Inhoudsopgave
Woord vooraf Verantwoording
XI XIII
Lijst van gebruikte definities
XVII
Lijst van gebruikte afkortingen
XXV XXVII
Inleiding 1 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 1.7
1 1 1 2 3 6 7
1.8
Het begin Het ontstaan van nieuw leven De geslachtelijke voortplanting De conceptie of bevruchting De innesteling, nidatie of innidatie Introductie van de begrippen ‘eigenaar’ en ‘eigenaresse’ Enkele medische fantasieën over de eerste levensfase Rechten van het embryo in het algemeen en het ongeboren kind in het bijzonder Samenvatting
8 11
2 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 2.7 2.8 2.9 2.10 2.11 2.12 2.13
De intentie Onduidelijke omschrijvingen Intentie tot moederschap Intentie tot vaderschap Intentie bij erkenning De betekenis van ‘family life’ voor de erkenning Gerechtelijke vaststelling DNA-onderzoek Adoptie Nieuwe omschrijvingen Recht van het kind op afstammingsinformatie Donorschap van gameten Gendervrije of discriminatieloze wetgeving? Samenvatting
13 13 14 19 23 24 26 27 28 29 32 34 38 39
VI
3 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6 3.7 3.8 3.9 3.10 3.11 3.12 4 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6 4.7 4.8 4.9 4.10 4.11 4.12 4.13 4.14 4.15 4.16 4.17 4.18 4.19
Inhoudsopgave
Gametendonatie Geslachtscellen zijn zaken Embryowet De rechten van het embryo en vanaf welk moment Door schenking verandert de juridische eigenaar Notariële akte bij gametendonatie De zeggenschap over niet-gebruikte embryo’s Embryodonatie of embryoadoptie Niet gebruikte embryo’s kunnen een bron van nieuw levensgeluk betekenen Gameten- of embryodonatie en draagmoederschap De intentie is belangrijk, maar zonder actie geen bevruchting Intentie en actie bepalen het latere ouderschap Samenvatting
41 41 42 44 46 48 50 51 55 55 57 58 60
De draagmoederschapsovereenkomst 61 Geen familierecht zonder administratieve procedures 61 De wenselijkheid van een draagmoederschapsovereenkomst 62 Het gedoogde draagmoederschap 63 De door het VUmc voorgelegde draagmoederschapsovereenkomst 65 Begeleidende informatie uit de VUmc-folder 66 Ongewilde kinderloosheid 67 Eerdere voorstellen om het juridisch traject rond het draagmoederschap te stroomlijnen 67 Draagmoederschap in relatie met de Embryowet 70 Het recht van eenieder om een gezin te stichten 71 ‘Eenieder’ betekent ook eenieder 73 De strikte relatie tussen de zwangere vrouw en het intra-uteriene kind 75 De ‘nietige’ draagmoederschapsovereenkomst: het pasgeboren kind is voorwerp 77 De niet met nietigheid bedreigde draagmoederschapsovereenkomst: het dragen en baren van het kind is voorwerp 80 De niet met nietigheid bedreigde draagmoederschapsovereenkomst: overdracht van de ouderschapsrechten is voorwerp 81 Draagmoederschapsovereenkomst in de Verenigde Staten met de daaruit voortvloeiende problemen 82 Draagmoederschap niet frustreren, maar faciliteren en reguleren 83 Voordelen bij faciliterende wetgeving 84 Reële beschikbaarheid van de draagmoederschapsconstructie is beperkt 85 De strikte voorwaarden voor het gebruik mogen maken van een draagmoederschapsconstructie gelden voor iedereen 85
Inhoudsopgave
VII
4.20 4.21 4.22
Ontstaan en bestaan van eenoudergezinnen Beschrijving procedure bij draagmoederschap na de geboorte Samenvatting
5 5.1 5.2
Adoptie 91 Juridisch ouderschap door adoptie 91 Adoptie: van kinderbeschermingsmaatregel tot mogelijkheid tot vervulling van een kinderwens 92 Adoptiewet 92 Wet opneming buitenlandse kinderen ter adoptie (Wobka) 95 Haags Adoptieverdrag 96 Aspirant-adoptiefouders 97 Waarom worden alleen aspirant-adoptiefouders gescreend? 97 Vereenvoudiging van de adoptieprocedure 98 Afstammingsinformatie: de plichten van de ouders versus het recht van het kind 99 Reductie van het aantal adopties bij het invoeren van de nieuwe afstammingsregels 100 Waarom een tweesporenbeleid? 102 Samenvatting 103
5.3 5.4 5.5 5.6 5.7 5.8 5.9 5.10 5.11 5.12
86 87 89
105 105 105 107 108
6.9 6.10 6.11 6.12 6.13 6.14 6.15
Erkenning versus ontkenning Het recht van het kind op twee ouders Mogelijkheden tot begripsverwarring ‘Geen vader’ versus ‘vader onbekend’ De erkenning Geen erkenning mogelijk, toch juridisch ouderschap via de weg van gerechtelijke vaststelling van het ouderschap Gerechtelijke vaststelling van het ouderschap Onderhoudsverplichting Erkenning als onderdeel van een feitelijke draagmoederschapsactie Ontkenning van het vaderschap en van het moederschap Vestigen versus vernietigen van het juridisch vaderschap Loslaten van verplichte samenlevingsvormen Gerechtelijke vaststelling van het moederschap De moeder is altijd bekend Opnieuw de verkrachting Samenvatting
