Inhoudsopgave. Voorwoord... xvii. Lijst van gebruikte afkortingen... xix

Inhoudsopgave Voorwoord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . xvii Lijst van gebruikte afkortingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . xix Hoofdstuk 1. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1 1 Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 2 Leeswijzer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4 3 De belangrijkste stadia van de financiering van een bedrijfsovername door middel van het aantrekken van krediet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 3.1 Het due diligence onderzoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5 3.2 Structurering van de financiering van een bedrijfsovername – algemeen . . . . . . . .6 3.2.1 Soorten kredietfaciliteiten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7 3.3 Structurering van de financiering van een bedrijfsovername – financiële steunverlening, fiscale aspecten en de verhouding eigen/vreemd vermogen . . . . . . .8 3.3.1 Financiële steunverlening (financial assistance) . . . . . . . . . . . . . . . . 8 3.3.2 Fiscale aspecten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 3.3.3 Ratio eigen/vreemd vermogen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 3.4 Het opstellen van, en onderhandelen over, kredietdocumentatie . . . . . . . . . . 10 3.4.1 Aanbod en aanvaarding; vorming van een consortium/syndicaat . . . . . . . 10 3.4.2 Loan Market Association standaard . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 3.4.3 Meest voorkomende discussiepunten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 3.5 Nederlandsrechtelijke aspecten van de kredietovereenkomst . . . . . . . . . . . . . 14 3.5.1 De Wet op het financieel toezicht (Wft) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 3.5.2 De 403-verklaring; reeds bestaande zekerheidsrechten . . . . . . . . . . . . 14 3.5.3 Fiscaalrechtelijke onderwerpen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 3.5.4 Groepsmaatschappijen/dochtervennootschappen . . . . . . . . . . . . . . 15 3.5.5 Hoofdelijke aansprakelijkheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 3.5.6 Conditions precedent . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 3.5.7 Parallel debt; syndicated loans . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 3.5.8 Afwezigheid van buitenlandse kredietverstrekkers . . . . . . . . . . . . . . 18 3.6 Overige kredietdocumentatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 3.6.1 Senior Debt; Mezzanine Debt; Junior Debt; Intercreditor Agreement . . . . 18 3.6.2 Notary Letters . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 3.6.3 Legal opinions . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 4 De financieringspraktijk in beweging . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 Hoofdstuk 2. Zekerheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 1 Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 1.1 Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 1.2 Indeling van dit hoofdstuk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 1.3 Nederlands internationaal privaatrecht en zekerheidsrechten . . . . . . . . . . . . . 24 2 Pand- en hypotheekrecht – algemene regels . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 2.1 Uitgangspunt: gelijkheid van schuldeisers (paritas creditorum) . . . . . . . . . . . . 24 2.2 Pand- of hypotheekrecht? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 2.3 Niet-overdraagbaarheid van een goed . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 v

