INHOUD nummer 50 juni-juli 2005

GENOEG

G

INHOUD nummer 50 juni-juli 2005

DOSSIER OVER GRENZEN 29 32 35 37 38

Status van spaarzaamheid Schatgraven op straat Vrijwillig leven zonder geld Wat is dat ook al weer, de ecologische voetafdruk? Jim Merkel: radicale voorvechter van duurzaam leven

50 4

9

ARTIKELEN 4

De idealisten van vandaag — de realisten van morgen

Hij zou waarschijnlijk geen abonnement op Genoeg genomen hebben, want

RUBRIEKEN 3 21 40

als geen ander belichaamde de bekende econoom Jan Tinbergen het sobere leven.

43

6 9 13 15 18 23

Autarkie nieuwe stijl Mooi wonen voor weinig geld Boekbespreking: Take Back Your Time Thuisonderwijs: een bewuste keuze Genoeg is... genieten van genoeg Genoeg-klassiekers

45 53 54 57

Een selectie van evergreens op het gebied van consuminderen. Boeken die je

58

leven kunnen veranderen en je geest scherpen.

60

25 26

Work Buy Consume Die Speuren naar Geestverwanten in Europa: Vlaanderen

32

29

Reacties van lezers Column Herman Pieter de Boer Natuurmoment Slakken - ogen op steeltjes Geldpraktijken Echt rijk worden Het huishoudboekje van... Hoe zou het toch met haar zijn? Uit eten voor een prik Minimoestuin in de stad Land in zicht Oproep, ik bied, ik zoek Eten uit de natuur Berichten Zuinigheid met Stijl En overal tips!

‘Krentenieren’ is de Vlaamse variant van consuminderen. Een kleine groep Vlamingen is pas tevreden als het woord in de Van Dale staat en krentenieren een geaccepteerde manier van leven is.

41

De vrucht van een kloosterretraite

Een leuke baan, een goed salaris, maar toch niet gelukkig. Maarten van Klaveren bezon zich in een benedictijnenklooster op de vraag: “Wat wil ik eigenlijk?”

48 51

Houden van kippen Luierloze baby s in de praktijk Genoeg 50 juni-juli 2005 1

REDACTIONEEL

R E A C T I E S VA N L E Z E R S

De redactie behoudt zich het recht voor reacties van lezers in te korten.

Jeanine Schreurs

Grenzen

De nieuwe vormgeving

Emile Ratelband

Ik wil een compliment maken voor het

Het is voor mij onbegrijpelijk waarom

laatste nummer. Het is een mooi blad

Genoeg deze, toch niet serieus te

geworden dat je rustig op de tafel kunt

nemen grapjas, die zichzelf ongeveer in

laten liggen.

elke alinea tegenspreekt aan het woord

Mevrouw Koonings, Hellevoetsluis

heeft gelaten. Deze meneer krijgt te vaak de gelegenheid zijn onzin in de

“Zo’n mijlpaal gaan we vieren, hoor,” riep de redactie toen we dit vijftigste

Of sluit je aan bij de ‘morgensterren’, de vuilnis-

M'n complimenten voor de nieuwe

media te spuien en lijdt aan enorme

nummer gingen bespreken. “We maken er echt iets feestelijks van.”

jutters die ’s ochtends in alle vroegte gaan

Genoeg! Ziet er erg smaakvol uit. Ik

zelfoverschatting. Bovendien vind ik de

En dat is gelukt, vinden we zelf. Alsjeblieft, lieve trouwe lezers: hier is

schatgraven. Hoe je vervolgens met de buit je

hoop dat het tijdschrift op deze wijze

vetgedrukte uitspraak over het grootste

ons jubileumgeschenk, speciaal voor jullie. Een extra dikke, feestelijke

huis smaakvol kunt inrichten, lees je in onze

een nieuwe groep lezers zal bereiken

tuig beneden alle peil. Het is dit blad

Genoeg met – hoe kan het ook anders – een toepasselijk thema: over

woonspecial. Je jager- en verzamelaarinstinct

en aanspreken!

onwaardig en een zekere stijl wilt u

grenzen. Over de grens die we bereiken met een vijftigste nummer en

gaat helemáál opleven bij de nieuwe kook-

Sasja Verweij, Woerden

toch blijven nastreven?

over de grenzen die dankzij Genoeg in de afgelopen jaren zijn verlegd.

rubriek. Voortaan ga je met de boodschappen-

Er is veel om op terug te kijken en wie kan dat beter doen dan Marieke

tas de natuur in onder leiding van IVN-gids

Ik zeg mijn abonnement op, omdat de

Henselmans, die aan de wieg van Genoeg gestaan heeft? Schrijven over

Katja Sienknecht. Zij gaat ons voorzien van

nieuwe editie een kwart loze pagina’s

Gewassen sla

‘genoeg’ in een tijd dat de bomen hoger leken te groeien dan de hemel,

heerlijke recepten met ‘wilde’ planten. Lees

biedt. Ook is de lay-out wel erg ruim

Een maand geleden las ik in het artikel

dat was eigenlijk zoiets als vloeken in de kerk. Maar het hoongelach van

tevoren wel de handleiding goed door om

geworden met veel ‘leeg’. Zo krijg je

van Diny Schouten dat er chloor

het eerste uur is gelukkig verstomd. Spaarzaamheid begint geaccepteerd

beschadigingen te voorkomen.

vanzelf een dik nummer.

gebruikt wordt om voorverpakte sla te

te raken; voorzichtig aan, dat wel, want maar al te vaak krijgen we nog

Bij het kiezen van tips hebben we deze keer

H. Versteegen, Son

ontsmetten. Mijn gedachte was: “Dat

van lezers te horen dat ze zich een buitenbeentje voelen. Als ze zich

met opzet onze eigen grenzen verlegd. Meestal

ergeren aan de snoeverige gesprekken over dure auto’s of vlieg-er-eens-

schuiven we tips met een hoog “ik-weet-het-

Naschrift van de redactie:

het etiket staan?” Dit heb ik voorgelegd

uit weekendjes, durven ze toch niet makkelijk uit de kast te komen als

nog-zo-net-niet-hoor”-gehalte aan de kant. Die

Schijn bedriegt. Door een ander letter-

aan een medewerker van Natuur en

consuminderaar. Voor deze lezers is Genoeg een belangrijke steun en

brave houding hebben we nu laten varen. We

type en een andere opmaak is er nu

Milieu en van hem kreeg ik het volgen-

stimulans, zo blijkt uit de vele reacties die we kregen op de vraag: wat

moeten als redactie tenslotte ook wel eens over

meer wit op de pagina te zien dan in de

de antwoord: “De voorverpakte sla

heeft Genoeg voor je betekend?

onze eigen grenzen heen, en vinden dat we de

oude versie van Genoeg. Zo kan de

gaat door een chloorbad dat vier keer

Prachtbrieven waren het. Lezers vertellen dat ze Genoeg leerden kennen

lezers in ieder geval de keuze moeten bieden.

indruk ontstaan dat er minder tekst is,

zo sterk is als de dosering in een

in een moeilijke periode en veel baat hadden bij de praktische, nuchtere

“Een grens is eigenlijk een wens om door te

maar dat is niet het geval. De hoeveel-

zwembad; daarna wordt de sla verpakt

benadering van een leven met weinig geld. Later blijkt zo’n leven veel

gaan,” vindt Loesje. We hebben deze grens, het

heid tekst per pagina is ongeveer het-

in behandelde lucht (het zuurstofgehal-

beter, creatiever en gelukkiger te zijn en wil men niet anders meer. We zijn

vijftigste nummer, bereikt en de wens om door

zelfde gebleven. Wel hebben we meer

te is van 20 naar 3% is teruggebracht

onder de indruk van de moed die mensen hebben om hun eigen grenzen

te gaan (nóg beter, inspirerender, bewuster en

foto’s in Genoeg staan, want een goe-

en het CO2-gehalte precies andersom),

zozeer te verleggen.

creatiever) is alleen maar groter geworden. We

de foto zegt vaak meer dan een hele-

zodat er dagenlang geen zichtbare ver-

In het dossier Over Grenzen maak je kennis met grensverleggers pur sang.

hopen dat je veel plezier beleeft aan dit nummer

boel woorden.

rotting optreedt, maar de vitamines zijn

Pascal Degen vertelt hoe het is om zonder geld te leven en de Amerikaan

– en wie weet laat een van de artikelen je wel

wel verdwenen. Als je smakelijk sla wilt

Jim Merkel legt uit waarom hij kiest voor radical simplicity, een sober

over je eigen grenzen heen stappen…

eten, zou ik dus maar EKO-sla kopen!”

Ineke Hoekstra, Groningen

kan gewoon niet, dat moet dan toch op

Margriet van der Zijde, Maarn

leven met een eerlijke voetafdruk en zo weinig mogelijk milieulast. Onbegonnen werk? Drie bruggen te ver? Niet als je je laat inspireren door artikelen in deze feesteditie. Dan kom je een aardig eindje in de goede

PS. We zijn blij dat Herman Pieter de Boer weer

richting. Al eens gedacht aan kippen houden? Heerlijk zo’n vers scharrel-

terug is. Even hebben we het zonder hem moe-

eitje en je kippen verwerken ook nog eens kilo’s gft-afval. De basisprin-

ten doen. Maar dat viel zo tegen! Geniet van zijn

cipes hebben we voor je op een rij gezet.

genoeglijke column. Micky Otterspoor heeft lang

Lees ook alles over luierloze baby’s: ervaringsdeskundige Ingeborg

een teer geluid laten klinken, maar stopt defini-

Nanninga legt uit hoe je je baby al heel vroeg zindelijk kunt maken.

tief met haar Genoeg-gedichten. Ze denkt na

Scheelt bergen niet-composteerbare Pampers en zakken geld.

over een ander soort bijdrage.

2 juni-juli 2005 Genoeg 50

Genoeg 50 juni-juli 2005 3

De idealisten van vandaag – de realisten van morgen Greetje Witte-Rang

Hij zou waarschijnlijk nooit een abonnement op Genoeg

de sloppenwijken van Calcutta zag. Die verontwaar-

te zitten, waarheen hij zich op de fiets begeven

diging droeg hij over op leerlingen als de economen

had. Zijn bezoekers ondervroeg hij eerst naar de tram

Harry de Lange, Hans Linneman, Jan Pronk en Bob

waarmee ze gekomen waren, omdat hij als tramfa-

Goudzwaard, die zich later ook gingen inzetten voor

naat alles wist van tramwagens. Zijn huis straalde

de strijd tegen de armoede. Jan Tinbergen richtte een

soberheid uit, hij ging buitengewoon zuinig om het

economisch studiecentrum op dat zich ging bezig-

energie, en hij at gedurende een groot deel van zijn

houden met het ontwikkelingsvraagstuk. Sommigen

leven geen vlees vanwege de verspilling van eiwitten

mensen noemden Tinbergen naïef. Hij liet bereke-

die vleesproductie met zich brengt.

ningen los op allerhande maatschappelijke problemen, en toonde zo aan dat die problemen wel dege-

In de jaren zeventig steunde Jan Tinbergen ook de

lijk oplosbaar waren, als daarvoor tenminste de poli-

beweging Nieuwe Levensstijl, vanwege het milieu,

tieke wil aanwezig zou zijn. En die ontbrak maar al

vanwege de besparingen die zo’n levensstijl zou ople-

te vaak. Tinbergen kon zich ook niet voorstellen dat

veren die de Derde Wereld ten goede zouden kunnen

mensen niet bereid zouden zijn hun welvaart te delen

komen, en vanwege de cultuur, die in gevaar is door

met anderen. Immers, zo zei hij: “Het besef mee te

ons consumptiepatroon. “Alle religieuze en andere

Toen Jan Tinbergen (1903-1994) in Leiden wis- en

denken en te doen aan wat voor anderen wat meer

culturele leiders kunnen ideeën uitwerken over een

natuurkunde studeerde, werd hij daar geconfronteerd

geluk betekent is in de grond toch een hoger genot

mooier leven; vooral door een voorbeeld te geven.

met de armoede in de volkswijken. Dat beïnvloedde

dan overmatige stoffelijke bevrediging.”

Voorbeelden werken meer dan woorden alleen.”

hem voorgoed. Na zijn promotie in de natuurkunde

Tinbergen was voorstander van vergaande inkomens-

Zo’n voorbeeld was Tinbergen zelf ook, temeer daar

richtte hij zich op de economie, met het idee dat hij

gelijkheid. Hij ontwierp zelfs een berekening voor het

hij ook een innemend en bescheiden mens was. In de

zo een bijdrage zou kunnen leveren aan het opbou-

optimale inkomen, die erop neer kwam dat voor alle

geschiedschrijving van het CPB is vermeld dat de

wen van een rechtvaardiger wereld. In de economie

mensen de som van het salaris en het plezier dat ze

medewerkers van het CPB vanwege de soberheid van

bereikte hij grote hoogten. Hij werd een van de

aan hun werk beleven, gelijk is. Aan een collega-eco-

Tinbergen genoegen namen met een “bescheiden

grondleggers van de econometrie die met behulp van

noom vertrouwde hij eens toe dat hij door zijn kritiek

accommodatie”. En toen hij al lang bij het CPB ver-

de wiskunde economische verbanden toetst en meet.

op de rijkdom van sommige machthebbers in de

trokken was, moesten zijn oud-medewerkers toch

Tinbergen werkte dat uit in modellen voor de gehele

Derde Wereld wel eens gehinderd werd in zijn

over een zeker schuldgevoel heenstappen toen in de

economie en kon dat vervolgens toepassen toen hij

omgang met deze mensen. Maar hij kon niet anders.

jaren ’60 geleidelijk aan nieuw meubilair werd aange-

genomen hebben, omdat zijn levensstijl voor hem vanzelf sprak. Maar Jan Tinbergen, Nederlands grootste econoom, belichaamde in alles het gedachtegoed van Genoeg.

schaft. Van dat soort economen zijn er nooit genoeg.

na de oorlog directeur werd van het net opgerichte Centraal Plan Bureau (CPB). Voor die bijdrage aan de

Soberheid

economie ontving Tinbergen in 1969 de Nobelprijs.

De soberheid die Tinbergen in zijn leven ten toon spreidde, was legendarisch, en ieder die in contact

Engagement

kwam met Tinbergen of hem bezocht, weet daarover

Het bijzondere aan Tinbergen was dat hij zijn werk

anekdotes te vertellen. Bij huldigingen voor eredocto-

deed vanuit een groot maatschappelijk engagement

raten wachtte men hem vergeefs op, denkend dat hij

en daar ook naar leefde. Dat komt onder economen

in een auto zou voorrijden. Hij bleek dan al in de zaal

Greetje Witte-Rang is lezer van Genoeg in Zwolle “The idealists of today often turn out to be the realists of tomorrow”, Jan Tinbergen in het Human Development Report 1994, UNDP, Oxford, p. 88

niet veel voor, en de meeste economen doen dit dan ook af als een persoonlijke eigenaardigheid van Tinbergen, die niets met zijn vak te maken had. Zoals een ander postzegels spaart. Maar zo was het niet met Tinbergen. Zijn levensstijl sloot naadloos aan op zijn economisch denken en zijn ideeën over een rechtvaardiger wereld. In zijn jeugd weigerde hij dienst, en als econoom schreef hij een boek over de relatie tussen bewapening en economie en richtte hij de vereniging voor Economie en Vrede op. Zijn verontwaardiging over de armoede groeide toen hij in 1950 India bezocht om de regering adviezen te geven, en daar 4 juni-juli 2005 Genoeg 50

“Jan Tinbergens levensstijl sloot naadloos aan bij zijn ideeën over een rechtvaardige wereld” Genoeg 50 juni-juli 2005 5

Autarkie nieuwe stijl

Moet. Een herontdekking van autarkie – ‘autarkie nieuwe stijl’ – zou bijvoorbeeld voor het buitengebied een uitkomst kunnen zijn. De uitgangspunten daarbij zijn: doe lokaal wat lokaal kan, wat kosteneffectief is en wat de leef- en omgevingskwaliteit bevordert. Je zou bijvoorbeeld zelf water en energie (inclusief warmte en koeling) kunnen produceren, slim gebruik kunnen maken van natuurlijke hernieuwbare bronnen (regen, oppervlaktewater, zon, wind, aardwarmte en biomassa), en je eigen organisch afval en afvalwater kunnen verwerken. Voedselvoorziening is minder geschikt voor autarkie nieuwe stijl. Het vergt namelijk veel tijd, ruimte en kennis. De kostenbesparingen zijn gering, en – misschien nog wel belangrijker – voor veel mensen is het slecht in te passen in een druk bestaan. Harmonie

Joke Reijnders

Zelfvoorzienend leven (autarkie) was lange tijd voor veel mensen in Nederland nodig, en was daarmee de gewoonste zaak van de wereld. Dat gold met name voor mensen in afgelegen gebieden en besloten leefmilieus, zoals kloosters en bewoners van eilanden of afgelegen dorpen. De mensen waren afhankelijk van wat de aarde en de seizoenen opbrachten. Ook nu kiezen sommigen ervoor zelfvoorziend te leven. Maak kennis met ‘autarkie nieuwe stijl’.

Het Groningse dorp Tolbert is een voorbeeld van hoe mensen tot in de jaren dertig van de twintigste eeuw zelfvoorzienend leefden. Zowel boeren als burgers beschikten over een moestuin (van zo’n twee- tot driehonderd vierkante meter) achter hun huis, waar ze voor eigen gebruik groenten verbouwden. In de tuin stond onder meer sla, prei, wortelen, uien, koolrapen, spinazie, bonen en aardappelen, maar ook verbouwde men rabarber en bessen. Daarnaast hadden veel inwoners van Tolbert een paar fruitbomen, en hielden ze wat (pluim)vee voor vlees, melk, kaas en eieren. Groenten, fruit en vlees werd geconserveerd voor de winter, door het te wecken, te pekelen, te drogen of te roken. 6 juni-juli 2005 Genoeg 50

Natuurlijke kringlopen

Dennis Moet is een van de schrijvers van het boek Autarkie; zelfvoorzienende woonwerklandschappen, waarin het zelfvoorzienende leven van de inwoners van Tolbert staat beschreven. Volgens hem is autarkie door de aanleg van kabels en leidingen voor elektra, gas, drinkwater, riool, telefoon, radio en televisie nagenoeg verdwenen. Toch veroordeelt Dennis Moet de moderne maatschappij niet. “De nutswerken hebben veel goeds gebracht, het leven is er een stuk gezonder, comfortabeler en wereldser door geworden,” zegt hij, “maar het heeft er ook toe geleid dat we van de natuurlijke processen vervreemd zijn geraakt: we zijn niet meer spaarzaam met water, energie, voeding en grondstoffen, omdat het allemaal gemakkelijk beschikbaar is. Daarnaast produceren we met groot gemak enorme hoeveelheden afval. Voor de meeste mensen zijn de natuurlijke kringlopen gewoon niet meer zichtbaar.” Herontdekking

“En dus is het tijd voor een objectieve heroverweging van de juiste maat der dingen,” vindt Dennis

“De essentie van autarkie nieuwe stijl is dat je op een mooiere manier in het landschap kunt wonen. Je maakt onderdeel uit van het landschap, het herstelt je basisbehoefte in energie en water, en het zorgt voor genoegdoening en comfort,” zegt Dennis Moet. “Autarkie nieuwe stijl is min of meer een reactie op de patstelling die is ontstaan in nieuwbouwwijken. Daar bepaalt de kosteneffectiviteit van de infrastructuur hoe wijken eruit zien.” Dat houdt in dat wijken en wegen zo goedkoop

waarmee je al snel kunt besparen. Denk bijvoorbeeld aan het integreren van zonnepanelen in de bouw. Voorwaarde is dan natuurlijk dat je wel een dak hebt dat daar geschikt voor is. Je zou ook je eigen drinkwater kunnen opslaan. Het nadeel van deze mogelijkheid is dat je hiervoor over nogal wat ruimte moet beschikken. Op het niveau van een enkel huis is dat best kostbaar. Maar op groter niveau wordt het gemakkelijker en relatief goedkoper, bijvoorbeeld al bij een enclave van zo’n vijftig woningen”. In Nederland zijn er nog geen autarkische wijken. Wel zijn er volop ideeën in ontwikkeling. Op de grens van Nederland en Duitsland, bij Bellingwolde, wordt bijvoorbeeld een nieuw dorp gebouwd, waarbij men vergaande plannen heeft voor autarkie. En er zijn plannen voor een project dat ‘wonen in baggerterpen’ heet, en dat ook autarkisch zal worden. Ook zijn er enkele kleinschalige initiatieven, zoals het voorbeeld van de bewoners van een straat in een nieuwbouwwijk, die gezamenlijk een windmolen kochten om zo hun eigen energie op te wekken.

TIP FIETSEN NAAR DE BIO-BOER Op 25 en 26 juni organiseert Milieudefensie in samenwerking met Platform Biologica en De Natuurwinkel de tweede keer de fietstochten naar biologische boeren en tuinders. Dit gebeurt in het kader van de Open Dagen bij de biologische boeren en tuinders van Platform Biologica. De organisaties willen mensen door deze fietstochten laten kennismaken met de biologische landen tuinbouw in hun omgeving. Meer infor-

Mest vergisten

Op sommige bestaande huizen zouden ook autarkische principes toegepast kunnen worden. “Het hangt er wel van af waar dat huis staat,” zegt Dennis Moet. “In de stad is een autarkisch aange-

matie op de websites www.milieudefensie.nl en www.platformbiologica.nl. JR

Er zijn voldoende alternatieven om in harmonie met de aarde te leven mogelijk worden aangelegd, en dat een aangename leefomgeving van secundair belang is. “De balans is zoek. In ons boek laten we zien dat er ook nog alternatieven zijn, zodat je wél in balans, in harmonie met de aarde kunt wonen.” Slimme plattegrond

Volgens Dennis Moet zou je met een paar relatief kleine ingrepen de nieuwbouwwijken ook autarkisch kunnen vormgeven. “Het vraagt om een slimme architectuur en een slimme plattegrond,” zegt hij. “Er is een aantal slimme oplossingen,

past huis niet zo aannemelijk, maar een boerderij of een huis in het buitengebied bieden veel meer mogelijkheden. Veel huizen in buitengebied zijn bijvoorbeeld nog niet aangesloten op riool. Je zou dan kunnen denken aan oplossingen als een waterloos toilet. En bij voldoende dakoppervlak kun je in je eigen drinkwater voorzien, door het regenwater op te vangen en te filteren.” “Voor een boerderij is autarkie nieuwe stijl al snel interessant,” gaat Dennis Moet verder. “Op een boerderij kun je bijvoorbeeld de mest van het vee vergisten, wat weer warmte oplevert. Vergisting is Genoeg 50 juni-juli 2005 7

een warmtebron die nog goedkoper is dan zonneenergie of energie door een windmolen. Maar bij alles geldt natuurlijk: de basis is energie besparen. Je kunt zo al 40% op je energie besparen door zuiniger installaties te gebruiken, verlichting niet te laten branden, en door apparaten niet op de stand by-functie te laten staan. Ook is het slim kamers die je niet veel gebruikt, zoals logeerkamers, aan de koude kant van je huis in te richten. In het algemeen wordt zonnewarmte die gewoon je huis binnen komt veel te weinig gebruikt.” Zelfgestookte borrel

Zorgt zelfvoorzienend leven er dan niet voor dat mensen alleen maar gericht zijn op hun eigen belang? Ze zijn ten slotte minder van anderen afhankelijk, en dus zou je kunnen denken dat het gevaar van individualistisch leven op de loer ligt. Die angst blijkt ongegrond, laat het voorbeeld van Tolbert zien. Vroeger slachtten de mensen aan huis. Dat was een sociaal gebeuren, waarbij de

inwoners van Tolbert ook zelfgestookte borrels schonken. Het teveel aan eieren ruilden zij bijvoorbeeld bij de kruidenier voor grutterswaren en bij de bakker voor roggebrood. Ook nu hoeft autarkie niet te betekenen dat je solistisch leeft. Dennis Moet: “Mensen die in een autarkische gemeenschap leven, zijn direct betrokken bij hun leefomgeving. Daardoor krijg je een sociaal open gemeenschap, zoals in het voorbeeld van Tolbert.” Volgens Dennis Moet kun je het ook omkeren. “Ik denk zelf dat juist bij andere vormen van woningbouw eerder tot scheiding leidt, namelijk een scheiding van klassen van geld. De mensen met veel geld wonen in een villawijk, en degenen zonder geld hebben ook aparte wijken waar ze wonen. Volgens mij zijn dit soort scheidingen een veel ernstiger bedreiging voor een open maatschappij dan een autarkische woongemeenschap.” Dennis Moet: Autarkie; zelfvoorzienende woonwerklandschappen. Uitgeverij Thoth.

WAT IS AUTARKIE? Autarkie komt van de Griekse woorden ‘autos’ (wat ‘zelf ’ betekent) en ‘arkeoo’ (‘voldoende zijn’).

AUTARKIE OP KLEINE SCHAAL IN VLAANDEREN De aparte inzameling van groente-, fruit- en tuinresten kostte de gemeente Diest in Vlaanderen jaarlijks zo’n € 500.000 extra. Te duur, vond het gemeentebestuur. Om de kosten te drukken, bedachten ambtenaren het plan legkippen aan te schaffen. Kippen zijn namelijk perfecte verwerkers van organisch afval – één kip eet jaarlijks maar liefst vijftig kilo etensresten op – en je bent verzekerd van een eitje bij het ontbijt. De kippen werden vervolgens gratis ter beschikking gesteld aan gezinnen die de kippen wel onderdak wilden geven. Zo’n tweeduizend gezinnen hebben inmiddels drie kippen per gezin gekregen. De bewoners die hebben aangegeven dat zij geen kippen wilden, moeten voortaan meer betalen voor de gewone vuilniszakken. Enthousiast geworden? In dit nummer van Genoeg staat een artikel over het houden van kippen.

WEBSITES www.autarkie.nl www.autarkischhuis.nl www.zelfvoorzienendleven.com www.natuurlijkleven.nl


MOOI WONEN VOOR WEINIG GELD Erik Jager

Je huis met weinig geld inrichten is al een pittige klus, het dan ook nog Schwung te geven is gewoonweg een zware opgave. Maar gelukkig geen onmogelijke; er zijn mensen die er een groot talent voor hebben. Genoeg bezocht twee van die interieurkunstenaars.


