Jaarbericht VUmc Alzheimercentrum 2013

Jaarbericht VUmc Alzheimercentrum 2013

Inhoud Voorwoord 3 Nieuws

4

Patiëntenzorg 8 Onderwijs 9 Onderzoek 10 Promoties 12 Fondsenwerving 14 De mensen om ons heen

17

Organisatie 18 Colofon

19

Top 10 publicaties

20

MISSI E Het VUmc Alzheimercentrum streeft naar een leidende positie in zorg en onderzoek op het gebied van dementie, met name waar het dementie op jonge leeftijd betreft. Onze missie is dementie bespreekbaar en behandelbaar te maken en uiteindelijk te genezen. VISIE Het is de visie van het VUmc Alzheimercentrum dat alleen door het koppelen van wetenschappelijk onderzoek aan patiëntenzorg de noodzakelijke vooruitgang kan worden geboekt in de strijd tegen dementie. Het VUmc Alzheimercentrum wil een belangrijke partner zijn in de multidisciplinaire zorgketen.

Jaarbericht VUmc Alzheimercentrum 2013 | pagina 2

Vo o r w o o r d

Geachte relatie, In dit jaarbericht vindt u een overzicht van onze activiteiten in 2013. En dat waren er niet alleen bijzonder veel, ze waren ook heel divers van aard. Wetenschappelijk gezien kijken we terug op een mooi jaar, met vijf promoties, maar liefst negen nieuwe onderzoekers, wetenschappelijke doorbraken op het gebied van genetica en PET onderzoek en de basis werd gelegd voor een nieuw fondsenwervend initiatief met bedrijven; het Alzheimer Lab. Ons initiatief voor het Deltaplan Dementie heeft onderzoeksgeld beschikbaar gemaakt voor onderzoek op het gebied van dementie voor heel Nederland. Onze ambities reiken echter verder dan dat en om voorop te blijven lopen hebben wij de financiële steun van bedrijven, fondsen en particulieren hard nodig. Ook in 2013 konden we ons verheugen in de grote betrokkenheid van onze donateurs bij ons centrum tijdens de diverse fondsenwervende evenementen. Al met al een onvergetelijk jaar. Ondertussen werken wij met onverminderde energie aan het dichterbij brengen van oplossingen voor de ziekte van Alzheimer en overige vormen van dementie. Onze focus blijft op dementie op jonge leeftijd, omdat wij daar de sleutel verwachten naar het oplossen van deze verschrikkelijke ziekte. Ook 2014 belooft weer een goed jaar te worden! Hartelijke groet,

Prof. dr. Philip Scheltens, Directeur VUmc Alzheimercentrum

pagina 3 | Jaarbericht VUmc Alzheimercentrum 2013

Nieuws Startschot Deltaplan Dementie

Opening Alzheimer Research Center

In het voorjaar van 2013 klonk het startschot voor het

Op vrijdag 31 januari is het Alzheimer Research Center

Deltaplan Dementie: de overheid

(ARC) feestelijk geopend door Jort Kelder. In het ARC

maakt 32,5 miljoen euro vrij voor

vinden de geneesmiddelenonderzoeken van het VUmc

deze langdurende en nationale

Alzheimercentrum plaats, die

aanpak van dementie. Alzheimer

we uitvoeren in samenwerking

Nederland doet daar nog eens 12,5

met de grote farmaceutische

miljoen bovenop. Eén van de drie pijlers van het Deltaplan,

bedrijven. Meer informatie vindt

het onderzoeksprogramma Memorabel, wordt uitgevoerd

u op www.arconderzoek.nl.

door ZonMw. De eerste subsidieoproep waarbij 16 miljoen euro wordt verdeeld heeft 137 projectvoorstellen

Alzheimer Award

opgeleverd. De uitslag volgt later in 2014. Meer informatie

Jaarlijks reikt de Journal of Alzheimer’s Disease de

over het Deltaplan vindt u op www.deltaplandementie.nl.

Alzheimer Award uit aan de auteur van het beste artikel van het afgelopen jaar, dat gepubliceerd is in dit tijdschrift. De Alzheimer Award 2013 ging naar Ineke van Rossum,

Het Deltaplan Dementie staat voor een vernieuwende,

onderzoekster bij het VUmc Alzheimercentrum. Ineke

publiek-private samenwerking, die zich richt op de

ontving de Award voor haar artikel “Injury Markers but not

patiënt van vandaag én de patiënt van morgen. Het plan is een initiatief van Alzheimer Nederland, het VUmc Alzheimercentrum, de Nederlandse Federatie van Universitair Medische Centra en ZonMW. Het Deltaplan bestaat uit drie pijlers: (1) Een landelijk zorgportaal met e-health toepassingen voor patiënten en hun mantelzorgers; (2) een nationale registratie van informatie over diagnose, behandeling en zorggebruik; (3) het onderzoeksprogramma Memorabel, dat zich richt op preventie, behandeling en genezing van dementie en op zorginnovatie en doelmatige zorg.


Amyloid Markers are Associated with Rapid Progression

Internationaal

from Mild Cognitive Impairment to Dementia in Alzheimer’s

- Onderzoeker dr. Rik Ossenkoppele heeft een grote prijs

Disease”. Samen met haar begeleider dr. Pieter Jelle Visser

ontvangen: de Europese Marie Curie Grant van 270.000

nam Ineke de prijzen - een medaille en een cheque van

euro voor twee jaar onderzoek aan de University of

7.500 USD - in ontvangst van Popke Huizinga, adjunct-

California, San Francisco, en één jaar VUmc. Tevens won

directeur van wetenschappelijke uitgeverij IOS Press BV.

Rik de ISAO post-doc prijs: een geldbedrag van 100.000 euro te besteden aan onderzoek naar de ziekte van

AAIC in Boston Behalve publiceren is ook

Alzheimer of andere vormen van dementie. - Dr. Gil Rabinovici, neuroloog aan de University of

congresbezoek belangrijk

California San Francisco bezocht ons centrum gedurende

voor het uitwisselen van

drie maanden als visiting professor. In samenwerking met

onderzoeksresultaten.

dr. Yolande Pijnenburg en dr. Rik Ossenkoppele werkt hij

Met een delegatie van 25

aan een onderzoeksproject naar de frontale variant van

onderzoekers was het

de ziekte van Alzheimer. Zijn komst is mogelijk gemaakt

VUmc Alzheimercentrum

door steun van AEGON Internationaal.

groots vertegenwoordigd

- Prof. Philip Scheltens is lid van het Scientific Committee

op het wereld

van het Wereld Alzheimercongres, Alzheimer Associtiation

Alzheimercongres in

International Conference (AAIC), dat in 2013 plaats vond

Boston. Onze onderzoekers

in Boston.

presenteerden de resultaten van hun onderzoek en wisselden kennis en ideeën uit met collega’s uit de hele wereld.


Media

VUmc Alzheimercentrum in het nieuws In 2013 mocht het VUmc Alzheimercentrum zich verheugen

Radar het VUmc Alzheimercentrum in een negatief daglicht

in positieve berichten over de ontwikkelingen binnen het

in zake de Souvenaid studie, waar prof. Philip Scheltens

centrum. Grotere bekendheid (awareness) van de ziekte

de hoofdonderzoeker van is. In antwoord hierop schreef

en haar impact op de samenleving is essentieel voor het

hij een memo waarin hij uitlegt hoe de integriteit en

vinden van (financiële) ondersteuners voor ons centrum.

betrouwbaarheid van de Souvenaid studies door de jaren heen altijd is gewaarborgd. U treft dit document op onze

Dit jaar was het Wereld Alzheimerweek, georganiseerd

website, onder de nieuwsberichten.

rondom de indringende documentaire van Ireen van Ditshuyzen ‘DementieEnDan’. Een week lang stonden media bol van het thema Alzheimer. Het VUmc Alzheimercentrum was veelvuldig in beeld, waaronder bij Labyrint TV (VPRO/

Talkshowhost Robert Jensen: ‘Ik kan heel goed iets en ik kan heel goed niks’ V19

NTR), Het Klokhuis (NTR) en De Dokters (NTR). Prof.

donderdag 4 april 2013

volkskrant.nl

Philip Scheltens verscheen tevens in de televisieshow

In de Wereld Alzheimerweek toonde de AVRO (Ned2) de indringende documentaire DementieEnDan van Ireen van Ditshuyzen. Gedurende een periode van twee jaar filmde zij vijf mensen met dementie en hun omgeving. De patiënten in beeld zijn patiënten van het VUmc Alzheimercentrum. Zij werden tijdens hun consulten in het centrum door de camera gevolgd. De documentaire laat niet alleen de symptomen en het verloop van de ziekte zien, maar juist ook de veerkracht en vitaliteit van de patiënten en hun familie kwam sterk naar voren. De documentaire werd door meer dan een miljoen mensen bekeken, hetgeen voor een documentaire ongekend hoog is. Het Alzheimer Research Center (ARC) verscheen in de documentaire “Over leven met Alzheimer” (NTR), waarin een patiënt centraal stond die meedeed aan een medicijnonderzoek in het ARC. Het ARC stond tevens centraal in een interview in het Alzheimer Magazine van Alzheimer Nederland en het Hersen Magazine van de Hersenstichting Nederland.

