INHOUD Voorwoord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . v Dankwoord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ix Lijst van afkortingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . xiii Lijst van verkort aangehaalde literatuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . xv Inleiding. Opzet en verantwoording van het onderzoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 A. B. C. D. E. F.
Onderwerp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Onderzoeksvragen en opzet. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 Maatschappelijke en wetenschappelijke relevantie van het onderzoek . . . . . 3 Afbakening . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 Methode . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 Structuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
Hoofdstuk 1. De onderhoudsplicht tussen ex-echtgenoten als gevolg van echtscheiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 Afdeling 1. Situering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling 2. De gronden tot echtscheiding en hun alimentaire gevolgen vóór 2007 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Echtscheiding op grond van fout . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Echtscheiding op grond van feitelijke scheiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. Echtscheiding door onderlinge toestemming . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 4. Besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling 3. De gronden tot echtscheiding en hun alimentaire gevolgen sinds 2007 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Situering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Echtscheiding door onderlinge toestemming . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. Echtscheiding op grond van de onherstelbare ontwrichting van het huwelijk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. De grond. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Verschijningsvormen van het verzoek tot echtscheiding . . . . . . . . . C. Bewijs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . D. Alimentaire gevolgen van de echtscheiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 4. Besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Intersentia
13 14 15 16 19 20 22 22 24 25 25 28 29 36 38
xi
Onderhoudsuitkering tussen ex-echtgenoten
Afdeling 4. Op de grens tussen oud en nieuw – Het overgangsrecht van de Echtscheidingswet van 2007 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Eerste hypothese: er was op 31 augustus 2007 al een uitkering na echtscheiding toegekend bij definitieve rechterlijke uitspraak . . . . . . . § 2. Tweede hypothese: er was op 31 augustus 2007 al een definitieve echtscheidingsuitspraak, maar nog geen (definitieve) uitspraak over de uitkering na echtscheiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. Derde hypothese: er was op 31 augustus 2007 een echtscheidingsprocedure hangende . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 4. Vierde hypothese: er was op 31 augustus 2007 nog geen echtscheidingsprocedure ingeleid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 5. Besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
39 40
44 52 60 60
Hoofdstuk 2. Karakter en grondslag van de uitkering na echtscheiding . . . . 63 Afdeling 1. Karakter van de uitkering na echtscheiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Vóór 2007: van zuiver indemnitair naar gemengd alimentair en indemnitair . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Na 2007: van gemengd alimentair en indemnitair naar zuiver alimentair . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling 2. Grondslag van de uitkering na echtscheiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Probleemstelling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Het principe van de economische zelfredzaamheid van elke ex-echtgenoot als gevolg van de liberalisering van het echtscheidings- en alimentatierecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. De uitkering als getemperde voortzetting van de huwelijkse solidariteit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
64 64 68 74 74
74 78
Hoofdstuk 3. Grondvoorwaarde voor het recht op uitkering: behoeftigheid. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87 Afdeling 1. Inhoud van het behoeftigheidsbegrip . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87 § 1. Gebrek aan wettelijke invulling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88 § 2. Gangbare interpretatie in rechtsleer en rechtspraak . . . . . . . . . . . . . . . . 90 § 3. Persoonlijke bedenkingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93 Afdeling 2. Invloed van de door de schuldeiser vrijwillig veroorzaakte behoeftigheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97 § 1. Situering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97 § 2. Voorwaarden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97 § 3. Bewijs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104 § 4. Gevolg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105 § 5. Besluit de lege lata en voorstellen de lege ferenda . . . . . . . . . . . . . . . . . 107
xii
Intersentia
Inhoud
Afdeling 3. Invloed van het foutieve gedrag van de schuldeiser . . . . . . . . . . . . § 1. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Zware fout . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Voorwaarden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Een zware fout… . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. … die de voortzetting van de samenleving onmogelijk heeft gemaakt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Bewijs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Gevolg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. Fysiek geweld tegen de persoon van de andere (ex-)echtgenoot . . . . . A. Voorwaarden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Gevolg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 4. Besluit de lege lata en voorstellen de lege ferenda . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Probleemstelling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Oplossing de lege lata? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Buitenlandse oplossingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Duitsland: de negative Härteklausel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Ernstig toerekenbaar misdrijf tegen de schuldenaar of zijn naaste verwanten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Het moedwillig in gevaar brengen van de zwaarwegende vermogensbelangen van de schuldenaar. . . . . . . c. Niet-naleving van de onderhoudsplicht vóór de feitelijke scheiding. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . d. Kennelijk zwaarwichtig eenzijdig wangedrag tegenover de schuldenaar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . e. Het voorliggen van een even zwaarwegende grond als de andere in § 1579 BGB opgesomde gronden . . . . . . . . . . 2. Nederland: de wangedragleer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Frankrijk: specifieke billijkheidscorrectie bij de divorce pour faute . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . D. Besluit de lege ferenda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
109 109 110 110 110 115 119 123 127 128 130 131 131 132 133 134 134 135 136 136 140 141 144 145
Hoofdstuk 4. Omvang van de uitkering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147 Afdeling 1. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling 2. De uitkering moet ten minste de staat van behoefte van de onderhoudsgerechtigde dekken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling 3. De rechter houdt rekening met de aanzienlijke terugval van de economische situatie van de uitkeringsgerechtigde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Controverse in rechtspraak en rechtsleer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Aanzienlijke terugval wegens het huwelijk. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Aanzienlijke terugval wegens de echtscheiding . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Cassatiearresten van 12 oktober 2009 en 8 juni 2012 . . . . . . . . . . . . . .
