impuls aan de leefomgeving Jaarbericht 2012

Jaarbericht 2012

impuls aan de leefomgeving

Jaarbericht 2012 Koninklijke Nederlandsche Heidemaatschappij

Colofon Uitgave: Koninklijke Nederlandsche Heidemaatschappij Concept en Productie: Koninklijke Nederlandsche Heidemaatschappij Tekst: Geert van Duinhoven en Jeroen van der Spek Redactie en eindredactie: Geert van Duinhoven, Sandra Kraan en Astrid de Beijer Coördinatie: Geert van Duinhoven

4 6 8 10 12 14 16 18

Maatschappelijk ondernemend Dit is KNHM Projectbegeleiding Artcadia Kern met Pit KNHM Participaties BV Kennis en inspiratie ARCADIS-KNHM MVO Programma

20 22 24 26 28 30 32 34 36 38 40 42

Geld besparen met collectieve zonne-energie Nieuwe kansen voor erfgoed Meepraten over natuurontwikkeling Een speelveld als ontmoetingsplek Verdedigingswerk uit het verleden Investeren in duurzaamheidstrainingen Dorpshuis met hotelkamers Lagere drempels voor de buurt Museumalliantie in Twente Nieuw elan voor het Brediuspark Een boerderij voor en door bewoners Het onzichtbare zichtbaar maken

44 53 54

Projecten in uitvoering 2012 Publicaties 2012 Organisatie

Ontwerp: DiepArnhem Vormgeving: Ineke Oerlemans Beeld: Daniel Nicolas (cover en p.21), KNHM archief (p. 6,7 en 9), Erik van ’t Hullenaar (p. 11), Jurjen Poeles (p. 13 en 19), VVB foto (p. 15 en 31), Anton van Daal (p. 17), KAW architecten en adviseurs (p. 23), Norbert Quint (p. 24), Natuurmonumenten (p. 25), Welmoed Faas-Aalbers (p. 27), Stichting Rooyse schans (p. 29), Pepijn van den Broeke (p. 33), Mark Visser (p. 35), Lenneke Lingmont (p. 37), Rinie Blauw (p. 39), Vrienden van de Nijkamphoeve (p.41), Danny van Rijt (p. 43), iStockphoto (p. 45), Daalhoeve (p.47), KNHM-archief (p.48), Hollandse Hoogte (p. 51) Druk: Coers & Roest Copyright: Koninklijke Nederlandsche Heidemaatschappij, februari 2013

4

5

Maatschappelijk ondernemend

Onze missie Mensen kunnen zelf hun leefomgeving veranderen en verbeteren. Actieve burgers brengen beweging in hun leefomgeving. Als zij omgeven worden door bevlogen professionals, dan worden hun ideeën en plannen sneller werkelijkheid. Dan kunnen zij sneller plannen, bouwen, werken, delen en genieten. Als netwerk van professionals helpen wij actieve burgers bij het verbeteren van hun leefomgeving.

Dit jaar bestaat KNHM maar liefst 125 jaar. Dat is een feestje waard! In 2012 zijn we met de voorbereidingen gestart en we zijn er van overtuigd dat we met het programma ‘Creating Tomorrow’, een interessante activiteitenreeks hebben klaarstaan. Een jubileum is ook een moment om stil te staan. Waar staan we en waar ligt onze relevantie de komende jaren? Clemens Cornielje, voorzitter van KNHM: “Creating Tomorrow zegt het al: we gaan niet alleen terugkijken maar kijken ook hoe we onze missie in de toekomst kunnen uitvoeren. Het ondersteunen van burgers die zich inzetten voor het verbeteren hun eigen leefomgeving, is actueler dan ooit. Zeker nu de overheid minder te besteden heeft en duidelijk is dat de overheid niet alles kan en wil oplossen. Daar gaan we dus onverminderd mee door!“

Daarnaast was 2012 de start van KNHM Participaties BV. Via dit programma investeren we in maatschappelijke ondernemingen. KNHM Participaties kan wat meer risico’s nemen dan de doorsneeinvesteerder. In 2012 hebben we een eerste investering gedaan in het project AardeWerk De Stegge in Winterswijk. Frank van Bussel: “Door deze BV maken we weer een extra verdiepingslag omdat we met onze partners heel goed moeten nadenken over vragen als: wat is maatschappelijk ondernemen, welke risico’s wil en kan je nemen, wat is maatschappelijk rendement?”

Clemens Cornielje,

Frank van Bussel,

voorzitter KNHM

directeur KNHM

Frank van Bussel, directeur van KNHM: “Een nieuwe tendens in ons werk is dat de projecten de laatste jaren steeds complexer worden. Bewoners zijn al lang niet meer alleen bezig met een dorpshuis of een speeltuin, maar mengen zich vaker in actuele complexe projecten waarbij ze samenwerken met overheden, bedrijven en maatschappelijke organisaties. Ook overheden zien de meerwaarde daarvan in. Het afgelopen jaar hebben we enkele

projecten gehad waarbij overheden al heel lang worstelden met een gebiedsontwikkeling. Doordat nu bewoners zich actief inzetten voor het project, partijen aan elkaar weten te binden en er bijna vanzelf draagvlak ontstaat, lukt het opeens om de gebiedsontwikkelingen in een stroomversnelling te krijgen. De meerwaarde van actieve en betrokken burgers wordt dus ook in dit soort projecten steeds beter zichtbaar en noodzakelijk.” In 2012 hebben we twee nieuwe programma’s opgestart waarmee we burgerinitiatieven nog beter van dienst kunnen zijn. Allereerst is het ARCADIS-KNHM MVO Programma gelanceerd, waarmee we de expertise van ARCADIS-medewerkers kunnen inzetten in de projecten van burgers. En waarmee ARCADIS haar maatschappelijke betrokkenheid handen en voeten geeft.

Wist je dat... • • • • •

We vertegenwoordigd zijn in alle provincies? We geen fonds zijn, maar ons juist richten op het geven van advies? Er meer dan 170 professionals actief zijn voor KNHM? Onze professionals zich vrijwillig inzetten voor jouw project? We de begeleiding aanpassen aan jouw wens: van eenmalig advies tot intensieve samenwerking? • We onafhankelijk zijn? • We gemakkelijk kennis van ARCADIS-medewerkers kunnen inzetten?

Jaarbericht Een jaarbericht is geen jaarverslag. Vandaar dat je in dit jaarbericht geen financiële gegevens over 2012 aantreft. Deze komen aan de orde op de algemene ledenvergadering van onze organisatie in mei 2013 en worden daarna gepubliceerd op de website. KNHM is een Algemeen Nut Beogende Instelling (ANBI). Het dividend en de baten die voortvloeien uit onze obligaties, renterekeningen en aandelen in ARCADIS en andere bedrijven bedroegen in 2012 circa 2,5 miljoen euro.

6

7

8

9

Programma

Projectbegeleiding

KNHM ondersteunt mensen die met hun eigen leefomgeving aan de gang gaan. We brengen netwerken bijeen, we maken communicatieplannen, adviseren bij een businesscase en organiseren bijeenkomsten. We bekijken per project wat voor ondersteuning er nodig is. Door de inzet van onze professionals met verschillende achtergronden en expertise worden plannen van burgers sneller werkelijkheid. Onze inzet kan verschillende vormen aannemen. Wij begeleiden projecten van groepen burgers, vrijwilligersorganisatie en ideële organisaties. Vanuit onze ideële doelstelling bieden we onze dienstverlening gratis aan.

Zelf hebben we als KNHM geen inhoudelijk belang bij de initiatieven. Vanuit deze onafhankelijke positie helpen we de ideeën van de initiatiefnemers van de grond te krijgen. Bij elke stap zijn we een soort kritische vriend die vragen stelt als: Hoe vertel je anderen wat je wilt? Hoe enthousiasmeer je andere partijen en trek je ze over de streep? Hoe krijg je de financiering rond? En de exploitatie? Waar staan we nu? Voldoet de oplossing aan de wensen? Hoe denkt de achterban daarover? Is er voldoende draagvlak om verder te gaan? Welke rol heeft de overheid in een project en is dat een rol waar alle partijen mee kunnen leven? Burgerinitiatieven komen via onze provinciale netwerken bij KNHM terecht. Elke provinciale afdeling beschikt over kennis en een krachtig netwerk dat wordt ingezet bij het begeleiden van initiatiefnemers.

KNHM is een kritische vriend die meedenkt, helpt, adviseert en er voor zorgt dat een project sneller van de grond komt

10

11

Programma

Artcadia

Bedenk een spectaculair idee op het gebied van water, milieu, gebouwen of mobiliteit. Werk het uit tot een model, kunstwerk of een concept en wellicht win je dan een reis naar Berlijn. Die uitdaging namen ook dit jaar weer tientallen scholierenteams aan. Zij doen mee aan de wedstrijd Artcadia die KNHM, ARCADIS en Canon Nederland elk jaar organiseren. Deze landelijke techniek- en kunstwedstrijd is speciaal bedoeld voor leerlingen van de tweede klas havo/vwo. De wedstrijd Artcadia daagt leerlingen uit om voor toekomstige uitdagingen nieuwe, creatieve oplossingen te bedenken. Het project streeft ernaar te laten zien dat techniek leuk, fascinerend en leerzaam is en dat het in alle aspecten van de samenleving terug te vinden is. Voor KNHM is Artcadia zo een manier om mensen op

een jonge leeftijd te stimuleren na te denken en aan de slag te gaan met hun eigen leefomgeving. Groepjes leerlingen laten in hun kunstzinnige werkstukken zien hoe zij met huidige en toekomstige maatschappelijke vraagstukken zouden omgaan. Ze worden beoordeeld door een jury. Twaalf groepen gaan vervolgens door naar de finale. Tijdens de finaledag presenteren de groepjes leerlingen hun idee. Het groepje met het beste idee krijgt een reis aangeboden. In 2012 wonnen tien leerlingen van het Linde College in Wolvega de hoofdprijs met hun concept voor een innovatieve dijk. In deze zeer bijzonder vormgegeven dijk combineren zij veiligheid en energiewinning. De winnaars gingen samen met twee docenten naar New York en bezochten daar onder andere projecten van ARCADIS. De leerlingen die in 2012 aan hun project werkten, dingen mee naar een reis naar Berlijn. De prijsuitreiking daarvan is voorjaar 2013.

