Jaarbericht 2012
impuls aan de leefomgeving
Jaarbericht 2012 Koninklijke Nederlandsche Heidemaatschappij
Colofon Uitgave: Koninklijke Nederlandsche Heidemaatschappij Concept en Productie: Koninklijke Nederlandsche Heidemaatschappij Tekst: Geert van Duinhoven en Jeroen van der Spek Redactie en eindredactie: Geert van Duinhoven, Sandra Kraan en Astrid de Beijer Coördinatie: Geert van Duinhoven
4 6 8 10 12 14 16 18
Maatschappelijk ondernemend Dit is KNHM Projectbegeleiding Artcadia Kern met Pit KNHM Participaties BV Kennis en inspiratie ARCADIS-KNHM MVO Programma
20 22 24 26 28 30 32 34 36 38 40 42
Geld besparen met collectieve zonne-energie Nieuwe kansen voor erfgoed Meepraten over natuurontwikkeling Een speelveld als ontmoetingsplek Verdedigingswerk uit het verleden Investeren in duurzaamheidstrainingen Dorpshuis met hotelkamers Lagere drempels voor de buurt Museumalliantie in Twente Nieuw elan voor het Brediuspark Een boerderij voor en door bewoners Het onzichtbare zichtbaar maken
44 53 54
Projecten in uitvoering 2012 Publicaties 2012 Organisatie
Ontwerp: DiepArnhem Vormgeving: Ineke Oerlemans Beeld: Daniel Nicolas (cover en p.21), KNHM archief (p. 6,7 en 9), Erik van ’t Hullenaar (p. 11), Jurjen Poeles (p. 13 en 19), VVB foto (p. 15 en 31), Anton van Daal (p. 17), KAW architecten en adviseurs (p. 23), Norbert Quint (p. 24), Natuurmonumenten (p. 25), Welmoed Faas-Aalbers (p. 27), Stichting Rooyse schans (p. 29), Pepijn van den Broeke (p. 33), Mark Visser (p. 35), Lenneke Lingmont (p. 37), Rinie Blauw (p. 39), Vrienden van de Nijkamphoeve (p.41), Danny van Rijt (p. 43), iStockphoto (p. 45), Daalhoeve (p.47), KNHM-archief (p.48), Hollandse Hoogte (p. 51) Druk: Coers & Roest Copyright: Koninklijke Nederlandsche Heidemaatschappij, februari 2013
4
5
Maatschappelijk ondernemend
Onze missie Mensen kunnen zelf hun leefomgeving veranderen en verbeteren. Actieve burgers brengen beweging in hun leefomgeving. Als zij omgeven worden door bevlogen professionals, dan worden hun ideeën en plannen sneller werkelijkheid. Dan kunnen zij sneller plannen, bouwen, werken, delen en genieten. Als netwerk van professionals helpen wij actieve burgers bij het verbeteren van hun leefomgeving.
Dit jaar bestaat KNHM maar liefst 125 jaar. Dat is een feestje waard! In 2012 zijn we met de voorbereidingen gestart en we zijn er van overtuigd dat we met het programma ‘Creating Tomorrow’, een interessante activiteitenreeks hebben klaarstaan. Een jubileum is ook een moment om stil te staan. Waar staan we en waar ligt onze relevantie de komende jaren? Clemens Cornielje, voorzitter van KNHM: “Creating Tomorrow zegt het al: we gaan niet alleen terugkijken maar kijken ook hoe we onze missie in de toekomst kunnen uitvoeren. Het ondersteunen van burgers die zich inzetten voor het verbeteren hun eigen leefomgeving, is actueler dan ooit. Zeker nu de overheid minder te besteden heeft en duidelijk is dat de overheid niet alles kan en wil oplossen. Daar gaan we dus onverminderd mee door!“
Daarnaast was 2012 de start van KNHM Participaties BV. Via dit programma investeren we in maatschappelijke ondernemingen. KNHM Participaties kan wat meer risico’s nemen dan de doorsneeinvesteerder. In 2012 hebben we een eerste investering gedaan in het project AardeWerk De Stegge in Winterswijk. Frank van Bussel: “Door deze BV maken we weer een extra verdiepingslag omdat we met onze partners heel goed moeten nadenken over vragen als: wat is maatschappelijk ondernemen, welke risico’s wil en kan je nemen, wat is maatschappelijk rendement?”
Clemens Cornielje,
Frank van Bussel,
voorzitter KNHM
directeur KNHM
Frank van Bussel, directeur van KNHM: “Een nieuwe tendens in ons werk is dat de projecten de laatste jaren steeds complexer worden. Bewoners zijn al lang niet meer alleen bezig met een dorpshuis of een speeltuin, maar mengen zich vaker in actuele complexe projecten waarbij ze samenwerken met overheden, bedrijven en maatschappelijke organisaties. Ook overheden zien de meerwaarde daarvan in. Het afgelopen jaar hebben we enkele
projecten gehad waarbij overheden al heel lang worstelden met een gebiedsontwikkeling. Doordat nu bewoners zich actief inzetten voor het project, partijen aan elkaar weten te binden en er bijna vanzelf draagvlak ontstaat, lukt het opeens om de gebiedsontwikkelingen in een stroomversnelling te krijgen. De meerwaarde van actieve en betrokken burgers wordt dus ook in dit soort projecten steeds beter zichtbaar en noodzakelijk.” In 2012 hebben we twee nieuwe programma’s opgestart waarmee we burgerinitiatieven nog beter van dienst kunnen zijn. Allereerst is het ARCADIS-KNHM MVO Programma gelanceerd, waarmee we de expertise van ARCADIS-medewerkers kunnen inzetten in de projecten van burgers. En waarmee ARCADIS haar maatschappelijke betrokkenheid handen en voeten geeft.
Wist je dat... • • • • •
We vertegenwoordigd zijn in alle provincies? We geen fonds zijn, maar ons juist richten op het geven van advies? Er meer dan 170 professionals actief zijn voor KNHM? Onze professionals zich vrijwillig inzetten voor jouw project? We de begeleiding aanpassen aan jouw wens: van eenmalig advies tot intensieve samenwerking? • We onafhankelijk zijn? • We gemakkelijk kennis van ARCADIS-medewerkers kunnen inzetten?
Jaarbericht Een jaarbericht is geen jaarverslag. Vandaar dat je in dit jaarbericht geen financiële gegevens over 2012 aantreft. Deze komen aan de orde op de algemene ledenvergadering van onze organisatie in mei 2013 en worden daarna gepubliceerd op de website. KNHM is een Algemeen Nut Beogende Instelling (ANBI). Het dividend en de baten die voortvloeien uit onze obligaties, renterekeningen en aandelen in ARCADIS en andere bedrijven bedroegen in 2012 circa 2,5 miljoen euro.
6
7
8
9
Programma
Projectbegeleiding
KNHM ondersteunt mensen die met hun eigen leefomgeving aan de gang gaan. We brengen netwerken bijeen, we maken communicatieplannen, adviseren bij een businesscase en organiseren bijeenkomsten. We bekijken per project wat voor ondersteuning er nodig is. Door de inzet van onze professionals met verschillende achtergronden en expertise worden plannen van burgers sneller werkelijkheid. Onze inzet kan verschillende vormen aannemen. Wij begeleiden projecten van groepen burgers, vrijwilligersorganisatie en ideële organisaties. Vanuit onze ideële doelstelling bieden we onze dienstverlening gratis aan.
Zelf hebben we als KNHM geen inhoudelijk belang bij de initiatieven. Vanuit deze onafhankelijke positie helpen we de ideeën van de initiatiefnemers van de grond te krijgen. Bij elke stap zijn we een soort kritische vriend die vragen stelt als: Hoe vertel je anderen wat je wilt? Hoe enthousiasmeer je andere partijen en trek je ze over de streep? Hoe krijg je de financiering rond? En de exploitatie? Waar staan we nu? Voldoet de oplossing aan de wensen? Hoe denkt de achterban daarover? Is er voldoende draagvlak om verder te gaan? Welke rol heeft de overheid in een project en is dat een rol waar alle partijen mee kunnen leven? Burgerinitiatieven komen via onze provinciale netwerken bij KNHM terecht. Elke provinciale afdeling beschikt over kennis en een krachtig netwerk dat wordt ingezet bij het begeleiden van initiatiefnemers.
KNHM is een kritische vriend die meedenkt, helpt, adviseert en er voor zorgt dat een project sneller van de grond komt
10
11
Programma
Artcadia
Bedenk een spectaculair idee op het gebied van water, milieu, gebouwen of mobiliteit. Werk het uit tot een model, kunstwerk of een concept en wellicht win je dan een reis naar Berlijn. Die uitdaging namen ook dit jaar weer tientallen scholierenteams aan. Zij doen mee aan de wedstrijd Artcadia die KNHM, ARCADIS en Canon Nederland elk jaar organiseren. Deze landelijke techniek- en kunstwedstrijd is speciaal bedoeld voor leerlingen van de tweede klas havo/vwo. De wedstrijd Artcadia daagt leerlingen uit om voor toekomstige uitdagingen nieuwe, creatieve oplossingen te bedenken. Het project streeft ernaar te laten zien dat techniek leuk, fascinerend en leerzaam is en dat het in alle aspecten van de samenleving terug te vinden is. Voor KNHM is Artcadia zo een manier om mensen op
een jonge leeftijd te stimuleren na te denken en aan de slag te gaan met hun eigen leefomgeving. Groepjes leerlingen laten in hun kunstzinnige werkstukken zien hoe zij met huidige en toekomstige maatschappelijke vraagstukken zouden omgaan. Ze worden beoordeeld door een jury. Twaalf groepen gaan vervolgens door naar de finale. Tijdens de finaledag presenteren de groepjes leerlingen hun idee. Het groepje met het beste idee krijgt een reis aangeboden. In 2012 wonnen tien leerlingen van het Linde College in Wolvega de hoofdprijs met hun concept voor een innovatieve dijk. In deze zeer bijzonder vormgegeven dijk combineren zij veiligheid en energiewinning. De winnaars gingen samen met twee docenten naar New York en bezochten daar onder andere projecten van ARCADIS. De leerlingen die in 2012 aan hun project werkten, dingen mee naar een reis naar Berlijn. De prijsuitreiking daarvan is voorjaar 2013.
