impuls aan de leefomgeving Jaarbericht 2011

Jaarbericht 2011

impuls aan de leefomgeving

Jaarbericht 2011 Koninklijke Nederlandsche Heidemaatschappij

Colofon Uitgave: Koninklijke Nederlandsche Heidemaatschappij

4 6 8

Adviseur en katalysator van bewonersinitiatieven Over ons Dit is KNHM!

8 10 12 14 16 18 20 22 24 26 28 30 32 34 36 38

Projecten Een natuurgebied als dorpsbrink Een mix van groen en economische activiteit Natuur beleven in een ervaringstuin Oude boerderijen voor nieuwe MKB-bedrijven Nadenken over het dorp in 2020 Design Academy aan de slag met perkament Een Stadsboerderij in Almere Buiten Speedconsulting in Overijssel Nieuw elan voor Zwembad de Bosberg Van verborgen geheim tot publiekstrekker Dialoog tussen Tweede Kamerleden en burgers Doe-het-zelf attracties rondom klimaatverandering Kansen benutten in het Hollandse Plassengebied Eerherstel voor oude rundveerassen Kern met Pit

40 49 50

Projecten in uitvoering 2011 Publicaties 2011 Organisatie

Concept en Productie: Koninklijke Nederlandsche Heidemaatschappij Tekst: Jeroen van der Spek Redactie en eindredactie: Sandra Kraan en Astrid de Beijer Coördinatie: Astrid de Beijer Ontwerp: DiepArnhem Vormgeving: Ineke Oerlemans Beeld: Hollandse Hoogte (cover), VVB foto (voorwoord), Andre Weima fotografie, Paul van Buerren, Studio Wiers, Marthein Smit, City Photo, VVB foto, Jurjen Poeles fotografie, Pepijn van den Broeke, Olaf Stegink, Elmer Spaargaren (portretten), Pepijn ten Broeke fotografie (p.10), VVB foto (p.12), Gerda Boessenkool (p.14), Jan Bouwman fotografie (p.16), Tresoar (p.18), Stichting Brabantse Bronnen (p.20), ARCADIS (p.22), KNHM, Olaf Stegink (p.24), Hans Simons (p.26), Von Gimborn Aboretum, Jurjen Poeles (p.28), De Lynx (p.30), Stichting Ambrosius, iStockphoto (p.32), Jurjen Poeles (p.34), Hanneke de Boer, Breddels architecten (p.36), KNHM (p.38), Jurjen Poeles, KNHM, VVB foto, Hollandse Hoogte (Projectenlijst) Druk: Coers & Roest Copyright: Koninklijke Nederlandsche Heidemaatschappij, februari 2012

4

5

Adviseur en katalysator van bewonersinitiatieven Bewonersinitiatieven begeleiden die de leefomgeving verbeteren. Die missie stond ook dit jaar weer centraal bij KNHM. “Er wordt ook steeds meer van bewoners gevraagd. Dat betekent dat onze hulp een duidelijke meerwaarde heeft.”

Frank van Bussel (l) en Clemens Cornielje

“De samenleving is sterk aan het veranderen. Nederland heeft een nieuwe regering en de discussie over burgerschap en burgerparticipatie is actueler dan ooit. In die veranderende samenleving kan Koninklijke Nederlandsche Heidemaatschappij een belangrijke bijdrage leveren, door bewonersinitiatieven met advies en deskundigheid te ondersteunen.” Frank van Bussel kijkt tevreden terug op 2011, het eerste volle jaar dat hij als KNHM-directeur actief is. Een bewogen maar productief jaar, vindt ook bestuursvoorzitter Clemens Cornielje. “De overheid trekt zich steeds meer terug op kerntaken en ook de krimpende economie heeft de verhouding tussen burger en overheid ingrijpend veranderd. Burgers zijn veel meer op zichzelf aangewezen en moeten een andere manier van denken ontwikkelen.

Dat betekent dat er volop behoefte is aan de expertise van KNHM.” Groepen bewoners begeleiden die iets aan hun leefomgeving willen verbeteren. Aan de basisdoelstelling van KNHM is het afgelopen jaar niets veranderd. Dat neemt niet weg dat we steeds kritischer kijken naar de projecten die we ondersteunen. Frank van Bussel: “We kijken steeds meer naar het ondernemerschap van de initiatiefnemers en de duurzaamheid van de projecten. Het liefst ondersteunen we initiatiefnemers die over een paar jaar nog steeds doorgaan als wij ons allang hebben teruggetrokken.” Om het ondernemerschap van bewonersgroepen en initiatiefnemers te stimuleren is KNHM bezig met het opzetten van een investeringsfonds voor maatschappelijke onder-

nemingen. Daarmee participeert KNHM actief in projecten met een maatschappelijke impact en een financieel rendement. Een andere belangrijke ontwikkeling is de samenwerking met ARCADIS, die het komende jaar verder gestalte krijgt. Clemens Cornielje: “ARCADISmedewerkers worden regelmatig in het kader van het maatschappelijk verantwoord ondernemen ingezet op KNHM-projecten. Verder werken KNHM en ARCADIS samen aan Artcadia, een competitie voor de leefomgeving voor scholieren. Dat slaat heel erg aan. Medewerkers vinden het heel leuk om te doen en de directie staat er helemaal achter. Met de expertise van ARCADIS binnen handbereik, kan KNHM bewonersinitiatieven nog beter op weg helpen. Want daar draait het uiteindelijk om.”

Wist je dat... • We vertegenwoordigd zijn in alle provincies? • We geen fonds zijn, maar ons juist richten op het geven van advies? • Er meer dan 110 professionals actief zijn voor KNHM? • Onze professionals zich vrijwillig inzetten voor jouw project? • We de begeleiding aanpassen aan jouw wens: van eenmalig advies tot intensieve samenwerking? • We onafhankelijk zijn? • We gemakkelijk kennis van ARCADIS-medewerkers kunnen inzetten?

6

7

Onze missie Mensen kunnen zelf hun leefomgeving veranderen en verbeteren. Actieve burgers brengen beweging in hun leefomgeving. Als zij omgeven worden door bevlogen professionals, dan worden hun ideeën en plannen sneller werkelijkheid. Dan kan er worden gepland, gebouwd, gewerkt, gedeeld en genoten. Als netwerk van professionals helpen wij actieve burgers bij het verbeteren van hun leefomgeving.

Over ons

KNHM begeleidt bewoners die hun buurt, wijk, dorp of stad willen verbeteren. Onze begeleiding richt zich enerzijds op bewoners die zelf hun idee willen realiseren ter verbetering van hun fysieke leefomgeving. Anderzijds begeleiden wij bewoners die actief willen participeren in besluitvorming. Dit doen we met inzet van kennis, procesbegeleiding en uitgebreid netwerk. Onze organisatie Wij zijn een netwerk van circa 110 professionals. Zij hebben hun sporen verdiend in het openbaar bestuur, als adviseur of ondernemer. Formeel zijn we een vereniging met twaalf leden, de provinciale afdelingen. Vanuit deze afdelingen begeleiden onze professionals op vrijwillige basis initiatiefnemers.

Dit doen ze samen met projectadviseurs die werken vanuit ons bureau in Arnhem. Voor het realiseren van onze missie hebben wij jaarlijks circa 2,5 miljoen euro te besteden. Dit geld is afkomstig uit het dividend uit obligaties, renterekeningen en aandelen in ARCADIS en andere bedrijven. Onze programma’s Ben je een groep burgers, een vrijwilligersorganisatie of een ideële organisatie en wil je iets verbeteren in je leefomgeving? Wij kunnen je op verschillende manieren helpen. Projectbegeleiding Heb je een vernieuwend, inspirerend initiatief? Wij kunnen je helpen bij het zelf realiseren van je idee of bij het participeren in besluitvorming. We brengen netwerken bijeen, maken communicatieplannen, ad-

viseren bij een business case en organiseren bijeenkomsten. In dit type begeleiding zijn we je sparringpartner. Jij als initiatiefnemer blijft eigenaar van het project. De projecten zijn vaak complex van aard. www.knhm.nl/projectbegeleiding Kern met Pit Heb je een kleinschalig initiatief voor jouw buurt, wijk of dorp? Doe dan mee met de KNHM leefbaarheidswedstrijd Kern met Pit. Wij dagen je uit om binnen een jaar de verbetering in jouw leefomgeving waar te maken. Lukt je dit, dan belonen we je met het predikaat ‘Kern met Pit’ en duizend euro. Kern met Pit is door de gefaseerde aanpak een goede stimulans om het idee waar te maken. www.kernmetpit.nl

Artcadia Zit je in het tweede jaar havo of vwo? Doe dan mee met de wedstrijd Artcadia! De opgave? Bedenk oplossingen voor de toekomststad Artcadia. Artcadia is een initiatief van ARCADIS, KNHM en Océ. Kijk snel hoe jij mee kunt doen met jouw school. www.knhm.nl/artcadia

KNHM-ARCADIS MVO Jouw initiatief is uniek en verdient de beste begeleiding. Meer dan 110 professionals van KNHM staan klaar om jouw idee te ondersteunen. Dit doen ze op vrijwillige basis. Daarnaast kunnen we ook expertise inzetten van het advies- en ingenieursbureau ARCADIS. www.knhm.nl/arcadisknhm

KNHM Participaties Ben jij sociaal ondernemer en heb je een rendabele business case? Mogelijk kunnen wij de stap zetten om mee te investeren in de onderneming, bijvoorbeeld als aandeelhouder. We verwachten dat de investering weer terugkomt. www.knhm.nl/participaties

Kennis & inspiratie Als actieve bewoner ben je druk bezig met je initiatief. Het kan heel nuttig zijn om te leren van anderen. Hoe hebben andere actieve bewoners bijvoorbeeld de financiering voor hun dorpshuis rond gekregen? Hoe krijgen zij de gemeente enthousiast? In ons magazine de Werkplaats komen al dit soort vragen voorbij. www.knhm.nl/publicaties

Actuele thema’s • Stadslandbouw • Lokale duurzame energie • Leefbaarheid en bevolkingskrimp • Vrijetijdseconomie • Cultuurhistorie en landschap

8

9

10

11

Een natuurgebied als dorpsbrink

Project Ondersteuning Stichting Curringherveld

Kaartnummer

40

Nergens is de bevolking zo intensief bij de omringende natuur betrokken als in het Groningse Curringherveld. Bewoners van het dorp zorgen zelf voor het beheer en onderhoud van het natuurgebied. Lea van der Tuin, voorzitter van de Stichting Curringherveld, blikt terug en vooruit.