147
155 156 156 163 164
Intersentia
xiii
148
Onderhoudsuitkering tussen ex-echtgenoten
§ 3. Buitenlandse oplossingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Duitsland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Nederland. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Frankrijk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 4. Toepassingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling 4. De rechter houdt rekening met de inkomsten en de mogelijkheden van de echtgenoten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Behoefte van de schuldeiser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Inkomsten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Mogelijkheden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Vermogen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . D. Lasten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Gezinslasten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Uitgaven en schulden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Draagkracht van de schuldenaar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Inkomsten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Mogelijkheden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Vermogen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . D. Lasten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Gezinslasten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Uitgaven en schulden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling 5. De uitkering mag niet hoger zijn dan een derde van het inkomen van de uitkeringsplichtige . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Situering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Begrip inkomen van de uitkeringsplichtige . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. Concrete betekenis van de wettelijke begrenzing . . . . . . . . . . . . . . . . . § 4. Probleemstelling de lege lata en voorstel de lege ferenda . . . . . . . . . . . Afdeling 6. Tijdstip van evaluatie van de financiële toestand van partijen . . .
171 171 174 181 183 195 196 196 202 206 212 212 214 216 217 218 222 223 223 225 231 231 232 234 236 242
Hoofdstuk 5. Duur van de onderhoudsplicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 249 Afdeling 1. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling 2. Duurtijdbeperking door de rechter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Situering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Verplichte of facultatieve duurtijdbeperking door de rechter? . . . . . . § 3. Toepassingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Toekenning van de uitkering voor een kortere periode dan de maximumduur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Toekenning van de uitkering voor de maximumduur . . . . . . . . . . § 4. Verlenging van de door de rechter bepaalde termijn . . . . . . . . . . . . . . Afdeling 3. Duurtijdbeperking van rechtswege . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Principiële beperking tot de huwelijksduur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Ratio legis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . xiv
249 250 250 251 252 252 256 258 262 262 262
Intersentia
Inhoud
B. Bepaling van de huwelijksduur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Duurtijdbeperking van de uitkering of van de uitkeringsplicht? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Controverse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . D. Conventionele afwijkingen van de wettelijke maximumduur . . . § 2. Buitenlandse oplossingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Nederland. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Duitsland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Frankrijk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling 4. Uitzonderlijke verlenging van de van rechtswege geldende maximumtermijn. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Situering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Voorwaarden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Buitengewone omstandigheden onafhankelijk van de wil. . . . . . . B. Behoeftigheid bij het verstrijken van de oorspronkelijke termijn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Probleemstelling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Buitenlandse oplossingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Nederland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Duitsland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. Modaliteiten. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Bedrag van de verlengde uitkering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Duur van de verlenging . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling 5. Besluit de lege lata en voorstellen de lege ferenda. . . . . . . . . . . . . . .