Krediet financiering van bedrijfsovernames 2.4 2.5 2.6 2.7

3

4

vi

Niet-verpandbaarheid van een vorderingsrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 Algemene kenmerken van pand- en hypotheekrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 Omvang van het pand- of hypotheekrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .28 Bestaande en toekomstige vorderingen; vestiging bij voorbaat . . . . . . . . . . . . 29 2.7.1 Bestaande en toekomstige vorderingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 2.7.2 Vestiging bij voorbaat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 2.8 Beschikkingsbevoegdheid van de pand- of hypotheekgever . . . . . . . . . . . . . . 30 2.8.1 Beschikkingsbevoegdheid van de pandgever . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 2.8.1.1 Zaken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 2.8.1.2 Vordering op naam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 2.8.1.3 Verpanding bij voorbaat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 2.8.2 Beschikkingsbevoegdheid van de hypotheekgever . . . . . . . . . . . . . . 32 2.8.3 Negative pledge (mortgage) verklaring en positive pledge (mortgage) verklaring . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 2.9 Derdenpandrecht en derdenhypotheekrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 2.10 Gemeenschappelijk pand- of hypotheekrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 2.11 Rangorde en rangwisseling van pand- en hypotheekrecht . . . . . . . . . . . . . . 34 2.11.1 Pandrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 2.11.2 Herverpanding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 2.11.3 Hypotheekrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 2.12 Het recht van parate executie en separatisme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 2.12.1 Andere schuldeisers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 2.12.2 Beperkingen aan de separatist-positie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 2.13 Verbod van toe-eigening door de pand- of hypotheekhouder . . . . . . . . . . . . . 38 2.14 Wettelijk verbod om een goed uit te winnen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 2.15 Tenietgaan van het pand- en hypotheekrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 2.15.1 Executoriale verkoop . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 2.15.2 Overige oorzaken van tenietgaan van pand- of hypotheekrecht . . . . . . . 39 2.16 Bankpandrecht/bankhypotheekrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 2.17 Overwaardearrangement . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 Hypotheekrecht – bijzondere regels . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45 3.1 Vestiging van het hypotheekrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45 3.2 Mogelijke bedingen in de hypotheekakte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .45 3.2.1 Huur- of pachtbeding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46 3.2.2 Beding van niet-verandering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46 3.2.3 Beding van niet-wegneming . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46 3.2.4 Beheersbeding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46 3.2.5 Ontruimingsbeding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47 3.2.6 Hulpzakenbeding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47 3.3 Uitwinning van het hypotheekrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Pandrecht – bijzondere regels . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 4.1 Verschillen tussen vuistpandrecht en stil pandrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 4.2 Vestiging van een pandrecht bij voorbaat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49 4.3 Vuistpandrecht op roerende zaken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49 4.4 Stil pandrecht op roerende zaken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50 4.4.1 Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50 4.4.2 Wijzen van vestiging van het stille pandrecht op roerende zaken . . . . . . . 50 4.4.3 Inhoud van de pandakte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51

Inhoudsopgave 4.4.4 Uitwinning van het stille pandrecht op zaken . . . . . . . . . . . . . . . . 52 Openbaar en stil (niet-openbaar) pandrecht op vorderingen op naam . . . . . . . . 52 4.5.1 Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52 4.5.2 Bepaalbaarheid van de vorderingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53 4.5.3 Stil (niet-openbaar) pandrecht op een vordering op naam . . . . . . . . . . 53 4.5.4 Verzamelpandakte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55 4.5.5 Faillissement van de pandgever . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56 4.6 Pandrecht en bankrekening: verrekening . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57 4.7 Pandrecht op aandelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58 4.7.1 Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58 4.7.2 Vestigingsvereisten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59 4.7.3 Stemrechten op de verpande aandelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60 4.7.4 Pandrecht op aandelen op naam indien er een statutaire blokkeringsregeling geldt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60 4.7.5 Enquêterecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61 4.8 Financiëlezekerheidsovereenkomst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61 4.9 Pandrecht op intellectuele eigendomsrechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62 4.9.1 Verpanding van intellectuele eigendomsrechten . . . . . . . . . . . . . . . 62 4.9.1.1 Overdraagbaarheid en verpandbaarheid . . . . . . . . . . . . . . . 62 4.9.1.2 Registergoederen? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62 4.9.1.3 Verpanding bij voorbaat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63 4.9.1.4 Onvoorziene exploitatiemogelijkheden van bij voorbaat verpande IE-rechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63 4.9.2 Onmogelijkheid van uitwinning van het pandrecht gevestigd op een IE-recht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63 4.9.3 Internetdomeinnamen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64 4.9.4 Nederlands pandrecht op buitenlandse IE-rechten . . . . . . . . . . . . . . 64 5 Zekerheidsrechten en de goederenrechtelijke gemeenschap (Boek 3, Titel 7 BW) . . . . . . 64 5.1 De kredietnemer vestigt een zekerheidsrecht op zijn aandeel in een gemeenschappelijk goed . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64 5.2 Meerdere kredietverstrekkers hebben een gezamenlijk zekerheidsrecht op een goed . 65 6 Persoonlijke zekerheid en feitelijke voorrang . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66 6.1 Hoofdelijkheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66 6.2 Borgtocht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67 6.3 Verrekening . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68 6.4 Subrogatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69 6.5 Opschortingsrecht en retentierecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69 6.5.1 Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69 6.5.2 Absoluut karakter van het retentierecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70 6.5.3 Contractueel bedongen retentierecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70 6.5.4 Tenietgaan van het retentierecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71 7 Voorrechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71 8 Bankgarantie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72 9 Achterstelling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73 10 Besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74 4.5