Initatiefnemer Stichting Curringherveld

Meer informatie KNHM Groningen, Jan Wicher Kok E [email protected] T 06 51142224

“In 1996 heeft Staatsbosbeheer een gebied van ongeveer 6,5 hectare in het dorp Kornhorn aangekocht. Vervolgens hebben ze het dorp gevraagd om mee te denken over de inrichting. Die kans hebben we met beide handen aangegrepen. Zo zijn we steeds nauwer bij het natuurgebied betrokken geraakt. Het Curringherveld werd tien jaar geleden officieel aan ons overgedragen en is vandaag de dag niet meer uit het dorp weg te denken. ‘De Groene Brink’ noemen wij het. Maatschappelijke instellingen en kerken organiseren er activiteiten, er worden survivaltochten georganiseerd en we hebben er een aantal educatieve paden ontwikkeld, zoals het Kabouterpad en het Sporenpad. Je zou het Curringherveld zelfs als een buitenlokaal van de basisschool kunnen beschouwen. Ze doen enorm veel in het buitengebied: van grote, veertiendaagse projecten in mei tot het bebouwen van akkertjes. De afgelopen jaren hebben we, met steun van KNHM, hard gewerkt aan het professionaliseren van onze vrijwilligers. Ook hebben we een beleidsplan opgesteld, met daarin een aantal toekomstplannen, zoals de aanleg van een publieksvoorziening in het Curringherveld. Onze vrijwilligers kunnen daar straks hun gereedschap opruimen, bezoekers kunnen er een kop koffie of thee drinken en er komt een toiletvoorziening. Het is een langgekoesterde wens, waarmee we onze activiteiten op het Curringerveld nog beter gestalte kunnen geven.”

“ Dankzij de publieksvoorziening kunnen we onze activiteiten nog beter gestalte geven.” Lea van der Tuin, Stichting Curringherveld

12

13

Een mix van groen en economische activiteit

Project Steenfabriek IJsseloord

Kaartnummer

88

Omwonenden, belangengroepen, een ondernemer met uitbreidingsplannen en een gemeente die er geen gat meer inzag. Sinds kort werken ze samen aan de toekomst van een buitengebied bij Montfoort. Een open dialoog, die z’n eerste vruchten afwerpt.

Initatiefnemer Bewoners-/belangengroep IJsseloord

Meer informatie KNHM, Frank van Bussel E [email protected] T 026 4455146

Het terrein van de oude steenfabriek IJsseloord is al jarenlang onderwerp van discussie. Eigenaar Harry van Zandwijk, directeur van de Jan Snel Group, wil het terrein gebruiken voor de uitbreiding van zijn bestaande bedrijventerrein. Een groep omwonenden, de cultuurhistorische stichting Hugo Kotenstein en Werkgroep Behoud Lopikerwaard zijn het niet met de plannen eens. “Het terrein vormt een van de laatste stukjes groen langs de Hollandse IJssel,” zegt Wilco Roelse, woordvoerder van de bewoners-/ belangengroep. “We willen graag dat het gebied z’n open karakter houdt en dat de oude steenoven op het terrein een culturele functie krijgt.” Aanvankelijk voerde de bewoners een felle strijd met de ondernemer en gemeente Montfoort. De kentering kwam toen alle betrokkenen, mede op initiatief van de Kamer van Koophandel, werden uitgenodigd voor een open proces, waarin ook KNHM nadrukkelijk participeert. “We vervullen een verbindende rol,” zegt KNHM-directeur Frank van Bussel, die het proces namens KNHM begeleidt. “We zorgen dat de betrokken partijen met elkaar een plan maken en op een constructieve manier naar de toekomst kijken.” Inmiddels heeft het proces zijn vruchten afgeworpen. Onder leiding van de bewoners-/belangengroep is in gezamenlijkheid een nieuw plan gemaakt. Een combinatie van economie, landschap en industrieel erfgoed is het resultaat.

“ We willen graag dat het gebied z’n open karakter houdt.” Wilco Roelse, woordvoerder van de bewoners-/belangengroep

14

15

Natuur beleven in een ervaringstuin

Project Aarde-Werk De Stegge, praktijkschool duurzaamheid

Kaartnummer

37

De natuur in al z’n facetten beleven. En op speelse wijze kennismaken met ecologische groenteteelt en duurzame energieopwekking. Dat zijn de doelen van Aarde-Werk De Stegge, een combinatie van een belevingstuin en een praktijkschool voor duurzaamheid. Initiatiefneemster Gea Boessenkool geeft tekst en uitleg.

Initatiefnemer Aarde-Werk De Stegge

Meer informatie KNHM Gelderland, Gerard van der Sterre E [email protected]

“Aarde-Werk De Stegge is een praktijkschool voor duurzaamheid. We willen mensen laten ervaren hoe het is om in de natuur te zijn of uit de natuur te eten – of dat nou wilde planten zijn of groenten uit onze biologische moestuin.

T 026 3338370

www.aardewerk-destegge.nl

Bezoekers kunnen de tuin op eigen gelegenheid verkennen. Ze krijgen een rugzakje mee met een plattegrond die hen langs panelen met opdrachten leidt. In de tuin staat bijvoorbeeld een boomhut, waar mensen via een hoge trap naar toe kunnen klimmen. Andere panelen hebben een meer educatief karakter. We hebben ook een opstelling waar je kunt zien hoeveel emmers water een gemiddeld Nederlands huishouden elke dag gebruikt voor verschillende activiteiten zoals in bad gaan, afwassen, eten of toiletgebruik. KNHM heeft uitvoerig meegedacht over ons marketing- en communicatieplan en over de praktische inrichting van de tuin. Ze hebben heel goed naar onze wensen en uitgangspunten geluisterd. We wilden niet de hele dag mensen rondleiden, maar we vonden het belangrijk dat bezoekers hun eigen ervaring zouden opdoen. Het is heel waardevol als mensen in een natuurlijke omgeving met elkaar in contact komen, en de kracht, schoonheid en energie van hun omgeving ervaren. Daar heeft KNHM heel mooi op ingespeeld.”

“ KNHM heeft meegedacht over ons marketing- en communicatieplan en over de inrichting.” Gea Boessenkool, initiatiefnemer

16

17

Oude boerderijen voor nieuwe MKB-bedrijven

Project Nieuwe Bedrijven Platteland

Kaartnummer

3

Boeren die hun bedrijf beëindigen en een leegstaande boerderij achterlaten. Op het Drentse platteland is het aan de orde van de dag. KNHM Drenthe besloot van de nood een deugd te maken en startte samen met de Drentse gemeente De Wolden het project ‘Bedrijfshuisvesting op het Platteland’.

Initatiefnemer Stichting DBF

Meer informatie KNHM Drenthe, Freek Benning E [email protected] T 06 29560704

Het project richt zich op de vraag hoe de gemeente MKB-ondernemers in voormalige boerderijen kan huisvesten. Wethouder Jan ten Kate: “Door de schaalvergroting in de landbouw loopt het aantal boerenbedrijven in Drenthe snel terug en komen er steeds meer voormalige boerderijen op de markt. De vraag ligt dan ook voor de hand: hoe kunnen we nieuwe bedrijven in vrijkomende agrarische panden krijgen.”

www.stichtingdbf.nl

Inmiddels is het project, waaraan ook de Provincie Drenthe en de Kamer van Koophandel deelnamen, afgerond. De belangrijkste belemmeringen in de regelgeving zijn weggenomen. Mede dankzij de bemiddeling van een aantal lokale makelaars namen de eerste ondernemers onlangs hun intrek in een voormalige boerderij. De gemeente is alweer met een volgende groep MKB-ers in gesprek en de provincie Drenthe wil de ontwikkelde methodiek ook in andere gemeenten gaan inzetten. Ook Freek Benning, namens KNHM bij het project betrokken, ziet volop groeimogelijkheden: “Door nieuwe bedrijvigheid aan te trekken vergroot je de vitaliteit van het platteland. Je voorkomt dat boerderijen verrommelen, biedt jonge ondernemers een aantrekkelijke vestigingslocatie en haalt nieuwe economische activiteit de gemeente binnen. Dat komt de leefbaarheid sterk ten goede.”