Vincent van Boeselaere (44) bewoont de bovenste etage van een pand in de negentiende-eeuwse ring rondom het Amsterdamse centrum. Hij verbouwde het 50m2 tellende huis eigenhandig tot een comfortabel appartement, en richtte het smaakvol, eigentijds en betaalbaar in.

kostte maar € 2,50 in een kringloopwinkel. De

kels, zoals Anno in Amsterdam en Design for Delight

staande lamp ernaast kocht ik voor f 17,50 ook bij de

in Zaandam. Je kunt daar voor relatief weinig geld

kringloop. Hij bleek later volgens een boek meer dan

echt mooie spullen kopen, die je hele huis allure

duizend dollar waard te zijn! De eethoek kocht ik bij

geven.”

een handelaar in tweedehands design, voor € 450. Dat is niet voor niets nee, maar het is stukken goed-

Nog andere tips?

koper dan wat je in de winkel betaalt. En voor dit

“Hou je ogen goed open: op straat kun je aardige

geld heb ik wel design, iets wat ik blijvend mooi vind.

dingen vinden. Mensen in je omgeving hebben soms

De hangkasten maakte ik zelf, de schilderijen heb ik

materialen over waar je wat mee kunt. Gebruik alter-

veelal cadeau gekregen. En verder staat er niet zoveel,

natieve materialen, zoals zo’n bouwtrap. Van een

ik hou niet van veel spullen.”

regenpijp heb ik een heel acceptabele sinaasappeldispenser gemaakt. Kijk op vakantie ook eens bij kringloopwinkels, het kan in het buitenland heel

Wanneer ben je hier komen wonen en wat heb je eraan

speelplaats kinderen op een toestel zag spelen met

verbouwd?

zo’n trap en paal. Het bleek dé oplossing voor mijn

“Je niet laten leiden door wat er wordt aangeboden,

verrassend zijn wat je daar aantreft. Ook weer eens

“Ik kocht mijn huis in 1992. Het was in cascostaat,

ruimteprobleem. Bergruimte creëerde ik door een

maar door eerst je eigen wensen op een rij te zetten.

wat anders dan een kerkje bekijken. Houd jezelf in

de vloeren, muren en plafonds waren redelijk goed,

soort inloopkast te maken tegen een bestaande

Anders ben je snel geneigd om over grenzen te gaan.

de hand als je koopdrang hebt. Ik los dat zelf op door

en er was een douche met toilet. Maar er stond een

wand. Visueel kost dat weinig ruimte.”

Zeg niet dat je het morgen af wilt hebben, neem er de

dan gewoon iets kleins aan te schaffen, bijvoorbeeld

tijd voor en kijk gewoon rustig rond. En goedkoop is

een nieuwe tandenborstel of een boek. In de aanbie-

erg lelijk en vooral slecht keukenblokje middenin

Hoe houd je het betaalbaar?

vaak duurkoop. Met name de meubels van die beken-

ding ja, ik hou er nu eenmaal niet van om teveel geld

graag een zo ruim mogelijke woonkamer. Bovendien

“De ovens had ik al, en ik heb de keuken daar

de Zweedse meubelgigant: slechte kwaliteit, snel

uit te geven. Kortom, stop creativiteit in het proces.

wilde ik de bergruimte op de verdieping boven me

omheen gebouwd. Een passende koelkast kreeg ik

gedateerd en lelijk afgewerkt. Ik hou zelf erg van

Het bespaart je enorm veel geld, levert je een leuker

gaan gebruiken als slaapkamer. Er moest daarom

in ruil voor een kookboek. Laatjes maakte ik van

kringloopwinkels en van tweedehands designwin-

huis op en verhoogt het plezier ook nog eens.”

een verbinding binnendoor komen tussen die twee

een oud keukenblok. De wasmachine, vaatwasser

etages. En ik had bergruimte nodig.”

en kookplaat kocht ik nieuw. Buiten deze apparaten

in de achterkamer. Dat moest echt anders, ik wilde

Wat kostte de verbouwing?

kostte de keuken me niet meer dan duizend gulden; Hoe heb je dat aangepakt?

ik heb alles zelf gemaakt. Een oude bouwtrap met

“Ik ben eerst een avond of vier gewoon op een klap-

steigerpaal tikte ik voor een prikkie op de kop; de

TIPS VOOR EEN BETAALBAAR N STIJLVOL INTERIEUR

stoeltje gaan zitten om te kijken hoe ik het wilde heb-

halfronde doorbraak naar boven werkte ik zelf af met

• Kijk goed naar de mogelijkheden van het bestaande; vaak doet

ben. De keuken moest in de aanbouw aan de achter-

spaanplaat. Dezelfde vorm kreeg de bergkast die ik

een nieuwe opstelling, een ander verfje of zelfs een schoon-

af. Train je in het herkennen van mooie items en bruikbare

kant komen, maar daar had ik slechts 4 m2 tot

ook zelf fabriceerde, van sloophout dat ik op zolder

maakbeurt al wonderen.

materialen. En wees geduldig.

mijn beschikking. Daarin moesten naast een werk-

vond. Al met al behoorlijk goedkoop dus.”

Een koelkast kreeg ik in ruil voor een kookboek

• Neem de tijd om goed na te denken over wat je echt wilt.


En de inrichting?

• Tweedehands designwinkels en webwinkels zijn goede bron-

Doe inspiratie op bij anderen, in woonbladen, in restaurants,

nen voor betaalbaar modern design. Voor een meer landelijke

op reis, waar dan ook. Laat dat vervolgens bezinken en pas het

of klassieke stijl is Wallonië nog altijd een goede en betaalbare

daarna pas toe op je eigen situatie. Overhaast kortom niets.

bron. En op sites als Marktplaats vind je beide stijlen.

• Trends, het woord zegt het al, zijn van voorbijgaande aard. Kies

blad en kastjes ook een koelkast, wasmachine, twee

• Ga vaak langs in de kringloopwinkel en struin rommelmarkten

• Mooi tweedehands design of antiek is vaak weer goed te ver-

liever voor tijdloze schoonheid. Dat mag best wat meer kosten,

kopen. Deze stukken behouden doorgaans hun waarde, in

de kans is groot dat je er decennialang mee doet.

tegenstelling tot de meeste nieuwe spullen. Neem dit feit mee

oventjes, een kookplaat en een vaatwasser passen.

“Dat is bijna allemaal tweedehands, gekregen of

Bovendien zaten er twee deuren en een doorgang

zelf gemaakt. Het enige dure dat ik heb is mijn bank,

naar de woonkamer in die hoek. Een ingewikkelde

die heb ik nieuw gekocht. Jarenlang had ik op een

verplaatsen is vaak kostbaar vanwege alle leidingen die moe-

• Wees niet al te stijlvast; de charme van een interieur zit hem

puzzel dus! Ik heb veel zitten schetsen en in schaal

krijgertje gezeten en die bank was op een gegeven

ten worden omgelegd. Ga ook hierbij zoveel mogelijk uit van

vaak in de mix. Bovendien vergroot je daarmee je kans om

1 op 1 – dat kan met zo’n kleine ruimte – de indeling

moment echt op. Toen ik deze bank zag, viel ik er

geknipt van papier. De doorgang naar boven heeft me

meteen als een blok voor. Ik ben nog heel vaak

ook heel wat hoofdbrekens gekost. Die mocht abso-

opnieuw in die winkel gaan kijken, en het gevoel

mogelijk mensen. De meeste schuren, kasten, kelders en zol-

een laag wattage dan twee met een hoog. Maak onderscheid

luut niet te veel ruimte kosten, en ik wilde construc-

bleef. Toen heb ik mezelf op die bank getrakteerd.

ders in Nederland puilen uit van de overbodig geraakte, maar

tussen basisverlichting en sfeerverlichting.

tief niets aan het huis veranderen. Dus de doorgang

Ik heb er geen moment spijt van gehad, het was een

nog goede spullen. De meeste mensen vinden het zonde om

moest tussen de draagbalken passen, wat behoorlijk

goede, weloverwogen beslissing. De fauteuil bij de

ze weg te gooien, maar willen er maar al te graag van af als ze

winkel is niet snel mooi, maar een boel van die vazen bij elkaar

smal is. Het idee voor de ladder naar boven met

bank kon ik voor heel weinig geld van mijn werk-

een goede bestemming krijgen.

krijgt al snel iets bijzonders. Dit geldt ook voor dingen aan de

brandweerpaal naar beneden kreeg ik toen ik op een

gever overnemen. De designlamp boven de eethoek

• Wees realistisch in verbouwplannen: een badkamer of keuken

wat er al is. • Als je eenmaal weet wat je zoekt, vertel dit dan aan zoveel

in je aankoopoverweging.

goedkoop te scoren. • Kies voor goede verlichting: neem liever een aantal lampen met

• Gebruik de kracht van de groep. Eén vaasje van de kringloop-

muur: groepeer. Genoeg 50 juni-juli 2005 11

Tony Rootlieb (50) bewoont de eerste etage van een monumentaal pand in een van de grote winkelstraten van Haarlem. Het 180m2 tellende huis, dat in slechte staat verkeerde, werd door hem langzaam maar zeker opgeknapt. Inmiddels is het een sfeervol appartement, dat origineel, persoonlijk en bijna voor niets is ingericht.

BOEKBESPREKING

TA K E B A C K Y O U R T I M E Marius de Geus

Op 24 oktober 2003 vond in de Verenigde

besteden aan luxegoederen. Alleen wordt stel-

Staten de eerste “pak je tijd terug-dag” plaats.

selmatig vergeten dat bezittingen niet leiden tot

Dit initiatief van het bekende Simplicity Forum

meer geluk: men raakt heel snel gewend aan de

“Ook heel erg weinig. Meubels verbouw ik net zo

was ingegeven door het idee dat deze organi-

bezittingen. Het is deze consumptieverslaving

“Ik huur deze etage al sinds jaar en dag. Het ligt erg

lang tot ze naar mijn zin zijn. Tafeltjes, kastjes en

satie niet alleen strijdt tegen zaken als overcon-

die ertoe leidt dat ouders te weinig tijd hebben

centraal, is licht en vooral heel erg ruim. Dat spreekt

vooral lampen. Veel maak ik dus zelf, zoals ook bijna

sumptie, maar juist ook pleit voor vrije tijd en

voor hun kinderen, dat mensen hun vrienden

me nog altijd aan. Helaas wordt het pand erg slecht

alle schilderijen hier. Tot de lijsten aan toe.

onthaasting. Amerikanen zijn rijk in materiële

verwaarlozen, en minder tijd hebben voor vrij-

onderhouden, er wordt door de huisbaas vanbuiten

Goedkoper kun je muren bijna niet opsieren.

zin, maar arm in termen van tijd, rust en ont-

willigerswerk.

nauwelijks iets aan gedaan, en vanbinnen helemaal

Vrienden en kennissen bieden me regelmatig iets aan

spanning. Zo werken zij gemiddeld per jaar ruim

Het schrikbeeld dat opdoemt is van een vols-

niets. Ik heb geen structurele verbouwingen uitge-

en als het me bevalt, neem ik het mee. Veel dingen

negen weken langer dan Europese burgers.

trekt materialistische samenleving die alleen

voerd, maar ik heb het in de loop der jaren wel beter

komen ook uit de kringloopwinkels hier in de stad.

Hun werkdagen en werkweken zijn langer en

maar is gericht op geld, groei en luxe goederen.

bewoonbaar en comfortabeler gemaakt. En daar ben

Maar ik ga eigenlijk nooit actief op zoek naar iets

veelal beschikken zij over slechts tien vakantie-

Dit vormt een waarschuwing voor andere lan-

ik nog steeds mee bezig eigenlijk.”

nieuws. Belangrijk is dat je weet wat je wilt hebben.

dagen per jaar.

den waarin de regeringsleiders het signaal

Als je dat eenmaal in je hoofd hebt, loop je er vanzelf

In het door John de Graaf geredigeerde hand-

afgeven dat mensen best meer of langer kun-

wel een keer tegen aan.”

boek van de internationale beweging “Take

nen gaan werken. Zo staat in Frankrijk de

Back Your Time” worden de consequenties

35-urige werkweek onder druk en willen kabinet

van deze trend onderzocht voor de volks-

en werkgevers in ons land zo snel mogelijk de

Wanneer ben je hier komen wonen en wat heb je eraan verbouwd?

Hoe pak je dat aan?

En de inrichting?

“Ik heb zoveel mogelijk rekening gehouden met de sterke punten van dit huis: de authentieke details, de

Hoe houd je het betaalbaar?

hoge plafonds, de suitedeuren. Die zijn waar nodig in

“Niet gaan speuren naar iets specifieks, maar gewoon

gezondheid, het gezinsleven, vriendschappen,

werktijden weer verlengen, omdat de economie

ere hersteld. De prachtige houten vloer die onder

wachten tot dingen op je weg komen. En creatief

kinderen, gemeenschappen, en het milieu.

te ‘duur’ zou worden.

lagen tapijt vandaan kwam, gewoon de constructie-

omgaan met de materialen en spullen die je hebt, krijgt

Het resultaat is een gevarieerd beeld van de

Het boek leert echter dat Europa qua tijdsbeste-

vloer eigenlijk, heb ik geschuurd en gelakt of, in de

of vindt. Zo heb ik een piëdestal gemaakt van een aan-

wantoestanden die het gevolg zijn van de in

ding en levensstijl absoluut niet de kant van de

voorkamer, geverfd. Ik heb een aantal kasten op maat

tal lampenpoten en een oude toiletklep. En ik heb nog

Amerika volkomen doorgeslagen haastcultuur.

Verenigde Staten op moet. Tijd is onze voor-

gemaakt, vaak van materiaal dat me aan kwam waai-

een oude houten lamp liggen waar ik van de armen een

Het boek bevat dertig korte hoofdstukken waar-

naamste hulpbron en is het startpunt van het

en, en in de gang heb ik lambriseringen gemaakt van

prachtig barretje ga maken. Ik zie het al helemaal voor

in onder meer Juliet Schor, Vicky Robin en Tim

leiden van een vrij, creatief en gelukkig leven.

gipsplaat. De ornamenten erop fabriceerde ik van

me! De keuken heb ik laatst helemaal opgeknapt door

Casser hun visie geven op het probleem van het

Het boek maakt scherp duidelijk dat het gebrui-

gips dat ik in wc-rollen liet opdrogen totdat het hard

de boel strak te schilderen, twee mooie zelfgemaakte

ontbreken van tijd in het leven van de moderne

ken van onze tijd voor meer waardevolle doel-

mens. De artikelen zijn van hoog niveau en

einden dan alleen productie en consumptie een

bevatten kernachtige analyses en interessante

harde en langdurige strijd waard is: een absolu-

observaties. Wat te denken van het feit dat

te aanrader om te lezen.

Mode is voor mensen die zelf geen smaak hebben maar nog wel kneedbaar was. Daarna modelleerde en

deurtjes in oriëntaalse stijl toe te voegen en verlichting

middeleeuwse boeren minder werkten dan

raspte ik ze tot een mythologische voorstelling van

aan te brengen in een koof die in de schouw doorloopt

hedendaagse Amerikaanse werknemers, of

een stierenkop. Met gips kun je echt enorm veel

alsof hij er altijd al heeft gezeten. Allemaal zelf

dat de continue tijdsdruk leidt tot ongezonde

doen, en het kost bijna niets.”

gemaakt. Dat heeft echt niet veel geld gekost.”

(fast food) voedingsgewoonten en een veel

Fighting Overwork and Time Poverty in America,

grotere kans op depressies? Wetenschappelijk

Berrett-Koehler Publishers, San Francisco,

onderzoek toont inmiddels aan dat wie minder

€ 15,30.

Wat kostte de verbouwing?

Nog andere tips?

“Nauwelijks wat. Meestal wacht ik totdat de spullen

“Niet meelopen met de algemene stroom, maar je

uren werkt over het algemeen gelukkiger is,

zich op de een of andere manier aandienen. Op dit

eigen weg gaan. Uiteraard nooit iets aanschaffen

meer levensvoldoening kent, en het milieu

moment ben ik bezig een nieuwe badkamer te

omdat dat nou eenmaal zo hoort of omdat de buren

minder belast.

maken. De tegels die ik daarvoor heb gekocht, kost-

het ook hebben. Mode is iets voor mensen die zelf

De hoofdstukken gaan voor een groot deel over

ten ongeveer € 300, en dat is verreweg het hoogste

geen smaak hebben. Let goed op wat je tegenkomt en

Amerika, maar hebben een bredere betekenis.

bedrag dat ik ooit heb uitgegeven aan dit huis.”

ga creatief om met wat je treft én met wat er al is. En

De rode draad is dat veel burgers gevangen

durf ook zelf dingen te maken.”

zitten in de “work-and-spend-cycle”: de cyclus

John de Graaf (ed.): Take Back Your Time;

van veel werken om vervolgens het geld te 12 juni-juli 2005 Genoeg 50


Thuisonderwijs: een bewuste keuze

Veerle Deknopper

Voor jonge gezinnen met kleine kinderen ligt het voor de hand dat hun kroost op een bepaalde leeftijd naar school zal gaan. Dit is tegenwoordig zo gewoon, dat mensen er verder niet bij stilstaan dat het ook anders kan. Er is echter een groep mensen die er vandaag de dag bewust voor kiest hun kinderen niet alleen thuis op te voeden, maar ze ook thuis te onderwijzen. Niet alleen wegens ziekte, afstand of geloof houden sommige ouders hun kinderen thuis van school, maar ook omdat ze gewoon aanvoelen dat dit het beste is voor hun kind, noem het een soort idealisme. In Amerika heet deze vorm van onderwijs ‘homeschooling’ en is het intussen heel gewoon geworden voor ruim een à twee miljoen kinderen. Onze lage landen krijgen intussen ook de smaak te pakken. In zowel Nederland als België krijgen steeds meer kinderen thuisonderwijs, het aantal wordt op minstens een honderdtal kinderen per land geschat. Thuisonderwijs komt voor in de meest uiteenlopende kringen, maar gezinnen met een alternatieve achtergrond worden het sterkst vertegenwoordigd. Contacten Thuisonderwijs: het klinkt afschermend, overbeschermend, blokje, hoekje, vakje. Maar zoals dat vaak gaat bij deze gedachten blijken dit grotendeels vooroordelen te zijn omdat we er te weinig over weten. Een zoektocht op het internet is dan ook voor mij een


openbaring wat informatie betreft. Na deze informa-

Een van de eerste vragen die ik me altijd al stelde was

tie doorgenomen te hebben, kun je haast niet anders

of deze kinderen dan echt met niemand anders meer

dan het thuisonderwijs een warm hart toedragen,

contact hebben dan met hun gezinsleden. Volgens

of je het nu zelf wilt gaan toepassen of niet.

Diana is de gedachte van sociaal isolement een mis-

Zo kwam ik voor dit artikel in contact met Diana,

vatting, omdat de school slechts een van de vele

een Nederlandse moeder van drie kinderen die thuis

plaatsen is waar je met anderen in contact kunt

onderwezen worden. Diana en haar partner zijn hier-

komen. Maar je kunt natuurlijk ook vrienden maken

mee begonnen toen ze merkten dat hun kinderen

in de buurt of in de sport- of jeugdbeweging. Diana is

zich niet goed voelden binnen het gebruikelijke

er zelfs van overtuigd dat haar kinderen meer contact

schoolsysteem. Een van de kinderen ontwikkelde

hebben dan andere kinderen, omdat het contact op

zelfs een schoolfobie.

een school zich beperkt tot lunchpauzes en speeltijden Genoeg 50 juni-juli 2005 15

gaan. Zij bleven echter niet bij de pakken zitten en

TIP

zijn sinds kort uitgeweken naar het Verenigd Koninkrijk, waar het voor hen een verademing is om in alle vrijheid hun kinderen thuis te mogen onderwijzen. Argumenten Iedere ouder die dat wil en die zichzelf hiertoe in staat acht, kan zijn kinderen zelf thuis onderwijzen zonder daarvoor een opleiding te volgen. De leerstof is verkrijgbaar via correspondentiecursussen, boeken, schooltelevisie, video, leersoftware, internet en op bijeenkomsten waar ervaringen worden uitgewisseld. Hier staat wel tegenover dat het als gezin financieel en psychologisch haalbaar moet zijn dat een van beide partners thuisblijft om de kinderen te onderwijzen. Ook moet je misschien bereid zijn je loopbaan op te geven waar je heel erg aan gehecht bent of waar

TIP

Motivatie

dan als een juf met meer begrip en respect. De oudste

je heel hard hebt voor moeten studeren. Dit zijn toch

Een heel belangrijke motivatie om kinderen thuis

begint zelfs op eigen initiatief terug de neus in de

enkele belangrijke argumenten die je voor jezelf goed

te gaan onderwijzen blijkt toch wel het zich afzetten

boeken te steken, desondanks haar schoolfobie.

moet afwegen voor je de knoop doorhakt. Voor Diana

BOEKEN ZOEKEN

tegen onze hedendaagse opgejaagde samenleving.

Via de website

Iedereen wordt bijna verplicht om mee achter de din-

Leerplicht en schoolplicht

een verrijking te zijn. Zij heeft een aantal thuiswerk-

www.boekwinkeltjes.nl

gen aan te hollen of afgestraft te worden. Diana daar-

Er zijn vast mensen die zich afvragen hoe zij hier

projecten lopen waar ze zichzelf ten volle in kan ont-

bieden particulieren en

entegen voedt haar kinderen op vanuit de gedachte-

meer over te weten kunnen komen en hoe zij het in

wikkelen.

tweedehands winkels

gang van het ‘Continuum Concept/Attachment

België en Nederland best kunnen aanpakken.

hun boeken aan. Er is

Parenting’, waarbij de behoeften en interesses van

Het is een belangrijk gegeven dat de Belgische en de

een handig zoeksys-

het kind voorop staan – en daar hoort straffen niet

Nederlandse wetten verschillen. In België is er een

teem: je typt gewoon

bij: “Een kind leert meer uit de natuurlijke gevolgen

leerplicht voor alle kinderen tussen de zes en achttien

een auteur of titelwoord

van zijn acties, dan uit het opleggen van een kunst-

jaar. Deze leerplicht houdt in dat deze groep kinderen

in, vervolgens krijg je

matige straf waaruit het niets leert en waar het hoog-

verplicht is onderwezen te worden. Dit mag op aller-

een overzicht te zien

uit boos van wordt.”

lei manieren gebeuren – dus ook thuis – zolang het

van de aanbieders van

Maar hoe zit het dan met lessenroosters en leerdis-

leerschema maar gerespecteerd wordt. Je moet eerst

Leefleren

het boek en de prijzen.

cipline? Diana maakt bij het lesgeven geen gebruik

een schriftelijke verklaring van thuisonderwijs indie-

Thuisonderwijs kan dus een prima alternatief zijn

Je kunt de prijzen ver-

van een lessenrooster; haar kinderen ‘leren’ van het

nen bij het departement Onderwijs. Met deze verkla-

voor het gewone onderwijs, als je er zelf helemaal

gelijken en bestellen.

opstaan tot het slapengaan, er is ook geen vakantie-

ring aanvaard je ook inspectie, die met enige regel-

achterstaat. Als ik een woord voor thuisonderwijs

Een grote aanbieder

periode. Ze legt de kinderen wel klusjes op waarvan

maat toezicht houdt op de verrichtingen van je

zou mogen uitvinden, dan zou ik het ‘leefleren’

van Engelstalige boe-

ze verwacht dat ze binnen een bepaald tijdsbestek

kind(eren).

willen noemen: je kinderen wijsheid tot zich laten

ken is www.addall.com.

uitgevoerd worden. Deze klusjes beperken zich niet

In Nederland liggen de zaken iets ingewikkelder.

nemen door de indrukken van de dingen om hen

Ook hier kun je via tref-

enkel tot leerstof, het kan evengoed om een huis-,

Hier geldt als enig land in Europa een schoolplicht:

heen. Het gaat immers niet enkel om anders leren,

woorden zoeken, en de

tuin- of keukentaak gaan. Maar er zijn ook ouders

de kinderen zijn dus verplicht naar school te gaan.

maar ook om anders leven.

zoekmachine vergelijkt

die voor een vast curriculum kiezen.

Je kunt je hiertegen wettelijk verzetten en een vrijstel-

dan de verschillende

De lijn tussen het gezinsleven en de leerstof is dus

ling aanvragen. Bij erkende richtingsbezwaren

internationale internet-

heel dun, als ze dan al bestaat. “Ik ben nooit juf,

(geloof, je bent antroposoof en er is geen vrije school

aanbieders. Ook zeer

maar altijd mama. Maar dan wel een mama die af en

in de buurt, ziekte van het kind) kun je een vrijstel-

handig voor weten-

toe meer van ze verwacht,” aldus Diana. Haar jongste

ling krijgen.

schappelijke literatuur.

kinderen weten zelfs niet wat een juf zou moeten

Alle andere verzoeken worden zo goed als altijd ver-

Janske Hermens, Nijmegen

voorstellen. De oudste weet dat wel, maar ziet mama

worpen. Het gezin van Diana dreigde het zo te ver-

persoonlijk blijkt dit echter geen beperking, maar

Thuisonderwijs is een tegenwicht voor de opgejaagde samenleving

Meer informatie kan je vinden op de website van de Nederlandse Vereniging Voor Thuisonderwijs (www.nvvto.nl) en Levenderwijs (www.levenderwijs.nl). Voor België kun je voor de verklaring van thuisonderwijs en verdere informatie terecht op de website van de Vlaamse infolijn-Onderwijs (www.ond.Vlaanderen.be/infolijn/faq/leerplicht/huisonderwijs).

Verbond met de bieb Omdat ik sinds vijf jaar zowel in Haarlem als in Spanje woon kreeg ik bij terugkeer in Nederland last van het vele leeswerk dat me wachtte, als gevolg van de tijdschriften of ledeninformatiebladen die in de maanden van mijn afwezigheid binnengekomen waren. Ik vond een oplossing in overleg met de beheerder van de tijdschriftenafdeling van de bibliotheek. Ik betaal voor de bieb het abonnementsgeld van een aantal tijdschriften waarop ik een abonnement heb. Het voordeel is dat ik niet een hele stapel leeswerk vind als ik terugkom in Nederland, dat ik ook niet die hele stapel naar de papierbak hoef te sjouwen, dat ik wel abonnee of lid blijf van een organisatie die me ter harte gaat, en dat veel meer mensen daarvan kennis kunnen nemen zonder dat zij er kosten voor hoeven te maken. Het vraagt wel enig geduld en doorzettingsvermogen, zowel om het in gang te zetten, als bij de jaarlijkse betaling van het abonnementsgeld. Het is administratief niet altijd gemakkelijk om de gegevens van de betalende en ontvangende goed uit elkaar te houden. De makkelijkste manier lijkt het gebruikt van de term “cadeauabonnement voor onbepaalde tijd”. Hedwig Schouten, Haarlem



Marieke Henselmans

Genoeg is genieten van genoeg Reacties ter gelegenheid van 50 nummers Genoeg

aanleg hebben voor een alcoholverslaving. Dit voelt

voor mij tekende, dat deze ritjes een flinke stressfac-

zó lekker, rijk en weldadig, daar kan geen dure

tor opleverden. De mobiele telefoon bracht wel enige

Fransman tegenop.

uitkomst (de wetenschap dat ik voor hulp naar huis

Het allerfijnste resultaat van het Genoeg-leven is de

kon bellen, en de organisatoren kon berichten van

grotere vrijheid. De wetenschap dat je happy kunt

mijn verlate komst), maar het drie jaar geleden aan-

Een paar uur efficiënt vergaderen, geen reistijd (nog

zijn met een laag inkomen. Het resultaat is dat er

geschafte navigatiesysteem loste al mijn verdwaalpro-

ik dacht. Als ik op gezette tijden denk: “de bespaar-

belangrijker dan de afwezigheid van reiskosten),

geld overblijft voor de dingen die er echt toe doen.

blemen in een klap op. Ik ben zó blij met dat ding! Ik

ideeën zijn op, uitverkocht”, komt er weer een slim-

allemaal pure winst. En ik was al zo gelukkig.

