Jaarbericht VUmc Alzheimercentrum 2011

Jaarbericht VUmc Alzheimercentrum 2011

Inhoud

Vo o r w o o r d

Voorwoord 3 Nieuws

Geachte relatie,

4

Media 6

Was in het jaar 2010 de opening in aanwezigheid van Hare Majesteit een

Patiëntenzorg 8

hoogtepunt; 2011 werd gekenmerkt door een aaneenschakeling van bijzondere

Onderwijs 9

gebeurtenissen en kleine en grotere doorbraken in de wetenschappelijke

Onderzoek 10

zoektocht naar een oplossing voor Alzheimer.

Promoties 12 Ons nieuwe centrum blijkt een broeikas van activiteit op gebied van zorg en

Fondsenwerving 14

wetenschap. Het concept van samensmelting van deze twee kernactiviteiten

Organisatie 18 Colofon

19

Meest relevante artikelen

20

spreekt veel collega’s en relaties aan, hetgeen geresulteerd heeft in een ongekend aantal bezoeken aan ons centrum uit binnen- en buitenland. Qua wetenschappelijke output was 2011 een topjaar met vier promoties en vele publicaties in de internationale literatuur, waarvan meerdere de pers MISSI E

haalden. Op therapeutisch gebied hebben we veel voortgang gemaakt met

Het VUmc Alzheimercentrum streeft naar een leidende positie in zorg en

de ontwikkeling van een nieuwe medische voeding, waarover in 2012 meer

onderzoek op het gebied van dementie, met name op jonge leeftijd.

bekend zal worden.

De missie is dementie bespreekbaar en behandelbaar te maken en uiteindelijk te genezen.

Echter, zoals u weet bieden resultaten uit het verleden geen garantie voor de toekomst, dus strijden we onverminderd voort met alles wat we op wetenschappelijk gebied te bieden hebben. Hiervoor hebben we Uw steun ook

VISIE

in 2012 bijzonder hard nodig! Help ons Alzheimer de wereld uit te helpen.

Het is de visie van het VUmc Alzheimercentrum dat alleen door het koppelen van wetenschappelijk onderzoek aan patiëntenzorg de noodzakelijke

Hartelijke groet,

vooruitgang kan worden geboekt in de strijd tegen dementie. Het VUmc

Alzheimercentrum wil een belangrijke partner zijn in de multidisciplinaire zorgketen. Prof. dr. Philip Scheltens Directeur VUmc Alzheimercentrum en neuroloog

Jaarbericht VUmc Alzheimercentrum 2011 | pagina 2

pagina 3 | Jaarbericht VUmc Alzheimercentrum 2011

Nieuws

Philip Scheltens tot lid KNAW gekozen

het bijzonder de gedragsneurologie en zal in de toekomst

deze prijs voor zijn artikel ‘Graph theoretical analysis

“VUmc en CHDR vullen elkaar aan op het gebied van

De Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen

meer intensief met het VUmc Alzheimercentrum gaan

of magneto-encephalographic functional connectivity in

vroege fase geneesmiddelenonderzoek”, zegt Geert

(KNAW) heeft Philip Scheltens, hoogleraar cognitieve

samenwerken. Per 1 juli is dr. John van Swieten van het

Alzheimer’s disease’ dat in 2009 in het tijdschrift Brain

Jan Groeneveld. Hij is behalve neuroloog in VUmc

neurologie en directeur van het VUmc Alzheimercentrum,

Erasmus Ziekenhuis benoemd tot bijzonder hoogleraar

werd gepubliceerd. Criteria die voor de prijs worden

ook één van de research-directeuren van het klinisch

tot lid gekozen. De nieuwe leden zijn op 26 september

‘Genetica van preseniele dementie’. Dit belangrijke

gehanteerd, zijn dat het artikel in een internationaal erkend

farmacologisch onderzoeksinstituut in Leiden. Het

officieel geïnstalleerd. Scheltens is zeer vereerd om tot

onderzoeksgebied krijgt hierdoor binnen ons centrum meer

‘peer-reviewed’ wetenschappelijk tijdschrift met een hoge

CHDR, in 1986 opgericht door farmacoloog Douwe

dit gezelschap te mogen horen. De verkiezing vindt

omvang.

ranking is geplaatst en dat het onderwerp vernieuwend

Breimer, heeft uitgebreide expertise opgebouwd met

en klinisch relevant is. De prijs wordt iedere twee jaar

vroege fase geneesmiddelenonderzoek. Voor het volgen

Resultaten Souvenir studie

uitgereikt en bestaat uit een kunstvoorwerp en een

van medicamenten in het lichaam kunnen ook PET-

In een samenwerking met Danone/Nutricia zijn er in

geldbedrag.

scantechnieken gebruikt worden. Die heeft VUmc weer in

jaarlijks plaats op grond van wetenschappelijke prestaties en op voorspraak van de academische gemeenschap.

2011 twee internationale onderzoeken verricht naar

huis, net als kennis over neurologische ziekten. Zo kunnen

het effect van “medical food” Souvenaid op cognitieve

Nieuwe website brengt meer informatie

we samen kwalitatief hoogwaardig onderzoek doen, dat we

functies en maten voor hersenfunctie (EEG/MEG) bij

In januari 2011 werd de nieuwe website van VUmc

los van elkaar niet hadden kunnen uitvoeren.”

Leden van de KNAW treffen elkaar in het Trippenhuis

Alzheimerpatiënten in een vroege fase van de ziekte.