“ Door nieuwe bedrijvigheid aan te trekken, vergroot je de vitaliteit van het platteland.” Freek Benning, KNHM Drenthe

18

19

Nadenken over het dorp in 2020

Project Werkboek Doarp 2020

Kaartnummer

16

Krimp, vergrijzing en ruimtedruk. Veel Friese dorpen krijgen er de komende jaren mee te maken. In ‘Ons Dorp in 2020’ denken bewoners alvast na over de vraag hoe ze de leefbaarheid in hun dorp op peil kunnen houden. Een vooruitblik zonder bestuurders.

Initatiefnemer Doarpswurk

Meer informatie KKNHM Friesland, Harm de Kroon E [email protected] T 058 2574166

www.doarpswurk.nl

Ons Dorp in 2020 wordt georganiseerd door KNHM en Doarpswurk, een onafhankelijke organisatie die zich richt op het in stand houden en stimuleren van de sociale samenhang en de leefbaarheid van het Friese platteland. Tijdens het project maken de bewoners een blauwdruk van hun dorp op de lange termijn. Vervolgens schetsen ze stapsgewijs de weg naar hun idealen. “Het project prikkelt dorpen om op een innovatieve manier naar hun toekomst te kijken,” zegt Harm de Kroon, namens KNHM betrokken bij Ons Dorp in 2020. “Voor het ene dorp is het behoud van scholen met een dorpsoverstijgende functie van levensbelang, een ander dorp zal misschien meer willen investeren in digitale infrastructuur. Maar het belangrijkste winstpunt is dat je als dorp helder voor ogen krijgt: dáár wil ik naar toe.” Het project richt zich uitsluitend op bewoners. Een hele bewuste keuze, zegt Eelke Nutma, directeur Doarpswurk. “Er is al een heel bestuurlijk circuit waarin gemeente- en schoolbesturen allerlei scenario’s uitdenken. Wij vinden het veel belangrijker dat de inwoners van een dorp zelf een visie ontwikkelen. Dat leidt vaak tot hele verfrissende oplossingen die niet zo gauw achter de bestuurstafel ontstaan.”

“ Ons Dorp in 2020 prikkelt bewoners om op een innovatieve manier naar hun toekomst te kijken.” Harm de Kroon, KNHM Friesland

20

21

Design Academy aan de slag met perkament

Project Perkament

Kaartnummer

61

Initatiefnemer Stichting Katuizerklooster

Oude schapenrassen in stand houden en tegelijk geld verdienen aan een van de belangrijkste bijproducten: schapenhuid. Het klinkt onwaarschijnlijk, maar in Waalwijk zijn de plannen in een vergevorderd stadium. De stichting Kartuizerklooster Sinte Sophia van Constantinopel onderzoekt de mogelijkheid om gedroogde schapenhuid te bewerken tot perkament.

Sinte Sophia van Constantinopel

Meer informatie KNHM Noord-Brabant, Albert van Rosmalen E [email protected] T 06 46232187

Met het onderzoek hoopt de stichting bij te dragen aan het behoud van streekeigen schapenrassen. “Op dit moment betaalt een schapenvereniging vijftig euro om een schaap naar de destructor te brengen,” zegt Piet de Jongh, secretaris van de stichting. “Wanneer je de schapenhuid kunt gebruiken voor de productie van perkament, verdien je een deel van die kosten terug. Bovendien is perkament een prachtig natuurproduct, dat nauw verbonden is met kloosterorden als de onze. Het leek ons mooi om op die traditie voort te borduren.” Inmiddels is het onderzoek, dat ook door KNHM werd ondersteund, nagenoeg afgerond. De stichting vond Nederlands laatste perkamentmaker, Henk de Groot, bereid om een plaatselijke looier in te wijden in de kunst van het perkament maken. De Design Academy Eindhoven gaat zich buigen over nieuwe toepassingsmogelijkheden. Ook Albert van Rosmalen, namens KNHM bij het project betrokken, ziet volop perspectief. “Dit is een prachtig voorbeeld van een project waarin biodiversiteit – het behoud van streekeigen schapenrassen – wordt gekoppeld aan een verdienmodel. De looier kan er wat aan verdienen, de Design Academy genereert nieuwe inkomsten en de schaapsvereniging betaalt minder destructiekosten. Het grijpt heel mooi in elkaar.”

“ Het behoud van streekeigen schapenrassen wordt gekoppeld aan een verdienmodel.” Albert van Rosmalen, KNHM Noord-Brabant

22

23

Een stadsboerderij in Almere Buiten

Project Warmoezerij Almere Buiten

Kaartnummer

6

Stadslandbouw, kinderopvang, zorg en horeca. In Almere Buiten worden deze activiteiten op uitgekiende wijze aan elkaar gekoppeld. Projectleider Heleen Visser van Stad en Natuur legt uit hoe de plannen voor een Warmoezerij – een Oudhollands woord voor tuinderij – gestalte kregen.

Initatiefnemer Stad & Natuur Almere

Meer informatie KNHM, Frank van Bussel E [email protected] T 026 4455146

“Almere Buiten heeft ooit een groot park aangelegd, waar vervolgens weinig mee gebeurde. Toen de voltooiing van het stadsdeel naderde, diende zich opnieuw de vraag aan: wat doen we met het park? Zo ontstond het plan voor kleinschalige stadslandbouw, oftewel een Warmoezerij. Een groentetuin zorgt voor bedrijvigheid, maakt het park aantrekkelijker en heeft een educatief karakter: mensen zien hoe groente groeit. Gaandeweg zijn de plannen voor de Warmoezerij uitgebreid met andere activiteiten, zoals kinderopvang en zorg, een horecavoorziening en een winkeltje. De boerderij is daardoor niet meer afhankelijk van subsidie en er is een mooie wisselwerking mogelijk tussen de verschillende onderdelen. Onlangs hebben we onze plannen aan het college van B&W gepresenteerd. De reacties zijn heel enthousiast, maar we moeten nog wel formeel toestemming krijgen. Bij het tot stand komen van de plannen heeft KNHM een belangrijke ondersteunende rol gespeeld. Ze hebben geholpen onze plannen aan te scherpen. Op hun advies hebben we bovendien al in een vroeg stadium de samenwerking met bewoners gezocht. Dat heeft heel positief uitgepakt. Door goed met alle omwonenden te praten is het enthousiasme voor dit project erg groot.”

“ Dankzij KNHM hebben we vanaf het begin samenwerking met bewoners gezocht.” Heleen Visser, Stad en Natuur

24

25

Speedconsulting in Overijssel

Project Netwerkbijeenkomst Overijssel

Kaartnummer

72

Initatiefnemer

Op 16 juni 2011 organiseerden we een netwerkbijeenkomst voor vrijwilligers, die voor KNHM Overijssel actief willen zijn of een keer willen meedenken over een bewonersinitiatief. Tijdens twee speedconsults reageerden de aanwezigen op vragen van de Nationale Reisopera en Landschap Overijssel. “Een verhelderende bijeenkomst met verrassende reacties.”

KNHM Overijssel

Meer informatie KNHM Overijssel, Piet de Noord E [email protected] T 06 30210450

In het eerste speedconsult vertelde Marjon Hoedeman van de Nationale Reisopera over de plannen om met de Reisopera een gebouw te bekleden in een Vogelaarwijk in Enschede. Ze vroeg de aanwezigen mee te denken over de vraag hoe buurtbewoners nauwer bij de Reisopera betrokken kunnen raken. Vanuit het publiek kwam onder meer de tip om het gebouw toegankelijk te maken voor leerlingen van ambachtelijke opleidingen. Vervolgens legde Henk Hengeveld, directeur van Landschap Overijssel, zijn vraag op tafel. Landschap Overijssel probeert de betrokkenheid van inwoners van de dorpen bij haar natuurgebieden te vergroten, maar is nog op zoek naar de juiste vorm. Henk Hengeveld: “Ik had aanvankelijk voor ogen om samen met de bewoners een nieuwe organisatie op te richten, maar uit de reacties kwam duidelijk naar voren dat lid worden van een club niet meer helemaal van deze tijd is. Die suggestie heb ik ter harte genomen. We noemen het project nu ‘Buren’ en richten ons nu niet meer op het oprichten van een organisatie, maar op kortdurende samenwerkingsverbanden met bewoners.” Ook Piet de Noord, namens KNHM medeverantwoordelijk voor de organisatie, kijkt tevreden terug op de dag: “Met de bijeenkomst wilden we onze activiteiten onder de aandacht brengen en ons netwerk verbreden. Dat is uitstekend gelukt.”

“ We hebben onze activiteiten onder de aandacht gebracht en ons netwerk verbreed.’’ Piet de Noord, KNHM Overijssel

26

27

Nieuw elan voor zwembad De Bosberg

Project Zwembad De Bosberg

Kaartnummer

47

Initatiefnemer

Negen jaar geleden leek het doek te vallen voor het buitenbad in het Limburgse Swalmen. Maar de plaatselijke bevolking sloeg tijdig de handen ineen. Sindsdien runt een groep van maar liefst tweehonderd vrijwilligers het zwembad. Het afgelopen jaar begon de stichting, met steun van KNHM, aan een ambitieuze vernieuwingsoperatie.