Jonge mensen stimuleren om na te denken en aan de slag te gaan met hun eigen leefomgeving

12

13

Programma

Kern met Pit

Enthousiaste en creatieve mensen zijn heel belangrijk voor een prettige wijk of dorp. Kern met Pit is voor veel bewonersgroepen net dat extra duwtje in de rug om aan de slag te gaan. Via Kern met Pit biedt KNHM een tijdspad en een beloning in het vooruitzicht. Daardoor gaan mensen zich organiseren en vooral: aan de slag! Sinds 1978 organiseert KNHM elk jaar de wedstrijd Kern met Pit. Via deze wedstrijd kunnen bewoners aan de slag om hun eigen idee voor hun leefomgeving te realiseren. Wie dat binnen een jaar voor elkaar krijgt, ontvangt het predicaat Kern met Pit en duizend euro. Daarnaast wint per provincie een van de bewonersgroepen een trofee en vijftienhonderd euro extra. De trofeewinnaars dingen bovendien mee voor de jaarlijkse titel beste Kern met Pit.

W E N S

L E

E F

D O W I K E N J D O R P

De wedstrijdperiode van een jaar zorgt er voor dat deelnemers een ‘aanpakmentaliteit’ krijgen en dat straalt uit naar partijen die iets voor het project kunnen betekenen. De beloning die op de deelnemers wacht wanneer zij hun projectdoel hebben bereikt, is een extra stimulans. Meer dan tweeduizend bewonersgroepen hebben sinds 1978 met succes aan Kern met Pit deelgenomen. Denk daarbij aan het aanleggen van een speeltuin, het restaureren van een molen, het opzetten van een museum over de plaatselijke historie, het uitzetten van een educatieve route in een natuurgebied of het organiseren van een groot theater waar het hele dorp aan mee doet. Elk jaar komen er steeds weer nieuwe, betere ideeën bij! In 2012 deden 124 projecten mee. Eén van de provinciale winnaars is dit jaar bijvoorbeeld het project ‘Samen – Razem’ waarbij inwoners van het dorp Kraggenburg in de Noordoostpolder een taalcursus Nederlands hebben opgezet en uitgevoerd voor de buitenlandse inwoners. Ook zijn via allerlei sportieve, culinaire en/of culturele activiteiten de contacten tussen dorpsbewoners en migranten bevorderd.

Net dat extra duwtje in de rug om ook echt aan de slag te gaan

14

15

Programma

KNHM Participaties BV

Voor sociaal ondernemers heeft KNHM sinds kort een nieuwe tak: KNHM Participaties BV. Via deze BV investeren we in ondernemingen die een maatschappelijk doel nastreven. Wij geloven dat ondernemerschap, in plaats van het verlenen van subsidies, uiteindelijk gezondere en meer duurzame initiatieven zullen voortbrengen. Daarom investeren we als KNHM graag in de groeiende groep ondernemers die financieel rendement combineren maatschappelijk rendement. KNHM Participaties BV is bereid wat meer risico te nemen dan de doorsnee investeerder. Zo zal een bank vaak een heel korte terugverdientijd eisen. Wij kunnen een iets langere terugverdientijd accepteren waardoor

het gemakkelijker wordt om een onderneming te starten. Wel gelden er twee belangrijke voorwaarden: er moeten meer financiers zijn dan alleen KNHM en we willen een positie innemen, bijvoorbeeld via een zetel in het bestuur. Zo blijven we betrokken en werken we samen aan continuïteit. Uiteindelijk is het ook voor KNHM Participaties BV van belang om de investering op termijn terug te krijgen. In 2012 hebben we een eerste investering gedaan in de Praktijkschool voor Duurzaamheid Aarde-Werk De Stegge in Winterswijk. Een uitgebreide projectbeschrijving hiervan staat op pagina 30 van dit jaarbericht. Er zijn inmiddels ook contacten met andere projecten waarmee KNHM Participaties BV in de toekomst misschien gaat samenwerken.

Een optimaal maatschappelijk rendement verdienen met een gezonde, commerciële onderneming

16

17

Programma

Kennis en inspiratie

Werkplaats 15 Tijdelijk anders bestemmen

Lokale bewonersgroepen en andere initiatiefnemers komen vaak dezelfde problemen tegen: hoe onderhandel je met een gemeente, hoe krijg je voldoende geld bij elkaar, hoe houd je vrijwilligers actief, hoe ga je om met starre regels?

overheid toe. Een andere ligt de regie bij de overheid en de uitvoering bij burgers. Er is geen ‘beste manier’ van overheidsparticipatie, maar er zijn heel veel verschillende vormen. De Werkplaats laat juist die verscheidenheid zien en ook de ervaringen die mensen er mee hebben. Oktober 2012 verscheen een Werkplaats over Tijdelijk anders bestemmen.

In de praktijk weten mensen daar vaak heel mooie en creatieve oplossingen voor te bedenken. Het project gaat lukken, wordt betaalbaar en krijgt ondersteuning van de overheid. KNHM vindt het jammer als die opgedane ervaringen beperkt blijven tot dat ene project. Omdat problemen en obstakels vaak zo vergelijkbaar zijn, denken wij dat het goed is om de kennis met elkaar te delen. Een van de middelen daarvoor is ons magazine de Werkplaats.

Sinds 2012 kunnen initiatiefnemers van bewonersinitiatieven informatie over hun eigen project op de KNHM-site zetten. Waardevolle ervaringen uit de praktijk blijven op deze manier niet beperkt tot de individuele projecten, maar breed verspreid onder geïnteresseerden.

Twee keer per jaar verschijnt magazine de Werkplaats. Waar mogelijk maken we dit magazine samen met maatschappelijke partners. Maart 2012 verscheen een Werkplaats over overheidsparticipatie. Dit magazine, dat we samen met de Landelijke Vereniging voor Kleine Kernen en het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties maakten, laat zien hoe burgers en overheden met elkaar zoeken naar nieuwe vormen van samenwerking. De ene keer nemen burgers het heft helemaal in handen en kijkt de

Een andere vorm van kennisuitwisseling is het organiseren van debatten en andere bijeenkomsten. Sommige gebieden van Nederland krijgen te maken met dalende bewonersaantallen. Deze krimp heeft vergaande gevolgen voor de leefbaarheid. Het afgelopen jaar heeft KNHM enkele debatten georganiseerd met bewoners en bestuurders in krimpregio’s. Uit deze debatten kwam duidelijk naar voren dat bewoners een belangrijke rol spelen bij het behouden van de leefbaarheid in de dorpen. Niet de overheid is cruciaal, maar de bewoners: zij ‘maken’ het dorp en zorgen met hun organisatiekracht voor levendigheid in het dorp.

Tijdelijkheid als oplossing voor leegstand Van reizende tuinen tot skaten in de kerk

Leren uit ervaringen van anderen

Burgers nemen het heft in eigen hand Verlaten plekken wakkeren creativiteit aan Leegstand biedt ook kansen | Gemeenten werken samen met eigenaars en bewoners | Het verschil tussen Detroit en het Ruhrgebied | Op zoek naar lege plekken | Inspirerende projectvoorbeelden |

18

19

Programma

ARCADIS-KNHM MVO Programma

Via het ARCADS-KNHM programma Maatschappelijk verantwoord ondernemen heeft KNHM de mogelijkheid om de kennis en expertise van ARCADIS-medewerkers in te zetten in maatschappelijke projecten. Het ARCADIS-KNHM MVO Programma heeft voor KNHM een belangrijke meerwaarde. Met de expertise van ARCADIS-medewerkers kunnen wij bewonersinitiatieven nog beter van dienst zijn. Als bewoners omgeven zijn met bevlogen professionals met de juiste expertise, dan kunnen zij hun ideeën en plannen sneller en beter uitvoeren. ARCADIS en KNHM stellen jaarlijks ieder 200.000 euro beschikbaar voor het MVO Programma.

Door het op eigen initiatief en in ‘eigen tijd’ inzetten van kennis dragen de ARCADIS-medewerkers een steentje bij aan de maatschappij. Deelname aan het programma heeft voor deze medewerkers nog een andere toegevoegde waarde: persoonlijke ontwikkeling en vergroting van het eigen netwerk. Vaak kunnen ze hun expertise inzetten op onderwerpen of gebieden waar ze een extra band mee hebben. Inmiddels doen 250 ARCADIS-medewerkers mee aan dit programma. De samenwerking tussen KNHM en ARCADIS is heel logisch omdat de twee organisaties al 125 jaar met elkaar verbonden zijn. Al die jaren werken ze al op hun eigen manier aan dezelfde missie: het verbeteren van de leefomgeving.