Hoofdstuk 3. Doeloverschrijding en vennootschappelijk belang . . . . . . . . . . . . . . . 75 1 Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75 vii

Krediet financiering van bedrijfsovernames 2 Doeloverschrijding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76 2.1 Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76 2.1.1 Statuten van de vennootschap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76 2.1.2 Primaire en secundaire rechtshandelingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77 2.1.3 Financieringspraktijk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77 2.2 Vernietiging van de doeloverschrijdende rechtshandeling op grond van art. 2:7 BW . 78 2.3 Doeloverschrijding in concernverband en in verband met concernfinanciering . . . . 79 3 Vennootschappelijk belang . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80 3.1 Vennootschappelijk belang: een zelfstandig belang of een optelsom van deelbelangen? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80 3.2 Relevantie van het vennootschappelijk belang . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81 3.3 Internationale context . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82 3.4 Het algemeen maatschappelijk belang . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83 3.5 Tussenconclusies . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83 3.6 Vennootschappelijk belang in geval van concernverhoudingen . . . . . . . . . . . . 84 3.6.1 De hoogte van het bedrag waarvoor een dochtervennootschap zekerheid stelt of zich aansprakelijk stelt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85 3.6.2 Eigen gebruik van het concernkrediet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86 3.6.3 Wederkerigheid van de zekerheidstelling of aansprakelijkstelling . . . . . . . 86 3.6.4 Mate van voorzienbaarheid van het in gevaar brengen van de continuïteit van de dochtervennootschap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86 3.7 Het vennootschappelijk belang in het kader van een vijandige bedrijfsovername . . . 87 4 Aandachtpunten in de financieringspraktijk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88 Hoofdstuk 4. Vertegenwoordiging, volmacht en lastgeving . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91 1 Belang van bevoegde vertegenwoordiging in de financieringspraktijk . . . . . . . . . . . . 91 1.1 Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91 1.2 Vertegenwoordiging via volmacht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92 1.3 Vertegenwoordiging via lastgeving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92 1.4 Specifieke vormen van vertegenwoordiging . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93 2 Vertegenwoordiging van een rechtspersoon door haar statutair bestuurder(s) . . . . . . . . 93 2.1 Vergaande wettelijke vertegenwoordigingsbevoegdheid van statutair bestuurders . . . 93 2.1.1 Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93 2.1.1.1 One tier board structuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96 2.1.1.2 Vertegenwoordiging van de vennootschap door anderen dan statutair bestuurders . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97 2.1.2 Consequenties van de wettelijke toegelaten of voorgeschreven beperking van, of voorwaarde voor, vertegenwoordigingsbevoegdheid van het bestuur/de statutair bestuurders . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98 2.1.3 Doeloverschrijding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98 2.1.4 Algemene vernietigings- en nietigheidsgronden . . . . . . . . . . . . . . . 99 2.1.5 Tegenstrijdig belang van de statutair bestuurder(s) . . . . . . . . . . . . . . 99 2.2 Schijn van vertegenwoordigingsbevoegdheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100 2.3 Publicatie van door de wet toegelaten statutaire beperkingen van, of voorwaarden voor, de vertegenwoordigingsbevoegdheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101 3 Volmacht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102 3.1 Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102 3.2 Schijn van vertegenwoordigingsbevoegdheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104 viii

