Bijlagen Jaarbericht 2013

Bijlagen Jaarbericht 2013

2 Inhoudsopgave

Rathenau Instituut

Inhoudsopgave 1 Projectenoverzicht Technology Assessment

3

2 Projectenoverzicht Science System Assessment

10

3 Communicatie

15

4 Bestuur

17

5 Programmaraad

18

6 Werkzaam voor het Rathenau Instituut

19

7 Financiën

21

8 Sociaal jaarverslag 2013

23

9 Publicaties

25

10 Rathenau in de media 2013

30

11 2013 in cijfers: Overzicht Indicatoren

40


Projectenoverzicht Technology Assessment 3

1 Projectenoverzicht Technology Assessment Technologische en wetenschappelijke ontwikkelingen roepen soms meer vragen op dan ze beantwoorden. Het Rathenau Instituut maakt zichtbaar welke betekenis de ontwikkelingen hebben voor mens en maatschappij. Wat zijn de mogelijkheden, wat zijn de risico’s? Een overzicht van de projecten op het gebied van Technology Assessment (TA) in 2013.

TA1 Governance van nanoveiligheid

Projectleden: Rinie van Est, Frans Brom, Virgil Rerimassie Het Rathenau Instituut verkent en agendeert al tien jaar de positieve en negatieve kanten van nano technologie. Dat heeft er mede voor gezorgd dat steeds meer organisaties hun verantwoordelijkheid nemen. In 2013 analyseerden we de sterkten en zwakten van de Nederlandse omgang met de risico’s rondom nanomaterialen. Ook bracht het Rathenau Instituut in kaart welke rol het zelf heeft gespeeld bij het entameren van maatschappelijk debat.

TA2 Convergerende technologieën Projectleden: Dirk Stemerding, Rinie van Est, Virgil Rerimassie, Mirjam Schuijff, Jelte Timmer, Frans Brom In opdracht van de Raad voor Europa verkent het Rathenau Instituut het verschijnsel dat nanotechno logie, biotechnologie, ICT en neurowetenschappen met elkaar versmelten. We besteden bijzondere aandacht aan ethische kwesties. De studie bouwt voort op eerdere projecten van het Rathenau Instituut zoals Making perfect life, Overal robots, De elektronische levensstijlcoach, Meetbare mens en Intieme technologie.

TA3 Dilemma’s van de digitale democratie Projectleden: Maurits Kreijveld, Ira van Keulen

Samenwerkingspartner: Tweede Kamer (vanaf 2014) In dit project gaat het Rathenau Instituut op zoek naar de kansen en uitdagingen die het gebruik van internet en sociale media opleveren voor het functioneren van het Nederlandse parlement. Het project startte eind 2013.

TA4 Verbreding van de discussie over schaliegaswinning rojectleden: Annick de Vries, Arnoud van Waes, P Rinie van Est De (politieke) discussie over schaliegas ging tot 2013 vooral over technische risico’s en economische voordelen. In september 2013 presenteerde het Rathenau Instituut een rapport dat ook de maat schappelijke belangen een plek geeft. We hebben aanbevelingen gedaan die het politieke debat uit de ontstane impasse kunnen halen. Zo hebben we voorgesteld om de discussie te verbreden met een lokaal en internationaal perspectief.

TA5 Inspelen op nieuwe innovatiedynamiek Projectleden: Maurits Kreijveld, Jasper Deuten, Rinie van Est Begeleidingscommissie: prof. dr. Emile Aarts, decaan van de faculteit Wiskunde en Informatica, TU Eindhoven; drs. Marleen Stikker, directeur Waag Society; prof. dr. Jarig van Sinderen, chief economist Autoriteit Consument en Markt;

4 Projectenoverzicht Technology Assessment

prof. dr. Annemieke Roobeek, hoogleraar Strategie en Verandermanagement Nyenrode Universiteit; drs. Sander Duivestein, trendwatcher bij het VINT Instituut van Sogeti; drs. Albert Boswijk, directeur van het European Centre for the Experience Economy. Gaat 3D-printing de maakindustrie naar Nederland terugbrengen? Produceren we straks onze eigen energie? Worden kunst, cultuur en ontwikkelings samenwerking voortaan volledig gefinancierd met crowdfunding? Voor een antwoord op deze vragen is inzicht nodig in de nieuwe innovatiedynamiek. Het Rathenau Instituut beschrijft die dynamiek rond de platformen van onder andere Google, Microsoft en Apple. Die ondernemingen laten steeds vaker andere partijen toe in hun innovatieproces. In 2013 blogden de onderzoekers geregeld over het project. Ook spraken ze op enkele congressen, waaronder het Jaarcongres voor Procesmanage ment. In het najaar van 2014 presenteert het Rathenau Instituut de conclusies en adviezen in een boek en tijdens een conferentie.

TA6 Big Data en slimme algoritmen Projectleden: Jelte Timmer, Linda Kool Samenwerkingspartner: prof. dr. Emile Aarts, namens het Data Science Center van de Technische Universiteit Eindhoven. Rijkswaterstaat wil dijken bewaken met sensoren. En Google weet eerder dat er een griepepidemie is dan de gezondheidsinstanties. Het Rathenau Instituut verkent hoe digitale data gegenereerd en geïnterpreteerd worden. We zijn vooral geïnteresseerd in het nemen van besluiten op basis van big data. Hoe houden we zicht op de kwaliteit van data? En kunnen we nog wel controle uit oefenen als beslissingen in microseconden plaatsvinden?

TA7 De elektronische levensstijlcoach Projectleden: Linda Kool, Jelte Timmer, Rinie van Est

Rathenau Instituut

Begeleidingscommissie: prof. dr. Leon Kenemans, hoogleraar Humane biopsychologie en psycho farmacologie aan de Universiteit Utrecht en wetenschappelijk directeur van het Nationaal Initiatief Hersenen en Cognitie; dr. ir. Reinder Haakma, onderzoeker bij Philips Research; dr. Wouter Segeth, program officer bij Technologie stichting STW; prof. dr. Emile Aarts, vicedecaan bij de faculteit Wiskunde & Informatica en hoogleraar aan de Technische Universiteit Eindhoven, bestuurslid van het Rathenau Instituut; dr. Elly Plooij-van Gorsel, onder andere voorzitter van het bestuur van het Nederlands Instituut van Psychologen Samenwerkingspartners: Philips, Technologie stichting STW, het Nationaal Initiatief Hersenen en Cognitie Een smartphone die aanmoedigt bij het hardlopen. Een slimme calorieënteller. Er ontstaat een nieuw soort coach: de elektronische levensstijlcoach of e-coach. Helpt de e-coach individuele gezond heidsdoelen te verwezenlijken of dringt de e-coach gebruikers een van bovenaf bepaald gezondheids ideaal op? Hoe ver mag technologie gaan in het beïnvloeden en veranderen van gedrag en levensstijl? In 2013 publiceerde het Rathenau Instituut een voorstudie over dit onderwerp. Ook organiseerden we een speeddebat tijdens het internationale technologiefestival BorderSessions.

TA8 De meetbare mens Projectleden: Stans van Egmond, Marjolijn Heerings, Ingrid Geesink en Rinie van Est Begeleidingscommissie: drs. Edwin van Huis, algemeen directeur Naturalis en bestuurslid van het Rathenau Instituut; Monique Nolte, documentairemaakster en producent; ir. Maarten den Braber, medeoprichter van Quantified Self Europe; prof. dr. Alain van Gool, coördinator Biomarkers in Personalized Medicine bij TNO en hoogleraar Molecular Profiling aan de Radboud Universiteit Nijmegen; drs. Godelieve van Heteren, directeur Rotterdam Global Health Initiative aan de Erasmus Universiteit Rotterdam en directeur Europa Arena


Apparaten die je slaap-waakritme en menstruatie patroon meten. Sensoren die je alcoholinname en stressniveau bijhouden. Databases die je afkomst kennen en ziekterisico’s aangeven. De meetbare mens gaat over het kwantificeren van lichaamsfuncties. Hoe beïnvloedt dit ons gedrag en onze levensstijl? En wat zijn de gevolgen van al dat meten voor politiek en beleid? Het Rathenau Instituut wil met deze studie een bijdrage leveren aan het denken over ziekte en gezondheid.

TA9 Op advies van de auto Projectleden: Jelte Timmer, Linda Kool, Rinie van Est Samenwerkingspartner: Technische Universiteit Eindhoven Een gemiddelde familieauto bevat tegenwoordig zo’n zeventig computers. In de toekomst kan de auto ons coachen om duurzaam en veilig te rijden. Hoever willen we gaan? Mag de auto ook ingrijpen? In 2013 publiceerde het Rathenau Instituut een analyse met onder andere aanbevelingen voor de politiek.

TA10 Grondstoffenhonger Projectleden: André Krom, Arnoud van Waes, Rinie van Est, Frans Brom Indium en kobalt in smartphones. Fosfaat voor landbouw. Dysprosium in windturbines. De grondstoffen komen van ver weg. Hoe verzekeren we ons duurzaam van de grondstoffen die onze samenleving vitaal houden? In dit project onderzoeken we de verschillende politieke dilemma’s rond grondstoffenschaarste. Moeten we inzetten op een vrije wereldmarkt waarbij grondstoffen tegen de beste prijs verkocht worden? Moeten we net als China deals sluiten met Afrikaanse landen? Of moeten we omschakelen naar een radicaal andere levensstijl?


TA11 Patiënten weten beter Projectleden: Stans van Egmond, Marjolijn Heerings Begeleidingscommissie (ambassadeurs): Jan Klein, tot voor kort bijzonder hoogleraar Veiligheid in de zorg Erasmus Universiteit, is adviseur bij Achmea en anesthesioloog; Antoinette Vietsch, oud Tweede Kamerlid CDA, lid raad van toezicht Medisch Centrum Haaglanden; Coleta Platenkamp, coördinator van de stichting CCC over patiëntenervaringen in de zorg; Rob Oudkerk, oud Tweede Kamerlid PvdA en oud huisarts; Arre Zuurmond, oud bestuurslid Rathenau Instituut en Ombudsman Gemeente Amsterdam Samenwerkingspartner: het Levensverhalenlab van de Universiteit Twente Voor het project ‘Patiënten weten beter’ heeft het Rathenau Instituut van juni 2012 tot juni 2013 de ervaringen van patiënten en hun naasten met ziekenhuiszorg verzameld en onderzocht. De verhalen werden aangevuld met interviews met belang hebbenden in de zorg, en met workshops voor zorgprofessionals. Zo wilden we inzicht krijgen in wat volgens patiënten zelf goede zorg is, en hoe de organisatie van ziekenhuiszorg verbeterd kan worden vanuit het perspectief van patiënten. De onderzoekers maken in 2014 hun analyse en aanbevelingen bekend.

TA12 Evidence based policy Projectleden: Annick de Vries, Ira van Keulen, Jan Staman Samenwerkingspartners: Collega-instituten uit Japan en Duitsland Overheid en politiek zoeken steeds vaker steun bij de wetenschap om een gezagscrisis tegen te gaan. Maar is wetenschappelijke bewijsvoering ter ondersteuning van beleid en politiek überhaupt haalbaar? En wat levert het op? Tijdens de eerste nazomerborrel die het Rathenau Instituut in augustus 2013 hield, sprak Daniel Sarewitz, een Amerikaanse expert op het gebied van evidence based beleid. Na de lezing van Sarewitz was er een paneldiscussie tussen wetenschappers en Kamerleden.


TA13 Intieme technologie Projectleden: Rinie van Est, Virgil Rerimassie, Ira van Keulen Technologie zit ons steeds dichter op de huid. Hersenscanners achterhalen wat er in ons omgaat. Databases herbergen vertrouwelijke informatie over ons leven, onze kinderen en ons koop- en reisgedrag. Robots voeren menselijke taken uit en computergames worden realistischer. Brengt technologie ons dichter bij elkaar of juist niet? Wie willen we eigenlijk zijn? In 2013 schreven de onderzoekers onder andere een essay over intieme technologie. Dat essay verschijnt in 2014.

TA14 Urbane samenleving Projectlid: Geert Munnichs Steeds meer mensen leven in een stad. De internationale economische concurrentiestrijd wordt steeds vaker uitgevochten tussen grootstedelijke metropoolregio’s. In steden ontstaan spanningen tussen economische innovatie, duurzaamheid en leefbaarheid. Hoe gaat de overheid hiermee om? Hiervoor interviewden we in 2013 experts. De belangrijkste insteek hierbij was de relatie tussen economische innovatie, mobiliteitsinfrastructuur en ruimtelijke ordening.

TA15 PACITA Projectleden: André Krom, Dirk Stemerding, Antoinette Thijssen, Geert Munnichs, Mirjam Schuijff Samenwerkingspartners: Collega-instituten in Denemarken, Duitsland, Noorwegen, Oostenrijk, Bulgarije, Portugal, België, Spanje, Zwitserland, Litouwen, Tsjechië, Ierland en Hongarije PACITA staat voor Parliaments and Civil Society in Technology Assessment. Het is een Europees project waarin het Rathenau Instituut samenwerkt met collega-instituten uit onder andere Duitsland, Bulgarije, en Portugal. Het Rathenau Instituut coördineert het magazine VolTA. Daarnaast zijn we in 2013 het Future Panel on Public Health Genomics

Rathenau Instituut

gestart en gaan we het burgerpanel over duurzame consumptie dat in 2014 plaatsvindt voorbereiden.

TA16 Veiligheid van eGovernmentsystemen Projectleden: Linda Kool, Geert Munnichs Samenwerkingspartners: Collega-instituten uit Denemarken en Duitsland De wereld wordt steeds digitaler. In opdracht van het Europees Parlement onderzoekt het Rathenau Instituut de kansen en bedreigingen van de digitale overheid, eGovernement. Begin 2013 organiseerde het Rathenau Instituut een workshop over dit onderwerp bij het Europees Parlement. Ook informeerden we de Tweede Kamer, waarbij we ervoor hebben gepleit om bij nieuwe ICT-systemen van de overheid de belangen voor de burger zwaarder te laten wegen .

TA17 GEST Projectleden: Dirk Stemerding, Virgil Rerimassie, Rinie van Est, Frans Brom Samenwerkingspartners: UCLAN (GrootBrittannië), ITAS-KIT (Duitsland), CASTED (China) en RIS (India). GEST staat voor Global Ethics in Science and Technology. Het is een internationaal onderzoeks project gefinancierd door de Europese Unie. In het project wordt vergelijkend onderzoek gedaan naar de rol van ethische discussies in besluitvorming over wetenschap en technologie in de Europese Unie, China en India. In 2013 publiceerde het Rathenau Instituut onder andere een case studie over het opkomende debat rondom synthetische biologie in de Europese Unie.

TA18 Betrouwbare wetenschap Projectleden: Marlous Blankesteijn, Leonie van Drooge, Geert Munnichs, Frans Brom, Barend van der Meulen, Jos de Jonge Begeleidingscommissie: prof. dr. ir. Wiebe Bijker,


hoogleraar Techniek en samenleving aan de Universiteit Maastricht; prof. dr. Cees Midden, hoogleraar Human Technology Interaction aan de Technische Universiteit Eindhoven; drs. Benno Bruggink, woordvoerder van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit; prof. dr. ir. Erik Lebret, chief scientist integrated risk assessment bij het RIVM en hoogleraar in Environmental Health Impact Assessment aan de Universiteit Utrecht; prof. dr. André Knottnerus, voorzitter van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid en onder andere hoogleraar huisartsgeneeskunde aan de Universiteit Maastricht; dr. Dorette Corbey, algemeen directeur van de Adviesraad voor het Wetenschaps- en Technologiebeleid Samenwerkingspartner: Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid Anders dan vaak wordt gedacht, hebben Nederlanders nog volop vertrouwen in de weten schap. Meer dan bijvoorbeeld in de Tweede Kamer, de rechtspraak of de kranten. Dit concluderen onderzoekers van het Rathenau Instituut en de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid in 2013 na een representatieve steekproef onder de Nederlandse bevolking. In 2014 gaat het project verder. Centrale vragen zijn: Wat is de rol van wetenschap in publieke controversen rond complexe, technische onderwerpen? Waaraan moeten kennisinstellingen en wetenschappers voldoen om betrouwbaar te zijn voor het brede publiek? Op welke manier moet de wetenschap omgaan met onzekerheden?