De maatschappelijke dienstverlening kan bijvoorbeeld vorm krijgen door het ontwerpen van een natuurspeelterrein, het organiseren van een kennismiddag over bevolkingskrimp of het opstellen van een financieel plan voor de verbouwing van een dorpshuis.

Door het inzetten van ARCADIS-medewerkers kunnen we burgerinitiatieven nog beter van dienst zijn Samewerking tussen KNHM en ARCADIS in De Kwekerij Osdorp (zie pagina 34)

20

21

Geld besparen met collectieve zonne-energie

Project Duurzame Energie coöperatief Altena Biesbosch

Kaartnummer

63

Duurzame Energie coöperatief Altena Biesbosch legt de lat hoog. Het onlangs opgerichte coöperatief wil de komende jaren twintig procent van de omwonenden laten overstappen op duurzame energie. KNHM helpt mee met het ontwikkelen van een businesscase.

Initiatiefnemer Natuurorganisatie Altenatuur

Meer informatie Gerard Peeters, KNHM Noord-Brabant E [email protected] T 06 51296147

Duurzame Energie coöperatief Altena Biesbosch, DEcAB, is ontstaan uit een initiatief van natuurorganisatie Altenatuur. De natuurbeschermingsvereniging in het Land van Heusden en Altena wil het gebruik van duurzame energie in de regio stimuleren en richt zich daarbij op zonne-energie. De coöperatie is met gemeenten en provincie in gesprek over een zonneweide op voormalig agrarisch land, maar wil ook particulieren ‘ontzorgen’ bij de aanschaf van zonnepanelen. “De inkoop van zonnepanelen brengt een hoop rompslomp met zich mee,” zegt Gerard Peeters, die de coöperatie namens KNHM begeleidde. “Daardoor haken sommige bewoners bij voorbaat af. DEcAB wil burgers deze zorg uit handen nemen, geld besparen door collectief energie te produceren en bijdragen aan een hoger aandeel duurzame energie.” KNHM dacht onder meer mee over marketing en communicatie, het opstellen van een bedrijfsplan en de communicatie met gemeenten en omwonenden. Ook de levensvatbaarheid van de coöperatie was onderwerp van gesprek. “KNHM heeft een belangrijke klankbordfunctie vervuld,” zegt initiatiefnemer Johan Kievit. “Ze hebben ons geholpen om over de horizon heen te kijken en ons de zekerheid gegeven dat we haalbare doelen nastreefden. Bovendien hebben ze de coöperatie geholpen om contacten met gemeente en provincie te leggen. Daardoor word je bij voorbaat een stuk serieuzer genomen.”

“ Wij helpen mee om burgers te ontzorgen bij de aankoop van duurzame energie.” Gerard Peeters, KNHM Noord-Brabant

22

23

Nieuwe kansen voor erfgoed

Project Congres Herbestemming erfgoed Noord-Nederland

Kaartnummer

44

Hoe kan de herbestemming van erfgoed bijdragen aan de economische ontwikkeling van Noord-Nederland? Die vraag stond centraal tijdens het Congres Herbestemmen, dat op 12 oktober in Drachten plaatsvond. Gedeputeerde Rein Munniksma: “Het congres heeft katalyserend gewerkt.”

Initiatiefnemer KNHM Drenthe, Groningen en Friesland

Meer informatie Pieter Rozema, Bureau E [email protected]

Tijdens het congres bogen ruim tweehonderdvijftig deelnemers zich over de mogelijkheden om erfgoed een nieuw leven in te blazen. Ook Rein Munniksma, gedeputeerde in de provincie Drenthe, was aanwezig. Namens de drie noordelijke provincies nam hij een bedrag van 365.000 euro in ontvangst van de Rijksdienst Cultureel Erfgoed voor het gebiedsgericht herbestemmen van karakteristiek vastgoed.

T 06 27060742

Munniksma pleitte voor nieuwe manieren van denken. “In Tweede Exloërmond heeft een particuliere muziekschool het initiatief genomen om de voormalige gereformeerde kerk te verbouwen tot een multifunctioneel cultuurpodium. Van dit soort initiatieven zullen we het steeds vaker moeten hebben: ondernemers en burgers die buiten de gebaande paden treden en erfgoed met nieuwe economische dragers weten te verbinden. Vernieuwing is echt het sleutelwoord.” Het congres, een initiatief van de drie noordelijke provinciale afdelingen van KNHM, was vooral bedoeld om herbestemming in Noord-Nederland een nieuwe impuls te geven. Dat is gedeeltelijk gelukt, vindt Freek Benning, namens KNHM bij het congres betrokken. “Het congres heeft ertoe bijgedragen dat de herbestemming weer prominent op de bestuurlijke agenda bij de provincies staat. Aan de andere kant zijn er nog te weinig partijen – zoals makelaars, aannemers en ondernemers – die concreet met bestaande gebouwen aan de gang zijn gegaan. Dat is een uitdaging die we volgend jaar tijdens een vervolgcongres verder moeten oppakken.”

“ Het herontwikkelen van erfgoed vraagt nieuwe manieren van denken.” Rein Munniksma, gedeputeerde provincie Drenthe

24

25

Meepraten over natuurontwikkeling

Project Toekomstplan Voorsterbos

Kaartnummer

9

Hoe ziet het Voorsterbos er over tien jaar uit? Die vraag legde eigenaar Natuurmonumenten voor aan bewoners en belangenorganisaties rondom het natuurgebied. KNHM bracht de dialoog met omwonenden op gang, begeleidde het proces en de communicatie.

Initiatiefnemer Natuurmonumenten

Meer informatie Henk Smeeman, KNHM Flevoland E [email protected] T 06 53266933

Het Voorsterbos wordt hét beleefbos van Nederland. Dat blijkt uit de eerste schets die eigenaar Natuurmonumenten samen met belangenorganisaties, ondernemers en bewoners heeft gemaakt. De betrokken partijen praten sinds maart over de toekomstige inrichting van het natuurgebied in Flevoland. Het is een bijzondere vorm van burgerparticipatie. “Natuurmomenten wil de toekomst van het Voorsterbos graag samen met de bewoners invullen,” zegt Henk Smeeman, namens KNHM bij het Voorsterbos betrokken. “Natuur is er in de eerste plaats voor de omwonenden. Bovendien is het voor beheerders steeds belangrijker om partners te vinden die kunnen bijdragen aan de exploitatie van een gebied. Dat betekent dat je meer dan ooit op zoek moet naar afstemming en draagvlak.” Om de mening van de omwonenden te peilen, organiseerden KNHM en Natuurmonumenten vier dorpsavonden. Bewoners konden bovendien ideeën aandragen via een speciale website, facebook en twitter. Deze werkwijze leverde maar liefst 164 reacties op. John Boon, landschapsarchitect bij ARCADIS, verwerkte de reacties in een schetsontwerp dat de belangrijkste toekomstige ontwikkelingen in kaart brengt. Beheerder Jan Akkerman is enthousiast. “Het was natuurlijk best spannend om op deze KNHM-manier met bewoners in gesprek te gaan. Maar er zijn een hoop mooie ideeën uitgekomen waaraan we de komende jaren samen met de omwonenden verder gaan werken. Het is nu echt een kwestie van: handen uit de mouwen.”

“ Het is nu echt een kwestie van: handen uit de mouwen.” Jan Akkerman, Natuurmonumenten

26

27

Een speelveld als ontmoetingsplek

Project Speel- en dorpsveld Blessum

Kaartnummer

18

Hoe realiseer je een openbaar speelveld in een dorp waar nauwelijks gemeenschappelijk groen is? Een groep bewoners uit het Friese Blessum vond de oplossing. Ze pachtten een stukje grond van de plaatselijke zorgboerderij en toverden het om tot een multifunctioneel speel- en sportveld.

Initiatiefnemer Dorpsbelang Blessum

Meer informatie Wiebe Bouma, KNHM Friesland E [email protected] T 0512 332656

Speeltoestellen, een volleybalnet, een pingpongtafel en een jeu de boulesbaan. Ze zijn nu al niet meer uit Blessum weg te denken. Toch beschikt het Friese dorp pas sinds juli 2012 over een multifunctioneel speelveld voor jong en oud - een lang gekoesterde wens. “Blessum is een kleine, hechte gemeenschap, maar we hebben nauwelijks gemeenschappelijke voorzieningen,” zegt Thom Miedema, voorzitter Dorpsbelang Blessum. “Toen we een paar jaar geleden onze dorpsvisie op papier zetten, kwam het speelveld als een van de eerste wensen op tafel. Het is fantastisch dat we nu met hulp van KNHM een voorziening hebben waar kinderen uit het dorp en bewoners van de zorgboerderij samen kunnen spelen.” De plannen voor een speelveld kwamen in een stroomversnelling toen de zorgboerderij in Blessum een stuk van haar grond in bruikleen gaf. KNHM hielp de initiatiefnemers bij de juridische kanten van de pachtovereenkomst en dacht mee over de inrichting van de sport- en speelplaats. KNHMadviseur Wiebe Bouma is onder de indruk van het proces: “De bewoners hebben zich enorm ingespannen om deze speelplaats mogelijk te maken. Ook letterlijk, want ze hebben bijna alle werkzaamheden zelf uitgevoerd, waardoor het geld dat ze beschikbaar hadden maximaal aan het speelveld ten goede is gekomen. Daar kunnen ze echt trots op zijn.”