Dat je zonder zorgen iets duurs dat echt nodig is

combineer ritjes, lever kinderen af zonder ooit nog te

kunt kopen. Door mijn gebrek aan richtingsgevoel

verdwalen, kan files omzeilen en kon hem vanaf dag

ben ik op weg naar lezingen zo vaak verdwaald,

één zonder problemen ook nog zelf bedienen!

verteld die nog voordeliger is dan de bestaande methoden. Soms voel ik dan even iets van weerstand,

Wet De wet “alles is er al”, die Hanneke van Veen in het

heb ik genoeg van Genoeg.

boek Meer doen met minder uit de doeken deed, loopt

Voorbeeld: jarenlang heb ik de tips over voordelig

als een rode draad door mijn leven. Alles wat je nodig

telefoneren links laten liggen, hoewel onze rekening

hebt staat ergens op je te wachten. Mensen hebben

voor de vaste telefoon altijd behoorlijk was. Ik vrees-

het over, willen het kwijt. Je moet ze alleen zien te

de technische problemen, ineens afgesloten worden

vinden. Volgens Hanneke moet daartoe luid en dui-

of geen gehoor meer krijgen, nooit meer terug kun-

delijk laten weten dat je iets zoekt. Overal berichtjes

nen. Na het zoveelste jubelverhaal regelde ik zo’n

achterlaten. De respons daarop, zo is inmiddels mijn

Voor het uitbrengen van Genoeg was er De Vrekken-

pre-select carrier. Wel de grootste en meest bekende

ervaring, is vaak overweldigend: als je ergens mom-

krant. Daar was ik spoedig op geabonneerd, vooral uit

(Tele2) waarvan ik hoopte dat ze hun goede naam

pelt dat je op zoek bent naar een bepaald ding, word

humoristisch oogpunt (denk maar aan het voorstel

niet te grabbel zouden gooien. Geen van de gevreesde

je min of meer bekogeld met vijf versies ervan. Zo zag

tot ophangen van theezakjes aan de waslijn, waar

rampen vond plaats. Ik heb hier ergens een papier

ik laatst die dubbele broodbakmachine, met twee

ik hartelijk om moest lachen). Gaandeweg werd ik

met de geruststellende beschrijving van de weg terug,

kleine bakvormen, waardoor je in een worp een bruin

geïnfecteerd door de talloze tips die in De Vrekkenkrant

matisme EKO-eieren, Max Havelaarkoffie en milieu-

mochten wij die ooit willen bewandelen.

en een wit broodje kunt bakken. Hij was in de aanbie-

stonden en kreeg ik guldentekens in mijn ogen – wat

vriendelijke schoonmaakmiddelen aan te schaffen. Ik

ding bij de Lidl, en kostte de helft van wat ik indertijd

ik niet zo’n prettige ontwikkeling vond. Ik was blij

weiger om alles voor 100% uit te rekenen: op gevoel

Maan

Genoeg is genieten van genoeg Reacties van lezers

50

voor mijn oerbroodbakmachine heb betaald – een

met een artikel (hetzij in De Vrekkenkrant, hetzij in

draag ik tienden af van mijn inkomen. Genoeg heeft

Ik was nog nauwelijks gewend aan deze luxe toen ik

apparaat dat het overigens nog prima doet. Mijn

Genoeg) over de verschillende motieven die men kon

mij bewust gemaakt van het consumeren. Maar dat

hoorde van Skype, van onze enthousiaste Genoeg-

eerste reactie was dus: “Ik heb dat ding eigenlijk niet

hebben bij het lezen van het blad: financiële (om uit

werkt niet altijd positief uit: thans overweldigt mij

redactie. Daarmee zou je geheel gratis kunnen bellen

nodig”. Een tweede broodbakmachine is nog deca-

schulden te komen respectievelijk om te sparen voor

walging als ik door een of andere koopgoot van een

via internet, zonder abonnement, instapcenten of wat

denter dan een tweede huis of auto. Maar in de kos-

een droomuitgave); ethische (om verantwoorde pro-

stad loop; het verschijnsel reclame roept dezelfde

ook. Weer voel ik weerstand: ik was net zo blij met

mos was mijn overdreven wens al opgepikt. Weken

ducten te kunnen kopen); overwegingen vanuit het

gevoelens op. Graag zou ik in een artikel willen lezen

die drie cent per gesprek (ik bel echt meer ontspan-

later kwam ik een vrouw uit de straat tegen. “Wil je

milieu of vanuit het bewust willen streven naar een

hoe met dergelijke gevoelens om te gaan.

nen) en nu dit weer. Zou het echt wel kloppen? Zitten

een broodbakmachine?” vroeg ze. “Hij was in de

leven van armoede. Het financiële motief vormde

Coen Tol

er geen adders onder het gras? Als de redactie niet

aanbieding, met twee kleine bakvormen. Ik ga hem

mijn eerste ingang tot de “beweging van het consu-

zo voortvarend mee ging in de vaart der volkeren zat

straks weggooien. Ik word gek van dat ding.” Ik ken

minderen”. Geleidelijk beperkte ik mijn zucht naar

Gefeliciteerd met het op handen zijnde van de vijftigste

ik nu nog wantrouwig af te wachten. Een bepaalde

haar, ze is ertoe in staat. Ze stopt me vaker de gekste

“steeds meer aanschaffingen”. Ik bereikte een

Genoeg. Sinds december 1999 heb ik mijn hart aan dit

redactievergadering zou via Skype plaatsvinden.

miskopen toe, waar ik dan weer een plekje voor pro-

omslagpunt en zit nu in een omgekeerde beweging

blad verpand. Ik was net gescheiden en een vriendin

Want voordeel boven de vertrouwde vaste telefoon

beer te vinden, als waren het ongewenste kindertjes.

en ben bezig zaken het huis uit te doen (zonder er

gaf mij ter bemoediging een nummer mee. Meteen

is ook, dat je bij Skype moeiteloos met verscheidene

Maar dit broodbakmachientje adopteerde ik zelf,

iets voor in de plaats te stellen). In de economie

raakte ik gecharmeerd van het onooglijk vergeelde tijd-

personen tegelijk kunt bellen. Na de aanschaf van

na haar een vergoeding betaald te hebben.

wordt geleerd: “de behoeftes zijn oneindig en de

schriftje, boordevol inspirerende tips en verfrissende

middelen zijn schaars”. Ik weet het zo net niet met

artikelen, veelal met een filosofische strekking die mij

een headset en wat hulp van onze alles kunnende Terugkerende vreugde

die stelling… Schulden had ik niet, droomwensen

op het lijf geschreven was. Hèhè, gelukkig zijn er nog

Er volgde een giechelig proeftelefoontje met zoon

Een andere bron van dagelijks of wekelijks terug-

heb ik echter ook niet. Naar aanleiding van een arti-

meer mensen die zich er op toeleggen tevreden te zijn

die beneden achter de computer zat. Daarna met de

kerende vreugde als gevolg van het besparen zijn de

kel van Genoeg plaatste ik een automatische over-

met weinig, oude spullen om te toveren tot iets nieuws

Genoeg-redactie. Het voelde alsof ik contact had met

zelf gemaakte sapjes, jam en boven alles: wijn.

schrijving naar een spaarrekening aan het begin van

en avonturen te beleven in hun eigen achtertuin.

de maan. “Hallo, hallo! Hoor je mij?” Tamelijk dom-

Ik doe het nu al twintig jaar, en voel na elk slokje van

de maand. Met het resterende bedrag moet ik nu het

Mensen die zich inzetten voor onthaasting, milieu-

me vragen, je hoort elkaar uitstekend. Geweldig!

het zoete en alcoholrijke vocht de tevredenheid door

doen. Door Genoeg heb ik mij aangewend als auto-

behoud, naastenliefde en duurzaamheid.

kinderen werd ik het Skype-netwerk opgeschopt.


ondanks de routekaartjes die de geduldige geliefde

Wat Genoeg mij heeft gebracht? Altijd weer meer dan

me tip binnen, of wordt mij een nieuwe mogelijkheid

50

mijn lichaam kruipen. Het is maar goed dat wij geen


De eerste vier jaar van mijn lidmaatschap las ik dan

Ik geniet dan ook niet zozeer van de besparende tips

ook met veel instemmend geknik en een feestelijk

in Genoeg. Ik heb er zelfs moeite mee om het geld

gevoel van herkenning de hele Genoeg van kaft tot

royaler uit te geven. En wat moet je toch met het geld

kaft. Als hij in de bus viel was het alsof er een vriend

dat je overhoudt? Wat ik heerlijk vind om te lezen zijn

op bezoek kwam. Een vriend die zei: “Er is nog hoop!

de artikelen over waar je werkelijke levensvreugde in

Alle kleine beetjes helpen. Samen maken we de

vindt, het genieten wat je hebt en niet achter weer wat

wereld wakker. Samen helpen we die arme, uitgeput-

nieuws aan rennen én hoe je dat op je kinderen over-

te aarde er weer bovenop. Gewoon door ieder op ons

brengt. Van harte gefeliciteerd,

eigen manier een steentje bij te dragen.” Ik was zelfs

Annie Dijkstra

COLUMN HERMAN PIETER DE BOER ????

zo enthousiast dat ik een aantal maal een abonne-

50

ment cadeau gaf aan familie en bekenden. Tot mijn

Lieve Genoeg-redactie,

spijt moet ik echter bekennen dat ik het laatste jaar

Heel hartelijk gefeliciteerd met 50 nummers Genoeg!

steeds vaker met een onvoldaan gevoel blijf zitten als

Graag vertel ik jullie over de rol die Genoeg in mijn

ik het blad uit heb. Waarom lijkt het of Genoeg zich-

leven speelt! Een abonnement op Genoeg gaf ik

zelf herhaalt? Waarom zoek ik te vergeefs naar de

mezelf in 1997 cadeau, toen ik na een turbulente

prikkelende interviews die nu juist dat stukje diep-

periode gelukkig weer een eigen huis kreeg, samen

gang geven aan dit blad? Om eerlijk te zijn: geef mij

met mijn kinderen van 7 en 9 jaar. Ik had geen werk

maar de ouderwetse, grauwe verpakking, als de inhoud

en geen man meer – was onzeker over m’n financiële

mij weer kan verrassen en ontroeren als weleer.

toekomst en wilde dus zuiniger leven. Dat voelde af

Erica Volger

en toe behoorlijk benauwd, en zo’n held in ruimhartig en ontspannen omgaan met geld was ik toch al

Vanaf het begin van De Vrekkenkrant heb ik alle

niet... Maar iedere keer als Genoeg in de bus viel, was

nummers gelezen, en ik moet zeggen dat Genoeg er

het feest. Ik genoot van de verhalen over mensen met

iedere keer weer beter uitziet en interessanter is om

weinig geld maar veel creatieve ideeën, liet me troos-

te lezen. In het laatste nummer las ik met interesse

ten en opvrolijken door de gedichten van Micky en

bijvoorbeeld “Minimoestuin in de stad”, “Het huis-

haalde inspiratie uit artikelen over een andere bena-

houdboekje van…”, “Oproep, ik zoek, ik bied”, “Geld-

dering van de wereld van het grote geld. Al gauw

praktijken” van Erica Verdegaal en “Natuurmonument”

kreeg ik zin om zelf mee te gaan schrijven aan

van Elisabeth Noorduin. Dit is maar een greep uit de

Genoeg en tot mijn genoegen met resultaat. Dat

vele onderwerpen. Ik lees het blad altijd van voor naar

waren wel hoopgevende hoogtepuntjes, om mezelf

achter met ontzettend veel interesse en plezier. Wat

zomaar terug te zien in Genoeg. Een jaar lang heb ik

mij betreft hoop ik dat er nog vele nummers zullen

zo ongeveer iedereen die jarig was een abonnement

volgen, dus wat mij betreft: ga zo verder met de vol-

op Genoeg gegeven – wat me diverse Genoeg-T-

gende 51 nummers.

shirts opleverde en veel verraste vrienden! In mijn

Loek Staal

profiel op een datingsite vertelde ik dat Genoeg op mijn nachtkastje ligt. Alle abonnementen op tijd-

Nee, Genoeg heeft mijn leven niet veranderd. Ik ben tot

schriften zegde ik op, behalve Genoeg (en Ode!).

op mijn botten zo’n arbeiderskind, dat is opgegroeid

Het gaat me nu heel goed, ook al kies ik – mede

in leuke zelfgemaakte kleren, zelfgekweekte groente at,

dankzij Genoeg en Lisettes boekje Geld kost tijd – voor

dat meehielp in vakanties met klussen en daar wat geld

een korte werkweek en veel eigen tijd. Genoeg helpt

voor kreeg, zonder overbodige luxe en genoeg aandacht.

me, brengt me op goede ideeën en blijft inspireren.

Kortom: ik weet precies hoe het moet.

De ontwikkeling die Genoeg uiterlijk doormaakte,

Alleen: dat opgroeien gebeurde in het hoogste noor-

van grauw en grijs naar fleurige kleuren, die herken

den van Friesland, met één been in de Waddenzee en

ik helemaal. Geld is energie en energie mag – nee,

het andere in een klein prikkelarm dorp. En nu woon

moet! – stromen. Genoeg is genieten van genoeg,

ik in het midden van het land waar alle activiteiten en

met al je zintuigen, met groot vertrouwen! En veel

winkels en reclame op me afstormen: druk, druk, druk!

dingen waar je echt van geniet zijn (bijna) gratis.

Daarnaast hebben we nu genoeg geld voor handen.

Alle goeds voor de volgende 50 nummers van Genoeg! Marieke van Nimwegen



boeken...

GENOEG-KLASSIEKERS

Marit Pannekoek en Jeanine Schreurs

Sommige boeken hebben het in zich een echte klassieker te worden. We selecteerden deze evergreens op het gebied van consuminderen. Boeken die je leven veranderden en die je stuk leest, omdat ze de ziel helen en de geest scherpen.

Meer doen met minder

Altijd genoeg

Nietsdoen, een levenskunst

(4e herziene en aan euro aangepaste

door Marieke Henselmans

(nu reeds 2e druk in de Nederlandse

druk) door Hanneke van Veen en

ISBN 90 6271 9678

taal) door Ernie J. Zelinski

Rob van Eeden

€ 11,95 (in de boekhandel) € 13,95 (via Genoeg)

ISBN 90 6271 9384

ISBN 90 6271 9333


€ 15,95 (in de boekhandel) € 17,95 (via Genoeg) De rijkste man van Babylon, van George S. Clason, uitgeverij Info Fonds Arkad, de rijkste man van Babylon, legt aan Bansir, een arme wagenmaker de wetten van het geld uit. Deze sprookjesachtige parabel is zesduizend jaar oud, maar nog steeds actueel.

Consuminderen met kinderen

Hoe word ik een echte vrek?

Je geld of je leven

(3e herziene en aan euro aangepaste

door Hanneke van Veen en

door Rob van Eeden en

druk) door Marieke Henselmans

R. van Eeden

Hanneke van Veen

ISBN 90 6271 9422

ISBN 90 6271 9589 (8ste druk)

ISBN 90 6271 9430




Deze boeken zijn te verkrijgen in de boekhandel of te bestellen via Genoeg (genoemde prijzen zijn inclusief verzendkosten). Bestelt u via Genoeg, dan doet u dit door het juiste bedrag over te maken naar giro 9308012 (voor Vlaanderen 000-1656044-60) van Zuinigheid met Stijl in Maastricht o.v.v. de titel. Voor België rekening houden met hogere portikosten. 22 juni-juli 2005 Genoeg 50

Your money or your life, van Joe Dominguez en Vicki Robin, uitgeverij Penguin Book Dit is het oerboek, de bijbel van de Amerikaanse simple living-beweging. Met een duidelijk negenstappenplan om financieel onafhankelijk(er) te worden. Bewuster leren omgaan met je levensenergie (je geld) maakt niet alleen de mens gelukkiger, maar is ook essentieel voor het voortbestaan van de aarde. Een aanrader.

The complete Tightwad Gazette: promoting thrift as a viable alternative lifestyle, van Amy Dacyczyn, uitgeverij Random House De populairste vrekkenkrant van de Verenigde Staten (die maandelijks tussen juni 1990 en december 1996 uitkwam) is nu gebundeld in boekformaat. Inspirerend en met duizenden tips.

Geld en de zin van het leven, van Jacob Needleman, uitgeverij Balans Needleman, hoogleraar filosofie, wil zijn lezer bewust maken van de rol die geld in het leven speelt om tot meer zelfinzicht te komen en beter de zin van het leven te begrijpen.

Promise ahead: a vision of hope and action for humanity’s future, van Duane Elgin, uitgeverij Quill Dit is een inspirerend boek met een praktische handleiding wat wij in de 21e eeuw kunnen doen om onze aarde goed over te dragen aan de generaties na ons. Het is de opvolger van Elgins bestseller Voluntary simplicity: toward a way of life that is outwardly simple, inwardly rich.

Doing less and having more: five easy steps for achieving your dreams, van Marcia Wieder, uitgeverij Quill Marcia Wieder heeft een speels en zeer leesbaar boek geschreven over de moed om je dromen te onderkennen en hoe je ze op een makkelijke manier kunt waarmaken.

Cultuurkrakers: een manifest tegen de ongebreidelde consumptiecultuur, van Kalle Lasn, uitgeverij Lemniscaat Lasn wil ons wakker schudden uit ons consumentisme. Hij neemt grote merken als McDonald’s en Calvin Klein op de korrel en spoort zijn lezers aan tot burgerlijke ongehoorzaamheid. Daarnaast moedigt Lasn mensen aan om tot actie over te gaan, bijvoorbeeld door de Buy Nothing Day en TV Turnoff Week te organiseren.

Gek van winkelen, van Paul Postma, uitgeverij Het Spectrum Wanneer je geld uitgeeft, mag je verwach-

ten dat je een welkome gast bent. De klant is toch koning? Dat valt soms vies tegen. Korte vlijmscherpe observaties van marketinggoeroe Paul Postma als hij zelf boodschappen doet.

Rijkdom van de eenvoud, van Elaine St. James, uitgeverij Elmar Een eenvoudig inspirerend boek voor wie zijn leven minder gecompliceerd wil maken. Waardevol is dat niet alleen geldzaken, maar ook levenshouding en -organisatie uitgebreid aandacht krijgen. Boordevol wijsheden als “houd op je ego te spekken” en “bepaal je eigen tempo”.

Onthaasten van A tot Z, van Annegreet van Bergen, uitgeverij Het Spectrum Onthaasten betekent dat je je niet gek laat maken, noch door jezelf noch door anderen. Onthaasten is een levenskunstig en levenslustig alternatief voor onze slopende, overactieve levensstijl. Annegreet van Bergen geeft onder uiteenlopende trefwoorden – van Ademende agenda tot Zelfhulpboeken – advies voor een leven in balans.

Geld kost tijd, van Lisette Thooft, uitgeverij Balans “Neem de tijd,” is het advies van de vroegere hoofdredacteur van Genoeg. Met haar tegendraadse visie komt ze tot verrassende inzichten over hoe de jacht naar geld ons alleen maar armer maakt.


De Afvalmakers, van Vance Packard, uitgeverij H.J. Paris Een echte klassieker; meer dan veertig jaar oud. Messcherpe analyse van het ontstaan van de wegwerpmaatschappij. Hoe de marketing ons denken en doen blijvend veranderd heeft. Nog steeds actueel, helaas. Ook verkrijgbaar van deze Amerikaanse auteur: De verborgen verleiders, De piramidebeklimmers en Het menselijke in het dier.

Nietsdoen een levenskunst, van Ernie J. Zelinksi, uitgeverij Synthese Heerlijk om te lezen en zo’n meeslepend pleidooi voor lekker-lui-leven dat je in alle vrolijkheid je ontslagbrief zou gaan schrijven. Ook voor wie gewoon een tandje minder wil, is dit een aanrader.

Echt rijk worden in honderd dagen van Erica Verdegaal, uitgeverij Bert Bakker Honderd gouden tips van financieel expert Erica Verdegaal. Alles wat je moet weten, doen en laten om rijkdom op te bouwen. Helder, concreet, simpel. Het ultieme handboek voor minima en maxima. Van dezelfde auteur verscheen ook Alles voor je kind; hoe financiële opvoeding loont.

Hoe kleiner hoe beter van Ernst Friederich Schumacher, uitgeverij Ambo. Willen we de aarde beter achterlaten dan we haar hebben aangetroffen, dan zullen we onze economische manier van denken moeten veranderen. Het boek verscheen in 1979 als vijfhonderdste Ambo-boek en inspireert nog steeds door de heldere taal en praktische oplossingen voor kleinschalig produceren.

Consuminderen met kinderen van Marieke Henselmans, uitgeverij Genoeg. Een primeur in Nederland en een eye-opener voor veel ouders (en grootouders). Geruststellend is de boodschap: ook niet- miljonairs kunnen hun kinderen het beste geven. Favoriet als kraamcadeau.

Fast Food Paradijs van Eric Schlosser, uitgeverij Het Spectrum. Een meesterlijk boek over de impact van de fast foodindustrie op de (Amerikaanse) samenleving. Grondige analyse van de ‘Mcdonaldization’, beschreven als een spannende thriller. Zeer aanbevolen voor wie van journalistieke topkwaliteit houdt.

WORK, BUY, CONSUME, DIE Jeanine Schreurs

Bas de Reuver (1976) studeerde bedrijfskundige informatica aan de HEAO, maar zijn passie is het ontwerpen van computerspelletjes, websites en mooie prenten. Op een avond maakte hij dit ontwerp, dat als free card door Boomerang verspreid is.


Hoe kwam je op dit idee?

Waarom deze slogan?

Hoe reageerde Boomerang?

De zin “work, buy, consume, die” zat al

Het valt me op dat mensen voortdurend

Snel. Twee weken na mijn mailtje – op

langer in mijn hoofd. Ik heb hem waar-

spullen kopen, trendy dingen, noem maar

Valentijnsdag – lagen er 180.000 exem-

schijnlijk opgevangen in een Amerikaanse

op. “Waarom eigenlijk?” vraag ik me af.

plaren in honderden cafés, restaurants,

film. Daar hoor je wel meer oneliners.

Sommigen hebben een hele bibliotheek

bioscopen en universiteiten in heel

Voor de grap ben ik een keer ’s avonds

van dvd’s. Wat heb je daaraan? En dan

Nederland. Zelf kreeg ik vijfhonderd

achter mijn computer wat plaatjes gaan

al die auto’s… Dat is een groot probleem

stuks.

verzamelen bij deze leuze. Ik zat eerst

aan het worden: Nederland heeft al het

te denken aan een collage van foto’s:

grootste aantal auto’s per hoofd van de

En hoe waren de reacties op je kaart?

Indiase naaiateliers, een drukke winkel-

bevolking, dacht ik. Ik ben een fan van

Ik heb heel leuke reacties gehad. De kaart

straat enzovoort. Maar dat zou een heel

Theo Maassen. In zijn show Ruwe Pit

staat ook op verschillende websites,

rommelig beeld opleveren. Toen ben ik

zegt hij op een gegeven moment: “Er

onder andere op een Amerikaanse site

de logo’s gaan zoeken. Die zijn gemakke-

komen steeds meer producten, maar

over simple living. Alleen Heineken en

lijk te vinden op internet. Met bepaalde

wat levert dat nou uiteindelijk op? Word

DHL zijn niet zo blij met mijn ontwerp,

computerprogramma’s heb de letters

je daar gelukkiger van?” Zo’n opmerking

heb ik van Boomerang gehoord. Maar

aangepast, kleurtjes erbij… klaar!

blijft bij me bij.

dat geeft niet. Genoeg 50 juni-juli 2005 25

Speuren naar geestverwanten in Europa (5)

Speuren naar geestverwanten in Europa (5)

Rariteitenkabinet

“Ik denk dat het komt doordat mensen te veel willen hebben omwille van de sta-

Over aandacht van de media had Krentenier niet te

tus,” verklaart Veerle. “Te grote huizen bouwen, bijvoorbeeld omdat de buren

klagen. “Veel aandacht van de pers, dat was er zeker,”

of familieleden ook al zo ruim wonen. Dat noemen ze bij ons ‘de ziekte van de

vertelt Veerle. “Maar het vervelende was dat ze ons

baksteen in de maag’. Maar daar wordt niemand gelukkiger van. Depressie blijkt

zelden serieus wilden nemen. Ze bleven ons hardnek-

de meest voorkomende ziekte in Vlaanderen, ondanks al die welvaart.“

kig het imago van gierig en vrekkig toedichten. We

Paul had ook verwacht dat er veel mensen in de bijstand en ook de Vlaamse uit-

waren in hun ogen een soort rariteitenkabinet van

keringsorganisaties interesse zouden tonen voor een blad als Krentenier. Maar dat

mensen die een baksteen in het wc-reservoir doen

bleek helemaal niet het geval. “We merken dat onze boodschap vooral aankomt

en met een emmer water in de douchebak gaan staan

bij mensen die wel wat geld hebben en die uit zichzelf voor een bewuster manier

om zich te wassen, alleen om daarmee geld uit te

van leven kiezen. Maar degenen die het minst te besteden hebben, zijn we niet

sparen. De ideële boodschap die we erbij vertelden

zo vaak tegengekomen. Misschien omdat ze niet zo bewust zijn in het maken

werd door hen weggelaten. We vertelden bijvoorbeeld

van hun keuzes, maar zich vooral gedwóngen voelen spaarzaam te leven.”

dat drinkwater te waardevol en te schaars is om het

VLAANDEREN:

zomaar te verspillen en dat het toilet de grootste

Toekomstplannen

slokop van water is in de Belgische huishoudens.“

Ondanks de niet altijd positieve aandacht van de media is ‘krentenieren’ in drie

Net als in Nederland – waar een deel van de pers aan

jaar tijd een begrip geworden in Vlaanderen. “Ik hoorde het woord laatst op de

de haal ging met het verhaal over vrekken die thee-

radio,” zegt Veerle. “Terwijl het programma helemaal niet over een van ons of

zakjes op een waslijn te drogen hangen – gingen

over ons blad ging.”