Alzheimercentrum gelanceerd. Met frisse kleuren, een

Afgelopen jaar is het eerste samenwerkingsproject

voor kennisuitwisseling en debat over wetenschappelijke

Philip Scheltens presenteerde de eerste, veelbelovende,

grote informatiedichtheid en goede toegankelijkheid past

gestart. Voor dit onderzoek staat in de research unit een

onderwerpen, wetenschapsbeleid en vraagstukken op

resultaten, begin november in San Diego. Het lijkt erop

de nieuwe website bij de huidige tijd. AEGON Nederland

testbatterij opgesteld die is ontwikkeld in het Leidse

het gebied van wetenschap en samenleving. Ze nemen

dat het geheugen verbeterde bij de patiënten die het

heeft de ontwikkeling van de website gesteund door

onderzoeksinstituut. Hiermee zijn in korte tijd veel

daarnaast zitting in commissies en adviesraden en leveren

product namen, in tegenstelling tot de patiënten die

onder meer de productie van drie korte films over het

verschillende hersenfuncties zeer nauwkeurig te meten.

een essentiële bijdrage aan de adviestaak van de KNAW.

placebo gebruikten. Het onderzoek gaat door en in 2012

Alzheimercentrum die op de website vertoond worden.

“Door de metingen vaker te herhalen, krijgen we veel

verwachten we nog meer spannende resultaten!

bruikbare informatie over de werking van het medicijn

Uitbreiding hooggeleerden

bij deze ziekte”, aldus Groeneveld. “De testbatterij is ook

voor het VUmc Alzheimercentrum

Onderzoekers vinden gendefect

interessant voor producenten van geneesmiddelen voor

Maar liefst twee nieuwe hoogleraren, verbonden aan het

voor dementie en ALS

Alzheimer, die hun middelen bij ons kunnen laten testen.

VUmc Alzheimercentrum werden dit jaar aangesteld. Dr.

De aan het VUmc Alzheimercentrum verbonden neuroloog

De uiteindelijke winnaar is de alzheimerpatiënt.”

Henry Weinstein van het Sint Lucas Andreas Ziekenhuis

John van Swieten en VUmc geneticus Peter Heutink kwamen

is per 1 april benoemd tot bijzonder hoogleraar bij VUmc

tot dezelfde vondst als de Nederlandse neurobioloog dr.

op de leerstoel ‘Stimulering klinisch wetenschappelijk

Rosa Rademakers in Amerika, namelijk: dat het optreden

onderzoek naar stoornissen van cognitieve functies’.

van de ziekte frontotemporale dementie in combinatie

Weinstein is werkzaam op het gebied van neurologie, in

met ALS binnen families veroorzaakt wordt door een defect in een specifiek gen (C9orf72) op chromosoom 9. De onderzoekers hebben hun vondst gepubliceerd in het gezaghebbende tijdschrift Neuron. John van Swieten: “De kennis over het ontstaan van de ziekte is onontbeerlijk om een behandeling voor de ziektes te ontwikkelen”.

Samenwerking Centre for Human Drug Research (CHDR)

De Storm van Leeuwen/Magnusprijs

In mei werd de nieuwe clinical research unit voor PET-

uitgereikt aan Kees Stam

studies en vroege fase geneesmiddelenonderzoek op de

De Nederlandse Vereniging voor Klinische Neurofysiologie

afdeling neurologie feestelijk geopend. De unit is een

heeft de Storm van Leeuwen/Magnusprijs uitgereikt aan

gezamenlijk project van VUmc en het Centre for Human

Kees Stam, hoogleraar klinische neurofysiologie. Hij kreeg

Drug Research (CHDR) in Leiden.



Media

Internationaal

Alzheimercentrum

• In 2011 zijn de nieuwe diagnostische criteria voor de

in het nieuws

ziekte van Alzheimer gepubliceerd. Philip Scheltens is lid

In 2011 mocht het VUmc

van de internationale commissie die onder auspiciën van

Alzheimercentrum zich

de Amerikaanse Alzheimer Association de nieuwe criteria

verheugen in een grote

opstelde. De criteria vormen een grote stap voorwaarts

hoeveelheid media-

voor het veld, omdat ze de waarde van biomarkers

aandacht. Dit is belangrijk,

erkennen.

want wanneer het VUmc

• In 2011 vond de eerste subsidieronde plaats voor het

Alzheimecentrum in het

Europese Joint Programming (JP) initiatief, waarbij Philip

nieuws komt, betekent

Scheltens zitting heeft in de Scientific Advisory Board.

dat meer aandacht voor

Philip Scheltens is hoofdonderzoeker (gezamenlijk

patiënten met de ziekte van

met een Zweedse collega) van een multinationaal

Alzheimer. Het vergroten

voorstel met een budget van 9,5 miljoen euro over

van de bewustwording

standaardisatie van biomarkers waarin 20 landen

onder het grote publiek voor

participeren. Dr. Pieter Jelle Visser is penvoerder voor de

deze ziekte is één van de

Nederlandse indiening, waarvan intussen bekend is dat

speerpunten van het VUmc

deze gehonoreerd is.

Alzheimercentrum.

• Wiesje van der Flier is lid van het Scientific Committee van het wereld Alzheimercongres, International

Deze publicaties verschenen

Conference on Alzheimer’s disease (ICAD), dat in 2011

o.a. in de Telegraaf,

plaats vond in Parijs.

Volkskrant, Kenniskring en

• Philip Scheltens is lid van de Scientfic Advisory Board

de Spits.

van het Plan Alzheimer France 2008-2012: L’engagement Tous. Het grote plan van € 1.6 miljard, ook wel het ‘Sarkozy plan’ genoemd vanwege zijn persoonlijk initiatief hiertoe, behelst een forse financiële injectie in het onderzoek naar de oorzaak, diagnostiek en behandeling van Alzheimer en andere vormen van dementie. • Met het Dementia Research Center te London bestaat een intensieve samenwerking. Professor Nick Fox is als hoogleraar Seriële Beeldvorming met MRI verbonden aan het Alzheimercentrum/afdeling neurologie en Philip Scheltens is als Honorary professor verbonden aan het University College London. In deze hoedanigheid heeft hij geadviseerd in een research voorstel betreffende early onset dementie en in een voorstel voor een clinical trial unit.



Patiëntenzorg

Onderwijs Cursusbureau

Meer patiënten in 2011

patiëntenzorg hoog in het vaandel staan. Nu het volledig

Afgelopen jaar richtten wij ons cursusbureau op, bemand

In 2011 konden we volop gebruik maken van het vernieuwde

vernieuwde centrum haar deuren geopend heeft, was het

door Femke van der Linden en Marian van ’t Oever.