DE VOLKSKRANT BV JACOB BONTIUSPLAATS 9, POSTBUS 1002, 1000 BA, AMSTERDAM [email protected] TEL.: REDACTIE 020-562 9222 KLANTENSERVICE 088-056 1561 BEZORGING 088-056 1555

Ryan Gosling: ‘Als filmmaker sta je naakt’

Bekend gezicht?

acteur neemt pauze om zelf ﬁlm te regisseren v2-3

stadsarchief amsterdam vraagt hulp p18-19

Deltaplan Dementie moet tij keren Van onze verslaggevers Frénk van der Linden Pieter Webeling

amsterdam Minister Schippers (VVD) en staatssecretaris Martin van Rijn (PvdA) van Volksgezondheid investeren de komende drie jaar – ondanks de bezuinigingen in de zorg – 32,5 miljoen euro in wetenschappelijk onderzoek naar dementie. De investering, die ook als doel heeft

Paniekgolf op Twitter bij storing ING

werkzame medicijnen te ontwikkelen, maakt deel uit van het Deltaplan Dementie dat de komende acht jaar in totaal 200 miljoen zal vergen. Ruim de helft hiervan moet worden opgebracht door het Nederlandse bedrijfsleven. De belangenorganisatie Alzheimer Nederland zegt in navolging van het ministerie van VWS om te beginnen 12,5 miljoen euro onderzoeksgeld toe. Veel alzheimerspecialisten voorspellen een ‘nationale ramp’ als er geen werkzaam medicijn tegen alzheimer wordt gevonden. De PvdA pleitte in

met ongeveer 4 procent. Als deze tendens niet wordt gestopt, zullen de kosten in 2025 zo’n 6,8 miljard bedragen. Staatssecretaris Van Rijn wijst erop dat ‘een belangrijke bijdrage’ voor het onderzoeksdeel van het Deltaplan Dementie van het bedrijfsleven moet komen. ‘Er komt een storm aan, de dijken moeten omhoog, en dat lukt de overheid niet in haar eentje.’ Critici spreken over de ‘alzheimermaffia’ die dit probleem zou opblazen en uit is op zoveel mogelijk onderzoeksgeld. ‘Dat verwijt ken ik’, zegt Van

Rijn. ‘Je kunt discussiëren over de omvang van dit vraagstuk, de oorzaak, en de genezings-mogelijkheden, maar als je dat op een goede manier wilt doen, heb je de dure plicht het serieus te onderzoeken. Dat gaan we nu doen.’

pagina’s 6 en 7 Philip Scheltens:‘We staan voor een nationale ramp’

pagina 21 ‘Plaques in hersenen wellicht ook positief’

DE VOLKSKRANT 125 jaar Carré Koningin geeft er nog 25 jaar predikaat ‘koninklijk’ bij 6 DONDER DAG 4 APRIL 2013

Ten eerste Strijd tegen alzheimer Hoo

gleraar Philip is ‘niet ontevred Scheltens, directeur van het Alzh en’ eimercentrum van naar de ziekte. ‘Ik met de 32,5 miljoen die het kabi het VUmc, net geloof echt dat we dementie beheers uittrekt voor onderzoek der Linden en Pieter Webeling baar gaan maken.’ Foto Julius Schran k

Van onze verslaggeefster Sterre Lindhout

amsterdam Plotseling diep rood staan, niet meer kunnen pinnen, of juist een enorm bedrag op je rekening. Klanten van de ING-bank maakten het woensdagmiddag mee als gevolg van een grote storing bij ING internetbankieren. Een paniekgolf rolde over Twitter: ‘Lekkere storing bij de ING. Ik heb -150 saldo. Waar the fuck is mijn geld gebleven?’ ‘Terug naar de tijd van #geld in een ouwe sok of onder het matras bewaren? #ING.’ Op het twitteraccount van de ING-bank (die 8,2 miljoen particuliere rekeninghouders heeft) lazen bezorgde klanten tot 17.00 uur het cryptische zinnetje: ‘Je saldo is juist. De bij- en afschrijvingen worden alleen vertraagd verwerkt. Roy.’ De klantenservice was door de drukte de hele middag slecht bereikbaar. Pas om 19.00 uur kwam ING met een officiële verklaring. De storing heeft twee oorzaken, meldde een woordvoerder. Door een systeemfout zijn recente betalingen bij sommige klanten dubbel af- of bijgeschreven. Daarnaast was er in de nacht van dinsdag op woensdag een vertraging met het verwerken van betalingen. Dit probleem was woensdagochtend al bekend maar de bank besloot er geen ruchtbaarheid aan te geven. Om 21.00 uur komt de melding dat de storing is verholpen. De bank biedt excuses aan. In januari 2012 lag de site van ING ook drie dagen plat. Topman Hommen beloofde toen ferm dat dit de laatste storing bij ING zou zijn. Over de recente storing heeft hij zich nog niet uitgelaten.

2007 al voor een Deltaplan om hierop te anticiperen. In ons land kampen nu een kwart miljoen mensen met de ziekte van Alzheimer of een aanverwante kwaal. Jaarlijks overlijden zo’n 35 duizend patiënten met dementie. Neuroloog Philip Scheltens, directeur van het VUmc Alzheimer Centrum en architect van het Deltaplan Dementie, voorspelt dat dit aantal vóór 2040 minimaal zal verdubbelen. De kosten van de zorg voor dementie bedragen op dit moment grofweg 4 miljard euro en nemen elk jaar toe

Tekst Frénk van

‘We staan voor ee nationale ramp’ n

‘I

uitgesteld in verband met het plotselinge overlijden van acteur Jeroen In aanwezigheid van koningin Beatrix viert het Koninklijk Theater Cark heb dit nog niet Willems op die dag. Het gala, dat werd geopend door cabaretier Herré in Amsterdam woensdagavond zijn 125-jarig bestaan met een gala. Dan praten we eens aan mijn man Finkers, was opgedragen aan Willems. Foto Robin Utrecht / ANP Het feest zou eigenlijk op 3 december 2012 plaatshebben, maar werd over zorgmin vrouw isters Hooger als