Vlaamse journalisten vragen of Veerle wilde poseren

Paul hoopt dat ‘krentenieren’ op een dag zelfs in de dikke Van Dale zal worden

voor de foto bij de wc-stortbak. Ook Paul werd

opgenomen. Maar belangrijker nog is dat ‘krentenieren’ een geaccepteerd, sociaal

krachten verzamelen voor een nieuwe stap

‘Krentenieren’ is een begrip in Vlaanderen

Ook al roept de gedachte aan onze zuiderburen bij vele Nederlanders

geconfronteerd met hetzelfde probleem. “Misschien

aanvaardbaar begrip en gedrag wordt. Zowel Paul als Veerle willen graag dat de

associaties op met het Bourgondische leven, Vlaanderen kent ook

Vlamingen, maar ook veel Nederlanders. Helaas ging

hebben we de boodschap niet goed genoeg overge-

krentenierbeweging uitgroeit tot een organisatie die serieus genomen wordt door

overtuigde consuminderaars. Twee van hen, Paul Deknopper en

het aantal lezers steeds achteruit. Uiteindelijk bleven

bracht,” denkt hij. “Of we zijn te veel meegegaan met

de Vlaamse consumenten. “We denken aan zoiets als Testaankoop, een gezag-

Veerle Deknopper, brachten onlangs een werkbezoek aan de

er maar ongeveer driehonderd over. Dit deed de

de verzoeken om een opname bij het toilet of met een

hebbende organisatie die mensen kunnen raadplegen als ze vragen hebben over

Stichting Zuinigheid met Stijl. Een goede gelegenheid om hen iets

redactie besluiten ermee op te houden.

emmer water. Als de pers me voortaan wil spreken,

het hoe en waarom van hun consumptiegedrag. We willen graag adviezen geven

wil ik kunnen vertellen over de filosofie van het con-

aan particulieren, bijvoorbeeld over anders omgaan met het Sinterklaasfeest, geen

te laten vertellen over hoe het zit met consuminderen in Vlaanderen.


Herstart

suminderen. Dat het goed is voor het milieu, voor

lening te gaan nemen voor een vakantiereis of hoe verstandiger om te gaan met

Een vijftal Vlamingen – waaronder Veerle Deknopper

Maar volgens Veerle en Paul hoeft dit niet het einde

ieders portemonnee, voor je ziel en voor de kwaliteit

geld en tijd. Maar we denken ook aan adviezen aan de overheid en aan verschil-

en Paul Deknopper (overigens geen familie) – nam

van de Vlaamse consuminderbeweging te betekenen.

van je leven.”

lende instellingen om reclame op school te verbieden en ook de reclame voor

in 1999 het initiatief genomen de consuminderbewe-

“De beweging ligt nu stil, maar we zijn op zoek naar

ging van Vlaanderen nieuw leven in te blazen. Ze

nieuwe contacten,” aldus Paul. “Met zijn zessen van

De ziekte van de baksteen in de maag

Het uitbouwen van een Vlaamse krentenier- of consumindernetwerk is een eerste

richtten de Krentenier op, dat begon als een vereniging

de redactie waren we een heel klein groepje en we

Veerle en Paul verwachten allebei dat de beweging

stap in die richting. In contact komen met meer gelijkgestemde mensen heeft

zonder winstoogmerk en dat het gelijknamige tijd-

hebben de hoeveelheid werk onderschat. We hebben

van krentenieren ofwel consuminderen een grote

voor Veerle en Paul nu de hoogste prioriteit. Degenen die geïnteresseerd zijn in

schrift over consuminderen uitgaf. “Vanaf het begin

weliswaar heel veel tijd en energie gestoken in het

toekomst heeft in Vlaanderen. “Alles wordt duurder,”

hun initiatief kunnen een berichtje sturen naar het e-mailadres:

moest Krentenier iets speciaals worden. Na lang brain-

maken van het blad, maar er bleef toen niets over

aldus Paul. “De energieprijzen zijn de afgelopen vijf

[email protected].

stormen vonden we de naam Krentenier en de onder-

voor het werven en behouden van abonnees. Daar

jaar verdubbeld. Ook de zorg zal alleen maar duurder

titel ‘voor een gelukkiger leven met minder’,” schreef

hebben we veel van geleerd. Nu we even zijn gestopt

worden door de vergrijzing van de bevolking. Het is

Paul Deknopper na drie jaargangen (twaalf nummers)

met het blad, kunnen we ons beter richten op nieuwe

nu al zo erg dat één op de tien mensen met een lening

in het afscheidsnummer. Het blad werd gemaakt

contacten met gelijkgestemden en het opbouwen van

niet in staat is zijn of haar schuld terug te betalen.

door zes vrijwilligers en verscheen vier keer per jaar,

een goed netwerk in Vlaanderen. Met veel mensen bij

Maar ze moeten die schulden uiteindelijk toch aflos-

in zwart-wit op A5-formaat. In het begin waren er

elkaar kunnen we zeker en vast meer bereiken dan tot

sen. Op de een of andere manier moeten een hoop

ongeveer duizend abonnees, de meeste van hen

nu toe. Daar gaan we de komende tijd aan werken.”

Vlamingen leren verstandiger om te gaan met geld.”

rage-speelgoed en andere kinderproducten aan banden te leggen.”


Dossier Over Grenzen


De status van spaarzaamheid

Marieke Henselmans

In de jaren zeventig was sparen suf, maar voor de oorlog was spaarzaamheid de gewoonste zaak van de wereld. Marieke Henselmans blikt achteruit en vooruit: spaarzaamheid is terug van weggeweest.

De status van spaarzaamheid is de laatste vijftig jaar

schoenen) en de grotere vrijheid voor jongeren die

heen en weer gestuiterd van het ene uiterste naar het

zich opgewekt begaven in de wereld van seks en

andere. Mijn eigen oma, geboren in 1898, was jong in

drugs en rock ’n roll. In de jaren zestig, zeventig

de crisisjaren, trouwde met een onderwijzer en kreeg

begint spaarzaamheid een minder goede naam te

haar kinderen rond 1930. Ze waren niet arm – een

krijgen. Het is niet meer nodig, het is tuttig, het is

onderwijzer hoorde toen met de huisarts, de notaris

iets voor oude mensen.

en de burgemeester tot de notabelen – maar ze waren wel zuinig. Voor haar trouwen kocht (of kreeg?) mijn

Milieu

oma een tweedehands Singer-naaimachine. Geen

Tegelijkertijd ontwikkelt zich een ander soort spaar-

slechte koop, want als ik door driedubbele spijkerstof

zaamheid, een alternatieve, die een betere status

moet naaien gebruik ik hem nog steeds. Belangrijk is

heeft: zuinig zijn op het milieu. De hippies waren

dat het tweedehands kopen volkomen normaal was;

voor love, peace en understanding, en begonnen hun

iedereen had beperkte middelen en daaraan werd het

idealen praktisch uit te voeren door in communes

gedrag aangepast.

te gaan wonen en hun groenteafval op een composthoop te gooien. Iedere tiener of twintiger die in de

Schaarste

jaren zeventig een knip voor z’n neus waard was,

Je kunt maar op één manier

De generatie daarna, geboren rond 1930, was jong in

hield zich bezig met een rechtvaardiger samenleving

de oorlogsjaren en trouwde in de jaren van schaarste

en een beter milieu. Als het beter was voor de wereld,

de grenzen van het mogelijke

erna. Dit is de generatie die het eveneens vanzelfspre-

had het ook een betere status.

kend vindt alles wat nog eens van pas kan komen te

Zo belanden we in 1980, het moment dat Het Herge-

ontdekken: door je er een

bewaren, plastic zakjes uit te wassen, vaatdoekjes van

bruikboek verscheen, een uitgave van De Kleine Aarde.

oude handdoeken te maken, nooit en te nimmer eten

Hanneke van Veen schreef het, en ik, net op kamers,

stukje overheen te wagen

weg te gooien, stevige maaltijden te bereiden… Van

wonend in een woongroep, kreeg het van mijn toen-

soep tot toetje was alles zelf getrokken, gedraaid,

malige geliefde. Het is gedrukt op gerecycled papier

in het onmogelijke.

gekneed, gestoofd, gekookt en gemaakt.

en staat vol tips over hergebruik van kleding, huis-

De verandering kwam langzaam in de jaren zeventig.

houdelijk afval, verpakkingsmateriaal, tuinafval,

Door de toegenomen welvaart was het niet meer

water, papier, bouwmateriaal en apparaten. Ik las het

nodig elk dubbeltje om te draaien. De generatie die

handenwrijvend, herkende dingen en kwam nieuwe

geboren was rond 1960, groeide op in betrekkelijke

dingen tegen. Nieuw was voor mij dat je het glazen

rijkdom, met veel meer snoep en zakgeld dan de

ruitje van een weggegooide wasmachine vrij makke-

generaties ervoor. Met het begin van merkkleding

lijk uit de rubberen manchet kan peuteren, en het

(het Lee-pak, de Levi’s-spijkerbroek, de Adidas-

vervolgens mooi als schaal kunt gebruiken. Ik had

Arthur C. Clarke





Bom

na het lezen van het boek altijd een schroevendraaier

voor een beter milieu raakte nu ook uit. De Rutgers

bij me, om schalen/ruitjes te scoren. Ik deed ze regel-

Stichting waar ik werkte had in de jaren zeventig nog

De Vrekkenkrant sloeg in als een bom. Omdat het zo

matig cadeau en heb er nog verscheidene in gebruik.

briefpapier van gerecycled papier, maar schakelde

volkomen tegengesteld was aan de tijdgeest, de

Het belang van het milieu stond dus voorop. Gewoon

halverwege de jaren tachtig over op spierwit papier

groeiende welvaart en rijkdom, de mogelijkheden.

zuinig of spaarzaam zijn met geld was stom, onnodig

met een duur nieuw ontworpen logo, om maar een

Waarom zou je in vredesnaam spaarzaam doen als

De opvolger was Genoeg, “Non-Glossy Magazine

en ouderwets. Je best doen voor het milieu was een

professionele indruk te maken. Ik protesteerde nog

het geld leek te regenen? Aanvankelijk was de inhoud

voor Minima en Maxima”, stond op de eerste cover

beetje soft, maar wel verstandig en eerzaam.

tegen de geldverslindende operatie: geld kon beter

vooral ludiek, de toon hilarisch, zoals in Hoe word ik

in maart 1997. Er werd een echte uitgever gevonden,

aan de spreekuren besteed worden, of konden we

een echte vrek. Maar al snel werd het serieuzer. Waarom

Hanneke van Veen was hoofdredacteur, ikzelf mede-

niet het oude briefpapier opmaken en dan omschake-

spaarzaam doen? Omdat je dan minder kunt werken.

werker. Het werd gedrukt op het goedkoopste papier

Na een dip in de economie ging het rond 1980 weer

len? Links gelul, vond men. Zorg werd een product,

Of wensen kunt vervullen. Of meer aan goede doelen

dat te krijgen was. Maar het was een echt tijdschrift,

bergopwaarts. De werkloosheid verminderde, de wel-

en wij, brave werkers werden door een nieuwe markt-

kunt geven. Om biologische producten te kunnen

met 32 pagina’s in plaats van zes, met artikelen,

vaart steeg en de inkomens groeiden. Eerst was de

gerichte directie getrakteerd op lessen om in elk pro-

kopen, ook als je een laag inkomen hebt. De reacties

foto’s en “boordevol tips van lezers”. Nu de opruien-

gewone spaarzaamheid uit de mode geraakt, de zorg

bleem slechts een uitdaging te zien, en een enkele

op het krantje waren ongemeen fel. Bijna niemand

de naam weg was, kreeg Genoeg minder aandacht in

maal op een vorstelijk buffet waar wij onwennig onze

was neutraal. Deze uitersten bepaalden het succes

de pers. Langzaamaan kwam er acceptatie in bredere

bordjes stonden vol te laden. Ik heb een ongeruste

van de krant. De mensen die positief waren namen

kring. Een beetje vergelijkbaar met zoals het de

brief naar de nieuwbakken directeur gestuurd over

een abonnement. De negatieve aandacht zorgde voor

milieubeweging vergaan is in de jaren tachtig.

deze tergende verspilling, maar kreeg niet eens ant-

veel publiciteit, wat toch ook weer voor positieve

Besparen was soft, maar wel verstandig. De reacties

woord. Als je over geld zeurde werd je beschouwd

reacties en abonnementen zorgde. De Vrekkenkrant,

zijn niet meer zo fel afwijzend en ook niet meer zo

als een ‘ossie’, die nog moest ontwaken uit het hip-

die eigenlijk begon als een grapje in de achterkamer

fel positief. Het lijkt alsof het taboe op zuinigheid

pietijdperk.

van het vrolijke echtpaar, had binnen de kortste keren

aan het verdwijnen is. Mensen durven ervoor uit te

duizenden abonnees.

komen dat ze moeite hebben om de eindjes aan

Mode

Van soep tot toetje was alles zelf gedraaid, gekneed, gestoofd en gekookt

Erkenning

groot deel van de tips staan alleen initialen en een plaatsnaam. Verstandig

Hoewel de aanhang groot was, was de status van

elkaar te knopen en praten trots over de goedkope

Het is de verdienste van Hanneke van Veen en Rob

spaarzaamheid nog steeds laag. Mensen wilden het

oplossingen die ze bedenken. Er is echt een andere

van Eeden geweest de zorg voor een beter milieu, het

krantje in een blanco envelop ontvangen. Stuurden

wind aan het waaien en als deze trend zich doorzet

zuinig zijn op grondstoffen en water, door te trekken

wel tips in, maar wilden hun naam er niet bij. Kijk

stellen we bij het honderdste nummer van Genoeg

naar andere terreinen van het dagelijks leven. En dat

maar in de Vrekkenkrant-Compleet (waarin de ooit ver-

vrolijk vast dat spaarzaamheid weer de gewoonste

in een tijd van volstrekte hoogconjunctuur! De eerste

schenen Vrekkenkranten zijn gebundeld): onder een

zaak van de wereld is.

Vrekkenkrant verscheen in april 1992. Nu is ‘krant’ een groot woord voor dat Vrekkenkrantje. Het waren drie A4-tjes, dicht bedrukt aan beide kanten, zes pagina’s

TIPS

dus. Hanneke van Veen schreef in haar openings-

ZUUR IS DUUR, GOEDKOOP KAN OOK

GOEDKOPE LICHAAMSCRUB

achter gekomen. Ik wist al dat ik in allerlei situaties

Sportdrank kopen in de supermarkt is duur

drank te nemen. Bijvoorbeeld in de vorm

Nodig: 3 afgestreken eetlepels zeezout

anders reageer dan de meeste mensen. Als iemand

(€ 2,19 voor een halve liter), en in de sport-

van water met suiker en eventueel een beet-

(middelfijn), 3 afgestreken eetlepels rietsuiker

me een grote bos bloemen geeft, krijg ik het

school is het nog duurder. Water tegen de

je keukenzout.” Met de Kraaijenhof-methode

(grof), 1 eetlepel olijfolie. Goed vermengen

benauwd. Ik denk aan de prijs die betaald is en waar

dorst helpt ook. Als je het idee hebt dat je

van verdunde appelsap als sportdrank ben

met warm water om er een lekkere brij van

ik dat gevaarte in hemelsnaam kwijt kan. Een bloei-

ook suiker nodig hebt voor de energie, of

je in elk geval goedkoper uit. Appelsap

te maken. Als je niet van de geur van olijfolie

ende tak uit een tuin, een roos die op straat gevonden

het liefst druivensuiker kun je het beste

kost in de voordeelverpakking van 1,5 liter

houdt, kan ook een neutrale olie met paar

werd maken mij veel blijer.” Ook beschreef ze het

appelsap nemen. Henk Kraaijenhof, atletiek-

€ 0,54, dat is € 0,36 per liter. Een flesje van

druppels aromaolie worden gebruikt. Met

moment dat ze in Vrij Nederland een interview leest

trainer en performance-consultant, in het

een halve liter, gevuld met half water, half

deze hoeveelheid scrub je je hele lichaam.

met de vrouw die de Tightwad Gazette uitgeeft. Ze

verleden trainer of adviseur van topsporters

appelsap kost dus € 0,18. Dat is meer dan

Als je het alleen afspoelt is je huid heel

bestelde eerder verschenen nummers en las genie-

zegt: “Als je een inspanning levert duurt dat

twaalf keer voordeliger dan fabriekssport-

zacht en heeft een aangenaam vet laagje.

tend. Nieuwe dingen, maar ook bekende. Ze kreeg

meestal niet langer dan een uur. Dan kun

drank.

Als je daar niet van houdt, was je je nog

erkenning voor wat ze altijd al deed, precies zoals ze

je het gewoon bij water houden. Wie zijn

MH

een keer met zeep. Daarna gewoon body-

twaalf jaar eerder in haar Hergebruikboek had geschre-

lichaam zwaarder op de proef stelt doet er

lotion gebruiken.

ven.

goed aan om tijdens de inspanning energie-

Jasminka Frleta, Ridderkerk

artikel: “Veel mensen zijn gek op geld uitgeven. Ik zit anders in elkaar en ben daar nog niet zo lang geleden




SCHATGRAVEN OP STRAAT

Joke Reijnders

Jaarlijks worden er tienduizenden tonnen grofvuil opgehaald door de medewerkers


(dumpsters), op zoek naar bruikbare spullen. Volgens

Je kunt het zo gek niet verzinnen of mensen gooien

hem is het een fabel dat mensen alleen maar iets

het weg. De één is blij dat hij het kwijt is, en een

weggooien als het niet meer goed is. Sterker nog: er

ander is weer gelukkig met de vondst.”

blijken heel veel redenen te zijn om van overtollige zaken af te komen. Sommige mensen gaan verhuizen

Broodrooster

en gooien ‘troep’ weg die al lang op zolder of in de

Ook Gert-Jan haalt regelmatig spullen van de straat.

kelder stond. Iemand is overleden en de familieleden

Hij is voornamelijk geïnteresseerd in elektrische

moeten het huis snel ontruimen. Een man met een

apparaten en (onderdelen van) fietsen. “Waarom zou

gebroken hart gooit de spullen weg die hem aan een

ik iets kopen als alles er al is? Het meeste dat op

verbroken relatie herinneren. Maar het komt ook

straat ligt is gewoon in goede staat. Soms kom je iets

voor dat mensen bijvoorbeeld kleren weggooien

tegen dat een beetje opgeknapt of gerepareerd moet

omdat ze niet meer in de mode zijn, of omdat ze een

worden. En dat vind ik toevallig erg leuk om te doen.

scheurtje, een winkelhaakje of een gaatje hebben.

Ik neem dus ook spullen mee die kapot zijn. Dan kijk ik of ik het kan repareren, maar het gebeurt ook wel

van de gemeentereiniging. Grote kans dat Welvaartsrestanten

daar nog heel wat bruikbaars tussen zit.

dat ik het meeneem om te onderzoeken hoe het

Ook in Nederland zijn veel mensen die regelmatig

apparaat werkt. Laatst heb ik een klein broodrooster-

Wie eenmaal zijn gêne heeft overwonnen

een kijkje nemen in de welvaartsrestanten die op de

tje gevonden. Ik heb het uit elkaar gehaald om te kij-

en regelmatig kijkt bij de welvaartsrestanten

stoeprand staan opgestapeld. “Als ik aan de kust zou

ken hoe het werkte, en toen bleek dat ik het niet kon

wonen, zou ik strandjutter zijn,” zegt Jantine. Zij

repareren, heb ik het weer weggegooid.”

aan de kant van de weg, kan op een goedkope (en verslavende) manier aan goede,

Als ik aan de kust zou wonen, zou ik strandjutter zijn

leuke, mooie en soms zelfs waardevolle spullen komen.

maakt de avond voor het grofvuil wordt opgehaald altijd een rondje door het dorp waar ze woont. “Het is gewoon iets dat in je genen zit. Mijn moeder

“Het leukste dat ik ooit vond, is een houten stoeltje,”

bewaart alles, en kan altijd alles gebruiken – voor

vertelt Gert-Jan. “Ik heb het opgeknapt en het gaat

zichzelf, maar ook voor anderen. Net als ik. Als ik

mee met elke verhuizing. Inmiddels heb ik het al bij-

iets bruikbaars zie, denk ik: daar kan die-en-die wel

na dertig jaar.”

wat aan hebben, en dan gaat het dus mee naar huis.”

“Wat ik een echte trofee vind, is de eethoek uit de

“Ik doe dit puur als hobby,” vervolgt Jantine. “Soms

jaren dertig die ik ooit eens vond,” zegt Jantine. “Die

vind je niks, en is het zonde van de benzine geweest,

bestond uit een eettafel en vier stoelen. De stoelen

maar soms vind je iets bijzonders, of moet je zelfs

kregen een nieuwe bekleding, en nu staan ze bij mijn

Er zijn mensen die hun meubilair langs de kant van

nog een keer terug om alles op te halen. Dat maakt

dochter in huis, die er erg blij mee is.”

de straat vonden. Maar er zijn ook mensen die tussen

dit ook leuk en spannend: je hoopt dat je iets vindt, Nooit meer kopen

het grofvuil gericht op zoek gaan naar onderdelen

kingen. Dat zijn de spullen die je bij het grofvuil mag

voor hun verzameling antiek of oud speelgoed. Soms

zetten (hoewel het per gemeente verschilt wat precies

tref je zelfs waardevolle spullen aan. Zo vond iemand

‘grofvuil’ is). In sommige gemeenten komt de

eens een oude kijkdoos bij het grofvuil. Toen hij de

ophaaldienst één keer per maand langs om het grof-

Wie er oog voor heeft, heeft de spullen voor het opra-

kamerplanten (inclusief potten), kerstversiering,

kijkdoos liet taxeren in het programma Tussen Kunst en

vuil op te halen. Vaak zie je de avond ervoor mensen

pen, vindt Jantine. “In mijn huis en tuin zie je ontzet-

videobanden, meubels, kaarsen, bakproducten, boe-

Kitsch, bleek deze zo’n veertigduizend euro waard te

die tussen het grofvuil snuffelen naar bruikbare spul-

tend veel dingen die ik bij het grofvuil heb gevonden.

ken, tijdschriften, goedkope sieraden… Het zijn alle-

zijn.

len. ‘Morgensterren’ worden zij genoemd.

Meubels, zoals kastjes, stoelen, en tafeltjes, gereed-

maal zaken die je niet meer hoeft te kopen”, schrijft

schap zoals zagen, verfkrabbers en hamers, een

hij. Zelfs kleding en voedsel vist Hoffman uit de vuil-

Speelgoed


Trofee n

Fabel

maar wat is altijd een verrassing.”

De Amerikaan John Hoffman haalt zijn vondsten Antiek

voornamelijk uit grote vuilcontainers. “Dozen,

breekijzer,” somt ze op, “maar ook antiek, zoals een

containers. Maar dat gaat Gert-Jan en Jantine te ver.

Bedden, matrassen, bielzen, fietsen, hout, huishou-

Eén van hen is de Amerikaan John Hoffman. Hij

oude haal voor in de haard, ik vond een glijbaan voor

“Ik ga niet grabbelen in kleding. En eten zou ik nooit

delijke gebruiksvoorwerpen, tuingereedschap, kas-

schreef het boek The Art and Science of Dumpster Diving.

de kleinkinderen, een zandbak, een kinderledikant,

van de straat halen, al kreeg ik er geld op toe. Dat

ten, speelgoed, tafels, stoelen, vloeren wandbedek-

Hoffman duikt bijna dagelijks in vuilcontainers

kinderwagens, een kattenbak, een kattenkrabpaal…

vind ik vies.” Genoeg 50 juni-juli 2005 33


Dossier Over Grenzen Jeanine Schreurs

Uitrusting

De schaamte voorbij

Vrijwillig leven zonder geld

Voor dumpster diving kun je volgens John Hoffman

Voelt Gert-Jan zich nooit gegeneerd als hij een vondst

met een simpele basisuitrusting volstaan. Zijn basis-

in zijn auto laadt? “Waarom?” vraagt hij. “Toen ik

uitrusting bestaat uit onopvallende kleding, een tas

ermee begon was ik een arme student, en vond ik het

Toen Pascal Degen zijn baan en huis kwijtraakte, herinnerde hij zich de ervaringen van de

om de buit in te vervoeren, een haak om spullen die

leuk om veel met weinig te doen.” Ook Jantine

Duitse Heidemarie Schwermer. Over haar experiment om te leven zonder geld, had hij eerder

in de container buiten je bereik liggen naar je toe te

schaamt zich niet voor haar hobby. “Mijn man stapt

een artikel geschreven voor Genoeg. Hij besloot als Haagse stadsnomade in haar voetsporen

halen zijn. Voor Jantine is dit niet nodig; het enige

tijdens zo’n grofvuilronde voor geen goud uit de

te treden en concludeerde na een half jaar: Maslow had toch gelijk.

gereedschap dat zij meeneemt is een zaklantaarn.

auto, maar ik heb er geen problemen mee. Laatst heb

“Maar ik zie ook wel mensen die bijvoorbeeld hamers

ik zelfs gewoon de eigenaar van de spullen aange-

en schroevendraaiers meenemen. Vaak zijn dat men-

sproken. Een mevrouw zette een mooie Barbie-auto

Hoe kwam je erbij om zonder geld te gaan leven?

sen die uit zijn op het ijzer, dat ze losmaken en later

aan de kant van de straat. Ik vroeg of ik hem mee

Toen ik mijn baan en huis kwijtraakte, kon ik om bij-

weer verkopen.”

mocht nemen voor mijn kleindochter. Dat mocht, ze

zondere redenen geen uitkering krijgen. Ja, dan

“Mijn gereedschap is mijn bestelwagentje,” zegt

ging zelfs naar binnen om nog wat Barbies op te

houdt het gauw op natuurlijk. Het leek me wel een

Gert-Jan. “Wat ik mee wil nemen, kan ik er makkelijk

halen die ze ook weg wilde doen.”

spannend experiment om te kijken wat er gebeurt als

in zetten. En zo kan ik thuis alles op mijn gemak ver-

je in de goot gaat liggen. ‘Goot’ tussen aanhalingste-

der uitzoeken.”

kens dan. Ik wilde kijken of het me lukte om met heel weinig geld te leven. Ik heb een half jaar helemaal zonder geld geleefd. Nu heb ik een klein baantje,

MORGENSTER EN MORGENSTERVERGUNNING

GROFVUILETIQUETTE

waar ik € 200 per maand mee verdien.

Een morgenster is volgens het woordenboek iemand die bij het

Laat de vindplaats weer netjes achter. De

Heidemarie Schwermer heeft me zeker geïnspireerd.

krieken van de dag de vuilnisbakken onderzoekt om te kijken of er

eigenaar van het grofvuil en de gemeente-

Ik vond het erg alternatief zoals zij leefde. Zij heeft

iets van zijn gading bij is.

medewerkers die het komen ophalen vin-

me ook op het idee gebracht om een soort ruilhandel

In de meeste gemeenten is het echter verboden te snuffelen in het

den het niet prettig als de spullen over het

te gaan doen. Ze deed namelijk veel met de LETS-

aangeboden grofvuil (net zoals je officieel niet mag strandjutten).

trottoir verspreid liggen. Neem alleen mee

kring. Je kunt de geldeenheid overslaan door direct

Alleen mensen die een zogeheten Morgenstervergunning hebben,

wat je gaat gebruiken, laat de rest liggen

met mensen te gaan handelen. “Als je dingen deelt,

kunnen straffeloos spullen meenemen. Anderen die betrapt worden

voor een ander die het echt nodig heeft.

dan ben je veel rijker,” schrijft ze. Dat sprak me aan.

kunnen een boete krijgen. Informeer bij je gemeente of een Morgen-

Belemmer de gemeentemedewerkers die

stervergunning noodzakelijk is en wat de voorwaarden voor zo’n

de spullen meenemen niet in hun werk.