TA19 Geo-engineering Projectleden: Monique Riphagen, Frans Brom, Rinie van Est Begeleidingscommissie: dr. Maarten van Aalst, directeur van het Climate Centre van het Internationale Rode Kruis; prof. dr. Arthur Petersen, chief scientist bij het Planbureau voor de Leefomgeving en hoogleraar Wetenschap en Milieubeleid aan de Vrije Universiteit Amsterdam; Jip Lenstra, partner bij Ecorys; Ronald Flipphi, relatie wetenschap/internationaal klimaatbeleid, Ministerie van Infrastructuur & Milieu; Jesse


Reynolds, PhD-student bij European and International Public Law, Tilburg Law School. Kunnen we de opwarming van de aarde onder controle houden door technisch ingrijpen in het klimaatsysteem? Het Rathenau Instituut onderzoekt verschillende vormen van klimaatengineering, inclusief de juridische en ethische issues die daarbij een rol spelen. We identificeren de belangrijkste issues voor het maatschappelijk debat. Ook wil het Rathenau Instituut maatschappelijke stakeholders met elkaar verbinden. Eind 2013 presenteerden we het rapport ‘Klimaatengineering: hype, hoop of wanhoop?’ Tijdens een symposium wierpen onderzoekers hun licht op technologieën die het klimaat kunnen veranderen. Het symposium eindigde met een discussie over de kansen en risico’s van het ingrijpen in ons klimaatsysteem.

TA20 Energie in 2030 Projectleden: Rinie van Est, Monique Riphagen, Frans Brom Halen we straks onze energie van windmolenparken op zee? Moet iedereen verplicht zonnepanelen? Nieuwe technologie maakt het mogelijk om onze honger naar energie stillen. Maar het roept ook vragen op. Windmolens veranderen ons landschap. Door grootschalige inzet van zonnepanelen stijgt de vraag naar schaarse grondstoffen. Kunnen en willen we onze levensstijl aanpassen? Het Rathenau Instituut publiceerde in 2013 onder andere de Engelse versie van het veel geraadpleegde boek ‘Energie in 2030’.

TA21 Opkomende markten voor lichaamsmateriaal Projectleden: Ingrid Geesink, Frans Brom ‘Het Rathenau Instituut heeft met dit boek waardevolle input geleverd, vooral op de punten doneren ‘om niet’, de reikwijdte van het begrip vergoedingen en de manier waarop commercialiteit een rol kan en mag spelen in ondermeer de voortplantingsgeneeskunde.’ Dat schreef minister Schippers van VWS in 2013 in haar beleidsbrief over donatie en vruchtbaarheid. Ze refereert hier aan het


Rathenau Instituut

boek ‘Nier te koop - Baarmoeder te huur’ dat het Rathenau Instituut in 2011 publiceerde. Het boek en het achterliggende onderzoek zijn actueler dan ooit. Wereldwijd wordt steeds vaker geld verdiend aan delen van ons lichaam. Maar de wetgeving is daar nog niet op ingericht.

mensverbetering volstrekt taboe. Maar plastische chirurgie, prestatieverbeteraars en vruchtbaarheids behandelingen zijn razendsnel doorgedrongen in de samenleving. Ondertussen loopt de discussie over mens verbetering vast in een patstelling tussen voor standers en tegenstanders. Het Rathenau Instituut publiceerde eind 2012 het boek ‘Goed, beter, betwist’. In 2013 hebben we concrete kwesties op de agenda gezet. Zo schreven we onder andere een ingezonden brief in de NRC over het scherpere toezicht op de cosmetische industrie. Ook werkten we mee aan een internationaal boek over mens verbetering. In juni organiseerden we samen met NEMO en Kennislink het debat ‘Iedereen perfect?!’. Deelnemers konden (anoniem) aangeven wat zij aan zichzelf wilden verbeteren en ze konden virtuele plastische chirurgie ondergaan bij onze fotograaf en photoshopper. Deze ‘digitale make-overs’ hebben we ook aangeboden aan de gasten van het wetenschapsdiner, de aftrap van het Weekend van de Wetenschap.

TA22 Overal robots Projectleden: Rinie van Est, Frans Brom Robots die voor je vechten. Robots die voor je zorgen. In 2012 publiceerden we het boek ‘Overal robots’. In 2013 kwam de discussie goed op gang. Zo voerden maatschappelijke organisaties in april een wereldwijde campagne tegen ‘killer robots’. In mei stelde de VN dat de ontwikkeling moest stoppen van robotsoldaten die autonoom kunnen doden. En in november zei minister Hennis van Defensie dat zij niet zit te wachten op killer robots. Het Rathenau Instituut gaf gevraagd en ongevraagd commentaar op de ontwikkelingen.

TA23 Betere mensen Projectleden: Mirjam Schuijff, Frans Brom, Geert Munnichs Begeleidingscommissie (t/m 2012): prof. dr. Christine Dijkstra, hoogleraar Moleculaire Celbiologie en Immunologie, VU Medisch Centrum Amsterdam en bestuurslid Rathenau Instituut; dr. Maartje Schermer, universitair hoofddocent medische ethiek en filosofie van de geneeskunde, Erasmus Universiteit; drs. Rob van Hattum, creatief directeur NEMO; directeur wetenschaps programma’s VPRO; dr. Dick Hermans, voorzitter College van Zorgverzekeringen; prof. dr. Margo Trappenburg, bijzonder hoogleraar Sociaal politieke aspecten van de verzorgingsstaat en overleg economie, Universiteit van Amsterdam en universitair hoofddocent departement Bestuursen Organisatiewetenschap, Universiteit Utrecht Samenwerkingspartners: NEMO en Kennislink Fitter, gelukkiger, slimmer, productiever. En ook mooier, graag. Nog niet zo lang geleden was

TA24 Synthetische biologie Projectleden: Dirk Stemerding, Rinie van Est, Virgil Rerimassie, Frans Brom Samenwerkingspartners: Athena Instituut VU Amsterdam, Afdeling Biotechnologie TUDelft, Centre for the Study of Science and Humanities University of Bergen, LIS Consult Driebergen, FLINT University of South Denmark Medicijnen, geproduceerd door kunstmatige bacteriën. Genetisch omgebouwde algen die ons schone energie leveren. De verwachtingen van de synthetische biologie zijn hooggespannen. Maar door het ombouwen van bestaande bacteriën of virussen kunnen nieuwe ziekteverwekkers ontstaan. En synthetische biologie kan ook gebruikt worden om biologische wapens te maken. Begin 2013 presenteerde het Rathenau Instituut tijdens een druk bezocht politiek café in Den Haag de rapporten ‘Geen debat zonder publiek’ en ‘Politiek over leven’. In de maanden daarna bleef het druk rond dit onderwerp. Zo werkten we onder andere mee aan workshops in Leiden en in de Verenigde Staten. Verder startte in 2013 het Europese project


SYNENERGENE (2013-2017). Het Rathenau Instituut is een van de partners. Het project kijkt naar de toekomstperspectieven en maatschappelijke impact van synthetische biologie. Centraal staat maatschappelijk verantwoord innoveren.

TA25 Eendagshaantjes Projectlid: Geert Munnichs In 2013 startte het Rathenau Instituut met een onderzoek naar de opvattingen van belang hebbenden en betrokkenen over alternatieven voor het doden van eendagshaantjes. Het onderzoek vindt plaats in opdracht van het Ministerie van Economische Zaken. Eerder, in 2008, peilde het Rathenau Instituut via focusgroepen de mening van burgers over alternatieven voor het massaal doden van haantjes. De alternatieven combinatiekip en geslachtsbepaling in het ei hadden de voorkeur.



Rathenau Instituut

2 Projectenoverzicht Science System Assessment Het Rathenau Instituut onderzoekt de dynamiek van wetenschappelijke en techno logische ontwikkelingen. Hoe is het wetenschapssysteem georganiseerd? Hoe reageert het op wetenschappelijke, maatschappelijke en economische ontwikkelingen? En tot welke inhoudelijke wetenschappelijke ontwikkelingen leidt dit? Een overzicht van de projecten op het gebied van Science System Assessment in 2013.

SciSa1 Valorisatie in de sociale en geesteswetenschappen

SciSA2 De toekomst van de Nederlandse universiteiten

Projectleden: Leonie van Drooge, Stefan de Jong

Projectleden: Jos de Jonge, Patricia Faasse, Barend van der Meulen

Begeleidingscommissie (vanaf 2014): drs. Edwin van Huis, directeur Naturalis en bestuurslid van het Rathenau Instituut; drs. Birgit Donker, directeur Mondriaanfonds; dr. Hans Harbers, Wijsbegeerte, Rijksuniversiteit Groningen; prof. dr. Anita Hardon, Antropologie, Universiteit van Amsterdam; prof. dr. Aafke Hulk, Franse taalkunde, Universiteit van Amsterdam; prof. dr. Ineke Sluiter, Klassieke talen en culturen, Universiteit Leiden

Begeleidingscommissie: Louise Gunning, voorzitter UvA; Pauline van der Meer Mohr, voorzitter EUR; Jorrit van der Togt, Shell; Marijk van der Wende, bestuurslid Rathenau Instituut; Paul Schnabel, voormalig directeur SCP

Samenwerkingspartners: VSNU

De universiteiten hebben te maken met veranderende omstandigheden in politiek en Het Rathenau Instituut heeft de laatste jaren veel markt. Het Rathenau Instituut werkt samen met expertise opgebouwd op het gebied van valorisatie. de VSNU, vereniging van universiteiten, aan In het huidige project richten we ons vooral op de scenario’s voor de toekomst. De scenario’s helpen sociale wetenschappen en de geesteswetenschappen. de universiteiten met het vormen van een visie Veel onderzoek, kennis en expertise in deze en een strategie. In 2013 kwamen bestuurders, gebieden is uitermate relevant. Samen met onder topstudenten, jonge ondernemers en strategen zoekers maken we valorisatieprocessen zichtbaar en voor de eerste keer bij elkaar tijdens de Duin & ontwikkelen we nieuwe mogelijkheden. We werken Kruidbergconferentie. In 2014 krijgt de conferentie frequent samen met groepen en organisaties. Dat een vervolg en staan er ook regiobijeenkomsten gebeurt vaak via een workshop over het thema op het programma. valorisatie die specifiek op de wensen van de groep of organisatie is afgestemd, of via inbreng van onze inzichten in bijeenkomsten die derden organiseren. SciSa3 Innovatie en regulering Zo is in 2013 samengewerkt met de UvA, de RUN, de UU, TNO en het VU Medisch Centrum, met de Projectleden: Pol Maclaine Pont, Jasper Deuten, Universiteit voor Humanistiek, SURF, DAIR, ZonMw en Rinie van Est, Dirk Stemerding, Maurits Kreijveld, CSG, met een academische werkplaats, de vereniging Virgil Rerimassie van technology transfer professionals, een landbouw kundig instituut in Uruguay en de Europese Begeleidingscommissie: Corien Prins, Tilburg Law Commissie. School en bestuurslid van het Rathenau Instituut;


Jos Uitzetter, Directie Innovatie en Kennis van het Ministerie van Economische Zaken; Ellen Moors, Copernicus Instituut, Universiteit Utrecht; Jan Wisse, HollandBio Met dit project wil het Rathenau Instituut laten zien dat regulering niet alleen een belemmering voor innovatie is. Bij nanotechnologie en biotechnologie hebben partijen bijvoorbeeld juist behoefte aan regels. Deze regels kunnen namelijk veel onzekerheden wegnemen. Er is wel een aantal problemen. Ten eerste ligt het tempo van innovatie veel hoger dan dat van regelgeving. Ten tweede verlopen innovatieve ontwikkelingen onvoorspel baar. Daardoor wordt pas laat duidelijk wat de beste regulering is of geweest zou zijn. Aan de hand van een aantal casestudies onderzoekt het Rathenau Instituut op welke manieren regulering en techno logische innovatie bewust en onbewust op elkaar inspelen. Daaruit zullen we lessen trekken over de manier waarop regulering een constructieve en stimulerende rol kan spelen.

SciSA4 Globalisering van research & development Projectleden: Jasper Deuten, Maurits Kreijveld, Laurens Hessels, Thomas Gurney, Edwin Horlings Begeleidingscommissie: Hans Dröge, bestuurslid Rathenau Instituut en werkzaam bij Unilever; Thomas Grosfeld, VNO-NCW; Odilia Knap, Ministerie van Economische Zaken; Henk Volberda, Erasmus Universiteit Rotterdam Bedrijven organiseren hun activiteiten steeds meer op wereldwijde schaal. In dit project wil het Rathenau Instituut een beter zicht krijgen op de dynamiek en de consequenties van de globalisering van research, development en innovatie. We hebben daarbij specifieke aandacht voor de rol van de publieke kennisinfrastructuur. Kan zij zorgen voor het behouden en aantrekken van kennisintensieve activiteiten van internationale bedrijven? Het project moet onder andere aanbevelingen geven voor beleidsmakers over hoe ze kunnen inspelen op globalisering van R&D.

Projectenoverzicht Science System Assessment 11

SciSA5 Niet-academische kennisinstituten Projectleden: Marlous Blankesteijn, Catherine Chiong Meza, Patricia Faasse Begeleidingscommissie: drs. Erik Drop, directeur strategy & planning bij TNO; prof. dr. John Grin, hoogleraar beleidswetenschappen (ihb systeem innovaties) aan de Universiteit van Amsterdam; prof. dr. ir. Harry Lintsen, bestuurslid van het Rathenau Instituut en emeritus hoogleraar techniek geschiedenis, Technische Universiteit Eindhoven; Ariëlle de Ruijter, directeur Landelijk Kenniscentrum voor Kinder- en Jeugdpsychiatrie; dr. Hessel Speelman, onder andere vice-voorzitter van de Waddenacademie KNAW; prof. dr. Wim van Vierssen, directeur van KWR Watercycle Research Institute en hoogleraar Science system assessment van het watergerelateerde onderzoek aan de TU Delft Niet-academische, met publiek geld gefinancierde kennisinstellingen ontvingen in 2013 zeventien procent uit de totale financiering van kennis en innovatie in Nederland. De publieke financiering van veel van deze instellingen staat echter onder druk. In de periode van 2013 tot en met 2017 is deze afgenomen van in totaal 750 naar 580 miljoen euro. De vraag die centraal staat in dit project is: hoe worden de maatschappelijke doelstellingen van de instituten geborgd als de publieke financiering afneemt? Met kwalitatief en kwantitatief onderzoek zullen we de beleidsdiscussie over de rol van niet-academische kennisinstellingen ondersteunen.