Zwembad De Bosberg

Meer informatie KNHM Limburg, Math van Bommel E [email protected] T 06 53198279

www.zwembaddebosberg.nl

Kaartverkoop. Publiciteit. Onderhoud van installaties en het bewaken van de waterkwaliteit. De circa tweehonderd vrijwilligers van zwembad De Bosberg draaien er hun hand niet voor om. Het zwembad werd dit jaar zelfs uitgeroepen tot beste buitenbad van Nederland. In 2009 benaderde stichting zwembad De Bosberg KNHM voor steun bij het versterken van de bedrijfsvoering. KNHM was onder meer betrokken bij de herinrichting van het zwembadterrein. Bovendien bogen we ons, samen met De Bosberg, over de samenwerking met het gemeentelijk zwembad De Roerdomp. Gerard Jonkman, voorzitter stichting zwembad De Bosberg: “KNHM heeft ons geholpen om een kritisch antwoord te geven om vragen als: hoe kunnen we van elkaar leren, wat kunnen we doen op het gebied van gezamenlijke inkoop en het uitwisselen van personeel of kennis. We hebben onze eigen positie bepaald en zijn echt weer een stapje verder.” Ook Math van Bommel, namens KNHM betrokken bij de ondersteuning van het buitenbad, is enthousiast over de professionaliseringsslag. “De stichting heeft in de loop der jaren een hele professionele organisatie neergezet, die het zwembad op een moderne manier exploiteert en een volwaardige gesprekspartner is voor de gemeente. Dat is een indrukwekkende prestatie.”

“ Het zwembad is een volwaardige gesprekspartner van de gemeente geworden.” Math van Bommel, KNHM Limburg

28

29

Van verborgen geheim tot publiekstrekker

Project Nieuwe toegang voor het Von Gimborn Arboretum

Kaartnummer

85

Het Von Gimborn Arboretum, het grootste verborgen geheim van de Utrechtse Heuvelrug, is bezig aan een nieuw leven. De stichting Von Gimborn Arboretum, die het gebied overnam van de Universiteit Utrecht, wil de collectie beter voor publiek toegankelijk maken en het ‘geheim’ veranderen in een grote publiekstrekker. KNHM denkt, praat en tekent mee.

Initatiefnemer Von Gimborn Arboretum

Meer informatie KNHM Utrecht, Jan-Pieter van de Klashorst E [email protected] T 06 53107891

“Het Von Gimborn Arboretum is een prachtig aangelegd park, met wereldwijd één van de grootste coniferencollecties,” vertelt Jan-Pieter van de Klashorst van KNHM Utrecht. “Toch weet het grote publiek het park nog niet te vinden. De stichting wil het arboretum echter laten uitgroeien tot een van de belangrijkste publiekstrekkers van de Utrechtse Heuvelrug. Dat is een uitdagende ambitie die we graag vanuit KNHM willen ondersteunen.”

www.gimbornarboretum.nl

KNHM buigt zich onder meer over de marketing van het arboretum en de inrichting van het terrein. Bovendien adviseren we de stichting over de vraag hoe ze educatieve informatie kan vertalen in laagdrempelige publieksopstellingen. Wilbert Hetterscheid, directeur van het Von Gimborn Arboretum: “We willen onze bezoekers op een laagdrempelige manier laten zien hoe bomen functioneren en hoe biodiversiteit tot stand komt. Verder willen we dat kinderen interactief in het park aan de slag kunnen, zonder dat het meteen een speelplek wordt. In dat proces is KNHM een hele actieve en waardevolle gesprekspartner.”

“ We willen onze bezoekers laten zien hoe biodiversiteit tot stand komt.” Wilbert Hetterscheid, Von Gimborn Arboretum

30

31

Dialoog tussen Tweede Kamerleden en burgers

Project Nationaal PlattelandsParlement

Kaartnummer

121

Op 12 november 2011 vond voor de vierde maal het Nationaal PlattelandsParlement plaats. De dialoog tussen Tweede Kamerleden en bewoners stond dit jaar in het teken van krimp, lokale duurzame energie en burgerparticipatie.

Initatiefnemer KNHM Netwerk Platteland Landelijke Vereniging Kleine Kernen

Meer informatie KNHM, Erik Arkesteijn E [email protected]

Tweede Kamerleden in contact brengen met plattelandsbewoners en hen de gelegenheid bieden om hun standpunten te delen met de politiek. Dat zijn de doelen van het Nationaal PlattelandsParlement. In het parlement wisselen volksvertegenwoordigers, burgers en ervaringsdeskundigen van gedachten over thema’s die actueel zijn op het platteland. KNHM is medeorganisator van het evenement, dat dit jaar voor het eerst werd voorbereid door adviescommissies van prominente bestuurders en experts.

T 06 27062221

www.knhm.nl/plattelandsparlement

“Als KNHM vinden we het erg belangrijk dat burgers hun stem laten horen,” zegt Erik Arkesteijn, namens KNHM betrokken bij de organisatie. “Het Nationaal PlattelandsParlement is daarvoor bij uitstek het forum. Het is de enige plaats waar burgers en Tweede Kamerleden bij elkaar komen om over plattelandszaken te praten en waar plattelandsbewoners invloed kunnen uitoefenen op de besluitvorming.” Albert Wielink nam dit jaar voor de derde keer deel aan het Plattelandsparlement. Hij kijkt terug op een goede en leerzame dag met veel interessante onderwerpen. “Het is jammer dat er relatief weinig Tweede Kamerleden kwamen opdagen, maar de Kamerleden die er waren, waren goed benaderbaar en stonden open voor vragen en kritiek. Toen ik vertelde over de manier waarop we in ons dorp de renovatie van naoorlogse woningen hebben aangepakt, zag ik een van de Kamerleden instemmend knikken. Ik denk dat we ze een hoop huiswerk hebben meegegeven.”

“ Ik denk dat we ze een hoop huiswerk hebben meegegeven.” Albert Wielink, deelnemer Nationaal Plattelandsparlement

32

33

Doe-het-zelf attracties rondom klimaatverandering

Project Klimaattour Bezoekerscentrum Poppendamme

Kaartnummer

97

Initatiefnemer Stichting Ambrosius

Meer informatie KNHM Zeeland, Wim Meulmeester E [email protected] T 06 53874644

Kinderen op een verrassende manier kennis laten maken met energie- en klimaatvraagstukken. Dat is het doel van de klimaattour Poppendamme, een doe-attractie die in maart 2012 van start gaat in het Zeeuwse Poppendamme. Klimaatverandering en duurzame energie. Voor de meeste kinderen zijn het abstracte begrippen die weinig raakvlak hebben met hun eigen wereld. Om een brug te slaan naar de belevingswereld van kinderen riep Stichting Ambrosius onlangs de klimaattour Poppendamme in het leven. De tour leidt kinderen langs een aantal ‘doe-kasten’ die ze trappend, blazend of flipperend in beweging zetten. “De klimaattour laat op een hele praktische manier zien wat de gevolgen zijn van klimaatverandering,” zegt initiatiefnemer Piet Meester. “Tijdens de opstelling komen kinderen al doende in aanraking met thema’s als energieverbruik in en om het huis, de toename van het aantal auto’s, de bedreiging van het koraalrif of het energieverbruik tijdens luxe vakanties. We laten ze echt ervaren wat er in het klimaat gaande is.” Bij het inrichten van de tour heeft KNHM intensief meegedacht en gepraat. We financierden twee opstellingen en begeleidden het proces. Bovendien dachten we mee over de interactieve aanpak, een van de succesfactoren van de nieuwe attractie. Wim Meulmeester, KNHM Zeeland: “De tour is zo ingericht dat kinderen vanzelf in actie komen. Als ze weer naar buiten komen zijn ze helemaal bezweet en ze vinden het nog leuk ook. De grote ontwikkelingen zijn echt naar hun belevingswereld vertaald.”

“ We laten kinderen echt ervaren wat er in het klimaat gaande is.” Piet de Meester, Klimaattour Poppendamme

34

35

Kansen benutten in het Hollandse Plassengebied

Project Blue-Port Hollandse Plassen

Kaartnummer

105

Initatiefnemer

De Hollandse Plassen vormen een aantrekkelijk recreatieen watersportgebied midden in het Groene Hart. Toch wordt de potentie van het gebied nog niet ten volle benut. Tijdens een gebiedsconferentie boog KNHM zich samen met een aantal watersportondernemers over de mogelijkheden om het gebied beter te ontsluiten.