263 264 264 267 268 269 270 270 274 275 275 276 276 280 280 281 281 282 285 286 286 287 288
Hoofdstuk 6. Wijze van uitvoering van de onderhoudsplicht . . . . . . . . . . . . . 293 Afdeling 1. Situering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 293 Afdeling 2. De uitkering onder de vorm van een periodieke geldsom . . . . . . . 293 Afdeling 3. De uitkering onder de vorm van een kapitaal . . . . . . . . . . . . . . . . . 295 § 1. De vervanging van de uitkering door een kapitaal bij overeenkomst. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295 A. Tijdstip waarop de overeenkomst kan worden gesloten. . . . . . . . . 296 B. Rechterlijke controle via homologatieverplichting . . . . . . . . . . . . . 297 C. Uitsluiting van elke rechterlijke herzieningsmogelijkheid. . . . . . . 301 § 2. Rechterlijke omzetting van de uitkering in een kapitaal . . . . . . . . . . . 302 A. Situering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 302 B. Principes. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 303 Afdeling 4. Uitkering in natura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 306 Afdeling 5. Besluit de lege lata en voorstellen de lege ferenda . . . . . . . . . . . . . . . 307
Intersentia
xv
Onderhoudsuitkering tussen ex-echtgenoten
Hoofdstuk 7. Wijziging van de uitkering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 319 Afdeling 1. Situering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 319 Afdeling 2. Wijziging van een rechterlijke uitspraak over de uitkering . . . . . . 320 § 1. Toepassingsgebied. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 320 A. Inhoud van de initiële rechterlijke uitspraak . . . . . . . . . . . . . . . . . . 320 B. Wijziging van het recht op en de modaliteiten van de uitkering . 322 1. Wijziging van het recht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 323 2. Wijziging van het bedrag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 323 3. Wijziging van de duur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 323 § 2. Wijzigingsgronden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 325 A. Nieuwe omstandigheden onafhankelijk van de wil van partijen . 325 1. Criterium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 325 a. Nieuwe omstandigheden… . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 326 b. … die zich onafhankelijk van de wil van partijen hebben voorgedaan…. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 327 c. … waardoor het bedrag van de uitkering niet meer is aangepast . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 328 2. Toepassingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 330 a. Verhoging van de uitkering wegens verslechtering van de toestand van de uitkeringsgerechtigde . . . . . . . . . . . . . . 330 b. Verhoging van de uitkering wegens verbetering van de toestand van de uitkeringsplichtige . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 331 c. Vermindering of afschaffing van de uitkering wegens verbetering van de toestand van de uitkeringsgerechtigde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 331 d. Vermindering of afschaffing van de uitkering wegens verslechtering van de toestand van de uitkeringsplichtige . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 332 B. Wijziging in de financiële toestand door de vereffening-verdeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 335 § 3. Slotbeschouwingen de lege lata en voorstellen de lege ferenda . . . . . . 338 Afdeling 3. Wijziging van een overeenkomst over de uitkering . . . . . . . . . . . . 343 § 1. Wijziging door de rechter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 344 A. Principe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 344 1. Controverse in de rechtsleer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 344 2. Besluit de lege lata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 347 B. Wijziging van de modaliteiten van de uitkering . . . . . . . . . . . . . . . 350 C. Wijzigingsgronden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 350 1. Nieuwe omstandigheden…. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 351 2. … onafhankelijk van de wil van de belanghebbende ex-echtgenoot… . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 351 3. … waardoor het bedrag van de overeengekomen uitkering niet meer is aangepast . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 351 xvi
Intersentia
Inhoud
§ 2. Afwijkingen van de wettelijke wijzigingsmogelijkheid . . . . . . . . . . . . 354 A. Modalisering van de rechterlijke wijzigingsbevoegdheid . . . . . . . 354 B. Uitsluiting van de rechterlijke wijzigingsbevoegdheid . . . . . . . . . . 354 1. Principe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 354 2. Veiligheidskleppen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 356 a. Schriftelijke overeenkomst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 356 b. Rechterlijke controle via homologatieverplichting . . . . . . 356 i. Overeenkomst vooraleer de echtscheiding definitief is . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 356 ii. Overeenkomst nadat de echtscheiding definitief is . . 358 c. Tijdstip van de overeenkomst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 359 i. Overeenkomst vóórdat de echtscheiding definitief is . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 359 1) De lege lata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 359 2) De lege ferenda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 359 ii. Overeenkomst nadat de echtscheiding definitief is . . 361 d. Rechterlijke herziening. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 365 Hoofdstuk 8. Beëindiging van de onderhoudsplicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 371 Afdeling 1. Situering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling 2. Beëindiging door nieuwe tweerelatie van de uitkeringsgerechtigde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Automatische en definitieve beëindiging van de onderhoudsplicht door nieuw huwelijk of wettelijke samenwoning . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Situering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Gevolgen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Persoonlijke bedenkingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Mogelijkheid tot rechterlijke beëindiging van de onderhoudsplicht door samenleving van de uitkeringsgerechtigde met een ander als waren ze gehuwd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Situering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Aanknopingscriterium: samenleven van de uitkeringsgerechtigde met een ander als waren zij gehuwd. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Ratio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Afbakening . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Seksueel-affectieve samenwoning tussen twee personen… . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. … die bestendig met elkaar samenleven en een gemeenschappelijke huishouding voeren . . . . . . . . . . . . . . c. … waarbij elk van beide partners in feite bijdraagt in de kosten van de gemeenschappelijke huishouding . . . . . C. Bewijs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Intersentia