Hans vorst en Ab verteld’, zei Philip ziekte van Alzheim er drie jaar ook over Klink, maar de laatste Scheltens. Hij zat is de hang yourself- heeft.’ Niet uitstellen, dat voor van aanwezige karakter methode. Mensen ‘Ja, zeker. Het gaat Edith Schippers. zijn computer en bibberend als een komen al om visie, ook van heid treedt de oorspro trekken. In die kindsrietje binnen. Laat Het is niet uit de individuen. wees naar de hersensger in onzekerheid. koker van deze bewinds ze niet lannaar buiten. Geduren nkelijke persoonlijkheid gekomen, terwijl can van een patiënt. een man als Sarkozy lieden ‘Voor de overgro kon ze het opbreng de haar gezonde leven te soonlijk voor de ‘Als dit een foto van en haar woede, verbitte geen schok en zeker meerderheid is de uitslag strijd tegen dement zich peren teleurstelling gezet. In Nederla ie heeft inring mijn hoofd was… te verbergen, maar bevestiging: ik wist geen verrassing. Het is een nd was misschie Als mentie valt dat masker door dehetmij alzheim het.91 idee: Mensen zijn niet Jaargang Eerst verklaart hij: ‘De mensenndie kennen, Op we-een comput rijdag stond er in de Volkskrant registratie er is een kwestie mijn een brein weg. Bij mensen zo zou zijn gek. van erscherm frontotemporale worden, daar met pagina’slaat ik de hersensc kun je weinig ten dat ik zuinig ben mijnouder spullen.’ Later zegt hij door Ana van Es en Elsbethaangeta Stokerst van verdementie is het zien. De gaten64 aanop dathet doen. ik de an Ik moet wel zegweer anders, markeren27034 die veranderen 180 Nummer genhet dateen duidelijk het verlies Schippe greep op mijn leven dat vorm De eerste hoor van Jasper S. graden van karakter rsvan vanuitna ‘boetedoening’ was. hersencellen, Belgiëvooral € 2,70 gaan opeens enorm De komst van PvdA-sta2011 bevlogen is geraakt. . Ze in de hippocampus, dreigde lijkt me aannemelijker. Een mooi stuk, al is ‘mooi’ misschien een … leg waar het geheuge Duitsland € 3,15 te verliezen atssecretaris Martin nofilms kijken. Of veel geld uitgeven. Of porn Rijn zit. Wij heeft Engeland £ 1,90 van noemen Dan het laatste zou ik kiezen ze willen elke middag krimp van hersenw het atrofie, Paul Verhaeghe, hoogleraar klinische psychologie raar woord in deze context. Inzichtelijk. Frankrijk 3,15 uur een harinkje een cruciale beleidsv duwtje gegeven richting eefsel.€Soms eten en geen minuut om vijf euthana verdrietig. Ik wil Griekenland € 3,15 zijn mensen erander‘Seksualiteit en psychoanalyse, schreef: is het kruisJasper S. zegt te hebben gezwegenvoor omdat hij zijn sie. Zo ing.’ niet ‘Ik later. ontmoe afgestom Hongarije Huf 757 tte laatst een patiënt snel mogelijk pt raken, maar arts kan ik dan dat Marjan . Ikhem punt macht en dood elkaar ontmoeten, alsals midkinderen wilde zien opgroeien. was voor hoop Italiëniet in € 3,15 met dat begrijpt.Pijpen zondere vorm van Onderwaar het uw vakgenoten Ik leed van mensen eruit alzheimer, waarbij een bijmeegaan.’ Kroatië KN 27 helder ben. Het bestaat twijfel. nog del om die dood te overstijgen.’ ‘standaardprocedure’. Wellicht waswil dat watals deikverwaarneming verstoor de visuele is een vreselijk NRC Luxemburg € 2,70 versche In e ziekte waaraan endrift d raakt. Zij had vorig niet wil Oostenrijk € 3,15 een opinies de enjaar de angst zo intens dat de ander krachtingik enme moord voor hem waren: procedures die met inschenken, uitlevere vanSoms vier zijn n.’ promin omdat ze het kopje moeite U bent als de oorlogs Portugal € 3,15 ente wetenschappe tuk zag. Daar had zij ontmoe niet goed dood afweken vanDie deeerste standaardprocedure. der rs ondemoet. Slovenië fotogra € 3,60 af die koeielettersko een stel niet scherp weet: ik jaar geleden, leerde ting met Scheltens, twee Spanje 3,15 kromde ze een vingertrucje voor. Tastenderwijs met een€traan Alzheimer bestaat p: ‘De ziekte van Arnon Grunberg En waarom bewaarde Jasper S. het moordwapen? ‘Ja. Ik help mensen Tsjechië CZK 116,00in mijn oog? half in het kopje professoraal was. dat de professor verre van voelen van de hete en bij het niet metChf ‘Gatverdarrie, dacht niet’. Hier zat een man Zwitserland 4,80 meehuil koffie wist ze: vol! met mijn expertis en, wel met missie: alzheimer nog nooit eerder Dat had ik e. Na die uitslagg hoor. Goede, oprechtik. Ik ken ze allemaal goed, de wereld uit helpen. een gezien. esprekken op woensdagochten voor was niets minder Het geeft aan dat Daarzelfs met alzheim geen slim verhaal. e mensen, al vond ik het d heb ik tot 8 uur je nodig dan een deltapla er vervolgspreekuu ’s avonds Zij tegen dementie. n ten hebt om dit soortaltijd nog reservecapaciteir met patiënten Alzheimer bestaat zeggen: de ziekte van die we permanent volgen. Ik zie dingen te verzinne niet, het is een syndroo Nu is het zover. In ‘Soms proberen ze Nou, prima. Maar n. m. mensen krampa ment dat de ziekte elk halfjaar, tot het moleg nisterie van VWS, samenwerking met het michtig een goede indruk te zo ver is gevorde de ziekte van Alzheimde klemtoon dan anders: collegawetenscha maken. Keeping naar een verpleeg rd organisatie Alzheim ppers, de er bestaat niet. Het up appearances noemen wij dat. huis moeten. Dan dat ze kwaal die zich op Ik vroeg laatst aan scheid. Ik zie die neem ik afverschillende maniere is een vate partijen (van er Nederland en vele prieen voormalige garagehouder persoon dan nooit nifesteert. Ik was de Rabobank tot n maof vaak het momen meer. Dat is vooral boos omdat Philips en zorgverzekeraar derzoek wilde meedoehij aan een medisch ont dat ik wél moet zo slecht was. Juist Achmea) is Schelten de slikken.’ n. in die periode was timing ganisatorische en Nou s tot de orja, dat moesten we dan maar even mensen te overtuig financiële invullin ik regelen, hij zou Scheltens blijft zich offensief gekome en van de urgentie bezig g van zijn het overleggen… Ik Deltaplan Dement n. van het dacht: dit gaat niet intern ringen in de persoonverbazen over de verandeie. zegt hij. ‘We staan Het moest ervan komen, verzoek. Het waren over windspersoon zou Het risico was dat een bevoor een national voor hem vertrouw mijn tiënten. ‘Na veertig lijkheid van dementiepazeggen: de medici e ramp.’ netjes waaraan hij jaar huwelijk denkt deeld, dus laat maar zijn zich vastklampte. de zinvrouw haar man Grote woorden. een even zitten. Ik ben vereen klant was met Alsof ik door en door te kennen, dat dát niet is gebeurd heel blij een kapotte uitlaat.’ door zijn dement ‘Ja. Ik wil de mensen maar ie Scheltens zegt patiënte Voor het Deltapla .’ wakker schudde dere man tevoorsc komt ineens een heel ann.’ den te hebben’. ‘Daarom n ‘de facto niets te biehijn. Zegt hij plotselin aanvankelijk 200 n Dementie vroeg Scheltens ‘Sorry, je moet nu miljoen, versprei U overdrijft bewust heb g: ik zo ongelooflijk veel tijd en energie echt d jaar: 180 miljoen ? geïnvesteerd in vrouw komt zo thuis. weggaan, want mijn voor onderzoek, over acht ‘Ik overdrijf niet. de totstandkoming van het 10 miljoen voor een eHealth Dementie is desastre Dan kan het behoorl Deltapla link worden.’ Als portaal en 10 miljoen hebben en desastre n us om te ijk Dementie. Ik arts. Ik wil mensen verzorge nationaal register. us om mee te maken. genezen! Nu begeleidben patiënt moet je zielsveel r van een alzheimerHet uiteindelijke voor een derland telt nu ongevee Nealleen maar naar het kabinet behelst besluit van ik ze van r iemand 250 de duizend Aan de manier waarop houden ten met alzheim 32,5 miljoen euro patiënben ik daarom zo uitgang. Waarschijnlijk tenschappelijk onderzo er en voor wemensen bij het uitslag-. verdrietig als ik gesprek voor mij termen door elkaar. dementie – ik gebruik die ek in de periode definitief afscheid neem van zitten, 2016. Mijn inschatting 2013een patiënt. Wéér tuatie thuis is. Wenden kan ik al zien hoe de sidaar 20 procent is dat je niet gelukt. Het geeft mij een bij moet optellen ze zich van elkaar gevoel van spijt, kruipen ze juist , omdat veel mensen de ziekte af, of van falen.’ naar elkaar toe?’ U krijgt in de verste wel zijn gediagnosticeer hebben maar nog niet verte niet wat U bent zelf kleinzoo achtte. u nodig Lieve omaatjes n 2040 een verdubb d. We verwachten voor van een alzheim patiënt. Hoe ervoer kunnen door dement ‘Ik ben zeker niet eling: ruim een half zuur, boos en zelfs ontevreden. Dat u die allereerste eralzheimerpatiën ie frontatie met dement geldt voor Henk Smid ten. Duizelingwekkenmiljoen congewelddadig worden Hoe verklaart van ZonMw (Nederla ook fers. Een wereldw ie? de cij. ‘Als jongen van 7 u dat? ganisatie voor gezondh ijd ndse orvond ik het ook al ‘Klassieke alzheim gezondheidsorga probleem, zegt de Wereldeidsonderzoek, interessant. Mijn opa had een ers krijgen een verscher Marco Blom van nisatie. En we hebben red.) en herenmodezaak Alzheimer Nederla steeds geen antwoor ping er nog in Kampen Na zijn pensionering ik hier twee jaar nd, met wie d op.’ voor kwamen mijn grootou . ders regelmatig per jaar steekt nogal heb gestreden. 10 miljoen naar Wij horen medici af tegen de 60 miljoen woonden. Ze waren Dordrecht, waar wij Duitsland, maar die vechten tegen vaak te laat. Mijn dat land is qua inwoner van en andere kwalen kanker dan oma allerlei vijf, had zes keer zo groot. s ook excuses, roept maar wat, al zeggen: Scheltens zo, maar opa wist dat de brug open was en blijven. In het onderzoWij kónden niet achterhij is gewoon jaloers gewoon grote bedrage op de stond een keer midden de weg niet meer. Hij n die wij krijgen. derland een werelds ek naar dementie is Nein de nacht op ‘Dat zullen ze best te scheren. Daar mercentrum staat peler; het VUmc Alzheivinden. De wereld was ik bij. Opa, wat om zich in de mondiale toptien medisch-wetensc van het Later zag ik hoe doet u nu? meest gerenom happelijk onderzo van hij wegkwijnde meerde stikke competitief. ek in het verpleeghuis. Mijn oma stopte zie je nu al een braindra instituten. Overigens Jaloers ben ik pas is harter koekjes in en Frankrijk. Al in 2007 echt op in: twee Nederla het ongeveer.’ dat was topwetenschapp kwam president ndse ers met een Nationa trokken. Je verliest zijn naar Duitsland veral Alzheimer Plan. Sarkozy Hij hersens.’ Hij lacht 1,6 miljard euro Hebt u wel eens voor vier jaar beschikbstelde ‘Net als met dement minzaam. gedacht: het zit Engeland is de Nationa ie.’ aar. In milie, straks In het Alzheim heb ik zelf alzheim in de faercentru gekondigd: 70 miljoen l Dementia Strategy afer? ‘Nee. Ik leef totaal damse VUmc is Schelten m van het Amsterniet met die angst. liklinieken. Duitslan euro voor geheugenpos behalve ouders zijn nog directeur ook En mijn arts. Iedere woensd kerngezond.’ investeringen tot d: 60 miljoen per jaar aan deld vier patiënte agmiddag deelt hij gemid2018 voor onderzo n mee dat zij ongenee neurodegenerati ek naar Wilt u nog steeds zijn. eve ziekten. Dus slijk ziek ik dacht: waar een eind aan uw blijven wij?’ maken wannee r u dementerend leven den? zou worWat is uw method Nederlandse politici e voor een slechtn ‘Daar denk ik inmidde gesprek? ieuwshebben zitten pen? sladat je in het beginsta ls anders over. Ik geloof ‘Ik kom zo snel mogelijk ‘Absoluut.’ met de uitslag op een goed en beteken dium van alzheimer nog proppen. ‘Ik ga u de vertellen wat we isvol leven kunt gevonden leiden.’ hebben. En het is niet goed. We denken Schrijver Hugo dat u de Claus, die kampte mentie, genoot op zeker momen met dekeer een maaltijd t nog één met vrienden en familie-

Voetnoot Jasper S.

V

€ 1,60



Muziekherinneringen (SBS6) van Alzheimer Nederland.

