwen. Met de toetreding van de Centraal- en Oost-Europese landen zal ongetwijfeld meer aandacht worden besteed aan de veiligheidsdimensie van de Unie. De toetredende landen zullen - zoals het voorstel van Polen voor een “Eastern Dimension” reeds aangaf - concrete voorstellen lanceren voor de toekomstige relaties met de nieuwe Oostelijke buren. De landen stellen het Europese defensieproject te steunen, maar beklemtonen dat het de NAVO en haar taken in geen enkel geval mag ondermijnen. Opdrachten van de Strijdkrachten Als gevolg van de gewijzigde veiligheidsperceptie en de nieuwe veiligheidsconcepten werden ook de doelstellingen en de taken van de strijdkrachten geherdefinieerd. Naast de traditionele defensietaken moeten de strijdkrachten nieuwe opdrachten op zich nemen. Het betreft in eerste instantie deelname aan internationale missies, gaande van conflictpreventie tot peace-keeping- en peace-making-operaties. Wel blijft voornamelijk Polen traditioneel veel aandacht besteden aan zijn territoriale verdediging. De oorzaak hiervan ligt voornamelijk in de geografische ligging en het verleden van het land, waarbij het steeds moest trachten te overleven tussen de twee grootmachten Rusland en Duitsland. Structuur van de Strijdkrachten en Personeelsgebonden Aspecten Hongarije, Polen en Tsjechië zijn - voornamelijk sinds hun NAVO-lidmaatschap - als gevolg van de wijzigingen in de veiligheidsperceptie en de geostrategische context en als gevolg van de daaruit voortvloeiende gewijzigde doelstellingen en taken van hun manschappen begonnen met een grondige doorlichting en reorganisatie van hun strijdkrachten. Alle drie de landen willen komen tot kleinere, maar beter uitgeruste eenheden gekenmerkt door een grote mobiliteit, snelle ontplooibaarheid en volledige interoperabiliteit met de bondgenoten. Hongarije plant ten laatste tegen 30 juni 2005 de

112

dienstplicht te zullen afschaffen. Ook Tsjechië stelt tegen eind december 2004 over te schakelen naar een beroepsleger. Polen van zijn kant zal meer dan waarschijnlijk in de loop van 2004 de dienstplicht inkorten van twaalf tot negen maanden. Het leger van Polen telt 163.000 actieve soldaten, is omvanger dan de legers van Hongarije en Tsjechië (respectievelijk 33.400 en 57.050 actieve militairen) en omvat in tegenstelling tot de strijdkrachtenstructuur van Hongarije en Tsjechië een volwaardige maritieme component. Alle drie de landen maken momenteel werk van een reorganisatie en van een inkrimping van de personeelsaantallen. Defensiebegroting Hongarije, Polen en Tsjechië plannen een globale stijging van hun defensiebudget. De drie landen willen vooral komen tot een toename van de uitgaven besteed aan uitrusting, onderzoek en ontwikkeling. Dit terwijl de algemene werkingskosten aanzienlijk moeten dalen. Militaire Uitrusting Hongarije, Polen en Tsjechië pogen hun militaire capaciteiten te moderniseren opdat de strijdkrachten hun klassieke defensietaken, maar ook hun nieuwe opdrachten beter zouden kunnen vervullen. Transformaties in de strijdkrachtenstructuur, reducties in de personeelsaantallen en de eliminatie van verouderd materieel en overbodige infrastructuur moeten in elk van deze landen geld vrijmaken voor de modernisatie van bestaande of de aankoop van nieuwe militaire capaciteiten.