SciSA6 Cocreatie en impact van kennis Projectleden: Tjerk Wardenaar, Edwin Horlings, Stefan de Jong, Elizabeth Koier, Peter van den Besselaar (VU Amsterdam), Wim van Vierssen (KWR Watercycle Research Institute) Begeleidingscommissie: Stefan Kuhlmann, UTwente; Peter Keet, Ministerie van Economische Zaken; Arthur Petersen, Planbureau voor de Leefomgeving en VU Amsterdam; Philippe Laredo, Manchester Business School, ENPC Samenwerkingspartners: VU Amsterdam, KWR Watercycle Research Institute


Al decennialang probeert Nederland het aanbod van en de vraag naar kennis beter op elkaar aan te laten sluiten. In dit project bestudeert het Rathenau Instituut de interactie tussen kennisaanbieders en kennisgebruikers binnen grootschalige onder zoeksprogramma’s. We onderzoeken onder andere, welke partij een leidende rol zou kunnen spelen en hoe de risico’s tussen publiek en privaat worden verdeeld. Daarnaast bestuderen we hoe co-creatie kan worden gefaciliteerd. Met onze aanbevelingen kunnen onderzoeksevaluaties worden verbeterd. In mei 2013 presenteerden we het rapport ‘Kenniscoproductie voor de grote maatschappelijke vraagstukken’. Daaruit blijkt dat grote maatschappelijke vraagstukken succesvol aangepakt kunnen worden als wetenschappers en belanghebbenden samen kennis ontwikkelen.

SciSA7 Loopbanen van wetenschappers Projectleden: Marije de Goede, Rosalie Belder, Pleun van Arensbergen, Laurens Hessels, Jos de Jonge Samenwerkingspartners: Centre for Science and Technology Studies (CWTS); het Promovendi Netwerk Nederland (PNN). Wat is de opbouw en doorstroom in de ‘acade mische piramide’? Hoe selecteren universiteiten talent? Aan welke criteria moeten jonge onder zoekers voldoen om door te groeien op de academische ladder? En hoe worden ze hierop voorbereid? In 2013 publiceerde het Rathenau Instituut een rapport met feiten en cijfers over academische carrières en loopbaanbeleid. Daaruit blijkt dat de academische arbeidsmarkt een open en dynamisch systeem is. In april hielden we een discussiemiddag voor stakeholders waar de ‘Feiten & Cijfers’ loopbanen is gepresenteerd, samen met een rapport over de ontwikkeling en selectie van wetenschappers in Nederland. Ook organiseerde het Rathenau Instituut samen met het CWTS een symposium voor jonge onderzoekers ‘Crafting your Career’. Daarnaast is in samenwerking met het PNN een vragenlijst uitgezet onder de Nederlandse promovendi over hun promotietraject en voor bereiding op de arbeidsmarkt.

Rathenau Instituut

SciSA8 Op zoek naar de technologische match Projectleden: Edwin Horlings, Thomas Gurney, Barend van der Meulen Samenwerkingspartner: Octrooicentrum Nederland Nederlandse kennisinstellingen vragen steeds meer patenten aan. Dat blijkt uit cijfers die het Rathenau Instituut in november 2013 uitbracht in de reeks ‘Feiten & Cijfers’. Patenten zeggen echter niet alles over hoe innovatief een land is. In dit project vergelijkt het Rathenau Instituut daarom ook science parks in diverse landen. En we leren van Japan hoe zij omgaan met Bioventure bedrijven.

SciSA9 Coördinatie in het wetenschaps systeem [Thema’s: Kennis infrastructuur, Innovatie] Projectleden: Laurens Hessels, Jasper Deuten Begeleidingscommissie: dr. Eppo Bruins, directeur van Technologiestichting STW; prof. dr. Stefan Kuhlmann, voorzitter van de afdeling Science, Technology and Policy Studies, Universiteit Twente; dr. Colja Laane, directeur van het Netherlands Genomics Initiative; prof. dr. ir. Harry Lintsen, bestuurslid van het Rathenau Instituut en emeritus hoogleraar techniekgeschiedenis Technische Universiteit Eindhoven; dr. Jan Peter van den Toren, managing partner van Birch Consultants. Regieorganen, grootschalige onderzoeks programma’s, topconsortia voor kennis en innovatie. De afgelopen decennia is het Nederlandse wetenschapssysteem verrijkt met organisaties die bemiddelen tussen overheid, onderzoeksfinanciers en onderzoeksorganisaties. Er is weinig inzicht in de mechanismen en processen die deze coördinerende instanties tot stand brengen. Het Rathenau publiceerde in 2013 een rapport met aanbevelingen voor het topsectorenbeleid. Verder heeft het Rathenau Instituut de resultaten van dit project in 2013


gebruikt voor diverse internationale publicaties in peer reviewed tijdschriften.

SciSA10 Grote programma’s in klimaatwetenschap Projectleden: Edwin Horlings, Tjerk Wardenaar, Elizabeth Koier, Stefan de Jong Begeleidingscommissie: Stefan Kuhlmann, Universiteit Twente; Arthur Petersen, Sociaal Cultureel Planbureau; Peter Keet, Ministerie van Economische Zaken; Philippe Larédo, Ecoles Des Ponts

Projectenoverzicht Science System Assessment 13

SciSA12 Imaging en neuro- en cognitiewetenschap Projectleden: Edwin Horlings, Laurens Hessels Nieuwe instrumenten beïnvloeden het onderzoek. Denk aan MRI-scanners bij cognitieonderzoek. De vraag is hoe nieuwe technologieën het onderzoeksveld veranderen. Niet alleen op inhoudelijk gebied, maar bijvoorbeeld ook qua infrastructuur en financiering. Het Rathenau Instituut verkent met dit onderzoek de invloed van nieuwe instrumenten en technologieën op onderzoeksgebieden.

Samenwerkingspartner: VU Amsterdam

SciSA13 Bibliometrische softwaretools

Grote onderzoeksprogramma’s zijn belangrijk voor de financiering van onderzoek. Hoe werken deze programma’s? Leveren ze op wat ervan verwacht wordt? En onder welke condities zijn de programma’s succesvol? Het Rathenau Instituut verkent deze vragen aan de hand van een analyse van de grote onderzoeksprogramma’s ‘Klimaat voor Ruimte’ (2004-2011) en ‘Kennis voor Klimaat’ (2008 - 2013).

Projectleden: Edwin Horlings, Jiansheng Xing, Thomas Gurney, Elizabeth Koier

SciSA11 Innovatienetwerken in de watersector Projectleden: Edwin Horlings, Bei Wen, Pieter Heringa, Laurens Hessels Samenwerkingspartner: KWR Watercycle Research Institute Doel van het project is om door empirisch onderzoek naar de watersector beter inzicht te krijgen in het functioneren van innovatienetwerken rond complexe problemen. De uitkomsten kunnen helpen om de samenwerking in de watersector te verbeteren en de slagkracht te versterken. Het Rathenau Instituut heeft in 2013 de zeven grote Europese kaderprogramma’s van de afgelopen decennia onderworpen aan een netwerkanalyse. In 2014 zal daarover een Engelstalig rapport verschijnen.

Wie schrijft, die blijft. Succesvolle, invloedrijke wetenschappers publiceren meer, en naar hun publicaties wordt vaker verwezen. In het project Bibliometrische softwaretools ontwikkelde het Rathenau Instituut een softwaretoolbox voor scientometrische en bibliometrische analyse. In 2009 presenteerden we de eerste versie. Deze eerste versie werd in 2013 doorontwikkeld. De toolbox is vrij beschikbaar voor onderzoekers.

SciSA14 Feiten en cijfers Projectleden: Jan van Steen, Catherine Chiong Meza, Marije de Goede, Jos de Jonge, Stefan de Jong Met de reeks publicaties ‘Feiten & Cijfers’ maakt het Rathenau Instituut de kennis over de stand van de wetenschap toegankelijk voor politiek, beleid en wetenschapsorganisaties. In 2013 publiceerden we over academische carrières en over patenten van kennisinstellingen. Ook brachten we ‘Feiten & Cijfers’ uit over twintig jaar onderzoeksevaluaties en over de Totale Onderzoek Financiering 20112017.


SciSA15 Biosecurity regulering en onderzoekspraktijk Projectleden: Dirk Stemerding, Barend van der Meulen Wetenschappelijk onderzoek is geen gesloten systeem. Politieke en maatschappelijke ontwikkelingen bijvoorbeeld, beïnvloeden de inhoud en de vorm van onderzoek. In dit project onderzoeken we de opkomst van de regulering rond biosecurity, en de effecten daarvan op onderzoek en onderzoeksinstellingen.

Rathenau Instituut

Communicatie 15


3 Communicatie De afdeling Communicatie ondersteunt de onderzoeksafdelingen Technology Assessment en Science System Assessment bij het communiceren over hun projecten. Verder is er een aantal instituutsbrede communicatieprojecten. Denk aan de website, het relatiemagazine Flux en aan samenwerking met mediapartijen of festivals. Het Rathenau Instituut zocht in 2013 actief de aandacht van de media. Meestal lag daar het uitkomen van een boek of rapport aan ten grondslag. Maar het Rathenau Instituut springt ook in op actuele gebeurtenissen, en beantwoordt vragen van journalisten. Een overzicht van de projecten op het gebied van corporate communicatie.

Flux

Digitale communicatie

Flux is het relatiemagazine van het Rathenau Instituut. Het verschijnt twee keer per jaar en wordt toegezonden aan ruim 1500 relaties en verspreid bij evenementen en bijeenkomsten. Om extra leden te werven voor het magazine, leverde het Rathenau Instituut in 2013 een bijdrage aan het Wetenschapsdiner. Dit diner, met als thema ‘digitale schatten’, werd georganiseerd door NCWT en het ministerie van OCW.

Het Rathenau Instituut heeft met gamebouwer IJsfontein een serious game over human enhancement ontwikkeld. Het betreft een social game voor de smartphone (iPhone) waarbij je anderen uitnodigt om met jou in een team opdrachten te vervullen. De doelgroep is de volwassen smartphonebezitter met interesse voor nieuwe technologie. Via een webspecial bij onze corporate site gaan we spelers informeren over de vragen en dilemma’s die te maken hebben met human enhancement.

VolTA De afdeling communicatie van het Rathenau Instituut is verantwoordelijk voor de redactie van VolTA, het tijdschrift over technology assessment van het EU-project Pacita. In juni 2013 verscheen de derde editie van dit magazine in druk, als pdf en als html-nieuwsbrief. Dat nummer, getiteld ‘Are we making perfect life?’, was een special over de vervagende grenzen tussen biologie en technologie. In november 2013 ging het magazine over de impact van Big Data.

Jaarverslag De afdeling communicatie van het Rathenau Instituut is verantwoordelijk voor het opleveren van het jaarverslag. Dit jaarverslag bestaat uit twee elementen: een journalistiek jaarbericht met highlights dat verspreid wordt onder relaties, en het complete jaarverslag dat op www.rathenau.nl verschijnt.

De website van het RI heeft een mobiele versie gekregen. De website is nu ook via smartphone en tablet op een gebruikersvriendelijke manier toegankelijk. Was er al enige tijd een Rathenau webspecial over de Nederlandse wetenschap (www.denederlandsewetenschap.nl of www.wetenschap.nl), deze heeft nu ook een Engelse pendant gekregen. Deze is te vinden via www.dutchscience.info en biedt informatie over o.a. het beleid op het gebied van wetenschap en innovatie, financiers van onderzoek, programma’s, betrokken organisaties.

16 Communicatie

Border Sessions Het Rathenau Instituut werkt samen met partners om aandacht te generen voor (resultaten van) projecten, en om het debat te stimuleren over de onderwerpen waarmee het Rathenau Instituut zich bezighoudt. In 2013 was het Rathenau Instituut inhoudelijk partner van Border Sessions, een nieuw onderdeel van het succesvolle en bekende Crossing Border Festival in Den Haag. De Border Sessions zijn gericht op het verbinden van technologie en cultuur.

Rathenau Instituut


Bestuur 17

4 Bestuur Gerdi Verbeet (voorzitter vanaf 1 april 2013) Voorzitter Tweede Kamer der Staten-Generaal (2006 – 2012); Voorzitter van de Nederlandse Patiënten Federatie (NPCF); Lid Raad van Toezicht Artis Prof.dr. Emile Aarts Decaan Technische Universiteit Eindhoven Prof. dr. ir. Wiebe Bijker Hoogleraar Techniek en Samenleving aan de Universiteit Maastricht Prof. dr. Roshan Cools Hoogleraar Cognitieve Neuropsychiatrie bij de Radboud Universiteit Nijmegen Medisch Centrum Dr. Hans Dröge (vanaf 1 april 2013) National Manager Unilever Nederland; Senior Vice President Unilever R&D Operations Drs. Edwin van Huis Algemeen Directeur Naturalis Biodiversity Center, Leiden Prof. dr. Harry Lintsen Emeritus Hoogleraar Techniekgeschiedenis, Technische Universiteit Eindhoven Prof.mr. Corien Prins Decaan juridische faculteit, Tilburg University Prof. dr. Marijk van der Wende Decaan Amsterdam University College (Universiteit van Amsterdam en Vrije Universiteit Amsterdam) Mr. drs. Jan Staman (secretaris) Directeur Rathenau Instituut, Den Haag

18 Programmaraad

5 Programmaraad Gerdi Verbeet (voorzitter vanaf 1 april 2013) Voorzitter Tweede Kamer der Staten-Generaal (2006 – 2012); Voorzitter van de Nederlandse Patiënten Federatie (NPCF); Lid Raad van Toezicht Artis Prof. mr. Marc Chavannes Politiek columnist van NRC Handelsblad; Emeritus Hoogleraar journalistiek aan de Rijksuniversiteit Groningen Drs. Willem Deetman Lid van de Raad van State Prof. dr. Wim van de Donk Commissaris van de Koning in de provincie Noord-Brabant Ir. Marijke Vos Lid Eerste Kamer voor GroenLinks; Voorzitter brancheorganisatie MOgroep Welzijn en Maatschappelijke Dienstverlening Mr. drs. Jan Staman (secretaris) Directeur Rathenau Instituut, Den Haag

Rathenau Instituut


Werkzaam voor het Rathenau Instituut 19

6 Werkzaam voor het Rathenau Instituut Op 31 december 2013 Directeur Mr. drs. Jan Staman Technology Assessment Prof. dr. Frans Brom / Afdelingshoofd Dr. ir. Rinie van Est / Coördinator Dr. ir. Geert Munnichs / Coördinator Dr. Stans van Egmond / Senior Onderzoeker Dr. Ingrid Geesink / Senior Onderzoeker Marjolijn Heerings MSc / Junior Onderzoeker Drs. Ira van Keulen / Senior Onderzoeker Drs. Linda Kool MSc. MA / Senior Onderzoeker Drs. André Krom / Onderzoeker, sinds januari 2013 Ir. Maurits Kreijveld / Senior Onderzoeker Virgil Rerimassie LL.M, MA / Junior Onderzoeker Drs. ir. Monique Riphagen / Onderzoeker Drs. Mirjam Schuijff / Onderzoeker Dr. Dirk Stemerding / Senior Onderzoeker Jelte Timmer, MA / Junior Onderzoeker Dr. Annick de Vries / Senior Onderzoeker Ir. Arnoud van Waes / Junior Onderzoeker Science System Assessment Dr. Barend van der Meulen / Afdelingshoofd Dr. Edwin Horlings / Coördinator Drs. Jos de Jonge / Coördinator Dr. ir. Jasper Deuten / Coördinator Drs. Pleun van Arensbergen / Junior Onderzoeker Rosalie Belder, MPhil / Junior Onderzoeker Dr. ir. Catherine Chiong Meza / Onderzoeker Dr. Marlous Blankesteijn / Onderzoeker Drs. Leonie van Drooge / Senior Onderzoeker Dr. Patricia Faasse / Senior Onderzoeker, sinds juni 2013 Dr. Marije de Goede / Onderzoeker Drs. Thomas Gurney / Junior Onderzoeker Pieter Heringa, MSc / Junior Onderzoeker Dr. Laurens Hessels / Senior Onderzoeker Stefan de Jong, MSc / Junior Onderzoeker Dr. Elizabeth Koier / Onderzoeker