371 372 373 373 374 377
384 384 385 385 386 386 388 392 396
xvii
Onderhoudsuitkering tussen ex-echtgenoten
D. Gevolgen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 398 1. Mogelijkheid tot beëindiging van de onderhoudsplicht van de ex-echtgenoot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 398 2. Herleving van de onderhoudsplicht bij beëindiging van de samenleving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 404 E. Algemene beschouwingen de lege lata en voorstellen de lege ferenda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 407 § 3. Beëindigingsregime van de uitkering vastgesteld bij overeenkomst . 412 A. Overeenkomst zonder uitdrukkelijke vervalclausules . . . . . . . . . . 413 B. Overeenkomst met uitdrukkelijke vervalclausules . . . . . . . . . . . . . 415 § 4. Slotbeschouwingen de lege lata en voorstellen de lege ferenda . . . . . . 418 Afdeling 3. Beëindiging door overlijden van de uitkeringsplichtige . . . . . . . . . 423 § 1. Situering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 423 § 2. Principiële passieve onoverdraagbaarheid van de onderhoudsplicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 423 § 3. Uitzonderlijke beperkte passieve overdraagbaarheid van de onderhoudsplicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 427 A. Situering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 427 B. Beperkte overdraagbaarheid van de uitkering na omzetting of vervanging door een kapitaal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 427 C. Beperkte overdraagbaarheid van de uitkering via de onderhoudsvordering tegen de nalatenschap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 429 1. Grondvoorwaarden voor het recht op levensonderhoud ten laste van de nalatenschap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 430 a. De ex-echtgenoot is uitkeringsgerechtigd als hij bij leven van de schuldenaar uitkeringsgerechtigd was… . . . 431 b. … zelfs als er gemeenschappelijke kinderen met de erflater zijn… . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 432 c. … als hij op het ogenblik van het overlijden behoeftig is…. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 434 d. … én op voorwaarde dat hij niet erfonwaardig is verklaard . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 435 2. Vervaltermijn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 436 3. Last van (het nettoactief van) de nalatenschap . . . . . . . . . . . . . 436 4. Modaliteiten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 437 a. Wijziging van de uitkering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 437 b. Duur van de uitkering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 438 c. Betaling en zekerheidstelling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 439 § 4. Slotbeschouwingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 440 Afdeling 4. Beëindiging door overlijden van de uitkeringsgerechtigde . . . . . . 442 Afdeling 5. Beëindiging door afstand van het recht op uitkering . . . . . . . . . . . 444 § 1. Situering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 444
xviii
Intersentia
Inhoud
§ 2. Veiligheidskleppen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 445 A. Rechterlijke controle via homologatieverplichting . . . . . . . . . . . . . 446 1. Afstand vooraleer de echtscheiding definitief is . . . . . . . . . . . . 446 2. Afstand nadat de echtscheiding definitief is . . . . . . . . . . . . . . . 447 B. Tijdstip waarop de afstand kan worden gedaan . . . . . . . . . . . . . . . 449 1. Verbod van afstand vooraleer de echtscheiding definitief is . . 449 2. Afstand nadat de echtscheiding definitief is . . . . . . . . . . . . . . . 455 C. Rechterlijke herziening van de afstand . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 457 § 3. Besluit de lege lata en voorstellen de lege ferenda . . . . . . . . . . . . . . . . . 463 Algemeen besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 469 A. De onderhoudsplicht als nawerking van de huwelijkse solidariteit ter compensatie van huwelijksgerelateerde behoeftigheid en ter dekking van behoeft igheid wegens echtscheiding . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Een duidelijkere afbakening van het behoeftigheidsbegrip als grondvoor waarde voor het recht op uitkering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Twee hardheidsclausules als billijkheidscorrectie op de uitkeringsgerechtigdheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Algemene exceptie van vrijwillig veroorzaakte behoeftigheid . . . . . . . 2. Algemene exceptie van onwaardigheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . D. Omvang van de uitkering: maatwerk i.p.v. ingrijpende beperking . . . . . . 1. Bepaling van de referentiestandaard volgens relatieve behoefte . . . . . a. Evaluatie van de relatieve behoefte in functie van de huwelijkse levensstandaard bij aanzienlijke terugval wegens echtscheiding . . b. Evaluatie van de relatieve behoefte in functie van basisbehoeften bij gebreke van aanzienlijke terugval wegens echtscheiding . . 2. Verrekening van de kapitaalstoestand bij de bepaling van de behoefte van de schuldeiser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Genuanceerde toepassing van de 1/3-grens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . E. Duur van de uitkering: maatwerk i.p.v. drastische inperking . . . . . . . . . . . F. Versterking van het clean break-beginsel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . G. Beperkte veranderlijkheid van de onderhoudsplicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . H. Beëindiging van de onderhoudsplicht: voorstel tot aangepaste oorzaken van verval wegens nieuwe tweerelatie van de uitkeringsgerechtigde. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I. Veiligheidskleppen voor alimentatieovereenkomsten: principiële contractuele vrijheid in verantwoordelijkheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
471 472 473 473 475 476 476 476 479 479 479 480 481 482
483 486
Bibliografie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 491
Intersentia
xix