VUmc Alzheimercentrum en dit heeft geleid tot een duidelijke

in 2011 tijd om de patiëntenzorg eens extra onder de

Getweeën organiseerden zij cursussen op maat over

toename van het aantal patiënten. Bijna 600 nieuwe patiënten

loep te nemen. Hiervoor hebben we de hulp ingeroepen

de ziekte van Alzheimer en de aanpak van het VUmc

bezochten ons centrum. De populatie van het VUmc

van Mystery Review. Dit bedrijf verzorgt kwalitatieve

Alzheimercentrum voor grotere en kleinere groepen

Alzheimercentrum kenmerkt zich door de relatief jonge

onderzoeken voor zorgcentra met daadwerkelijke

geïnteresseerde professionals. Het nieuwe centrum maakt

leeftijd: tweederde van de patiënten is 65 jaar of jonger. In

patiënten. De mystery patiënten zijn in de meeste gevallen

het mogelijk om groepen tot 45 personen te ontvangen. Wij

2011 zagen we bijna 100 nieuwe patiënten met dementie

echte patiënten die hun beleving na afloop van een

verzorgden cursussen voor collega’s uit Turkije en Spanje.

op jonge leeftijd. Meer dan tweederde van de patiënten die

afspraak aan de zorginstelling terugkoppelen in een online

verwezen worden naar het VUmc Alzheimercentrum komt

rapportage. Tot onze niet geringe trots waardeerden de

van buiten de eigen regio, uit heel Nederland. Het betreft hier

mystery patiënten de zorg van het VUmc Alzheimercentrum

voor het grootste gedeelte second en third opinions.

met een ruime 8. Enkele quotes uit het interview zijn: “Hou dit niveau vast!” en “Mijn complimenten voor het

Lancering zorgportaal heel positief ontvangen

vakmanschap”. Kwalificaties waar wij heel trots op zijn! Om

Op 16 december is het digitale patiëntenportaal van

het kwaliteitsniveau te borgen herhalen we het onderzoek

het VUmc Alzheimercentrum live gegaan. De officiële

volgend jaar.

opening vond plaats op 17 januari 2012. Dit portaal, dat Paul van Eerde Award voor Freek Gillissen

Spaanse artsen groep

Freek Gillissen, verpleegkundig zorgconsulent van het VUmc Alzheimercentrum, heeft een cheque van 5.000 euro

Ook bezochten delegaties uit Japan, Ethiopië, Frankrijk en

ontvangen die bij de Paul van Eerde Award hoort. De Award

België ons centrum voor informatie over onze werkwijze.

was door de Nederlandse Vereniging voor een Vrijwillig

Een afvaardiging uit de Tweede kamer liet zich informeren

Levenseinde (NVVE) toegekend aan de familie Van Eerde. Zij

over de stand van zaken op het gebied van dementie.

mochten het bij de prijs behorende geldbedrag schenken Vijf arts assistenten volgden klinisch fellowship exclusief toegankelijk is voor patiënten van het VUmc

VUmc Alzheimercentrum biedt aan neurologen in opleiding

Alzheimercentrum, biedt uitgebreide informatie over

de mogelijkheid tot het volgen van een klinisch fellowship.

ziektebeelden, omgaan met dementie en praktische

In 2011 deden een vijftal arts-assistenten uit verschillende

ondersteuning. Daarnaast is er een community waar

ziekenhuizen in Nederland op deze manier kennis op in de

patiënten en mantelzorgers lotgenoten kunnen vinden

cognitieve neurologie.

en ervaringen kunnen uitwisselen. In 2013 zal een derde onderdeel worden toegevoegd waarbij, achter

Tiental wetenschappelijke stages

DigiD-beveiliging, patiënten inzage hebben in hun

VUmc Alzheimercentrum biedt ook plekken voor

afspraken, medische correspondentie en online contact

wetenschappelijke stages: Afgelopen jaar deden een tiental

kunnen hebben met de zorgverleners van het VUmc

masterstudenten vanuit verschillende disciplines zoals

Alzheimercentrum via mail of videoconsult.

Master of Neurosciences, Geneeskunde en Psychologie hun aan een persoon of organisatie die zich bezighoudt met

Mystery patiënt waardeert het VUmc

dementie. De familie liet door deze prijs hun waardering

Alzheimercentrum met een 8

blijken voor de zorg die zij kregen bij het VUmc Alzheimer-

Het VUmc Alzheimercentrum heeft kwaliteit van de

centrum.


master-these bij het VUmc Alzheimercentrum.


Onderzoek

De onderzoeksactiviteiten van het VUmc

3. Vasculaire factoren

voorspellen

hersenen bij personen die drager zijn van een gen dat

Alzheimercentrum concentreren zich rond vier

Dementie op oudere leeftijd heeft vaak meerdere oorzaken.

welke patiënten

frontotemporale dementie veroorzaakt.

onderzoekslijnen.

Naast de ziekte van Alzheimer speelt ook schade

met cognitieve

aan de grote en/of kleine bloedvaten in de hersenen

beperkingen en

Contractresearch

(cerebrovasculaire schade) een rol. Deze onderzoekslijn

vasculaire schade

• Bapineuzumab (sponsor: Pfizer/Janssen):

bestudeert het effect van deze schade aan bloedvaten in de

op de hersenscan

Een fase 3, multicenter, gerandomiseerde, dubbel-

hersenen in relatie tot het ontstaan van dementie.

ernstige

blinde, placebo-gecontroleerde studie bij patiënten met

achteruitgang

beginnende tot matig ernstige ziekte van Alzheimer

4. Interventies

zullen vertonen

naar de werkzaamheid en veiligheid van de intraveneus

• Farmacologische interventies

over een periode

toegediende monoklonaal amyloid-beta specifieke

van twee jaar.

antilichaam Bapineuzumab (AAB-001, ELN115727).

