INHOUDSTAFEL Voorwoord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . vii Dankwoord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . xi Lijst van gebruikte afkortingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . xxvii INLEIDENDE TITEL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Afdeling 1. Voorwerp, achtergrond, doelstellingen, grenzen, methodiek en opbouw van het onderzoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 § 1. Voorwerp en achtergrond van het onderzoek . . . . . . . . . . . . . . . 3 § 2. Doelstelling(en) van het onderzoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 § 3. Afbakening van het onderzoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 § 4. Methodiek van het onderzoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 § 5. Opbouw van het onderzoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 Afdeling 2. Het arrest-Marckx, startpunt van de introductie van “a whole code of family law” in art. 8 E.V.R.M. . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. De opname van “familiale rechten” in het E.V.R.M. . . . . . . . . . § 2. De betekenis van het begrip “familie- en gezinsleven” . . . . . . . . A. Een autonoom begrip . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Toepassingsgebied ratione personae . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Verhoudingen tussen ouders en kinderen . . . . . . . . . . . 2. Verhoudingen tussen de volwassen leden van tweerelaties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Verhoudingen tussen bepaalde naaste bloedverwanten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. Naast negatieve tevens positieve verplichtingen . . . . . . . . . . . . . § 4. De dynamisch-evolutieve en consensuele interpretatiemethode . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. De dynamisch-evolutieve interpretatiemethode . . . . . . . . . . B. De consensuele interpretatiemethode . . . . . . . . . . . . . . . . . § 5. De leer van de “margin of appreciation” en de rol van het onderkennen van een “common standard” . . . . . . . . . . . . . . . . . .
21 22 28 28 30 30 36 37 37 44 44 46 47
TITEL I. DE PIJN VAN HET ZIJN – HET INDIVIDU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51 INLEIDING . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53 Intersentia
xv
Inhoudstafel
HOOFDSTUK I. DE JURIDISCHE PERSOONLIJKHEID VAN DE NATUURLIJKE PERSOON . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56 Afdeling 1. Het mensenrecht op erkenning van zijn juridische persoonlijkheid: het “right to have rights” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56 Afdeling 2. Begin- en eindpunt van de juridische persoonlijkheid . . 61 § 1. Beginpunt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61 § 2. Eindpunt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64 HOOFDSTUK II. DE INDIVIDUALISERING EN IDENTIFICATIE VAN DE NATUURLIJKE PERSOON . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74 Afdeling 1. De mensenrechtelijke bescherming van de eigen identiteit of eigen persoonlijkheid van de natuurlijke persoon . . . . . 74 Afdeling 2. Elementen die de natuurlijke persoon individualiseren en identificeren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81 § 1. De seksuele identiteit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82 A. Het behoren tot het mannelijke of vrouwelijke geslacht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84 B. Transseksuelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90 C. Travestie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105 D. Homoseksuelen en lesbiennes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106 1. Situering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106 2. Het standpunt van bepaalde politieke organen . . . . . . 109 3. De Straatsburgse jurisprudentie . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111 a) Situering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111 b) Homoseksualiteit en het strafrecht . . . . . . . . . . . . 112 c) Homoseksualiteit, het leger en de vrijheid van meningsuiting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119 § 2. De voornaam, familienaam en adellijke titel . . . . . . . . . . . . . . 121 A. De voornaam en familienaam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121 1. De voornaam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125 a) De keuze van de voornaam van een kind als ouderlijk prerogatief . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125 b) De voornaamsverandering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127 2. De familienaam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129 a) Situering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129 b) De overdracht van de familienaam op minderjarige of meerderjarige kinderen . . . . . . . . 130 i) In geval van een gewone afstammingsband . . . 130 ii) In geval van adoptie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133 xvi
Intersentia
Inhoudstafel
§ 3. § 4. § 5. § 6. § 7.
c) De weerslag van de huwelijkssluiting en de ontbinding van het huwelijk op de familienaam der echtgenoten . . . . . . . . . . . . . . . . . d) De familienaamsverandering . . . . . . . . . . . . . . . . . . i) Van een minderjarige . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ii) Van een meerderjarige . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. De adellijke titel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (Plaats van) geboorte, geboortedatum en leeftijd . . . . . . . . . . Woonplaats en verblijfplaats . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Burgerlijke staat en afstamming . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Psychische (gezondheids)toestand . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Nationaliteit of (staats)burgerschap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
133 136 137 138 141 141 143 145 146 146
Afdeling 3. Het registratiesysteem van de burgerlijke stand . . . . . . . 153 HOOFDSTUK III. HANDELINGSONBEKWAAMHEDEN VAN NATUURLIJKE PERSONEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159 Afdeling 1. Onbekwaamheden op grond van het geslacht . . . . . . . . 159 Afdeling 2. Onbekwaamheden op grond van de (jeugdige) leeftijd . 159 Afdeling 3. Onbekwaamheden wegens de gezondheidstoestand . . . § 1. Twee soorten beschermingsmaatregelen . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Een overzienbare Straatsburgse jurisprudentie over het civielrechtelijke statuut van geestesgestoorden . . . . . . . . . . . . . § 3. Krachtlijnen van de civielrechtelijke bescherming van geestesgestoorden, zoals voorzien in andere instrumenten . . .