Dr. Pol Maclaine Pont / Onderzoeker, sinds juni 2013 Keelie Murdock, MSc / Junior Onderzoeker Drs. Jan van Steen / Senior Onderzoeker Tjerk Wardenaar MA, MSc / Junior onderzoeker Bei Wen, MSc. / Junior Onderzoeker Dr. Jiansheng Xing / Software Developer Communicatie Drs. Antoinette Thijssen / Afdelingshoofd Claartje Doorenbos / Informatiespecialist Drs. Marlies Hanifer / Senior Communicatieadviseur Drs. Clara Kemper / Communicatiemedewerker Drs. Heleen van Kooij / Contentmanager Drs. Pascal Messer / Redacteur Drs. Janneke Visser, BA / Senior Communicatieadviseur Bedrijfsvoering & Ondersteuning Deze afdeling werkt tevens ten behoeve van twee andere KNAW-instituten. Els Versteegt / Afdelingshoofd Dhandew Bhageloe / Projectadministrateur Aziza Bouhayoufi / Administratief medewerker P&O Drs. Barbara Buis / Controller Natasja Cabooter / Directiesecretaresse/P.A., sinds september 2013 Marga de Geest-Borsboom / Projectadministrateur Lies Haket / Administrateur Christian Klein, MSc / Medewerker P&O Hetty Labots / Adviseur P&O Sjerhiel Noslin / Secretaresse June Pechler / MT-Secretaresse Nanda Verasdonck / Secretaresse Lily Wieskamp / Secretaresse Hoogleraren namens het Rathenau Instituut Prof. dr. Peter van den Besselaar Prof. dr. Frans Brom Prof. dr. Wim van Vierssen

20 Werkzaam voor het Rathenau Instituut

Gastmedewerkers en tijdelijke detacheringen in 2013 Dr. Bonno Pel Hajer Djemni Carel Jansen Bep Pronk Herman Schoffelen, Mpa, MBA Hanneke Teunissen Berwout Toonen Marinus van der Valk Loes Vermeer Margaret Voll Stagiaires en trainees in 2013 Anna van de Haar BSc / Trainee (Japan) Technology Assessment Stefan Meuleman / Stagiair Technology Assessment Christopher Smith / Stagiair Science System Assessment Wouter Verberne / Stagiair Technology Assessment

Vertrokken in 2013 Technology Assessment Conor Douglas, PhD, MSc, BA / Postdoc Onderzoeker, tot april 2013 Dr. ir. Jurgen Ganzevles / Senior Onderzoeker, tot februari 2013 Science System Assessment Dr. Wouter Boon / Onderzoeker, tot februari 2013 Drs. Hendrik Steringa / Onderzoeker, van april 2013 tot september 2013 Bedrijfsvoering en Ondersteuning Irma de Bont / Directiesecretaresse, tot juli 2013

Rathenau Instituut

Financiën 21


7 Financiën Baten Bijdrage OCW Projectopbrengsten Overige opbrengsten Totale baten

Realisatie 2013 Begroting 2013 x € 1.000 x € 1.000

Verschil x € 1.000

4.672 497 95

4.628 676 23

44 -179 72

5.264

5.327

-63

3.795 1.166 848

3.883 1.345 683

-88 -179 166

5.809

5.911

-102

Lasten Personeelskosten Projectkosten Materiele kosten Totale lasten

Baten 2013

Lasten 2013

In 2013 realiseerde het Rathenau Instituut k€ 5.264 aan baten, k€ 63 minder dan begoot. Van het ministerie van OCW werd via de KNAW k€ 4.672 ontvangen. Dit is 89% van de totale baten (92% in 2012) en k€ 44 meer dan begroot, omdat in 2013 loon- en prijscompensatie (k€ 38) en een internet vergoeding (k€ 6) extra werd ontvangen. De opbrengsten uit extern gefinancierde projecten en het uitlenen van personeel bedroegen 9% van de totale baten (7% in 2012) en werden met name ontvangen van Europese organisaties en de Stichting Kennis voor Klimaat. In totaal werd k€ 179 minder ontvangen dan begroot ten gevolge van vertraging en/of niet doorgaan van projecten. Op het exploitatiesaldo had dit nauwelijks invloed omdat ook de kosten niet werden gerealiseerd. De overige opbrengsten (2%) betroffen royalty’s en overige personeelsopbrengsten, inclusief zwangerschapsuitkeringen, vacatiegelden en doorbelaste kosten. Met name het totale bedrag aan zwangerschapsuitkeringen was in 2013 hoger dan voorgaande jaren (k€ 52) door relatief veel zwangerschapsverloven.

De totale kosten in 2013 bedroegen k€ 5.809. Dit is k€ 102 minder dan bij het opstellen van de begroting werd voorzien. Ondanks de stijging van de sociale lasten in 2013 vielen de totale personeelslasten k€ 88 lager uit dan begroot. Extra kosten voor sociale lasten en inhuur – ter vervanging van langdurig zieken en piekbelasting – werden gecompenseerd door vrijvallende gelden vanwege vacatures en minder wachtgeld verplichtingen. Een administratieve wijziging ten gevolge van de werkkostenregeling bracht een verschuiving van posten van ‘personele kosten’ naar ‘materiële kosten’ (k€ 81). Mede ten gevolge hiervan viel de realisatie van de reguliere materiele kosten daardoor hoger uit. Uitbreiding van kantoorruimte op de huidige locatie en de interne verhuizing die dit met zich meebracht, als ook de overstap naar een interne beheerder van de kantoorautomatisering (I&A van de KNAW) waren niet begroot. Beide eenmalige kostenposten leidden eveneens tot hogere materiële kosten. Onder- en overschrijding op overige andere materiele posten bedroegen per saldo -k€ 54.

22 Financiën

De projectkosten vielen k€ 179 lager uit dan begroot ten gevolge van vertraging en/of niet doorgaan van projecten.

Consolidatie De jaarrekening van het Rathenau Instituut wordt geconsolideerd in de jaarrekening van de KNAW en is als zodanig ook opgenomen als onderdeel van het jaarverslag van de KNAW. Ten tijde van het uitbrengen van dit verslag zijn de financiële cijfers van het Rathenau Instituut nog niet definitief vastgesteld. Niet begrote eenmalige verhuiskosten en dito migratiekosten ten gevolge van een overstap naar de interne beheerder van de kantoorautomatisering (I&A van de KNAW) leidden eveneens tot hogere materiele kosten.

Rathenau Instituut


Sociaal jaarverslag 2013 23

8 Sociaal jaarverslag 2013 In 2013 zijn zeven nieuwe medewerkers in dienst getreden: drie medewerkers bij de afdeling Technology Assessment, drie bij de afdeling Science System Assessment en één bij de afdeling Bedrijfsvoering en Ondersteuning.

Vijf medewerkers hebben het Rathenau Instituut verlaten: twee medewerkers bij de afdeling Technology Assessment, twee bij de afdeling Science System Assessment en één bij de afdeling Bedrijfsvoering en Ondersteuning. Op 31 december 2013 waren 60 (58,36 fte ) personen in dienst. In de afgelopen vijf jaren is het aantal fte steeds toegenomen. Verwacht wordt dat dit in 2014 zal afnemen.

Aantal FTE

55

45

FTE

2009 44,68

2010 47,61

2011 48,61

2012 53,02

2013 53,60

Ontwikkeling FTE

In totaal waren er in 2013 vier stagiaires en trainees. Dit aantal is minder dan in voorgaande jaren. In 2012 waren het er zes. Het percentage personeelsleden in vaste dienst ten opzichte van personeelsleden in tijdelijke dienst bedraagt 44%-56%. Ten opzichte van voorgaande jaren zijn er meer medewerkers in vaste dienst gekomen. % Vast 2013 Jaren

Het aantal zwangerschapsverloven nam in 2013 toe, in totaal 4, waar dit in voorgaande jaren maximaal 1 tot 2 was. In 2013 hebben in totaal 8 medewerkers gebruik gemaakt van de mogelijk heid tot ouderschapsverlof. In voorgaande jaren varieerde dit tussen 2 en 4. Bij het Rathenau Instituut hebben in 2013 twee mensen als gastmedewerker gewerkt. Vanwege langdurige ziekte- en zwangerschapsverloven zijn in totaal 8 mensen tijdelijk werkzaam geweest bij het Rathenau Instituut, hetzij als zzp-er, hetzij gedetacheerd vanuit andere organisaties.

50

40

Ultimo 2013 bestaat het personeel voor 61% uit vrouwen en 39% uit mannen. Deze verhouding is al enkele jaren nagenoeg gelijk.

2011 2009 0%

% vaste aanstelling

20%

40%

60%

Er zijn drie BHV-ers en drie EHBO’ers. De vacante plek voor een EBHO’er werd in 2013 opgevuld. Wegens vertrek van een collega is er behoefte ontstaan aan een nieuwe BHV’er. De gevonden kandidaat moet de opleiding nog volgen. Alle BHV’ers en EHBO’ers hebben de noodzakelijke (na) scholingstrainingen gevolgd. De organisatie van de BHV is afgestemd op die van de verhuurder van het pand. De Arbocommissie bestaat uit vier leden. Vanwege zwangerschapsverlof van twee leden in dezelfde periode, was een collega bereid tijdelijk lid te worden van de arbocommissie. De arbocommissie heeft in 2013 meerdere werkplekonderzoeken laten uitvoeren. Er zijn geen instituutsbrede activiteiten ontplooid. Het plan van aanpak Arbo heeft een geldigheid van twee jaar en loopt nog door tot en met 2014.

24 Sociaal jaarverslag 2013

De preventiemedewerker is tevens voorzitter van de Arbocommissie. In 2013 hebben 28 medewerkers in totaal 38 trainingen, cursussen of andere opleidings trajecten gevolgd. In een drietal gevallen betrof het groepstrainingen. Hiermee heeft 45% van de medewerkers enige vorm van scholing genoten. In totaal is ruim € 33.500 besteed aan opleidingen. Daarnaast is voor coachingstrajecten en voor begeleiding van werk naar werk een bedrag van €10.000 besteed.

Rathenau Instituut


Publicaties 25

9 Publicaties Periodieken Flux - nr. 8 (januari): Samen? - nr. 9 (juni): En, bent u al perfect?

VolTA (n.a.v. het Europese PACITA-project) - nr. 04 (April): ‘Are we making perfect life?’ - nr. 05 (October): ‘Big data’ 12x digitale nieuwsbrief

Rathenau Publicaties Arensbergen, P. van, L. Hessels & B. van der Meulen. Talent centraal : ontwikkeling en selectie van wetenschappers in Nederland. - Den Haag: Rathenau Instituut, 2013. - 95 p. - ISBN 978-90-7736448-2. - (SciSA rapport ; 1330)

Horlings, E. & P. van den Besselaar. Convergence in science: growth and structure of worldwide scientific output: 1993 - 2008. - The Hague: Rathenau Instituut, 2013. - 29 p. - (Working paper ; 1301) Jacobi, A., M. Lund Jensen, L. Kool, G. Munnichs & A. Weber. Security of eGovernment Systems. - Brussel: STOA, 2013. - 4 p. - (Options brief ; Nr. 2013-02) Jacobi, A., M. Lund Jensen, L. Kool, G. Munnichs & A. Weber. Security of eGovernment Systems: case study report. - Brussel: STOA, 2013. - 162 p. - ISBN 978-92-823-4767-6 Jacobi, A., M. Lund Jensen, L. Kool, G. Munnichs & A. Weber. Security of eGovernment Systems: conference report. - Brussel: STOA, 2013. - 72 p. - ISBN 978-92-823-4768-3

Boon, W. & E. Horlings. Kenniscoproductie voor de grote maatschappelijke vraagstukken. - Den Haag: Rathenau Instituut, 2013. - 128 p. - (SciSA rapport ; 1329). - ISBN 978-90-773-6447-5

Jacobi, A., M. Lund Jensen, L. Kool, G. Munnichs & A. Weber. Security of eGovernment Systems: final report. - Brussel: STOA, 2013. - 89 p. - ISBN 978-92-823-4618-1

Drooge, L. van & B. van der Meulen. Valuable: indicators for valorisation. - Den Haag: Rathenau Instituut, 2013. - 39 p.

Jong, S. de, K. Barker, D. Cox, T. Sveinsdottir & P. van den Besselaar. Understanding societal impact through studying productive interactions. - The Hague: Rathenau Instituut, 2013. - 24 p. (Working paper ; 1304)

Ganzevles, J. & R. van Est. Energy in 2030: busting the myths. - The Hague: Rathenau Instituut, 2013. - 35 p. Hessels, L. & J. Deuten. Coördinatie van publiekprivaat onderzoek: van variëteit naar maatwerk. - Den Haag: Rathenau Instituut, 2013. - 148 p. ISBN 978-90-773-6446-8. - (SciSA rapport ; 1328) Hessels, L. & J. Deuten. Coordination of research in public-private partnerships: lessons from the Netherlands. - The Hague: Rathenau Instituut, 2013. - 17 p.

Kool, L., J. Timmer & R. van Est. Keuzes voor de e-coach: maatschappelijke vragen bij de automatisering van de coachingspraktijk. - Den Haag: Rathenau Instituut, 2013. - 50 p. Negen gouden regels voor kenniscoproductie. - Den Haag: Rathenau Instituut, 2013. - 1 p. Rerimassie, V. & D. Stemerding. Politiek over leven: in debat over synthetische biologie. - Den Haag: Rathenau Instituut, 2013. - 104 p. - ISBN 978-90-773-6443-7

26 Publicaties

Rathenau Instituut

Riphagen, M. & F.W.A. Brom. Klimaatengineering: hype, hoop of wanhoop?. - Den Haag: Rathenau Instituut, 2013. - 224 p. - ISBN 978-90-773-6451-2

Schuijff, M. & G. Munnichs. Human enhancement challenges policies. - The Hague: Rathenau Instituut, 2013. - 2 p.

Stemerding, D., R. van Est, L. Hanssen, P. Schenkelaars & H. de Vriend. Geen debat zonder publiek: het opkomende debat over synthetische biologie ontleed. - Den Haag: Rathenau Instituut, 2013. - 66 p. - ISBN 978-90-773-6443-7

Stemerding, D., V. Rerimassie & P. Messer. Synthetische biologie vereist samenspraak. - Den Haag: Rathenau Instituut, 2013. - 2 p.

Stemerding, D. & V. Rerimassie. Discourses on synthetic biology in Europe. - The Hague: Rathenau Instituut, 2013. - 28 p. - (Working paper ; 1305) Tiemeijer, W. & J. de Jonge. Hoeveel vertrouwen hebben Nederlanders in wetenschap? . - Den Haag: Rathenau Instituut, 2013. - 69 p. Timmer, J., J. Smids, L. Kool, A. Spahn & R. van Est. Op advies van de auto: persuasieve technologie en de toekomst van het verkeerssysteem. - Den Haag: Rathenau Instituut, 2013. - 51 p. Vries, A. de, R. van Est en A. van Waes. Samen winnen: verbreding van schaliegasdiscussie en handvatten voor besluitvorming. - Den Haag: Rathenau Instituut, 2013. - 132 p. - ISBN 978-90773-6449-9 Werkprogramma 2013-2014. - Den Haag: Rathenau Instituut, 2013. - 88 p. Work programme 2013 - 2014. - The Hague: Rathenau Instituut, 2013. - 88 p.