Deze onderzoekslijn is gericht op het vinden van therapie. Het onderzoek naar therapie met

• Hersenen&cognitie (subsidie: NWO): Doel van dit

• Bapineuzumab extensie (sponsor: Pfizer/Janssen):

medicamenten vindt grotendeels plaats in de vorm van

onderzoek (samenwerking met LUMC) is de waarde van

Een fase 3 extensie, multicenter, lange termijn veiligheid

contractonderzoek met grote farmaceutische bedrijven.

structurele en functionele connectiviteit als diagnostische

en tolerantiestudie van intraveneus Bapineuzumab

marker voor de ziekte van Alzheimer en frontotemporale

(AAB-001, ELN115727) bij patiënten met de ziekte van

Niet alleen medicatie, maar ook andere (leefstijl) factoren

dementie te onderzoeken met behulp van MRI-scans.

Alzheimer die drager zijn van een bepaald genotype en

1. Verschillen in verschijningsvorm

kunnen van invloed zijn op het beloop en de symptomen

• Verschillen in verschijningsvorm (subsidie: Alzheimer

Er bestaan verschillende vormen van dementie, zoals

van dementie. Voorbeelden hiervan zijn onderzoeken

Nederland): Dit project zoomt in op de rol van krimp

de ziekte van Alzheimer, frontotemporale dementie en

naar de invloed van bewegen, licht en voeding.

in het achterste gedeelte van de hersenen. Dit komt

Een fase 2, multicenter, gerandomiseerde, dubbel-

veel vaker voor dan men voorheen dacht, vooral bij

blinde, placebo-gecontroleerde studie bij patiënten met

• Niet farmacologische interventies

dementie met Lewy lichaampjes. Ook binnen de ziekte van

hebben deelgenomen aan een eerdere studie. • CAD106 (sponsor: Novartis):

Alzheimer zijn grote verschillen; bij de ene patiënt staat

Nieuwe onderzoeksprojecten

jonge patiënten. In dit onderzoek valideren we een

beginnende ziekte van Alzheimer naar de veiligheid en

vergeetachtigheid op de voorgrond, bij de andere patiënt

• LOF-studie (subsidie: Hersenstichting, Mooiste

beoordelingsschaal en onderzoeken we de samenhang

tolerantie van een amyloid-beta specifiek antilichaam

met specifieke cognitieve stoornissen.

respons na herhaalde intramusculaire injecties.

zijn het juist symptomen zoals traagheid of onhandigheid.

contactfonds): Het doel van dit onderzoek is om

Patiënten met dementie op jonge leeftijd presenteren zich

te ontdekken wat de voorspellende waarde van

vaak anders dan oudere patiënten. Deze onderzoekslijn

gedragsveranderingen (meer specifiek: Late onset

Dioraphte): In dit onderzoek proberen we te doorgronden

Een fase 2, multicenter, gerandomiseerde, dubbelblinde

richt zich op het vinden van biologische mechanismen

frontaal (LOF) syndroom) is voor verschillende vormen

welke mechanismen zorgen voor opname van het eiwit

placebo-gecontroleerde studie bij patiënten met

die de verschillen in verschijningsvorm (dit heet ook wel

van dementie.

amyloid.

prodromale ziekte van Alzheimer naar het effect van

endophenotype) kunnen verklaren.

• B4AD (subsidie: Eurotrans-Bio, stichting Zabawas): Het

• “Bad guys” in de amyloid opruiming (subsidie: stichting

• Validating the Amsterdam IADL Questionnaire (subsidie:

• Scarlet Road (sponsor: Roche):

de subcutaan toegediende monoclonaal amyloid-beta

doel van dit project is de ontwikkeling van nieuwe

Innovatiefonds Zorgverzekeraars): In dit project

specifieke antilichaam gantenerumab (RO4909832) op

2. Vroegdiagnostiek

biomarkers voor de ziekte van Alzheimer, die met behulp

onderzoeken we of dit door ons ontwikkelde instrument

cognitie en dagelijks functioneren.

Deze onderzoekslijn is gericht op het vinden van nieuwe

van een speciale chip gemeten kunnen worden. Uniek

geschikt is om de effecten van behandelingen tegen

methoden die kunnen helpen bij het stellen van de

kenmerk van dit Europese project is de samenwerking

dementie te meten.

diagnose. Het onderzoek is voor een groot deel gericht op het vinden van indicatoren (ook wel markers genoemd)

met verschillende kleine bedrijven. • AD: more than one disease? (subsidie: Purplefield

• Voorspellen Galantamine effect (subsidie: CHDR,

oraal Souvenaid (medical food) op cognitie.

welke patiënten baat zullen hebben bij het gebruik van

vóórdat er sprake is van ernstige achteruitgang in het

met behulp van netwerk-analyse te onderzoeken of

galantamine, een medicijn dat de symptomen van de

dagelijks functioneren. Tenslotte richt deze lijn zich ook op

we aanwijzingen voor het bestaan van verschillende

het vinden van indicatoren (markers) die geschikt zijn om

subtypes van Alzheimer kunnen vinden.

door de tijd (monitoren).

met het UMCU is de centrale vraag hoe je kunt


placebo-gecontroleerde studie bij patiënten met beginnende ziekte van Alzheimer naar het effect van

Investments bv): Het doel van dit onderzoek is om

• VCI-project (subsidie: NWO): In dit samenwerkingsproject

Een fase 3, multicenter, gerandomiseerde, dubbelblinde

ZonMW): In dit onderzoek proberen we te voorspellen

die kunnen voorspellen wie de ziekte van Alzheimer krijgt

het ziektebeloop te voorspellen (prognose) en te volgen

• Souvenir II (sponsor Danone/Nutricia):

ziekte van Alzheimer kan verminderen. • Functionele MRI bij Frontotemporale dementie (subsidie:

• Souvenir II open label extensie (sponsor Danone/Nutricia): Een fase 3, multicenter, open label extensie studie bij patiënten met de ziekte van Alzheimer die hebben

stichting Dioraphte): In dit project onderzoeken we

deelgenomen aan de Souvenir II studie, naar het effect

veranderingen in de functionele connectiviteit van de

van oraal Souvenaid (medical food) op cognitie.