Ik ben arts. Ik wil mensen genezen ! Nu begeleid ik ze alleen maar naa r de uitgang

Behalve vreugdevolle berichtgeving kende het VUmc Alzheimercentrum ook een minder positieve periode in de media. Ongeveer tegelijk met de positieve media-aandacht voor het Deltaplan Dementie, zette onder andere Tros


Synaps is het wetenschapsmagazine van VU medisch centrum

82

september 2013

huLp bij zeLfdoding in de psychiatrie na 40 jaar afscheid van hematoLoog peter huijgens Leren baLanceren met hersenstimuLatie

Zoek de allereerste verschillen in Alzheimerhersenen

NEWS & VIEWS DEMENTIA

Mild cognitive impairment —amyloid and beyond Philip Scheltens

Recently developed criteria for diagnosis of mild cognitive impairment due to Alzheimer disease make use of clinical and biomarker information. A new study reports that these criteria apply in both community and research settings; however, results from the community-based cohort conflict with a proposed biomarker-based model of disease progression. Scheltens, P. Nat. Rev. Neurol. advance online publication 23 July 2013; doi:10.1038/nrneurol.2013.147

The term mild cognitive impairment (MCI) was first coined by Petersen in the late 1990s,1 but the phenomenon was rec‑ ognized long before then under different terminologies. MCI is thought to be a stage between normal ageing and dementia, and many studies have investigated factors that predict progression from MCI to demen‑ tia and Alzheimer disease (AD). Recent insights into the use of biomarkers to predict underlying AD pathology have led to establishment of diagnostic criteria that incorporate clinical and biomarker findings. Biomarkers can be broadly divided into two categories: those for underlying amyloid pathology (cerebrospinal fluid [CSF] amyloid‑β or amyloid‑PET) or those for neurodegeneration (hippocampal atrophy on MRI, CSF tau and fluorodeoxyglucose [FDG]‑PET). Two sets of diagnostic criteria are available: one from the International Working Group published in 2007 and revised in 2010; 2 and one published by the National Institute on Aging and the Alzheimer Association (NIA‑AA).3 These criteria were developed mainly for research purposes, such as for use in clinical trials and observational studies, but their use is slowly being adopted in the clinic. In a new study, published in Annals of Neurology, Petersen et al. 4 examined the performance of diagnostic criteria for MCI due to AD and associated biomarkers in a community‑based cohort. They applied the NIA‑AA criteria for MCI due to AD to data obtained from two separate cohorts: one from The Mayo Clinic Study of Aging (MCSA), a population‑based longitudinal study of nondemented individuals aged

70–89 years from Olmsted County, MN, USA; and a sample from the Alzheimer’s Dis e as e Neuroimag ing Init iat ive 1 (ADNI 1), a research‑based cohort of indi‑ viduals from the USA, of whom a substan‑ tial proportion are likely to progress to AD. From the MCSA cohort, 126 individuals who fulfilled the criteria for amnestic MCI (aMCI) but who had not been diagnosed with dementia were selected for inclusion. A set of 58 patients from the ADNI cohort who fulfilled criteria for aMCI was used as a comparator group.

‘‘

...both … cohorts included symptomatic patients who had no amyloid pathology…

’’

In each cohort, information was obtained on amyloid deposition by Pittsburgh com‑ pound B (PIB)‑PET imaging, as well as on neurodegenerative biomarkers through use of MRI and FDG‑PET imaging. Patients were then allocated to one of four groups on the basis of pathology: neurodegenera‑ tion only; amyloid only; both amyloid and neurodegeneration; or none (Table 1). Some marked differences in baseline character‑ istics of each population were evident; for

Table 1 | Summary of biomarker findings from Petersen et al.4 Sample

n

Neurodegeneration* only (%)

Amyloid‡ only (%)

Both (%)

None (%)

Mayo Clinic Study of Aging

126

29

14

43

14

Alzheimer’s Disease Neuroimaging Initiative

58

17

12

55

Biomarker finding

16

*PET or MRI. ‡Amyloid PET.

NATURE REVIEWS | NEUROLOGY

ADVANCE ONLINE PUBLICATION | 1 © 2013 Macmillan Publishers Limited. All rights reserved


example, judging by the Clinical Dementia Rating scores, patients from the ADNI study were in a more advanced stage of disease than were patients from the Mayo Clinic cohort. Despite such differences in charac‑ teristics, the biomarker data did not signifi‑ cantly differ between the two cohorts. As patients in both groups fulfilled criteria for aMCI—the type of MCI thought to be closest to AD—the similarities in biomarker find‑ ings is not surprising but, rather, reassuring. Two observations of Petersen et al. 4 deserve further comment. First, both the ADNI and Mayo Clinic cohorts included symptomatic patients who had no amyloid pathology and only neurodegenerative fea‑ tures (Table 1). This finding is in contrast with the proposed biomarker model by Jack et al.5 in which both amyloid pathol‑ ogy and neurodegeneration are assumed to be present in the symptomatic stage of AD, with amyloid deposition becom‑ ing apparent first. The results of Petersen and colleagues4 are, however, supported by findings of another study,6 in which 26% of patients with MCI also did not fit the Jack et al. model.5 Furthermore, in a 2013 publica‑ tion7 CSF tau and MRI hippocampal volume were shown to enable prediction of cognitive decline to an equal extent as CSF amyloid‑β in patients with aMCI. Collectively, these findings provide support for the hypothesis that factors other than amyloid can drive progression from MCI to AD, and suggest that diseases other than AD could also have an aMCI prelude. In contrast to the situation in those who were diagnosed with MCI, CSF amyloid‑β was a better biomarker than were CSF tau and MRI for prediction of cognitive decline in patients with memory complaints who did not yet meet criteria for MCI.8 The second point of note is that, had Petersen and colleagues 4 applied the International Working Group criteria to their cohorts, patients with MCI who were

Patiëntenzorg Patiënten

Reacties zijn positief: “Het was een fantastische workshop,

De populatie van het

waarin zowel tijd was voor voorlichting, als voor één op één

VUmc Alzheimercentrum

gesprekken met mede patiënten en familieleden.” Om de

kenmerkt zich door de

functionaliteit verder uit te breiden zijn er plannen gemaakt

relatief jonge leeftijd:

voor een pilot videoconsult in 2014 en is er gekeken

bijna tweederde van de

naar de mogelijkheden die EPIC, het nieuwe elektronische

patiënten is 65 jaar of

patiëntendossier van VUmc, gaat bieden.

jonger. In 2013 zagen we ruim 500 nieuwe patiënten, voor het grootste gedeelte

Migrantenscreening

afkomstig van buiten de eigen regio, uit heel Nederland.

In 2013 ging het VUmc Alzheimercentrum van start met de migrantenscreening (subsidie: Innovatiefonds

Digitaal Alzheimercentrum

zorgverzekeraars). Hierbij wordt een aangepast

verwelkomt 1000ste gebruiker

screeningsprogramma gevolgd om zo goed mogelijk

In 2013 vierde het Digitaal Alzheimercentrum (DAC), het

aan te sluiten bij de allochtone patiënt. Zo is er in

patiënten portaal, een feestje: een jaar nadat het DAC in

samenwerking met Sensa Zorg een tolk aanwezig en wordt

gebruik is genomen, is het 1000ste account aangemaakt!

het neuropsychologisch testonderzoek uitgevoerd in de

DAC bezoekers maken het meest gebruik van het gedeelte

moedertaal van de patiënt.

waar men brieven uit het dossier in kan zien, een overzicht van afspraken

Symposium zorgverleners

kan opvragen en

Op 26 september vond het geslaagde zorgsymposium “De

vragen kan stellen

dokter zei Alzheimer, wat nu?” plaats: een dag in het kader

aan het medische

van de Campagneweek DementieEnDan speciaal gericht

team van het VUmc

op de verschillende manieren van ondersteuning voor

Alzheimercentrum.

mensen met dementie. Bijna tweehonderd zorgverleners en mantelzorgers bezochten de verschillende presentaties met uiteenlopende onderwerpen, waaronder dagbesteding, de allochtone patiënt en het Stedelijk Museum. Tijdens de

Om patiënten en

lunch was er een geanimeerd optreden van het Odense koor

mantelzorgers optimaal

en konden de bezoekers standjes bezoeken met relevantie

te ondersteunen

informatie. De dag werd afgesloten met een presentatie van

in het gebruik van

drs. Astrid Hooghiemstra over bewegen.

het DAC, werden gebruikershandleidingen geschreven en DAC workshops georganiseerd. Gemiddeld bezoeken zo’n 25 deelnemers de DAC Workshops. Afwisselend wordt uitleg gegeven over de Community en DigiD.


Dementie Update 2013

21 maart 2013

Onderwijs Locatie ING House Amstelveensweg 500

Colleges1081 KL Amsterdam Aanmelding

Voor dezeandere dag kunt u zich aanmelden via de website van het Alzheimercentrum: Binnen onder het curriculum Geneeskunde en http://www.alzheimercentrum.nl/professionals/dementie-update/ De kosten voor deelname zijn €250.

de master-opleiding Neuroscience Colleges zijn colleges Arts-assistenten in opleiding, studenten etc: €125 Accreditatie gegeven over diverse dementie-gerelateerde onderwerpen. De Dementie Update 2013 is geaccrediteerd door de NVN en NVKG met 6 punten. Accreditatie is momenteel nog in aanvraag bij de NVvP, Verenso en de V&VN. Op de website vindt u up to date

informatie. Verder verzorgde het VUmc Alzheimercentrum presentaties

binnen de kaderopleiding psychogeriatrie en in het kader 7661-Uitn Dementie Update-def.indd 1

van landelijk onderwijs van de opleiding ouderenpsychiatrie.

18-12-12 15:53

ING gebouw in Amsterdam. De update stond in het teken van: “wat is er nieuw op het gebied van?” Er was een breed palet aan onderwerpen, waaronder nieuwe diagnostische criteria, euthanasie bij dementie, internationale en nationale initiatieven, E-health en medische voeding. Een mooie en inspirerende dag waar zo’n 250 deelnemers zich lieten informeren over nieuwe ontwikkelingen op gebied van zorg en wetenschap. Lunch & Learn bijeenkomsten Sinds 2013 organiseert het VUmc Alzheimercentrum maandelijkse Lunch & Learn bijeenkomsten. Bij patiënten met dementie en hun mantelzorgers leven veel vragen over de ziekte, het wetenschappelijk onderzoek en de resultaten

Fellowships cognitieve neurologie

die daaruit voortkomen. Tijdens de Lunch & Learns vertelt

Zeven artsen in opleiding tot medisch specialist (Neurologie,

een expert over de nieuwste wetenschappelijke inzichten en

Psychiatrie en Geriatrie) hebben de etalage-stage cognitieve

vertaalt deze naar de praktijk. Onderwerpen varieerden van

neurologie gevolgd en zich bekwaamd in de diagnostiek van

de behandeling van de ziekte van Alzheimer, het Digitale

dementie, in het bijzonder dementie op jonge leeftijd.