159 159 164 169
TITEL II. BESCHREID EN BENIJD – DE TWEERELATIE VAN VOLWASSENEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173 INLEIDING . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175 § 1. Relatierecht als bestanddeel van het familierecht . . . . . . . . . . § 2. Relevante wetenschappelijke en maatschappelijke ontwikkelingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. De internationalisering van (de bronnen van) het relatierecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Het aangaan van het huwelijk, het statuut van de gehuwden en van het huwelijkse gezin en de huwelijksontbinding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Buitenhuwelijkse samenlevingsvormen . . . . . . . . . . . . . . . .
175
Intersentia
xvii
177 185
185 195
Inhoudstafel
HOOFDSTUK I. HET HUWELIJK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198 Inleiding. Het huwelijksbegrip van de mensenrechten . . . . . . . . . . . 198 Afdeling 1. Het aangaan van het huwelijk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Het recht om vrij van dwang de status van gehuwde te verkrijgen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Geen absoluut recht om te mogen huwen . . . . . . . . . . . . . . . . A. Beperkingen voortvloeiend uit de civielrechtelijke wetgeving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Vormvoorwaarden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Grondvoorwaarden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a) De vrije en volledige huwelijkstoestemming en de ernstige wil te huwen . . . . . . . . . . . . . . . . . . i) De vrije en volledige huwelijkstoestemming . . ii) De ernstige wil om te huwen . . . . . . . . . . . . . . b) Persoonlijke hoedanigheid van de huwelijkskandidaten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . i) Beperkingen aan de bekwaamheid om een huwelijk aan te gaan . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Huwbare leeftijd en leven . . . . . . . . . . . . . . b. Civiele staat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . c. Gezondheidstoestand . . . . . . . . . . . . . . . . . ii) Beperkingen m.b.t. de keuze van de huwelijkspartner . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Twee personen van een tegenovergesteld geslacht . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Verboden banden van (aan)verwantschap en adoptieve verhoudingen . . . . . . . c. Bepaalde raciale, religieuze en maatschappelijke verschillen tussen de huwelijkskandidaten . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Beperkingen voortvloeiend uit het toepasselijke gevangenisregime . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Beperkingen voortvloeiend uit de toepasselijke migratieregeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling 2. Het statuut van de gehuwden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Interne non-discriminatie van gehuwden op burgerrechtelijk en op nationaliteitsrechtelijk vlak . . . . . . . . . A. De keuze van de echtelijke verblijf- en woonplaats en de bewegingsvrijheid van vrouwen . . . . . . . . . . . . . . . . B. De nationaliteit der echtgenoten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . xviii
199 199 201 203 204 206 206 206 212 215 215 215 218 223 227 227 240
242 243 245 247 248 249 250
Intersentia
Inhoudstafel
C. De keuze van de gezamenlijke familienaam of huwelijksnaam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Overheidstussenkomsten in het feitelijke huwelijksleven . . . . A. De uitbouw en de beleving van het huwelijksleven . . . . . . B. Het huwelijk als bron van geweld . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Scheiding van tafel en bed . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling 3. De huwelijksontbinding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Het overlijden van één der echtgenoten of van beide echtgenoten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Echtscheiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Geen verplichting om in een echtscheidingsmogelijkheid te voorzien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Geen verbod om in een echtscheidingsmogelijkheid te voorzien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
252 252 252 256 258 260 261 261 261 269