Promoties

1. Maartje Kester

3. Sandra Mulder

2. J asper Sluimer

4. Sietske Sikkes

Biomarkers for Alzheimer’s pathology; monitoring,

Visualizing the shrinking brain: longitudinal MR

Amyloid Associated Proteins in

predicting and understanding the disease

studies in the spectrum of cognitive decline.

Alzheimer’s Disease.

14 januari 2011; promotoren: Ph. Scheltens, MA

28 april 2011; promotoren: F Barkhof, Ph Scheltens,

7 oktober 2011; promotoren: MA Blankenstein,

14 oktober 2011; promotoren: Ph Scheltens, BM Uitdehaag

Blankenstein, copromotor: WM van der Flier

copromotoren: H Vrenken, WM van der Flier

Ph Scheltens, copromotor: R Veerhuis

copromotoren: YAL Pijnenburg, E de Lange-de Klerk

Measuring IADl in dementia.

Het verloop van de

De ziekte van

Eén van de eerste

Patiënten met Dementie

ziekte van Alzheimer

Alzheimer verspreidt

aanwijzingen

krijgen problemen

wordt meestal

zich volgens een

van de ziekte

in het dagelijks

gemeten door het

vast patroon door

van Alzheimer

functioneren, zoals met

geheugen van de

het brein. Het begint

in de hersenen

koken of het regelen

patiënt te testen.

met verlies van

is de ophoping

van de financiën.

Maar uit onderzoek

hersencellen in de

van het eiwit

Problemen bij deze

van Maartje Kester

temporaalkwab. Dat

amyloïd-beta.

dagelijkse activiteiten,

blijkt dat het verloop

zag Jasper Sluimer

Over het ontstaan

‘instrumental activities

nauwkeuriger is

op de honderden

van deze

of daily living’ (IADL)

vast te stellen met

MRI-scans die

eiwitstapelingen

genoemd, worden

een ruggenprik.

gedurende drie jaar

is echter zeer

meestal gemeten met

De concentraties

van de hersenen

weinig bekend.

vragenlijsten die de

van de biomarkers

van 150 personen

Wel zijn er

mantelzorger – vaak

(specifieke eiwitten) weerspiegelen de processen die

(gezonde en zieke) zijn gemaakt. Bovendien brachten deze

al langer indicaties dat andere eiwitten, die kunnen

de partner – invult. De vragenlijsten zijn een belangrijk

zich in de hersenen van Alzheimerpatiënten afspelen.

MRI-scans aan het licht dat er een agressievere variant

binden aan amyloïd-beta, hierop van invloed zijn.

instrument bij het stellen van de diagnose dementie.

Er zijn biomarkers die specifiek zijn voor de ziekte van

van de ziekte van Alzheimer is, die vooral bij jongere

Sandra Mulder heeft tijdens haar promotieonderzoek

De bestaande IADL-vragenlijsten zijn echter verouderd.

Alzheimer, maar ook biomarkers die algemener zijn

patiënten – onder de 65 jaar – voorkomt. MRI-scans blijken

gevonden dat binding van deze amyloïd-bindende

Ze bevatten bijvoorbeeld geen vragen over gebruik van

voor hersenschade. Verrassend is dat juist algemene

uiterst geschikt om de ziekte van Alzheimer vroegtijdig

eiwitten aan amyloïd nadelige effecten kan hebben, en

computer of mobiele telefoon. En de vragen zijn vooral

markers het meest adequaat het verloop van de ziekte

te herkennen en een prognose te geven. Door de MRI-

mogelijk bijdraagt aan het ontstaan van de ziekte van

van toepassing op mensen met een hoge leeftijd, terwijl

weergeven. Dit onderzoek laat zien dat voor het volgen

scans eens in de zoveel tijd te herhalen, is de snelheid

Alzheimer. Opruim- en ontstekingscellen in de hersenen

juist veel van de patiënten in VUmc Alzheimercentrum

van het beloop van de ziekte andere biomarkers gebruikt

van achteruitgang bij patiënten betrouwbaar te volgen.

(zogenaamde gliacellen) kunnen het amyloid-beta

jonger dan 65 zijn. Daarom ontwikkelde Sietske een

moeten worden dan voor de diagnose van de ziekte

Mocht er in de toekomst een geneesmiddel tegen de ziekte

eiwit opnemen en afbreken. Maar deze opname wordt

nieuwe vragenlijst, de Amsterdam IADL vragenlijst®,

van Alzheimer. Deze uitkomst is van belang bij de

van Alzheimer komen, dan is het effect hiervan goed te

verslechterd in de aanwezigheid van specifieke amyloïd-

om problemen in het dagelijks functioneren al in een

ontwikkeling van medicijnen tegen Alzheimer. Want als je

monitoren via MRI-scans. Het is nu nog niet standaard

bindende eiwitten. Daarnaast kunnen deze eiwitten

vroeg stadium te kunnen detecteren. Zij ontwikkelde

weet hoe de ziekte verloopt, kun je ook beter volgen hoe

dat elke persoon waarvan vermoed wordt dat hij of zij de

een ontstekingsreactie in gang zetten die slecht is voor

nieuwe vragen op basis van theorie en interviews met

medicijnen aanslaan. Dit onderzoek is mogelijk omdat

ziekte heeft een MRI-scan krijgt. Voor patiënten en familie

de zenuwcellen in de hersenen. De amyloïd-bindende

betrokkenen. Daarbij is speciale aandacht besteed

het VUmc Alzheimercentrum beschikt over een unieke

is het van groot belang in een zo vroeg mogelijk stadium

eiwitten kunnen dus een zeer slechte invloed hebben op

aan de betrouwbaarheid van de vragenlijst en aan de

collectie hersenvocht van patiënten over een langere

te weten of hij of zij de ziekte van Alzheimer heeft.

het ziekteproces.

voorwaarde dat de vragen aansluiten op het dagelijks

periode en in meerdere fasen van de ontwikkeling van de

Komt er een geneesmiddel, dan maakt vroegdiagnostiek

leven van de mensen die de geheugenpolikliniek

ziekte.

bovendien mogelijk dat onmiddellijk met de behandeling

bezoeken. De vragenlijst is een veelbelovend nieuw

gestart kan worden.

meetinstrument voor dementie. Omdat de behoefte aan een dergelijke vragenlijst wereldwijd is, wordt nu gewerkt aan een internationale versie. Ook kan de vragenlijst mogelijk gebruikt gaan worden om het effect van nieuwe behandelingen tegen dementie te meten.