Jonge mensen stimuleren om na te denken en aan de slag te gaan met hun eigen leefomgeving
12
13
Programma
Kern met Pit
Enthousiaste en creatieve mensen zijn heel belangrijk voor een prettige wijk of dorp. Kern met Pit is voor veel bewonersgroepen net dat extra duwtje in de rug om aan de slag te gaan. Via Kern met Pit biedt KNHM een tijdspad en een beloning in het vooruitzicht. Daardoor gaan mensen zich organiseren en vooral: aan de slag! Sinds 1978 organiseert KNHM elk jaar de wedstrijd Kern met Pit. Via deze wedstrijd kunnen bewoners aan de slag om hun eigen idee voor hun leefomgeving te realiseren. Wie dat binnen een jaar voor elkaar krijgt, ontvangt het predicaat Kern met Pit en duizend euro. Daarnaast wint per provincie een van de bewonersgroepen een trofee en vijftienhonderd euro extra. De trofeewinnaars dingen bovendien mee voor de jaarlijkse titel beste Kern met Pit.
W E N S
L E
E F
D O W I K E N J D O R P
De wedstrijdperiode van een jaar zorgt er voor dat deelnemers een ‘aanpakmentaliteit’ krijgen en dat straalt uit naar partijen die iets voor het project kunnen betekenen. De beloning die op de deelnemers wacht wanneer zij hun projectdoel hebben bereikt, is een extra stimulans. Meer dan tweeduizend bewonersgroepen hebben sinds 1978 met succes aan Kern met Pit deelgenomen. Denk daarbij aan het aanleggen van een speeltuin, het restaureren van een molen, het opzetten van een museum over de plaatselijke historie, het uitzetten van een educatieve route in een natuurgebied of het organiseren van een groot theater waar het hele dorp aan mee doet. Elk jaar komen er steeds weer nieuwe, betere ideeën bij! In 2012 deden 124 projecten mee. Eén van de provinciale winnaars is dit jaar bijvoorbeeld het project ‘Samen – Razem’ waarbij inwoners van het dorp Kraggenburg in de Noordoostpolder een taalcursus Nederlands hebben opgezet en uitgevoerd voor de buitenlandse inwoners. Ook zijn via allerlei sportieve, culinaire en/of culturele activiteiten de contacten tussen dorpsbewoners en migranten bevorderd.
Net dat extra duwtje in de rug om ook echt aan de slag te gaan
14
15
Programma
KNHM Participaties BV
Voor sociaal ondernemers heeft KNHM sinds kort een nieuwe tak: KNHM Participaties BV. Via deze BV investeren we in ondernemingen die een maatschappelijk doel nastreven. Wij geloven dat ondernemerschap, in plaats van het verlenen van subsidies, uiteindelijk gezondere en meer duurzame initiatieven zullen voortbrengen. Daarom investeren we als KNHM graag in de groeiende groep ondernemers die financieel rendement combineren maatschappelijk rendement. KNHM Participaties BV is bereid wat meer risico te nemen dan de doorsnee investeerder. Zo zal een bank vaak een heel korte terugverdientijd eisen. Wij kunnen een iets langere terugverdientijd accepteren waardoor
het gemakkelijker wordt om een onderneming te starten. Wel gelden er twee belangrijke voorwaarden: er moeten meer financiers zijn dan alleen KNHM en we willen een positie innemen, bijvoorbeeld via een zetel in het bestuur. Zo blijven we betrokken en werken we samen aan continuïteit. Uiteindelijk is het ook voor KNHM Participaties BV van belang om de investering op termijn terug te krijgen. In 2012 hebben we een eerste investering gedaan in de Praktijkschool voor Duurzaamheid Aarde-Werk De Stegge in Winterswijk. Een uitgebreide projectbeschrijving hiervan staat op pagina 30 van dit jaarbericht. Er zijn inmiddels ook contacten met andere projecten waarmee KNHM Participaties BV in de toekomst misschien gaat samenwerken.
Een optimaal maatschappelijk rendement verdienen met een gezonde, commerciële onderneming
16
17
Programma
Kennis en inspiratie
Werkplaats 15 Tijdelijk anders bestemmen
Lokale bewonersgroepen en andere initiatiefnemers komen vaak dezelfde problemen tegen: hoe onderhandel je met een gemeente, hoe krijg je voldoende geld bij elkaar, hoe houd je vrijwilligers actief, hoe ga je om met starre regels?
overheid toe. Een andere ligt de regie bij de overheid en de uitvoering bij burgers. Er is geen ‘beste manier’ van overheidsparticipatie, maar er zijn heel veel verschillende vormen. De Werkplaats laat juist die verscheidenheid zien en ook de ervaringen die mensen er mee hebben. Oktober 2012 verscheen een Werkplaats over Tijdelijk anders bestemmen.
In de praktijk weten mensen daar vaak heel mooie en creatieve oplossingen voor te bedenken. Het project gaat lukken, wordt betaalbaar en krijgt ondersteuning van de overheid. KNHM vindt het jammer als die opgedane ervaringen beperkt blijven tot dat ene project. Omdat problemen en obstakels vaak zo vergelijkbaar zijn, denken wij dat het goed is om de kennis met elkaar te delen. Een van de middelen daarvoor is ons magazine de Werkplaats.
Sinds 2012 kunnen initiatiefnemers van bewonersinitiatieven informatie over hun eigen project op de KNHM-site zetten. Waardevolle ervaringen uit de praktijk blijven op deze manier niet beperkt tot de individuele projecten, maar breed verspreid onder geïnteresseerden.
Twee keer per jaar verschijnt magazine de Werkplaats. Waar mogelijk maken we dit magazine samen met maatschappelijke partners. Maart 2012 verscheen een Werkplaats over overheidsparticipatie. Dit magazine, dat we samen met de Landelijke Vereniging voor Kleine Kernen en het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties maakten, laat zien hoe burgers en overheden met elkaar zoeken naar nieuwe vormen van samenwerking. De ene keer nemen burgers het heft helemaal in handen en kijkt de
Een andere vorm van kennisuitwisseling is het organiseren van debatten en andere bijeenkomsten. Sommige gebieden van Nederland krijgen te maken met dalende bewonersaantallen. Deze krimp heeft vergaande gevolgen voor de leefbaarheid. Het afgelopen jaar heeft KNHM enkele debatten georganiseerd met bewoners en bestuurders in krimpregio’s. Uit deze debatten kwam duidelijk naar voren dat bewoners een belangrijke rol spelen bij het behouden van de leefbaarheid in de dorpen. Niet de overheid is cruciaal, maar de bewoners: zij ‘maken’ het dorp en zorgen met hun organisatiekracht voor levendigheid in het dorp.
Tijdelijkheid als oplossing voor leegstand Van reizende tuinen tot skaten in de kerk
Leren uit ervaringen van anderen
Burgers nemen het heft in eigen hand Verlaten plekken wakkeren creativiteit aan Leegstand biedt ook kansen | Gemeenten werken samen met eigenaars en bewoners | Het verschil tussen Detroit en het Ruhrgebied | Op zoek naar lege plekken | Inspirerende projectvoorbeelden |
18
19
Programma
ARCADIS-KNHM MVO Programma
Via het ARCADS-KNHM programma Maatschappelijk verantwoord ondernemen heeft KNHM de mogelijkheid om de kennis en expertise van ARCADIS-medewerkers in te zetten in maatschappelijke projecten. Het ARCADIS-KNHM MVO Programma heeft voor KNHM een belangrijke meerwaarde. Met de expertise van ARCADIS-medewerkers kunnen wij bewonersinitiatieven nog beter van dienst zijn. Als bewoners omgeven zijn met bevlogen professionals met de juiste expertise, dan kunnen zij hun ideeën en plannen sneller en beter uitvoeren. ARCADIS en KNHM stellen jaarlijks ieder 200.000 euro beschikbaar voor het MVO Programma.
Door het op eigen initiatief en in ‘eigen tijd’ inzetten van kennis dragen de ARCADIS-medewerkers een steentje bij aan de maatschappij. Deelname aan het programma heeft voor deze medewerkers nog een andere toegevoegde waarde: persoonlijke ontwikkeling en vergroting van het eigen netwerk. Vaak kunnen ze hun expertise inzetten op onderwerpen of gebieden waar ze een extra band mee hebben. Inmiddels doen 250 ARCADIS-medewerkers mee aan dit programma. De samenwerking tussen KNHM en ARCADIS is heel logisch omdat de twee organisaties al 125 jaar met elkaar verbonden zijn. Al die jaren werken ze al op hun eigen manier aan dezelfde missie: het verbeteren van de leefomgeving.
De maatschappelijke dienstverlening kan bijvoorbeeld vorm krijgen door het ontwerpen van een natuurspeelterrein, het organiseren van een kennismiddag over bevolkingskrimp of het opstellen van een financieel plan voor de verbouwing van een dorpshuis.
Door het inzetten van ARCADIS-medewerkers kunnen we burgerinitiatieven nog beter van dienst zijn Samewerking tussen KNHM en ARCADIS in De Kwekerij Osdorp (zie pagina 34)
20
21
Geld besparen met collectieve zonne-energie
Project Duurzame Energie coöperatief Altena Biesbosch
Kaartnummer
63
Duurzame Energie coöperatief Altena Biesbosch legt de lat hoog. Het onlangs opgerichte coöperatief wil de komende jaren twintig procent van de omwonenden laten overstappen op duurzame energie. KNHM helpt mee met het ontwikkelen van een businesscase.
Initiatiefnemer Natuurorganisatie Altenatuur
Meer informatie Gerard Peeters, KNHM Noord-Brabant E
[email protected] T 06 51296147
Duurzame Energie coöperatief Altena Biesbosch, DEcAB, is ontstaan uit een initiatief van natuurorganisatie Altenatuur. De natuurbeschermingsvereniging in het Land van Heusden en Altena wil het gebruik van duurzame energie in de regio stimuleren en richt zich daarbij op zonne-energie. De coöperatie is met gemeenten en provincie in gesprek over een zonneweide op voormalig agrarisch land, maar wil ook particulieren ‘ontzorgen’ bij de aanschaf van zonnepanelen. “De inkoop van zonnepanelen brengt een hoop rompslomp met zich mee,” zegt Gerard Peeters, die de coöperatie namens KNHM begeleidde. “Daardoor haken sommige bewoners bij voorbaat af. DEcAB wil burgers deze zorg uit handen nemen, geld besparen door collectief energie te produceren en bijdragen aan een hoger aandeel duurzame energie.” KNHM dacht onder meer mee over marketing en communicatie, het opstellen van een bedrijfsplan en de communicatie met gemeenten en omwonenden. Ook de levensvatbaarheid van de coöperatie was onderwerp van gesprek. “KNHM heeft een belangrijke klankbordfunctie vervuld,” zegt initiatiefnemer Johan Kievit. “Ze hebben ons geholpen om over de horizon heen te kijken en ons de zekerheid gegeven dat we haalbare doelen nastreefden. Bovendien hebben ze de coöperatie geholpen om contacten met gemeente en provincie te leggen. Daardoor word je bij voorbaat een stuk serieuzer genomen.”