Kun je een voorbeeld noemen?

vergunning zijn.

Netjes vragen of je iets mee kunt nemen

Ik pas bijvoorbeeld op huizen, zoals van een kennis

mag natuurlijk altijd…

van me die een maand ging surfen in Egypte. Uit

Als je dingen deelt, ben je veel rijker

dankbaarheid dat ik er mocht slapen, heb ik zijn huis TIPS BIJ HET GROFVUILJUTTEN

schoongemaakt en alles opgeruimd. Ramen wassen,

etenstijd. Maar dat voelt niet leuk. Dat is echt ‘moe-

Draag kleding die vies mag worden.

stofzuigen, daar is best veel behoefte aan, valt me op.

ten’. Je moet het uit vrije wil doen, bij anderen aan-

Ga niet te vroeg op pad, omdat je dan het risico loopt dat de spullen

Er zijn zoveel mensen alleen, met drukke banen. Ja,

kloppen om mee te kunnen eten. Anders is het armoe.

nog niet buiten zijn gezet.

en wie doet dan het huishouden? Dat doe ik dan in

Ik kook ook voor mensen. Ik kan goed koken en bied

Neem een zaklamp mee als je ’s avonds op pad gaat. Er zijn mensen

ruil voor de huur. Zo kan ik overleven. Dus het voelt

dan aan maaltijden voor ze te maken. Pas geleden

die een soort mijnwerkerslamp op hun hoofd hebben, of die een

niet echt dat ik in de goot lig, dat ik een zwerver ben

ben ik bijvoorbeeld naar het Filmfestival in Rotter-

zaklamp aan een touwtje tussen hun tanden vasthouden. Voordeel:

en zielig.

dam geweest. Een van mijn vrienden heeft toen voor

je hebt je handen vrij om te zoeken.

me betaald, in ruil voor een sushimiddag. Hij nodig-

Wil je handschoenen dragen, kies dan voor rubber of plastic. Rubber

Hoe kom je aan eten?

de gasten uit en ik maakte voor hen een heerlijke

en plastic is makkelijk schoon te vegen (of neem een nat doekje in

Ik maak een reformwinkel schoon en mag dan eten

Japanse maaltijd. Voor een andere vriend breng ik

een plastic zak of een flaconnetje desinfecterende gel mee).

meenemen. Als er eten over de datum is, krijg ik dat

regelmatig de was naar de wasserij. Als tegenpresta-

Kijk uit voor materialen waar je je aan kunt snijden of prikken.

ook. Dat is fijn, want dan hoef ik niet met lege han-

tie neemt hij me mee uit eten. En zo zijn er nog meer

Als je iets specifieks zoekt: heb geduld, je komt het beslist een keer

den te komen, als ik bij mensen op bezoek ga. In het

mensen waar ik dingen voor doe. Ja, gelukkig heb

tegen.

begin kwam het wel eens voor dat ik helemaal niks te

ik nog vrienden. Als je die niet hebt, dan ben je echt

eten had. Dan ging ik maar bij vrienden langs tegen

arm, heb ik geleerd.




Wat heb je nog meer geleerd?

een handvol vrienden. Heel goede vrienden. Dat geeft

Ik ben anders gaan denken over onze basisbehoef-

een soort veiligheid. Ik hoef me eigenlijk geen zorgen

ten.Volgens de piramide van Maslow moet je eerst

te maken dat ik tussen zwervers en alcoholisten moet

een huis hebben en dan eten, kleding, leuk werk en

slapen. Ik kan altijd ergens terecht. Sommige men-

sociale contacten voordat je aan zelfontplooiing kunt

sen vinden me een loser of een lapzwans. Maar dat

beginnen. Zelfontplooiing staat bij Maslow namelijk

vind ik zelf niet. Ik loop niet in lompen en ik heb

helemaal bovenaan in de punt van de piramide.

gewoon een pak in de kast. Ik vind mezelf ook niet

Vroeger dacht ik dat je deze volgorde best zou kun-

arm. Het is echt een keus. Het is vervelend als men-

nen omdraaien. Ik dacht dat als je zelfontplooiing

sen dit niet snappen. Dan moet ik me verdedigen en

hebt, dus als je echt doet wat je hart je zegt, dan komt

gaan uitleggen dat ik geen loser ben. Dat ik liever

de rest ook wel. Maar zo werkt het toch niet is mijn

niet op wintersport ga, als ik daarvoor in een saai

ervaring, nu ik een tijd zonder geld geleefd heb.

kantoor een hele dag saai werk moet zitten doen.

Zolang de basisvoorzieningen er niet zijn, ben je

Om die keuze gaat het namelijk. Sommige mensen

alleen maar met overleven bezig: met eten, met je

vinden dat extreem.


Wat is dat ook al weer, de ecologische voetafdruk?

honger, op zoek naar een dak boven je hoofd. Het kost je veel tijd en energie om dit georganiseerd te

Na een half jaar ben je toch weer wat geld gaan verdienen.

krijgen. Ik was in het begin van mijn experiment best

Waarom dat?

wel huiverig dat ik steeds verder af zou glijden. Dat ik

Ik had bepaalde dingen nodig, die ik met geld mak-

bij een Hulp voor Onbehuisden terecht zou komen of

kelijker kon krijgen. Mijn laptop ging bijvoorbeeld

in de rij zou moeten staan bij de Soepbus. Dan is het

kapot en ik vind het leuk om te schrijven en af en toe

belangrijk je elke dag te scheren, je tanden te poetsen

te internetten. Dat kost geld. Via de LETS-kring valt

en je kleren te wassen. Ik zorgde er ook voor dat mijn

er veel te regelen, maar soms wil je gewoon iets

beltegoed altijd was opgewaardeerd vanwege mijn

nieuws kopen. Een flesje wijn of chocola voor

sociale contacten. Dat geeft je al een heel ander

iemand. Ik ben ook niet tegen geld. Je kunt ook

gevoel dan wanneer je dat niet doet.

genieten van geld. En geld levert toch ook wat vrij-

De ecologische voetafdruk berekent de hoe-

heid, heb ik ontdekt.

veelheid grond die nodig is voor een bepaalde

Geld en status hangen heel nauw met elkaar samen in de

Misschien werkt het wel zo dat vasten met een lege

activiteit of levensstijl. Uitgangspunt is dat de

commerciële wereld waarin we leven. Wat zie jij als status?

ijskast veel erger is dan als de ijskast vol is. Als je

aarde een beperkte hoeveelheid biologische

Op dit moment bedraagt de gemiddelde voet-

Mijn gezondheid. Ik ben fit. Ik kan heel lang fietsen

weet dat je een appel uit de ijskast kunt halen, als je

capaciteit heeft, waar steeds meer mensen

afdruk van alle mensen tezamen al 2,3 ha.

zonder moe te worden. Dat is mijn status. Ik ben een

er echt behoefte aan hebt, dan kun je misschien veel

gebruik van moeten maken. De rekensom

We consumeren ongeveer twintig procent

keer naar Praag gefietst in vier dagen. Dat was dui-

beter vasten. Dat appeltje geeft een veilig gevoel. Als

wordt dan als volgt gemaakt. De aarde

meer dan de biologische capaciteit van de

zend kilometer. Je kunt ook met het vliegtuig gaan,

ik wat geld op de bank heb staan, dan voel ik me rus-

beschikt over ongeveer 11,4 miljard hectaren

aarde toelaat.

dat is misschien ook leuk. Maar voor mij is status dat

tiger. Dan hoef ik dat niet eens uit te geven. Maar het

productieve grond en water. De ijskap, de

Willen we de aarde leefbaar houden, voor ons-

ik me zo goed op eigen kracht kan verplaatsen. En de

is gewoon niet leuk als je helemaal niks hebt.

woestijnen en de diepzee zijn niet-productieve

zelf maar vooral ook voor onze kinderen, dan

delen en worden daarom niet meegeteld.

is het nodig de voetafdruk te verkleinen. Dat

Een vierde van het totale aardoppervlak verte-

is helemaal niet ingewikkeld, zeker niet voor

genwoordigt de biologische capaciteit van de

consuminderaars. Kijk maar eens naar de vol-

adressenlijst van mijn vrienden is ook status. Ik heb

aarde. Als we dit totaal delen door zes miljard

gende voorbeelden:

mensen, komen we op 1,9 ha per persoon.

• 1000 km minder met de auto bespaart

Als we eerlijk delen heeft elke wereldburger dus recht op 1,9 ha aarde. De werkelijkheid laat echter een heel ander beeld zien. Amerikanen gebruiken zes keer zoveel aarde


815 m2

• de was drogen zonder droogmachine: besparing op jaarbasis 1250 m2

• een jaar lang een vleesloze dag per week

met hun gemiddelde voetafdruk van 12,3 ha;

per gezin verkleint je voetafdruk met

de ecologische voetafdruk van de Belg is 6,54

3300 m2.

ha. Ook Nederlanders leven op te grote voet.

Meer informatie, inclusief praktische tips,

Voor onze manier van leven is vijf tot zeven

is te vinden op www.voetenbank.nl of

keer de oppervlakte van Nederland nodig.

www.ecolife.be Genoeg 50 juni-juli 2005 37

Jim Merkel:

radicale voorvechter van een duurzame leefstijl

uitgespookt had, zeiden de anderen: “Vertel het niet tegen mama; daar kan ze niet tegen.” Dat sloeg nergens op, want mijn moeder was een sterke vrouw, die heel adequaat en nuchter kon reageren. Zoals toen een van mijn zusjes zich verslikte in een toverbal. Mijn moeder sprong onmiddellijk op, greep mijn zusje bij de benen, tilde ze haar ondersteboven en haalde het snoep uit haar mond. We hoeven de waarheid niet te verzwijgen voor mensen. De meeste men-

Terwijl iedereen moppert over het plastic bestek tijdens het driedaagse congres over simple living, maakt hij het net-

sen maken zich zorgen; ze ervaren echt wel dat we op

jes schoon na gebruik en steekt het weg in het borstzakje van zijn overhemd. Telkens als we gaan eten haalt hij het

een niet-duurzame manier leven.

tevoorschijn als ware het een gouden erfstuk. Drie dagen lang zal hij hetzelfde bestek gebruiken. Zo ontmoet ik Jim

Je hebt zelf een radicale verandering meegemaakt in je leven.

Merkel, de radicale voorvechter van een duurzame leefstijl.

Ja, nogal! Ik werkte als ingenieur bij een bedrijf dat geheime militaire uitrusting maakte. We werkten aan

Jeanine Schreurs

Iets weggooien doet hij niet, of het zou om te recy-

Het is gewoon niet eerlijk verdeeld in de wereld. Het

allerlei James Bondachtige uitvindingen. Als 26-jarige

clen moeten zijn. Samen met Wackernagel en Rees

verschil tussen arm en rijk is zo gigantisch. Wij

was ik heel enthousiast over dit creatieve, avontuurlij-

ontwikkelde Jim Merkel het principe van de ecologi-

Amerikanen eigenen ons 254 keer zoveel toe als de

ke werk. Mijn laatste uitvinding was een minicompu-

sche voetafdruk (zie kader). Als we verantwoord met

armste wereldburgers. Stel je voor dat we met twaalf

tertje van 10 bij 5 cm, waarmee je zelfs onder water

de aarde om willen gaan, zou onze voetafdruk eigen-

personen, allen vertegenwoordigers van de grote

topgeheimen kon intypen en doorseinen naar het

lijk niet meer dan 1,9 ha moeten zijn, becijferden zij.

regio’s in de wereld, aan dezelfde tafel zitten te eten,

militaire hoofdkwartier. Toen ik bevorderd werd tot

ren die sommige van ons hebben. We vergeten dat er

Op die manier is de beschikbare biologische capaci-

en ik als Noord-Amerikaan ga 254 keer zoveel

verkoper, ontdekte ik dat we aan iedereen leverden,

ook nog 25 miljoen andere soorten zijn op de planeet

teit eerlijk verdeeld onder alle wereldburgers. Dat is

opscheppen als mijn buurman uit India. Je zou

niet alleen aan het Amerikaanse leger, maar ook aan

aarde. Zíj hebben het meeste te lijden van onze over-

een stuk minder dan de 4,7 ha die de doorsnee

natuurlijk nooit over je hart kunnen verkrijgen om

de vijand en aan de ergste dictators die er in de

consumptie. Ik ben ervan overtuigd dat als mensen

Nederlander nodig heeft voor zijn levenstijl, maar

iemand aan dezelfde tafel honger te laten lijden ter-

wereld zijn. Dat kon ik niet verdragen en toen heb ik

meer tijd in de natuur doorbrengen, de liefde voor de

meer dan de meeste mensen in arme ontwikkelings-

wijl jij je vol zit te proppen. En toch is dat wat er

ontslag genomen. Van deze ervaring heb ik vooral

natuur vanzelf terug komt. Mensen zullen dan bereid

landen gebruiken.

gebeurt in de wereld.

geleerd hoe belangrijk het is dat jonge mensen cre-

zijn hun leefstijl te veranderen.

Jim Merkel vindt dat we eigenlijk allemaal op dezelf-

Zelfs in de definitie van armoede is er sprake van

atieve uitdagingen hebben. Dat kan natuurlijk net zo

de bescheiden voet zouden moeten leven. Hij startte

ongelijkheid. Mensen in de VS zijn arm als ze minder

goed het bedenken van mogelijkheden voor een

Hoe kun je zo positief zijn?

het Global Living Project om deze duurzame leefstijl

dan $ 30 per dag te besteden hebben; voor ontwikke-

duurzame manier van leven zijn – waar mijn works-

Ik heb een hekel aan de opvatting dat mensen alleen

te promoten en schreef het praktische doe-het-zelf-

lingslanden is dat $ 2 per dag. Wat wij hier in de VS

hops dus tegenwoordig over gaan.

willen veranderen als het in hun eigenbelang is. Zo

boek Radical Simplicity. Zelf geeft hij het goede voor-

onder arm verstaan is nog vijftien keer meer dan de

beeld. Hij woont op een ecologische boerderij en als

armoede in het zuiden. Ik vind dit economisch racis-

Wat wil je met je boek?

ook niet. Als ik mensen de rekensom voorleg van het

hij in Amerika op tournee gaat om workshops te

me. Zo kunnen we niet door blijven gaan. Als we over

Ik heb mijn boek geschreven om mijn ideeën over

eerlijke aandeel in de aarde, met als uitkomst dat er

geven, pakt hij de fiets. Zijn Cycle Tour for a Sustainable

honderd jaar nog een leefbare aarde willen, moeten

ongelijkheid onder de aandacht te brengen. Maar ik

voor iedereen 1,9 ha aarde is, zegt een overgrote

Future trekt veel publiciteit en volle zalen in heel

we onze manier van leven radicaal veranderen. We

wil vooral mensen leren hoe je een verantwoorde,

meerderheid: “Ik denk dat ik hetzelfde zou moeten

Noord-Amerika.

moeten onszelf ook niet langer voor de gek houden,

duurzame manier van leven kunt bereiken. Mijn

gebruiken als de anderen.” Dat is de waarde die men-

maar open kaart spelen. De kleine veranderingen die

methode is eigenlijk een combinatie van de ecologi-

sen hebben. Dat vinden ze eerlijk. Ik heb mijn boek

we nu aanbrengen helpen echt niet, dat weten we.

sche voetafdruk en het twaalf stappenplan van Je geld

ook niet geschreven met de bedoeling mensen een

Waarom kies je zo’n radicaal standpunt? Als ik over de situatie in de wereld nadenk en me

kijk ik niet tegen mensen aan. En die ervaring heb ik

of je leven. Het helpt je om heel concreet zicht te krij-

schuldgevoel aan te praten. Ik wil hen inspireren hun

Jim Merkel: Radical

realiseer hoe de meeste mensen leven, dan is mijn

Schrikt dat niet af, zo’n boodschap?

gen op je eigen milieubelasting, op hoe je met je geld

leefstijl te veranderen uit een gevoel van liefde. Als je

Simplicity; Small

manier van leven helemaal niet radicaal. Ik leef van $

Dat tegenargument krijg ik vaker te horen. Mensen

omgaat en op je waarden. In het laatste hoofdstuk

van je kinderen houdt, dan zorg je voor hen. Als je

Footprints on a Finite

5000 per jaar en hoor dan nog tot de 17% van de rijk-

zeggen dan: “Het grote publiek wil hier niet aan; dat

stimuleer ik mensen om zich meer verbonden te voe-

van je vrouw houdt, dan heb je iets voor haar over. Als

Earth. Uitgeverij New

ste mensen in de wereld. Maar liefst 83% van de

gaat te ver voor ze.” Maar dat vind ik een onderschat-

len met de andere levende soorten. Het is belangrijk

we zo van Moeder Aarde kunnen houden, dan is het

Society Publishers.

mensheid leeft op een manier die veel meer radicaal

ting van de mensen. Het heeft ook iets denigrerends,

niet alleen eerlijk te delen tussen de ménsen, maar

niet moeilijk op een eenvoudiger manier te gaan

eenvoudig is dan ik. Waar ik over schrijf is niet echt

zo’n houding. Alsof mensen zwakke wezens zijn die

we moeten ook rekening houden met de belangen

leven. Weet je wat de echte kracht van de mensheid

radical simplicity. Wél voor Noord-Amerika, dat klopt.

in bescherming genomen moeten worden. Het doet

van de dieren en de planten. We zijn echte stadsmen-

is? We zijn in staat te zorgen. De zorgcapaciteit is

Hier is het radicaal om “nee” te zeggen tegen zaken

me denken aan vroeger bij mij thuis. Als iemand van

sen geworden, die nauwelijks nog diepe ervaringen

onze duurzame hulpbron. Die kunnen we aanwenden

die je makkelijk kunt krijgen.

ons (ik kom uit een gezin met negen kinderen) iets

hebben met andere wezens, afgezien van de huisdie-

om het tij te keren. Heus, mensen zijn van goede wil.

www.globallivingproject.org


Als we van Moeder Aarde houden, is het niet moeilijk eenvoudiger te gaan leven.


N AT U U R M O M E N T 40 juni-juli 2005 Genoeg 50

N AT U U R M O M E N T Elisabeth Noorduin

De vrucht van een kloosterretraite Een leuke baan, een goed salaris, maar toch niet gelukkig.

Maarten van Klaveren

Wat dan? Maarten van Klaveren zocht in een benedictijnenklooster

Slakken — ogen op steeltjes

antwoord op de vraag: “Wat wil ik eigenlijk?” Na tien maanden kloosterleven was het antwoord verrassend.

Waar? Overal waar het vochtig is. Wanneer? Zomer en herfst. Voor wie? Iedereen. Zo hard lopen ze niet. Hulpmiddelen? De slakkenkaart van de KNNV. Gevaar? Je zou ze wel eens leuk kunnen gaan vinden.

De KNNV (Koninklijke Nederlandse Natuurhisto-

Het echte werk

rische Vereniging) kiest elk jaar een beest of plant

Slakken houden van vochtig. Zoek ze dus langs sloot-

uit om met z’n allen eens op te letten. Je mag je waar-

kanten, in hoog, nat gras, als er dauw ligt, na een

Mijn computer lag op de achterbank van mijn old-

Met verbazing keek ik in eerste instantie naar de vijf

nemingen doorgeven, graag zelfs, maar het gaat er

mals regenbuitje, en onder grote bladeren. Pak ze

timer. Daarnaast lag het enige persoonlijke voorwerp

monniken: gekleed in zwarte jurken zongen ze zes

vooral om dat mensen ernaar kijken. Je hoeft geen lid

eens op om ze goed te bekijken – huisjesslakken kun

wat ik mee wilde nemen: een Afrikaans beeld van een

keer per dag ouderwetse psalmen. Wat was daar de

te zijn om mee te doen, en het hoeft ook niet in je

je bij hun huisje pakken, naaktslakken met een hand-

moeder met kind. Verder wat kleren, wat boeken,

zin van? Alles en iedereen had in het klooster een

eigen tuin, maar gewoon overal waar je komt. Dit jaar

schoen of blaadje. Als ze schrikken trekken ze zich

wat rustige cd’s. Gelijk aan het begin had ik al een

vaste plaats en tijd. Eten en drinken deed je alleen in

hebben ze slakken uitgekozen. Ja, die beesten die je

samen, of kruipen in hun huisje, maar als je even

belangrijke vraag moeten beantwoorden: wat heeft

de refter. Aan tafel zat iedereen in volgorde van bin-

Hosta’s en je sla opeten, en waar je soms zo lekker in

wacht komen ze wel weer tevoorschijn. Eerst vallen

een mens werkelijk nodig wanneer hij zich voor ten-

nenkomst, met het hoofd van het klooster vooraan.

grijpt. En die een stuk interessanter zijn dan je zou

natuurlijk de ‘horentjes’ op, die helemaal geen

minste drie maanden terugtrekt in een klooster?

Vaste werktijden, en als het tijd was voor gebed, liet

denken.

horentjes zijn, maar tentakels. Hiermee zien (met de

Niet zo veel. De rest van mijn bezit liet ik achter in

je alles uit je handen vallen. Morgen weer verder.

langste twee), voelen en ruiken de slakken. Rechts

mijn huis, dat ik had onderverhuurd.

Vaste etenstijden, vaste tijden om te gaan slapen en

Voorbereiding

op het lichaam zit een gat; dat is de ademhalings-

Vraag een slakkenzoekkaart aan door een ongestem-

opening.

Majestueus beukenbos

op, dus moest ik me overgeven aan de bel, waarmee

pelde postzegel in een envelop te sturen aan: KNNV

Slakken eten van alles, maar het zijn vooral grote

Een half jaar daarvoor was ik voor het eerst in het

de gebeds- en etenstijden werden aangekondigd.

Ogen op steeltjes 2005, Postbus 19320, 3501 DH

opruimers. Ze eten algen en schimmels, dode plan-

klooster gekomen. Prachtig gelegen, op het platte-

Utrecht (vergeet niet je naam en adres te vermelden),

ten, en soms ook kleine insecten en dode beesten.

land, aan de rand van een majestueus beukenbos.

Traag ritme

of kijk op www.knnv.nl en klik op “ogen op steel-

Een dode wegslak in mijn tuin werd al heel snel

Ik werkte toen nog als organisatieadviseur.

In die week werd ik langzaam meegesleept in het

tjes”. Daar staan duidelijke tekeningen en beschrij-

opgegeten door soortgenoten. Ze zijn dus best wel

Afwisselende baan, goede verdiensten, aardige colle-

trage ritme. Bijna tegen mijn zin kwam de gedachte

vingen van de meest voorkomende slakken. Er staat

nuttig!

ga’s… maar ik was er niet gelukkig mee. Veel stress,

in me op: dit contemplatieve kloosterleven, hoe

ook hoe je je waarnemingen kunt doorgeven. Door

Wil je ze toch kwijt? Graaf dan een halfvol potje bier

veel gedoe waarvan ik vaak het nut niet inzag. Ik had

onbegrijpelijk ook, heeft me wat te leren. Ik voelde

dit te doen leer je niet alleen zelf een heleboel over

in, laat ze zich dood eten aan kuikenvoer of haverze-

het knagende gevoel dat ik alleen maar bezig was

me naar het klooster toegetrokken. Niet om monnik

slakken, maar help je ook de Nederlandse Malaco-

melen, breng alle slakken naar het park, of - als je

met geld verdienen, en dat was het dan. Wilde ik

te worden, dat kon ik me als afgedwaalde katholiek

logische Vereniging (NMV; zij bestuderen schelpen

segrijnslakken hebt - eet ze op, met kruidenboter.

met dit werk oud worden? Met olie smeren in de

niet voorstellen.

en weekdieren) met het Atlasproject Nederlandse

Ze zijn familie van de wijngaardslak (alleen rijst dan

economische raderen van onze wereld? Ik zat in een

Na die week heb ik mijn baan opgezegd om als inwo-

Mollusken, waarmee ze het voorkomen van de

de vraag: mag je ze nog wel tellen?). Een hele nette

‘ik-ben-30-en-wat-wil-ik-nou’-crisis.

nend gast een tijd mee te leven en te werken in het

Nederlandse landslakken willen catalogiseren.

tuin (zodat er niks voor ze te vinden is) of juist een

Na een zenmeditatie voelde ik me van binnen opgeruimd

weer op te staan. Mijn horloge hield er op dag 1 mee

klooster. En daar kwam ik nu aan, met de hoop dat

hele rommelige (zodat er genoeg ander voedsel voor

Overgave aan de bel

deze plek waar ik me naar toegetrokken voelde, me

ze is) kan ook schelen. Maar eerst: drink dat bier

Ik had de katholieke kerk al lang geleden verlaten,

eindelijk duidelijkheid zou geven welke kant ik op

voor het valletje lekker zelf op, en bekijk die boeiende

maar een klooster leek me in mijn crisistijd een

moest gaan. Ik was toch niet voor niets hierheen

beesten eens.

geschikte plek om een weekje vakantie te ‘vieren’.

geroepen? Genoeg 50 juni-juli 2005 41

Nederige positie

Simpele warmte

Uiteindelijk ben ik er tien maanden gebleven. Ik heb

In periodes ervoer ik die andere kant. Dan kwam er

me geërgerd, aan de ruzies en roddels in huis, aan

een rust en stilte over me heen die ik van daarvoor

TIP

Erica Verdegaal Belastingtip: loon-

de lompheid waarmee men soms met elkaar omging.

niet kende. Ik genoot opeens van het simpele zingen

Aan de starheid waarmee men vasthield aan ‘zoals

van psalmen. Ik zag de blaadjes aan de bomen

het hoort’. Aan al die voorgeschreven katholieke

komen in de lente, en dat vervulde me met vreugde.

feestdagen. Ik heb geworsteld met mijn nederige

Ik ging op in mijn simpele werk als kachelhoutver-

telijk arbeidsongeschikt

positie. Als inwonend gast mocht ik niets: geen bel

zamelaar, zoals ik dat als organisatieadviseur nooit

is kan soms wel werk

luiden, niet voorlezen in de kerk, achteraan in de

gekund had. Of ik zat, vanuit het niets, in een per-

krijgen, maar tegen een

rangorde zitten. Na vier maanden kreeg ik eindelijk

soonlijk gesprek met een andere gast. Onvermijdelijk

lager salaris dan het

de ‘eer’ dat ik tafel mocht afruimen. Het zijn kleine

moest ik steeds door periodes van onrust of dorheid,

oude werk. Het kan

dingen, maar in de gesloten wereld van een klooster

maar dan kwam ik weer die ongekende simpele

zijn dat de oude werk-

worden ze opeens zeer belangrijk. Door de vaste

warmte tegen. Was dat de ervaring van God? Ik weet

structuur voelde ik me soms afgestompt: dan wilde

het niet. De strooptochten naar chocolade werden

ik naar de disco, naar de kroeg, alles om die kalme

steeds zeldzamer.

monotonie te doorbreken. De eerste tijd worstelde

GELDPRAKTIJKEN

suppletie bij arbeidsongeschiktheid Wie geheel of gedeel-

Echt rijk worden Verlangen naar rijkdom is diep menselijk. Want rijk-

en laatste ingrediënt aan hun rijkdomrecept toe te

dom maakt zorgeloos, vermoeden we. Al zien we

voegen: demp emoties. Niet in toom gehouden senti-

tegelijkertijd dat dat idee niet altijd opgaat in de prak-

menten laten rijkdom in wording vaak snel bederven.

gewoon iets anders

tijk. Ook miljonairs piekeren over financiële tegenval-

Want gaat het goed op de beurs of de huizenmarkt,

wilt. Het hebben van

lers en optimale investeringen, misschien zelfs vaker

dan stappen we massaal in, maar dalen de prijzen

zaamheden (nog) niet lukken, dat de baan is opgeheven of dat je

ik met een hevig verlangen naar chips en chocolade.