Het Bericht / Research Brief Hessels, L. & M. Hanifer. Coördinatie in topsectoren vergt actieve overheid. - Den Haag: Rathenau Instituut, 2013. - 2 p. Kool, L., G. Munnichs & C. Boland. Voer haalbaarheidstoets op ICT-projecten in. - Den Haag: Rathenau Instituut, 2013. - 2 p. Riphagen, M. & P. Messer. Klimaatengineering : hype, hoop of wanhoop?. - Den Haag: Rathenau Instituut, 2013. - 2 p.

Vries, A. de, A. van Waes, R. van Est & J. Visser. Schaliegas: veelzijdig debat vereist. - Den Haag: Rathenau Instituut, 2013. - 2 p. Wardenaar, T., E. Horlings & J. Visser. Kenniscoproductie inzetten voor ‘grand challenges’. - Den Haag: Rathenau Instituut, 2013. - 2 p.

Feiten en Cijfers Drooge, L. van, S. de Jong, M. Faber en D. Westerheijden. Twenty years of research evaluation. - The Hague: Rathenau Instituut, 2013. - 20 p. Drooge, L. van, S. de Jong, M. Faber en D. Westerheijden. Twintig jaar onderzoeksevaluatie. - Den Haag: Rathenau Instituut, 2013. - 20 p. + bijlage. Goede, M. de, R. Belder & J. de Jonge. Academic Careers in the Netherlands. - The Hague: Rathenau Instituut, 2013. - 20 p. + appendix. Goede, M. de, R. Belder & J. de Jonge. Academische carrières en loopbaanbeleid. - Den Haag: Rathenau Instituut, 2013. - 19 p. + appendix. Horlings, E., T. Gurney, J. Deuten & L. van Drooge. Patentaanvragen door kennisinstellingen. - Den Haag: Rathenau Instituut, 2013. - 35 p. Steen, J. van. Overzicht Totale Onderzoek Financiering (TOF): 2011-2017. - Den Haag: Rathenau Instituut, 2013. - 14 p.


Officiële stukken 1 30-1, Tweede Kamer, Kamerstuk 201202013, 33400 XIII, nr. 122: Vaststelling begroting Economische Zaken / Landbouw en Innovatie voor 2013: verslag wetgevingsoverleg van 17 december 2012 over ondernemen (‘Coördinatie topsectoren’) 2 28-2, Tweede Kamer, Handelingen 2012-2013, nr. 39: Behandeling begroting EZ voor 2013 (onderdeel economie en innovatie) (33400 XIII) (‘Het Rathenau Instituut waarschuwt voor het ontstaan van allerlei nieuwe organisaties, TKI’s, die allemaal op hun eigen manier het wiel gaan uitvinden’ (‘Coördinatie van publiek-privaat onderzoek’)) 3 7-3, Tweede Kamer, Handelingen 2012-2013, nr. 40: Schriftelijke antwoorden van de minister voor Immigratie en Asiel op vragen gesteld in de eerste termijn van de behandeling van de begroting van het ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie voor het jaar 2013 (onderdeel economie en innovatie) (‘Coördinatie van publiek-privaat onderzoek’, 2013) 4 16-4, Tweede Kamer, Kamerstuk 29 338, nr. 119: Wetenschapsbudget: brief regering ter aanbieding overzicht van de Totale Onderzoek Financiering 2011-217 5 25-4, Tweede Kamer, Kamerstuk 32637, nr. 54: Brief van minister Kamp (EZ) aan de Tweede Kamer over uitgangspunten bedrijvenbeleid: koersvast en toekomstgericht (‘Coördinatie van publiek-privaat onderzoek’) 6 22-5, Tweede Kamer, Handelingen 2012-2013, nr. 59, p. 8-18: Behandeling van wetsvoorstel inzake Embryowet (‘Wij zien dat de taak om nieuwe ontwikkelingen te signaleren, bij drie organisaties wordt neergelegd, de Gezondheidsraad, het Rathenau Instituut en het Centrum voor Ethiek en Gezondheid’) 7 23-5, Tweede Kamer, 26643, nr. 276: ICT: Verslag van een algemeen overleg van 3 april over o.m. de richtlijn toegankelijkheid overheidswebsites (‘Twee jaar geleden zei het Rathenau Instituut al dat een wettelijk inzage- en correctierecht vaak een papieren recht is, dat zich heel moeilijk laat effectueren. Hoe staat het daar nu mee?’) 8 28-5, Tweede Kamer, Kamerstuk 2012-2013, nr. 27406, nr. 202: Nota ‘De kenniseconomie in

Publicaties 27

zicht’: brief minister en staatssecretaris ter aanbieding van het KNAW-advies ‘Vertrouwen in de wetenschap’ (verwijzing naar een rapport over ‘Vertrouwen in de wetenschap’ dat RI en WRR binnenkort samen uitbrengen) 9 6-6, Tweede Kamer, Kamerstuk 32761, nr. 49: Verwerking en bescherming persoonsgegevens: brief minister met kabinetsvisie op e-privacy (‘Voorgeprogrammeerd’, 2012) 10 6-6, Tweede Kamer, Kamerstuk 26643, nr. 280: ICT: brief minister met de visiebrief digitale overheid 2017 (‘De Nationale ombudsman, het Rathenau Instituut en de WRR pleiten terecht voor een versterkte informatiepositie van de burger, naast de versterkte informatiepositie van de overheid’) 11 12-6, Tweede Kamer, Kamerstuk 29338, nr. 120: Wetenschapsbudget: verslag algemeen overleg van 18 april 2013 over o.m. het Overzicht van de Totale Onderzoek Financiering (TOF) 2011-2017 12 17-6, TK, Kamerstuk 31288, nr. 344: Hoger onderwijs-, onderzoeken wetenschapsbeleid: brief sts over de stand van zaken t.a.v. ontwikkeling van valorisatie-indicatoren voor het hoger onderwijs (‘Waardevol’, 2011) 13 26-6, Eerste Kamer, Kamerstuk 33 032, D: Wijziging van Boek 1 van het Burgerlijk Wetboek ivm het juridisch ouderschap van de vrouwelijke partner van de moeder anders dan door adoptie: verslag deskundigenbijeenkomst 18-6 (‘Nier te koop - baarmoeder te huur’, 2012) 14 11-7, Tweede Kamer, Kamerstuk 29398, nr. 375: Maatregelen verkeersveiligheid: verslag van een algemeen overleg (‘Op advies van de auto’) 15 11-7, Tweede Kamer, Kamerstuk 33 400 XVI, nr. 155: Vaststelling begrotingsstaten van het ministerie van VWS (XVI) voor het jaar 2013: brief van de minister van VWS met haar beleidsbrief inzake donatievraagstukken bij vruchtbaarheidstechnieken (‘Nier te koop baarmoeder te huur’, 2012) 16 31-7, Tweede Kamer, Kamerstuk 32 637, nr. 71: Bedrijfslevenbeleid: verslag van algemeen overleg van 6-6 (Rathenau wordt genoemd ivm topsectoren) 17 17-9, Tweede Kamer, Kamerstuk 33750 VIII, nr. 2: Vaststelling begroting OCW: memorie van toelichting (‘Hoeveel vertrouwen hebben Nederlanders in wetenschap?’)

28 Publicaties

18 17-9, Tweede Kamer, Kamerstuk 33750, XIII, nr. 2: Vaststelling begroting EZ: memorie van toelichting (‘TOF’) 19. 17-9, Tweede Kamer, Kamerstuk 33750, nr. 2: Miljoenennota 2014: nota over de toestand van ‘s rijks financiën (‘ook de evaluatie van het Rathenau Instituut is inmiddels afgerond’) 20 8-10, Tweede Kamer, Kamerstuk 33750 XIII, nr. 6: Vaststelling begroting ministerie van EZ 2014: verslag houdende een lijst van vragen en antwoorden (verwijst naar (?) ‘Feiten & Cijfers: patenten van kennisinstellingen’) 21 23-10, Tweede Kamer, Kamerstuk 2013-2014, 27406, nr. 207: Nota ‘De kenniseconomie in zicht’: brief minister en staatssecretaris met reactie op twee rapporten over vertrouwen in wetenschap, van KNAW en WRR/Rathenau Instituut (‘Hoeveel vertrouwen hebben Nederlanders in wetenschap?’) 22 23-10, Tweede Kamer, Kamerstuk 33740 nr. 5: Wijziging Wet op het voortgezet onderwijs en Wet voortgezet onderwijs BES: verslag (punt 3.4: ‘Het Rathenau Instituut laat bijvoorbeeld zien welke maatschappelijke functie wetenschappelijke kennis heeft. Graag zouden deze [PvdA-]leden zien dat ook deze brede, maatschappelijke visie op wetenschap nadrukkelijker wordt meegenomen bij het inbedden van anw in de onderbouw van het vwo.’) 23 20-11, Tweede Kamer, Kamerstuk 2013-2014, 29338, nr. 126: Wetenschapsbudget: brief staatssecretaris met zijn reactie op het rapport van de evaluatiecommissie NWO ‘Nieuwe dynamiek, passende governance’ (‘In het Nederlandse systeem zijn de taken van een CSA naar Angelsaksisch model belegd bij adviesraden en wetenschappelijke organisaties (zoals Rathenau, AWT, KNAW en WRR)’). 24 21-11, Tweede Kamer, Kamervragen met antwoord 2013-2014, nr. 542: Vragen van het lid Jasper van Dijk (SP) aan de minister van OCW over nevenfuncties van hoogleraren (ingez. 12-11): antwoord (RI/WRR-rapport over vertrouwen in de wetenschap) 25 21-11, Tweede Kamer, Kamervragen met antwoord 2013-2014, nr. 543: Vragen van het lid Mohandis (PvdA) aan de minister van OCW over het bericht “Hoogleraren stapelen bijbanen op” (ingez. 8-11): antwoord (RI/WRR-rapport over vertrouwen in de wetenschap)

Rathenau Instituut

(Hoofdstukken in) rapporten 1 E ffecten van universitaire profilering en topsectorenbeleid op de wetenschap in Nederland: een eerste kritische reflectie. KNAW 2013 (‘TOF 2010-2016’, 2012), ‘Coördinatie topsectoren’ (2012), ‘Gouden driehoek’ (2012), ‘Focus en massa’ (2010) 2 Maatwerk in onderzoeksinfrastructuren: strategisch investeren in grootschalige onderzoeksfaciliteiten. - AWT, 2013 (‘Groot in 2008’, 2008) 3 HBO concept-werkset valorisatie indicatoren. - HBO-raad, 2013 (‘Waardevol’, 2011) 4 Een raamwerk valorisatie-indicatoren. - VSNU, 2013 (‘Waardevol’, 2011) 5 Mogelijke introductie van gg-tarwe buiten Europa zal ook hier de discussie over gggewassen doen oplaaien: subcommissie ethiek en maatschappelijke aspecten / F. Brom. - IN: jaarverslag COGEM 2012, p. 26-29 6 Meedoen of stoppen: eindrapport van de Commissie Anti-Doping Aanpak, 2013 (‘Goed, beter, betwist’, 2012) 7 Omgaan met omgevingsrisico’s en onzekerheden: hoe doen we dat samen? Essaybundel / A.F.M. Brenninkmeijer … [et al.]. - Bureau KLB, 2012 (met inspiratiespeech ‘Risico’s in technologisch perspectief’ van Frans Brom) 8 Actieplan open overheid. - Ministerie van BiZa, 2013 (p. 37: ‘Zowel de Nationale Ombudsman, het Rathenau Instituut als de WRR pleiten voor een versterkte informatiepositie van de burger, naast de versterkte informatiepositie van de overheid.’) 9 Kennis maken met decentrale overheden. - Planbureau voor de Leefomgeving, 2013 (‘Samenwerken aan werkzame kennis’, 2012) 10 Waarde creëren uit maatschappelijke uitdagingen. - AWT, 2013 (‘TOF 2011-2017’ en ‘Bericht Kenniscoproductie’) 11 De lerende economie. - WRR, 2013 (‘Kenniscoproductie voor de grote maatschappelijke vraagstukken’) 12 Een smalle kijk op onderwijskwaliteit / Onderwijsraad. - 2013 (verwijzing naar ‘Kenniscoproductie voor de grote maatschappelijke vraagstukken’) 13 Publieke kennisinvesteringen en de waarde van


wetenschap: verkenning KNAW. - 2013 (‘Kenniscoproductie’ en ‘Waardevol’) 14 Evaluatie Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten: naar een nieuwe balans tussen bevoegdheden en waarborgen / Commissie Dessens. - 2013 www.rijksoverheid. nl/documenten-en-publicaties/ rapporten/2013/12/02/rapport-evaluatie-wetop-de-inlichtingen-en-veiligheidsdiensten-2002. html (p. 139: ‘Het Actieplan [Open Overheid, CD] wijst erop dat de Nationale ombudsman, het Rathenau Instituut en de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid recentelijk hebben gepleit om de informatiepositie van de burger te versterken, als tegenkracht voor de versterkte informatiepositie van de overheid. Burgers zouden meer inzicht moeten krijgen in het gebruik van gegevens en zij zouden die gegevens moeten kunnen laten corrigeren.’)

Publicaties 29


Rathenau Instituut

10 Rathenau in de media 2013 1 Radio- en tv-optredens (aantal in monitoringsdocument: 27. Hieronder het volledige overzicht. Dubbelingen – bijvoorbeeld hetzelfde interview met Jan Staman dat zowel op Omroep Brabant als Omroep Zeeland te zien was - zijn niet meegeteld in de monitoring).