Alzheimercentrum, tot voeding en beweging in relatie tot dementie.

Cursusbureau Het cursusbureau organiseert met regelmaat nascholingen en symposia op gebied van dementie voor professionals uit binnen- en buitenland. Begin 2013 bezocht een groep neurologen, psychiaters en geriaters uit Italië het VUmc Alzheimercentrum. Met deze groep hebben we ook een bezoek gebracht aan het Odensehuis (Alzheimer dagopvang) in Amsterdam. Afgelopen oktober ontvingen wij een internationale groep met specialisten uit Duitsland, Italië en Spanje. Men was onder de indruk van onze unieke werkwijze op gebied van patiëntenzorg en wetenschap. Dementie Update

Wilt u op de hoogte gehouden worden van komende

Op 21 maart vond met dank aan ING het jaarlijks

bijeenkomsten? Stuurt u dan een e-mail naar

terugkerende symposium de Dementie Update plaats in het

[email protected].


Onderzoek De onderzoeksactiviteiten van het VUmc

het vinden van indicatoren (ook wel markers genoemd),

Alzheimercentrum concentreren zich rond vier

die vóórdat er sprake is van ernstige achteruitgang in het

onderzoekslijnen.

dagelijks functioneren al kunnen voorspellen wie de ziekte van Alzheimer krijgt. Ten slotte richt deze lijn zich ook op het vinden van indicatoren (markers) die geschikt zijn om het ziektebeloop te voorspellen (prognose) en te volgen door de tijd (monitoren). 3. Vasculaire factoren Dementie op oudere leeftijd heeft vaak meerdere oorzaken. Naast de ziekte van Alzheimer speelt ook schade aan de grote en/of kleine bloedvaten in de hersenen (cerebrovasculaire schade) een rol. Deze onderzoekslijn bestudeert het effect van deze schade aan bloedvaten in de hersenen in relatie tot het ontstaan van dementie. 4. Interventies • Farmacologische interventies Deze onderzoekslijn is gericht op het vinden van therapie. Het onderzoek naar therapie met medicamenten vindt grotendeels plaats in de vorm van contract research met grote farmaceutische bedrijven en hebben we ondergebracht in het Alzheimer Research Center (www. arconderzoek.nl). • Niet farmacologische interventies

1. Verschillen in verschijningsvorm

Niet alleen medicatie, maar ook andere (leefstijl) factoren

Er bestaan verschillende vormen van dementie, zoals

kunnen van invloed zijn op het beloop en de symptomen

de ziekte van Alzheimer, frontotemporale dementie en

van dementie. Voorbeelden hiervan zijn onderzoeken

dementie met Lewy lichaampjes. Ook binnen de ziekte van

naar de invloed van bewegen, licht en voeding.

Alzheimer zijn grote verschillen; bij de ene patiënt staat vergeetachtigheid op de voorgrond, bij de andere patiënt

Nieuwe onderzoeksprojecten

zijn het juist symptomen zoals traagheid of onhandigheid.

• EMIF-AD (subsidie: EU – IMI; dr. Pieter Jelle Visser): Een

Patiënten met dementie op jonge leeftijd presenteren zich

Europa-breed onderzoek met 60 partners, dat zich richt

vaak anders dan oudere patiënten. Deze onderzoekslijn richt

op het koppelen van grote, bestaande databestanden

zich op het vinden van biologische mechanismen die de

om de allerbeste voorspellers voor Alzheimer in (nog)

verschillen in verschijningsvorm kunnen verklaren.

niet demente individuen te vinden. In het kader van dit project worden 200 gezonde, oudere tweelingen

2. Vroegdiagnostiek Deze onderzoekslijn is gericht op het vinden van nieuwe

vervolgd. • 100+ onderzoek (subsidie: VUmc

methoden die kunnen helpen bij het stellen van de

Alzheimeronderzoeksfonds; dr. Henne Holstege):

diagnose. Het onderzoek is voor een groot deel gericht op

een onderzoek geïnspireerd op de oudste vrouw


van Nederland, die 115 werd zonder enig teken van

zwangerschap een risicofactor is voor dementie op

Alzheimer in haar hersenen. We gaan op zoek naar het

latere leeftijd.

geheim van mensen die beschermd zijn tegen Alzheimer tot op zeer hoge leeftijd.

Contractresearch Alzheimer Research Center (ARC)

• STREAM (donatie: Alzheimer Nederland; dr. Niels Prins): Een project dat zich richt op het vinden van personalized medicine voor patiënten met vasculaire cognitieve stoornissen. • Hart-brein-as (subsidie: Cardiovasculair Onderzoek Nederland; dr. Wiesje van der Flier): een onderzoek naar de relatie tussen hart en hoofd van een nationaal consortium van zes universitair medische centra. Hoe vaak komt verminderde hartfunctie voor bij mensen die last hebben van vergeetachtigheid? En hoe vaak komt cognitieve achteruitgang voor bij mensen met

Nieuw gestarte klinische studies in 2013:

hartproblemen? In dit grote onderzoeksproject zoeken

• MK-8931-017 (sponsor: MSD): Een fase 2/3 multicenter,

we de antwoorden aan de hand van de link tussen hart

gerandomiseerde, dubbelblinde, placebo-gecontroleerde

en hoofd.

studie bij patiënten met lichte tot matig-ernstige ziekte

• Evaluatie DAC (donatie: Noaber foundation;

van Alzheimer naar het effect van een beta secretase

dr. Evelien Lemstra): Deze studie kijkt naar de

remmer, MK-8931-017, op cognitieve en functionele

gebruikersvriendelijkheid en de bruikbaarheid van het

achteruitgang, en naar de tolerantie en veiligheid van dit

DAC. Het onderzoek wordt uitgevoerd door observaties,

middel.

een semi-gestructureerd interview en een online

• SAR228810 (sponsor: Sanofi): Een fase 1 multicenter,

enquête. De uitkomsten van het onderzoek worden


gebruikt om het DAC verder te optimaliseren.

studie bij patiënten met lichte tot matig-ernstige

• PERADES (subsidie: EU – Joint programming for

ziekte van Alzheimer naar de veiligheid en de optimale

neurodegenerative diseases; prof. John van Swieten):

dosering van een monoclonaal antilichaam, SAR228810,

aan de hand van de innovatieve techniek whole exome

gericht tegen Alzheimer-beta.

sequencing gaan we met een grote groep Europese

• TRx-237-005 (sponsor: TauRx): Een fase 3 multicenter,

partners op zoek naar nieuwe genetische risicofactoren


voor dementie op jonge leeftijd. Het project wordt

studie bij patiënten met gedragsvariant frontotemporale

gecoördineerd vanuit de UK.

dementie naar het effect van een tau aggregatie remmer,

• SCIENCe (donatie: Gieskes-Strijbis fonds; dr. Wiesje van der Flier): Een project dat zich richt op het vinden van

LMTM, op cognitieve en functionele achteruitgang, en naar de tolerantie en veiligheid van dit middel.

indicatoren voor de toekomstige ontwikkeling van dementie bij patiënten met subjectieve klachten. We

Doorlopende klinische studie in 2013:

hopen dat deze vroegste veranderingen in de hersenen

• Scarlet Road (sponsor: Roche): Een fase 2/3, multicenter,

ons aanknopingspunten voor de ontwikkeling van

gerandomiseerde, dubbelblinde placebo-gecontroleerde

medicijnen kunnen geven.

studie bij patiënten met prodromale ziekte van

• Gynaecologie project (dr. Annet Aukes): Dit project onderzoekt of een hypertensieve aandoening in de


Alzheimer naar het effect van subcutaan gantenerumab (RO4909832) op cognitie en dagelijks functioneren.

Promoties Jeroen Goos

Rik Ossenkoppele

Microbleeds in dementia: connecting the dots

Alzheimer PEThology

6 februari 2013; promotoren: prof. dr. Ph. Scheltens,

8 mei 2013; promotoren: prof. dr. Ph. Scheltens,

prof. dr. F. Barkhof; copromotor: dr. W.M. van der Flier.

prof. dr. A.A. Lammertsma; copromotoren: dr. B.N.M. van

Subsidie: Stichting Dioraphte

Berckel, dr. W.M. van der Flier. Subsidie: Center for Translational Molecular Medicine Het ontstaan van de

Kenmerkend voor de

ziekte van Alzheimer

ziekte van Alzheimer

kent verschillende

zijn ophopingen van

verklarende modellen.

het eiwit amyloidbeta

De belangrijkste

in de hersenen. Deze

theorie richt zich op

ophopingen leiden

de ophoping van het

tot verminderd

amyloid eiwit in de

functioneren en afname

hersenen. Een ander

van hersencellen,

model staat bekend

achteruitgang in

onder de naam

het geheugen en

vasculaire hypothese,

uiteindelijk dementie.

dat de belangrijke

Rik Ossenkoppele

rol van de hersenvaten benadrukt. Goos legt in zijn

deed onderzoek naar de rol van het eiwit amyloid-

onderzoek verband tussen de twee verklaringen,

beta bij het ontstaan en de manifestatie van de ziekte

want op het snijvlak van de beide theorieën bevinden

van Alzheimer. Hij toont met PET-scans aan dat het

zich de microbloedingen. Deze microbloedingen of

eiwit al jaren voordat een patiënt de diagnose ziekte

de onderliggende vaatafwijkingen die zij reflecteren,

van Alzheimer krijgt, aanwezig is. Zo kan de diagnose

dragen mogelijkerwijs bij aan de mate van dementie

al in een vroeger stadium worden gesteld. Wanneer

bij Alzheimerpatiënten. Goos’ onderzoek toont aan dat

geneesmiddelen in de toekomst beschikbaar zouden

dit effect vooral bij relatief ernstige gevallen van deze

komen kan de patiënt eerder worden behandeld,

vaatschade optreedt. Alzheimerpatiënten met veel

waardoor de ziekte mogelijk minder schade aanricht.

microbloedingen hadden méér alzheimereiwit in het

Daarnaast kunnen PET-scans gebruikt worden voor het

hersenvocht, méér vaatschade in de hersenen en zij

onderscheiden van verschillende vormen van dementie

presteerden slechter op de geheugentest. Risicofactoren

waardoor de diagnose nauwkeuriger wordt. Bij artsen

voor harten vaatziekten die potentieel te beïnvloeden

neemt het vertrouwen in de diagnose toe door het

zijn zoals roken en hoge bloeddruk voorspelden

gebruik van PET-scans.

ook nieuwe microbloedingen bij patiënten van een geheugenpolikliniek. Bij 12% van de patiënten traden na twee jaar spontaan nieuwe microbloedingen op.