113

114

9. Bibliografie

Boeken FORSTER, ANTHONY, EDMUNDS, TIMOTHY, COTTEY, ANDREW, The Challenge of Military Reform In Postcommunist Europe. Building Professional Armed Forces. 2002. LATAWSKI, Paul, Professionalisation of the Polish Armed Forces:”No Room for Amateurs and Undereducated Soldiers?”. FORSTER, Anthony, EDMUNDS, Timothy, COTTEY, Andrew, The Challenge of Military Reform in Postcommunist Europe. 2002. THE INTERNATIONAL INSTITUTE FOR STRATEGIC STUDIES, The Military Balance 1992-1993, 1995-1996, 1997-1998, 1998-1999,1999-2000, 2000-20001, 20012002, 2002-2003, 2003-2004. VLACHOVA, Marie, Professionalisation of the Army of the Czech Republic. FORSTER, Anthony, EDMUNDS, Thimothy, COTTEY, Anrdew, The Challenge of Military reform in Postcommunist Europe. 2002.

Officiële publicaties Europese Unie EUROPEAN COMMISSION, Country profile – Czech Republic. http://europa.eu.int/comm/enlargement/Czech Republic/index.htm EUROPEAN COMMISSION, Country profile – Poland. http://europa.eu.int/comm/enlargement/Poland/index.htm EUROPEAN COMMISSION, Country profile –Hungary. http://europa.eu.int/comm/enlargement/Hungary/index.htm EUROPEAN COMMISION. EU Enlargement - A Historic Opportunity. http://www.europa.eu.int/comm/enlargement/intro/criteria.htm EUROPEAN COMMISSION. Regular report on Hungary’s progress towards accession. Brussels. 9 October 2002. EUROPEAN COMMISSION. Wider Europe Neighbourhoud: A New Framework for relations with our Eastern and Southern Neighbours. 11 March 2003. http://europa.eu.int/comm/external_relations/we/intro/index.htm

115

EUROPEAN PARLIAMENT, Fact sheet Hungary. Chapter 27- Common Foreign and Security Policy. Jan. 2003. EUROPEAN PARLIAMENT, Fact sheet Poland. Chapter 27- Common Foreign and Security Policy. Jan. 2003.

Hongarije (anon.), Air Force 2004. In: Hungarian Defense Mirror. 6 Jan 2003. http://www.honvedelem.hu/ (anon.) Meeting in Gyor. In: Hungarian Defence Mirror. 11 Dec. 2003. http://www.honvedelem.hu (anon.) Minister’s meeting. In: Hungarian Defence Mirror. 26 Nov. 2003. http://www.honvedelem.hu (anon.) on Slovenia’s Airspace Defence. In: Hungarian Defence Mirror. 28 Nov. 2003. http://www.honvedelem.hu (anon.) Professional Armed Forces Forthcoming. In: Hungarian Defense Mirror. 28 Nov. 2003. http://www.hondevelem.hu (anon.) Special Operational Battalion. In: Hungarian Defense Mirror. 11Dec. 2003. http://hondevelem.hu MINISTRY OF DEFENSE. HUNGARY. Shaping an Armed Forces for the 21st Century. In: Hungarian Defense Mirror. 11 August 2003. http://www.honvedelem.hu/cikk.php?cikk=13869 PERMENANT MISSION OF HUNGARY TO THE UNITED NATIONS, The Hungarian Defence Forces. Fact Sheet on Hungary. 1999.

Polen MINISTRY OF DEFENSE. POLAND. Military Police. http://www.wp.mil.pl MINISTRY OF DEFENSE. POLAND. Polish Defense Policy. International cooperation. http://www.wp.mil.pl MINISTRY OF DEFENSE. POLAND. The National Security Strategy of the Republic of Poland. 22 July 2003. http://www.msz.gov.pl/start.php THE POLISH ARMY, http://www.wojsko.prv.pl/

The

Polish

116

Army

online.

The

Air

Forces.

THE POLISH ARMY, http://www.wojsko.prv.pl/

The

Polish

Army

online.

The

Land

Forces.