“ Wij helpen mee om burgers te ontzorgen bij de aankoop van duurzame energie.” Gerard Peeters, KNHM Noord-Brabant
22
23
Nieuwe kansen voor erfgoed
Project Congres Herbestemming erfgoed Noord-Nederland
Kaartnummer
44
Hoe kan de herbestemming van erfgoed bijdragen aan de economische ontwikkeling van Noord-Nederland? Die vraag stond centraal tijdens het Congres Herbestemmen, dat op 12 oktober in Drachten plaatsvond. Gedeputeerde Rein Munniksma: “Het congres heeft katalyserend gewerkt.”
Initiatiefnemer KNHM Drenthe, Groningen en Friesland
Meer informatie Pieter Rozema, Bureau E
[email protected]
Tijdens het congres bogen ruim tweehonderdvijftig deelnemers zich over de mogelijkheden om erfgoed een nieuw leven in te blazen. Ook Rein Munniksma, gedeputeerde in de provincie Drenthe, was aanwezig. Namens de drie noordelijke provincies nam hij een bedrag van 365.000 euro in ontvangst van de Rijksdienst Cultureel Erfgoed voor het gebiedsgericht herbestemmen van karakteristiek vastgoed.
T 06 27060742
Munniksma pleitte voor nieuwe manieren van denken. “In Tweede Exloërmond heeft een particuliere muziekschool het initiatief genomen om de voormalige gereformeerde kerk te verbouwen tot een multifunctioneel cultuurpodium. Van dit soort initiatieven zullen we het steeds vaker moeten hebben: ondernemers en burgers die buiten de gebaande paden treden en erfgoed met nieuwe economische dragers weten te verbinden. Vernieuwing is echt het sleutelwoord.” Het congres, een initiatief van de drie noordelijke provinciale afdelingen van KNHM, was vooral bedoeld om herbestemming in Noord-Nederland een nieuwe impuls te geven. Dat is gedeeltelijk gelukt, vindt Freek Benning, namens KNHM bij het congres betrokken. “Het congres heeft ertoe bijgedragen dat de herbestemming weer prominent op de bestuurlijke agenda bij de provincies staat. Aan de andere kant zijn er nog te weinig partijen – zoals makelaars, aannemers en ondernemers – die concreet met bestaande gebouwen aan de gang zijn gegaan. Dat is een uitdaging die we volgend jaar tijdens een vervolgcongres verder moeten oppakken.”
“ Het herontwikkelen van erfgoed vraagt nieuwe manieren van denken.” Rein Munniksma, gedeputeerde provincie Drenthe
24
25
Meepraten over natuurontwikkeling
Project Toekomstplan Voorsterbos
Kaartnummer
9
Hoe ziet het Voorsterbos er over tien jaar uit? Die vraag legde eigenaar Natuurmonumenten voor aan bewoners en belangenorganisaties rondom het natuurgebied. KNHM bracht de dialoog met omwonenden op gang, begeleidde het proces en de communicatie.
Initiatiefnemer Natuurmonumenten
Meer informatie Henk Smeeman, KNHM Flevoland E
[email protected] T 06 53266933
Het Voorsterbos wordt hét beleefbos van Nederland. Dat blijkt uit de eerste schets die eigenaar Natuurmonumenten samen met belangenorganisaties, ondernemers en bewoners heeft gemaakt. De betrokken partijen praten sinds maart over de toekomstige inrichting van het natuurgebied in Flevoland. Het is een bijzondere vorm van burgerparticipatie. “Natuurmomenten wil de toekomst van het Voorsterbos graag samen met de bewoners invullen,” zegt Henk Smeeman, namens KNHM bij het Voorsterbos betrokken. “Natuur is er in de eerste plaats voor de omwonenden. Bovendien is het voor beheerders steeds belangrijker om partners te vinden die kunnen bijdragen aan de exploitatie van een gebied. Dat betekent dat je meer dan ooit op zoek moet naar afstemming en draagvlak.” Om de mening van de omwonenden te peilen, organiseerden KNHM en Natuurmonumenten vier dorpsavonden. Bewoners konden bovendien ideeën aandragen via een speciale website, facebook en twitter. Deze werkwijze leverde maar liefst 164 reacties op. John Boon, landschapsarchitect bij ARCADIS, verwerkte de reacties in een schetsontwerp dat de belangrijkste toekomstige ontwikkelingen in kaart brengt. Beheerder Jan Akkerman is enthousiast. “Het was natuurlijk best spannend om op deze KNHM-manier met bewoners in gesprek te gaan. Maar er zijn een hoop mooie ideeën uitgekomen waaraan we de komende jaren samen met de omwonenden verder gaan werken. Het is nu echt een kwestie van: handen uit de mouwen.”
“ Het is nu echt een kwestie van: handen uit de mouwen.” Jan Akkerman, Natuurmonumenten
26
27
Een speelveld als ontmoetingsplek
Project Speel- en dorpsveld Blessum
Kaartnummer
18
Hoe realiseer je een openbaar speelveld in een dorp waar nauwelijks gemeenschappelijk groen is? Een groep bewoners uit het Friese Blessum vond de oplossing. Ze pachtten een stukje grond van de plaatselijke zorgboerderij en toverden het om tot een multifunctioneel speel- en sportveld.
Initiatiefnemer Dorpsbelang Blessum
Meer informatie Wiebe Bouma, KNHM Friesland E
[email protected] T 0512 332656
Speeltoestellen, een volleybalnet, een pingpongtafel en een jeu de boulesbaan. Ze zijn nu al niet meer uit Blessum weg te denken. Toch beschikt het Friese dorp pas sinds juli 2012 over een multifunctioneel speelveld voor jong en oud - een lang gekoesterde wens. “Blessum is een kleine, hechte gemeenschap, maar we hebben nauwelijks gemeenschappelijke voorzieningen,” zegt Thom Miedema, voorzitter Dorpsbelang Blessum. “Toen we een paar jaar geleden onze dorpsvisie op papier zetten, kwam het speelveld als een van de eerste wensen op tafel. Het is fantastisch dat we nu met hulp van KNHM een voorziening hebben waar kinderen uit het dorp en bewoners van de zorgboerderij samen kunnen spelen.” De plannen voor een speelveld kwamen in een stroomversnelling toen de zorgboerderij in Blessum een stuk van haar grond in bruikleen gaf. KNHM hielp de initiatiefnemers bij de juridische kanten van de pachtovereenkomst en dacht mee over de inrichting van de sport- en speelplaats. KNHMadviseur Wiebe Bouma is onder de indruk van het proces: “De bewoners hebben zich enorm ingespannen om deze speelplaats mogelijk te maken. Ook letterlijk, want ze hebben bijna alle werkzaamheden zelf uitgevoerd, waardoor het geld dat ze beschikbaar hadden maximaal aan het speelveld ten goede is gekomen. Daar kunnen ze echt trots op zijn.”
“ Het is fantastisch dat kinderen uit het dorp en bewoners van de zorgboerderij hier samen kunnen spelen.” Thom Miedema, Dorpsbelang Blessum
28
29
Verdedigingswerk uit het verleden
Project Herbouw Rooyse Schans Venray
Kaartnummer
56
De oude boerenschans keert terug bij Venray. Dat is althans de bedoeling van Stichting de Rooyse Schans. De Stichting wil het bolwerk op een nieuwe plek reconstrueren en ook de vroegere volmolen langs de Loobeek in ere herstellen. KNHM organiseert, denkt en lobbyt mee.
Initiatiefnemer Stichting Rooyse Schans
Meer informatie Wim van Osch, KNHM Limburg E
[email protected] T 0478 516390
De plannen voor de herbouw van de schans ontstonden toen amateurhistoricus Koos Swinkels op oude kaarten een boerenschans terugvond: een verdedigingswerk waar bewoners zich vroeger voor plunderende huursoldaten verschansten. Nadat Swinkels een aantal dorpsgenoten van zijn ontdekking op de hoogte had gebracht, rijpte het idee om de schans, die in de jaren twintig week voor landbouwgrond, te herbouwen. “Door de reconstructie van de schans kunnen we laten zien hoe de boerenbevolking zich vroeger tegen vijanden verdedigde,” zegt Koos Swinkels, inmiddels bestuurslid van Stichting de Rooyse Schans. “Bovendien vormt de schans een bijzonder landschappelijk element, waardoor ook toerisme en recreatie weer een extra impuls krijgen. Het mes snijdt aan twee kanten.” KNHM ondersteunt de stichting onder andere bij het presenteren van plannen aan overheden, het vinden van sponsors en het zoeken van een geschikte locatie. KNHM dacht ook mee over de bijzondere alliantie die de stichting aanging: de Rooyse Schans bundelt haar krachten met de Schaapscompagnie Merselo, die in hetzelfde gebied een schaapskooi en een documentatiecentrum wil realiseren. KNHM-adviseur Wim van Osch: “De schapen kunnen straks de wallen van de schans begrazen, en het documentatiecentrum krijgt een horecavoorziening waar bezoekers van de Rooyse Schans iets kunnen eten of drinken. Zo grijpen alle plannen prachtig in elkaar.”
“ De reconstructie van de schans geeft het toerisme weer een impuls.” Koos Swinkels, Stichting de Rooyse Schans
30
31
Investeren in duurzaamheidstrainingen
Project Duurzaamheidscentrum Aarde-Werk De Stegge
Kaartnummer
41
Aarde-Werk De Stegge wil graag het hele jaar door cursisten kunnen ontvangen. Om dat mogelijk te maken gaf de praktijkschool voor duurzaamheid onlangs het startsein voor een ingrijpende verbouwing: een oude schuur wordt omgetoverd tot een nieuwe cursusruimte. KNHM Participaties BV investeert en denkt mee.
Initiatiefnemer Duurzaamheidscentrum Aarde-Werk De Stegge
Meer informatie Jan Zijlstra, KNHM Participatieteam E
[email protected] T 06 54727191
Praktijkschool voor Duurzaamheid Aarde-Werk De Stegge in Winterswijk timmert aan de weg. De school wil cursisten inspireren bij de overstap naar een duurzame stijl van leven en laat op haar eigen terrein zien wat dit in de praktijk betekent. De energie wordt ter plekke opgewekt, de groenten en kruiden komen uit eigen tuin en het afvalwater wordt ter plekke gezuiverd. KNHM is nauw bij de school betrokken. Mede-initiatiefnemer Jan-Willem van de Velde: “KNHM heeft meegedacht over ons marketingplan en heeft ons geholpen met het ontwikkelen van een doe-het-zelf-route over het terrein. Bezoekers kunnen daardoor met onze ideeën kennismaken zonder dat we hen persoonlijk over het terrein hoeven rond te leiden. Daar zijn we heel blij mee.” Onlangs ging de samenwerking tussen KNHM en Aarde-Werk De Stegge een nieuwe fase in. KNHM Participaties BV investeert in de bouw van de nieuwe cursusaccommodatie, die voorjaar 2013 wordt opgeleverd. Dankzij deze extra financiering kan de bouw van de cursusruimte nog duurzamer worden uitgevoerd. Bovendien levert KNHM Participaties BV een bestuurder die meedenkt over strategie en beleid en dat is een welkome vorm van ondersteuning. Van de Velde: “Het is prettig om een partner te hebben die over je schouders meekijkt, kritisch meedenkt en suggesties doet. De samenwerking heeft aan alle kanten meerwaarde.”