“ Het is fantastisch dat kinderen uit het dorp en bewoners van de zorgboerderij hier samen kunnen spelen.” Thom Miedema, Dorpsbelang Blessum

28

29

Verdedigingswerk uit het verleden

Project Herbouw Rooyse Schans Venray

Kaartnummer

56

De oude boerenschans keert terug bij Venray. Dat is althans de bedoeling van Stichting de Rooyse Schans. De Stichting wil het bolwerk op een nieuwe plek reconstrueren en ook de vroegere volmolen langs de Loobeek in ere herstellen. KNHM organiseert, denkt en lobbyt mee.

Initiatiefnemer Stichting Rooyse Schans

Meer informatie Wim van Osch, KNHM Limburg E [email protected] T 0478 516390

De plannen voor de herbouw van de schans ontstonden toen amateurhistoricus Koos Swinkels op oude kaarten een boerenschans terugvond: een verdedigingswerk waar bewoners zich vroeger voor plunderende huursoldaten verschansten. Nadat Swinkels een aantal dorpsgenoten van zijn ontdekking op de hoogte had gebracht, rijpte het idee om de schans, die in de jaren twintig week voor landbouwgrond, te herbouwen. “Door de reconstructie van de schans kunnen we laten zien hoe de boerenbevolking zich vroeger tegen vijanden verdedigde,” zegt Koos Swinkels, inmiddels bestuurslid van Stichting de Rooyse Schans. “Bovendien vormt de schans een bijzonder landschappelijk element, waardoor ook toerisme en recreatie weer een extra impuls krijgen. Het mes snijdt aan twee kanten.” KNHM ondersteunt de stichting onder andere bij het presenteren van plannen aan overheden, het vinden van sponsors en het zoeken van een geschikte locatie. KNHM dacht ook mee over de bijzondere alliantie die de stichting aanging: de Rooyse Schans bundelt haar krachten met de Schaapscompagnie Merselo, die in hetzelfde gebied een schaapskooi en een documentatiecentrum wil realiseren. KNHM-adviseur Wim van Osch: “De schapen kunnen straks de wallen van de schans begrazen, en het documentatiecentrum krijgt een horecavoorziening waar bezoekers van de Rooyse Schans iets kunnen eten of drinken. Zo grijpen alle plannen prachtig in elkaar.”

“ De reconstructie van de schans geeft het toerisme weer een impuls.” Koos Swinkels, Stichting de Rooyse Schans

30

31

Investeren in duurzaamheidstrainingen

Project Duurzaamheidscentrum Aarde-Werk De Stegge

Kaartnummer

41

Aarde-Werk De Stegge wil graag het hele jaar door cursisten kunnen ontvangen. Om dat mogelijk te maken gaf de praktijkschool voor duurzaamheid onlangs het startsein voor een ingrijpende verbouwing: een oude schuur wordt omgetoverd tot een nieuwe cursusruimte. KNHM Participaties BV investeert en denkt mee.

Initiatiefnemer Duurzaamheidscentrum Aarde-Werk De Stegge

Meer informatie Jan Zijlstra, KNHM Participatieteam E [email protected] T 06 54727191

Praktijkschool voor Duurzaamheid Aarde-Werk De Stegge in Winterswijk timmert aan de weg. De school wil cursisten inspireren bij de overstap naar een duurzame stijl van leven en laat op haar eigen terrein zien wat dit in de praktijk betekent. De energie wordt ter plekke opgewekt, de groenten en kruiden komen uit eigen tuin en het afvalwater wordt ter plekke gezuiverd. KNHM is nauw bij de school betrokken. Mede-initiatiefnemer Jan-Willem van de Velde: “KNHM heeft meegedacht over ons marketingplan en heeft ons geholpen met het ontwikkelen van een doe-het-zelf-route over het terrein. Bezoekers kunnen daardoor met onze ideeën kennismaken zonder dat we hen persoonlijk over het terrein hoeven rond te leiden. Daar zijn we heel blij mee.” Onlangs ging de samenwerking tussen KNHM en Aarde-Werk De Stegge een nieuwe fase in. KNHM Participaties BV investeert in de bouw van de nieuwe cursusaccommodatie, die voorjaar 2013 wordt opgeleverd. Dankzij deze extra financiering kan de bouw van de cursusruimte nog duurzamer worden uitgevoerd. Bovendien levert KNHM Participaties BV een bestuurder die meedenkt over strategie en beleid en dat is een welkome vorm van ondersteuning. Van de Velde: “Het is prettig om een partner te hebben die over je schouders meekijkt, kritisch meedenkt en suggesties doet. De samenwerking heeft aan alle kanten meerwaarde.”

“ Het is prettig om een partner te hebben die over je schouders meekijkt.” Jan-Willem van de Velde, Aarde-Werk De Stegge

32

33

Dorpshuis met hotelkamers

Project Realisatie dorpshuis Pieterburen

Kaartnummer

46

Een dorpshuis in de kerk. De inwoners van Pieterburen kijken er niet meer vreemd van op. Vorig jaar lanceerde een groep bewoners het plan om de voormalige protestantse kerk te verbouwen tot een multifunctionele dorpsvoorziening. Een hotel op één hoog dekt een groot deel van de exploitatiekosten.

Initiatiefnemer Stichting Dorpshuis Pieterburen

Meer informatie KNHM Groningen, Jan Wicher Kok E [email protected] T 06 51142224

De plannen voor een dorpshuis ontstonden toen de kerk door een van de inwoners werd aangekocht. De nieuwe eigenaar bleek bereid om de kerk als dorpsvoorziening beschikbaar te stellen. “Pieterburen is een dynamisch dorp”, zegt Annelies Borchert, voorzitter Stichting Dorpshuis Pieterburen. “Toch zijn de meeste activiteiten vooral op toeristen gericht. Om de leefbaarheid op peil te houden is het belangrijk dat er een plaats is waar dorpsbewoners elkaar kunnen ontmoeten, waar concerten of voorstellingen plaatsvinden en waar een steunpunt is voor ouderen en buurtzorg. Het nieuwe dorpshuis voorziet echt in een behoefte.” Inmiddels is de blauwdruk voor het dorpshuis gereed. De stichting heeft een groot deel van het geld bijeen gebracht dat voor de verbouwing nodig is. KNHM hielp de bewoners onder meer bij het vergroten van maatschappelijk draagvlak en het werven van fondsen. Bovendien dacht KNHM mee over het bijzondere exploitatiemodel dat de bewoners ontwikkelden: op de bovenverdieping van de kerk komen straks negen hotelkamers. Een creatieve oplossing, vindt ook Wim Koeneman, namens KNHM betrokken bij het project. “Door de hotelkamers aan een commerciële uitbater te verhuren, verdienen de initiatiefnemers de helft van hun exploitatiekosten terug, zonder dat ze extra vrijwilligers in hoeven te zetten. Het dorpshuis heeft daarmee een heel solide basis gekregen.”

“ Het is belangrijk dat er een plaats is waar dorpsbewoners elkaar kunnen ontmoeten” Annelies Borchert, Stichting Dorpshuis Pieterburen

34

35

Lagere drempels voor de buurt

Project Sociale onderneming De Kwekerij Osdorp

Kaartnummer

84

Dak- en thuislozen, verslaafden en psychiatrische patiënten een zinvolle dagbesteding bieden en tegelijkertijd milieuvriendelijke en gezonde groenten en fruit telen voor een groeiende groep Amsterdammers. Bij De Kwekerij Osdorp gaan beide doeleinden al jaren goed samen. KNHM kijkt en denkt mee.

Initiatiefnemer Sociale onderneming De Kwekerij Osdorp

Meer informatie Roel Rozenga, KNHM Noord-Holland E [email protected] T 06 12404975

De Kwekerij Osdorp is een bijzondere kwekerij. In de kassen van de vroegere rozenkwekerij werken dagelijks tussen de 45 tot 65 werkzoekenden met ‘afstand tot de arbeidsmarkt’: daklozen, thuislozen, psychiatrische patiënten en verslaafden. De werkzoekenden zijn op vrijwillige basis in de kassen actief, worden intensief door de kwekerij begeleid en krijgen een bescheiden loon. “We bieden werkzoekenden vooral een leuke dag,” zegt locatie-directeur Jeroen Rijpkema. “Ze verrichten zinvol en mooi werk, krijgen hier een warme maaltijd en doen weer wat arbeidsritme op. In sommige gevallen vormt het werk zelfs een opstapje naar een betaalde baan.” Ook KNHM is bij de kwekerij betrokken. KNHM denkt mee over de professionalisering en boog zich, samen met twee architecten van ARCADIS, over een nieuwe inrichting van de logistieke ruimte, de keuken en de kantine. De aanpassingen moeten er toe leiden dat de verschillende ruimtes efficiënter worden ingericht, de routes door de kwekerij logisch in elkaar zitten en ook de drempel voor buurtbewoners lager wordt. KNHM-adviseur Roel Rozenga: “De kwekerij is een tijdje bewust op afstand van de buurt gebleven, ook om de acceptatie wat tijd te geven. Nu willen de initiatiefnemers dichter bij de buurt staan, hun naamsbekendheid vergroten en hun ontvangst- en winkelruimte een publieksvriendelijker uitstraling geven. Dat is een streven dat we natuurlijk graag ondersteunen.”

“ Het werk in de kassen is soms een opstapje naar een betaalde baan.” Jeroen Rijpkema, Kwekerij Osdorp

36

37

Museumalliantie in Twente

Project Van Twentse bodem

Kaartnummer

104

Samen kun je meer bereiken. Die gedachte ligt ten grondslag aan een bijzondere samenwerking tussen drie kleine Twentse musea. De musea willen meer bezoekers trekken. Daarom bundelen zij hun krachten op het gebied van presentatie en marketing.