Ondernemers Platform de Hollandse Plassen

Meer informatie KNHM Zuid-Holland, Niek Reichart E [email protected] T 06 27062242

De Kagerplassen, de Braassemermeer, de Wijde Aa en de Westeinder plassen: ze vormen het hart van een van de meest aantrekkelijke watergebieden van Nederland. Toch hebben de Hollandse Plassen nog lang niet dezelfde magische klank als de Friese Meren. “De Hollandse Plassen zijn min of meer het Vondelpark van de Randstad, maar de exploitatie is hier en daar nog te versnipperd,” zegt Hartger Griffioen, namens ARCADIS, via KNHM, betrokken bij de organisatie van de conferentie. “Het is belangrijk dat de potentiële kwaliteiten beter tot ontwikkeling worden gebracht, zodat het gebied nog aantrekkelijk wordt voor omwonenden.” Tijdens de conferentie kwamen veel praktische ideeën naar voren die de aantrekkingskracht van het gebied kunnen vergroten. Zoals een betere afstemming van brug- en sluistijden en het exploiteren van een gezamenlijke botenpool. De aanwezige ondernemers concludeerden bovendien dat ze intensiever kunnen samenwerken. In november richtte een aantal deelnemers daarom het ondernemersplatform Op De Hollandse Plassen op. Ondernemer Onno Laarhoven, voorzitter van de Watersportgebonden Ondernemersvereniging Kaag en Braassem: “Via het ondernemersplatform kunnen we onze belangen overtuigender bij de lokale overheid over het voetlicht brengen, slagvaardiger in het gebied te werk gaan en ons straks onder een gezamenlijk label presenteren. Dat zijn belangrijke winstpunten.”

“ Via het ondernemersplatform kunnen we slagvaardiger in het gebied te werk gaan.” Onno Laarhoven, voorzitter van de Watersportgebonden Ondernemersvereniging Kaag en Braassem

36

37

Eerherstel voor oude rundveerassen

Project Rundveemuseum Aat Grootes te Aartswoud

Kaartnummer

62

Meindert Nieuweboer heeft een passie voor oude veerassen. Hij is ook de initiatiefnemer van Rundveemuseum Aat Grootes, dat volgend jaar z’n deuren opent in een monumentale stolpboerderij in Aartswoud. KNHM begeleidde de aanloop en de organisatie, en droeg bij aan het startkapitaal.

Initatiefnemer Stichting Rundveemuseum

Meer informatie KNHM Noord-Holland, Roel Rozenga E [email protected] T 06 10611347

www.rundveemuseum.nl

Witriks, Friese Rootbonte Koeien, Zwarte Blaarkoppen of Lakenvelders. Ooit bevolkten ze de Nederlandse weides, maar inmiddels zijn de oude rundveerassen bijna uit ons land verdwenen. In het rundveemuseum Aat Grootes zijn de traditionele Hollandse koeien weer in hun volle glorie te bewonderen. “In het Rundveemuseum zie je in levenden lijve welke rassen de Nederlandse weiden oorspronkelijk bevolkten,” zegt Ben Hakvoort, namens KNHM bij het museum betrokken. “Dat is niet alleen van grote emotionele waarde voor rundveefokkerijen, maar ook heel leerzaam en interessant voor het publiek.” Het rundveemuseum wordt een combinatie van een boerderij en een zorginstelling voor mensen met een lichte verstandelijke beperking. Om die combinatie mogelijk te maken wordt de boerderij volledig opgeknapt. Onder de kap komen tien bewonersappartementen en achter de boerderij verrijst straks een potstal met een educatieve voorziening. Het startkapitaal is bijeengebracht door een aantal organisaties, waaronder KNHM, provincie Noord-Holland en VSB-Fonds. Initiatiefnemer Meindert Nieuweboer: “KNHM heeft als een van de eerste organisaties een bedrag toegezegd. Dat heeft andere sponsors over de streep getrokken. Bovendien hebben ze hun netwerk volledig ter beschikking gesteld. Daar hebben wij beslist ons voordeel mee kunnen doen.”

“ De bijdrage van KNHM heeft andere organisaties over de streep getrokken.’’ Meindert Nieuweboer, Stichting Rundveemuseum

38

39

Kern met Pit

Project Kern met Pit

Kaartnummer

116

In november startte de dertiende editie van onze jaarlijkse leefbaarheidwedstrijd Kern met Pit. Tijdens de wedstrijd werken bewoners aan verbeterplannen voor hun buurt, wijk, dorp of stad. “Kern met Pit laat zien dat je samen, het dorp maakt.”

Initatiefnemer KNHM

Meer informatie KNHM, Lonneke Vissers E [email protected] T 06 27062197

Volg ons via twitter: @kernmetpit

W E N S

Van de aanleg van een struunpad met natuurlijke speelobjecten tot de gezamenlijke opknapbeurt van een jeugdontmoetingsplek: Nederland barst van de ideeën die de leefbaarheid in een buurt of dorp kunnen verbeteren. In de leefbaarheidwedstrijd Kern met Pit dagen we actieve bewonersgroepen uit om daadwerkelijk met hun idee aan de slag te gaan. Lukt het ze om hun idee binnen een jaar te realiseren, dan ontvangen ze een aanmoedigingsprijs van duizend euro en het predikaat Kern met Pit. Een van de winnaars van de vorige editie van Kern met Pit was de dorpsraad van Loil. Het dorp, deelnemer in de provincie Gelderland, viel in de prijzen met een grootscheepse openluchtvoorstelling die werd opgevoerd in de Pastorietuin. “Toen ons dorp honderd jaar bestond, waren er veel feesten,” vertelt Ton Bolder, tot voor kort voorzitter van de dorpsraad. “Maar de onbetwiste blikvanger was een musical, waarin we met eigen teksten en eigen muziek terugblikten op de dorpsgeschiedenis. Het was echt een voorstelling van en voor het dorp.” Volgens Bolder geeft meedoen aan Kern met Pit het dorp een hele positieve stimulans. “De wedstrijd zet je als dorp aan het denken en geeft het dorpsimago een flinke opkikker. Bovendien laat de wedstrijd zien hoeveel je in eendacht en saamhorigheid kunt bereiken. Het onderstreept echt dat je het dorp samen maakt.“

“ Deelname aan de wedstrijd geeft het dorpsimago een flinke opkikker.” Ton Bolder, dorpsraad Loil

L E E F

D O W I K E N J D O R P

40

Projectenlijst

Projecten 2011 Drenthe 1

Drentse debatreeks, Assen

Projectenlijst

5

9

Dorp en Landbouw, Norg

Rites de Passage, Kraggenburg

Samenwerking tussen agrariërs

KNHM ondersteunt het project

en bewoners voor het gebruik en

Gelderland 22

met financiële adviezen en scha-

beheer van het dorpslandschap

kelt netwerken in om de realisatie

Inrichtingsplan voor grondwerk,

discussie. Is er economisch

Speedconsult Stichting Veldwerk Nederland, Apeldoorn

en het dorp. Doel is sociaal

van het kunstproject in het Flevo-

groen en speeltoestellen, op

perspectief voor de jongeren?

Jonge ARCADIS-medewerkers

economische vitaliteit.

landse bos mogelijk te maken.

initiatief van de Vereniging

6

Warmoezerij Almere Buiten, Almere

organiseren in het kader van 18

het ARCADIS-KNHM MVO

Buiten fitnessapparaten voor

voor de directie van Stichting

Een tijdelijk kunstwerk in de vorm

Schetsontwerp terras De Naturij, Drachten

vijftigplussers en een jongeren-

Veldwerk Nederland, een maat-

van een biologische tuin.

Verbetering van de aanwezige

hangplek, die samen met lokale

schappelijke organisatie voor de

voorzieningen zoals het terras

timmerbedrijfjes, vrijwilligers en

ontwikkeling en uitvoering van

van de kinderboerderij annex

jongeren geplaatst worden.

natuureducatie.

10

Flevoland

een bijdrage levert aan de krimp-

Inrichting Boartersplak, Hitzum

Dorpsbelang Jellum-Bears.

geving in Drenthe en de leefbaar-

2

Over de dyk, Het Bildt Een jongerensymposium dat

gericht op verbetering van de

heid van het Drentse platteland.

13

17

Inrichting Boartersplak, Bears

Organiseren van activiteiten kwaliteit van de fysieke leefom-

Friesland

Voor de Cantine, Lelystad

11

Tuin van de eeuwigheid, Assen

Aansprekende voorziening ontwikkelen met functies in de

Pioniers van de toekomst, Noordoostpolder

Begraaf- of verstrooiingsplek

sfeer van stadslandbouw, land-

Bijeenkomst voor mensen die

14

programma een adviesavond

educatiecentrum. 19

15

23

Wadden informatiecentrum, Holwerd

Boeren in de buurt, Arnhem

realiseren die voldoet aan de

schap, zorg, recreatie, natuurlijk

vanuit hun eigen sector, met

groeiende behoefte aan nieuwe

spelen en educatie.

bezieling en innovatief denken

Speel- en sportveld, Dronrijp

Oprichting van een informatie-

Samenwerkingsvormen creëren

de spreekwoordelijke ‘steen in

Aanleg van een multifunctioneel

centrum. KNHM adviseert in een

tussen bewoners en boeren in

Duurzaamheidstournee, Almere

de vijver willen gooien’ voor een

speelveld voor scholen en ver-

proces waarin bewoners, archi-

de nieuwbouwwijk Schuytgraaf

duurzame en generatiebesten-

enigingen, waarbij bewoners

tect, overheden en andere be-

om stad- en plattelandinitiatieven

Op initiatief van enkele bewoners

dige polder.

zelf activiteiten bedenken om

langhebbenden samenwerken.

duurzaam te verbinden.

rituelen en nieuwe vormen van omgaan met crematieresten/ asurnen. 3

7

Nieuwe bedrijven platteland, De Wolden

en organisaties is een duurzaam-

Hergebruik van beschikbare

Voor bewoners was het die

Vrijwilligerswerk in actie, Zeewolde

panden voor het MKB op het

dag mogelijk om met duurzame

Het Europese Jaar van het Vrij-

platteland als kans voor de

vervoersmiddelen langs allerlei

willigerswerk wordt in Zeewolde

nieuwe plattelandseconomie,

duurzame initiatieven in de stad

bekroond met het fotoboek

Handboek Doarp 2020, Friesland

waarbij wonen en werken onder

reizen.