Fondsenwerving

Voor het merendeel van onze inkomsten ten bate van

bijzondere fondsenwervervende acties georganiseerd

voorbeeld hiervan is

Hanneke de Waal gaf een kijkje achter de schermen bij

onderzoek zijn wij afhankelijk van gelden door derden. De

waarmee geld werd geworven voor wetenschappelijk

sportfanaat Hans Koster die

haar onderzoek ‘Veranderingen in hersenactiviteit bij jong

donaties van bedrijven en particulieren die ons financieel

onderzoek. Met veel dank aan allen voor hun geweldige inzet.

op 6 november de marathon

dementerenden’.

ondersteunen zijn van essentieel belang om op grote schaal toonaangevend wetenschappelijk onderzoek te kunnen doen.

van New York heeft gelopen en KPMG strijdt tegen Alzheimer

hiermee en passant geld heeft

De middag werd afgesloten

Tien medewerkers van KPMG liepen op 6 november de

ingezameld voor onderzoek

met het uitreiken van de

Nu we in het nieuwe centrum zitten, hebben we dit jaar

marathon van New York. Ze gingen niet alleen voor de

naar de ziekte van Alzheimer.

groene actie doos ‘Een wereld

veel energie kunnen steken in het uitbreiden van onze

sportieve uitdaging, ze liepen ook om zoveel mogelijk

Hans en zijn familie zetten zich

zonder Alzheimer’ aan het

wetenschappelijke activiteiten. Zorg en onderzoek hebben

in om onderzoek te steunen waarbij het Alzheimer-eiwit

publiek door Uri Coronel

een omgeving gekregen die er mag zijn en die inspireert!

amyloid zichtbaar gemaakt kan worden met behulp van

(Voorzitter stichting Steun

Ondanks de economische crisis die veel (potentiële) gevers

een hersenscanner.

VUmc Alzheimercentrum).

parten speelt, zijn onze inkomsten toch gegroeid. Naast

Deze groene doos is een

onze vaste donateurs zijn er afgelopen jaar ook nieuwe

Een interactieve Wereld Alzheimerdag

gezamenlijke actie met

relaties bij gekomen.

Op 20 september organiseerden wij een feestelijk getinte

Alzheimer Nederland om

middag voor onze patiënten en donateurs ter gelegeheid

kleinschalige acties onder

van Wereld Alzheimerdag. De dag werd voorgezeten door

particulieren te bevorderen. Na afloop was er een gezellige

Frénk van der Linden die met zijn eigen film ‘Verloren

borrel waar mensen hun ervaringen konden delen.

• Heineken NV Nederland heeft de donatie verdubbeld en het contract verlengd met nog eens drie jaar. • Ook Danone/Nutricia heeft zijn steun verlengd met een grote donatie voor drie jaar.

Alzheimerlunch was een groot succes

• Door de financiële steun van Stichting Dioraphte

Voor onze major donors en nieuwe potentiële relaties werd

kunnen twee nieuwe onderzoeksprojecten starten en

op 27 september een heerlijke lunch belangeloos verzorgd

wordt de leerstoel van prof.dr. John van Swieten bij het

door een drietal topkoks: Stefan van Sprang, Robert

VUmc Alzheimercentrum gefinancierd.

Kranenborg en Lucas Rive. Tussen de gasten zaten de

• Nieuwe eenmalige donaties ontvingen we van:

- SNS Reaal Verzekeringen

- Asito

- Van Lanschot Bankiers

- Stichting Buytentwist

- PON Nederland

geld bijeen te brengen voor onderzoek van VUmc

- Een aantal vermogende particulieren.

Alzheimercentrum. Jurgen van Breukelen, lid van de raad van bestuur van KPMG, nam het initiatief. “Een van onze

Bovenal zijn we onze trouwe donateurs die we hier niet

collega’s heeft een jaar geleden te horen gekregen dat

met naam en toenaam vermelden zeer erkentelijk voor

hij dementie heeft. Hij was op dat moment nog maar 58

Band’ zijn ervaring met de ziekte van Alzheimer deelde.

hun betrokkenheid en steun aan ons centrum. Deze

jaar. Een ziekte waarvan je denkt dat het bij ouder worden

Vervolgens kon het publiek vragen stellen aan Philip

financiële steun van grote en kleine donateurs is voor

hoort, treft ineens een succesvolle collega die nog midden

Scheltens. Anne-Mei Thé liet het publiek kennis maken met

ons van cruciaal belang en maken het zo noodzakelijke

in het leven staat.”

‘The Alzheimer Experience’. Deze film geeft de kijker een goed beeld van de ziekte van Alzheimer en wordt zelfs

wetenschappelijke onderzoek mogelijk. Hardlopen voor onderzoek naar de ziekte van Alzheimer

gebruikt in de zorgopleiding. (www.alzheimerexperience.nl).

Fondsenwervende acties en andere evenementen

Steeds meer mensen steunen het VUmc Alzheimercentrum

De presentatie van Wiesje van der Flier gaf een overzicht

Dit jaar werden er voor het VUmc Alzheimercentrum

in de strijd tegen de ziekte van Alzheimer. Een mooi

van het onderzoek in 2010-2011. Jonge onderzoeker



onderzoekers die geanimeerd vertelden over hun

VUmc gelanceerd. De gezamenlijke campagne loopt door in

Schouwenaar zijn functie

verzorgt. De administratieve kosten liggen veel lager

onderzoek. Dit werd zeer gewaardeerd door bestaande

2012. Meer wetenschappelijk onderzoek is volgens beide

als voorzitter van het

dan ANBI en CBF norm.

en potentiële donateurs. Gastvrouw Astrid Joosten

partijen onontbeerlijk om deze droom te bereiken. Als

bestuur overgegeven aan

zorgde tussen de gangen voor interessante interviews

symbool is de knoop gekozen.

de heer Uri Coronel. Wij zijn de heer Aat Schouwenaar

met o.a. Philip Scheltens over het ‘DAF onderzoek’, een

3. Het VUmc fonds een ANBI status heeft waardoor gevers en het fonds geen belasting verschuldigd zijn over donaties.

uniek onderzoek naar een nieuwe beeldvormingtechniek

De Knoop

zeer erkentelijk voor zijn

waarmee het Alzheimer-eiwit in de hersenen zichtbaar

Waarom een knoop als symbool voor dementie? Het

enorme inzet en zijn blij

van VUmc voorkomt; donaties gaan rechtstreeks naar

gemaakt kan worden.

meest in het oog springende symptoom van dementie is

dat hij in het bestuur

het Alzheimercentrum voor onderzoek.