Zenmeditatie

werk is vaak erg belang-

dan mensen die prima weten rond te komen van een

dan willen we onze aandelen en huizen massaal

Stiekem reed ik naar de benzinepomp om mijn dosis

In het klooster leerde ik bovendien de zenmeditatie

rijk voor het verdere

beperkt inkomen per maand.

paniekerig kwijt, zelfs tegen bodemprijzen. Ook

genot te halen. Een foto van een blote vrouwenschou-

kennen. Een ex-vriendin had dat gedaan, en ik keek

herstel, en het UWV

Rijk worden, hoe doe je dat nou eigenlijk? Dat ga ik

mensen die recent zijn gescheiden, hun baan hebben

der in de krant riep al een wereld aan seksuele fanta-

er toen misprijzend naar: wat is de zin om 25 minu-

(dat over arbeidsonge-

hier uitleggen, en wel via een supersimpel rijkdom-

verloren of een midlifecrisis doormaken, neigen tot

recept – slechts drie ingrediënten! Men neme… ten

financieel onevenwichtige besluiten. Doe dan liever

eerste de juiste maatstaf voor rijkdom. En die luidt:

even niets.

rijkdom meet je niet in euro’s, maar in het aantal

Zo. En dan kun je nu op weg naar je eerste halve miljoen euro. Dat kan naar keuze per fiets, per trein of

sieën op. Het pad van onthechting gaat niet over

ten stil op een kussen te zitten? Waarom jezelf zo

rozen.

martelen, terwijl er genoeg andere leuke of zinnige dingen te doen zijn? Een monnik nodigde me uit

schiktheid gaat) juicht het dan ook luid toe als een arbeidsongeschikte weer aan de

Maarten van Klaveren

‘Zijn’ in plaats van ‘hebben’

om mee te doen aan een zenweekend in het klooster,

slag gaat, al is het maar

dagen dat je probleemloos kunt doorleven als je nu

geeft cursussen in de kunst

Al dat geworstel dwong me wel tot nadenken.

zodat ik het zelf eens kon ervaren. Prettig was het

voor een paar uur. Eén

zou stoppen met werken. En daar komt de aap uit de

per auto. De fiets staat symbool voor de spaarreke-

van mislukken.

Waarom had ik die bevestiging van mijn waarde zo

niet. Want op dat kussen kwam ik alleen maar die

van hun maatregelen

mouw: die probleemloze periode is helemaal nul als

ning. Deze biedt een veilige, langzame en zware

Hij is te bereiken via

nodig? Is het echt zo belangrijk om de deur van de

storm aan gedachtes tegen, en de pijn in rug en

om het aanvaarden

je maandinkomen nu steeds compleet opgaat aan

tocht naar rijkdom. Want stel nu dat de spaarrente de

[email protected] of

kapel te mogen sluiten? De vaste kloosterstructuur

benen. Zonder mogelijkheid om eraan te ontsnap-

van lager betaald werk

levensonderhoud, vaste lasten en belastingen, ook al

komende decennia gemiddeld 4 % per jaar bedraagt.

dwong me om het gevecht met mezelf aan te gaan.

pen. Vaak smeekte ik in gedachte het klokje van de

aantrekkelijker te maken

bewoon je een kasteel met een antieke Bugatti voor

Dan moet je veertig jaar lang maandelijks € 429

Het gevecht met mijn trots, met mijn behoefte aan

meditatieleider om te rinkelen. Pas na afloop van dat

de poort. Rijker ben je naarmate je, zonder te werken,

inleggen om je halve miljoen bij elkaar te krijgen,

externe bevestiging en prikkeling. Langzaam ging

weekend merkte ik het verschil: het leek alsof ik van

ik begrijpen waarom de monniken een gelofte van

binnen was opgeruimd. De onrust in mezelf was ver-

kuisheid, gehoorzaamheid en armoede afleggen.

dwenen, en kon ik een simpele boom met extra aan-

Want dat is waar ik mijn welzijn aan ontleen: een

dacht bekijken, zoals ik hem nooit eerder had gezien.

035 – 622 0 622.

De belangrijkste voor-

langer kunt teren op je eigen bezit zoals spaargeld,

of dertig jaar lang € 727.

aanmerking te komen

een aandelenportefeuille of verhuurd onroerend

De trein, ofwel een breed gespreid aandelenfonds,

is dat het UWV je als

goed. Maar ook verkoopbare eigen expertise kan een

maakt een half miljoen hoogstwaarschijnlijk sneller

arbeidsgehandicapte

mooie, nooit droogvallende bron van rijkdom zijn.

bereikbaar. Boekt het fonds jaar na jaar gemiddeld

beschouwt. De hoogte

Echt rijk ben je in deze handige definitie als je

7 % netto rendement (na belasting en kosten), dan

Na tien maanden kwam ik voor de keuze te staan:

van de aanvulling hangt

opbrengsten uit eigen bezit voortdurend je uitgaven

moet je veertig jaar lang maandelijks € 201 inleggen

iets op aan te merken, en dan word ik weer ongeluk-

monnik worden of weer vertrekken. Ik wilde nog

af van je overige inkom-

overtreffen. Ook een klein inkomen kan dus rijk

of dertig jaar lang € 425.

kig. Monniken proberen zich daarvan vrij te maken,

steeds geen monnik worden. Maar ik wilde ook niet

maken, mits je uitgaven maar minder zijn.

Wie durft (en kan) pakt de eigen auto, ofwel belegt

niet omdat ze dit als slecht zien, maar omdat ze zich

terug naar mijn oude leven. Ik had geen antwoord

Dan ingrediënt twee, een krachtig conserveermiddel

zelf in individuele beursaandelen. Weet je daarop jaar

ontvankelijk willen maken voor waar het werkelijk

gekregen op de vraag welke kant ik op moest gaan.

van wat je volgens het

dat rijkdom langer houdbaar maakt: doe noodzake-

na jaar gemiddeld 10 % netto rendement te boeken

omgaat: de ervaring van het gewone leven. De erva-

Tenminste, niet zoals ik had gehoopt. Het antwoord

UWV zelf kunt verdie-

lijk rekenwerk. Heel veel mensen hebben daar een

– een hele klus – dan heb je bij een maandinleg van

ring van God. Zij zoeken hun geluk niet in iets dat

was verrassend: het maakt niet zoveel uit wat ik doe.

nen en duurt maximaal

hekel aan. Ze weigeren hun bezittingen, schulden,

€ 89 na veertig jaar je halve miljoen bij elkaar. Wil je

ze bereikt hebben, in bevrediging. Zij zoeken het in

Zoek het geluk niet in iets wat ik moet bereiken, zoek

vier jaar. Meer informa-

belastingzaken, pensioen- en verzekeringspapieren

je doel na dertig jaar bereiken, dan moet je maande-

gewoon leven, in hun zelf, in God. In ‘zijn’ in plaats

het in met aandacht leven. Ik wilde het stuur van mijn

tie op www.uwv.nl/werk-

eens één keertje te inventariseren en verbeteringen

lijks € 240 inleggen. Goede reis!

leven loslaten. Het toeval (of is het toch God?) ging

nemer/ziekarbeidson-

door te voeren. Natuurlijk, soms zijn deze mensen

leuke relatie (seks!), een leuke baan (macht!) en een leuke auto, huis en stereo (bezit!). Altijd is daar wel

van in ‘hebben’.

me vanaf nu leiden, en vijf jaar later heb ik daar nog geen spijt van. Met minder ballast leef ik meer dan ooit. 42 juni-juli 2005 Genoeg 50

heet loonsuppletie. waarde om hiervoor in

sten, zoals salaris of uitkering. De aanvulling bedraagt maximaal 20%

geschikt/aan_de_slag_ gaan/aanvulling. Gerre van der Kleij, Zutphen

toch miljonair, maar de kans is behoorlijk dat zij hun rijkdom vroeg of laat verspelen. Dat geldt ook voor mensen die vergeten om het derde Genoeg 50 juni-juli 2005 43

Het huishoudboekje van…..

Hoe zou het toch met haar zijn? Het komt vaak voor dat Genoeg-lezers vragen: “Hoe gaat het toch met...?” Dan volgt de naam van iemand die we hebben geïnterviewd voor het huishoudboekje. Voor dit jubileumnummer

Interviews toen en nu: Marieke Henselmans

hebben we aan enkele geïnterviewden inderdaad gevraagd: “Hoe gaat het nu?”

Graag weer aan het werk

mijn uitkering zakte van € 750 naar € 530. Aanvullende bijstand krijg ik niet, omdat ik had

Suzanne vertelde in Genoeg 26 haar verhaal. Ze was

gespaard toen ik zelfstandig ondernemer was. Maar

toen 39 jaar. Ze had jaren gedreven gewerkt als parti-

het is niet alleen kommer en kwel, het werkperspec-

culier verpleegkundige. Het zware werk compenseer-

tief is goed. Ik zou weer terug willen in de wijkverple-

de ze door een overvloed van leuke dingen te organi-

ging: afwisseling, uitdaging, echt mijn vak, waarmee

seren. Het lukte haar niet daarnaast haar huis op orde

ik bovendien mijn vrijheid kan kopen.

te houden, en ineens viel ze van haar fiets. Burn out,

Mijn rommelige huis was een belemmering. Nu heb

constateerde de huisarts. Ze kwam in de bijstand

ik een opruimcoach op bezoek gehad: Inge van der

(want had als ondernemer geen recht op WW), wat

Ploeg, die Houden van je spullen schreef. Daardoor aan-

een forse achteruitgang in inkomen betekende. Toch

gemoedigd heb ik iemand van Noppes gevraagd me

kon ze altijd rondkomen. Ze las Genoeg en boeken

te helpen met schoonmaken. Nog een of twee keer

over geld besparen. Bovendien volgde Suzanne de

en mijn huis is schoon. Dat is het nog nooit geweest!

cursus “Meer doen met minder”. Ze sloot zich aan bij

Dan probeer ik het zelf bij te houden, zodat ik nooit

Noppes, de Amsterdamse LETS-kring, en vond haar

meer zo’n energievretende achterstand krijg.

levensenergie weer terug tijdens het werken in haar

Door al deze toestanden heb ik veel geleerd, onder

volkstuin. Ze kreeg een uitkering van f 1485, en had

andere dat ik teveel op mijn geld zat. Ik ben dan ook

geleerd daar 10% van te sparen. Ze eindigde haar

niet in paniek of super gestresst. Misschien moet het

verhaal van toen door te melden dat ze ooit weer wil

zo zijn.

werken.

Voorheen gingen dingen soms traag, omdat ik teveel het gebrek aan geld me in de weg liet zitten. Ik moet

Goed genoeg


en wil ongeveer twintig uur per week werken. Voor

Daar is ze nu druk mee bezig. Suzanne vertelt: “Ik

nachtdiensten en het werken als zelfstandige ben

ben eind 2003 gedeeltelijk goedgekeurd en wist dat

ik afgekeurd. Dus kom ik in loondienst, met meer

ik weer aan het werk zou gaan. In december 2004

zekerheden. Maar ik zie de toekomst hoe dan ook

werd ik voor 43% goedgekeurd, met als gevolg dat

met vertrouwen tegemoet.” Genoeg 50 juni-juli 2005 45


Eigenzinnige beslissingen

anderd. We zijn allebei vrij bewust en houden van


Fiets- en kindervriend

Ester lichtte haar huishoudboekje toe in Genoeg 15

ven of in goede doelen stoppen, dan geeft dat ons

Wietske, fietsvriend en kindervriend, werd geportret-

We verdienen niet veel, maar we redden ons uitste-

(1999). Zij was toen 27 en na een studie fysiotherapie

echt een kick, een gevoel van verbonden zijn. Daarom

teerd in Genoeg nummer 10, in 1998.

kend. Ik ga alleen niet meer naar de biologische win-

bezig met een aantal eigenzinnige beslissingen. Wat

zijn we samen nog een bedrijf begonnen, ditmaal om

Ze leefde als alleenstaande moeder zeer opgewekt

kel, dat kan ik niet meer betalen. Wel zorg ik er voor

toen al opvallend was: ze wilde niet teveel spullen

echt financieel vrij en onafhankelijk te worden. Het is

samen met haar toen driejarige zoontje Yonan.

dat ik zo min mogelijk belasting hoef te betalen.

hebben, en gaf veel weg. En ze at biologisch. Ester

een netwerkdistributiebedrijf in voedingssupplemen-

Wietske werkte ooit als ambtenaar, maar toen ze er

Daarom investeer ik zoveel mogelijk in ons eigen

volgde de cursus “Meer doen met minder” en ont-

ten, en daarmee gaat het erg goed. Inmiddels werk

alleen voorstond met Yonan had ze enige tijd een

bedrijf. Ik ben aan telefoonkosten pakweg vijf euro

dekte dat haar wensen voor de toekomst zeer

ik ongeveer zestien uur in mijn netwerkdistributie-

uitkering. En al snel werkte ze bij Noppes, de

per maand kwijt en aan internet en het kabelabonne-

bescheiden waren, en nog makkelijk te realiseren

bedrijf, en nog vier uur per week voor Office Rescue.

Amsterdamse LETS-kring. Voor elk probleem had

ment ongeveer vijftig euro. Die kosten trek ik volledig

ook. Ze ging haar uitgaven noteren en hield ineens

Thijs en ik geven elke maand tien procent van ons

ze een eigenzinnige oplossing. Ze verdiende Noppes

af. Door internet hebben we verder geen abonnemen-

drie- tot vierhonderd gulden per maand over. Ester

inkomen weg aan goede doelen. Verder is de tijd die

door als fietskoerier krantjes rond te brengen, altijd

ten meer nodig. Fietsreparaties en adverteren in de

besloot te sparen voor haar wensen: ze wilde een stel

wij met dit geld kunnen kopen het allerbelangrijkste.

met Yonan achterop. Ze liet hun haren knippen bij de

Gouden Gids zijn de grootste kostenposten. Een

mooie kleren en bovendien wilde ze een stichting

We willen over een half jaar graag een kindje en wil-

Noppes-kapper, maakte zelf kleding, kreeg Noppes-

advertentie in de Gouden gids kost al gauw € 1700,

van de grond krijgen.

len dan graag allebei nog maar twee dagen in de

korting bij de biologische winkel, belde met telefoon-

stelletje lichtelaaiers. Maar je hebt het wel nodig.

week werken. Dan kunnen we ons kind samen

kaarten die ze op haar fietstochten door de stad in

Kleding koop ik zoveel mogelijk via Yahoo.com

Maatpak


Yonan en ik hebben het gezellig, we voelen ons fit en gezond.

geven. Als wij veel geld kunnen genereren en wegge-

opvoeden zonder de stress van ook nog eens vier of

cellen vond. Ze deed alles op de fiets, boodschappen

– voornamelijk uit België, goedkoper dan

Nu, zes jaar later vertelt Ester: “Ik heb na die cursus

vijf dagen in de week werken.

in de stad, familiebezoek erbuiten. Ze fietste met

Marktplaats.nl – en in tweedehandswinkels. Ook

inderdaad vierhonderd gulden per maand over kun-

Ik heb een groot deel van mijn leven echt heel zuinig

Yonan achterop naar Frankrijk voor een vakantie.

maak ik nog steeds kleding zelf. Ik onderhoud mijn

nen houden. Met mijn spaargeld heb ik mijn eigen

geleefd en op heel veel zaken bespaard. Dat doe ik

Haar tip aan de Genoeg-lezers van toen was: “Voel

spullen goed en doe daardoor heel lang met alles.

bedrijf opgezet, Office Rescue. Ik coach managers

nog steeds. Als je mij ziet lopen met mijn maatpak en

jezelf een ondernemer.” Wietske hield zich aan haar

Ik heb bijvoorbeeld al vijf jaar dezelfde twee ATB-

in vijf dagdelen hoe ze efficiënter kunnen werken.

mijn laptop, ziet het er niet uit of ik op mijn uitgaven

eigen tip. Sinds 2001 ís ze zelfstandig ondernemer.

fietsen, en die gaan nog wel even mee. Ik ben pas

Ik heb zonder lening een website, visitekaartjes,

let, maar dat doe ik wel. Ik weet hoe het is om met

Baas van haar eigen eenvrouwszaak, koeriersbedrijf

aan mijn tweede mobieltje toe en dito koerierstas.

een laptop en printer, een digitale camera, audio-

zeer weinig geld om te gaan en ik weet dat ik dat suc-

De Fietsvriend.

Yonan verdient ook al aardig bij, terwijl hij pas tien is.

apparatuur en nieuwe bedrijfskleding kunnen kopen

cesvol kan doen. Nu wil ik ervaren hoe het is om met

(ongeveer € 4000).

veel geld om te gaan. Niet om uit te geven aan juwe-

In 2003 ben ik via internet mijn vriend Thijs tegenge-

len, auto’s en schoenen, maar om vrijheid te ervaren

Wietske: “Ik rijd nu dus alweer bijna vijf jaar voor

ren. Zijn gymnastiekclub, zijn games, en de beno-

komen, met wie ik nu samenwoon. Vorig jaar hebben

en geld weg te kunnen geven.”

mezelf. Er zitten vette klanten in mijn bestand, advo-

digdheden voor zijn hond en nieuwe fiets betaalt hij

we ieder een benefietfeest gegeven. Dat leverde meer

Informatie over het werk van Ester:

caten en reclamebureaus enzovoort, maar ook een-

allemaal zelf. Ik ben echt trots op hem.”

dan € 4000 op. Het heeft ons beeld op geld echt ver-

www.vesna.mypharmanex.com, www.office-rescue.nl.

manszaakjes die elk dubbeltje moeten omdraaien.

Zie Wietske’s site: www.fietsvriend.nl

Hij werkt mee aan radiocommercials, bijvoorbeeld Investeren

voor speelgoed. Hij vindt het leuk een beetje te acte-


Houden van kippen Joke Reijnders

Een nachthok hoeft geen Villa Vleugelvreugde te zijn: maak er een van afval- en sloophout maken, omdat ze toch allemaal op de hoge stok zul-

kippen voor niks worden aangeboden. Een andere

len willen zitten.

mogelijkheid is http://kippen.paginamarkt.nl. Vul

Een nachthok hoeft geen Villa Vleugelvreugde te zijn.

bij het trefwoord ‘gratis’ in, dan krijg je een overzicht

Hoewel kippen gevoelig zijn voor status en de bijpas-

van alle kippen die je transfer free kunt krijgen. Ook

sende pikorde, vinden ze het geen bezwaar als je het

op www.gratisoptehalen.nl (rubriek ‘huisdieren’)

nachthok maakt van afval- of sloophout.

worden met enige regelmaat kippen aangeboden.

Eten en drinken De Vlaamse gemeente Diest heeft aan zo’n tweeduizend gezinnen in de

Naast het genoemde groente-, fruit- en tuinafval heb-

gemeente drie kippen geschonken. De gemeente vond de kosten van

ben kippen ook behoefte aan een beetje graan, voor een uitgebalanceerde voeding. Voer in de vorm van

het apart inzamelen van het groente-, fruit- en tuinafval namelijk te hoog, en kwam met het kippenalternatief. Kippen zijn namelijk gek op

TIPS

composthoop kunt gooien en zo weer in de moestuin

speciale graanmengsels voor kippen zijn niet duur

• Om ervoor te zorgen dat de eierschalen stevig zijn, moeten kippen voldoen-

kunt gebruiken. Door het hoge ammoniak- en kalk-

en goed afgesloten zijn ze ook lang houdbaar.

de kalk binnenkrijgen. Maak lege (ongekookte) eierschalen of schelpen klein

gft-afval. “Goed voor het milieu,” vond het gemeentebestuur. “Lekker,

gehalte kun je kippenmest niet direct vanuit de ren

Kippenvoer kun je kopen bij de dierenspeciaalzaak

en meng ze door het voer van de kippen.

scharreleieren!” dachten de inwoners van Diest. Allebei hadden ze

in de moestuin gooien.

of bij de kippenhandelaar.

groot gelijk. In je eigen tuin kun je vaak prima kippen houden. We zetRuimte ten enkele aandachtspunten voor het houden van kippen op een rijtje.

Alleseters

•Controleer dagelijks of de kippen eieren hebben gelegd. Bevruchte eieren

eten het waarschijnlijk wel, maar het risico is groot

hebben anders de kans om uit te komen, en de mogelijkheid bestaat dat de

De inwoners van de gemeente Diest bewijzen dat je

dat ze er later darmkrampen van krijgen.

kippen hun eieren vertrappen.

geen uitgestrekte vlakten nodig hebt om kippen te

Kippen drinken vaak. Zorg ervoor dat ze voldoende

houden. Maar een eigen variant van de legbatterij is

schoon water tot hun beschikking hebben, vooral

•Te veel eieren voor je eigen gebruik? Maak vrienden, bekenden, buren,

natuurlijk het andere uiterste. Een kip heeft in ieder

tijdens warme dagen. Ververs het water dagelijks.

schoolklassen eens blij met een doosje eieren van je eigen scharrelkippen.

Het houden van kippen heeft voordelen voor het

geval zo’n 2 m2 ruimte nodig om te scharrelen, maar

milieu. Een kip eet bijna 150 gram per dag (wat meer

ook om af en toe een stofbad in te nemen om de

als ze aan de leg of in de rui zijn). Kieskeurig zijn

parasieten tussen haar veren kwijt te raken. Voor dat

Als je dit alles gelezen hebt, en je bent ervan over-

kippen niet, ze vinden het bijvoorbeeld helemaal niet

stofbad maken de kippen vaak zelf een kuil in de ren.

tuigd dat je deze levende afvalverwerkers in je tuin

Meer informatie

erg als ze jouw etensresten toegeschoven krijgen.

Daarnaast vinden kippen het niet alleen prettig om af

wilt hebben, kun je op zoek gaan naar je eigen toom

In dit artikel kan natuurlijk niet uitgebreid ingaan op alle aspecten van het

Dat betekent dat één kip goed is voor de verwerking

en toe te zonnebaden, ze hebben zonlicht ook nodig

kippen. Bedenk wel dat kippen sociale dieren zijn.

houden van kippen. Wie zelf kippen wil gaan houden, doet er goed aan boeken

van meer dan vijftig kilo voedselrestanten per jaar

om vitamine D aan te maken. Zorg er dus voor dat

Willen ze zich helemaal gelukkig voelen, dan heb je

over de onderwerp te lezen, of zich via het internet te oriënteren.

(als ze alleen restjes zou eten). Wat die voedselrestan-

de ren een mogelijkheid voor een zonnebad biedt.

er minstens drie nodig (hoewel sommige kippenlief-

ten zijn, maakt niet zo veel uit. Kippen zijn alleseters.

De omheining van je kippenhok kun je overigens

hebbers vinden dat je minstens vijf kippen in een

Je kunt ze resten vis, spaghetti, gekookte groenten en

weer gebruiken om er klimplanten of struiken met

toom moet houden). Een haan bij een toom kippen

Boeken

brood voeren, maar ze houden ook van restjes vlees-

frambozen of bessen tegenaan te laten groeien.

zorgt ervoor dat de dames zich wat rustiger gedra-

B. Peitz: Kippen houden. Uitgeverij Tirion Natuur

waren, fruit en onkruid. Een gemiddeld gezin zou

De vruchten die de ren in groeien, ben je natuurlijk

gen. Niet alle buren zullen daar overigens op zitten

Hans L. Schippers: Kippen in Nederland. Uitgeverij Zuid Boekproducties

ongeveer 150 kilo aan voedselrestanten per jaar

kwijt…

te wachten.

Esther Verhoef: Kippen. Uitgeverij Zuid Boekproducties

scheelt dat aanzienlijk in de afvalberg.

Of ruil ze tegen iets waar jij behoefte aan hebt. Aanschaf

Kinderboerderijen hebben nog wel eens kuikens die

weggooien. Als je dat in je eigen kippen investeert,


Geef kippen liever geen sterk gekruid voedsel. Ze

Nachthok

ze kwijt willen. Maar je kunt ook op internet kijken.

Websites

Kippen hebben ook voordelen voor de eigenaar. Ze

Kippen gaan ’s avonds op stok in het nachthok. Per

Sommige mensen zijn bereid hun kippen gratis van

www.kippenpagina.nl

leggen namelijk eens in de 25 uur een ei. Dat bete-

kip moet je rekenen op zo’n vijftien tot twintig centi-

de hand te doen, als er goed voor de dieren wordt

www.schutters.net/kippen

kent dat je bijna dagelijks een scharrelei kunt ver-

meter stokruimte waar ze op kunnen zitten. Kippen

gezorgd. De website www.pluimveeplaza.nl is een

www.kippengrabbelton.be

wachten. Naarmate kippen ouder worden leggen

zitten graag zo hoog mogelijk, omdat ze zich daar

advertentiepagina voor pluimveeliefhebbers. Als je

http://kippen.pagina.nl, http:// kippen.verzamelgids.nl, http://kippen.startka-

ze overigens minder vaak eieren. Naast de scharrel-

goed beschermd voelen. Het heeft dus geen zin een

klikt op ‘Gratis’ kom je terecht op de pagina waarop

bel.nl

eieren produceren de kippen ook mest, die je op de

hoog- en een laaghangende stok in het nachthok te Genoeg 50 juni-juli 2005 49

TIPS

Luierloze baby’s in de praktijk

In de rats om je rits

stop ik nu de bonte was; de natte witte was

Ritsen hebben de neiging op de vervelend-

leg ik apart in een bak. Als dit programma

1 Milieuvriendelijk, goedkoop en zeer effec-

ste momenten er ineens de brui er aan te

klaar is, doe ik ook deze was in de centrifu-

tief is het om minder vaatwasmachinepoe-

geven. Oplossingen:

ge en vang het sop op. Soms gebruik ik het

der te gebruiken en een halve eetlepel soda

1 Stroeve ritsen kun je soepeler laten lopen

sop voor een derde was. Daarna laat ik het

in het afwasmiddelbakje te doen. Dit is echt

door er wat vet op te smeren. Maakt niet uit

sop weglopen, en zet ik het spoelprogram-

genoeg voor een schone vaat en is een

wat het is, olie, Labello, een stukje kaars,

ma aan voor de witte was. Na een spoel-

minder grote belasting voor het milieu.

zeep of dieetmargarine.

beurt haal ik de was eruit en laat het weer

2 Ik heb een gezin met kleine kinderen dus

2 Ritsen die de neiging hebben om steeds

centrifugeren. Hierna gaat de bonte was in

veel plakkerige toetjes, snottebellen enzo-

open te springen kun je vaak weer een tijdje

het spoelwater en herhaal ik de procedure.

voort. Al gauw had ik genoeg van de bergen

laten werken door de voor en de achterkant

Meestal is de was na twee spoelbeurten

keukenpapier en tissues die er door heen

van het sluithoofdje wat meer naar elkaar

schoon; soms heb ik een derde keer nodig.

gingen. Een aantal oude theedoeken

toe te buigen. Dit kan het best met een tan-

Deze manier van wassen is wat bewerkelijk,

scheurde ik in kleine doekjes en naaide ik

getje, maar in geval van nood kan het ook

maar het scheelt heel veel water, elektriciteit

Genoeg over luierloze baby’s. De Canadese Ingrid

om met een zigzagsteek. Ik vouwde ze in

door er even op te bijten. Voorzichtig: als je

en waspoeder. Mevr. Donker, Scherpenisse

Bauer had een boek geschreven over hoe zij haar kin-

Ingeborg Nanninga

Twee jaar geleden las Ingeborg Nanninga een artikel in Genoeg over luierloze baby’s. Ingeborg en haar vriend raakten hierdoor zo geïnspireerd dat ze besloten hun eigen baby ook luierloos op te laten groeien.