1 Barend van der Meulen zat op 11-1 bij BNR Nieuwsradio n.a.v. ‘Coördinatie van publiek-privaat onderzoek’ 2 Frans Brom zat op 27-2 bij de IKON, Andere wereld, om te praten over zorgrobotica 3 Edwin Horlings zat op 30-1 bij Met het Oog op Morgen (NOS) om te praten over de ‘Aziatische Nobelprijs’ 4 Jelte Timmer zat op 10-2 bij de RKK, Katholiek Nederland, n.a.v. ‘Voorgeprogrammeerd’ 5 VPRO’s Labyrint van 24-2 ging over de meetbare mens. De makers hebben gebruik gemaakt van de kennis van Ingrid Geesink en Stans van Egmond 6 Mirjam Schuijff zat op 4-3 bij Villa VPRO, radio 1, om te praten over mensverbetering 7 Frans Brom zat op 7-3 bij EO’s Dit is de Dag, radio 1. Onderwerp: debat in de Kamer over de embryowet 8 Rinie van Est was 20-3 op BNR-Nieuwsradio (n.a.v. BBC-bericht ‘Under the skin’ blood-testing device developed) 9 Frans Brom praatte op 10-5 in het radioprogramma DeGids.fm over transgene apen 10 Rinie van Est was wo. 29-5 bij Dit is de Dag, radio 1 om te praten over killer robots 11 Op 31-5 praatte Rinie van Est in OBA Live, radio 5, over het project ‘Making Perfect Life’ 12 Jan Staman en Ira van Keulen spraken 14-7 over mensverbetering in VPRO’s Labyrint op radio 1 13 Op dinsdag 6-8 werd Frans Brom bij radio Noord-Holland geïnterviewd over robots als middel tegen eenzaamheid tijdens ruimtereizen 14 Maurits Kreijveld zat op 3-11 bij BNN-radio (nieuwe AH Bonuskaart) 15 Edwin Horlings zat 24-11 bij het RTL-nieuws (‘Feiten & Cijfers: patentaanvragen’) 16 Edwin Horlings was 25-11 te horen bij BNR radio en bij RTLZ (‘Feiten & Cijfers: patentaanvragen’) 17 Edwin Horlings zat 25-11 bij Goedemorgen Nederland op radio 1 (‘Feiten & Cijfers: patentaanvragen’) 18 Rinie van Est zat 2-12 bij het programma Lijn 1 van radio 1, om te praten over big data 19 Monique Riphagen was 14-12 te horen op radio 1 in de Tros Nieuwsshow (‘Klimaatengineering’) 20 Frans Brom en Monique Riphagen zaten 15-12 bij Vroege Vogels op radio 1 (Klimaatengineering’) 21 Jan Staman zat 16-12 bij BNR Duurzaam (Klimaatengineering’) 22 Jan Staman zat op donderdag 5 sept. in NOS Journaal op TV nos.nl/video/547957-provincies-engemeenten-meer-betrekken-bij-schaliegasdiscussie.html?utm_source=feedburner&utm_ medium=feed&utm_campaign=Feed%3A+nosjournaalvideo+(NOS+Journaal+video’s)\ 23 Jan Staman 5 september schaliegas 2x op radio 1 in Radio 1 Journaal, 24 1x in Vandaag de Dag (WNL) www.omroepwnl.nl/programmas/detail/vandaag-de-dag 25 en in het ochtendnieuws van RTL: www.rtlnieuws.nl/nieuws/binnenland/wel-geen-schaliegas 26 Hart van Nederland (SBS 6). 27 En tussen 14.00-14.30 op Radio 1 in Dit is de dag. 28 www.tros.nl/tros-radio-tips/nieuwsshow/nieuwsshow-uitzendingen/item/?tx_ trosradio[itemid]=157338?cHash=6f0810d5313f6796a954331ed8e1a4dd (interview met Frank de Boer van Cuadrilla )


Rathenau in de media 2013 31

29 www.radio2.nl/audiofragmentenoverzicht/1/?fragment=89660 www.nu.nl/algemeen/3581094/kamp-ziet-opties-deal-schaliegas-met-pvda.html (interview met Kamp over schaliegas) 30 www.omroepbrabant.nl/?news/1988151103/ Verzet+tegen+schaliegas+had+voorkomen+kunnen+worden.aspx 31 www.omroepflevoland.nl/Nieuws/105345/flevoland-lokale-overheden-niet-gehoord-in-kwestieschaliegas 32 www.omroepzeeland.nl/nieuwsuit/noord-brabant 33 www.powned.tv/nieuws/binnenland/2013/09/eigen_schuld_dikke_bult_kamp.html 34 www.powned.tv/nieuws/binnenland/2013/09/gemeentes_krijgen_volop_inspra.html 35 www.tros.nl/tros-radio-tips/kamerbreed/kamerbreed-uitzendingen/item/?tx_ trosradio[itemid]=155139&cHash=edcd60295d3060943d64eedf7202454b 7-9 op Radio1 reageerde minister Kamp weer op het Rathenau rapport (vanaf minuut 27:30)

2 Gedrukte media 2.1 Opinie-artikelen, interviews (en artikelen waarin RI-medewerkers geciteerd worden) in de gedrukte media (aantal in monitoringsdocument: 39. Hieronder het volledige overzicht. Dubbelingen – bijvoorbeeld hetzelfde interview dat door meerdere (regionale) kranten is geplaatst - zijn niet meegeteld in de monitoring).

1 Bedrijven missen brug met universiteiten. - FD 7-2 (reactie van Barend van der Meulen op brandbrief bedrijfsleven aan minister Kamp) 2 Twitter is op zichzelf een belachelijk medium. - Dagblad van het Noorden 7-2 (interview met Maurits Kreijveld nav Kenniscafé social media) 3 Lekker! Een gemuteerde tomaat. - NRC.Next 27-2 (Frans Brom over genetische modificatie in artikel over Food Film Festival A’dam) 4 Nieuwe stappen naar EPD. - Skipr magazine nr. 2-3 (maart) (o.a. Geert Munnichs komt aan het woord) 5 ‘Gevaarlijk spel’. - FD 22-3 (Barend van der Meulen over topsectorenbeleid) 6 Reflectie in de topsectoren. - Onderzoek Nederland nr. 318 (22-3) (korte samenvatting blogpost Laurens Hessels) 7 Nanotechnologie zorgt voor ‘slimme mode’. - In: Kleur & Stijl nr. 26 (lente) 2013 (interview met Virgil Rerimassie) 8 Bijlage nanotechnologie bij de VPRO-gids nr. 13 (30/3 t/m 5/4) (interview met Frans Brom) 9 Verging on convergence. - Volume (blad Archis) 35 (April) (interview met Rinie van Est en Virgil Rerimassie over synthetische biologie) 10 Waar is hier de nooduitgang? De Standaard 25-4 (Monique Riphagen komt aan het woord over geo-engineering) 11 Laurens Hessels (Rathenau Instituut): wie knippert er het eerst met de ogen? - Onderzoek Nederland nr. 320 (26-4) (interview n.a.v. ‘Coördinatie van publiek-privaat onderzoek’) 12 Rundveesector worstelt met mest. - Boerderij Vandaag, 26-4 (Jan Staman sprak op debatavond ‘It’s the food, stupid’) 13 Interview met Jan Staman over de veehouderij in Boerderij Magazine (mei) 14 Waar was de accountant? - Reformatorisch Dagblad, 6-5 (paar regeltjes over Jan Staman, die sprak op de debatavond ‘It’s the food, stupid’) 15 Leer academici eigen bedrijf op te zetten. - Trouw 14-5 (‘TOF’: Jan van Steen komt kort aan het woord, en er is een tabel van ons opgenomen) 16 European physics impact: to a first approximation. - Physics World (May) (met een reactie van Edwin Horlings) 17 Jan Staman vertelt wat wij voor de Kamer kunnen betekenen. - Kamerbode nr. 18 (3-6)


Rathenau Instituut

18 Omstreden neurostimulatie gamers. - Telegraaf 8-6 (Ira van Keulen komt aan het woord) 19 ‘Nederland goed geëquipeerd voor de grote uitdagingen: Jan Staman, directeur Rathenau Instituut. – TNOTime (zomer 2013) 20 Inlichtingendiensten niet op hun blauwe ogen geloven / Geert Munnichs en Pascal Messer. - Trouw 3-7 (opiniestuk) 21 Ranglijst is gebaseerd op drijfzand. - NRC 24-8 (interview met Laurens Hessels) 22 De intelligente omgeving: gevaar of kans? / Maurits Kreijveld. - Idee (D66) aug. 2013 23 Feiten lossen de problemen niet op. - Trouw 31-8 (interview met Sarewitz & interview met Jan Staman) 24 Redenen te over om de terugval van ‘onze’ concurrentiekracht te relativeren. - FD 5-9 (interview met Barend van der Meulen) 25 Nieuwe `subsidiebureaucratie’ drijft innovatieve ondernemers tot wanhoop. - FD 25-9 (interview met o.a. Barend van der Meulen over het topsectorenbeleid) 26 NRC 28-9, p. 29: Politiek is echt een vak, een moeilijk vak (interview met Gerdi Verbeet in rubriek ‘Sprekend’) 27 Jan Staman (Rathenau): wetenschapper moet expert durven zijn. - Onderzoek Nederland nr. 330 (25-10) p. 4 28 Dwing ingreep niet af. - NRC 29-10, p. 18 (brief van Antoinette Thijssen nav regelgeving cosmetische chirurgie. NB Op eigen titel) 29 ‘Exportvergunning virologisch onderzoek geen werkzame oplossing‘. - Bionieuws nr. 16 (12-10) p. 10-11 (interview met o.m. Barend van der Meulen) 30 Aanpak maatschappelijke uitdagingen vergt meer dan alleen wetenschappelijke kennis: maatschappelijke partijen moeten rol in onderzoek Europees subsidieprogramma Horizon 2020 nu opeisen / Tjerk Wardenaar, Stefan de Jong & Edwin Horlings. - FD 8-11 31 Waar blijft de wondertomaat?. - Maarten! Nr. 7 (nov.) p. 48-57 (Frans Brom komt kort aan het woord) 32 ‘Wetenschappers moeten vragen uit de samenleving ophalen’. - NRC 16-12 (verwijzing naar debatreeks ‘Wat is eigenlijk wetenschap’, en kort interview met Jan Staman daarover) 33 Biobrandstof door blauwalgen. - NRC.Next 16-12 (zes wetenschappers over spraakmakende ontwikkelingen op hun vakgebied. Onder hen: Virgil Rerimassie) Ook in: NRC 16-12, p. O&D6 34 Controle over eigen gegevens bij DigiD-pas. - Gelderlander 23-11 (ook in: BN/De Stem, Brabants Dagblad, Zwolse Courant, Deventer dagblad, Dagblad Flevoland, Nieuw Kamper dagblad, Zutphens Dagblad, Sallands Dagblad) (interview met o.a. Geert Munnichs) 35 Sleutelen aan het klimaat. - Trouw 12-12 (interview met Frans Brom en Monique Riphagen nav Klimaatengineering: tussen hype, hoop en wanhoop’) 36 Riskante witte wolken en voorspelbare windenergie. - BNR Duurzaam 16-12 (‘Klimaatengineering: tussen hype, hoop en wanhoop’) 37 Erken nu maar: we worden wilde cyborgs: niet zomaar ons lichaam en brein weggeven / Rinie van Est. - NRC 14-12, p. O&D 8-9 38 Van talentvol naar talent / Pleun van Arensbergen & Marije de Goede. - Thema nr. 5, p. 9-13 39 Kamp maakt werk van schaliegas. - ANP 6-9 40 Iets minder ‘thunderbirds’. - Apeldoornse Courant, BN/De Stem, Brabants Dagblad, Dagblad Flevoland, Deventer Dagblad, Eindhovens Dagblad, Gelderlander, Gelders Dagblad, Nieuw Kamper Dagblad, Provinciale Zeeuwse Courant, Sallands Dagblad, Tubantia, Zutphens Dagblad, Zwolse Courant 6-9 41 ‘Doordrukken schaliegas-plan werkt averechts’. - Brabants Dagblad, Dagblad De Limburger & Limburgs Dagblad 6-9 42 Kamp twijfelt over aanpak schaliegasdossier.- Brabants Dagblad 6-9 www.bd.nl/algemeen/binnenland/kamp-maakt-werk-van-inspraak-schaliegas-1.3990455 43 Symboolpolitiek met schaliegas. - Eindhovens Dagblad, 5-10 44 ‘Meer inspraak lagere overheden’. - FD 6-9 45 Blinde vlek voor menselijk aspect zet introductie schaliegas op laag pitje. - FD 2-12 46 Smoelwerk. - Leeuwarder Courant 6-9



47 Diep wantrouwen beheerst discussie over schaliegas. - Metro 5-9 www.metronieuws.nl/nieuws/ diep-wantrouwen-beheerst-discussie-over-schaliegas/SrZmie!RzOaiZAz2OANY/ 48 Onderzoeken naar schaliegas zijn niet genoeg, lokale inspraak moet er zijn / Rinie van Est en Arnoud van Waes. - NRC 6-9 (opiniestuk) 49 Rutte’s visie was er wel, al vergat hij de helft. - NRC 7-9 (rubriek ‘Opklaringen’) 50 Kamp: Volop inspraak over schaliegas. - Reformatorisch Dagblad 6-9 51 www.telegraaf.nl/binnenland/21866576/___Het_is_de_schuld_van_Kamp_zelf___.html 52 Kamp riep verzet tegen schaliegas over zichzelf af / ‘Op alle boorlocaties vragen om vertrouwen’. - Trouw 5-9 (NB voorpaginanieuws) 53 Ook Kamp ziet in dat route naar schaliegas doodloopt. - Trouw 20-9 54 Economie: ‘schaliegaswinning niet doordrukken’. - Tubantia 6-9 55 www.trouw.nl/tr/nl/4332/Groen/article/detail/3503995/2013/09/05/Kamp-riep-verzet-tegen-schaliegasover-zichzelf-af.dhtml 56 Jammer van die 20 miljard. - Volkskrant 7-9 www.volkskrant.nl/vk/nl/6235/Martin-Sommer/article/ detail/3505893/2013/09/08/Martin-Sommer-Jammer-maar-we-laten-20-miljard-euro-lopen.dhtml 57 www.volkskrant.nl/vk/nl/2680/Economie/article/detail/3504379/2013/09/05/Kamp-maakt-werk-vaninspraak-schaliegas.dhtml

2.2 Overige artikelen in de gedrukte media (aantal in monitoringsdocument: 91. Hieronder het beschikbare overzicht). 1 D e hardwerkende machine: de robots rukken op. - Groene Amsterdammer nr. 1/2 (9-1) (‘Overal robots’, 2012) 2 Topsectoren hebben maatwerk nodig. - Onderzoek Nederland nr. 313 (11-1) (‘Coördinatie van publiekprivaat onderzoek’) 3 Algen melken voor brandstof. - Spits 21-1 (‘Politiek over leven’; helaas zonder vermelding van het RI) 4 Onderzoekdossier ‘Land van gas en kolen’. - Groene Amsterdammer nr. 4 (24-1) (in literatuuropgave: ‘Energie in 2030’, 2011) 5. In topsectoren krijgen bedrijven de ruimte: Bertholt Leeftink (EZ). - Onderzoek Nederland nr. 314 (25-1) (‘Coördinatie van publiek-privaat onderzoek’) 6. Binnenkort: het totale burgervolgsysteem. - NRC 23-2, Opinie & Debat (‘het Tilburgse (!) Rathenau Instituut waarschuwde al […] straks draagt iedereen feitelijk een elektronisch enkelbandje’) 7 Rathenau moet zijn twee gezichten houden. - Onderzoek Nederland nr. 318 (22-3) (evaluatierapport) 8. Oud-Kamervoorzitter Gerdi Verbeet krijgt nieuwe baan bij Haagse denktank. - FD (29-3) 9. Verbeet voorzitter Rathenau Instituut. - Nederlands Dagblad (29-3) 10 Verbeet voorzitter Rathenau Instituut. - Trouw (29-3) 11 Gerdi Verbeet benoemd tot voorzitter van het bestuur van het Rathenau Instituut. - Onderzoek Nederland nr. 319 (5-4) 12 Het is een beetje sneu voor het Rathenau Instituut. - Onderzoek Nederland nr. 319 (5-4) p. 8 (evaluatierapport) 13 Benoeming Gerdi Verbeet in Binnenlands Bestuur nr. 7 (12-4) p. 27-28 14 Minder geld voor wetenschappelijk onderzoek. - ANP 12-4 (‘TOF’) 15 (Geen titel). -Telegraaf 13-4 (‘TOF’) 16 Minder geld voor wetenschappelijk onderzoek. - Gelderlander 13-4 (‘TOF’) 17 Kleinere budgetten voor onderzoeken. - Reformatorisch Dagblad 13-4 (‘TOF’) 18 Overheid investeert minder in R&D, maar bedrijfsleven stopt er juist meer in. - FD 16-4, p. 3 (‘TOF’) 19 Rijk verlaagt uitgaven aan wetenschappelijk onderzoek. - Food Holland.nl/MD info (19-4) (‘TOF’) 20 Minder onderzoeksgeld. - Leeuwarder Courant 20-4 (‘TOF’) 21 Topsectoren niet in steen gebeiteld. - Onderzoek Nederland nr. 320 (26-4) (‘Coördinatie van publiekprivaat onderzoek’)