Hadassa Jochemsen

Annelies van der Vlies

Brain under pressure

Cognitive profiles in Alzheimer’s disease:

4 oktober 2013; promotoren: prof. dr. Ph. Scheltens;

recognizing its many faces

prof. dr. Y. van der Graaf; copromotoren: dr. M.I. Geerlings,

27 november 2013; promotor: prof. dr. Ph. Scheltens;

dr. M. Muller.

copromotor: dr. W. M. van der Flier.

Subsidie: ISAO

Subsidie: VUmc Fonds Recent onderzoek wijst

De meeste patiënten

uit dat een te hoge

met de ziekte van

of te lage bloeddruk

Alzheimer hebben

van invloed kan zijn

vooral last van

op het ontwikkelen

vergeetachtigheid,

van de ziekte van

maar er zijn ook

Alzheimer. Het

patiënten die juist

zogeheten ACE-enzym

andere problemen

speelt een belangrijke

hebben, zoals met

rol bij de regulering

taal of bij het plannen.

van de bloeddruk.

Bovendien gaan

Dit enzym geeft

sommige patiënten

normaal gesproken

vrij geleidelijk

een verhoging van de bloeddruk. Hadassa Jochemsen

achteruit, terwijl bij anderen de achteruitgang snel

onderzocht hoe de bloeddruk en het ACEenzym

gaat. Met haar onderzoek toonde Van der Vlies aan dat

samenhingen met schade aan de hersenvaten en met

Alzheimerpatiënten met een genetische risicofactor

een afname van het hersenvolume. Zij bestudeerde

meer last hebben van geheugenproblemen, terwijl

daarvoor gedurende vier jaar MRI-scans van patiënten

patiënten zonder die risicofactor trager zijn in hun

van middelbare leeftijd met harten vaatziekten van

denken en meer moeite hebben met taal en met

de SMART-MR studie (UMC Utrecht). Daarnaast bekeek

plannen en organiseren. Ook ontdekte ze dat patiënten

ze MRI-scans en hersenvocht van patiënten met de

die de ziekte van Alzheimer voor hun 65ste hadden

ziekte van Alzheimer (VUmc Alzheimercentrum). Met

ontwikkeld, sneller achteruit gingen dan patiënten die

haar onderzoek toonde ze aan dat het ACE-enzym

de ziekte op latere leeftijd kregen. Dit was vooral zo bij

zowel gunstige als ongunstige effecten heeft op

patiënten die geen drager waren van datzelfde risicogen.

de hersenen, afhankelijk van de kenmerken van de

Daarnaast vond ze dat patiënten die zeer afwijkende

patiënt. Een bloeddrukverlaging lijkt gunstig voor de

waarden van specifieke Alzheimereiwitten hadden,

hersenen bij patiënten met harten vaatziekten die al

trager waren en slechter presteerden bij geheugentesten

een hoge bloeddruk hebben. Tegelijkertijd zouden de

en het plannen en organiseren. Deze patiënten gingen

resultaten erop kunnen wijzen dat het verlagen van het

bovendien sneller achteruit dan patiënten met minder

ACE-enzym, door bijvoorbeeld bloeddrukverlagende

afwijkende waarden. Het begrijpen van de verschillen

middelen, ook ongunstige effecten kan hebben voor

tussen patiënten is erg belangrijk, omdat het goed

patiënten die een verhoogd risico hebben op de ziekte

denkbaar is dat er nooit één therapie (‘magic bullet’)

van Alzheimer.

gevonden zal worden die elke Alzheimerpatiënt helpt, maar dat specifieke geneesmiddelen werkzaam zullen zijn bij specifieke subgroepen.


Fondsenwerving Ineke van Rossum

Voor het overgrote deel van onze inkomsten voor

Diagnosis and prognosis of Alzheimer’s disease

wetenschappelijk onderzoek zijn wij afhankelijk van gelden

in subjects with mild cognitive impairment

door derden. De donaties van bedrijven, grote fondsen

28 november 2013; promotor: prof. dr. Ph. Scheltens;

en particulieren die ons financieel ondersteunen zijn van

copromotor: dr. P. J. Visser.

essentieel belang om op grote schaal toonaangevend

Subsidie: EU.

wetenschappelijk onderzoek te kunnen doen en flexibel in te kunnen spelen op het aan verandering onderhevige Bij patiënten met

onderzoeksveld. Ondanks de economische crisis die

milde cognitieve

veel (potentiële) donateurs parten speelt, zijn onze

stoornissen is sprake

inkomsten toch gegroeid. Naast onze vaste donateurs

van achteruitgang

zijn er afgelopen jaar ook nieuwe relaties bijgekomen. Zo

in hun cognitief

steunt Rabobank Amsterdam ons financieel voor twee jaar.

functioneren, zoals

Daarnaast hebben we onze samenwerking met Alzheimer

vergeetachtigheid,

Nederland geïntensiveerd via ons gezamenlijke VUmc

maar niet zo ernstig

Alzheimeronderzoeksfonds. Hoofdsponsor Aegon zorgde

dat sprake is van

naast haar vaste donatie ook via diverse acties door haar

dementie. Bij een deel

personeel voor extra inkomsten voor het onderzoeksveld.

van deze patiënten

Een overzicht van onze vaste sponsoren treft u op onze

is de ziekte van

website, onder het kopje ‘donaties’.

Alzheimer de oorzaak van de klachten. Patiënten met een verlaging van het

EVENEMENTEN

eiwit amyloid en een verhoging van het eiwit tau in hun

AEGON Alzheimer Fietschallenge

hersenvocht en hersenkrimp op de MRI-scan hadden een

In het weekend van 5 en 6 april fietsten medewerkers

grotere kans op het krijgen van dementie ten gevolge

van Aegon Nederland en hun klanten van Den Haag naar

van Alzheimer, dan patiënten zonder deze afwijkende

het zuidelijke

biomarkers. Opvallend was dat de voorspellende waarde

Thorn (bijna 200

van de biomarkers niet voor alle patiënten hetzelfde

kilometer) om

was, maar bijvoorbeeld lager was voor oudere patiënten.

geld op te halen

Binnen de groep patiënten met milde cognitieve

voor het VUmc

stoornissen als gevolg van de ziekte van Alzheimer

Alzheimercentrum. Deelnemers aan

bleek het eiwit amyloid in het hersenvocht wel geschikt om de ziekte van Alzheimer al in een vroeg stadium

de fietsactie doneerden twee euro per gefietste kilometer en

vast te stellen, maar niet om verdere achteruitgang te

Aegon Nederland verdubbelde dit bedrag. Deze sportieve

voorspellen. De concentratie van het eiwit tau in het

actie door weer en wind leverde ons centrum 35.000 euro op.

hersenvocht en hersenkrimp op de MRI- scan hingen juist wel sterk samen met snelle achteruitgang van het

Genootschap in het Amsterdam Museum

cognitief functioneren.

Donderdag 28 februari was de eerste Genootschapsbijeenkomst van 2013. In het gewelf van het prachtige Amsterdam Museum, dat speciaal voor het Genootschap haar deuren na sluitingstijd opende, gaf Norbert Middelkoop een lezing over het kunststuk De Anatomische Les. Ervaren museumdocent Willemien Beukenhorst gaf de gasten een rondleiding langs de


‘vrouwen in de Gouden Eeuw’. Met na afloop een kleine

het ervaringsinterview vertelde hij over zijn leven met deze

borrel was het een gezellige en informatieve bijeenkomst.

diagnose.

Genootschapsdiner

Wereld Alzheimerdag

Op 28 mei vond het tweede Genootschapsdiner plaats in het

Op vrijdag 20 september

mooie atrium van Bank Insinger de Beaufort te Amsterdam.

organiseerde het VUmc

Thema was ‘Feed your Brain’: welke voedingsmiddelen zijn

Alzheimercentrum de

goed voor onze hersenen? Leonie ter Braak, presentatrice

jaarlijkse informatieve

van het ochtendprogramma Vandaag de dag (WNL),

middag voor patiënten, hun

voelde prof. Philip Scheltens aan de tand over de beste

mantelzorgers en donateurs.

voedingsmiddelen voor onze hersenen. Tweesterren kok

De presentatie lag in handen

Moshik Roth (&Samhoud Places, Amsterdam) schotelde

van Pia Dijkstra, die de

kunstige gerechten voor; uiteraard alle ingrediënten

middag op een respectvolle

zorgvuldig afgestemd op het gezond voeden van onze

en warme manier in goede

hersenen. Cabaretier Michiel Peereboom gaf een leuk

banen leidde. Het interview met prof. Scheltens werd geleid

optreden over de vele en verwarrende nieuwsberichten

door de vragen vanuit de zaal. Jonge onderzoeker Rik

over de gezondheidseffecten van voeding. Al met al een

Ossenkoppele vertelde bevlogen over zijn onderzoek naar

sprankelende en informatieve avond.

de PET scan en Wiesje van der Flier presenteerde over de unieke en essentiële combinatie van zorg en wetenschap in

Wereld Alzheimerweek

ons centrum. Het klassieke blaaskwintet “CCC Ensemble”

Alzheimerborrel voor relaties

verzorgde een prachtig muzikaal intermezzo.