Initiatiefnemer Bussemakerhuis Borne

Meer informatie Jan Brinkman, KNHM Overijssel E [email protected] T 0529 453000

Kennis en ervaring delen, een museumroute opzetten en een gezamenlijke publieksfolder uitbrengen. Dat zijn de belangrijkste elementen van de samenwerking tussen KNHM en drie kleinere Twentse musea: het Bussemakerhuis in Borne, het Wevershuisje in Almelo en de Noordmolen in Ambt Delden. De drie musea, die allen met de vlascultuur te maken hebben, zitten sinds vorig jaar om de tafel om na te gaan hoe ze elkaar kunnen versterken. “Kleinere musea hebben vaak geen professionele staf en nauwelijks budget,” zegt Jan Brinkman van KNHM. “Daardoor blijven nieuwe activiteiten op het gebied van marketing meestal liggen. Door van elkaars inspanningen en netwerk te profiteren kun je net wat meer publieksgerichte activiteiten ondernemen en anticiperen op teruglopende bezoekersaantallen.” De samenwerking tussen de musea werpt binnenkort al zijn eerste vruchten af. Voorjaar 2013 lanceren de musea een gezamenlijke fietsroute, die met een folder aan het publiek wordt gepresenteerd. Maar de belangrijkste winst is de uitwisseling van ideeën die tussen de musea op gang is gekomen. “Contacten met andere musea zorgen voor kruisbestuiving,” zegt Liesbeth Hassink, directeur van het Bussemakerhuis. “Door met elkaar in gesprek te gaan over onderwerpen als vrijwilligersbeleid of het aanboren van nieuwe doelgroepen, denk je ook weer bewuster over je eigen organisatie na. Dat is pure winst.”

“ Contacten met andere musea zorgen voor kruisbestuiving.” Liesbeth Hassink, Bussemakerhuis

38

39

Nieuw elan voor het Brediuspark

Project Duurzame inrichting Brediuspark Woerden

Kaartnummer

118

Het Woerdense Brediuspark is toe aan een facelift. Een initiatiefgroep van omwonenden en belangenorganisaties spant zich in om de samenhang in het park terug te brengen. Onlangs rondden ze hun schetsontwerp af.

Initiatiefnemer Kerngroep Bredius

Meer informatie Janine Caalders, KNHM Utrecht E [email protected] T 06 50435073

Hoe verander je een matig onderhouden stadspark in een duurzaam groengebied, dat aantrekkelijk is voor verschillende gebruikersgroepen? Die vraag staat al jaren op de agenda van een groep actieve Woerdenaren. Samen met betrokken organisaties, zoals Dierenweide Kukeleboe, een centrum voor natuur- en milieueducatie en het IVN, buigen ze zich over manieren om het park aantrekkelijker te maken. “Het Brediuspark gaat langzaam maar zeker achteruit,” zegt Rinie Blauw, voorzitter van de kerngroep Bredius. “Er is veel achterstallig onderhoud en er staat een afgebrande boerderij, waar al jaren niets mee gebeurt. Door de kwaliteit van binnenuit te versterken, willen we het Brediuspark haar oorspronkelijke karakter teruggeven en het park weer voor iedereen beleefbaar maken.” KNHM begeleidt de bewoners bij het opstellen van een beheerplan, het organiseren van hun proces en bij gesprekken met de gemeente. Bovendien bracht KNHM de bewoners in contact met een landschapsarchitect van ARCADIS. Die verwerkte de ideeën tot een schetsontwerp, waar alle gebuikers zich in kunnen vinden. Rinie Blauw: “Mede dankzij KNHM ligt er nu een duidelijk plan, waarover we met de gemeente in gesprek kunnen. Maar het belangrijkste winstpunt is dat verschillende partijen die voorheen niet op één lijn zaten, nu als een groep opereren. We hebben echt een gezamenlijke visie.”

“ We willen het park weer voor iedereen beleefbaar maken.” Rinie Blauw, Brediuspark

40

41

Een boerderij voor en door bewoners

Project Businessplan buurtboerderij Nijkamphoeve

Kaartnummer

126

Een buurtboerderij in een woonomgeving die dagelijks voor iedereen toegankelijk is. Dat is het ideaal van de Stichting Vrienden van De Nijkamphoeve. In juli namen de bewoners de exploitatie van de buurtboerderij van de gemeente over. KNHM rekende, dacht en vergaderde mee.

Initiatiefnemer Stichting Vrienden van De Nijkamphoeve

Meer informatie Soet Huijbregts, KNHM Zuid-Holland E [email protected] T 06 28568749

De Nijkamphoeve is een vaste waarde in het Haagse Florence Nightingalepark. Toch staat het voortbestaan van de kinderboerderij al een tijdje ter discussie. Vorig jaar besloot de gemeente de exploitatie vanwege bezuinigingen stop te zetten. Een groep vrijwilligers nam het initiatief om de boerderij voor de buurt te behouden en de Nijkamphoeve te ontwikkelen tot buurtboerderij ‘nieuwe stijl’. “De Nijkamphoeve is echt een pareltje van de buurt,” zegt Soet Huijbregts, namens KNHM bij het project betrokken. “Het is een groene plek waar omwonenden elkaar kunnen ontmoeten en gezinnen op een laagdrempelige manier met dieren in aanraking komen. Kortom: een heel waardevolle plek om te behouden.” Als KNHM-adviseur assisteerde Huijbregts de initiatiefnemers bij het vergroten van het draagvlak en hielp ze om hun ideeën te vertalen in een levensvatbaar businessplan. Op verzoek van KNHM nam ARCADIS bovendien de financiële onderbouwing van het businessplan voor haar rekening, een belangrijke bouwsteen in de professionalisering van de stichting. Jolanda Smit, secretaris van de stichting Vrienden van De Nijkamphoeve: “Dankzij de begeleiding van KNHM hebben we ons als een volwaardige partner aan gemeente en sponsoren kunnen presenteren. Dat heeft er zeker toe bijgedragen dat we de boerderij in beheer hebben gekregen. Al kan ik het af en toe nog steeds niet helemaal geloven.”

“ Dankzij KNHM hebben we ons als een volwaardige partner kunnen presenteren.” Jolanda Smit, buurtboerderij De Nijkamphoeve

42

43

Het onzichtbare zichtbaar maken

Project Het onzichtbare zichtbaar maken

Kaartnummer

124

Verdwenen geschiedenis zichtbaar maken, de leefomgeving verfraaien en werkzoekenden ervaring laten opdoen in een kunstwerkplaats: op het eiland Tholen gaan deze doelen mooi samen. Hoe de productie van een kunstwerk uitmondde in een reïntegratieproject.

Initiatiefnemer Kunstpark Zeeland

Meer informatie Marinus Geuze, KNHM Zeeland E [email protected] T 0166 612465

Hoe laat je een stuk van het verleden zien dat niet meer bestaat? Die vraag prikkelde oud KNHM-directeur Kees Joosse. Hij bedacht dat het mooi zou zijn om de haventjes op Tholen van vóór de watersnoodramp van 1953 in beeld te brengen. KNHM pakte het idee op met een aantal plaatselijke organisaties, zoals de drie dorpsraden, de heemkundige kring en Dutch Art Match. Onlangs werd in Sint-Maartensdijk het eerste kunstwerk onthuld. Kunstenaar Danny van Rijt tekende voor het roestvrijstalen beeld, dat werd geproduceerd door werkzoekenden. “De productie van de kunstwerken is ingericht als reïntegratietraject,” zegt Marinus Geuze, namens KNHM bij het project betrokken. “De werkzoekenden werken onder leiding van een werkmeester aan het beeld, doen daardoor weer werkervaring op en wennen aan het arbeidsproces. Dat is een hele mooie formule.” Het kunstwerk in Sint-Maartensdijk is het eerste van een drieluik. Begin 2013 wordt in Scherpenisse een tweede kunstwerk onthuld. Het havenplein van Sint Annaland volgt als laatste. Dorpsbewoner Tom van Gurp is enthousiast. “Als je vandaag de dag door de kustdorpjes loopt, is er een heel stuk geschiedenis dat je niet meer kunt zien. Met deze kunstwerken wekken we de herinnering aan de verdwenen haventjes weer tot leven en kunnen we het oude beeld doorgeven aan nieuwe generaties. Dat vind ik heel bijzonder.”

“ De kunstwerken wekken de herinnering aan de havens weer tot leven.” Tom van Gurp, dorpsbewoner

44

Projecten in uitvoering

Drenthe 1

Projecten in uitvoering

Flevoland

actieve burgers en helpt Natuur-

gebracht’. KNHM levert communicatie-expertise: hoe verspreiden

19 Vernieuwing terras De Naturij, Drachten

dorpsbewoners maar ook voor

monumenten daarbij.

we het fotoboek en hoe organi-

Het educatieve attractiepark

bootje het dorp aandoen. Dat ver-

seren we publiciteit?

De Naturij wil professionaliseren.

eist dus een slimme en aantrekke-

En daar hoort een professioneel

lijke inrichting van het terrein.

5

Drentse debatreeks, Assen

Duurzaamheidstournee, Almere

Organiseren van debatten gericht

Op initiatief van enkele bewoners

Kunstzinnige moestuin, Lelystad

op verbetering van de kwaliteit

en organisaties is een duurzaam-

Een tijdelijk kunstwerk in de vorm

van de fysieke leefomgeving in

heidtournee georganiseerd. Voor

van een biologische tuin.