“ Het is prettig om een partner te hebben die over je schouders meekijkt.” Jan-Willem van de Velde, Aarde-Werk De Stegge
32
33
Dorpshuis met hotelkamers
Project Realisatie dorpshuis Pieterburen
Kaartnummer
46
Een dorpshuis in de kerk. De inwoners van Pieterburen kijken er niet meer vreemd van op. Vorig jaar lanceerde een groep bewoners het plan om de voormalige protestantse kerk te verbouwen tot een multifunctionele dorpsvoorziening. Een hotel op één hoog dekt een groot deel van de exploitatiekosten.
Initiatiefnemer Stichting Dorpshuis Pieterburen
Meer informatie KNHM Groningen, Jan Wicher Kok E
[email protected] T 06 51142224
De plannen voor een dorpshuis ontstonden toen de kerk door een van de inwoners werd aangekocht. De nieuwe eigenaar bleek bereid om de kerk als dorpsvoorziening beschikbaar te stellen. “Pieterburen is een dynamisch dorp”, zegt Annelies Borchert, voorzitter Stichting Dorpshuis Pieterburen. “Toch zijn de meeste activiteiten vooral op toeristen gericht. Om de leefbaarheid op peil te houden is het belangrijk dat er een plaats is waar dorpsbewoners elkaar kunnen ontmoeten, waar concerten of voorstellingen plaatsvinden en waar een steunpunt is voor ouderen en buurtzorg. Het nieuwe dorpshuis voorziet echt in een behoefte.” Inmiddels is de blauwdruk voor het dorpshuis gereed. De stichting heeft een groot deel van het geld bijeen gebracht dat voor de verbouwing nodig is. KNHM hielp de bewoners onder meer bij het vergroten van maatschappelijk draagvlak en het werven van fondsen. Bovendien dacht KNHM mee over het bijzondere exploitatiemodel dat de bewoners ontwikkelden: op de bovenverdieping van de kerk komen straks negen hotelkamers. Een creatieve oplossing, vindt ook Wim Koeneman, namens KNHM betrokken bij het project. “Door de hotelkamers aan een commerciële uitbater te verhuren, verdienen de initiatiefnemers de helft van hun exploitatiekosten terug, zonder dat ze extra vrijwilligers in hoeven te zetten. Het dorpshuis heeft daarmee een heel solide basis gekregen.”
“ Het is belangrijk dat er een plaats is waar dorpsbewoners elkaar kunnen ontmoeten” Annelies Borchert, Stichting Dorpshuis Pieterburen
34
35
Lagere drempels voor de buurt
Project Sociale onderneming De Kwekerij Osdorp
Kaartnummer
84
Dak- en thuislozen, verslaafden en psychiatrische patiënten een zinvolle dagbesteding bieden en tegelijkertijd milieuvriendelijke en gezonde groenten en fruit telen voor een groeiende groep Amsterdammers. Bij De Kwekerij Osdorp gaan beide doeleinden al jaren goed samen. KNHM kijkt en denkt mee.
Initiatiefnemer Sociale onderneming De Kwekerij Osdorp
Meer informatie Roel Rozenga, KNHM Noord-Holland E
[email protected] T 06 12404975
De Kwekerij Osdorp is een bijzondere kwekerij. In de kassen van de vroegere rozenkwekerij werken dagelijks tussen de 45 tot 65 werkzoekenden met ‘afstand tot de arbeidsmarkt’: daklozen, thuislozen, psychiatrische patiënten en verslaafden. De werkzoekenden zijn op vrijwillige basis in de kassen actief, worden intensief door de kwekerij begeleid en krijgen een bescheiden loon. “We bieden werkzoekenden vooral een leuke dag,” zegt locatie-directeur Jeroen Rijpkema. “Ze verrichten zinvol en mooi werk, krijgen hier een warme maaltijd en doen weer wat arbeidsritme op. In sommige gevallen vormt het werk zelfs een opstapje naar een betaalde baan.” Ook KNHM is bij de kwekerij betrokken. KNHM denkt mee over de professionalisering en boog zich, samen met twee architecten van ARCADIS, over een nieuwe inrichting van de logistieke ruimte, de keuken en de kantine. De aanpassingen moeten er toe leiden dat de verschillende ruimtes efficiënter worden ingericht, de routes door de kwekerij logisch in elkaar zitten en ook de drempel voor buurtbewoners lager wordt. KNHM-adviseur Roel Rozenga: “De kwekerij is een tijdje bewust op afstand van de buurt gebleven, ook om de acceptatie wat tijd te geven. Nu willen de initiatiefnemers dichter bij de buurt staan, hun naamsbekendheid vergroten en hun ontvangst- en winkelruimte een publieksvriendelijker uitstraling geven. Dat is een streven dat we natuurlijk graag ondersteunen.”
“ Het werk in de kassen is soms een opstapje naar een betaalde baan.” Jeroen Rijpkema, Kwekerij Osdorp
36
37
Museumalliantie in Twente
Project Van Twentse bodem
Kaartnummer
104
Samen kun je meer bereiken. Die gedachte ligt ten grondslag aan een bijzondere samenwerking tussen drie kleine Twentse musea. De musea willen meer bezoekers trekken. Daarom bundelen zij hun krachten op het gebied van presentatie en marketing.
Initiatiefnemer Bussemakerhuis Borne
Meer informatie Jan Brinkman, KNHM Overijssel E
[email protected] T 0529 453000
Kennis en ervaring delen, een museumroute opzetten en een gezamenlijke publieksfolder uitbrengen. Dat zijn de belangrijkste elementen van de samenwerking tussen KNHM en drie kleinere Twentse musea: het Bussemakerhuis in Borne, het Wevershuisje in Almelo en de Noordmolen in Ambt Delden. De drie musea, die allen met de vlascultuur te maken hebben, zitten sinds vorig jaar om de tafel om na te gaan hoe ze elkaar kunnen versterken. “Kleinere musea hebben vaak geen professionele staf en nauwelijks budget,” zegt Jan Brinkman van KNHM. “Daardoor blijven nieuwe activiteiten op het gebied van marketing meestal liggen. Door van elkaars inspanningen en netwerk te profiteren kun je net wat meer publieksgerichte activiteiten ondernemen en anticiperen op teruglopende bezoekersaantallen.” De samenwerking tussen de musea werpt binnenkort al zijn eerste vruchten af. Voorjaar 2013 lanceren de musea een gezamenlijke fietsroute, die met een folder aan het publiek wordt gepresenteerd. Maar de belangrijkste winst is de uitwisseling van ideeën die tussen de musea op gang is gekomen. “Contacten met andere musea zorgen voor kruisbestuiving,” zegt Liesbeth Hassink, directeur van het Bussemakerhuis. “Door met elkaar in gesprek te gaan over onderwerpen als vrijwilligersbeleid of het aanboren van nieuwe doelgroepen, denk je ook weer bewuster over je eigen organisatie na. Dat is pure winst.”
“ Contacten met andere musea zorgen voor kruisbestuiving.” Liesbeth Hassink, Bussemakerhuis
38
39
Nieuw elan voor het Brediuspark
Project Duurzame inrichting Brediuspark Woerden
Kaartnummer
118
Het Woerdense Brediuspark is toe aan een facelift. Een initiatiefgroep van omwonenden en belangenorganisaties spant zich in om de samenhang in het park terug te brengen. Onlangs rondden ze hun schetsontwerp af.
Initiatiefnemer Kerngroep Bredius
Meer informatie Janine Caalders, KNHM Utrecht E
[email protected] T 06 50435073
Hoe verander je een matig onderhouden stadspark in een duurzaam groengebied, dat aantrekkelijk is voor verschillende gebruikersgroepen? Die vraag staat al jaren op de agenda van een groep actieve Woerdenaren. Samen met betrokken organisaties, zoals Dierenweide Kukeleboe, een centrum voor natuur- en milieueducatie en het IVN, buigen ze zich over manieren om het park aantrekkelijker te maken. “Het Brediuspark gaat langzaam maar zeker achteruit,” zegt Rinie Blauw, voorzitter van de kerngroep Bredius. “Er is veel achterstallig onderhoud en er staat een afgebrande boerderij, waar al jaren niets mee gebeurt. Door de kwaliteit van binnenuit te versterken, willen we het Brediuspark haar oorspronkelijke karakter teruggeven en het park weer voor iedereen beleefbaar maken.” KNHM begeleidt de bewoners bij het opstellen van een beheerplan, het organiseren van hun proces en bij gesprekken met de gemeente. Bovendien bracht KNHM de bewoners in contact met een landschapsarchitect van ARCADIS. Die verwerkte de ideeën tot een schetsontwerp, waar alle gebuikers zich in kunnen vinden. Rinie Blauw: “Mede dankzij KNHM ligt er nu een duidelijk plan, waarover we met de gemeente in gesprek kunnen. Maar het belangrijkste winstpunt is dat verschillende partijen die voorheen niet op één lijn zaten, nu als een groep opereren. We hebben echt een gezamenlijke visie.”
“ We willen het park weer voor iedereen beleefbaar maken.” Rinie Blauw, Brediuspark
40
41
Een boerderij voor en door bewoners
Project Businessplan buurtboerderij Nijkamphoeve
Kaartnummer
126
Een buurtboerderij in een woonomgeving die dagelijks voor iedereen toegankelijk is. Dat is het ideaal van de Stichting Vrienden van De Nijkamphoeve. In juli namen de bewoners de exploitatie van de buurtboerderij van de gemeente over. KNHM rekende, dacht en vergaderde mee.