In het najaar van 2002 verscheen er een artikel in de

deren zonder hulp van luiers door hun babytijd had

elkaar zoals tissues in elkaar zijn gevouwen

te hard knijpt breekt het geval, of je gebit!

en deed ze in een decoratieve houten

3 Ritsen waar een tandje uit is gesprongen

Eigen proefkonijn

gekregen. Haar kinderen zouden op een verbazing-

tissuedoos (kan ook met badstoflapjes).

kun je repareren als het gedeelte waar het

Ooit las ik dat olijfolie goed is om je wim-

wekkend jonge leeftijd zindelijk geworden zijn.

In de keuken staat een klein emmertje met

tandje mist ergens aan het begin of het ein-

pers te verzorgen. En omdat remover om je

In die tijd verwachtten wij ons eerste kindje. Mijn

deksel met water en een klein schepje

de van de rits zit. Je frunnikt het ritshoofdje

ogen schoon te maken vaak ook vet is, pro-

vriend las het artikel en zag er wel iets in. Ik zag het

keukenzout erin (dit trekt alle vlekken eruit).

weer op beide zijden van de rits, en naait

beerde ik oogpotlood en mascara met olijfo-

in eerste instantie niet zitten; ik zag onze huiskamer

Daar kieperen we de gebruikte ‘totjes’ in.

met een paar steken het gedeelte onder of

lie te verwijderen. Ging prima, en zo doe ik

al voor me met emmers vol stinkende poep en plas

Als ik een was heb, gooi ik het water uit de

boven de missende tandjes stevig aan

het al minstens acht jaar, zonder nadelige

emmer weg door een oud vergiet boven het

elkaar. Op die manier kan de rits niet meer

gevolgen. Niet alle merken zijn even prettig

toilet. Daarna gaan de ‘totjes’ lekker mee in

ontsporen. Als je geen naald of draad hebt,

om te gebruiken, en dat leidt tot het volgen-

de wasmachine. Tjarda Bril

zoek je gewoon iets dat die twee helften

de voordeel: je bent je eigen proefkonijn.

provisorisch bij elkaar houdt, zoals het stuk-

Overigens is olijfolie ook handig om droog

Langer plezier van de swifferduster

je ijzerdraad uit de sluitstrips voor boter-

en dor haar op te frissen. Je masseert het in

hun rug voelden glibberden, trokken zij hun kind

of plassen; de signalen worden alleen genegeerd

De fabrikant zegt dat je de swifferduster wel

hammenzakjes... Ingeborg Nanninga,

je haar, daar doe je een doek omheen, houdt

onder hun kleding vandaan en hielden het boven de

door de ouders. Kinderen worden eerst getraind om

vijf keer kunt gebruiken. Allemaal flauwekul.

Groningen

het een tijd warm, en spoelt het daarna uit.

smetteloze sneeuw.

het in hun luier te doen, en later moeten ze dat dan

waar we iedere keer de baby boven moesten houden. Uit een boek over eskimo’s herinnerde ik me dat Inuïtvrouwen in vroeger tijden hun kinderen bloot op de rug onder hun anorak droegen. Zodra zij iets over

weer afleren. Het is belangrijk vroeg te beginnen,

Was hem in een waszak voor fijne was en hij is weer als nieuw. P.J. Fransen, Zevenaar

Vroeg beginnen

vóór de leeftijd van een half jaar. Kijk maar naar

Balkontafeltje

Snel compostbaar

Voor mensen met een klein balkon dat is

Urine op de composthoop versnelt het

Het verhaal liet ons niet los. Ik had eens opgevangen

andere culturen en de verhalen van ouders die de dia-

Skype is een hype

afgezet met spijlenhek: je kunt ruimte (en

composteerproces. A. De Haas, Maastricht

dat de leeftijd waarop een westers kind zindelijk

per free-methode probeerden! En, betoogde Ingrid

Er is een programaatje op internet dat

geld) besparen door een stevig uitklapbaar

wordt met een half jaar toegenomen was sinds de

Bauer, luiervrije baby’s zijn blije baby’s. Op deze

Skype heet. Hiermee kun je onbeperkt kos-

droogrekje aan de binnenkant van het balk-

De laatste gre n s

wegwerpluier was ingevoerd. We lazen wat op inter-

manier openstaan voor de signalen die je kind geeft,

teloos met elkaar praten. Ik gebruik het zelf

onhek te hangen. Daarop een plank of

De prijzen van een eenvoudige begrafenis of

al anderhalf jaar en het bevalt super. Voor-

dienblad en zo heb je een handig binnen-

net en in medische boeken, en kwamen erachter dat

bevordert de band tussen ouders en kind.

crematie zijn in tien jaar tijd verdubbeld tot

waarde is wel dat degene waar je mee wilt

bereik-en-gauw-weer-weg-bijzettafeltje.

een bedrag van ten minste € 3000 tot al

spreken ook het programma op z’n compu-

J. Peters, Nijmegen

snel € 5000. Stel je lichaam ter beschikking

ter heeft. Het programma is gratis te downloaden op www.skype.com. Verder heb je

over het zindelijk worden van kinderen in onze huidi-

Emmer

ge maatschappij, bij artsen en in de publieke opinie,

Wij besloten het te proberen. Na acht dagen, toen de

vermijden. In dat geval betaal je (of je nabe-

zijn gebaseerd op één enkel in de jaren ’60 uitgevoerd

kraamverzorgster vertrokken was, kwam de emmer uit het washok. Mijn vriend, die het voortouw geno-

van de wetenschap om de uitvaartkosten te Driedubbel besparen

het waar is wat Ingrid Bauer schreef: “Alle ideeën

allebei ook nog een microfoontje of headset

Ik heb een combi-wasautomaat; een boven-

staanden) nog maar zo’n € 300 voor het

onderzoek van T. Braselton.” Deze arts, die op de

nodig. Ook kun je met dit programma met

lader met aparte centrifuge. Ik gebruik dit

vervoer naar de afdeling anatomie, inclusief

loonlijst van Pampers stond, deed een onderzoek

men had, droeg zoon Jitse elke ochtend een paar uur

verscheidene mensen tegelijk praten, tekst-

apparaat op zo’n manier dat ik driedubbel

€ 25 voor een hoes. Pek van Andel

waaruit hij concludeerde dat het vóór de leeftijd van

bloot in een sling tegen zich aan, een katoenen luier

berichtjes of files versturen of naar vaste

kan besparen. Ik ga als volgt te werk: ik

achttien maanden geen zin heeft met zindelijkheids-

los om zijn billetjes gevouwen. Telkens als hij merkte

telefoonverbindingen bellen. Voor bellen

start een programma op 60° met witte was

Op de knie n

training te beginnen. Het zenuwstelsel van het kind

dat het kind plaste of poepte, hield hij hem snel

naar vaste verbindingen moet je wel beta-

(alleen hoofdwasprogramma). Voordat het

Oude BH’s zijn prima te gebruiken als knie-

zou nog niet voldoende ontwikkeld zijn. Sterker nog:

boven de emmer, een toepasselijk geluid makend.

len, maar dat is een stuk goedkoper dan

spoelprogramma begint, zet ik de machine

beschermers, voor als je in de tuin gaat wer-

het zou zelfs schadelijk zijn voor de psychische

Eerst was er geen peil op te trekken. Het bleek dat

via KPN. Bellen naar vaste lijnen gaat met

stil en stop de was in de centrifuge. Het

ken of als je een stoepje wilt leggen. Vooral

gesteldheid van het kind!

een pasgeboren baby ontzettend vaak plast en poept,

behulp van een opwaardeeraccount, dus

centrifugewater laat ik met een slang weer

die met een opvulkussentje erin zijn heerlijk

net zoiets als prepaid bellen. Ronald

teruglopen in de trommel. In het warme sop

zacht. R. Fokkersma

Volgens Ingrid Bauer lag het anders: pasgeboren

wel om de twintig minuten. En het was niet te voor-

baby’s weten heel goed wanneer ze moeten poepen

spellen wanneer. Of wel? Na een paar dagen werd



TIP UITWASBAAR MAANDVERBAND Sinds enige tijd gebruik ik uitwasbaar maandverband. Ik kwam op het idee doordat ik voor de kinderen katoenen luiers gebruikte. Ik had tweedehands katoenen inleggers gekocht, en die zijn ook prima bruikbaar als katoenen maandverband. Katoenen inleggers zijn in tweedehands kinderwinkels en op rommelmarkten te koop en kosten vrijwel niets. En zelfs op een kort programma op 40º gewassen (zonder inweken) worden ze prima schoon. Als ik niet mijn eigen inleggers bij de hand heb, gaat het ook prima met in drieën gevouwen aanrechtdoekjes. Naam en adres bij redactie bekend

Uit eten voor een prik

mijn vriend optimistischer: het bleek dat Jitse

pen gaan een plasje op het toilet. Erop zitten vindt hij

voorafgaand aan het plassen en poepen onrustiger

nog te eng, maar op de bril staan vind hij prima.

werd. Na tien dagen lukte het om het eerste plasje in

Annika (2) heeft nog maar zelden ongelukjes. Vanaf

de emmer op te vangen. Na een week of drie deed

de leeftijd van twintig maanden zorgde ze voor ver-

Jitse zijn plasje of poepje als we het geluid maakten,

baasde blikken door in openbare gelegenheden hard

op commando dus. Maar hij bleef tussendoor in zijn

“EC!” te roepen en dan naar de wc te rennen. Annelie

luier plassen. Poepluiers waren er echter zelden (drie

(2,5 ) klimt zelf met een krukje op het toilet. Het pot-

Op de avond dat wij in de Korte

De wortels van Genoeg liggen in Den Haag. Vanwege de

in drie maanden). Op die manier waren de katoenen

je vindt ze iets voor baby’s. Vanaf 22 maanden was zij

Putstraat in Den Bosch neerstrij-

vijftigste editie is het reden genoeg om nog eens in Den

luiers goed vol te houden. Enthousiast gingen we

overdag droog. Joël (17 mnd) ging in staking toen hij

ken is het stampvol in de straat.

Haag neer te strijken en te kijken wat het aanbod aan leuke,

verder, alhoewel sommigen ons meewarig bekeken.

tien maanden oud was. Sinds twee maanden wil hij

Er is geen plekje dat niet benut

betaalbare restaurants is. Gevonden: Water en Brood, in

Ondertussen hadden we een oproep gedaan in de

af en toe wel weer op het potje als hij het niet te druk

is als restaurant met bijpassend

Scheveningen – maar Scheveningen is gemeente Den Haag,

Genoeg om andere diaper free-ouders te vinden. We

heeft. “Maar,” zeggen zijn ouders, “bij een volgende

terras, en tout Den Bosch lijkt zich

hoewel de mensen die ‘op Scheveningen’ wonen er natuur-

kregen vier reacties. Af en toe e-mailen we nog met

doen we het weer want het bespaarde in die eerste

hier te hebben verzameld om te

lijk heel anders over denken…

deze ouders.

tien maanden ontzettend veel luiers!”

Potje

Voor- en nadelen

Joke Reijnders

genieten van de kunsten van de koks van de diverse horeca-

Geen flauwe woordspelingen over de naam Water en Brood,

gelegenheden. En dan moet het nog zomer worden.

noch over al dan niet hoog gespannen culinaire verwachtin-

Ieder restaurant in de Korte Putstraat heeft aan de gevel

gen. De feiten: Water en Brood is gevestigd in De Vloek van Scheveningen, een vrijplaats voor culturele en ambachtelijke

Op de leeftijd van zeven maanden kwam er zeven

Jitse is nu twee en overdag goeddeels droog. Maar is

straalkachels bevestigd, zodat je zelfs op frisse avonden

van de tien keer dat we hem boven het potje hielden

dit bijzonder? Er zijn ook kinderen die zónder deze

nog behaaglijk op het terras kunt zitten. Doet me altijd den-

bedrijvigheid. Op het terras hangt een bord dat De Vloek

resultaat. Hoogtepunt was onze trekvakantie van een

training op deze leeftijd al zo ver zijn. Wel lijkt dit

ken aan Parijs – maar ook het beeld van pluizige kuikentjes

alleen toegankelijk is voor leden, maar je kunt ter plekke lid

maand.We namen zeven katoenen luiers en tien weg-

zo’n beetje de ondergrens te zijn, in onze ‘moderne’

onder een warme lamp dringt zich op.

worden. Kost twintig eurocent voor een dag, maar wie een

werpluiers mee. Tijdens het wandelen zat Jitse in zijn

samenleving. De gemiddelde leeftijd waarop kinde-

Wij nemen plaats onder de warmhoudlamp bij Roels, een

beetje hart voor de zaak heeft, wordt lid voor een jaar. Kost

draagzak op onze rug en af en toe haalden we hem

ren overdag droog zijn, is tegenwoordig 2,7 jaar

groot café/restaurant. Met behulp van de kaart puzzelen

? 3,65. En dan kun je er vier dagen in de week eten. Dat zou

eruit om hem boven een bosje te houden. We

voor meisjes en ongeveer drie jaar voor jongens.

we een menu bij elkaar. In prijstechnisch opzicht zijn we wat

je beslist eens moeten doen. Er is één biologisch veganis-

gebruikten gemiddeld vier luiers per dag en die

Wat de voordelen betreft: het heeft ons zeker luiers

voorgerechten betreft veroordeeld tot soep, maar dat is geen

tisch dagmenu, dat dus dagelijks wisselt. Het voorgerecht

waren snel droog met het mooie weer.

gescheeld! Niet alleen heeft deze methode het

ramp. We kiezen voor een tomatensoep met kalkoenreepjes

bestaat uit soep of een broodje met kruidenboter (‘én… én…’

Na thuiskomst kwam de staking: Jitse wilde niet

gebruik van stoffen luiers een stuk aangenamer

(niks mis mee) en een vegetarische soto (respectievelijk € 3

kan ook). Je kunt kiezen voor het normale dagmenu (€ 6,50)

meer op het potje. Lag het aan de reis? Was het de

gemaakt (nooit doorgelekt, nooit luieruitslag, in ver-

en € 3,50). De soto blijkt een Indonesische soep te zijn,

of de variant voor mensen met meer trek (kost € 8). De

eerste koppigheidsfase? Had hij het gewoon te druk

houding weinig poepluiers), ook in absolute aantal-

met in partjes gesneden gekookt ei, heel veel groenten en

gerechten zijn heerlijk, de entourage ook: aan de muur han-

met andere dingen en wilde hij niet gestoord wor-

len gebruikten we minder luiers (en billendoekjes

gebakken uitjes. Onze hoofdgerechten worden geserveerd.

gen posters met strijdbare teksten over krakers die met rust

den? Hij protesteerde in ieder geval flink en weigerde

enzovoort) omdat er natuurlijk al veel in het potje

Een vegetarische pastaschotel (€ 8), en gefileerde zwaardvis

gelaten moeten worden (had ik al vermeld dat Water en

op het potje te gaan. We kregen voor het eerst struc-

ging. Grote luiertassen hoefden we nooit mee te

met citroen en kappertjes (€ 8,50). De pasta is lekker, maar

Brood eerst was gevestigd in kraakpand De Blauwe Aanslag

tureel te maken met poepluiers. Dit duurde bijna

slepen.

pittig, puft de mee-eter van dienst, de zwaardvis met citroen

in Den Haag?), en ene mr. Bush is er niet welkom. De prijzen

twee maanden. Daarna ging het weer beter, maar er

Of de band met Jitse door de methode versterkt is?

is juist heerlijk fris.

zijn laag; probeer eens een andere gelegenheid te vinden

zat geen progressie meer in. Toen hij achttien maan-

Wie zal het zeggen... Ons kind is natuurlijk geweldig,

De mee-eter kiest als dessert voor de chocoladetaart met

waar ze € 1,50 rekenen voor een glas wijn… En, ook niet

den was besloten we het potje gewoon op de grond

maar dat vindt iedere ouder. Een trauma heeft hij er

pecannoten, waar hij al vanaf het voorgerecht naar heeft

onbelangrijk, de mensen die er rondlopen zijn aardig.

te zetten, en hem zonder broek te laten rondlopen.

in ieder geval niet aan overgehouden.

uitgekeken. De bediening meldt dat ik wat de Häagen-Dasz-

Genoeg de loftrompet gestoken, de boodschap is wel

Binnen een paar dagen was het raak. Trots kwam hij

Waar je wel voor moet oppassen is dat je niet de hele

ijssoorten betreft alleen nog kan kiezen voor vanille. Kijk,

duidelijk: lekker en ook nog es verantwoord eten lukt prima

ons halen om zijn kunst te demonstreren.

dag alleen maar met het poepen en plassen van je

dat scheelt weer tijd. Later wordt die melding ingetrokken en

bij Water en Brood. Of, zoals mijn partner opmerkte:

baby bezig bent. Zeker het begin is intensief, als het

vervangen door: “Ehm, het vanilleijs is op, maar er is nog

“Je zou eigenlijk alleen bij dit soort restaurants moeten eten…”

na het drinken om de twintig minuten raak is.

wel ijs met aardbeien- of caramelsmaak.” Aardbeien dus.

Water en Brood, Hellingweg 127, 2583 DZ Den Haag.

Inmiddels heeft Jitse net zijn tweede verjaardag

Verder kan ik eigenlijk geen nadelen noemen.

Dat wordt geserveerd zoals je het ijs bij de benzinepomp

Tel. 070-3997455. Openingstijden: van woensdag t/m

gevierd. Alleen ’s nachts, gedurende zijn middag-

Of we hiermee de wereld zullen veranderen? Het

koopt: in een kartonnen bekertje. Maar het smaakt goed.

zaterdag van 17.30 tot 21.00 uur. Pinnen niet mogelijk.

slaapje en op het kinderdagverblijf (twee dagen per

Pampers-imperium zullen laten kelderen? Dat denk

Al met al is Roels een prima gelegenheid om op een mooie

Website: www.waterenbrood.tk.

week) draagt hij nog luiers. Hij komt ons halen om

ik niet. De methode is te intensief voor veel (werken-

zomeravond op het terras te verpozen – en te eten.

hem naar de wc te brengen en hem daar te installe-

de) ouders en niet praktisch op een kinderdagver-

Roels, Korte Putstraat 6, 5211 KP ’s-Hertogenbosch.

ren. Het potje hebben we de deur uit gedaan.

blijf. En als Jitse een broertje of een zusje zou krijgen?

Tel. 073-6900057. Pinnen mogelijk.

Van de andere ouders horen we soortgelijke verhalen.

Ja hoor, dan doen we het zeker weer!

Openingstijden: dagelijks van 12.00 tot 22.00 uur.

Resultaten

Fenno, nu anderhalf, doet iedere avond voor het sla52 juni-juli 2005 Genoeg 50


Minimoestuin in de stad Réka Incze

Het grootste probleem van stadstuinen is uiteraard het gebrek aan ruimte. Daarnaast kan te veel schaduw of puin in de grond het tuinieren lastig maken. wanhoop. De kunst is om van de nood een deugd te maken…

Een kleine tuin blijft natuurlijk altijd klein of je nu

Aanbevolen boeken voor stadstuinders:

Om een lang verhaal kort te maken: na overleg met

groeien. Ook klimaardbeien zijn hiervoor geschikt,

de buren mocht ik mijn gang gaan. Ik heb wel hulp-

alleen zal de piramide niet veel meer dan een meter

troepen moeten inschakelen om al het onkruid weg

hoog moeten zijn.

te halen en zelfs zo duurde het meer dan een week. De aflopende grond hebben we geëgaliseerd door

Pepermunt in pot

Deel II Land in zicht!!

Ik heb in mijn eigen tuin met alle drie te maken. Maar dat is geen reden tot

ten en de jonge scheuten telkens opbinden als ze

aan de onderkant een klein muurtje op te trekken en

TIP

Een andere manier om meer in de hoogte te tuinieren

de aarde aan te vullen. Gratis stoeptegels kwamen

ZAAISLA

en veel te kweken in een kleine ruimte is door

ook hier goed van pas. Ze zijn vrij gemakkelijk in

Wat heel leuk en

gebruik te maken van allerlei potten. Mijn witte roos

tweeën te breken met een stratenmakershamer of

makkelijk is om zelf te

op stam, die in een hele grote geglazuurde pot naast

een stenenknipper. Daarna kunnen ze in halfsteens-

zaaien, zijn veldsla en rucola (die in de winkel

de voordeur staat, had vroeger altijd viooltjes of

verband gestapeld worden, zonder metselen of

gewassen kweken in de stad. Ik ging de hoogte

Spaanse margrieten aan zijn voet. Maar vorig jaar ver-

cement. De tip zag ik in een tuinprogramma op tv

enorm prijzig en

benutten door een jonge kersenboom te planten

ving ik die door een groen mengsel van peterselie,

en het bleek inderdaad te werken. Het kost dus bijna

meestal ook alleen

naast het terras. Uiteraard een die zelfbestuivend is

bieslook en basilicum. Het waren kleine potjes verse

niets, behalve spierpijn dan.

gewassen en voorver-

en die op een zwakke onderstam is geënt, omdat ker-

kruiden van de markt, die ik in vieren deelde alvorens

Zulke vergeten stukjes grond zijn vaak in de stad te

pakt te verkrijgen zijn).

sen anders uit kunnen groeien tot reusachtige bomen

ze te planten. Het stond net zo fris en vrolijk als de

vinden. De meeste gemeentes hebben zelf een ‘snip-

Je kunt ze in eenvou-

die niet meer in stadstuinen passen. Zo heb ik een

viooltjes daarvoor en de roos leek geen bezwaar te

pergroenbeleid’, dat inhoudt dat op verzoek van

dige bakjes zaaien die

parasol die niet alleen voor de nodige schaduw zorgt,

hebben. Mijn visite en de buren hadden geen com-

buurtbewoners dit soort lapjes verkocht of in bruik-

je buiten of binnen plaatst. Ze groeien

hoog of laag springt. De ruimte zo slim mogelijk te

maar straks ook zoete, donkerrode vruchten voort-

mentaar, ze merkten het waarschijnlijk niet eens…

leen worden gegeven aan degene die het wil onder-

leren benutten, werd mijn grote uitdaging. Helemaal

brengt. De pompoenen bleken ook de hoogte in te

De peterselie en bieslook doen het overigens prima.

houden. Woningbouwverenigingen doen dat ook,

snel en het voelt zo

is mijn ervaring.

waardevol om je eigen

in het begin had ik, net als iedereen in de buurt, een

kunnen. Wel hebben ze veel compost en een lange

De kleine kluiten zijn uitgegroeid tot flinke pollen.

grasveldje in het midden met wat bloemperkjes er om

stok of andere steun nodig. Ik heb de zaden uit een

Ook pepermunt doet het goed in een pot, anders

heen. Het gras kon slecht tegen de schaduw, er vielen

peervormige Hokkaido-pompoen van de biologische

heeft deze plant de neiging door de hele tuin te gaan

steeds meer kale plekken in. Toen we een hond kre-

winkel bewaard en in het voorjaar in potjes voor

woekeren. De buren betrappen mij regelmatig op dat

De buren rond de schuur zijn blij, omdat al dat

leuk voor kinderen!

gen die op onbewaakte ogenblikken ook nog eens

gezaaid. Na het uitplanten heb ik ze om de 50 cm

ik tijdens het koken – met een schort voor en een

onkruid niet meer gaat uitzaaien naar hun eigen

Sasja Verweij, Woerden

enorme gaten ging graven, was de maat vol. Het gras

vastgebonden, want de vruchten worden zo zwaar dat

schaar in mijn hand – even naar buiten ren om verse

tuinen. Stiekem hoop ik dat ze de aanblik van mijn

moest er uit.

ze de hele plant omlaag kunnen trekken. In de herfst

kruiden te halen.

moestuintje ook meer waarderen dan de jungle dat

kostbare slablaadjes

Vijgen gedijen in puin

te oogsten. Ook erg

Snippergroenbeleid: de gemeente geeft op verzoek kleine stukjes grond in bruikleen

• David Wickers: De stadsboer: groente, Land ‘veroveren’

fruit en kruiden kweken

In plaats daarvan heb ik een slingerpaadje van oude

kon ik pompoenen op ooghoogte oogsten – onge-

in de stad. Uitgeverij

bakstenen door de achtertuin laten leggen en een

bruikelijk, maar wel zo gemakkelijk.

Omdat ik door de opgedane tuinervaring langzaam

naast het schuur bleek heel zanderig en vol puin.