Uri Coronel

geheugenverlies.

blijft. Tevens is in deze

IJsselland Rally

Het tegenovergestelde

vergadering besloten dat het bestuur zal worden uitgebreid

Tijdens de achtstee editie van de IJsselland Rally,

van vergeten is

om zo toegang te krijgen tot een groter netwerk. Daartoe

een toertocht voor klassieke auto’s, was VUmc

onthouden. Van

zijn onlangs de heren Age Fluitman, Robert Weisz en Henk

oudsher leggen we een knoop in de zakdoek om iets niet

Broeders toegetreden. Wij heten hen van harte welkom.

te vergeten, de knoop als geheugensteuntje. Ook zorgt een

5. VUmc Alzheimercentrum meedeelt in de renteopbrengst van het totale vermogen. 6. Het VUmc Fonds zorgt voor beheer en verslaglegging in jaarrekening met accountantsverklaring. Comité van Aanbeveling:

knoop voor verbinding en verbondenheid. Alzheimer is bij

Het bestuur van de stichting bestaat nu uit de volgende leden:

• Dhr. dr. A.H.G. Rinnooy Kan (voorzitter)

uitstek een ziekte waarbij patiënten en hun naasten elkaar

• Dhr. U. Coronel (voorzitter),

• Dhr. drs. J. Bennink

heel hard nodig hebben.

• Mw. drs. C. Kielstra, (secretaris)

• Mevr. dr. E. Borst-Eilers

• Dhr. ir. J.B.P. Coopmans, lid raad van bestuur KPN

• Dhr. Youp van ‘t Hek

• Dhr. mr. drs. M.B.A. Keim, RA, directievoorzitter AEGON

• Mevr. M. van der Hoeven

Comité Fondsenwerving In 2011 is het Comité Fondsenwerving opgericht ter bevordering van fondsenwervende activiteiten onder particulieren. Wij zijn erg blij met hun steun en inzet en Alzheimercentrum een van de goede doelen. De rally vond

kijken uit naar een succesvolle samenwerking.

plaats op vrijdag 9 september in Zwolle en omstreken.

Hierin hebben de volgende leden zitting:

Onderzoeker Willem de Haan hield een presentatie over de

• Mw. Lideweij M.J. Hilarides

activiteiten van VUmc Alzheimercentrum en nam de gulle

• Mw. Mechtelien van Alkemade

donatie in ontvangst. De IJsselland Rally is een initiatief van

• Mw. Alexandra Peterich - Roskam

Brouwers Accountants & Adviseurs en ING.

• Mw. Caroline Wynaendts – André de la Porte • Dhr. Uri Coronel

Samenwerking met Alzheimer Nederland

4. Deze constructie vermenging met andere geldstromen

• Mw. Nicolle Dellaert (VUmc Alzheimercentrum)

In 2011 hebben we een nieuw contract gesloten met

Nederland, lid van de Management Board van AEGON NV • Dhr. drs. M.J. van Rijn, voorzitter executive committee van PGGM • Dhr. drs. R.M. Weisz, partner/directeur onroerend goed beleggingsmaatschappij Timevest • Dhr. drs. A. Schouwenaar, oud bestuursvoorzitter Endemol • Dhr. drs. E.B. Mulder, voorzitter raad van bestuur VU

• Dhr. drs. R. Hooft Graafland • Dhr. drs. F. van Houten • Mevr. L.M.J. Hylarides • Dhr. drs. R.W.P. Reibestein • Dhr. drs. F.B.M. Sanders • Dhr. mr. J. H. Schraven • Dhr. Dr. H.H.F. Wijfels • Dhr. ir. A.R. Wynaendts

medisch centrum • Dhr. mr. A.A.G. Fluitman, voorzitter Kamer van Koophandel Amsterdam • Dhr. ir. H. Broeders, partner McKinsey & Company

Alzheimer Nederland om de bestaande samenwerking

Stichting Steun VUmc Alzheimercentrum

verder te intensiveren. Gezamenlijke acties richting

De Stichting Steun VUmc Alzheimercentrum heeft als

Waarom donaties via de Stichting VUmc Fonds?

het grote publiek zijn immers effectiever met als

doel de fondsenwervende activiteiten ten bate van het

Inkomsten worden geïnd, beheerd en verantwoord door de

gemeenschappelijk doel: meer geld op halen voor

wetenschappelijk onderzoek actief te ondersteunen.

Stichting VUmc Fonds. Voor deze constructie is gekozen

onderzoek bij het VUmc Alzheimercentrum.