Inhoudsopgave 3.3 Algemene of bijzondere volmacht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108 3.4 Bewijskracht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108 3.5 Onherroepelijke volmacht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109 3.6 Handelen namens een nog te noemen volmachtgever . . . . . . . . . . . . . . . . 110 3.7 Verantwoordelijkheden en aansprakelijkheid van de gevolmachtigde . . . . . . . . 110 3.8 Bekrachtiging van de rechtshandeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112 3.9 Selbsteintritt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113 3.10 Doorgeven van de volmacht (substitutie) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113 3.11 Einde volmacht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114 3.12 Schakelbepalingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115 4 Lastgeving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115 4.1 Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115 4.2 Lastgeving in de (financierings)praktijk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116 4.3 Handelen in eigen naam of door middel van volmacht . . . . . . . . . . . . . . . 117 5 Besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118 Hoofdstuk 5. Nietigheid en vernietigbaarheid van rechtshandelingen en besluiten . . . . 119 1 Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119 2 Algemene regels omtrent nietigheid en vernietigbaarheid van rechtshandelingen . . . . . 120 2.1 Nietigheid van een rechtshandeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120 2.1.1 Algemene gronden van nietigheid (art. 3:40 BW) . . . . . . . . . . . . . 120 2.1.2 Gedeeltelijke (partiële) nietigheid (art. 3:41 BW) . . . . . . . . . . . . . 122 2.1.3 Nietigheid vanwege strijd met een vormvoorschrift (art. 3:39 BW) . . . . . 122 2.1.4 Conversie (art. 3:42 BW) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122 2.1.5 Bijzondere nietigheidsgronden (art. 3:43 BW) . . . . . . . . . . . . . . . 123 2.1.6 Bekrachtiging van een nietige rechtshandeling (art. 3:58 BW) . . . . . . . 123 2.2 Vernietigbaarheid van een rechtshandeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124 2.2.1 Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124 2.2.2 Algemene vernietigingsgronden (art. 3:44 BW) . . . . . . . . . . . . . . 125 2.2.3 Verjaring van de vernietigingsgrond (art. 3:52 BW) . . . . . . . . . . . . 125 2.2.4 Wijziging in plaats van vernietiging in geval van misbruik van omstandigheden (art. 3:54 BW) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125 2.2.5 Bevestiging van vernietigbare rechtshandelingen (art. 3:55 BW) . . . . . . 125 2.2.6 Voorafgaande toestemming van een derde (art. 3:57 BW) . . . . . . . . . 126 2.2.7 Een bijzondere vernietigingsgrond: art. 1:88 BW en art. 1:89 BW . . . . . 126 2.3 Verplichting tot ongedaanmaking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126 2.3.1 Onredelijkheid van de ongedaanmaking . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127 2.3.2 Opvolgende rechtshandelingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127 2.3.3 Ongedaanmaking van prestaties verricht op grond van een nietige overeenkomst (art. 6:211 BW) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127 2.4 Derdenbescherming . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128 3 Nietigheid en vernietigbaarheid van besluiten genomen binnen een rechtspersoon . . . . 130 3.1 Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130 3.1.1 Verjaring . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131 3.2 Beperkingen van de vertegenwoordigingsbevoegdheid . . . . . . . . . . . . . . . 131 3.2.1 In beginsel onbeperkte vertegenwoordigingsbevoegdheid van het bestuur en de statutair bestuurders . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131 ix