Bert Bakker 1977

rond terrasje van stoeptegels van drie meter door-

Geïnspireerd door Peter Bauwens (zie vorige afleve-

ging beseffen hoe veel lekkere opbrengst ik zelfs van

Op twee plekken heb ik het uitgegraven en het ver-

(wellicht tweedehands

snee. Dat is voor ons voldoende om buiten te kunnen

ring) ga ik dit jaar een piramide van acht lange bam-

een klein lapje grond kon halen, begon ik anders om

vangen door goede tuinaarde voor een abrikoos en

te krijgen)

zitten eten, zelfs als er gasten zijn. Zo bleef er grond

boestokken met pronkbonen laten begroeien. De

me heen te kijken. Zijn er nog onbenutte stukjes

een pruim – leifruitbomen die ik langs de zuidmuur

• Michael Guerra: De

over voor nieuwe eetbare planten. Bosaardbeien,

zaden zijn zo ongeveer in elk tuincentrum en elke

grond waar ik iets kan laten groeien en bloeien?

heb geplant. Maar mijn grootste ontdekking was dat er vijgensoorten zijn die geschikt zijn voor het

vroeger hun uitzicht bepaald heeft. De grond vlak

minimoestuin: verse oogst

Chinese bieslook en kruisbessen hebben minder

zaadhandel te koop. Deze bonen hebben prachtige

Drie huizen verderop staat een schuur waar we onze

uit pot & bak. Uitgeverij

bezwaar tegen schaduw dan een gazon. De stenen

rode of roze bloemtrossen en later de lange peulen

fietsen stallen en met een paar buren samen een klei-

Nederlandse klimaat. Vijgen dragen pas goed in

J.H.Gottmer 2000

die we gebruikt hebben, kon ik ophalen bij mensen

die uitstekend geschikt zijn als snijbonen. Andere

ne werkplaats huren. Het gebouw ligt tegen de heuvel

arme, zanderige grond, met veel obstakels en

die er van af wilden. Op www.marktplaats.nl,

soorten klimbonen zijn hiervoor ook te gebruiken.

op, met een driehoekig lapje grond er om heen dat

begrenzing voor hun wortels. Anders groeien ze

www.gratisoptehalen.nl en andere internetsites

Met drie tot vier zaden rond elke stok geplant, ver-

helemaal schuin afloopt. Niet direct geschikt voor

veel te hoog en maken ze nauwelijks vruchten.

worden regelmatig zulke partijen gratis aangeboden.

wacht ik aan het eind van de zomer een aardige

een tuin, bovendien stond het onkruid al jaren mans-

Dus ik heb al dat puin hard nodig om over twee of

opbrengst. In plaats van bamboe kan ook het lange

hoog te schieten. Dus iedereen had het idee dat het

drie jaar mijn eigen vijgen te kunnen oogsten.

snoeihout van bijvoorbeeld hazelaars gebruikt wor-

grond nergens geschikt voor was. Maar het was wel

Verticaal tuinieren was een tip uit De Stadsboer, een

den als steunmateriaal. Wie niet veel om bonen geeft,

een heel beschut plekje, met een muur naar het zui-

grappig boekje uit de jaren zeventig over nuttige

kan frambozen rond zo’n piramideconstructie plan-

den, heel dicht bij huis…

De hoogte in



O P R O E P, i k b i e d . . . . . . . . Te koop: ik maak zelf crèmes op basis van

Breakfast in een mooie kamer in mijn gezellige

Gratis vakantie op Texel? Welke schilder wil ons

natuurlijke ingrediënten. Hand- en dagcrèmes,

woonboerderij in de bossen van Drenthe.

een week assisteren met het schilderen van ons

diverse soorten. Een potje a 50 ml. kost € 4.

Tel. 0521-350039.

huis en daarbij bijvoorbeeld ’s morgens schilde-

Voor meer informatie, bel 06-41861891 na

ren en ’s middags lekker op pad over ons mooie

18.00 uur of mail: [email protected].

Gezocht: een oefenbal fysiotherapie en een

eiland? U kunt daarbij in ons prachtige huis

elektrisch koffiemolentje. Monique Woning

(2-3 personen) verblijven en van de schitterende

Ik zoek de volgende boeken: XYZ der Muziek van

(tel. 010-4621533).

ligging genieten. Bel 0222-314034 of mail

Casper Höweler en een boek over of door

[email protected].

R.A. Kartini in het Bahasa Indonesia. Contact

Wie weet een voordelige crematieverzekering

met E. Huson, e-mail: [email protected] of tel.

en/of hoe je dat zo voordelig mogelijk kunt

De Eceat-gids South-East Europe is helaas uitver-

073-5304426. Zeg mij de kosten ook van de porto

regelen? Graag tips en reacties. hanmu5@hot-

kocht en ook via internet niet meer te vinden.

en ik geef het adres. Alvast heel hartelijk dank!

mail.com of 026-3218538.

Wie kan mij tegen redelijke vergoeding een kopie

Lies.

bezorgen? e-mail: [email protected] Woon je in een landelijke omgeving en wil je

of tel. 024-3615883 (werk).

Ik ben op zoek naar een natuurlijk middel om

ervaren hoe het leeft in een grote stad? Dan wil-

tandsteen te verwijderen. Misschien moet ik

len wij graag in de zomer voor een of twee weken

Te koop: babydraagdoek € 5, elektrische kolf

vaker met zout poetsen, of misschien met een

van woning ruilen of oppassen op jouw huis of

(t.e.a.b.), dubbele kinderwagen voor baby en

mengsel van azijn en zout? Ik hoop dat er iemand

huisdieren. Aangeboden: Amsterdamse twee-

peuter € 35 en grenen buffetkast € 150.

is die mij kan helpen. Noa.

kamerwoning aan het Olympiaplein. Van alle

Mireille Mulder, tel. 050-4027012.

gemakken voorzien, nette buurt, dichtbij alles. Gratis afhalen: diverse jaargangen van de

Gezocht: zo’n huis waar een Amsterdammer van

Gezocht: een gezellige integere man van rond

Wiskrant en Euclides. Reacties per e-mail naar

droomt. Aan de rand van bos of wei, ’s morgens

de 50 die het leuk vindt om zijn kennis en liefde

[email protected].

kraait de haan, de tuin biedt uitzicht op koeien.

voor de natuur met mij te delen tijdens wandelin-

Of zoiets. Johanna Kroon, tel. 020-6646974 of

gen op zaterdag of zondag in de directe omge-

T 020-3306685 of e-mail [email protected].

ving van Den Bosch. Geen lange afstands-

Vorig jaar zijn we in het Westland gestart met een ruilkring. We werken nog onder de paraplu van

wandelingen. Esther, tel. 073-6141210 (liefst na

de ruilkring Delft. We hebben inmiddels 6 leden.

Ik ben op zoek naar mensen met problemen

Om een zelfstandige kring te worden zijn er

waar ze hulp bij nodig hebben. Dit kunnen klei-

ca. 30 mensen nodig. Daarom vragen we alle

ne, maar ook grotere problemen zijn van allerlei

Gratis: zes schrijfmachinebanden voor Brother

Westlanders lid te worden...

aard. Ik doe de opleiding Stresscounselling, ben

AX 10 (zwart). Nieuw in doos. Tel. 075-6703541.

Mail s.v.p. naar Harry van Wijk: harvwijk@hot-

bijna klaar maar moet nog een scriptie maken.

mail.com of bel 0174-627992 of 06-28544090.

In ruil voor hulp bij de scriptie van jouw kant

Wegens mens, dier en milieu wil ik veganist

(privacy gewaarborgd) doe ik gratis de counsel-

worden. Omdat ik nogal van vlees en zuivel hou,

Sinds enige jaren heb ik een weckketel die ik

ling van mijn kant. Marita. e-mail:

vind ik dit moeilijk. Ik zoek mensen in Deventer

goed gebruik voor bieten, soepen, sauzen, chut-

[email protected] of bel me 045-5258191.

en omgeving die mij moreel kunnen steunen.

neys en andere heerlijkheden. Maar de sperziebo-

21.00 uur).

Mijn telefoonnummer is 0570-613441 of mail

nen mislukken vaak; ze worden zuur en hebben

Huis te huur van 9 juli tot 1 september. Wie wil

een witte ‘schimmellaag’ onder in de pot zitten.

in een gemeubileerd rijtjeshuis(je) in Heemstede

Wie weet een oplossing voor dit probleem?

verblijven, en voor de kat zorgen? Prachtige

Voor mijn boek Eenvoudig gelukkig; tips voor een

Graag een mailtje naar Annelies Kerkhoven:

omgeving, 5 km van het strand. Niet meer dan

gelukkig leven heb ik veel inspiratie uit Genoeg

[email protected].

2 personen. Wel borg betalen en vergoeding in

opgedaan. Het manuscript is af (zie www.een-

overleg (geen commerciële verhuur dus).

voudiggelukkig.nl). Alleen ben ik al ruim 1,5 jaar

naar [email protected].

Wie heeft er Weight Watchers gedaan (b.v.k.

Is bedoeld voor iemand die tijdelijke woonruimte

bezig een sponsor te vinden. Zonder resultaat.

flexpoints en redelijk recent) en wil alle docu-

zoekt en/of geen dure vakantie kan betalen.

Wie wil de uitgave sponsoren of helpt mij aan

mentatie kwijt? Ik ben door een schildklierpro-

Mail: [email protected] of tel. 023-5290661.

een sponsor? Mail naar Eduard Cornet:

bleem 40 kilo aangekomen en ben te arm voor

Bij voorkeur mailen.

[email protected].

de cursussen. In ruil bied ik je een (lang) weekend voor twee personen met Bed & (uitgebreid)



D AT M A A K I K L E K K E R Z E L F

Katja Sienknecht

Eten uit de Natuur

Zevenbladomelet (gevulde omeletrolletjes)

Vlierbloemenlimonade

- geraspte kaas

Nodig:

- paneermeel of beschuitkruim

- 50 schermen vlierbloemen

- vergiet gehoopt vol met jonge zevenblaadjes

met zo kort mogelijke steel

In ieder van ons smeult nog een restje van dat oeroude jagers- en verzamelaarsinstinct.

- boter om te bakken

- 1,5 kilo suiker

Dat gaan we nieuw leven inblazen. Trek er op uit en leef met de seizoenen. Smakelijke

- 6 eieren

- 2 liter water

recepten verzameld door IVN-gids Katja Sienknecht.

- zout, peper, Italiaanse keukenkruiden

- 15 gram wijnsteenzuur

- tomaten om te garneren

- 15 gram citroenzuur

- 6 eetlepels water

Procedure: overgiet de bloemen met het kokende

DE REGELS

Zevenblad (Aegopodium podagraria)

water en laat drie dagen staan. Dan alles zeven en

Zevenblad is tuindersverdriet. De meeste tuineigena-

Klop de eieren los met het water, peper, zout en

in een pan aan de kook brengen, suiker erbij, wijn-

ren hebben vroeger of later wel een (vergeefse) strijd

kruiden en bak er in de boter vier omeletjes van.

steenzuur en citroenzuur erbij en alles in goed

niet klopt, bijvoorbeeld omdat er ooit vuil is gestort of omdat er

tegen het zevenblad gevoerd. Zevenblad houdt erg

Was het zevenblad en smoor het met wat boter, een

schoongemaakte flessen doen.

wordt gespoten.

van verstoorde grond. Het maakt meterslange worte-

beetje water en wat zout en peper ca. 10 minuten.

• Ga niet verzamelen op plekken waarvan je vermoedt dat er iets

luitlopers en kan op iedere grondsoort groeien.

Hak de groente klein. Strooi een laagje paneermeel

Beuk (Fagus sylvatica)

waar honden kunnen komen, in de buurt van een drukke auto-

Toch is het een mooie plant, met samengesteld blad,

op de omeletjes, vul ze met de groente, strooi er wat

De beuk is een boom van de hogere droge gronden.

weg of dicht bij de spoorrails).

meestal drie tot vijf bladeren (ondanks de naam géén

geraspte kaas op. Rol de omeletjes op en garneer ze

Het meest houdt de beuk van klei. Maar ook in de

zeven bladeren), vrij forse sappige stengels en een

met plakjes tomaat.

oude duinen en vooral op de landgoederen vind je

• Ga niet verzamelen waar het vies is (bramen laag bij de grond

• In natuurgebieden mag je in principe niet verzamelen, al doen de meeste boswachters in de praktijk niet moeilijk. Verzamel niet in

centrale bloeistengel, die een of meer witte scherm-

kwetsbare gebieden en vertrap geen zeldzame vegetatie. Als er

bloemen draagt. Karakteristiek is de geur van vers

Vlier (Sambucus nigra)

aangeplant. De beuk is een grote statige boom met

weinig staat, verzamel dan niet.

zevenblad: wie dat een keer heeft geroken zal zich

Vlier is een brede struik die tien meter hoog kan wor-

zilvergrijze schors. Behalve de gewone beuk is er

nooit meer vergissen. Het is een vrij pitte, licht

den en die graag langs bosranden groeit. In mei/juni

ook een rode variant. Van beide zijn zowel de jonge

geplukt mogen worden. Dit is de zogenaamde Rode Lijst die

citroenachtige geur. Gelukkig is zevenblad een heer-

zijn de struiken bedekt met witte, welriekende

bladeren als (in de herfst) de nootjes te gebruiken.

makkelijk op het internet met een zoekmachine te vinden is.

lijke groente, je hoeft nooit een slecht geweten te

schermbloemen (waarvan prima limonade en wijn te

Een wat ongewoon recept is de blaadjes in brood-

• Ga niet in overtreding: kom niet op privé-grond of op andere

hebben als je er veel van plukt en je kunt het bijna

maken is). In augustus/september dragen ze rijkelijk

beleg te verwerken.

altijd vinden!

zwarte vlierbessen van die wijn. Rauw zijn alle delen

Algemeen als groente: gebruik de jonge bladeren en

van de vlier (behalve de bessen) giftig, dus voorzich-

Broodbeleg met vers beukenblad

bladstelen. Was ze goed af en roerbak ze in 1 eetlepel

tig zijn!

- 1 kop roomkwark

• Er is een lijst van beschermde planten die onder geen beding

verboden terreinen. • Klim niet over hekken die er serieus uitzien (een veehek kan nog wel). • Pluk of raap nooit alles. Anderen willen ook nog wat en de dieren zijn serieus bezig met hun wintervoorraad. • Als jezelf niet veel verstand van planten hebt, ga dan met

veel beuken. Vaak zijn deze in de vorm van lanen

boter en een weinig water (knoflook naar smaak).

- 4 eetlepels geroosterd sesamzaad

Voeg zout en peper toe en laat het geheel ongeveer

- 1 eetlepel peterselie

10 minuten sudderen onder voortdurend roeren.

- 1/2 kop jong beukenblad

iemand het veld in die dat wel heeft of neem een goede gids

Als ze zacht zijn, goed afgieten en eventueel voor

- 1 eetlepel bieslook

mee,

het opdienen nog een beetje boter toevoegen.

- 1 kleingesneden rode paprika

zoals Snelzoek natuurgids eetbare planten, uitgeverij

Elmar, ISBN 90-389-0429-0, ca. a 6.

- 1 eetlepel tamari Snij peterselie, bieslook en de beukenblaadjes heel fijn. Roer alle ingrediënten goed door elkaar, op smaak brengen met tamari of andere kruiden. Een heerlijk broodbeleg.



Vrijmarkt

OVERIGE ACTIVITEITEN Jenny Westrik

Bespaarkalender nu tegen weggeefprijs Het jaar is al enkele maanden oud, maar de honderden bespaartips in de Bespaarkalender 2005 verjaren nooit! De stichting Zuinigheid met

Een jaar of drie, sinds de kinderen het leuk vinden

Dit jaar is het rustiger dan andere jaren. Het eerste

om op Koninginnedag op de vrijmarkt te zitten,

uur overleggen we druk over welke prijs we voor

doen we het weer:

wat zullen vragen. We lopen zo nu en dan naar huis voor koffie, limonade, broodjes en een sanitaire stop.

Stijl doet de laatste exemplaren in de uitverkoop. Als je 5,50 euro over-

I N F O R M AT I E

maakt op girorekening 9308012 t.n.v. Zuinigheid met Stijl, Maastricht, dan sturen we je de kalender portovrij thuis. Vergeet niet je adres door

VA N D E

te geven, als je per girotelefoon betaalt.

STICHTING

Maanden voor Koninginnedag beginnen we, als we

Om en om gaan we met een van de kinderen even

dingen in huis tegenkomen die we niet meer gebrui-

de vrijmarkt op.

ken, te denken aan het hoekje op de zolder dat we

Een bonte stoet van mensen trekt aan ons voorbij.

altijd reserveren voor de spulletjes die we op de vrij-

Het speelgoed en de kinderboeken vinden vele

markt willen verkopen.

nieuwe eigenaars, van kind tot oma of opa. Je ziet

over consuminderkringen? Neem contact op met Aart-Jan Moerman:

dat mensen gericht op zoek zijn naar CD’s, platen

045-5274430 of [email protected].

Op de bewuste dag staan we om zes uur op om een

en boeken. En dat sommigen bij toeval dingen tegen-

plaatsje bij ons om de hoek te bemachtigen. Eerlijk

komen die ze graag willen hebben. En soms vraag je

gezegd doen zij dat. Zelf ben ik altijd wat langzaam

je af waarom die koper nu juist datgene koopt.

Consuminderkringen

ZUINIGHEID

Zin om je eigen consuminderkring te starten? Behoefte aan informatie

MET STIJL

Regioambassadeurs Op 16 april jl. vergaderden de regioambassadeurs van Zuinigheid met

op dat tijdstip. Gewapend met twee schragen, een deur en een vrolijk kleed, vertrekken de heren rich-

De aandacht van de kinderen verslapt rond het mid-

Infocentrum

Stijl in Maarn. Het was een inspirerende dag! ’s Ochtends werd tijd

ting vrijmarkt. Ze verfraaien “de kraam” met het

daguur. Met om de beurt het beheer over de “kassa”

Zuinigheid met Stijl

besteed aan consuminderkringen, de website van de Stichting en

kleed, oranje vlaggetjes en een vlag waarop Willem

blijft het langer leuk. Meer dan in de ochtend willen

Sint Pietersluisweg 55a

contacten met de pers. ’s Middags kwamen de werkgroepen bijeen

Alexander met zijn Maxima staat (nee, een vlag van

ze “even naar huis”. Gezamenlijk lopen ze de straat,

6212 XV Maastricht

rondom de volgende thema’s: subsidievorming, bedrijven, onderwijs

koningin Beatrix hebben we niet). Vervolgens komen

waar we zitten, eens heen en terug. Met het meisje

tel 043 - 3101021

en scholing / levensbeschouwing. Naast de volle agenda was er ook

ze terug om de verzameling spulletjes te halen en

van “de buren” is het leuk spelen. De grabbelton

dan ga ik mee om de kraam in te richten. Het voor-

van de “buren” heeft de volledige aandacht van onze

bije jaar trekt aan me voorbij: een zwemband, zwem-

jongste. Na enige tijd hebben ze een regeling getrof-

bij elkaar. Wil je meedoen, neem dan contact op met het Infocentrum

vleugels en plastic schoenen vertellen dat ze nu de

fen: het buurmeisje grabbelt bij ons en hij grabbelt

in Maastricht.

vereiste diploma’s hebben; puzzels tot 100 stukjes en

bij hen. Gaan we toch weer met een (andere) grabbel-

“kinderachtige” boekjes hebben plaats gemaakt voor

ton naar huis.

omvangrijkere puzzels en boeken die je zelf kunt

Onze oudste zoekt heel bewust naar dingen die hij

lezen. Speelgoed waarmee ze zijn uitgespeeld.

echt graag wil hebben, maar helaas, hij vindt ze niet.

CURSUSSEN

waarvan later blijkt dat niemand ‘m wil hebben.

Rond vieren houden we het voor gezien. Dan sluiten

EN LEZINGEN

Een aantal 78-toeren plaatjes die vertellen van een

we de traditie af die we aan het opbouwen zijn.

nooit tot bloei gekomen hobby en LP’s die plaats

We pakken de overgebleven spullen (en de nieuwe

moesten maken voor CD’s. Boeken uit de boeken-

spullen) zorgvuldig in en breken de kraam op.

kast, die ondanks een selectief aankoopbeleid, toch

Thuisgekomen tellen we het geld. Een deel reserve-

steeds voller wordt. Wat overbodige huishoudelijke

ren we voor een uitje met z’n allen. Het resterende

artikelen. En wat dingen waarvan je je afvraagt hoe

geld verdelen we in vieren en mag naar wens besteed

ze ons huis zijn binnengekomen, rariteiten dus.

worden. Tot slot zeggen we tegen elkaar: dit was de

Een grabbelton. Een zo goed als nieuwe babyfoon,

laatste keer!


e-mail: [email protected] www.zuinigst.nl

tijd voor persoonlijk contact en een gezamenlijke maaltijd. Op 10 september en 26 november komen de regioambassadeurs weer

Steun ons! Al jarenlang timmert Zuinigheid met Stijl aan de weg voor een duurzame, sobere manier van leven. We bereiken tienduizenden mensen per maand via onze websites, we geven lezingen, workshops en interviews. We schrijven boeken, nieuwsbrieven en artikelen; werken mee aan tv- en radioprogramma’s. We bruisen van energie en initiatieven,

De workshop ‘meer met minder’ van Marieke Henselmans wordt op zaterdag 8 oktober 2005 georganiseerd in Tiel. Aanmelden via e-mail: [email protected] of tel. nr. 020-6592910

zoals de consuminderkringen die nu als paddestoelen uit de grond schieten. Al deze activiteiten bekostigen we zelf, zonder subsidie. We geven tijd, energie en geld. Draag svp ook je steentje bij en steun ons met een gift op girorekening 9308012, t.n.v. Zuinigheid met Stijl, Maastricht. Hartelijk dank.


Geef iemand eens GENOEG cadeau... Het is mogelijk GENOEG aan iemand cadeau te doen. Simpel gezegd komt het hierop neer: u betaalt het abonnement en iemand anders krijgt zes uitgaven van GENOEG toegestuurd. Bij een cadeau-abonnement krijgt de begunstigde bovendien het eerste nummer op de datum die ú wenst per post in een envelop toegestuurd samen met een (felicitatie)brief waarin u als gever wordt genoemd. Een cadeau-abonnement kost evenveel als een gewoon abonnement: € 18,95 voor 6 nummers. (Ook de abonnementsprijs voor België bedraagt € 18,95.)

Stuur het eerste nummer in een envelop met de brief als cadeau-abonnement (zes nummers) naar: Naam

m/v

Adres Postcode, plaats en land Telefoon Het eerste nummer moet uiterlijk op

-

- 2005 bij de begunstigde zijn.

Naam gever, zoals te vermelden in brief

Stuur het cadeau-abonnement namens mij (geheel invullen s.v.p.): Naam

m/v

Adres Postcode, plaats en land Telefoon Bank- of girorekeningnr

Ik machtig Uitgeverij GENOEG éénmalig € 18,95 van mijn rekening af te schrijven.

Datum

Handtekening

Let op: dit is de adv. van het vorige nr. Nieuwe adv. is kapot

... zelf abonnee worden kan natuurlijk ook! Ik geef me op voor

1 jaar (6 nrs.) à € 18,95 óf

2 jaar (12 nrs.) à € 35,-*

Ik machtig Uitgeverij Genoeg éénmalig € 18,95 of € 35,- ** van mijn rekening af te schrijven. Na ontvangst van de betaling vangt de abonnementsperiode aan en ontvang ik 6 (of 12) nummers van GENOEG. Ik bestel oude nrs., nl. 2-3-4-5 (’97), 6-7-8-9-10-11 (’98), 12-13-14-15-16-17 (’99), 18-19-20-21-22-23 (’00), 24-25-26-27-28-29 (’01), 30-31-32-33-34-35 (’02), 36-37-38-39-40-41 (’03), 42-43-44-45-46-47 (’04), 48-49 (’05) (omcirkelen) van Genoeg à € 3,50 per nummer. Ik machtig Uitgeverij Genoeg om het bedrag van mijn rekening af te schrijven. Naam

m/v

Adres Postcode, plaats en land Telefoon Bank- of girorekeningnr Datum

Handtekening

(Het bedrag wordt afgeschreven nadat Uitgeverij Genoeg de bon heeft ontvangen.) Stuur de bon in een voldoende gefrankeerde envelop naar: Uitgeverij Genoeg, Postbus 85749, 2508 CK Den Haag. U bent abonnee vanaf het eerstvolgende nummer. Het abonnement geldt tot schriftelijke wederopzegging. *

Voor abonnees in België: maak € 18,95 of € 35,- over op PCR 000-0584714-95 Voor overige Europese abonnees: maak € 29,50 over op Gironummer 8592251 Beide rekeningen t.n.v. Uitgeverij Genoeg, Postbus 85749, 2508 CK Den Haag, o.v.v. Abonnement Genoeg.

**


Doorhalen wat niet van toepassing is.

Genoeg 49 april-mei 2005 63

Colofon Genoeg verschijnt zes keer per jaar, dit is de negende jaargang, nummer 49. Genoeg is een uitgave van Uitgeverij Genoeg, Jan-Carel Diecken, Postbus 85749, 2508 CK Den Haag,tel. 070-3225755, fax 070-3586843. e-mail: [email protected] website: www.genoeg.nl. Abonnementen Annelou Oorthuys of mail naar [email protected]. Redactie Jeanine Schreurs, hoofdredacteur, Joke Reijnders, eindredacteur, Marieke Henselmans, redacteur, Ineke van den Berg, stagiair Redactieadres Redactie Genoeg, Sint Pietersluisweg 55, 6212 XV Maastricht, tel. 043-3258683, e-mail: [email protected] Redactieadviesraad Bob Goudzwaard, Jan Juffermans, Bessie Schadee, Hanneke van Veen Aan dit nummer werkten mee Ineke van den Berg, Marius de Geus, Patricia Holdinga, Réka Incze, Elisabeth Noorduin, Erica Verdegaal, Jenny Westrik Genoeg is een forum waar lezers tips uitwisselen. Wij doen ons best de tips te checken op veiligheid en juistheid, maar het gebruikmaken van de tips blijft voor eigen verantwoordelijkheid van de lezers. Foto’s Tim Eshuis, Wim Wierenga Illustraties Elly Hees Vormgeving Opera Ontwerpers Lithografie en druk PlantijnCasparie, Utrecht Genoeg wordt gedrukt op chloorvrij papier. Advertentiewerving Ron Brassinga, tel. 070-3585943. Postbus 85749, 2508 CK Den Haag. [email protected] Hoe word je abonnee? Door € 18,95 voor een jaarabonnement of € 35 voor twee jaar te storten op gironummer 8592251 t.n.v. Uitgeverij Genoeg, Den Haag, o.v.v. naam en adres. Het abonnement loopt automatisch door, tenzij twee maanden voor vervaldatum schriftelijk is opgezegd bij Uitgeverij Genoeg, Postbus 85749, 2508 CK Den Haag. Bij verhuizing graag een schriftelijke adreswijziging sturen naar de uitgeverij. Voor België gelden dezelfde prijzen, over te maken naar rekening PC 000-0584714-95 t.n.v. Uitgeverij Genoeg, Den Haag. Voor de overige Europese landen bedraagt de abonnementsprijs € 29,50 per jaar (zes edities). Nabestellen Nabestellen van nummers is mogelijk door € 3,50 per exemplaar over te maken op gironummer 8592251 t.n.v. Uitgeverij Genoeg, Den Haag, o.v.v. naam, adres, de gewenste nummers en het aantal exemplaren. Proefnummer Een proefnummer is verkrijgbaar door € 3,50 over te maken op gironummer 8592251 t.n.v. Uitgeverij Genoeg, Den Haag, o.v.v. naam en adres. Graag hierbij vermelden dat het om een proefnummer van Genoeg gaat. ISSN: 1386-2782 © 2005 Uitgeverij Genoeg


INHOUD nummer 50 juni-juli 2005

Recommend Documents