Initiatiefnemer Stichting Vrienden van De Nijkamphoeve
Meer informatie Soet Huijbregts, KNHM Zuid-Holland E
[email protected] T 06 28568749
De Nijkamphoeve is een vaste waarde in het Haagse Florence Nightingalepark. Toch staat het voortbestaan van de kinderboerderij al een tijdje ter discussie. Vorig jaar besloot de gemeente de exploitatie vanwege bezuinigingen stop te zetten. Een groep vrijwilligers nam het initiatief om de boerderij voor de buurt te behouden en de Nijkamphoeve te ontwikkelen tot buurtboerderij ‘nieuwe stijl’. “De Nijkamphoeve is echt een pareltje van de buurt,” zegt Soet Huijbregts, namens KNHM bij het project betrokken. “Het is een groene plek waar omwonenden elkaar kunnen ontmoeten en gezinnen op een laagdrempelige manier met dieren in aanraking komen. Kortom: een heel waardevolle plek om te behouden.” Als KNHM-adviseur assisteerde Huijbregts de initiatiefnemers bij het vergroten van het draagvlak en hielp ze om hun ideeën te vertalen in een levensvatbaar businessplan. Op verzoek van KNHM nam ARCADIS bovendien de financiële onderbouwing van het businessplan voor haar rekening, een belangrijke bouwsteen in de professionalisering van de stichting. Jolanda Smit, secretaris van de stichting Vrienden van De Nijkamphoeve: “Dankzij de begeleiding van KNHM hebben we ons als een volwaardige partner aan gemeente en sponsoren kunnen presenteren. Dat heeft er zeker toe bijgedragen dat we de boerderij in beheer hebben gekregen. Al kan ik het af en toe nog steeds niet helemaal geloven.”
“ Dankzij KNHM hebben we ons als een volwaardige partner kunnen presenteren.” Jolanda Smit, buurtboerderij De Nijkamphoeve
42
43
Het onzichtbare zichtbaar maken
Project Het onzichtbare zichtbaar maken
Kaartnummer
124
Verdwenen geschiedenis zichtbaar maken, de leefomgeving verfraaien en werkzoekenden ervaring laten opdoen in een kunstwerkplaats: op het eiland Tholen gaan deze doelen mooi samen. Hoe de productie van een kunstwerk uitmondde in een reïntegratieproject.
Initiatiefnemer Kunstpark Zeeland
Meer informatie Marinus Geuze, KNHM Zeeland E
[email protected] T 0166 612465
Hoe laat je een stuk van het verleden zien dat niet meer bestaat? Die vraag prikkelde oud KNHM-directeur Kees Joosse. Hij bedacht dat het mooi zou zijn om de haventjes op Tholen van vóór de watersnoodramp van 1953 in beeld te brengen. KNHM pakte het idee op met een aantal plaatselijke organisaties, zoals de drie dorpsraden, de heemkundige kring en Dutch Art Match. Onlangs werd in Sint-Maartensdijk het eerste kunstwerk onthuld. Kunstenaar Danny van Rijt tekende voor het roestvrijstalen beeld, dat werd geproduceerd door werkzoekenden. “De productie van de kunstwerken is ingericht als reïntegratietraject,” zegt Marinus Geuze, namens KNHM bij het project betrokken. “De werkzoekenden werken onder leiding van een werkmeester aan het beeld, doen daardoor weer werkervaring op en wennen aan het arbeidsproces. Dat is een hele mooie formule.” Het kunstwerk in Sint-Maartensdijk is het eerste van een drieluik. Begin 2013 wordt in Scherpenisse een tweede kunstwerk onthuld. Het havenplein van Sint Annaland volgt als laatste. Dorpsbewoner Tom van Gurp is enthousiast. “Als je vandaag de dag door de kustdorpjes loopt, is er een heel stuk geschiedenis dat je niet meer kunt zien. Met deze kunstwerken wekken we de herinnering aan de verdwenen haventjes weer tot leven en kunnen we het oude beeld doorgeven aan nieuwe generaties. Dat vind ik heel bijzonder.”
“ De kunstwerken wekken de herinnering aan de havens weer tot leven.” Tom van Gurp, dorpsbewoner
44
Projecten in uitvoering
Drenthe 1
Projecten in uitvoering
Flevoland
actieve burgers en helpt Natuur-
gebracht’. KNHM levert communicatie-expertise: hoe verspreiden
19 Vernieuwing terras De Naturij, Drachten
dorpsbewoners maar ook voor
monumenten daarbij.
we het fotoboek en hoe organi-
Het educatieve attractiepark
bootje het dorp aandoen. Dat ver-
seren we publiciteit?
De Naturij wil professionaliseren.
eist dus een slimme en aantrekke-
En daar hoort een professioneel
lijke inrichting van het terrein.
5
Drentse debatreeks, Assen
Duurzaamheidstournee, Almere
Organiseren van debatten gericht
Op initiatief van enkele bewoners
Kunstzinnige moestuin, Lelystad
op verbetering van de kwaliteit
en organisaties is een duurzaam-
Een tijdelijk kunstwerk in de vorm
van de fysieke leefomgeving in
heidtournee georganiseerd. Voor
van een biologische tuin.
Drenthe en de leefbaarheid van
bewoners was het die dag moge-
het Drentse platteland.
lijk om met duurzame vervoers-
10
Friesland
11
Herindeling recreatieruimte, Alde Leije
middelen langs allerlei duurzame
Natuurlijke inrichting bosranden, Lelystad
initiatieven in de stad reizen.
Het is prettig werken in de
niet alleen voor kinderen: ook
natuur! En dus ging een groep
panden voor het MKB op het
De Eetbare Stad, Almere
platteland als kans voor de
2
Nieuwe bedrijven platteland, De Wolden
terras bij. ARCADIS heeft een 24
gemaakt en KNHM begeleidt het
Handboek Doarp 2020, Friesland
proces van idee tot ontwerp.
Uitgave van KNHM en Doarps-
schetsontwerp inclusief begroting 15
de vele recreanten die met hun
De nieuwe natuurspeeltuin is er
wurk met als belangrijkste bood20
schap dat bewoners een belang-
voor de oudere jeugd en de
Speel- en sportveld, Dronrijp
bewoners van Lelystad aan de
volwassenen is het een sociale
Aanleg van een multifunctioneel
van de leefbaarheid in het dorp,
slag om de bosranden van de
ontmoetingsplaats. Ook voor
speelveld voor scholen en ver-
ook wanneer voorzieningen
Een website met digitale kaart
gemeente op een meer natuur-
de passanten van de jachthaven
enigingen, waarbij bewoners
verdwijnen.
nieuwe plattelandseconomie,
ontwikkelen met locaties van
lijke manier in te richten. Een
en andere toeristen is dit een
zelf activiteiten bedenken om
waarbij wonen en werken onder
fruit, noten en groenten in de
gezellige buurtactiviteit die een
toevoeging voor Alde Leie.
de financiering sluitend te krijgen
één dak plaatsvinden.
vrije natuur.
kleurrijke natuur oplevert.
Hergebruik van beschikbare
3
6
7
12
16 Inrichting Boartersplak, Bears
en zelf de handen uit de mouwen
25 Over de dyk, Het Bildt
steken tijdens de aanleg.
Een jongerensymposium dat
Museum werkkamp Vledder, Nieuw Balinge
Herinrichting Koggepark, Almere
Kunstproject DRIFT, Marknesse
Museum vestigen in een voor-
Daar waar ooit een vergaan
KNHM ondersteunt het project
groen en speeltoestellen, op
Ontwerp buitenruimte basisschool, Elsloo
malige barak van een Joods
Koggeschip is gevonden, willen
met financiële adviezen en scha-
initiatief van de Vereniging
De inwoners van Elsloo zijn trots
werkkamp om aandacht te
bewoners een fraai en educatief
kelt netwerken in om de realisatie
Dorpsbelang Jellum-Bears.
op hun dorp, maar zien ook dat
schenken aan de mannen die
Koggepark inrichten. Want ze zijn
van het kunstproject in het Flevo-
hier verbleven voordat ze naar
maar wat trots op hun historie!
landse bos mogelijk te maken.
Westerbork en de vernietigings8
13
Inrichtingsplan voor grondwerk,
rijke rol spelen bij het behouden
een bijdrage levert aan de krimp21
discussie. Is er economisch perspectief voor de jongeren? 26
er nog kansen liggen om de
Inrichting Boartersplak, Hitzum
Cultuurhistorische routes, Berlikum
leefbaarheid en het landelijke
Buiten fitnessapparaten voor
karakter van het dorp duurzaam
vijftigplussers en een jongeren-
17
Koken op kamers, Almere
Pioniers van de toekomst, Noordoostpolder
Ook zonder enige historische
te versterken. Zij starten met de
hangplek, die samen met lokale
kennis kunnen bezoekers en
groene inrichting van het gebied
timmerbedrijfjes, vrijwilligers en
Dorp en Landbouw, Norg
Voor weinig geld heel lekker,
Bijeenkomst voor mensen die
inwoners genieten van een
rondom de school.
jongeren geplaatst worden.
gezond en makkelijk eten op
vanuit hun eigen invalshoek
cultuurhistorische fietstocht die
Samenwerking tussen agrariërs
tafel zetten (bijvoorbeeld op je
(sector/netwerk), met bezieling
langs prachtige dorpen en mooie
kampen getransporteerd werden. 4
uit en is ‘een aanfluiting’ voor
Speel- en dorpsveld, Blessum
Engelum. Omdat het dorpshuis
Overal worden nieuwe coöpera-
binnenkort wordt gerenoveerd,
ties opgericht. Tijdens een studie-
Met hulp van KNHM hebben de
willen bewoners de opknapbeurt
dag kwamen vragen aan de orde
dorpsbewoners van Blessum een
van het dorpsplein op zich nemen.
als: Wat betekenen deze nieuwe
verbinden met bewoners en
Vrijwilligerswerk in actie, Zeewolde
bedrijven uit de omgeving en hen
Het Europese Jaar van het Vrij-
kinderen uit het dorp en bewoners
betrekken bij het beheer van het
willigerswerk wordt in Zeewolde
Voorsterbos. KNHM heeft veel
bekroond met het fotoboek ‘De
ervaring met het mobiliseren van
Zeewolder Vrijwilliger in beeld
studentenkamer!), kun je leren
en innovatief denken de spreek-
beheer van het dorpslandschap
op de stadsboerderij in Almere.
woordelijke ‘steen in de vijver
en het dorp. Doel is sociaal
willen gooien’ voor een duurzame 9
Toekomstbeeld Voorsterbos, Kraggenburg Natuurmonumenten wil zich meer
en generatiebestendige polder. 14
staten en stinsen loopt. 18
Dorpsplein, Engelum
27
Noordelijke studiedag Coöperaties in dorpen, Leeuwarden
en bewoners voor het gebruik en
economische vitaliteit.
22
Het dorpsplein ziet er rommelig
speelvoorziening gemaakt waar
coöperaties voor maatschappe23
lijke organisaties, gemeenten en
van de zorgboerderij samen
Renovatie recreatieterrein, Feinsum
kunnen spelen.