Als dank aan onze zeer gewaardeerde zakelijke relaties en grote donateurs werd op 19 september een borrel

Head First Race

georganiseerd in de patio met uitzicht op ‘de Bloem’, waar

De gloednieuwe Willem-Alexander Baan stond 21 september

de patiëntenlounge gehuisvest is. Wouter Bos opende de

de gehele dag

avond. Aan de hand van posterborden vertelden jonge

in het teken

onderzoekers over hun werk, zoals dit ook gebeurt tijdens

van roeien

congressen. Hierdoor ontstonden geanimeerde gesprekken

voor genetisch

tussen de gasten en de onderzoekers. Clairy Polak (NOVA,

onderzoek

Buitenhof) interviewde prof. Philip Scheltens en dr. Wiesje

naar de ziekte

van der Flier over de laatste ontwikkelingen. Speciale gast

van Alzheimer.

was Jacques Boersma, emeritus hoogleraar te Groningen, die

Dit benefiet

lijdt aan een voorstadium van de ziekte van Alzheimer. In

roeievenement was tot stand gekomen door nauwe samenwerking met Erasmus MC en Alzheimer Nederland. De opbrengst van 40.000 euro komt ten goede komt aan het gemeenschappelijk genetische onderzoek van VUmc Alzheimercentrum en het Alzheimercentrum zuidwest Nederland (Erasmus MC). Met een enthousiasmerend openingswoord door voormalig zwemkampioene, staatssecretaris en Tweede Kamerlid Erica Terpstra startte dit nieuwe evenement. Samen met olympische roeiers werd er geroeid tegen de


ziekte van Alzheimer. Aegon Nederland was hoofdsponsor en sponsorde naast een vast bedrag ook vijf boten en verzorgde de deelname van de olympische teams. Friesland Campina sponsorde de gezonde versnaperingen en drankjes tijdens de lunch. Wilt u dit jaar ook meedoen kijk dan op www.headfirstrace.nl voor meer informatie.

Het meest in het oog springende symptoom van dementie is geheugenverlies. Van oudsher leggen we een knoop in de zakdoek om iets niet te vergeten. Ook staat de knoop symbool voor verbondenheid: de verbondenheid

‘Meet the Alzheimers’ Op donderdag 21 november organiseerden Mechtelien van

tussen patiënten en hun naasten enerzijds, en die tussen wetenschap en zorg anderzijds.

Alkemade, Alexandra Peterich-Roskam en Geertje Hoek de Samenwerking met Alzheimer Nederland Het VUmc Alzheimercentrum werkt nauw samen met Stichting Alzheimer Nederland om geld te werven voor wetenschappelijk onderzoek. Samen hebben we het VUmc Alzheimeronderzoeksfonds opgericht, waar vanuit we diverse acties organiseren. Direct Marketing met Youp van ’t Hek als ambassadeur Vanuit het VUmc Alzheimeronderzoeksfonds zijn we dit jaar gestart met een huis tweede editie van ‘Meet the Alzheimers’ in Studio White

aan huis campagne in

Space Amsterdam. Een gezellige charity avond voor

groot Amsterdam. Als

(nieuwe) Onvergetelijke Vrienden. Jeroen van Koningsbrugge

Ambassadeur heeft Youp

presenteerde de avond en zorgde voor onvergetelijk

van ’t Hek de noodzaak van

amusement met een ‘Train Your Brain Quiz’. Onder zijn

meer onderzoek benadrukt

leiding raakten de loten snel uitverkocht en hij sloot de

en gevraagd om te doneren aan het onderzoek naar de

avond af met een veiling. De avond leverde 19.000 euro

beschermingsfactoren van niet-demente 100-jarigen. Deze

op en bovendien is het aantal Onvergetelijke Vrienden

mailing actie heeft in 2013 rond de 25.000 euro en 800

opgelopen tot ruim 30. Onvergetelijke Vrienden doneren

nieuwe donateurs opgeleverd.

jaarlijks 500 euro voor ten minste vijf jaar. Alzheimerrally Kerstpakket acties

Deze benefietrally, een toertocht voor klassieke auto’s, is

Het VUmc Alzheimercentrum is erg blij dat diverse bedrijven

het initiatief van de bestuursleden van Stichting Gelders

haar als goed doel hebben opgenomen in hun kerstpakket

Rally Team bestaande uit Martin Roosenboom, Jan de Beus

acties. Aegon, KPMG, KLM en UWV boden haar medewerkers eind 2012 de mogelijkheid om hun kerstpakket in euro’s te doneren aan het VUmc Alzheimercentrum. Golftoernooi VUmc - AMC Het VUmc-AMC golftoernooi op Golfbaan De Hoge Dijk in Amsterdam Zuidoost bracht 4.500 euro op.


en Frans Diepeveen. Door hun professionele aanpak en

ze door de onderzoekers op de hoogte gebracht van hun

enthousiasme heeft de tweede editie van de Alzheimerrally

wetenschappelijk onderzoek. Leden van het Genootschap

op 19 april 41.000 euro opgebracht. De opbrengst gaat naar

doneren jaarlijks 2.000 euro voor ten minste vijf jaar. Het

het onderzoek naar gepersonaliseerde behandelingen voor

Genootschap telt inmiddels ruim 50 leden.

patiënten met Vasculaire Cognitieve Stoornissen (STREAM, zie paginanummer 11). Na het startsein van oud-premier

Stichting Steun VUmc Alzheimercentrum

Jan-Peter Balkenende vertrokken 124 klassieke auto’s van de

De Stichting Steun VUmc Alzheimercentrum heeft als

Orangerie van Kasteel Ruurlo over schitterende weggetjes in

doel de fondsenwervende activiteiten ten bate van het

het hart van de Achterhoek. Daarna sprong de oud-premier

wetenschappelijk onderzoek actief te ondersteunen. In

zelf ook snel in een prachtige Porsche 911T uit 1968. Zie

2011 heeft het bestuur drie keer vergaderd en verschillende

voor foto’s en meer informatie over de komende edities

initiatieven ondernomen om steun te vinden binnen het

www.alzheimerrally.nl.

netwerk van de bestuursleden. 2bike4Alzheimer

Bestuursleden Stichting Steun VUmc Alzheimercentrum:

In het weekend van

• Dhr. U. Coronel (voorzitter), voorzitter van de Stuurgroep

14 en 15 september klommen maar liefst 27 teams op een tandem voor het onderzoek naar een erfelijke vorm

Artis Masterplan, bestuurslid Fonds Gehandicaptensport. • Dhr. Drs. W.J. Bos, voorzitter raad van bestuur VU medisch centrum. • Dhr. ir. H.M.T. Broeders, director McKinsey & Company Amsterdam.

van Alzheimer. Doel van

• Dhr. Ir. J.B.P. Coopmans, algemeen directeur UPC.

dit onderzoek is het

• Dhr. A.A.G. Fluitman, voormalig voorzitter Kamer van

identificeren van genetische afwijkingen met een nieuwe genetische techniek, de deep sequencing methode. Het was

Koophandel Amsterdam. • Dhr. Mr. Drs. M.B.A. Keim, RA, directievoorzitter AEGON

een non-stop 24-uurs estafettetocht van 400 km door het

Nederland N.V. en lid van de Management Board van

mooie Nederland. Er is een fantastisch bedrag opgehaald

AEGON N.V.

van bijna 74.000 euro. 2bike4alzheimer wil naast geld ook

• Mw. Drs. C. Kielstra-Versteegh, zelfstandig consultant.

aandacht vragen voor de gevolgen van dementie. Voorzitter

• Mw. Drs. C.E. Princen, lid Raad van bestuur ABN Amro.

van Stichting 2bike4alzheimer is Gerda van Ginneken.

• Drs. A. Schouwenaar, voormalig Voorzitter en CEO Raad van Bestuur Endemol Holdings B.V.

De mensen om ons heen

• Dhr. Drs. R.M. Weisz, partner/directeur onroerend goed beleggingsmaatschappij Timevest.

Genootschap

Comité Fondsenwerving

Het Genootschap is een particulier initiatief voor mensen

Ook in 2013 werd de fondsenwerving ondersteund door het

die direct of indirect betrokken zijn bij de gevolgen van

Comité Fondsenwerving. De volgende leden hebben zitting

de ziekte van Alzheimer en bezorgd zijn over de sterke

in het comité:

toename van het aantal patiënten en haar effect op de

• Dhr. Uri Coronel (voorzitter)

maatschappij. De leden van het Genootschap zijn direct en

• Mevr. Mechtelien van Alkemade

op persoonlijke wijze betrokken bij het onderzoek en de

• Mevr. Mary-Lou Collins

voortgang daarvan. Tijdens exclusieve bijeenkomsten door

• Mevr. Geertje Hoek

het jaar heen krijgen zij de gelegenheid deskundigen op het

• Mevr. Alexandra Peterich-Roskam

gebied van de ziekte van Alzheimer te ontmoeten en worden

• Mevr. Caroline Wynaendts-André de la Porte


Organisatie Comité van Aanbeveling

Organisatiestructuur

• Dhr. dr. A.H.G. Rinnooy Kan (voorzitter)

Het VUmc Alzheimercentrum is onderdeel van de afdeling

• Dhr. drs. J. Bennink

Neurologie van VUmc. Het team bestaat uit diverse

• Mevr. dr. E. Borst-Eilers †

disciplines gericht op de ziekte van Alzheimer, georganiseerd

• Dhr. Y. van ’t Hek

rond patiëntenzorg in combinatie met wetenschappelijk

• Mevr. M. van der Hoeven

onderzoek. Het management team bestaat uit prof. Philip

• Dhr. drs. R. Hooft Graafland

Scheltens, Evan van Egmond en dr. Wiesje van der Flier.