Drenthe en de leefbaarheid van

bewoners was het die dag moge-

het Drentse platteland.

lijk om met duurzame vervoers-

10

Friesland

11

Herindeling recreatieruimte, Alde Leije

middelen langs allerlei duurzame

Natuurlijke inrichting bosranden, Lelystad

initiatieven in de stad reizen.

Het is prettig werken in de

niet alleen voor kinderen: ook

natuur! En dus ging een groep

panden voor het MKB op het

De Eetbare Stad, Almere

platteland als kans voor de

2

Nieuwe bedrijven platteland, De Wolden

terras bij. ARCADIS heeft een 24

gemaakt en KNHM begeleidt het

Handboek Doarp 2020, Friesland

proces van idee tot ontwerp.

Uitgave van KNHM en Doarps-

schetsontwerp inclusief begroting 15

de vele recreanten die met hun

De nieuwe natuurspeeltuin is er

wurk met als belangrijkste bood20

schap dat bewoners een belang-

voor de oudere jeugd en de

Speel- en sportveld, Dronrijp

bewoners van Lelystad aan de

volwassenen is het een sociale

Aanleg van een multifunctioneel

van de leefbaarheid in het dorp,

slag om de bosranden van de

ontmoetingsplaats. Ook voor

speelveld voor scholen en ver-

ook wanneer voorzieningen

Een website met digitale kaart

gemeente op een meer natuur-

de passanten van de jachthaven

enigingen, waarbij bewoners

verdwijnen.

nieuwe plattelandseconomie,

ontwikkelen met locaties van

lijke manier in te richten. Een

en andere toeristen is dit een

zelf activiteiten bedenken om

waarbij wonen en werken onder

fruit, noten en groenten in de

gezellige buurtactiviteit die een

toevoeging voor Alde Leie.

de financiering sluitend te krijgen

één dak plaatsvinden.

vrije natuur.

kleurrijke natuur oplevert.

Hergebruik van beschikbare

3

6

7

12

16 Inrichting Boartersplak, Bears

en zelf de handen uit de mouwen

25 Over de dyk, Het Bildt

steken tijdens de aanleg.

Een jongerensymposium dat

Museum werkkamp Vledder, Nieuw Balinge

Herinrichting Koggepark, Almere

Kunstproject DRIFT, Marknesse

Museum vestigen in een voor-

Daar waar ooit een vergaan

KNHM ondersteunt het project

groen en speeltoestellen, op

Ontwerp buitenruimte basisschool, Elsloo

malige barak van een Joods

Koggeschip is gevonden, willen

met financiële adviezen en scha-

initiatief van de Vereniging

De inwoners van Elsloo zijn trots

werkkamp om aandacht te

bewoners een fraai en educatief

kelt netwerken in om de realisatie

Dorpsbelang Jellum-Bears.

op hun dorp, maar zien ook dat

schenken aan de mannen die

Koggepark inrichten. Want ze zijn

van het kunstproject in het Flevo-

hier verbleven voordat ze naar

maar wat trots op hun historie!

landse bos mogelijk te maken.

Westerbork en de vernietigings8

13

Inrichtingsplan voor grondwerk,

rijke rol spelen bij het behouden

een bijdrage levert aan de krimp21

discussie. Is er economisch perspectief voor de jongeren? 26

er nog kansen liggen om de

Inrichting Boartersplak, Hitzum

Cultuurhistorische routes, Berlikum

leefbaarheid en het landelijke

Buiten fitnessapparaten voor

karakter van het dorp duurzaam

vijftigplussers en een jongeren-

17

Koken op kamers, Almere

Pioniers van de toekomst, Noordoostpolder

Ook zonder enige historische

te versterken. Zij starten met de

hangplek, die samen met lokale

kennis kunnen bezoekers en

groene inrichting van het gebied

timmerbedrijfjes, vrijwilligers en

Dorp en Landbouw, Norg

Voor weinig geld heel lekker,

Bijeenkomst voor mensen die

inwoners genieten van een

rondom de school.

jongeren geplaatst worden.

gezond en makkelijk eten op

vanuit hun eigen invalshoek

cultuurhistorische fietstocht die

Samenwerking tussen agrariërs

tafel zetten (bijvoorbeeld op je

(sector/netwerk), met bezieling

langs prachtige dorpen en mooie

kampen getransporteerd werden. 4

uit en is ‘een aanfluiting’ voor

Speel- en dorpsveld, Blessum

Engelum. Omdat het dorpshuis

Overal worden nieuwe coöpera-

binnenkort wordt gerenoveerd,

ties opgericht. Tijdens een studie-

Met hulp van KNHM hebben de

willen bewoners de opknapbeurt

dag kwamen vragen aan de orde

dorpsbewoners van Blessum een

van het dorpsplein op zich nemen.

als: Wat betekenen deze nieuwe

verbinden met bewoners en

Vrijwilligerswerk in actie, Zeewolde

bedrijven uit de omgeving en hen

Het Europese Jaar van het Vrij-

kinderen uit het dorp en bewoners

betrekken bij het beheer van het

willigerswerk wordt in Zeewolde

Voorsterbos. KNHM heeft veel

bekroond met het fotoboek ‘De

ervaring met het mobiliseren van

Zeewolder Vrijwilliger in beeld

studentenkamer!), kun je leren

en innovatief denken de spreek-

beheer van het dorpslandschap

op de stadsboerderij in Almere.

woordelijke ‘steen in de vijver

en het dorp. Doel is sociaal

willen gooien’ voor een duurzame 9

Toekomstbeeld Voorsterbos, Kraggenburg Natuurmonumenten wil zich meer

en generatiebestendige polder. 14

staten en stinsen loopt. 18

Dorpsplein, Engelum

27

Noordelijke studiedag Coöperaties in dorpen, Leeuwarden

en bewoners voor het gebruik en

economische vitaliteit.

22

Het dorpsplein ziet er rommelig

speelvoorziening gemaakt waar

coöperaties voor maatschappe23

lijke organisaties, gemeenten en

van de zorgboerderij samen

Renovatie recreatieterrein, Feinsum

kunnen spelen.

Het recreatieterrein Feinsum is

coöperaties faciliteren?

niet alleen van belang voor de

provincies en hoe kunnen ze de

45

46

Projecten in uitvoering

Projecten in uitvoering

47

Groningen

49 Kinderboerderij Daalhoeve, Maastricht

54 Zwembad De Bosberg, Swalmen

44 Congres herbestemming erfgoed NoordNederland, Groningen

Het behouden van kinder-

Vrijwilligerszwembad De Bosberg

Bostuin Pomonal, Wageningen

boerderij de Daalhoeve. Dat is

in Swalmen duurzaam instand-

het streven van de Werkgroep

houden en bijbehorende speel-

Ruige bostuin realiseren met

Welke kansen liggen er voor

Behoud Kinderboerderij Daal-

toestellen plaatsen.

het dorp is. KNHM adviseerde

Bouwstenen Gorsselse Heide

eetbare vegetatie en een natuur-

herbestemming van erfgoed in

hoeve in Maastricht.

om een samenhangend plan te

Bewoners uit Gorssel richten de

speelplek op een hectare wild

Noord-Nederland? KNHM orga-

28 Herinrichting Hertenkamp, Oldeberkoop

33 Boerderij Lingezegen, Elst

Ook een populaire attractie heeft

Realisering van een centrum voor

op zijn tijd een restyling nodig.

natuur en zorg.

Zeker als het duizenden bezoekers per jaar trekt en het de trots van

34

maken voor het Hertenkamp en

stichting Marke Grosselse Heide

het naastgelegen Koepelbos.

op om het natuurgebied te behou-

erfgoed rondom de steenfabricage in Spijk. 39

openbaar groen aan de Pomona.

partijen bij elkaar. 40

Behoud kerk, Vinkega

Maar hoe ga je vervolgens ver-

Hoogspanning Warnsveld

der? KNHM hielp mee om een

Bewoners richten een stichting op

strategie te bedenken.

den voor de lokale samenleving. 29

en leggen zelf 36.500 euro in om de kerk in eigendom te krijgen. De kerk blijft zo behouden en biedt ruimte voor een gemeenschapshuis.

35

Excursie arrangementen Stichting Hemmens Land, Hemmen

30

Ontmoetingsplek Oremusplein, Arnhem

opknapbeurt geven. KNHM helpt het centrum in dit proces.

Comité Warnsveld/Zutphen

Het Museum Stoomgemaal wil

en voor ouderen een centraal

Hoogspanningsvrij over de

een belangrijk onderdeel zijn van

trefpunt en sportactiviteiten.

strategische communicatie

het industrieel erfgoed in het

De bewoners willen daar maar

Rooyse Schans, Venray

richting benodigde personen

Oldambt. KNHM leverde een

al te graag mee aan de slag!

Met een projectvoorstel onder de

en instanties.

procesbegeleider die zorgt voor een masterplan om de toekomst

41

Met een belevingslocatie in de

arrangementen. 36

het plein inrichten tot een plek waar bewoners graag komen.

Een langetermijnvisie voor de ver-

gewerkt aan een alternatieve route.

gen aan een duurzame wereld.

bedrijfsplan voor de realisatie

42

burgers en belanghebbenden uit

van basisschool De Meander met

den voor het aanboren van nieuwe

het gebied rondom het park, een

een wadi op een centrale plek.

financieringsmogelijkheden.

voorstel doen voor samenhang in

IDOP-coördinator, Beers

door dorpsbewoners.