THE POLISH ARMY. The Polish Army online. The Navy. http://www.wojsko.prv.pl/ WLODZIMIERZ CIMOSZEWICZ. The Eastern Dimension of the European Union. The Polish View. Speech by Wlodzimierz Cimoszewicz, Polish Minister of Foreign Affairs at the conference “The EU enlargement and neighbourhood Policy”. 20 February 2003. http://www.msz.gov.pl/start.php

Tsjechië GOUVERMENT OF THE CZECH REPUBLIC. Conceptual Basis of the Foreign policy of the Czech Republic for the 2003-2006 period. 3 March 2003. MINISTRY OF DEFENSE. CZECH REPUBLIC, Reform of the Armed Forces of the Czech Republic - Objectives and Principles. http://www.mzv.cz/bezp_strategie/ebs1.html MINISTRY OF DEFENSE. CZECH REPUBLIC. The Security Strategy of the Czech Republic. 22 January 2001. http://www.mzv.cz/bezp_strategie/ebs1.html THE ARMY OF THE CZECH REPUBLIC, Army of the Czech Republic. Air Force. http://www.army.cz/ THE ARMY OF THE CZECH REPUBLIC, Army of the Czech Republic. Ground Force. http://www.army.cz/ THE ARMY OF THE CZECH REPUBLIC, Army of the Czech Republic. Terriorial Defence Forces. http://www.army.cz/ VANA, Jan, Concept of establishing professional Czech Armed Forces and mobilisation of the Czech Armed Forces elaborated in reference to changes of the new resource framework. Speech by Jan Vana, Deputy Minister of Defence Reform. National seminar focused on the Armed Forces Reform. Sep. 19 2003.

Andere CEFTA. Official homepage. www.cefta.org/ VISEGRAD GROUP. Official homepage. http://www.visegradgroup.org/ OTAN: Lançement du premier bataillon CBRN - La première rotation, dirigée par la République Tcheque. In: NOUVELLES ATLANTIQUES. 3 Dec. 2003.

117

Artikels, documenten en studies (anon.) Hungarian army may use Czech air transport. In: Association European Military Press. (anon.), Militaire zaken na Praag. Andrew Cottey, Thimothy Edmunds en Anthony Forster bespreken de militaire hervormingen in Midden- en Oost-Europa en de vermogens van de potentiële NAVO-leden. In: NATO Review. Herfst 2002. 28 Nov. 2003. BAKKER, Edwin, Slowaken niet blij met de Hongaarse Statuswet. In: Ablak. Tijdschrift voor Centraal-Europa. 2002. BIANCHERI, Franc, Verdeeldheid kandidaat-lidstaten speelt EU in de kaart. EU moet samenwerking kandidaat-lidstaten stimuleren. In: @europa. 23 maart 2002. http://www.ateuropa.nl/editie21/VERDEELDHEID.html BILCIK, Vladimir, ESDP and the Security Policy Priorities and Perspectives of Central European EU Candidate States. In: Unraveling the European Security and Defense Policy Conundrum. 2003. Studies in Comtemporary History and security Policy. http://www.fsk.eth.ch BINKOWSKI, Henryk, CIUPINSKI, Andrzej, Security and defence policies of the Visegrad Group countries. Central Europe Security Studies. 2002. BULCKE, Bernard, Europese Commissie geeft Polen negen rode kaarten. In: De Standaard. 5 nov 2003. CIA, The World Factbook. Hungary. www.cia.gov/cia/punblications/factbook/geos/hu.html CIA, The World Factbook. Poland. http:// www.cia.gov/cia/punblications/factbook/print/pl.html CIA. The World Factbook. Czech Republic. http://www.cia.gov/cia/publications/factbook/geos/ez.html CIRTEK, Andrej, Compusory military service to end 31.12.2004. 15 Okt. 2003. http://www.army.cz/ DE KEERSMAEKER, Goedele, Hongarije en de Hongaarse minderheden in Slowakije en Roemenië. In: Noord-Zuid Cahier. 1997. DOMISIEWICZ, Rafal, Modernisation of the Armed Forces in Polish Foreign Policy. 2002.