De focus ligt daarbij vooral op het verbinden van

omdat:

Onze gemeenschappelijke droom: ‘Een wereld zonder

bedrijven aan het VUmc Alzheimercentrum. In 2011

1. Het VUmc Fonds een reeds bestaande rechtspersoon van

Alzheimer’ staat centraal in de eerste gemeenschappelijke

heeft het bestuur twee keer vergaderd en verschillende

campagne. Deze luidt: ‘Kom in actie voor een wereld

initiatieven ondernomen om steun te vinden binnen haar

zonder Alzheimer’ en werd op Wereld Alzheimerdag bij het

netwerk. Tijdens de laatste vergadering heeft de heer Aat


VUmc is. 2. Het VUmc Fonds de financiële administratie en beheer van de gelden voor de diverse VUmc onderdelen


Dr. A.H.G. Rinnooy Kan (voorzitter)

Organisatie

Het team van VUmc Alzheimercentrum

Anne Catrien Baakman

Welmoed Krudop

Floor Duits

Marissa Zwan

Elise Dopper

Betty Tijms

Annefloor Hageman

Marije Benedictus

Ellen Oostra

Organisatiestructuur

Nieuwe medewerkers

Onderzoeksmedewerkers

Het VUmc Alzheimercentrum is onderdeel van de

Promovendi

• Betty Tijms werkt als postdoc aan een project over

afdeling Neurologie van het VUmc. Het team bestaat uit

• Anne Catrien Baakman onderzoekt welke patiënten het

diverse disciplines gericht op de ziekte van Alzheimer,

meeste baat hebben bij gebruik van het Alzheimer-middel

georganiseerd rond patiëntenzorg in combinatie met

Galantamine.

wetenschappelijk onderzoek. Het management team

• Welmoed Krudop onderzoekt patiënten waar

bestaat uit Philip Scheltens, Yolande Pijnenburg, Evan van

gedragsveranderingen meer op de voorgrond staan dan

Egmond en Wiesje van der Flier.

geheugenklachten.

functionele connectiviteit van de hersenen met behulp

nauw samen met diverse afdelingen en disciplines, de zogenaamde partners. Het wetenschappelijk onderzoek van het VUmc Alzheimercentrum is ingebed in de Neuroscience Campus Amsterdam (NCA), het overkoepelend orgaan van alle neurowetenschappers binnen de VU en VUmc.

ziekte van Alzheimer. • Daniela Bertens doet onderzoek naar de beste methoden om geneesmiddelenonderzoek uit te voeren. • Andrea Rosenberger doet onderzoek naar nieuwe

Informatie over VUmc Alzheimercentrum is te vinden op de website www.alzheimercentrum.nl en www.vumc.nl/steunalzheimercentrum

van functionele MRI en magneto-encephalografie. • Annefloor Hageman is neuropsychologisch onderzoeksassistente.

Telefoon: 020 444 0816 of 020444 3165 e-mail: [email protected]

• Marije Benedictus heeft als onderzoeksassistente een grote serie MRI-scans beoordeeld.

• Floor Duits doet onderzoek naar biomarkers voor de Binnen VUmc en VU werkt het Alzheimercentrum

Daniela Bertens

Colofon

Projectmedewerkers • Ellen Oostra is beheerder van de website en het digitaal

Tekst en samenstelling: Wiesje M. van der Flier en Nicolle Dellaert

Alzheimercentrum. • Zahra Ettoghri bemant het secretariaat.

biomarkers voor de ziekte van Alzheimer.

Vormgeving: IT Reklame adviesbureau, Rik Vrijman

• Marissa Zwan onderzoekt de klinische bruikbaarheid van nieuwe PET-tracers.

Fotografie:

• Elise Dopper doet onderzoek naar frontotemporale

DigiDaan, Cover

dementie.

Mark van der Brink Harry Meijer

april 2012



Meest relevante artikelen 1. Cordonnier C, van der Flier WM. Brain microbleeds and Alzheimer’s disease: innocent observation or key player? Brain 2011;134:335-344. 2. van der Flier WM, Pijnenburg YAL Fox NC, Scheltens P. Early-onset versus late-onset Alzheimer’s disease: the case of the missing APOE ε4 allele. Lancet Neurol 2011;10:280-288. Kamphuis PJGH, Verhey FRJ, Olde Rikkert MGM, Twisk JWR, Swinkels SHN, Scheltens P. Efficacy of a medical food on cognition in Alzheimer’s disease: results from secondary analyses of a randomized, controlled trial. J Nutr Health Aging 2011;15:720-724. 3. Koedam ELGE, Lehmann M, van der Flier WM, Scheltens P, Pijnenburg YAL, Fox N, Barkhof F, Wattjes MP. Visual assessment of posterior atrophy development of a MRI rating scale. Eur Radiol 2011;21:2618-2625. 4. McKhann GM, Knopman DS, Chertkow H, Hyman BT, Jack CR Jr, Kawas CH, Klunk WE, Koroshetz WJ, Manly JJ, Mayeux R, Mohs RC, Morris JC, Rossor MN, Scheltens P, Carillo MC, Thies B, Weintraub S, Phelps CH. The diagnosis of dementia due to Alzheimer’s disease: recommendations from the National Institute on Aging and the Alzheimer’s Association workgroup. Alzheimers Dement 2011;7:263-269. 5. Rascovsky K, Hodges JR, Knopman D, Mendez MF, Kramer JH, Neuhaus J, van Swieten JC, Seelaar H, Dopper EGP, Onyike CU, Hillis AE, Josephs KA, Boeve BF, Kertesz A, Seeley WW, Rankin KP, Johnson JK, Gorno-Tempini ML, Rosen H, Prioleau-Latham CE, Lee A, Kipps CM, Lillo P, Piguet O, Rohrer JD, Rossor MN, Warren JD, Fox NC, Galasko D, Salmon DP, Black SE, Mesulam M, Weintraub S, Dickerson BC, Diehl-Schmid J, Pasquier F, Deramecourt V, Lebert F, Pijnenburg Y, Chow TW, Manes F, Grafman J, Cappa SF, Freedman M, Grossman M, Miller BL. Sensitivity of revised diagnostic criteria for the behavioural variant of frontotemporal dementia. Brain 2011;134:2456-2477. 6. Scheltens P, Rockwood K. How golden is the gold standard of neuropathology in dementia? Alzheimers Dement 2011;7:486-489. 7. Renton AE, Majounie E, Waite A, Simon-Sanchez J, Rollinson S, Gibbs JR, Schymick JC, van Swieten JC et al. A hexanucleotide repeat expansion in C9ORF72 is the cause of chromosome 9p21-linked ALSFTD. Neuron 2011;72:257-68.

maart 2010

Jaarbericht VUmc Alzheimercentrum 2011

Recommend Documents