Het recreatieterrein Feinsum is
coöperaties faciliteren?
niet alleen van belang voor de
provincies en hoe kunnen ze de
45
46
Projecten in uitvoering
Projecten in uitvoering
47
Groningen
49 Kinderboerderij Daalhoeve, Maastricht
54 Zwembad De Bosberg, Swalmen
44 Congres herbestemming erfgoed NoordNederland, Groningen
Het behouden van kinder-
Vrijwilligerszwembad De Bosberg
Bostuin Pomonal, Wageningen
boerderij de Daalhoeve. Dat is
in Swalmen duurzaam instand-
het streven van de Werkgroep
houden en bijbehorende speel-
Ruige bostuin realiseren met
Welke kansen liggen er voor
Behoud Kinderboerderij Daal-
toestellen plaatsen.
het dorp is. KNHM adviseerde
Bouwstenen Gorsselse Heide
eetbare vegetatie en een natuur-
herbestemming van erfgoed in
hoeve in Maastricht.
om een samenhangend plan te
Bewoners uit Gorssel richten de
speelplek op een hectare wild
Noord-Nederland? KNHM orga-
28 Herinrichting Hertenkamp, Oldeberkoop
33 Boerderij Lingezegen, Elst
Ook een populaire attractie heeft
Realisering van een centrum voor
op zijn tijd een restyling nodig.
natuur en zorg.
Zeker als het duizenden bezoekers per jaar trekt en het de trots van
34
maken voor het Hertenkamp en
stichting Marke Grosselse Heide
het naastgelegen Koepelbos.
op om het natuurgebied te behou-
erfgoed rondom de steenfabricage in Spijk. 39
openbaar groen aan de Pomona.
partijen bij elkaar. 40
Behoud kerk, Vinkega
Maar hoe ga je vervolgens ver-
Hoogspanning Warnsveld
der? KNHM hielp mee om een
Bewoners richten een stichting op
strategie te bedenken.
den voor de lokale samenleving. 29
en leggen zelf 36.500 euro in om de kerk in eigendom te krijgen. De kerk blijft zo behouden en biedt ruimte voor een gemeenschapshuis.
35
Excursie arrangementen Stichting Hemmens Land, Hemmen
30
Ontmoetingsplek Oremusplein, Arnhem
opknapbeurt geven. KNHM helpt het centrum in dit proces.
Comité Warnsveld/Zutphen
Het Museum Stoomgemaal wil
en voor ouderen een centraal
Hoogspanningsvrij over de
een belangrijk onderdeel zijn van
trefpunt en sportactiviteiten.
strategische communicatie
het industrieel erfgoed in het
De bewoners willen daar maar
Rooyse Schans, Venray
richting benodigde personen
Oldambt. KNHM leverde een
al te graag mee aan de slag!
Met een projectvoorstel onder de
en instanties.
procesbegeleider die zorgt voor een masterplan om de toekomst
41
Met een belevingslocatie in de
arrangementen. 36
het plein inrichten tot een plek waar bewoners graag komen.
Een langetermijnvisie voor de ver-
gewerkt aan een alternatieve route.
gen aan een duurzame wereld.
bedrijfsplan voor de realisatie
42
burgers en belanghebbenden uit
van basisschool De Meander met
den voor het aanboren van nieuwe
het gebied rondom het park, een
een wadi op een centrale plek.
financieringsmogelijkheden.
voorstel doen voor samenhang in
IDOP-coördinator, Beers
door dorpsbewoners.
Limburg
Twee dorpsplatforms willen
door een externe programma-
samen een toekomstvisie voor
manager voor een periode van
de twee dorpen maken.
twaalf maanden.
47
Coördineren, begeleiden van de verschillende IDOP-werkgroepen
teren aan de gemeente Zutphen.
KNHM organiseert dialoog
53 Moerasverhalen Limburg, Stamproy
58 Centrumplan, Boerdonk
tussen bewoners en lokale
Het Kempenbroek was natuur,
Het centrum van Boerdonk is
bestuurders over de gevolgen
werd ontgonnen en wordt nu weer
het kloppend hart van de gemeen-
van krimp in Zuid-Limburg.
deels natuur; en dat binnen één
schap. Je vindt daar het dorps-
generatie. Initiatiefnemers willen
huis, de kerk, de schaatsbaan
tachtig-plussers interviewen die
en het dierenverblijf. Het centrum
alles hebben meegemaakt.
is echter geen geheel en het
Stichting Marke Mallem wil een
bewoners het dorpsbudget be-
Eén haven, vele gebruikers. Door
oude es van 3,5 ha kopen en
heren.
samen te werken hopen de
43
Marshaven Zutphen
48
inrichting van de haven en lagere
Wijksteunpunt Harteklop, Landgraaf
kosten voor de leden.
Wijksteunpunten opzetten om
oogt rommelig. Een centrumplan biedt uitkomst.
sportverenigingen op een betere 38
57
52
het gebied en het voorstel presenUitrollen van een pilot door dorp
producten worden vervolgens in
Hoeksteen van Nederland, Spijk
de Eibergse molen vermalen tot
Krachten bundelen voor behoud
de sociale cohesie in de wijk te
graan en lokaal verkocht.
en ontwikkeling van industrieel
bevorderen.
gewassen te beplanten. De
Noord-Brabant
Krimp en dorp Zuid-Limburg, Houthem-Sint Gerlach
Ondersteuning Stichting Marke Mallem, Eibergen
deze vervolgens met traditionele
oude rondje maken. Er wordt nu
Het doel? De boerenschans
Toekomst in eigen hand, Obbicht-Grevenbicht
van een dorpshuis, geïnitieerd
digde organisatie en mogelijkhe-
en gemeente met als doel dat
terugbrengen in het landschap.
KNHM helpt bij een uitgewerkt
Herinrichting van het schoolplein
Dorpsplan plus, Spijk
Door nieuwe bebouwing kan de
ontdekken hoe zij kunnen bijdra-
Bijeenbrengen van ideeën van
37
Schans op zoek naar financiers.
Achterhoek, mensen helpen te
inhoudelijke prioriteiten, de beno-
32
46
Processieroute, Nunhem jaarlijkse processie niet meer het
Ecologisch Stadspark, Zutphen
Schoolplein Driel
van het museum veilig te stellen.
56
arm gaat Stichting De Rooyse 51
Realisatie dorpshuis, Pieterburen
eniging Heemtuin met daarin de 31
kunst wil haar parkgebied een
een mooi en veilig speelterrein
het in de markt zetten van deze
Visie Heemtuin, Malden
en in samenwerking met de wijk
Het centrum voor hedendaagse
KNHM geeft advies aan het
bij het communicatieplan voor
Op initiatief van pleinbewoners
Nieuwe impuls voor het Odapark, Venray
De wijk Boschpoort verdient
Aarde-Werk De Stegge, Winterswijk
arrangementen en meedenken
45
Samen Sterk, Samen zelfredzaam, Boschpoort Maastricht
Museum Stoomgemaal, Groningen
De ontwikkeling van thematische
Gelderland
niseerde een congres en bracht
55
50
48
Projecten in uitvoering
Projecten in uitvoering
DuurSaam Breda wil op lege
59
65 Gastvrijcentrum, Liempde
Voorbereiding voor de herbouw
plekken in de stad mobiele
Stichting Promotie Projecten in
van een hopest, een historische
zonnecellen plaatsen.
Leefbaar Liempde wil het centrum
schuur voor het drogen van hop.
Sun Share, Breda
70
Hopest, Schijndel
van Liempde gastvrijer maken 60
71
Warmoezerij Wolfslaar, Breda
voor bewoners en bezoekers en heeft samen met bewoners een
Veldpoorten, Schijndel
Warmoezerij Wolfslaar is een
inrichtings- en uitvoeringsplan
Veertig streekeigen landhekken
productietuin maar ook een
gemaakt.
plaatsen in samenwerking met
plek waar bewustwording over voedsel en voedselproductie gestimuleerd wordt. 61
Oogsten in de natuur, grensgebied Limburg, Noord-Brabant
66
Ontwikkeling Brabantse speltproducten, Liempde
80 Kinder- en generatietuin, Heemstede
ben een zinvolle dagbesteding
Op de voormalige gemeente-
de groenten en fruit te telen voor
kwekerij in Heemstede ontwikkelt
Amsterdammers.
Een podium bieden voor
stichting Kom in mijn Tuin een
Brabantse initiatieven rondom
kinder- en generatietuin. In deze
het thema nieuw voedsel.
tuin wordt de kennis en het ple-
Fort Uiteraard, Uitermeer
zier van moestuinieren verspreid
Het Fort Uitermeer is na de
onder verschillende generaties.
restauratie al toegankelijk voor
76
een zorginstelling, VMBO-school en enkele heemkundekringen.
De vrijwilligers van de educatieve
Adviestraject voor het uitbreiden van het aanbod van speltproduc-
Wat doe je met een braakliggend
ten en de promotie van producten.
terrein? Bewoners van Graafse
door milieuvriendelijke en gezon-
85
eco-toeristen. Maar een 81
Bed&Breakfast zou ook heel
later aansluiten bij de wensen van
Vrienden van het Kennemerstrand, IJmuiden
nu. KNHM ondersteunt ze daarbij.
De werkgroep Vrienden van het
partners op te pakken.
tuin willen de Corneliushof beter
Buurttuin de Graafse Hof, Den Bosch
De Stichting Limousin Regionaal
75 Nieuw voedsel als basis voor Duurzaamheid (diner pensant), Tilburg
Toekomstplan Corneliushof, Wanroij
72
welkom zijn. KNHM adviseert hoe dat met maatschappelijke
Kennemerstrand wil de natuur-
Noord-Holland
Hof en stichting Transfarmers
86
len en ontwikkelen. Gekeken
Korenmolen De Hoop, ‘t Zand
waarden in het gebied veilig stel-
67 Samen naar de A2, Maarheze
weten het wel: een buurtgroente-
Restaureren, completeren en
tuin inrichten. De buurt is enthou-
77 Rundveemuseum Aat Grootes, Aatswoud
wordt onder meer naar de beno-
te laten grazen. Het vlees wordt
digde activiteiten voor het be-
verplaatsen van de rijksmonu-
verkocht als streekproduct. Nu
Dorpsraad Maarheeze en Dorps-
siast, werkt mee en koopt de
Monumentale stolpboerderij
heer, voorlichting naar bezoekers
mentale korenmolen De Hoop.
nog geschikte locaties vinden
raad Sterksel nemen het initiatief
groente.
restaureren en geschikt maken
en geïnteresseerden en fondsen-
voor de koeien.
voor een definitieve oplossing
voor bewoning voor mensen met
werving.
wil gronden aankopen om koeien
voor de overlast die het bedrijven62
Kilsdonkse Molen, Heeswijk-Dinter
terrein teweeg brengt.