Krediet financiering van bedrijfsovernames 3.2.2 Wettelijk toegelaten beperking van, of voorwaarde voor, vertegenwoordigingsbevoegdheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134 3.3 Een intern machtigings- of goedkeuringsbesluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134 3.4 Besluit als een rechtshandeling gericht tot een derde . . . . . . . . . . . . . . . . 135 3.5 Financiering van een transactie: wetenschap van de nietigheid of vernietigbaarheid van het interne besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135 4 Nietige en vernietigbare rechtshandelingen in het kader van de financiering van een transactie: de praktijk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136 4.1 Nietige rechtshandelingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136 4.2 Vernietigbare rechtshandelingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139 5 Nietige en vernietigbare besluiten in het kader van de financiering van een transactie: de praktijk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141 5.1 Nietige besluiten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142 5.2 Vernietigbare besluiten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143 6 Besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143 Hoofdstuk 6. Financiële steunverlening . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145 1 Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145 2 Wettelijk kader ten aanzien van het verbod op financiële steunverlening . . . . . . . . . . 146 2.1 Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146 2.2 Besloten Vennootschappen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147 2.2.1 Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147 2.2.2 Overgangsrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149 2.3 Naamloze Vennootschappen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150 2.3.1 Oogmerk van de financiële steunverlening . . . . . . . . . . . . . . . . . 151 2.3.2 Verstrekken van een lening . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152 2.3.3 Juridische fusie en de doorleenconstructie . . . . . . . . . . . . . . . . . 153 2.3.3.1 Juridische fusie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153 2.3.3.2 Doorleenconstructie en debt push down . . . . . . . . . . . . . 154 2.3.4 Financiële steunverlening door een beursgenoteerde NV . . . . . . . . . . 155 3 Dochtermaatschappijen; buitenlandse doelvennootschappen . . . . . . . . . . . . . . . 156 3.1 Financiële steunverlening door Nederlandse dochtermaatschappijen van een Nederlandse doel-NV . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156 3.2 Financiële steunverlening door buitenlandse dochtermaatschappijen van een Nederlandse doel-NV . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157 3.3 Financiële steunverlening door een buitenlandse doelvennootschap . . . . . . . . 157 3.4 Financiële steunverlening door een Nederlandse dochtermaatschappij van een buitenlandse doelvennootschap ter financiering van het nemen of verkrijgen van aandelen in de buitenlandse doelvennootschap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157 4 Verbod op financiële steunverlening toepasselijk ten aanzien van andere rechtspersonen (dan vennootschappen) en personenvennootschappen? . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158 4.1 Financiële steunverlening in hoedanigheid van dochtermaatschappij van de doel-NV . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158 4.2 Doorwerking van het verbod op financiële steunverlening? . . . . . . . . . . . . . 158 5 Oplossingen in de financieringspraktijk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159 Hoofdstuk 7. Actio pauliana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161 1 Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161 x

Inhoudsopgave 2

Actio pauliana in faillissement . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162 2.1 Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162 2.1.1 Vereisten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162 2.1.2 Rol van de faillissementscurator . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163 2.1.3 Aansprakelijkstelling van de wederpartij van de gefailleerde . . . . . . . . 163 2.2 Het verschil tussen een verplicht en een onverplicht verrichte rechtshandeling . . . 164 2.2.1 Wanneer is een rechtshandeling onverplicht verricht in de zin van de actio pauliana? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164 2.2.1.1 Voorbeelden van onverplicht verrichte rechtshandelingen . . . . . 164 2.2.1.2 Moment van ontstaan van de vordering . . . . . . . . . . . . . 165 2.2.1.3 Nadelige gevolgen voor schuldeisers vanwege nalatigheid van hun schuldenaar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165 2.2.2 Voorbeelden van onverplicht verrichte rechtshandelingen in de financieringspraktijk: zekerheidstelling en juridische herstructurering . . . 165 2.2.2.1 Zekerheidstelling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165 2.2.2.2 Juridische herstructurering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166 2.3 Benadeling van schuldeisers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166 2.3.1 Wanneer is er sprake van benadeling van schuldeisers? . . . . . . . . . . . 166 2.3.2 Voorbeelden van benadeling van schuldeisers . . . . . . . . . . . . . . . . 168 2.4 Wetenschap van benadeling bij de schuldenaar en zijn wederpartij en de wettelijk bewijsvermoedens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170 2.4.1 Wanneer is er sprake van wetenschap van benadeling? . . . . . . . . . . . 170 2.4.1.1 Wetenschap van benadeling in geval van het vragen van extra zekerheden in geval van herfinanciering van een noodlijdend bedrijf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171 2.4.1.2 Rechtshandelingen om niet en rechtshandelingen anders dan om niet (met tegenprestatie, om baat) . . . . . . . . . . . . . . . . . 173 2.4.2 De wettelijke bewijsvermoedens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174 2.4.2.1 Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174 2.4.2.2 Kredietverstrekking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175 2.5 Rechten verkregen door derden te goeder trouw . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177 2.6 Vernietiging van een samenstel van rechtshandelingen . . . . . . . . . . . . . . . 177 3 Actio pauliana buiten faillissementssituaties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178 3.1 Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178 3.2 Benadeling in de verhaalsmogelijkheden van schuldeisers . . . . . . . . . . . . . . 179 3.3 Vernietiging van de rechtshandeling door de schuldeiser . . . . . . . . . . . . . . 179 3.4 Paulianabeslag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180 4 Vernietiging van verplicht verrichte rechtshandelingen door de faillissementscurator (art. 47 Fw) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180 5 Besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182 Hoofdstuk 8. De rol van de ondernemingsraad van de kredietnemer . . . . . . . . . . . . 183 1 Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183 1.1 Adviesrecht van de ondernemingsraad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183 1.2 Bedrijfsovername en financiering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184 1.3 Adviesrecht met betrekking tot benoeming en ontslag van bestuurders en het instemmingsrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184 1.4 Procedurele karakter van het adviesrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185 xi