‘De Zeewolder Vrijwilliger in

Uitgave van KNHM en Doarps-

beeld gebracht’. KNHM levert

wurk met als belangrijkste bood-

De Eetbare Stad, Almere

communicatie-expertise: hoe

schap dat bewoners een belang-

Behoud kerk, Vinkega

verspreiden we het fotoboek en

rijke rol spelen bij het behouden

Bewoners richten een stichting

Een website met digitale kaart

hoe organiseren we publiciteit?

heidtournee georganiseerd.

één dak plaatsvinden. 8

de financiering sluitend te krijgen 12

en zelf de handen uit de mouwen steken tijdens de aanleg. 16

20

24

It pontsje werom, Kingmatille

Ontmoetingsplek Oremusplein, Arnhem

Herstel van de oude pontverbin-

Op initiatief van pleinbewoners

ding over het Van Harinxmakanaal

en in samenwerking met de wijk

voor bewoners en toeristen.

het plein inrichten tot een plek waar bewoners graag komen.

21

25

van de leefbaarheid in het dorp,

op en leggen zelf 36.500 euro

Museum vestigen in een voor-

ontwikkelen met locaties van

ook wanneer voorzieningen

in om de kerk in eigendom te

Excursie arrangementen Stichting Hemmens Land, Hemmen

malige barak van een Joods werk-

fruit, noten en groenten in de

verdwijnen.

krijgen. De kerk blijft zo behouden

De ontwikkeling van thematische

kamp om aandacht te schenken

vrije natuur.

en biedt ruimte voor een gemeen-

arrangementen en meedenken

schapshuis.

bij het communicatieplan voor

4

Museum werkkamp Vledder, Nieuw Balinge

aan de mannen die hier verbleven voordat ze naar Westerbork en

het in de markt zetten van deze

de vernietigingskampen getrans-

arrangementen.

porteerd werden.

41

42

Projectenlijst

Projectenlijst

26

31

36

41

46

43

Noord-Brabant

Visie Heemtuin, Malden

Hoeksteen van Nederland, Spijk

Bostuin Pomonal, Wageningen

Realisatie dorpshuis, Pieterburen

Wijksteunpunt Harteklop, Landgraaf

Een langetermijnvisie voor de

Krachten bundelen voor behoud

Ruige bostuin realiseren met

KNHM helpt bij een uitgewerkt

Wijksteunpunten opzetten om

vereniging Heemtuin met daarin

en ontwikkeling van industrieel

eetbare vegetatie en een natuur-

bedrijfsplan voor de realisatie van

de sociale cohesie in de wijk

IDOP-coördinator, Beers

de inhoudelijke prioriteiten, de

erfgoed rondom de steen-

speelplek op een hectare wild

een dorpshuis, geïnitieerd door

te bevorderen.

Coördineren, begeleiden van de

benodigde organisatie en moge-

fabricage in Spijk.

openbaar groen aan de Pomona.

dorpsbewoners.

nieuwe financieringsmogelijkheden. 27

Dorpen groeien op eigen wijze, Nieuw-Dijk e.o.

verschillende IDOP-werkgroepen 47

lijkheden voor het aanboren van 32

Dorpsplan plus, Spijk

37

42

Zwembad De Bosberg, Swalmen

door een externe programma-

Vrijwilligerszwembad De Bosberg

twaalf maanden.

Uitrollen van een pilot door dorp

Aarde-Werk De Stegge, Winterswijk

Museumkwartier, Stadskanaal

en gemeente met als doel dat

Met een belevingslocatie in de

Planvorming voor de realisatie

in Swalmen duurzaam instand-

bewoners het dorpsbudget

Achterhoek, mensen helpen te

van het Museumkwartier Stads-

houden en bijbehorende speel-

beheren.

ontdekken hoe zij kunnen bijdra-

kanaal.

toestellen plaatsen.

manager voor een periode van

52

Kilsdonkse Molen, Heeswijk-Dinter Bezoekersruimte en beheer-

gen aan een duurzame wereld. 33

51

43

48

informatie over bouwen in eigen

Kleine winkels Rivierenland, Tiel

beheer door dorpsgemeen-

Samen met bewoners, winkeliers,

Ecologisch Stadspark, Zutphen

schappen.

gemeenten en woningbouw-

Bijeenbrengen van ideeën van

Groninger dorpshuizen in kaart

arm, gaat Stichting De Rooyse

coöperaties zoeken naar toe-

burgers en belanghebbenden

brengen en een gefundeerde

Schans op zoek naar financiers.

Land van Heusden Altena, Heusden

Toekomstplan Hortus Arcadië, Nijmegen

komstmogelijkheden voor be-

uit het gebied rondom het park,

financieringstrategie ontwikkelen.

Het doel? De boerenschans

KNHM levert inhoudelijk advies

staande winkelvoorzieningen in

een voorstel doen voor samen-

terugbrengen in het landschap.

voor het inrichten van een organi-

Vrijwilligersbeleid ontwikkelen

kleine kernen in het Rivierenland.

hang in het gebied en het voorstel

Handboek ontwikkelen met

28

en vrijwilligers werven voor het behoud en ontwikkelen van de Hortus Arcadië in Nijmegen.

38

presenteren aan de gemeente 34

EHS excursie leerlingen, Velp

Platform Groen, Nijmegen

lingen van MBO Helicon Velp

Gemeenschappelijke visie van

structuur (EHS) is, de natuur

bewoners- en wijkgroepen op

bezoeken en de natuur ervaren.

om proactief te kunnen discussiëren met het stadsbestuur.

Hekken op de Veluwe, Veluwe

Groningen 39

Veilige route, Engelbert basisschool naar het dorpshuis realiseren.

Afstudeeronderzoek naar de 30

Rivierenland in eigen hand, Rivierenland

verschillende belevingen van

Stimuleren tot eigen verantwoor-

van de Veluwe.

Met een projectvoorstel onder de

Ondersteuning Stichting Curringherveld, Kornhorn

Kilsdonkse molen. 53

49

Beleving biotopen IJzeren Man-gebied, Weert

duurzame energie voor en door bewoners wordt gefaciliteerd. 54

Schooltuinen opzetten bij een

sitie in het IJzeren Man-gebied

reeks basisscholen in Midden-

waar de bezoeker op ludieke

Diner Pensant ‘Katalysator voor Metamorfose’, Hilvarenbeek

Limburg.

wijze kennis kan nemen van vijf

Bewonersgroepen en -organi-

verschillende biotopen (loofbos,

saties delen kennis en ervaring

naaldbos, heide, zandverstuiving

over hun unieke project. De pro-

en water).

jecten richten zich op het inzetten

45

Krimp en dorp ZuidLimburg, Houthem-Sint Gerlach

Realiseren van een buitenexpo-

van waarden uit het verleden in 50

bewoners en lokale bestuurders

Witte vlekkenplan, Zuid-Limburg

over de gevolgen van krimp in

Leefbaarheid in Zuid-Limburg

Zuid-Limburg.

bevorderen en betrokkenheid

KNHM organiseert dialoog tussen 40

derswoning realiseren bij de

satiestructuur waarmee lokale

Limburg Tuin van Limburg, Buggenum

Een veilige wandelroute van de 35

Onderhoudsbehoefte van

44

weten wat de ecologische hoofd-

het groen in de stad ontwikkelen

Rooyse Schans, Venray

Zutphen.

Stimuleren dat eerstejaars leer29

Onderhoud dorpshuizen, Ten Boer

een moderne vorm. 55

delijkheid en zelfwerkzaamheid

Boerderij verbouwen die onder-

van burgers bij de directe leef-

Ontwikkeling Brabantse speltproducten, Liempde

van bewoners, actieve jeugd en

dak gaat bieden aan een basis-

omgeving vergroten door dorps-

Adviestraject voor het uitbreiden

een overheid die dat ondersteunt.

school, het dorpshuis en een

raden op te richten en gemeen-

van het aanbod van spelt-

natuureducatiecentrum.

ten te stimuleren kleine kernen-

producten en de promotie van

beleid te maken.

producten.

terreinbeheerders en bewoners

44

Projectenlijst

56

Vliegwiel voor biodiversiteit, Molenwijk

Projectenlijst

61

65

70

75

45

79

De Nieuwe Akker, Haarlem

Korenmolen De Hoop, ’t Zand

Diensten dierenopvangcentrum, Enschede

Haalbaarheidsplan Groene Poort, Ommen

Een bijeenkomst voor initiatief-

Toepassingsmogelijkheden perkament, ’s-Hertogenbosch

Stichting De Nieuwe Akker reali-

Restaureren, completeren en

Meedenken over de haalbaarheid

Haalbaarheidsplan opstellen voor

nemers die biodiversiteit in de

Ontwikkeling van nieuwe

seert tuinderijen waarvan klanten

verplaatsen van de rijksmonu-

van uitbreiding van de dienst-

het uitbouwen van het Natuur-

regionale en lokale economie

perkamenttoepassingen en in

deelnemer zijn.

mentale korenmolen De Hoop.

verlening en welke partners het

informatiecentrum in Ommen

bevorderen, met nadrukkelijke

samenwerking met de Design-

plan zouden willen ondersteunen.

tot de Groene Poort voor het

aandacht voor het leren van

Academy in Eindhoven.

elkaar.