7 7.1 7.2
Ouderlijk gezag Ouderlijk gezag en juridisch ouderschap Juridisch ouderschap
123 123 124
6 6.1 6.2 6.3 6.4 6.5 6.6 6.7 6.8
109 110 111 112 113 115 117 118 119 120 120
VIII
Inhoudsopgave
7.4 7.5
Welke personen hebben het ouderlijk gezag? Hoe ‘krijgt’ men het en hoe raakt men het kwijt? Andere vormen van gezag Samenvatting
125 126 127
8
De natuurlijke of medisch geassisteerde voortplanting
129
8.1 8.2 8.3 8.4
Voortplanting vroeger: men kreeg wel of geen kind! Nieuwe vormen van voortplanting Juridisch moederschap bij de nieuwe voortplantingstechnieken Het kind uit een draagmoeder geboren: willoze speelbal tussen twee ‘moeders’ of twee staten De draagmoederschapsovereenkomst vanuit een ander perspectief gezien Begin van acceptatie van het draagmoederschap Draagmoederschap moet een altruïstische activiteit blijven Enkele getallen van de geboorten via hoogtechnologische voortplantingstechnieken Nieuwe voortplantingstechnologie vereist een herdefiniëring van het juridisch ouderschap Samenvatting
129 131 134
Kinderwens in homoseksuele relaties Enkele getallen Wet lesbisch ouderschap Art. 12 EVRM: de juridische basis voor de vervulling van de kinderwens Kind als resultante van het samenbrengen van een mannelijke en vrouwelijke geslachtscel door twee personen Problemen buiten Nederland ten gevolge van de Wet lesbisch ouderschap De rekbaarheid van het begrip ‘openbare orde’ De positie van de bekende spermadonor in de Wet lesbisch ouderschap Belgische visie op lesbisch ouderschap Samenvatting
145 145 145
7.3
8.5 8.6 8.7 8.8 8.9 8.10 9 9.1 9.2 9.3 9.4 9.5 9.6 9.7 9.8 9.9 10 10.1 10.2 10.3
Afstammingsinformatie Recht op informatie voor minstens 175.000 kinderen over hun afkomst Het uit art. 7 IVRK ontstane recht op informatie Het IVRK en de rechten van ouders
137 140 140 141 142 143 144
147 148 149 150 151 153 153 155 155 156 157
Inhoudsopgave
10.4 10.5 10.6 10.7 10.8 10.9 10.10 10.11 11 11.1 11.2 11.3 11.4 11.5 11.6 11.7 11.8 11.9 11.10 11.11 11.12 11.13 12 12.1 12.2 12.3
IX
Recht op afstammingsinformatie bij adoptiefkinderen Recht op afstammingsinformatie voor kinderen, geboren na KID of IVF met donorgameten Recht op afstammingsinformatie voor alle andere kinderen Recht op afstammingsinformatie is niet absoluut Kan een vrouw verplicht worden om afstammingsinformatie te geven? Vaderloze kinderen hebben ook recht op een vader en dus op afstammingsinformatie Wanneer moet afstammingsinformatie worden gegeven? Samenvatting
158 159 163 164 166 167 170 171
Trendsetter versus trendfollower Wet openstelling huwelijk trendsettend Wet lesbisch ouderschap trendsettend Legalisering van het draagmoederschap in Nederland: nog niet echt trendvolgend Landen waar het draagmoederschap is toegestaan of zelfs gelegaliseerd Opnieuw de draagmoederschapsovereenkomst Rechtsvergelijkend onderzoek met betrekking tot het draagmoederschap Erkenning en gerechtelijke vaststelling van het ouderschap bij een draagmoederschapsconstructie De adoptie als onderdeel van een draagmoederschapsconstructie Vergelijking van de bestaande gelegaliseerde draagmoederschappen Draagmoederschapstoerisme Internationaal draagmoederschap en de openbare orde-exceptie Rusland en Oekraïne, zelfverklaarde paradijzen voor wat betreft het draagmoederschap Samenvatting
173 173 174
De verkrachter De verkrachting leidend tot een onvrijwillige zwangerschap Gewilde en ongewilde zwangerschap Verkrachting: ook seksueel misbruik tijdens ‘vrijwillige’ onmacht
197 197 198
175 177 180 181 182 184 185 187 189 192 195
199
X
12.4 12.5 12.6
Inhoudsopgave
203
12.8
Abortus provocatus lege artis Argumenten voor het juridisch vaderschap van de verkrachter Partneradoptie: ‘onbekende’ juridische vader wordt bekende juridische stiefouder Bestaande familierechtelijke band tussen de verkrachter en het kind Samenvatting
13
Besluit
207
14
Hoe nu verder? Een proeve van aangepaste regelgeving: voorstel tot wijziging van de titels 1.1, 1.11, 1.17, 3.1, 7.3 en 7.7 BW, alsmede art. 151b Sr
215
12.7
200 201
204 204
Samenvatting
257
Summary
261
Bijlagen Bijlage 1. Paternale afstammingsmatrix Bijlage 2. Maternale afstammingsmatrix Bijlage 3. Afstammingsmatrix bij homoseksuele paren, eigenlijk alleen lesbische paren Bijlage 4. Nieuwe afstammingsmatrix
265 267 269
Geraadpleegde literatuur
279
Jurisprudentieregister
293
Trefwoordenregister, personen en zaken
295
Curriculum vitae
305
Serie-overzichten Recht en Praktijk + subseries
307
273 277