Rathenau Instituut

22 Weer minder. - Onderzoek Nederland nr. 320 (26-4) (‘TOF’ 2011-2017) 23 KNAW en VSNU zitten niet meer op een lijn. - Onderzoek Nederland nr. 320 (26-4) (‘TOF’) 24 Cellen Leidse foetus de hele wereld over. - NRC Handelsblad, 27-4 / Een mensencel is vogelvrij. – NRC. Next 27-4 (‘Nader gebruik nader onderzocht’, 2009) 25 Slimme computers nemen autostuur over. - De Telegraaf, 29-4 (‘Op advies van de auto’) 26 Wie bestuurt beter: mens of techniek?. - Verkeerskunde nr. 3 (‘Op advies van de auto’) 27 Schaf Impuls af! Nee, niet doen! - Onderzoek Nederland nr. 321 (10-5) (‘Talent Centraal’) 28 10 Procent leerstoelen komt vrij, per jaar. - Onderzoek Nederland nr. 321 (10-5) (‘Feiten & Cijfers: academische carrières en loopbaanbeleid’) 29 Zijn robots in de zorg zorgelijk? Brabants dagblad 11-5 (aankondiging Science Café 14 mei) 30 Brief na.v. interview met Jan Staman. - Boerderij Magazine (22-5) 31 Wetenschap telt niet mee voor het CPB. - NRC 27-5 (verkorte versie jaarrede Hans Clevers, president KNAW, waarin hij verwijst naar ‘TOF’) 32 Argwaan. - Spits 7-6 (‘Goed, beter, betwist’, 2012) 33 ‘Universiteit moet dialoog met hogeschool zoeken’. - Parool 15-6 (verwijzing naar bijeenkomst valorisatie) 34 Grand challenges vragen coproductie. - Onderzoek Nederland nr. 324 (21-6) (‘Kenniscoproductie) 35 Interview met Gerdi Verbeet. - FD.persoonlijk 22-6 (NB gaat niet over het RI, maar haar functie van bestuursvoorzitter wordt wel genoemd) 36 Het geweten: column over eendagshaantjes. - VN 22 juni 2013 (‘Het doden van eendagshaantjes’, 2008) 37 Waardering is er wel, maar in China: reportage subsidiestop onderzoeksinstituten. - Volkskrant 27-6 (‘TOF’) 38 Vertrouwen in de wetenschap is helemaal niet zo beroerd. - Volkskrant 2-7 (‘Hoeveel vertrouwen hebben Nederlanders in wetenschap?’) 39 Vertrouwen in wetenschap blijft groot. - Nederlands Dagblad 2-7 (‘Hoeveel vertrouwen hebben Nederlanders in wetenschap?’) 40 ‘Nog veel vertrouwen in wetenschap’. - NRC 2-7 (‘Hoeveel vertrouwen hebben Nederlanders in wetenschap?’) 41 Nederlanders vertrouwen de wetenschap nog. - Parool 2-7 (‘Hoeveel vertrouwen hebben Nederlanders in wetenschap?’) 42 Nederlanders vertrouwen de wetenschap nog. - ANP 2-7 (‘Hoeveel vertrouwen hebben Nederlanders in wetenschap?’) 43 Vertrouwen in wetenschap. - Gooi- en Eemlander, Haarlems Dagblad, IJmuider Courant, Leidsch dagblad, Noord-Hollands dagblad 5-7 (‘Hoeveel vertrouwen hebben Nederlanders in wetenschap?’) 44 Nederlanders hebben nog steeds groot vertrouwen in de wetenschap. - Onderzoek Nederland nr. 325 (5-7) (‘Hoeveel vertrouwen hebben Nederlanders in wetenschap?’) 45 Hoe de haantjesmoord te stoppen. - NRC 13-7 (‘Eendagshaantjes’, 2008) 46 Apparaten gaan voor ons besluiten. - Groene Amsterdammer 7-8 (‘Keuzes voor de e-coach’) 47 Ik sta geregistreerd dus ik besta. - NRC 10-8 (verwijzing naar ‘Privacyparadijs’, 2007) 48 ‘Wetenschap lost alles op: nee dus’: Daniel Sarewitz over de moeizame omgang tussen maatschappij en wetenschap. - NRC 27-8 (debat van RI wordt genoemd) 49 ‘Politiek is geen zaak van rationaliteit’. - Volkskrant 31-8 (interview met Sarewitz; stuk vermeldt dat hij hier is op uitnodiging van het RI) 50 Wetenschap is geen politiek breekijzer. - NRC 31-8, Wetenschap (rubriek ‘deze week’; verwijst o.m. kort naar NRC-interview met Sarewitz vorige week, en noemt uitnodiging van het RI) 51 THE: appels & peren. - Onderzoek Nederland nr. 326 (30-8) (verwijst naar Rathenau-blog Laurens Hessels) 52 Stukje over evaluatie Rathenau Instituut en nazomerborrel (zonder titel). - Onderzoek Nederland nr. 327 (13-9) 53 Is het een haan of is het een hen? - In 10 regionale bladen van Stentor (21-9) (‘Eendagshaantjes’, 2008)



54 Vertrouwen in de wetenschap. - Parool 14-9 (RI wordt niet genoemd) 55 De machine wordt mens. - NRC 2-10 (verwijzing naar ons project mensverbetering) 56 Gebrekkige groene innovatie deert export. - FD 7-10 (verwijzing naar oproep RI in FD voor meer aandacht voor grote maatschappelijke thema’s in het topsectorenbeleid) 57 Is het een haan of is het een hen?. - Eindhovens Dagblad, 5-10 (‘Eendagshaantjes’, 2008) 58 ‘Nieuw ICT-project overheid slechts na toets op haalbaarheid’. - Media Update nr. 2503 (9-10) (‘Security of eGovernment systems’) 59 Onderzoeker publiceer, anders besta je niet. - BN/De Stem / Brabants Dagblad 1-11 (conferentie ‘Crafting your Career’) 60 Zonder publiek debat zetten we leven naar onze hand. - Nederlands Dagblad 11-11 (Dirk Stemerding wordt genoemd ivm debat synbio) 61 Wankelende jongens. - Opzij (dec.) (’Feiten & Cijfers: Academische carrières’) 62. Patenten beter ingezet. - De Telegraaf, 25 november 2013 (‘Feiten & Cijfers: patentaanvragen’) 63 Universiteiten en instellingen vragen meer patenten aan. - NRC 25-11, p. 3 (‘Feiten & Cijfers: patentaanvragen’) 64 Nederlandse wetenschap steeds innovatiever. - ANP 25-11 (‘Feiten & Cijfers: patentaanvragen’) 65 Patenten: één regeltje in FD 26-11, p. 4 onderaan: ‘Sinds 1980 is het aantal patentaanvragen door kennisinstellingen met meer dan een factor 14 gegroeid’ (‘Feiten & Cijfers: patentaanvragen’) 66 Samenwerken is moeilijk. - FD 27-11 (‘Feiten & Cijfers: patentaanvragen’) 67 Meer patenten. - Dagblad van het Noorden / Leeuwarder Courant 30-11 (‘Feiten & Cijfers: patentaanvragen’) 68 We zijn elkaars ergste spionnen. - Brabants Dagblad 5-12 (bewerkte versie van het blog van Douwe Schmidt op het RI-blog ‘Data denkers’) 69 Kennisinstellingen vragen meer patenten aan. - FoodHolland 5-12 (‘Feiten & Cijfers patentaanvragen’) 70 Investeren in R&D: het gaat niet goed, waarschijnlijk. - Onderzoek Nederland nr. 333 (6-12) (‘TOF’) 71 De wetenschap wordt het patenteren meester. - Onderzoek Nederland nr. 333 (6-12) (‘Feiten & Cijfers: patentaanvragen’) 72 In onderzoek week 50. - Volkskrant 14-12 (‘Klimaatengineering: tussen hype, hoop en wanhoop’) 73 Technologieën om zonlicht te weren voorlopig verbieden. - Ezpress 12-12 (‘Klimaatengineering: tussen hype, hoop en wanhoop’) 74 Wat de mensheid bedreigt. - Nederlands dagblad 21-12 (project human enhancement) 75 De oude wereld is gecrasht. - FD 30-12-2013 (‘Het Rathenau Instituut, een denktank voor wetenschapsbeleid, heeft er een paar maanden geleden ook op gewezen dat wetgeving regelmatig achter de innovatieve feiten aan loopt.’)

3 Internet 3.1 Blogs, columns, opiniestukken en interviews (en artikelen waarin RI-medewerkers geciteerd worden) op Internet (en artikelen waarin RI-medewerkers geciteerd worden) op Internet 1 sargasso.nl/bedreigingen-en-kansen-van-synthetische-biologie/ (reblog Virgil Rerimassie) 2 www.nextnature.net/2013/01/moral-shortcomings-in-the-technology-debate/ (artikel van Rinie van Est) 3 Topsectoren, zoek het debat op. - www.society-lifesciences.nl/publicaties-nieuw/lev-magazine.html (artikel van Laurens Hessels, p. 36) 4 sargasso.nl/neurostimulatie-is-een-gat-in-de-markt-en-in-de-regelgeving/ (reblog Ira van Keulen) 5 ‘Nederland goed geëquipeerd voor de grote uitdagingen: Jan Staman, directeur Rathenau Instituut www.tno.nl/images/shared/overtno/magazine/tnotime_2_zomer_2013_14_16.pdf 6 www.foodlog.nl/artikel/meer-met-minder-en-blij-met-koeien-in-de-wei/ (Jan Staman sprak op slotavond van de debatserie It’s the Food Stupid)


Rathenau Instituut

7 melkveehouders.nieuwsgrazer.nl/topic/54698/ (Jan Staman sprak op slotavond van de debatserie It’s the Food Stupid) 8 www.socialevraagstukken.nl/site/2013/06/05/einstein-zou-niet-door-huidige-universitaire-talentselectiekomen/ (opiniestuk van Barend van der Meulen, Pleun van Arensbergen en Marije de Goede over talentselectie) 9 www.telegraaf.nl/digitaal/games/21655841/__Omstreden_neurostimulatie_gamers__.html (artikel met Ira van Keulen; stond eerder in papieren versie) 10 www.spitsnieuws.nl/archives/binnenland/2013/06/robocop-komt (Ira van Keulen komt aan het woord; stond ook in papieren versie) 11 “Nederlandse kennissector is goed geëquipeerd voor de grote uitdagingen” www.awt.nl/actueel/email-alert/awt-e-mail-alert-20-juni-2013/item563 (verwijzing naar interview met Jan Staman in TNOTime) 12 Meer dan een gadget / Rinie van Est. - Studium Generale Magazine Universiteit Utrecht Nr. 2 (zomer) www.sg.uu.nl/nieuwsblog/2013/07/11/studium-generale-magazine-2 (Google glass) 13 In Hypothese (NWO) nr. 2: een tweegesprek tussen Jan Staman en Karl Dittrich (VSNU) over talentselectie www.nwo.nl/over-nwo/voorlichting-en-communicatie/publicaties/hypothese/ hypothese---2013---2.html 14 Zie ook: www.scienceguide.nl/201307/zoek-plek-voor-uitstromende-onderzoeker.aspx 15 www.trouw.nl/tr/nl/4332/Groen/article/detail/3479779/2013/07/22/Wat-u-moet-vinden-van-schaliegasKijk-niet-naar-peilingen.dhtml (Trouw heeft het schaliegasblog van Arnoud van Waes en Annick de Vries opgepikt) 16 sargasso.nl/publieke-opinie-over-schaliegas-onduidelijk/ (Sargasso plaatste het ook) 17 www.duurzaambedrijfsleven.nl/57387/grondstoffenpolitiek-e500-voor-een-ton-co2-33/ (o.a. André Krom komt aan het woord, en er staan quotes van hem in het artikel) 18 sargasso.nl/tegengas/ (reblog Rathenau-blog Annick de Vries en Arnoud van Waes) 19 www.privacynieuws.nl/nieuwsoverzicht/binnenlands-nieuws/10831-rathenau-blog-hackers-hebben-detoekomst.html (reblog Rathenau-blog Heinze Havinga) 20 www.medicalfacts.nl/2013/08/27/rathenau-instituut-neem-rankings-met-een-korrel-zout/ (verwijzing naar Rathenau-blog Laurens Hessels) 21 www.rijksoverheid.nl/regering/bewindspersonen/sander-dekker/toespraken/2013/08/28/speechnazomerborrel-rathenau-instituut.html 22 Investeringen bedrijfsleven in Nederlandse wetenschap in wereldtop. - www.awt.nl/actueel/e-mailalert/awt-e-mail-alert-29-augustus-2013/item585 (verwijst naar Rathenau-blog Laurens Hessels) 23 bureaudehelling.nl/artikel/met-grof-geschut-klimaatopwarming-te-lijf (artikel van Monique Riphagen) 24 www.dub.uu.nl/artikel/nieuws/critici-maken-gehakt-britse-ranglijst.html (verwijzing naar blogpost Laurens Hessels) 25 www.delta.tudelft.nl/artikel/britse-ranglijst-onder-vuur/27056 (verwijzing naar blogpost Laurens Hessels) 26 www.utnieuws.nl/nieuws/59170/Bedrijven_investeren_toch_niet_zo_veel_in_UT (verwijzing naar blogpost Laurens Hessels) 27 www.hogeronderwijs.nu/2013/09/hoog-scoren-rankings-moet-geen-doel-zich-worden/ (‘even bellen met Laurens Hessels’) 28 www.foliaweb.nl/wp-content/uploads/2013/10/Folia-Magazine-06-jaargang-2013-2014.pdf (interview met Laurens Hessels over publicatiedruk) 29 www.denieuwereporter.nl/2013/10/data-scepticisme/ (reblog Jelte Timmer) 30 sargasso.nl/data-scepticisme/ (reblog Jelte Timmer) 31 “Hoe gaan we gezamenlijk uitgangspunt over dierproeven omzetten in concrete stappen?”www.nkca. nl/3v-s-in-de-praktijk/implementatie/frans-brom-concrete-stappen/ (interview met Frans Brom) 32 Een beter mens worden? There’s an app for that / Jelte Timmer. - https://decorrespondent.nl/337/ een-beter-mens-worden-theres-an-app-for-that/16410889-fe07bb63



33 www.frankwatching.com/archive/2013/11/12/het-nieuwe-verdienmodel-gratis-hard-en-software/ (artikel van Maurits Kreijveld) 34 Security of eGovernment systems / Arnd Weber, ITAS, Linda Kool and Geert Munnichs, Rathenau Institute, & Anders Jacobi, Danish Board of Technology. - TAT-uP Nr. 3, November 2013, Vol. 22 (2013), p. 49-51 www.tatup-journal.de/tatup133_weua13a.php