66

Museum de Speeltoren, Monnickendam

Vecht-/Reggedal.

Overijssel

Hopest, Schijndel

Noord-Holland

Voorbereiding voor de herbouw van een hopest, een historische schuur voor het drogen van hop.

62

Rundveemuseum Aat Grootes, Aartswoud

Voetveer Regge, Rijssen

nieuw museum te ontwikkelen

initiatief voor de bouw van een

Voetveer over de Regge rea-

over de oorsprong van Water-

Gebiedsvisie door bewoners om

zompenscheepswerf met bezoe-

liseren nabij de buurtschappen

land.

de groenstrook langs de stad open

kersruimte en een botenhuis.

Notter en Zuna.

67

restaureren en geschikt maken voor bewoning voor mensen met

Landje van De Boer, Overveen

Veertig streekeigen landhekken

een (verstandelijke) beperking.

Ontwikkelen van een ‘moestuin

59

72

81

Buurserbeekpot Het Lankheet, Haaksbergen

Monnikenspoor fase 2, Vollenhove

De stichting zoekt financiering

Reconstrueren en vastleggen

voor de kosten van de bouw van

van historische wandelroutes om

een buurserbeekpot, boothuis

daarmee het historisch besef bij

elementen eetbaar erfgoed, sociale verbinding, ecologie,

Relaties van KNHM Overijssel

en diverse noodzakelijke aan-

wandelaars, cultuurliefhebbers,

Inrichtingsprincipes formuleren

educatie en inspiratie.

komen bij elkaar om te praten

passingen op de route over de

(religieuze) toeristen en scho-

over het werkveld van KNHM en

Buurserbeek. Om potentiële

lieren te stimuleren.

hoe zij zich mogelijk kunnen in-

sponsoren goed te kunnen bena-

zetten voor bewonersinitiatieven.

deren helpt KNHM bij het maken

63

voor een leefbare en klimaat-

Ontwikkeling van een communi-

in stedenbouwkundige ontwerpen

Ontmoetingscentrum, Warder

catielijn en de inhuur van extern

voor twee ontwikkelingsgebieden

Begeleiden van een inrichtings-

advies voor de aanschaf van

in de stad.

plan voor de directe omgeving

neutrale stad en deze uitwerken

plantmateriaal en voor de uit-

60

en woningbouwvereniging.

77

Klimaatneutrale stad, Amsterdam

nieuwe stijl’ die bestaat uit de

Winery & Herbs, Schijndel

voering van het aanlegplan.

ontwikkelplannen door gemeente

Netwerkbijeenkomst Overijssel, Dalfsen

plaatsen in samenwerking met en enkele heemkundekringen.

71

te houden en als leidraad voor

Veldpoorten, Schijndel

een zorginstelling, VMBO-school

80

Bewoners van Enter nemen het

van een groep kernen door een

Monumentale stolpboerderij 58

Scheepswerf Enterse Zomp, Enter

Visiekaart Westelijke Groene Long, Almelo

Het op de culturele kaart zetten 57

76

64

Op de schop, Amsterdam

68

73

van ontmoetingscentrum Kerke-

Herbouw Eschmolen, Delden

buurt in Warder.

Plan van aanpak opstellen voor

Joodse begraafplaats, Hengelo

de herbouw van de Eschmolen

Om het voortbestaan te garan-

in Delden.

deren maken gemeente en vrij-

69

Buurttuin de Graafse Hof, ’s-Hertogenbosch

Milieucentrum Amsterdam heeft

Wat doe je met een braakliggend

liggende landjes bereid gevonden

Vrienden van het Kennemerstrand, IJmuiden

terrein? Bewoners van Graafse

om de grond beschikbaar te

Hof en stichting Transfarmers

diverse eigenaren van braak-

van een sponsorbrochure.

Skeeler- en schaatsbaan, Wierden Ontwikkelen van een eigen

78

willigers een plan van aanpak 74

82

voor het behoud van de Joodse

De werkgroep Vrienden van het

Vliegveld Twente, Enschede

stellen voor tijdelijke inrichting.

Kennemerstrand wil de natuur-

Openbare bijeenkomst aan de

aanpak wordt niet alleen aandacht

weten het wel: een buurtgroente-

KNHM helpt het milieucentrum

waarden in het gebied veilig-

vooravond van de politieke be-

besteed aan het onderhoud,

tuin inrichten. De buurt is enthou-

bij het betrekken van diverse

stellen, in stand houden en ont-

sluitvorming over de ruimtelijke

maar ook aan fondsenwerving

siast, werkt mee en neemt de

belanghebbenden zoals buurt-

wikkelen. Gekeken wordt onder

visie Luchthaven Twente, waar

en educatie.

groente af.

bewoners en scholen.

meer naar de benodigde activitei-

honderdvijftig geïnteresseerden

ten voor het beheer, voorlichting

standpunten van de verschillende

naar bezoekers en geïnteresseer-

partijen tot zich konden nemen

den en fondsenwerving.

en met elkaar in debat gingen.

begraafplaats. In dit plan van

gecombineerde skeeler- en schaatsbaan.

46

Projectenlijst

Utrecht

Projectenlijst

88

92

101

telijke kwaliteit en economische

De realisatie van twee onder-

Consumentenpilot plantaardige eiwitdragers, Zeeland

Bewoners willen het gebied van

grondse bezoekerscentra

Realiseren van een klimaattour

Gebruik van plantaardige eiwit-

106

Bewoners van de wijk Vathorst

de oude steenfabriek openhouden

(‘Schatkamers’ genoemd) onder

in Poppendamme om jongeren

ten stimuleren als alternatief voor

De Zevensprong, Nieuwkoop

betrekken bij de inrichting van

terwijl Jan Snel BV er wil uitbrei-

het Domplein.

op een actieve manier te laten

geïmporteerde plantaardige of

Ontwikkelen van een multifunc-

de groene stadsrand.

den met zijn bedrijf. Een plan op-

kennismaken met bekende maar

dierlijke eiwitten, zoveel mogelijk

tioneel cultureel centrum tot een

ook onverwachte aspecten van

met inzet van lokale productie-

bruisend geheel met een boven-

energie- en klimaatvraagstukken.

middelen en ketenpartijen.

lokale uitstraling, dat een verbin-

Stadsrand Vathorst Noord, Amersfoort

Schatkamers onder Domplein, Utrecht

97

Klimaattour bezoekerscentrum, Poppendamme

83

Plan voor Steenfabriek IJsseloord, Montfoort

47

84

Inrichtingsplan Heiligerbergerbeekdal, Amersfoort

breekt de impasse en KNHM vervult daarin een verbindende rol.

Opschaling van de Woerdense

89

punt voor de stichting Heiligerbergerbeekdal in het participatie-

Grotere bekendheid geven aan

traject met de gemeente Amers-

regionale producten en de struc-

foort en andere belanghebbenden.

ding legt tussen landbouw, natuur, 98

hangende activiteiten rondom

Scaldis Naturalis, Sint Maartensdijk

kaas en streekproducten.

Nieuwe dekkingsmogelijkheden

kaas- en streekmarkt en samen-

Lekker Utregs, Utrecht

Visie voor het gebied, als vertrek-

93

Kaas- en streekmarkt, Woerden

gesteld door de bewoners door-

landschap, cultuur, kunst, historie,

Zuid-Holland

recreatie en toerisme in het Groene Hart.

102

van multifunctioneel centrum

tuur voor een regionale afzet ver-

Te Hooi & Te Kunst, Woerden

Proeftuin Holland, Boskoop

Scaldis Naturalis in Sint Maar-

Metamorfose van sortimentstuin

Historische buitenplaats, Oegstgeest

beteren.

Recreatieve kunstroutes langs

tensdijk.

en omliggend gebied waarbij

KNHM helpt bij het realiseren

consument en professionals

van een beheersplan voor de

elkaar ontmoeten rondom een

toekomstige buitenplaats in

breed scala aan plantensoorten.

Oud Poelgeest.

103

108

havens op Tholen zichtbaar. De

Emma’s hof, Den Haag

Tuin aan de Maas, Rotterdam

85

onderzoeken voor de exploitatie 94

Nieuwe toegang Von Gimborn Arboretum, Doorn

Waterproject Nieuw Rotsoord, Utrecht

Plan om het arboretum beter te

Waterspeelplaats/vijvercomplex

Het onzichtbare zichtbaar maken, Tholen

ontsluiten voor het publiek door

aanleggen waar kinderen (en hun

Kunstwerken maken de oude

een nieuwe entree en een grotere

ouders/verzorgers) op een speel-

parkeerplaats, zodat de stichting

se manier kunnen kennismaken

haar publieke functie verder kan

met de verschillende aspecten

ontwikkelen.

van stedelijk waterbeheer.

86

vitaliteit in de Hollandse Plassen.

vijfentwintig hooiberghutten om 90

91

NUtrecht, Utrecht

stad en platteland bij elkaar te brengen.