Krediet financiering van bedrijfsovernames 2

3

4 5 6

Wanneer moet er een ondernemingsraad worden ingesteld? . . . . . . . . . . . . . . . . 185 2.1 Verplichting tot het instellen van een ondernemingsraad . . . . . . . . . . . . . . 185 2.2 Gemeenschappelijke ondernemingsraad of centrale (of groeps-)ondernemingsraad . 186 2.2.1 Gemeenschappelijke ondernemingsraad . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186 2.2.2 Centrale- of groepsondernemingsraad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187 2.3 Extensieve uitleg van de definitie van ‘ondernemer’ in de WOR . . . . . . . . . . 187 2.3.1 Toerekening . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187 2.3.2 Vereenzelviging . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188 2.3.3 Medeondernemerschap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188 Adviesrecht van de ondernemingsraad in het kader van financiering door middel van het aantrekken van krediet (art. 25 WOR en art. 26 WOR) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189 3.1 Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189 3.2 Adviesplichtige categorieën van besluiten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191 3.3 Rechten van derden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194 Gevolgen van het niet vragen van het advies van de ondernemingsraad . . . . . . . . . . 196 Beroepsrecht van de ondernemingsraad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197 5.1 Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197 5.2 Mogelijke gevolgen van het beroepsrecht ten aanzien van rechten van derden . . . 198 Praktische uitwerking van het adviesrecht van de ondernemingsraad binnen de financieringspraktijk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200 6.1 Tijdstip van het inwinnen van het advies . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200 6.2 Schriftelijke vastlegging van het advies . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200 6.3 Positief of negatief advies . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200 6.4 Beroep tegen het besluit van de ondernemer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201

Hoofdstuk 9. Internationaal privaatrecht en de financieringspraktijk . . . . . . . . . . . . 203 1 Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203 1.1 Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203 1.2 Hoofdstukindeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204 2 Verschillende bronnen van internationaal privaatrecht; onderlinge rangorde . . . . . . . . 205 2.1 Internationale verdragen en verordeningen van de Europese Unie . . . . . . . . . 205 2.2 Nederlands ipr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206 2.3 Ongeschreven regels van internationaal privaatrecht . . . . . . . . . . . . . . . . 206 2.4 Onderlinge rangorde van regels van internationaal privaatrecht . . . . . . . . . . . 207 3 Conflict- en verwijzingsregels in het internationaal privaatrecht . . . . . . . . . . . . . . 207 3.1 Conflict- en verwijzingsregels . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207 3.2 Meerzijdige conflictregels (verwijzingsregels) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208 3.3 Aanknopingsfactoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209 3.4 Voorrangsregels . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209 3.5 De openbare orde-exceptie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209 3.6 Renvoi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 210 4 Internationaal privaatrecht en het goederenrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 210 4.1 Goederenrechtelijke regime met betrekking tot zaken . . . . . . . . . . . . . . . 211 4.1.1 Verplaatsing van roerende zaken naar een andere Staat; zekerheidsrechten . 212 4.1.2 Zaken op internationaal transport . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214 4.1.3 Eigendomsvoorbehoud . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214 4.1.4 Retentierecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215 4.2 Goederenrechtelijke regime met betrekking tot vorderingsrechten . . . . . . . . . 215 xii