• Dhr. drs F. van Houten • Dhr. drs. R.W.P. Reibestein • Dhr. drs. F.B.M. Sanders • Dhr. mr. J.H. Schraven • Dhr. dr. H.H.F. Wijffels • Dhr. ir. A.R. Wynaendts Waarom donaties via de Stichting VUmc Fonds? Inkomsten worden geïnd, beheerd en verantwoord door de Stichting VUmc Fonds. Voor deze constructie is gekozen omdat: 1. Het VUmc Fonds een reeds bestaande rechtspersoon van VUmc is, onder extern bestuur.

Het VUmc Alzheimercentrum werkt nauw samen met

2. Het VUmc Fonds de financiële administratie en beheer

diverse afdelingen en disciplines binnen VUmc en

van de gelden voor de diverse VUmc onderdelen

VU. Het wetenschappelijk onderzoek van het VUmc

verzorgt. De administratieve kosten liggen veel lager dan

Alzheimercentrum is ingebed in de Neuroscience Campus

ANBI en CBF norm.

Amsterdam (NCA), het overkoepelend orgaan van alle

3. Het VUmc fonds een ANBI status heeft waardoor gevers

neurowetenschappers binnen de VU en VUmc.

en het fonds geen belasting verschuldigd zijn over donaties.

Nieuwe medewerkers

4. Deze constructie vermenging met andere geldstromen van VUmc voorkomt; donaties gaan rechtstreeks en voor 100% naar het Alzheimercentrum voor onderzoek. 5. Het VUmc Alzheimercentrum meedeelt in de renteopbrengst van het totale vermogen.

Paramedisch • Naomi Koster is neuropsycholoog en houdt zich tevens bezig met het opzetten van nieuwe zorgpaden (jong dementerenden en migranten). • Rolinka Romkes is tot oktober 2013 werkzaam als

6. Het VUmc Fonds zorgt voor beheer en verslaglegging in jaarrekening met accountantsverklaring.

verpleegkundig zorgconsulent. • Saskia de Vries is neuropsycholoog.

Helpt u ons mee?

Nicolle Dellaert (relatiemanager) op 020-444

U kunt eenmalig een bedrag overmaken, als

3165 of stuur een mail naar n.dellaert@

particulier of bedrijf naar VUmc Fonds ovv

vumc.nl.

testamentair executeur. Gedeeld Geven Vanaf 2014 zijn wij als goed doel bij de

Alzheimercentrum. IBAN rekeningnummer: NL 46 INGB 000 000 4818

Neemt u ons op in uw testament?

Stichting Gedeeld Geven aangesloten.

U kunt ook eenvoudig aan ons schenken via

Het VUmc Alzheimercentrum (VUmc Fonds)

Hierdoor mogen wij gratis beroep doen

een meerjarige onderhandse akte. Vanwege

kunt u opnemen in uw testament als goed

op de expertise van hiertoe getrainde

onze ANBI-status zijn we vrijgesteld van

doel. Vanwege onze ANBI-status zijn we

professionals met een fiscale achtergrond.

schenkbelasting en is uw donatie volledig

vrijgesteld van schenken erfbelasting. Wij

Meer informatie over gedeeld geven vindt u

aftrekbaar. Wilt u meer weten? Bel dan met

kunnen ook optreden als

op www.gedeeldgeven.nl


Onderzoekers

betrokken bij het ISAO-sponsored project: “Multiplex

• Edwin van Dellen is post-doc onderzoeker en doet

mass spectrometry assay for early Alzheimer’s disease

onderzoek naar de verstoringen in functionele hersennetwerken bij dementie. • Marjolein Engels is neurowetenschapper en doet onderzoek naar de functionele hersennetwerken van mensen met verschillende vormen van vroegoptredende dementie. • Flora Gossink is arts in opleiding tot ouderenpsychiater en daarnaast wetenschappelijk onderzoeker. Zij

diagnosis”. • Elles Konijnenberg onderzoekt als arts-onderzoeker vroegdiagnostiek van de ziekte van Alzheimer bij ouderen zonder geheugenproblemen. • Samantha Orasji is arts-onderzoeker en doet onderzoek naar een symptomatische therapie voor patiënten met vasculaire cognitieve stoornissen. • Nienke Scheltens is arts-onderzoeker en onderzoekt

werkt voor het LOF project, waarbij mensen met

verschillende subtypes van de ziekte van Alzheimer.

gedragsveranderingen worden onderzocht op beginnende

Daarbij werkt zij mee aan het LipiDiDiet onderzoek, het

dementie.

PharmaCog onderzoek en binnenkort ook het NL-ENIGMA

• Bart Hattink is als neuropsycholoog betrokken bij het

onderzoek.

Digitaal Alzheimercentrum (DAC) en onderzoekt deze

• Rosalinde Slot is arts-onderzoeker en doet onderzoek naar

ondersteunende techniek voor mensen met dementie.

subjectieve geheugenklachten en vroegdiagnostiek van

• Henne Holstege is onderzoeksleider van het 100+ onderzoek dat speurt naar het genetische geheim van nietdementie honderdplussers. • Maartje Kester doet als post-doc onderzoeker onderzoek naar eiwitten en andere stoffen in hersenvocht bij de

dementie, door te kijken naar waarden in het bloed en hersenvocht. • Sander Verfaille is neuropsycholoog en doet onderzoek naar subjectieve geheugenklachten en vroegdiagnostiek van dementie met beeldvormende technieken.

ziekte van Alzheimer. Doel is de ziekte eerder en beter te vast te stellen, beter het beloop te voorspellen en de

Projectmedewerkers

ziekteactiviteit in het verloop van de ziekte te meten.

• Elisa Ng bemant het secretariaat.

• Jaco Knol is senior research technician werkzaam in de Proteomics-groep van Medische Oncologie en

• Elizabeth Wemmenhove is projectmedewerker binnen het 100+ onderzoek.

Colofon Informatie over het VUmc Alzheimercentrum is te vinden op de website www.alzheimercentrum.nl, e-mail: [email protected], Telefoon: 020-4440816 (secretariaat) of 020-444 3165 (fondsenwerving) Tekst en samenstelling: Nicolle Dellaert en Karlijn Pieterse, april 2014. Vormgeving: IT Reklame adviesbureau BV, Rik Vrijman Fotografie: DigiDaan, Cover - Mark van den Brink photography - Ben Verbeek


Top 10 internationale wetenschappelijke publicaties het VUmc Alzheimercentrum 2013 1. Binnewijzend, M. A., Kuijer, J. P., Benedictus, M. R., van der Flier, W. M., Wink, A. M., Wattjes, M. P., van Berckel, B. N., Scheltens, P., Barkhof, F. Cerebral Blood Flow Measured with 3D Pseudocontinuous Arterial Spin-labeling MR Imaging in Alzheimer Disease and Mild Cognitive Impairment: A Marker for Disease Severity. Radiology 2013;267(1):221-30. 2. de Haan, W., Mott, K., van Straaten, E. C. W., Scheltens, P., Stam, C. J. Activity Dependent Degeneration Explains Hub Vulnerability in Alzheimer’s Disease. Plos computational biology 2012;8(8):e1002582. 3. Jokinen, H., Schmidt, R., Ropele, S., Fazekas, F., Gouw, A. A., Barkhof, F., Scheltens, P., Madureira, S., Verdelho, A., Ferro, J. M., Wallin, A., Poggesi, A., Inzitari, D., Pantoni, L., Erkinjuntti, T. Diffusion changes predict cognitive and functional outcome: The LADIS study. Annals of neurology 2013;73(5):576-83. 4. Joling, K. J., Bosmans, J. E., van Marwijk, H. W. J., van der Horst, H. E., Scheltens, P., Vroomen, J. L. M., van Hout, H. P. J. The cost-effectiveness of a family meetings intervention to prevent depression and anxiety in family caregivers of patients with dementia: a randomized trial. Trials 2013;14:305. 5. Moller, C., Vrenken, H., Jiskoot, L., Versteeg, A., Barkhof, F., Scheltens, P., van der Flier, W. M. Different patterns of gray matter atrophy in early- and late-onset Alzheimer’s disease. Neurobiology of aging 2013;34(8):2014-22. 6. Ossenkoppele, R., Prins, N. D., Pijnenburg, Y. A., Lemstra, A. W., van der Flier, W. M., Adriaanse, S. F., Windhorst, A. D., Handels, R. L., Wolfs, C. A., Aalten, P., Verhey, F. R., Verbeek, M. M., van Buchem, M. A., Hoekstra, O. S., Lammertsma, A. A., Scheltens, P., van Berckel, B. N. Impact of molecular imaging on the diagnostic process in a memory clinic. Alzheimers & dementia 2013;9(4):414-21. 7. Prestia, A., Caroli, A., van der Flier, W. M., Ossenkoppele, R., van Berckel, B., Barkhof, F., Teunissen, C. E., Wall, A. E., Carter, S. F., Scholl, M., Choo, I. H., Nordberg, A., Scheltens, P., Frisoni, G. B. Prediction of dementia in MCI patients based on core diagnostic markers for Alzheimer disease. Neurology 2013;80(11):1048-56. 8. Sikkes, S. A. M., Knol, D. L., Pijnenburg, Y. A. L., de Lange-de Klerk, E., Uitdehaag, B. M. J., Scheltens, P. Validation of the Amsterdam IADL Questionnaire (c), a New Tool to Measure Instrumental Activities of Daily Living in Dementia. Neuroepidemiology 2013;41(1):35-41. 9. Tijms, B. M., Moller, C., Vrenken, H., Wink, A. M., de Haan, W., van der Flier, W. M., Stam, C. J., Scheltens, P., Barkhof, F. Single-Subject Grey Matter Graphs in Alzheimer’s Disease. PloS one 2013;8(3). 10. van Harten, A. C., Smits, L. L., Teunissen, C. E., Visser, P. J., Koene, T., Blankenstein, M. A., Scheltens, P., van der Flier, W. M. Preclinical AD predicts decline in memory and executive functions in subjective complaints. Neurology 2013;81(16):1409-16. Doi:10.1212/ WNL.0b013e3182a8418b

maart 2010

Jaarbericht VUmc Alzheimercentrum 2013

Recommend Documents