Zeeland

99

107

bouw van de kunstwerken in

Openbare buurttuin inrichten

Buurtbewoners veranderen het

Houtzagerij, Kortgene

Sint-Maartensdijk en Scherpnisse

in de wijk Regentes/Vlakenbos-

Lloydkwartier van een ‘witte vlek’

worden via een re-integratie-

kwartier in Den Haag.

op de Rotterdamse Mullerpier

Omzetten van een voormalige

traject en door vrijwilligers ge-

boerderij naar een levendig

realiseerd. KNHM adviseert de projectgroep hierbij.

95

Bijenstal Kraaybekerhof, Driebergen

Maken van een professionalise-

museum, gericht op exposeren,

Een bijenstal realiseren op het

ringsslag voor de bedrijfsruimte

onderhouden en demonstreren

landgoed Kraaybeekerhof en

annex ontmoetingsplek. Jongeren

van houtbewerkingmachines,

voorlichting geven over het vak

kunnen er bedrijfsruimte huren

gereedschappen en ambachten.

imker en de rol van de bijen in

en hun creatieve of kunstzinnige

de natuur.

diensten in de praktijk brengen

96

om tot een buurttuin. 104

Gezonde Gronden, Den Haag

109

Plan van aanpak voor het op-

Beurtdienst GoudaRotterdam, Rotterdam

Schakels boerenondernemers, Zeeland

zetten van een tuinbouwbedrijf

Historische vaarwegen in Zuid-

dat werkt volgens het kring-

Holland op de kaart te zetten en

Het begeleiden van een groep

looplandbouwprincipe.

de waterwegen integreren in het

100

ondernemers die samen een

onder het mom van leren door

Watersnoodmuseum, Ouwerkerk

proberen.

Uitbreiding van het museum door

bestaande netwerk van recrea105

tieve fiets- en wandelroutes door

Het ondernemersplan geeft een

Blue-Port Hollandse Plassen, Groene Hart

het betrekken van alle caissons,

impuls aan recreatie en toerisme

Organisatie van een gebieds-

beurtdienst tussen Gouda en

Opzetten en inrichten van een

aanpassing van de entree, de

in de regio.

conferentie voor bedrijfsleven,

Rotterdam en het aanleggen

boerenstreekmuseum in de

parkeervoorzieningen en de

burgers en overheid met als

van ‘blauwe haltes’ langs de

Vechtstreek dat deel uitmaakt

ontsluitingswegen.

resultaat een serie projectvoor-

Hollandse IJssel.

87

Boerderijmuseum Vredegoed, Maarssen

van een toekomstig natuureducatief bezoekerscentrum.

ondernemingsplan opstellen.

stellen die bijdragen aan de ruim-

het opzetten van een recreatieve

48

Projectenlijst

Publicaties

Publicaties 2011

Veerkracht Carnisse, Rotterdam

Landelijk

Pilot waarin basisschool, ouders

113

110

117

Landschapsmanifest

Publicaties uitgebracht door KNHM in 2011

Drieënveertig verenigde organi-

Communicatie Landschapswacht fase 3

saties roepen de achteruitgang

Werkplaats

en deskundigen een activiteiten-

van ons Nederlandse cultuur-

Nummer 12 Lokale duurzame energie

programma opstellen om de

Signaleren en aanjagen van

landschap een halt toe.

Nummer 13 Maatschappelijk ondernemen

relatie thuis-school-straat te ver-

partijen om de achteruitgang van

beteren en die een hele school-

het agrarische cultuurlandschap

118

Kern met Pit magazine

generatie bestrijkt.

te keren, met in deze fase het

Bewoners actief betrekken bij

accent op de provinciale verant-

het ontwerp, de aanleg en het

Sense & the City, Vlaardingen

woordelijkheid voor beheer.

beheer van natuurlijke speel- en

Nieuwsbrief

ontmoetingsplekken.

3x per jaar

Gebruikersgroepen van ont-

114

119

In samenwerking met KNHM

111

Modder aan je Broek

moetingscentrum De Windwijzer

De smaak van het landschap

met elkaar in verbinding brengen

Pilot ontwikkelen over de invloed

Implementeren van natuurbele-

door ze, samen met lokale kun-

van voedselproductie op het

vingactiviteiten voor bewoners

stenaars, te laten samenwerken

landschap tijdens de Week van

van verzorgingshuizen en het

aan de vormgeving van de

de Smaak.

uitvoeren van een trainingsprogramma voor activiteiten-

buitenruimte van het centrum. 115

112

Wandelpad Bergvlietkade-Kraamvrouwenpad, Vlist

Natuurcircus

Evaluatie Blue Peter Foundation

begeleiders en vrijwilligers.

De evaluatie biedt de basis voor

120

Pilots groepsontwikkeling Scouting

Openstelling van een houtkade

voor de bewustwordings-

Moderniserings- en verbeterings-

en restauratie van een cultuur-

campagne om mensen na te

trajecten om het ledenaantal en

historisch wandelpad.

laten denken over het belang

daarmee de maatschappelijke

van water in Nederland.

waarde op peil te houden.

116

121

PlattelandsParlement

De KNHM leefbaarheidswedstrijd

Debat ter verbetering van het

die in Nederland bewoners

directe contact tussen politiek

beloont voor initiatieven ter

en burgers op het platteland. In

verbetering van de woonomge-

samenwerking met de Landelijke

ving. Ook in Letland wordt de

Vereniging van Kleine Kernen en

wedstrijd ingezet om bewoners

Netwerk Platteland.

te stimuleren en enthousiasmeren hun eigen leefomgeving te verbeteren.

Plan van aanpak Eschmolen Delden Hoe de herbouw van de molen tot stand komt. Folder Eschmolen Delden Van molen naar toeristische trekpleister. Wandelroute Spijk Wandelen langs industrieel erfgoed en steenfabricage De Nieuwe Akker

een eventuele nieuwe strategie

Kern met Pit

Ronde 12

Een brochure om nieuwe deelnemers van de tuinderij in Haarlem te enthousiasmeren en vrienden van de stichting te werven. Landwerk nummer 1 2011 – burgerparicipatie Special over burgerparticipatie, waarbij KNHM is uitgenodigd als partner. Adviezen van drie adviescommissies van het Plattelandsparlement Thema’s: bevolkingskrimp, burgerparticipatie en lokale duurzame energie.

Gepubliceerde artikelen Het valt reuze mee met die egoïstische burger Gepubliceerd in het vakblad Landwerk, nummer 1 2011

49

50

Organisatie

Verenigingsbestuur

Bureau

Afdelingen

Per 31 december 2011 was het verenigingsbestuur als volgt samengesteld:

De medewerkers van het bureau zijn:

In 2011 waren er 116 vrijwilligers actief in de afdelingen. Onderstaand de secretarissen.

Clemens Cornielje voorzitter

Frank van Bussel directeur [email protected]

Maartje Simons projectadviseur [email protected]

Drenthe Jannes Boer [email protected]

Noord-Brabant Albert van Rosmalen [email protected]

Erik Arkesteijn projectadviseur [email protected]

Lonneke Vissers projectadviseur [email protected]

Flevoland Hillebrand Koning [email protected]

Noord-Holland Marianne Verdoes-Platerink [email protected]

Dion van den Bersselaar projectadviseur [email protected]

Sandra Kraan communicatieadviseur [email protected]

Friesland Margriet Franke [email protected]

Overijssel Jan Brinkman [email protected]

Monique Melchers projectadviseur [email protected]

Barbara van der Wagen directiesecretaresse [email protected]

Gelderland Albert Bos [email protected]

Utrecht Freek Hasselaar [email protected]

Pieter Rozema projectadviseur [email protected]

Astrid de Beijer-Moorman projectassistent astrid.debeijer @knhm.nl

Groningen Dick Doornbos [email protected]

Zeeland Guido de Maat [email protected]

Limburg Wim van Osch [email protected]

Zuid-Holland Siem Smit [email protected]

Hans van Dord vice-voorzitter Monique van der Laan-Veraart secretaris Jan Heijkoop penningmeester Jaap van Gelder Marian Jager-Wöltgens Piet Jansen Josje de Koning-van Langeraad Koos Koolen Henk van ‘t Land Jan Zijlstra bestuursleden

Projectenoverzicht Koninklijke Nederlandsche Heidemaatschappij 41 19 17 18

15 20

43 39

40 13 14 5

16

1

2

42

21 70 4

62

11 9

68

3

81

10

72

79

66

69 67 65

63 64

6 7 8

82 71 80 76 73 78

12

107 106 103 104

111

102 105 112

83 84

22

87 90 89 92 91 86 85 88

35 23 36

108 110109

34 24

25

30 33

28 26

53

95 97

100 101

98 99

51

61 60

52 57 58 55 59

37

27 31

29

96

77

38

94 93

56 48

54

49 44 47

50 45

46

32

74 75

Landelijke projecten

113 114 115 116 117 118 119 120 121

Communicatie Landschapswacht, fase 3 De smaak van het landschap Evaluatie Blue Peter Foundation Kern met Pit Landschapsmanifest Modder aan je Broek Natuurcircus Pilots groepsontwikkeling Scouting PlattelandsParlement

bezoekadres

postadres

Beaulieustraat 22 Arnhem T 026 44 55 146

Postbus 33 6800 LE Arnhem

www.knhm.nl [email protected]