118

FORCIERI, Lorenzo, The new allies: The Czech Republic, Hungary and Poland entering NATO. Draft Final Report. Defence and Security Committee. Sub-Committee on the future of the armed forces. NATO Parliamentary Assembly. 6 October 1999. HUISMAN, Sander, Polen: Een gedreven bondgenoot. In: Atlantisch Perspectief. 2000. JESZENSZKY, Géza, The “Visegrad Idea”: A model for cooperation. Euro-Atlantic Security Workshop. 27 September 2002. KARKOSZKA, Andrzei, De uitbreiding onder de loep. In de voetstappen treden. In: NATO Review.Voorjaar 2002. LANDENWEB, Hungary. http://www.landenweb.com/geschiedenis.cfm?LandID=155&Hongarije LANDENWEB, Polen. http://www.landenweb.com/geschiedenis.cfm?LandID=168&Polen LANDENWEB, Tsjechië. http://www.landenweb.com/geschiedenis.cfm?LandID=162&Tsjechië LAZAROVA, Daniela, Defense Minister resigns. 2 June 2003. http://www.radio.cz/ LIBOR, Franc, Institutional and Documentary Framework of the Czech Security Policy. In: Central European Political Studies Review. Spring 2003. MAGYARICS, Tamas, Hungary and the Prague Summit. In: Atlantisch Perspectief. april 2002. MISSIROLI, Antonio, Bigger EU, Wider CFSP, Stronger ESDP?. European Institute for Security Studies. Occasional Paper, nr. 34. Paris 2002. NEUHOLD, Hanspeter, The fifth enlargement: The Union on the road to becoming a major political actor. In: FORNET, CFSP Forum. Nov. 2003. www.fornet.info POSTMA, Renée, Buren niet gerust op Hongaarse ambities. In: NRC handelsblad. 28 april 2001. REGELSBERGER, Elfriede, The impact of EU enlargement on the CFSP: growing homogeneity of views among the twenty five. In: FORNET, CFSP Forum. Nov. 2003. www.fornet.info SEVIDY, Jiri, The impact of the new (Post-Communist) EU member states on the CFSP. In: FORNET, CFSP Forum. Nov. 2003. www.fornet.info THE ATLANTIC COUNCIL OF THE UNITED STATES. National Position Paper of Hungary prepared for Prague Atlantic Student Summit. 20-23 November 2002. http://www.acus.org

119

THE ATLANTIC COUNCIL OF THE UNITED STATES. National Position Paper of Poland prepared for Prague Atlantic Student Summit. 20-23 November 2002. http://www.acues.org THE ATLANTIC COUNCIL OF THE UNITED STATES. National Position Paper of Czech Republic prepared for Prague Atlantic Student Summit. 20-23 November 2002. http://www.acus.org THE EUROPEAN CONVENTION TO PUBLIC DISCOURSE, Convention Watch. CFSP WATCH. National Report of Poland. 2003. http://eucon.europa.2004.it/ THE EUROPEAN CONVENTION TO PUBLIC DISCOURSE, Convention Watch. CFSP WATCH. National Report of the Cech Republic. 2003. http://eucon.europa.2004.it/ VAN DER MEULEN, J.W., Centraal-Europa op weg naar de EU: regatta of doolhof?. In: Internationale Spectator. december 2001. VARGA, Imre, Development of the Hungarian Foreign Policy in the last ten years. A comparison of the foreign policy programs of the post-transition Hungarian governments. http://www.nsf-journal.hr/issues/v1_n2/varga.htm VIDA, Krisztina, Institute for World Economics, National report Hungary, Budapest, 2003. ZABOROWSKI, Marcin, LONGHURST, Kerry, America’s protégé in the east? The emergence of Poland as a regional leader. In: International Affairs. 2003.

120