HOOFDSTUK II. BUITENHUWELIJKSE TWEERELATIES . . . . . . 276 Afdeling 1. Heteroseksuele tweerelaties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 276 Afdeling 2. Homoseksuele of lesbische tweerelaties . . . . . . . . . . . . . § 1. Homoseksuele of lesbische tweerelaties pas recent onder de aandacht van de politieke organen van de Raad van Europa en van de Europese Unie . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Homoseksuele of lesbische koppels als paria’s behandeld in de Straatsburgse en in de Gemeenschapsrechtelijke jurisprudentie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Een terughoudend Straatsburgs standpunt . . . . . . . . . . . . 1. Geen familie- en gezinsleven tussen homoseksuele of lesbische partners . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a) Immigratie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b) Huurrecht van de langstlevende partner . . . . . . . . c) Rechtspositie ten aanzien van het biologische kind van zijn of haar gelijkslachtige partner . . . . . . d) Evaluatie en toekomstperspectieven . . . . . . . . . . . . 2. Geen grondslag in het E.V.R.M. voor een openstelling van het huwelijk voor homoseksuele of lesbische partners . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Geen assimilatie in het Gemeenschapsrecht van al dan niet door een juridische samenlevingsvorm verbonden homoseksuele of lesbische koppels met (on)gehuwde, heteroseksuele koppels . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Intersentia
282
283
287 288 288 289 291 292 293
296
303
xix
Inhoudstafel
1. Homoseksuele of lesbische koppels en de vrijheid van verkeer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 303 2. Geen toekenning door de werkgever van reisfaciliteiten aan de lesbische partner van zijn werkneemster . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 305 3. Geen kostwinnerstoelage voor de geregistreerde partner van een ambtenaar bij de Raad van de Europese Gemeenschappen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 308 TITEL III. WORTELS EN VLEUGELS – DE RELATIE KIND-OUDER(S) . . . 313 INLEIDING . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 315 HOOFDSTUK I. WORTELS. DE VESTIGING EN HET TENIETGAAN VAN EEN AFSTAMMINGSBAND . . . . . . . . . . . . . . 317 Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Afstamming(srecht) is een culturele constructie . . . . . . . . . . . § 2. Relevante wetenschappelijke en maatschappelijke ontwikkelingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. De internationalisering van (de bronnen van) het afstammingsrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Afstamming in geval van natuurlijke of kunstmatige voortplanting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Adoptie(ve afstamming) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
317 317
Afdeling 1. Het wezen en de grondslag(en) van afstamming . . . . . . § 1. Het bestaan van een (coherent en consistent) afstammingssysteem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Grondslag(en) van de juridische afstamming . . . . . . . . . . . . . A. Van favor legitimitatis naar favor veritatis . . . . . . . . . . . . . . . B. Geen absoluut “recht op kennis van zijn oorsprong” in naam van de biologische waarheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Context van het recht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Geen eenduidigheid over de draagwijdte van het recht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Mensenrechtelijke grondslagen van het recht . . . . . . . 4. Kunstmatige voortplanting en adoptie . . . . . . . . . . . . . 5. Hoogstens een relatief recht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. De wederkerigheid van de afstammingsband . . . . . . . . . . . . . . § 4. Geen afstamming zonder kind . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
334
xx
319 321 322 328
334 335 335 339 339 341 344 346 349 350 353
Intersentia
Inhoudstafel
A. Het recht op gezinsplanning . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Het recht zich niet voort te planten . . . . . . . . . . . . . . . a) Anticonceptiva en sterilisatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . b) Abortus provocatus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Het recht zich (het koste wat het wil) voort te planten a) Geen absoluut recht op een kind . . . . . . . . . . . . . . b) Het statuut van het embryo in vitro . . . . . . . . . . . . . B. (Het tijdstip van) de geboorte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Beginpunt van de integratie in zijn familie van een op natuurlijke wijze verwekt kind . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Verboden grond van discriminatie . . . . . . . . . . . . . . . . C. Het belang van het kind . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 5. Geen afstamming zonder (voor)ouder(s) . . . . . . . . . . . . . . . . . A. De tweevoudig- of tweezijdigheid van de afstamming . . . . B. De weerslag van de status van de ouders op de afstamming van hun kind . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Geslacht van de ouders . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Huwelijkse status van de ouders . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Familiale status van de ouders . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a) Incest . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b) Overspel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Verblijfsrechtelijke status van de ouders . . . . . . . . . . . .