Limburg

Twee dorpsplatforms willen

door een externe programma-

samen een toekomstvisie voor

manager voor een periode van

de twee dorpen maken.

twaalf maanden.

47

Coördineren, begeleiden van de verschillende IDOP-werkgroepen

teren aan de gemeente Zutphen.

KNHM organiseert dialoog

53 Moerasverhalen Limburg, Stamproy

58 Centrumplan, Boerdonk

tussen bewoners en lokale

Het Kempenbroek was natuur,

Het centrum van Boerdonk is

bestuurders over de gevolgen

werd ontgonnen en wordt nu weer

het kloppend hart van de gemeen-

van krimp in Zuid-Limburg.

deels natuur; en dat binnen één

schap. Je vindt daar het dorps-

generatie. Initiatiefnemers willen

huis, de kerk, de schaatsbaan

tachtig-plussers interviewen die

en het dierenverblijf. Het centrum

alles hebben meegemaakt.

is echter geen geheel en het

Stichting Marke Mallem wil een

bewoners het dorpsbudget be-

Eén haven, vele gebruikers. Door

oude es van 3,5 ha kopen en

heren.

samen te werken hopen de

43

Marshaven Zutphen

48

inrichting van de haven en lagere

Wijksteunpunt Harteklop, Landgraaf

kosten voor de leden.

Wijksteunpunten opzetten om

oogt rommelig. Een centrumplan biedt uitkomst.

sportverenigingen op een betere 38

57

52

het gebied en het voorstel presenUitrollen van een pilot door dorp

producten worden vervolgens in

Hoeksteen van Nederland, Spijk

de Eibergse molen vermalen tot

Krachten bundelen voor behoud

de sociale cohesie in de wijk te

graan en lokaal verkocht.

en ontwikkeling van industrieel

bevorderen.

gewassen te beplanten. De

Noord-Brabant

Krimp en dorp Zuid-Limburg, Houthem-Sint Gerlach

Ondersteuning Stichting Marke Mallem, Eibergen

deze vervolgens met traditionele

oude rondje maken. Er wordt nu

Het doel? De boerenschans

Toekomst in eigen hand, Obbicht-Grevenbicht

van een dorpshuis, geïnitieerd

digde organisatie en mogelijkhe-

en gemeente met als doel dat

terugbrengen in het landschap.

KNHM helpt bij een uitgewerkt

Herinrichting van het schoolplein

Dorpsplan plus, Spijk

Door nieuwe bebouwing kan de

ontdekken hoe zij kunnen bijdra-

Bijeenbrengen van ideeën van

37

Schans op zoek naar financiers.

Achterhoek, mensen helpen te

inhoudelijke prioriteiten, de beno-

32

46

Processieroute, Nunhem jaarlijkse processie niet meer het

Ecologisch Stadspark, Zutphen

Schoolplein Driel

van het museum veilig te stellen.

56

arm gaat Stichting De Rooyse 51

Realisatie dorpshuis, Pieterburen

eniging Heemtuin met daarin de 31

kunst wil haar parkgebied een

een mooi en veilig speelterrein

het in de markt zetten van deze

Visie Heemtuin, Malden

en in samenwerking met de wijk

Het centrum voor hedendaagse

KNHM geeft advies aan het

bij het communicatieplan voor

Op initiatief van pleinbewoners

Nieuwe impuls voor het Odapark, Venray

De wijk Boschpoort verdient

Aarde-Werk De Stegge, Winterswijk

arrangementen en meedenken

45

Samen Sterk, Samen zelfredzaam, Boschpoort Maastricht

Museum Stoomgemaal, Groningen

De ontwikkeling van thematische

Gelderland

niseerde een congres en bracht

55

50

48

Projecten in uitvoering

Projecten in uitvoering

DuurSaam Breda wil op lege

59

65 Gastvrijcentrum, Liempde

Voorbereiding voor de herbouw

plekken in de stad mobiele

Stichting Promotie Projecten in

van een hopest, een historische

zonnecellen plaatsen.

Leefbaar Liempde wil het centrum

schuur voor het drogen van hop.

Sun Share, Breda

70

Hopest, Schijndel

van Liempde gastvrijer maken 60

71

Warmoezerij Wolfslaar, Breda

voor bewoners en bezoekers en heeft samen met bewoners een

Veldpoorten, Schijndel

Warmoezerij Wolfslaar is een

inrichtings- en uitvoeringsplan

Veertig streekeigen landhekken

productietuin maar ook een

gemaakt.

plaatsen in samenwerking met

plek waar bewustwording over voedsel en voedselproductie gestimuleerd wordt. 61

Oogsten in de natuur, grensgebied Limburg, Noord-Brabant

66

Ontwikkeling Brabantse speltproducten, Liempde

80 Kinder- en generatietuin, Heemstede

ben een zinvolle dagbesteding

Op de voormalige gemeente-

de groenten en fruit te telen voor

kwekerij in Heemstede ontwikkelt

Amsterdammers.

Een podium bieden voor

stichting Kom in mijn Tuin een

Brabantse initiatieven rondom

kinder- en generatietuin. In deze

het thema nieuw voedsel.

tuin wordt de kennis en het ple-

Fort Uiteraard, Uitermeer

zier van moestuinieren verspreid

Het Fort Uitermeer is na de

onder verschillende generaties.

restauratie al toegankelijk voor

76

een zorginstelling, VMBO-school en enkele heemkundekringen.

De vrijwilligers van de educatieve

Adviestraject voor het uitbreiden van het aanbod van speltproduc-

Wat doe je met een braakliggend

ten en de promotie van producten.

terrein? Bewoners van Graafse

door milieuvriendelijke en gezon-

85

eco-toeristen. Maar een 81

Bed&Breakfast zou ook heel

later aansluiten bij de wensen van

Vrienden van het Kennemerstrand, IJmuiden

nu. KNHM ondersteunt ze daarbij.

De werkgroep Vrienden van het

partners op te pakken.

tuin willen de Corneliushof beter

Buurttuin de Graafse Hof, Den Bosch

De Stichting Limousin Regionaal

75 Nieuw voedsel als basis voor Duurzaamheid (diner pensant), Tilburg

Toekomstplan Corneliushof, Wanroij

72

welkom zijn. KNHM adviseert hoe dat met maatschappelijke

Kennemerstrand wil de natuur-

Noord-Holland

Hof en stichting Transfarmers

86

len en ontwikkelen. Gekeken

Korenmolen De Hoop, ‘t Zand

waarden in het gebied veilig stel-

67 Samen naar de A2, Maarheze

weten het wel: een buurtgroente-

Restaureren, completeren en

tuin inrichten. De buurt is enthou-

77 Rundveemuseum Aat Grootes, Aatswoud

wordt onder meer naar de beno-

te laten grazen. Het vlees wordt

digde activiteiten voor het be-

verplaatsen van de rijksmonu-

verkocht als streekproduct. Nu

Dorpsraad Maarheeze en Dorps-

siast, werkt mee en koopt de

Monumentale stolpboerderij

heer, voorlichting naar bezoekers

mentale korenmolen De Hoop.

nog geschikte locaties vinden

raad Sterksel nemen het initiatief

groente.

restaureren en geschikt maken

en geïnteresseerden en fondsen-

voor de koeien.

voor een definitieve oplossing

voor bewoning voor mensen met

werving.

wil gronden aankopen om koeien

voor de overlast die het bedrijven62

Kilsdonkse Molen, Heeswijk-Dinter

terrein teweeg brengt.

73

Groen in wijk en school, Den Bosch

49

Overijssel

een (verstandelijke) beperking. 82

78

87

Poorthuisje molen, Medemblik

Landgoed Groeneveld, Almelo

in de wijk erg belangrijk. Een

De oude korenmolen was al in

Het landgoed Groeneveld wil een

woning realiseren bij de Kils-

Platform Markdal, Breda

De Oude Kwekerij, Alkmaar

prachtige kans voor een wijk

Buurtbewoners uit drie aangren-

beheer bij de stichting, maar nu

belangrijke toeristische en recrea-

donkse molen.

Het Platform Markdal wil het

waar ook een natuurgebied is,

zende wijken toveren de oude

is er de mogelijkheid om het

tieve toegangspoort worden tot

gebied rondom de gemeenten

en waar zelfs zeldzame planten

kwekerij om tot hoogwaardig

poorthuisje er bij te kopen. KNHM

de Westelijke Groene Long in

Land van Heusden Altena, Heusden

Alphen-Chaam en Breda duur-

en dieren voorkomen.

ontmoetings- en recreatiegebied.

denkt mee over hoe je dit goed

Almelo. KNHM helpt mee om een

kan exploiteren.

ondernemingsplan op te stellen.

KNHM levert inhoudelijk advies

een sterke, democratische, uit-

voor het inrichten van een orga-

voeringsgerichte organisatie voor

nisatiestructuur waarmee lokale duurzame energie voor en door

Bezoekersruimte en beheerders-

63

De nieuwe school vindt groen 68

zaam ontwikkelen en wil daar

Op de schop, Amsterdam

opzetten. KNHM denkt daarover

Milieucentrum Amsterdam heeft

83 Museum de Speeltoren, Monnickendam

88 Visiekaart Westelijke Groene Long, Almelo

mee.