3.2 Overige artikelen op Internet (aantal in monitoringsdocument 195. Onderstaand overzicht is niet volledig). Schaliegas 1 www.binnenlandsbestuur.nl/ruimte-en-milieu/nieuws/discussie-schaliegas-begint-pas.9094623.lynkx 2 www.cursor.tue.nl/nieuwsartikel/artikel/belangrijk-aandeel-tueers-in-rapport-over-schaliegas/ 3 drimble.nl/economie/16662117/schaliegas-is-gevoelig-dossier-en-samenwerking-cruciaal.html 4 Stuk op energeia.nl (5-9) 5 forum.libelle.nl/forum/list_message/2962926 (bericht onderaan) 6 www.nieuws.be/nieuws/Brabant_moet_meer_te_zeggen_krijgen_over_schaliegas_cd279284.aspx 7 nieuws.nl.msn.com/regionaal-nieuws/noord-brabant/brabant-moet-meer-te-zeggen-krijgen-overschaliegas 8 www.nu.nl/politiek/3567738/kamp-maakt-werk-van-inspraak-schaliegas-.html 9 www.rsscockpit.com/article/2179142369/schaliegas:-meer-inspraak-voor-lagere-overheden.html 10 sargasso.nl/wvdd/rathenau-instituut-publiceert-rapport-schaliegas-pdf/ 11 www.scientias.nl/schaliegas/92276 (interview met Rinie) 12 www.energiepodium.nl/opinie/item/rob-de-wijk-schaliegasdebat-moet-terug-naar-de-basis (Rob de Wijk haalt rapport ‘Samen winnen’ aan) 13 www.ed.nl/mening/symboolpolitiek-met-schaliegas-1.4037697 14 www.energeia.nl/ Schaliegas mag geen tweede Barendrecht worden, maar hoe voorkom je dat? (o.a. Frans komt aan het woord) 15 www.expertisebodemenondergrond.nl/newsletters/nieuwsbrief.asp?id=977 Handel in de geest van Structuurvisie Ondergrond. - Nieuwsbrief Expertise Bodem en Ondergrond (dec. 2013) (interview met Annick en Arnoud) 16 www.hartvannederland.nl/nederland/2013/het-jaar-door-de-ogen-van-joost/ (terugblik op het jaar, met o.a. ons rapport ‘Samen winnen’) Overige onderwerpen 1 www.wetenschapsjournalisten.nl/vwn/index.php?option=com_content&view=article&id=798:versl ag-excursie-rathenau-instituut&catid=39:verslagen&Itemid=91 2 In mijn achtertuin, graag www.duurzaamnieuws.nl/bericht.rxml?id=94636 (samenvatting van artikel uit Flux over energie) 3 www.freelists.org/post/pwc-media/Rathenau-Instituut-Nieuwe-editie-Flux-Magazine 4 Nieuw rapport: Technology Assessment in Europa www.awt.nl/actueel/e-mail-alert/awt-e-mail-alert31-januari/item475 (‘TA practices in Europe’, rapport PACITA) 5 webwereld.nl/nieuws/113276/-overheids-ict-vergroot-problemen-voor-burgers-.html?utm_ source=+&utm_medium=email&utm_campaign=&utm_content=&utm_ term=_5091#source=newsletter (inspraaknotitie ICT-projecten overheid) 6 Hoe wetenschappers en bestuurders beter kunnen samenwerken. - AWT e-mailalert 7-2 www.awt.nl/ actueel/e-mail-alert/awt-e-mail-alert-7-februari-2013/item492 (verwijzing naar Fluxartikel over kenniscoproductie) 7 www.medicalfacts.nl/2013/02/25/75-ervaringen-van-patienten-met-het-ziekenhuis/ (‘Patientenwetenbeter’)


Rathenau Instituut

8 www.briskmagazine.nl/evenementen/1954/voorlichting-hoe-wordt-u-bedigd-informaticadeskundige-. html (aankondiging lezing Linda Kool over e-government) 9 kenniscocreatie.nl/cocreatie-van-kennis-onderdeel-van-werkprogramma-rathenau-instituut/ 10 www.beta-oost.nl/Vakken/NLT/MetLeerlingen/spel%20mensverbetering/ Speelhetspelovermensverbetering.docx/ (‘Goed, beter, betwist’ en de supermens-test) 11 www.radio1.nl/items/73545-veel-ethische-dilemma-s-embryo (n.a.v. radio-optreden Frans Brom over Embryowet) 12 https://www.officielebekendmakingen.nl/stcrt-2013-6137.html (aankondiging nieuwe werkprogramma in Staatscourant) 13 tekstpaleis.wordpress.com/2012/12/14/superslogan/ (‘Goed, beter, betwist’) 14 De bionische mens www.kennislink.nl/discussies/supermens/onderwerpen/281 (blog ‘Supermens’) 15 www.awt.nl/upload/documents/tinymce/Conceptadvies-Grote-Infra.pdf (‘Societal footprint of big science’, 2012 / Investeren in onderzoeksfaciliteiten’, 2009 / ‘Groot in 2008’, 2008) 16 www.rijksoverheid.nl/documenten-en-publicaties/rapporten/2013/03/20/report-evaluation-rathenauinstituut-2006-2011.html 17 Rathenau kan zijn eigen positie verhelderen en beter communiceren www.awt.nl/actueel/e-mail-alert/ awt-e-mail-alert-21-maart-2013/item502 (evaluatierapport) 18 www.lofficiel.nl/lhommes-nl/14/03/2013/nu-in-de-winkel-lofficiel-nl-hommes-5/ (hierin: artikel over het werkdocument ‘De (r)evolutie van de iSamenleving’ van het ministerie van BZK waaraan Jelte Timmer heeft meegewerkt) 19 www.rijksoverheid.nl/documenten-en-publicaties/kamerstukken/2013/03/28/kamerbrief-over-rathenauinstituut.html 20 reclamewereld.blog.nl/sociale-campagne/2013/04/03/patienten-weten-beter-zegt-advertentierathenau-instituut 21 www.rijksoverheid.nl/documenten-en-publicaties/jaarplannen/2013/03/28/werkprogramma-2013-2014rathenau-instituut.html 22 www.rijksoverheid.nl/documenten-en-publicaties/publicaties/2013/03/28/publicaties-van-het-rathenauinstituut-in-2013.html 23 kennislink.createsend5.com/t/ViewEmail/y/248F0117CAC6CCF1/ BFFC948867F3CD359A8E73400EDACAB4 (supermens-debatten van Kennislink en het RI) 24 www.freelists.org/post/pwc-media/Nu-nadenken-over-slimme-auto-studie-Rathenau-Instituut-en-TUEindhoven (‘Op advies van de auto’) 25 www.deweekkrant.nl/artikel/2013/april/29/college_verdient_lekker_bij (bijverdiensten Sander Dekker) 26 Voortplanting zonder seks? tiny.cc/2qtnww (supermens-debatten van Kennislink en het RI) 27 www.scienceguide.nl/201305/slimme-dominante-auto%E2%80%99s.aspx (‘Op advies van de auto’) 28 www.ed.nl/mening/alziend-oog-is-gevaar-voor-privacy-1.3818057 (opiniestuk Eindhovens Dagblad over drones; auteur schreef mee aan ‘Overal robots’, 2012) 29 www.scienceout.nl/agenda/2eptaoshcw (aankondiging debat ‘Iedereen perfect?’ op 9 juni) 30 kennislink.cmail1.com/t/ViewEmail/y/92A799307A41CB0F/BFFC948867F3CD359A8E73400EDACAB4 (aankondiging debat Nemo ‘Iedereen Perfect?’, dat 9-6 plaatsvond) 31 www.visionair.nl/ideeen/mensheid/debat-over-mensverbetering-iedereen-perfect/ (verslag debat 9-6) 32 www.rijksoverheid.nl/documenten-en-publicaties/kamerstukken/2013/06/20/kamerbrief-met-reactieop-het-evaluatierapport-rathenau-instituut.html 33 Maastricht University werkt zich op naar wereldtop. - AWT e-mailalert 28-6 www.awt.nl/actueel/e-mailalert/awt-e-mail-alert-28-juni-2013/item564 (‘Convergence in science’) 34 MSN: het opmerkelijkste nieuws van week 27. - (‘Hoeveel vertrouwen hebben Nederlanders in wetenschap?’)(hiervan is een screenshot aanwezig in het archief) 35 Rapport keuzes voor de e-coach. - Nieuwsbrief NHIC (juli) us2.campaign-archive2. com/?u=409467f781f380c30a9b5e12b&id=2d2bbedc31&e=00be7a5cf0



36 Vandaag in De Zwoele Stad: Gerdi Verbeet www.at5.nl/artikelen/106749/gerdi-verbeet-glen-faria?utm_ source=at5&utm_medium=feed&utm_campaign=at5+nieuws (voorzitterschap RI wordt genoemd) 37 https://nexus-instituut.nl/nl/reviews/271-who-owns-the-future (boekbespreking, geschreven door Jelte Timmer) 38 www.scienceguide.nl/201308/de-dr-phil-van-de-kennis.aspx (artikel over Gerdi Verbeet) 39 ‘De wetenschap is niet meer de objectieve adviseur bij uitstek’ www.awt.nl/actueel/e-mail-alert/ awt-e-mail-alert-5-september-2013/item586 (verwijst naar interviews met Sarewitz en Jan Staman) 40 www.scientias.nl/nier-koop/92880 (‘Nier te koop - baarmoeder te huur’, 2011) 41 www.knaw.nl/nl/actueel/nieuws/rathenau-instituut-pleit-voor-haalbaarheidstoets-digitaleoverheidsdiensten (‘Security of eGovernment systems’) 42 https://decorrespondent.nl/230/de-promovendifabriek/8842350-14f55e19 (Facts & figures Academic careers; genoemd op rechter zijbalk) 43 Commissie moet wetenschappelijke integriteit Wageningen UR borgen www.groeneruimte.nl/nieuws/ artikel.html?id=153609 (Frans Brom is een van de commissieleden) 44 www.wageningenur.nl/nl/show/Wetenschappelijke-integriteit-borgen.htm (Frans Brom is een van de commissieleden) 45 Sterke stijging van Nederlandse r&d-uitgaven in 2012 www.awt.nl/actueel/e-mail-alert/awt-e-mail-alert21-november-2013/item615 (nav ons nieuwsbericht erover) 46 Discussies over de toekomst van het Nederlands wetenschapsstelsel. - www.awt.nl/actueel/e-mailalert/awt-e-mail-alert-12-december-2013/item618 (verslag workshop scenario’s universiteiten) 47 ‘How to trust a truck’: video over wetenschappelijk onderzoek naar de toepassing van persuasieve technologie, bijvoorbeeld in vrachtwagens, gemaakt in opdracht van NWO. Het RI heeft eraan meegewerkt. www.youtube.com/watch?v=YQA0DyKnlZ4 48 www.scienceintransition.nl/agenda/sit-spreekt-bestuur-rathenau-instituut 49 www.volkskrant.nl/vk/nl/6185/SciencePalooza/article/detail/3565737/2013/12/20/De-vraag-is-wat-leerteen-promovendus-eigenlijk.dhtml 20-12-2013 (‘Facts and figures’: Academic careers)


Rathenau Instituut

11 2013 in cijfers: Overzicht Indicatoren 1 Maatschappelijk debat Prestatie

Aspecten

Indicatoren

Activiteiten

Afstemmen van werkprogramma op maatschappelijke ontwikkelingen: samenwerking met maatschappelijke stakeholders Het organiseren van publieke bijeenkomsten Publicaties gericht op een brede doelgroep

Aantal begeleidingscommissies Aantal externe partners in projecten

Aantal 2012

2013

10

13

41

45

Aantal publieke bijeenkomsten

30

13

Aantal gepubliceerde boeken en rapporten Downloads van boeken en rapporten

22

30

-

-

Bijdragen in media: interview, blog, column en opinie

Aantal persberichten Aantal uitgaven Het Bericht Aantal blogs

- 39 gedrukte media 34 digitaal 27 RTV 5 opinie 9 46

14 7 46

Het presenteren van Aantal presentaties op publieke resultaten op bijeenkomsten bijeenkomsten met (beoogde) deelnemers Aantal presentaties voor professioneel aan het debat publiek

62

17

-

56

Waardering Aandacht in publieke media Aantal besprekingen van RI activiteiten voor activiteiten en in publieke media: publicaties Druk, radio en tv, digitaal, opinie

Gedrukt: 83 RTV: 33 Digitaal: 210 Opinie: 5

Gedrukt: 130 RTV: 27 Digitaal: 229 Opinie: 5

62

33

22

25

2

2

Erkenning van expertise Impact

Optredens in debatten, expertbijeenkomsten Gebruik van publicaties en Verwijzingen naar RI publicaties in bijeenkomsten door derden Parlement Kamervragen naar aanleiding van RI publicaties

2013 in cijfers: Overzicht Indicatoren 41


2 Ondersteuning beleid en politiek Prestatie Activiteiten

Aspecten Afstemmen werkprogramma/projecten op stakeholders Advisering van ambtelijke organisatie en adviesorganen

Aantal 2012 10

2013 13

-

31

Publicaties gericht op beleid Aantal publicaties voor beleid / politiek en politiek Aantal adviesrapporten

6 9

18 7

Ondersteuning parlementair Deelname aan parlementaire debat bijeenkomsten

2

5

16

15

3

4

2

2

22

25

Aantal 2012 3

2013 9

14 43 27

36 (alleen TA) 21

36

23

Achtergrondstudies, essays, Aantal adviesrapporten en studies op analyses op verzoek verzoek (betaald / onbetaald)

3

4

Waardering Verwijzingen in Aantal citaties naar de publicaties van en impact wetenschappelijke literatuur de afgelopen zes jaar

Aantal citaties: 258 (periode 2006-2012)

-

Uitnodiging voor adviescommissies en expertbijeenkomsten

Indicatoren Aantal begeleidingscommissies bij projecten Aantal georganiseerde bijeenkomsten voor beleid / politiek

Deelname expertbijeenkomsten en lidmaatschappen van adviescies

Achtergrondstudies, essays, Aantal adviesrapporten en studies op analyses op verzoek verzoek (betaald / onbetaald) Waardering Gebruik in Nederlands en impact parlement

Aantal Kamervragen nav RI publicaties Aantal citaties in parlement

3 Wetenschappelijk onderzoek Prestatie Activiteiten

Aspecten Het (mee) organiseren van wetenschappelijke bijeenkomsten, workshops.

Indicatoren Aantal bijeenkomsten en workshops

Aantal projecten Deelname aan wetenschappelijke projecten Totaal aantal samenwerkingspartners Presentaties voor Aantal presentaties wetenschappelijke Invited en key notes conferenties Wetenschappelijke Aantal publicaties Tijdschriftpublicaties, publicaties Bijdrage aan boeken, Wetenschappelijk (peer reviewed) boek, Conference proceedings


Rathenau Instituut

4 Corporate communicatie Prestatie Activiteiten

Aspecten Website Relatiemagazine Flux

Indicatoren Aantal nieuwsberichten Aantal nummers Oplage

Sociale media

Aantal blogposts Aantal RImedewerkers actief op Twitter Digitale nieuwsbrief Aantal nieuwsbrieven Waardering Waardering voor het “merk” Resultaat Imago onderzoek en impact Rathenau Instituut Bezoek aan en gebruik van de website

Gebruik van Flux Social media Nieuwsbrieven

Aantal bezoekers Aantal pageviews Aantal bezoekers weblogs Aantal malen geciteerd en hergebruik artikelen Aantal volgers Twitter Aantal abonnees

*Als gevolg van de cookiewetgeving zijn de cijfers over 2013 niet betrouwbaar. Alleen bezoekers die de cookies accepteren worden geteld.

Aantal 2012 131 1 2000 46 11 Zie jaarverslag 2012 115.466

2013 143 2 Nr 8 2600 Nr 9 3700 46 32 12 95.766*

355.882 20.062

303.157* 20.722

2100 1450

3050 1750

Het Rathenau Instituut stimuleert de publieke en politieke meningsvorming over wetenschap en technologie. Daartoe doet het instituut onderzoek naar de organisatie en ontwikkeling van het wetenschapsysteem, publiceert het over maatschappelijke effecten van nieuwe technologieën, en organiseert het debatten over vraagstukken en dilemma’s op het gebied van wetenschap en technologie. www.rathenau.nl

Bijlagen Jaarbericht 2013

Recommend Documents