354 356 356 357 366 367 374 377
Afdeling 2. Het bewijs en de vaststelling(swijzen) van afstamming . § 1. Afstamming in geval van natuurlijke voortplanting, waarvan aangenomen wordt dat zij de biologische waarheid weerspiegelt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. De vaststelling van de afstamming . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. De afstamming langs moederszijde . . . . . . . . . . . . . . . . 2. De afstamming langs vaderszijde . . . . . . . . . . . . . . . . . . a) Kinderen geboren uit een gehuwde moeder . . . . . b) Kinderen geboren uit een ongehuwde moeder . . . B. De betwisting van de afstamming . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. De afstamming langs moederszijde . . . . . . . . . . . . . . . . 2. De afstamming langs vaderszijde . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Het gebruik van wetenschappelijk bewijs . . . . . . . . . . . . . . § 2. Afstammingsvormen die de socio-affectieve waarheid weerspiegelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Adoptie(ve afstamming) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Geen (mensen)recht op adoptie of om te worden geadopteerd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
395
Intersentia
377 379 381 384 384 387 387 388 390 391 392 394
395 395 395 399 400 401 408 408 409 417 421 422 422 425
xxi
Inhoudstafel
2. Het belang van het kind als overheersend en leidinggevend beginsel in het adoptierecht . . . . . . . . . 3. Vereisten voor adoptie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a) Grondvoorwaarden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . i) Wie mag wie adopteren? . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. De onderlinge verhouding tussen kandidaat-adoptant en kandidaat-geadopteerde b. Voorwaarden i.v.m. de kandidaatadoptant . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . c. Voorwaarden i.v.m. de kandidaatgeadopteerde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ii) Wie moet tot de adoptie toestemmen of instemmen? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. De bereidheid tot adoptie van de kandidaat-adoptant en de houding van zijn familie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. De betrokkenheid van de kandidaatgeadopteerde in zijn adoptie . . . . . . . . . . . c. De instemming van bepaalde familieleden van de kandidaat-geadopteerde . . . . b) Vormvoorwaarden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Rechtsgevolgen van adoptie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a) Verhouding tussen de geadopteerde en zijn adoptieffamilie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b) Verhouding tussen de geadopteerde en zijn oorspronkelijke familie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . c) De erkenning van de in het buitenland tot stand gekomen adoptie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5. Einde van de adoptie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Afstamming in geval van gebruik van heterologe kunstmatige voortplantingstechnieken en in geval van draagmoederschap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Een gebrek aan uitgewerkte beginselen . . . . . . . . . . . . 2. Zaadcellendonatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a) Rechtspositie van de maatschappelijke vader . . . . b) Rechtspositie van de spermadonor . . . . . . . . . . . . 3. Eiceldonatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Embryodonatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5. Post-mortem inseminatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6. Draag- of leenmoederschap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
xxii
428 433 433 433 433 437 447 449
449 450 452 462 466 468 470 472 473
474 474 475 476 480 483 484 485 485
Intersentia
Inhoudstafel
HOOFDSTUK II. VLEUGELS. DE INVULLING VAN DE VERHOUDING OUDER-KIND . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 487 Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. De driehoeksrelatie ouder-kind-Staat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Relevante wetenschappelijke en maatschappelijke ontwikkelingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. De internationalisering van (de regeling van) de invulling van de relatie ouder-kind . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Een uitgebreide reeks relevante instrumenten . . . . . . . . . . B. Verandering in de gebruikte terminologie . . . . . . . . . . . . .
487 487 488 491 491 503
Afdeling 1. Begrenzing van (de uitoefening van) de ouderlijke verantwoordelijkheden door de overheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Bescherming en inhoud van de ouderlijke verantwoordelijkheden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Grondslag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Bestanddelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Opvoeding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Contact . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. De toekenning en de uitoefening van (bepaal)de ouderlijke verantwoordelijkheden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. De “natuurlijke roeping” van de juridische ouders van het kind . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. De juridische ouders in hoofdorde . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Derden in ondergeschikte orde . . . . . . . . . . . . . . . . . . a) Overlijden van (één van) de juridische ouder(s) . . b) Pleegouders en adoptanten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . c) Zuiver maatschappelijke ouders . . . . . . . . . . . . . . . B. De gelijk(waardig)heid van beide juridische ouders . . . . . 1. Een gedeelde verantwoordelijkheid . . . . . . . . . . . . . . . 2. Niet noodzakelijk de gezamenlijke uitoefening . . . . . . a) Intacte gezinseenheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . i) Binnen het huwelijk geboren of door gehuwden geadopteerde kinderen . . . . . . . . . . ii) Buiten het huwelijk geboren kinderen . . . . . . . b) Verbroken gezinseenheid ten gevolge van problemen in de onderlinge verstandhouding van de ouders . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . i) Geen beëindiging van het familie- en gezinsleven . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ii) Beoordelingsvrijheid wat het type van uitoefening van de ouderlijke verantwoordelijkheden betreft . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