73
Groen in wijk en school, Den Bosch
49
Overijssel
een (verstandelijke) beperking. 82
78
87
Poorthuisje molen, Medemblik
Landgoed Groeneveld, Almelo
in de wijk erg belangrijk. Een
De oude korenmolen was al in
Het landgoed Groeneveld wil een
woning realiseren bij de Kils-
Platform Markdal, Breda
De Oude Kwekerij, Alkmaar
prachtige kans voor een wijk
Buurtbewoners uit drie aangren-
beheer bij de stichting, maar nu
belangrijke toeristische en recrea-
donkse molen.
Het Platform Markdal wil het
waar ook een natuurgebied is,
zende wijken toveren de oude
is er de mogelijkheid om het
tieve toegangspoort worden tot
gebied rondom de gemeenten
en waar zelfs zeldzame planten
kwekerij om tot hoogwaardig
poorthuisje er bij te kopen. KNHM
de Westelijke Groene Long in
Land van Heusden Altena, Heusden
Alphen-Chaam en Breda duur-
en dieren voorkomen.
ontmoetings- en recreatiegebied.
denkt mee over hoe je dit goed
Almelo. KNHM helpt mee om een
kan exploiteren.
ondernemingsplan op te stellen.
KNHM levert inhoudelijk advies
een sterke, democratische, uit-
voor het inrichten van een orga-
voeringsgerichte organisatie voor
nisatiestructuur waarmee lokale duurzame energie voor en door
Bezoekersruimte en beheerders-
63
De nieuwe school vindt groen 68
zaam ontwikkelen en wil daar
Op de schop, Amsterdam
opzetten. KNHM denkt daarover
Milieucentrum Amsterdam heeft
83 Museum de Speeltoren, Monnickendam
88 Visiekaart Westelijke Groene Long, Almelo
mee.
Ontwikkeling van nieuwe perka-
diverse eigenaren van braak-
Het op de culturele kaart zetten
Gebiedsvisie door bewoners om
menttoepassingen in samenwer-
liggende landjes bereid gevonden
van een groep kernen door een
de groenstrook langs de stad
king met de Design-Academy in
om de grond beschikbaar te
nieuw museum te ontwikkelen
open te houden en als leidraad
Eindhoven.
stellen voor tijdelijke inrichting.
over de oorsprong van Waterland.
voor ontwikkelplannen door
69
Ambrosiushof, Hilvarenbeek
79
Toepassingsmogelijkheden perkament, Den Bosch
bewoners wordt gefaciliteerd. 64
74
Centrumvisie voor Nuland Nuland, een mooi dorp in het
KNHM helpt het milieucentrum
Het terugbrengen van bloemrijk
Groene Woud in Brabant wil
bij het betrekken van diverse
grasland op het terrein van
haar bruisend hart terug.
belanghebbenden zoals buurt-
Sociale onderneming De Kwekerij, Osdorp
bewoners en scholen.
Dak- en thuislozen, verslaafden
zorginstelling Ambrosiushof.
gemeente en woningbouw84
en psychiatrische patiënten heb-
vereniging gebruiken.
50
Projecten in uitvoering
Projecten in uitvoering
51
103 Kloosterterrein, Sibculo
Utrecht
112 Culturele broedplaats C-Fordt, Maarssen
De stichting zoekt financiering
98 Procesbegeleiding Lonneker Molen, Lonneker
Het in 1403 gebouwde klooster
De werkgroep Lonneker Molen
staat er al lang niet meer, maar
van Staatsbosbeheer. De natuur-
een buurserbeekpot, boothuis en
wil de gehele keten van akker tot
een aantal vrijwilligers uit het dorp
108 Ruimtelijke kwaliteit Amerongen en Leersum in beeld.
Kleinere voorstellingen, tentoon-
voor de kosten van de bouw van
beheerder is akkoord als het
diverse noodzakelijke aanpassin-
bakker rondom de molen laten
wil de resten bewaren en zicht-
Vereniging Dorp en Natuur wil
bestuiving tussen diverse disci-
goed wordt geregeld. KNHM
gen op de route over de Buurser-
herleven.
baar maken voor het publiek.
samen met inwoners de ruimte-
plines. Het kan allemaal als het
kijkt en denkt mee.
beek. Om potentiële sponsoren
lijke kwaliteit in beeld brengen en
kleine fort van de Nieuwe Hol-
89 Vloeivelden de Krim, De Krim
94 Buurserbeekpot Het Lankheet, Haaksbergen
Bewoners willen het beheer van oude vloeiweiden overnemen
Herbouw Eschmolen, Delden
vastleggen in een beeldboekje.
landsche Waterlinie straks is
KNHM bij het maken van een
Samenwerking Twentse musea, Twente
Het beeldboekje vormt de leidraad
gerestaureerd.
sponsorbrochure.
Hoe kunnen bewoners het amfi-
Samenwerken geeft kracht.
in de gesprekken met gemeente
theater in Luttenberg in stand
Onder dit motto werkt een groep
en andere belanghebbenden.
Joodse begraafplaats, Hengelo
houden en blijven exploiteren?
kleine musea in Twente samen
Met die vraag helpt KNHM de
om meer bezoekers te trekken
Om het voortbestaan te garande-
stichting.
en toeristisch Twente nog meer
Hoofdstad van de Smaak, Amersfoort
op de kaart te zetten.
De initiatiefnemers willen de
een particuliere, waardevolle
regio Amersfoort presenteren als
collectie historische objecten van
regio met aandacht voor voedsel
het plattelands- en boerenleven
uit de streek & het seizoen, pure
onderbrengen in een boeren-
Plan van aanpak opstellen voor de herbouw van de Eschmolen in Delden. 91
104
avonden. Een plek voor kruis-
Amfitheater het Lommerrijk, Luttenberg
goed te kunnen benaderen helpt 90
99
stellingen, workshops, film-
95
109
113
Streekmuseum Vredegoed, Oude Maarsseveen Een groep actieve burgers wil
Diensten dierenopvangcentrum, Enschede
ren maken gemeente en vrijwilli-
Meedenken over de haalbaarheid
van de Joodse begraafplaats.
Fietstunnel Mariënheem
van uitbreiding van de dienst-
In dit plan besteden ze niet alleen
Door de fietstunnel aantrekkelijker
Expositie papierindustrie Twente, Vasse
verlening en welke partners het
aandacht aan het onderhoud,
te maken met mooie schilderingen
Vooruitlopend op een mogelijk
producten & smaken, ambachte-
streekmuseum met een educa-
plan zouden willen ondersteunen.
maar ook aan fondsenwerving en
en verlichting, hoopt Plaatselijk
toekomstig papiermuseum, wil
lijkheid & culinaire authenticiteit,
tieve functie.
educatie.
Belang Mariënheem dat kinderen
een groep vrijwilligers van de
agricultuur, voedselverhalen &
de tunnel nemen in plaats van de
Molen van Frans nu al vast een
smaakeducatie.
Scheepsmotor Stork-Hotlo, Hengelo
gevaarlijke kruising.
expositie hierover inrichten.
maakt van de prachtige Ensche-
Vijf bewoners van Hengelo halen
101
106
dese synagoge ‘Het huis dat
de nog laatst werkende Stork-
verbindt’. KNHM helpt de stichting bij het realiseren van deze
gers een plan voor het behoud
92
Interculturele bijeenkomsten, Enschede Stichting Synagoge Enschede
96
100
110
Hotlo scheepsmotor terug naar
Herinrichting Openluchtmuseum, Ootmarsum
Ontwikkeling Vechtdal belevingscentrum, Vechtdal
Hengelo.
Rondom het museum zijn aller-
doelstelling door het organiseren 97
Nieuwe toegang Von Gimborn Arboretum, Doorn
114
Discussie ondernemende bewonersinitiatieven, Utrecht Het organiseren van een dialoog tussen gemeentebestuur en
Plan om het arboretum beter te
bewonersorganisaties over hun
Initiatiefnemers van het Vechtdal
ontsluiten voor het publiek mid-
nieuwe rollen in een steeds meer
hande ontwikkelingen gepland
Belevingscentrum willen een
dels een nieuwe entree en een
ondernemende omgeving.
waardoor het museum in de
activiteitencentrum, waar de
grotere parkeerplaats, zodat de
verdrukking komt. KNHM is
beleving van het Vechtdal in al
stichting haar publieke functie
115
haar facetten aan bod komt.
verder kan ontwikkelen.
Maken van een professionalise-
107
111
Bijenstal Kraaybekerhof, Driebergen
annex ontmoetingsplek. Jongeren
een kennismaking langs zes
Ontwikkeling De Spil, Lettele
Enschedese gebedshuizen.
Sporthal De Spil speelt een
gevraagd om ondersteuning te
van ‘Stap over de drempel!’,
105
NUtrecht, Utrecht
belangrijke rol in het verenigings-
bieden bij het beantwoorden
Platform Vlas, Enschede
leven maar het gebouw voldoet
van de vraag hoe het openlucht-
niet aan de huidige maatstaven.
museum zich inhoudelijk en ruim-
Monnikenspoor fase 2, Vollenhove
De wereld van vlas heeft ongeken-
KNHM helpt mee om een aantal
telijk moet gaan ontwikkelen.
Reconstrueren en vastleggen
Een bijenstal realiseren op het
en hun creatieve of kunstzinnige
de mogelijkheden. Nu is het tijd
varianten door te rekenen voor
van historische wandelroutes om
landgoed Kraaybeekerhof en
diensten in de praktijk brengen
om dit bij een breed publiek
een grondige renovatie.
Voetveer Regge, Rijssen
daarmee het historisch besef bij
voorlichting geven over het vak
onder het mom van leren door
wandelaars, cultuurliefhebbers,
imker en de rol van de bijen in
proberen.
Voetveer over de Regge reali-
(religieuze) toeristen en scholieren
de natuur.
seren nabij de buurtschappen
te stimuleren.
93
onder de aandacht te brengen!
102
Notter en Zuna.
ringsslag voor de bedrijfsruimte kunnen er bedrijfsruimte huren
52
Projecten in uitvoering
Publicaties
53
Publicaties 2012
116 Schatkamers onder Domplein, Utrecht
aanpassing van de entree, de
De realisatie van twee onder-
ontsluitingswegen.