Inhoudsopgave

5

6

7

8

4.2.1 Vorderingsrecht aan toonder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216 4.2.2 Vorderingsrecht op naam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216 4.3 Vormvereisten binnen het goederenrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218 Overeenkomsten in internationale context . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218 5.1 EVO (Verdrag van Rome) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218 5.2 Rome 1-Verordening . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220 5.3 Persoonlijke zekerheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221 5.3.1 Bankgarantie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222 5.3.2 Letter of comfort . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222 5.3.3 Overeenkomst van borgtocht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222 5.4 Algemene (bank)voorwaarden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222 5.5 Vertegenwoordiging . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223 5.6 Weens Koopverdrag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225 5.7 Incoterms (2010) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226 5.8 Vormvereisten met betrekking tot overeenkomsten . . . . . . . . . . . . . . . . . 227 5.9 Toestemming van de andere echtgenoot voor bepaalde rechtshandelingen (art. 1:88 BW) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227 Internationaal privaatrecht en het ondernemingsrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227 6.1 Aandelen/effecten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228 6.1.1 Aandelen op naam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228 6.1.2 Aandelen aan toonder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229 6.1.3 Giraal overdraagbare effecten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229 6.2 Erkenning van buitenlandse rechtspersonen in Nederland . . . . . . . . . . . . . 229 6.3 Buitenlandse vennootschappen die activiteiten verrichten in Nederland . . . . . . 230 6.3.1 Wet op de formeel buitenlandse vennootschappen (Wfbv) . . . . . . . . . 230 6.3.2 Titel 10 van Boek 10 BW . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230 Forum- en rechtskeuze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231 7.1 Forumkeuze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231 7.1.1 Toepasselijke regelingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231 7.1.1.1 Art. 1-14 Rv . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231 7.1.1.2 EU: EEX-Verordening . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232 7.1.1.3 EEX-verdrag van Brussel van 1968 (EEG-Executieverdrag van Brussel) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232 7.1.1.4 EVEX II-verdrag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232 7.1.1.5 Bilaterale executieverdragen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233 7.1.1.6 Haags Verdrag inzake bedingen van forumkeuze (nog niet in werking getreden) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233 7.1.2 Mogelijkheden tot forumkeuze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233 7.1.3 Geldigheid van de forumkeuze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 234 7.1.4 Toepassingsgebied EEX-Verordening en EVEX II-verdrag . . . . . . . . . 235 7.1.5 Niet-exclusieve contractuele forumkeuze . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235 7.1.6 Bevoegdheid Nederlandse rechter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 236 7.2 Rechtskeuze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237 7.2.1 Rechtskeuze onder het EVO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237 7.2.2 Rechtskeuze onder de Rome 1-Verordening . . . . . . . . . . . . . . . . 238 7.2.3 Rechtskeuze en dwingend recht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238 Internationale erkenning en tenuitvoerlegging van vonnissen en authentieke akten binnen de EU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239 xiii

Krediet financiering van bedrijfsovernames 8.1 EEX-Verordening en EVEX II-verdrag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239 8.2 Geen internationaal verdrag of EU regeling toepasselijk . . . . . . . . . . . . . . 240 9 Internationale arbitrage . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241 10 Haags Trustverdrag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241 10.1 Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241 10.2 Haags Trustverdrag en Titel 11 van Boek 10 BW . . . . . . . . . . . . . . . . . . 242 11 Internationaal faillissementsrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244 11.1 Europese Insolventieverordening . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245 11.1.1 Toepasselijkheid EIV . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245 11.1.2 Bevoegde rechter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246 11.1.3 Toepasselijk recht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246 11.1.4 Overige bepalingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247 11.2 Rechtsgevolgen in Nederland van een buitenlands faillissement ten aanzien waarvan de EIV of een ander internationaal verdrag niet geldt . . . . . . . . . . . 247 11.3 Bepalingen van internationaal recht in de Faillissementswet (art. 203-205 Fw) . . . 249 12 Besluit: het belang van het internationaal privaatrecht in de financieringspraktijk . . . . . 250 Hoofdstuk 10. Besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251 Trefwoordenregister . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 255 Jurisprudentieregister . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265 Literatuurregister . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279 De auteur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295

xiv