524 524 525 525 526 527 531 532 534 537
Intersentia
xxiii
508 508 508 510 511 520 523
537 538
544 544
546
Inhoudstafel
a. Geen verplichting de gezamenlijke uitoefening van de ouderlijke verantwoordelijkheden mogelijk te maken . . . . . . . . . b. Statelijke verplichtingen in geval van exclusieve uitoefening van de ouderlijke verantwoordelijkheden, c.q. toekenning van het bewaringsrecht aan één van beide ouders . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . iii) Het afdwingen van (bepaal)de ouderlijke verantwoordelijkheden en de strijd tegen internationale kinderontvoering . . . . . . . . . . . iv) De procedures aangaande de toekenning van de uitoefening van (bepaalde bestanddelen van) de ouderlijke verantwoordelijkheden . . . § 3. Plaatsing van minderjarigen en/of ontzetting van de ouderlijke verantwoordelijkheden als sanctionering van de wijze van uitoefening van de ouderlijke verantwoordelijkheden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Geen beëindiging van het bestaande familie- en gezinsleven . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Het subsidiaire karakter van de plaatsingsmaatregel . . . . . C. De rechtvaardiging van de plaatsingsbeslissing . . . . . . . . . D. De rechtvaardiging van de beslissing tot ontzetting van de ouderlijke verantwoordelijkheden . . . . . . . . . . . . . E. De procedure die tot een plaatsingsbeslissing kan leiden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . F. Uitvoeringsmodaliteiten van de plaatsing . . . . . . . . . . . . . G. Het einde van de plaatsing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling 2. Begrenzing van (de uitoefening van) de ouderlijke verantwoordelijkheden door de (mensen)rechten van het minderjarige kind . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Bijzondere mensenrechten van het minderjarige kind die voortvloeien uit zijn hoedanigheid als eerste belanghebbende bij de uitoefening van de ouderlijke verantwoordelijkheden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Klassieke mensenrechten van het minderjarige kind die gerespecteerd moeten worden in zijn verhoudingen met volwassenen, waaronder zijn ouders . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. Het E.V.R.M. heeft meer in petto voor minderjarige kinderen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
xxiv
546
551
563
568
572 573 576 577 585 586 589 595
597
599
607 615
Intersentia
Inhoudstafel
TITEL IV. HET E.V.R.M. ALS BESCHEIDEN INSTRUMENT TER HARMONISERING VAN HET EUROPESE PERSONENEN FAMILIERECHT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 623 INLEIDING . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 625 HOOFDSTUK I. GRONDBEGINSELEN VAN EEN EUROPEES PERSONEN- EN FAMILIERECHT, ZOALS HOOFDZAKELIJK AFGELEID UIT (DE INTERPRETATIE VAN) HET E.V.R.M. . . . . . 628 Afdeling 1. Verantwoording . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 628 Afdeling 2. De burger(rechte)lijke staat van de persoon . . . . . . . . 630 Afdeling 3. Huwelijk en echtscheiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 633 Afdeling 4. Buitenhuwelijkse samenwoningsvormen . . . . . . . . . . . . 636 Afdeling 5. Afstamming . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 636 Afdeling 6. Adoptie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 639 Afdeling 7. Ouderlijke verantwoordelijkheden . . . . . . . . . . . . . . . . 641 Afdeling 8. Plaatsing van minderjarigen en/of ontzetting van de ouderlijke verantwoordelijkheden . . . . . . . . . . . . . . 644 Afdeling 9. Familieprocesrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 646 HOOFDSTUK II. HET ENGE FAMILIE- EN PERSOONSBEELD DAT AAN DE STRAATSBURGSE JURISPRUDENTIE TEN GRONDSLAG LIGT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 648 Afdeling 1. De door het E.V.R.M. beschermde familie . . . . . . . . . . . 648 Afdeling 2. De door het E.V.R.M. beschermde persoon . . . . . . . . . . 657 HOOFDSTUK III. DE “INHERENTIELEER” ALS VECTOR VAN RECHTERLIJK DYNAMISME . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 660 Afdeling 1. Positieve verplichtingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 661
Intersentia
xxv
Inhoudstafel
Afdeling 2. De procesrechtelijke dimensie van art. 8 E.V.R.M. . . . . 665 HOOFDSTUK IV. DE ONONTKOOMBARE TOEPASSING VAN HET CONSENSUSBEGINSEL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 667 BIBLIOGRAFIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Aangehaalde Straatsburgse rechtspraak . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Ontvankelijkheidsbeslissingen en rapporten . . . . . . . . . . . B. Arresten ten gronde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
675 677 677 692
2.
697 697 700 701
Geraadpleegde rechtsleer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Basiswerken i.v.m. mensenrechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Algemene werken over familierecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Andere rechtsliteratuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
BEKNOPT TREFWOORDENREGISTER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 757
xxvi
Intersentia