Zuid-Holland
135 Tuin aan de Maas, Rotterdam
Landelijk
Publicaties uitgebracht door KNHM in 2012
stellen die bijdragen aan de ruim126 Businessplan stadsboerderij De Nijkamphoeve, Den Haag
telijke kwaliteit en economische
Buurtbewoners toveren het Lloydkwartier van een ‘witte vlek’
139 Communicatie Landschapswacht fase 3
Werkplaats
vitaliteit in de Hollandse Plassen.
op de Rotterdamse Mullerpier
Signaleren en aanjagen van
Werkplaats 15 Tijdelijk anders bestemmen
Een kwalitatief hoogwaardige,
131
om tot een buurttuin.
partijen om de achteruitgang van
136
parkeervoorzieningen en de
grondse bezoekerscentra (‘Schat122
resultaat een serie projectvoor-
Domplein.
Klimaattour bezoekerscentrum, Poppendamme
innovatieve en duurzame stads-
Groen schoolplein Mareland, Leiden
117
Waterproject Nieuw Rotsoord, Utrecht
Realiseren van een klimaattour
boerderij voor kinderen en buurt-
Leerlingen, leerkrachten en
in het bezoekerscentrum Imkerij
bewoners. Dat is het streven
Waterspeelplaats/vijvercomplex
Poppendamme om jongeren op
aanleggen waar kinderen (en hun
een actieve manier te laten
ouders/verzorgers) op een speel-
kennismaken met bekende maar
kamers’ genoemd) onder het
se manier kunnen kennismaken
ook onverwachte aspecten van
met de verschillende aspecten
energie- en klimaatvraagstukken. 123
118
Duurzame inrichting Park Bredius, Woerden
en gebrekkig onderhoud.
KNHM willen ze nu een ethanol/ biogascentrale opzetten.
eigen hand. 124
Het onzichtbare zichtbaar maken, Tholen Kunstwerken maken de oude havens op Tholen zichtbaar.
kaas- en streekmarkt en samen-
De bouw van de kunstwerken in
hangende activiteiten organiseren
Sint-Maartensdijk en Scherpenisse
rondom kaas en streekproducten.
Zeeland
ontevreden over het speelplein
Pilot waarin basisschool, ouders
antwoordelijkheid voor beheer.
December 2012
Nijkamphoeve.
en ontwikkelen nu samen een
en deskundigen een activiteiten-
natuurspeelplein. KNHM biedt de
programma opstellen om de
140
projectgroep ondersteuning bij
relatie thuis-school-straat te ver-
De KNHM leefbaarheidswedstrijd
KNHM Participaties BV
het ontwerp en de uitvoering.
beteren en die een hele school-
die in Nederland bewoners be-
KNHM-ARCADIS MVO Programma
generatie bestrijkt.
loont voor initiatieven ter verbete-
127
Gezonde Gronden, Den Haag
werkt volgens het kringloop-
128
Groen schoolplein Ypenburg, Den Haag
132
Kern met Pit
Oude Hollandse Waterliniepad, tussen Muiden en Gorinchem
Sense & the City, Vlaardingen
in Letland wordt de wedstrijd in-
Het waterliniepad verbindt
Gebruikersgroepen van ontmoe-
en enthousiasmeren hun eigen
verschillende elementen van de
tingscentrum De Windwijzer met
leefomgeving te verbeteren.
Oude Hollandse Waterlinie met
elkaar in verbinding brengen door
ring van de woonomgeving. Ook 137
gezet om bewoners te stimuleren
Saaie tegels op het kale school-
elkaar. KNHM hielp met een
ze, samen met lokale kunstenaars,
141
plein, nergens een plekje om
werkbaar en realistisch onder-
te laten samenwerken aan de
Bewoners actief betrekken bij
te scharrelen of te verstoppen.
houds- en beheerplan.
vormgeving van de buitenruimte
het ontwerp, de aanleg en het
van het centrum.
beheer van natuurlijke speel- en
Zo hoeft het niet te gaan! Een schoolplein kan veel meer zijn dan een pauzeplaats of een overblijfplek. 129
133
Historische buitenplaats, Oegstgeest
Modder aan je broek
ontmoetingsplekken. 138
een beheerplan voor de toekomsti-
Wandelpad Bergvlietkade-Kraamvrouwenpad, Vlist
Modernisering Scouting
Openstelling van een houtkade
Moderniserings- en verbeterings-
en restauratie van een cultuur-
trajecten om het ledenaantal en
historisch wandelpad.
daarmee de maatschappelijke
KNHM helpt bij het realiseren van
Zeeheldentuin, Den Haag
ge buitenplaats in Oud Poelgeest.
en door vrijwilligers gerealiseerd. KNHM adviseert de projectgroep
Bewoners denken niet dat er
134
hierbij.
nog snel gebouwd gaat worden
Beurtdienst GoudaRotterdam, Rotterdam
en daarom willen ze een buurt-
Historische vaarwegen in Zuid-
worden via een re-integratietraject
120
Rondom Colijnsplaat, Colijnsplaat
September 2012
van stichting Vrienden van De
landbouwprincipe.
met kassenbedrijf van Lans en
Opschaling van de Woerdense
accent op de provinciale ver-
Zes jonge Zeeuwse boeren richt-
wordt bedreigd door bebouwing
Kaas- en streekmarkt, Woerden
Mei 2012
ouders van Mareland waren
ten van een tuinbouwbedrijf dat
ten ‘De Groene Poort’ op. Samen
119
Nieuwsbrief
te keren, met in deze fase het
Jonge boeren in bio-energie, Rilland
Het Brediuspark in Woerden
Bewoners nemen het heft in
het agrarische cultuurlandschap
Veerkracht Carnisse, Rotterdam
Plan van aanpak voor het opzet-
van stedelijk waterbeheer.
142
waarde op peil te houden.
125 Schakels boerenondernemers, Zeeland
tuin maken op een toekomstige
Holland op de kaart zetten en de
143
woningbouwlocatie in de zee-
waterwegen integreren in het be-
Debat ter verbetering van het
heeft een dorpsvisie opgesteld
Het begeleiden van een groep
heldenbuurt.
staande netwerk van recreatieve
directe contact tussen politiek
voor verbetering van de dorpskern.
ondernemers die samen een
fiets- en wandelroutes door het
en burgers op het platteland. In
opzetten van een recreatieve
samenwerking met de Landelijke
beurtdienst tussen Gouda en
Vereniging van Kleine Kernen en Netwerk Platteland.
130
Watersnoodmuseum, Ouwerkerk
verbreding van hun diensten.
Blue-Port Hollandse Plassen, Groene Hart
Het ondernemersplan geeft een
Organisatie van een gebieds-
Rotterdam en het aanleggen van
Uitbreiding van het museum door
impuls aan recreatie en toerisme
conferentie voor bedrijfsleven,
‘blauwe haltes’ langs de
het betrekken van alle caissons,
in de regio.
burgers en overheid met als
Hollandse IJssel.
121
KNHM folders
In samenwerking met KNHM Visiedocument het MANN museum over bedreigd bestaan Ideeënboek centrum Boerdonk Bouwstenen beschermen en bemarken Gorsselse Heide Brochure ondernemen op het Platteland in De Wolden Adviesdocument Corneliushof in Wanroij Plan van aanpak Buurserpot landgoed Het Lankheet Plan van aanpak behoud Joodse begraafplaats Hengelo Informatieboekje Stap over de drempel, Enschede Inspiratieboek Modder aan je broek – Verhalen over het aanleggen van natuurlijke speelplekken samen met bewoners DRiFT, kunstwerken in het Waterloopbos, Marknesse Fotoboek vrijwilligerswerk Zeewolde
Gepubliceerde artikelen Burgers aan de slag met tijdelijk anders bestemmen, Virtueel Bestuur, nr. 5 2012 Goed idee zoekt geld,
De dorpsraad van Colijnsplaat
ondernemingsplan opstellen voor
Werkplaats 14 Overheidsparticipatie
PlattelandsParlement
NRC, 19 mei 2012
54
Organisatie
Verenigingsbestuur
Bureau
Afdelingen
Per 31 december 2012 was het verenigingsbestuur als volgt samengesteld:
De medewerkers van het bureau zijn:
In 2012 waren er 170 vrijwilligers actief in de afdelingen. Onderstaand de secretarissen.
Clemens Cornielje voorzitter
Frank van Bussel directeur
[email protected]
Bregje van Lieshout projectadviseur
[email protected]
Drenthe Jannes Boer
[email protected]
Noord-Brabant Albert van Rosmalen
[email protected]
Erik Arkesteijn projectadviseur
[email protected]
Monique Melchers projectadviseur
[email protected]
Flevoland Hillebrand Koning
[email protected]
Noord-Holland Marianne Verdoes-Platerink
[email protected]
Dion van den Bersselaar projectadviseur
[email protected]
Pieter Rozema projectadviseur
[email protected]
Friesland Margriet Franke
[email protected]
Overijssel Jan Brinkman
[email protected]
Astrid de Beijer-Moorman projectassistent
[email protected]
Maartje Simons projectadviseur
[email protected]
Gelderland Bert van der Toorn
[email protected]
Utrecht Freek Hasselaar
[email protected]
Sandra Kraan communicatieadviseur
[email protected]
Barbara van der Wagen directiesecretaresse
[email protected]
Groningen Dick Doornbos
[email protected]
Zeeland Arie Overwater
[email protected]
Limburg Wim van Osch
[email protected]
Zuid-Holland Siem Smit
[email protected]
Hank van ‘t Land vice-voorzitter Jan Heijkoop penningmeester Jaap van Gelder Marian Jager-Wöltgens Piet Jansen Josje de Koning-van Langeraad Koos Koolen Marc Muntinga Jan Willem Nieuwenhuys bestuursleden
Projectenoverzicht Koninklijke Nederlandsche Heidemaatschappij 46 25 23 17 22 20 18 27 16 26
15
44
45
19 24
4
28
1
21
29 86 77
82
3 13
12 107 9
78
84 79
103 99 100
14 97 34
133 131
137
106
6 5 7 8 85
126 128 127 129
89
10 11
83
81
80
119 118
130 138
40 42 43
113 109 112 114 115 117 116 111 110 108 39
134 136 135
31
30
33
37 38
36 63 121 122
125
124
59 60 68
75
69
57
72 74 73 70 62 71 65 66 58
76
64
61
55 56
123 67 51 54
53
52
49
47
50
105 102
87 88
48
101
104
90 95 98 96 91 92 93 94 32
41
35
132
120
2
Landelijke projecten
139 140 141 142 143
Communicatie Landschapswacht fase 3 Kern met Pit Modder aan je Broek Pilots groepsontwikkeling Scouting PlattelandsParlement
bezoekadres
postadres
Beaulieustraat 22 Arnhem T 026 44 55 146
Postbus 33 6800 LE Arnhem
www.knhm.nl
[email protected]