Ontwikkeling van nieuwe perka-

diverse eigenaren van braak-

Het op de culturele kaart zetten

Gebiedsvisie door bewoners om

menttoepassingen in samenwer-

liggende landjes bereid gevonden

van een groep kernen door een

de groenstrook langs de stad

king met de Design-Academy in

om de grond beschikbaar te

nieuw museum te ontwikkelen

open te houden en als leidraad

Eindhoven.

stellen voor tijdelijke inrichting.

over de oorsprong van Waterland.

voor ontwikkelplannen door

69

Ambrosiushof, Hilvarenbeek

79

Toepassingsmogelijkheden perkament, Den Bosch

bewoners wordt gefaciliteerd. 64

74

Centrumvisie voor Nuland Nuland, een mooi dorp in het

KNHM helpt het milieucentrum

Het terugbrengen van bloemrijk

Groene Woud in Brabant wil

bij het betrekken van diverse

grasland op het terrein van

haar bruisend hart terug.

belanghebbenden zoals buurt-

Sociale onderneming De Kwekerij, Osdorp

bewoners en scholen.

Dak- en thuislozen, verslaafden

zorginstelling Ambrosiushof.

gemeente en woningbouw84

en psychiatrische patiënten heb-

vereniging gebruiken.

50

Projecten in uitvoering

Projecten in uitvoering

51

103 Kloosterterrein, Sibculo

Utrecht

112 Culturele broedplaats C-Fordt, Maarssen

De stichting zoekt financiering

98 Procesbegeleiding Lonneker Molen, Lonneker

Het in 1403 gebouwde klooster

De werkgroep Lonneker Molen

staat er al lang niet meer, maar

van Staatsbosbeheer. De natuur-

een buurserbeekpot, boothuis en

wil de gehele keten van akker tot

een aantal vrijwilligers uit het dorp

108 Ruimtelijke kwaliteit Amerongen en Leersum in beeld.

Kleinere voorstellingen, tentoon-

voor de kosten van de bouw van

beheerder is akkoord als het

diverse noodzakelijke aanpassin-

bakker rondom de molen laten

wil de resten bewaren en zicht-

Vereniging Dorp en Natuur wil

bestuiving tussen diverse disci-

goed wordt geregeld. KNHM

gen op de route over de Buurser-

herleven.

baar maken voor het publiek.

samen met inwoners de ruimte-

plines. Het kan allemaal als het

kijkt en denkt mee.

beek. Om potentiële sponsoren

lijke kwaliteit in beeld brengen en

kleine fort van de Nieuwe Hol-

89 Vloeivelden de Krim, De Krim

94 Buurserbeekpot Het Lankheet, Haaksbergen

Bewoners willen het beheer van oude vloeiweiden overnemen

Herbouw Eschmolen, Delden

vastleggen in een beeldboekje.

landsche Waterlinie straks is

KNHM bij het maken van een

Samenwerking Twentse musea, Twente

Het beeldboekje vormt de leidraad

gerestaureerd.

sponsorbrochure.

Hoe kunnen bewoners het amfi-

Samenwerken geeft kracht.

in de gesprekken met gemeente

theater in Luttenberg in stand

Onder dit motto werkt een groep

en andere belanghebbenden.

Joodse begraafplaats, Hengelo

houden en blijven exploiteren?

kleine musea in Twente samen

Met die vraag helpt KNHM de

om meer bezoekers te trekken

Om het voortbestaan te garande-

stichting.

en toeristisch Twente nog meer

Hoofdstad van de Smaak, Amersfoort

op de kaart te zetten.

De initiatiefnemers willen de

een particuliere, waardevolle

regio Amersfoort presenteren als

collectie historische objecten van

regio met aandacht voor voedsel

het plattelands- en boerenleven

uit de streek & het seizoen, pure

onderbrengen in een boeren-

Plan van aanpak opstellen voor de herbouw van de Eschmolen in Delden. 91

104

avonden. Een plek voor kruis-

Amfitheater het Lommerrijk, Luttenberg

goed te kunnen benaderen helpt 90

99

stellingen, workshops, film-

95

109

113

Streekmuseum Vredegoed, Oude Maarsseveen Een groep actieve burgers wil

Diensten dierenopvangcentrum, Enschede

ren maken gemeente en vrijwilli-

Meedenken over de haalbaarheid

van de Joodse begraafplaats.

Fietstunnel Mariënheem

van uitbreiding van de dienst-

In dit plan besteden ze niet alleen

Door de fietstunnel aantrekkelijker

Expositie papierindustrie Twente, Vasse

verlening en welke partners het

aandacht aan het onderhoud,

te maken met mooie schilderingen

Vooruitlopend op een mogelijk

producten & smaken, ambachte-

streekmuseum met een educa-

plan zouden willen ondersteunen.

maar ook aan fondsenwerving en

en verlichting, hoopt Plaatselijk

toekomstig papiermuseum, wil

lijkheid & culinaire authenticiteit,

tieve functie.

educatie.

Belang Mariënheem dat kinderen

een groep vrijwilligers van de

agricultuur, voedselverhalen &

de tunnel nemen in plaats van de

Molen van Frans nu al vast een

smaakeducatie.

Scheepsmotor Stork-Hotlo, Hengelo

gevaarlijke kruising.

expositie hierover inrichten.

maakt van de prachtige Ensche-

Vijf bewoners van Hengelo halen

101

106

dese synagoge ‘Het huis dat

de nog laatst werkende Stork-

verbindt’. KNHM helpt de stichting bij het realiseren van deze

gers een plan voor het behoud

92

Interculturele bijeenkomsten, Enschede Stichting Synagoge Enschede

96

100

110

Hotlo scheepsmotor terug naar

Herinrichting Openluchtmuseum, Ootmarsum

Ontwikkeling Vechtdal belevingscentrum, Vechtdal

Hengelo.

Rondom het museum zijn aller-

doelstelling door het organiseren 97

Nieuwe toegang Von Gimborn Arboretum, Doorn

114

Discussie ondernemende bewonersinitiatieven, Utrecht Het organiseren van een dialoog tussen gemeentebestuur en

Plan om het arboretum beter te

bewonersorganisaties over hun

Initiatiefnemers van het Vechtdal

ontsluiten voor het publiek mid-

nieuwe rollen in een steeds meer

hande ontwikkelingen gepland

Belevingscentrum willen een

dels een nieuwe entree en een

ondernemende omgeving.

waardoor het museum in de

activiteitencentrum, waar de

grotere parkeerplaats, zodat de

verdrukking komt. KNHM is

beleving van het Vechtdal in al

stichting haar publieke functie

115

haar facetten aan bod komt.

verder kan ontwikkelen.

Maken van een professionalise-

107

111

Bijenstal Kraaybekerhof, Driebergen

annex ontmoetingsplek. Jongeren

een kennismaking langs zes

Ontwikkeling De Spil, Lettele

Enschedese gebedshuizen.

Sporthal De Spil speelt een

gevraagd om ondersteuning te

van ‘Stap over de drempel!’,

105

NUtrecht, Utrecht

belangrijke rol in het verenigings-

bieden bij het beantwoorden

Platform Vlas, Enschede

leven maar het gebouw voldoet

van de vraag hoe het openlucht-

niet aan de huidige maatstaven.

museum zich inhoudelijk en ruim-

Monnikenspoor fase 2, Vollenhove

De wereld van vlas heeft ongeken-

KNHM helpt mee om een aantal

telijk moet gaan ontwikkelen.

Reconstrueren en vastleggen

Een bijenstal realiseren op het

en hun creatieve of kunstzinnige

de mogelijkheden. Nu is het tijd

varianten door te rekenen voor

van historische wandelroutes om

landgoed Kraaybeekerhof en

diensten in de praktijk brengen

om dit bij een breed publiek

een grondige renovatie.

Voetveer Regge, Rijssen

daarmee het historisch besef bij

voorlichting geven over het vak

onder het mom van leren door

wandelaars, cultuurliefhebbers,

imker en de rol van de bijen in

proberen.

Voetveer over de Regge reali-

(religieuze) toeristen en scholieren

de natuur.

seren nabij de buurtschappen

te stimuleren.

93

onder de aandacht te brengen!

102

Notter en Zuna.

ringsslag voor de bedrijfsruimte kunnen er bedrijfsruimte huren

52

Projecten in uitvoering

Publicaties

53

Publicaties 2012

116 Schatkamers onder Domplein, Utrecht

aanpassing van de entree, de

De realisatie van twee onder-

ontsluitingswegen.

Zuid-Holland

135 Tuin aan de Maas, Rotterdam

Landelijk

Publicaties uitgebracht door KNHM in 2012

stellen die bijdragen aan de ruim126 Businessplan stadsboerderij De Nijkamphoeve, Den Haag

telijke kwaliteit en economische

Buurtbewoners toveren het Lloydkwartier van een ‘witte vlek’

139 Communicatie Landschapswacht fase 3

Werkplaats

vitaliteit in de Hollandse Plassen.

op de Rotterdamse Mullerpier

Signaleren en aanjagen van

Werkplaats 15 Tijdelijk anders bestemmen

Een kwalitatief hoogwaardige,

131

om tot een buurttuin.

partijen om de achteruitgang van

136

parkeervoorzieningen en de

grondse bezoekerscentra (‘Schat122

resultaat een serie projectvoor-

Domplein.

Klimaattour bezoekerscentrum, Poppendamme

innovatieve en duurzame stads-

Groen schoolplein Mareland, Leiden

117

Waterproject Nieuw Rotsoord, Utrecht

Realiseren van een klimaattour

boerderij voor kinderen en buurt-

Leerlingen, leerkrachten en

in het bezoekerscentrum Imkerij

bewoners. Dat is het streven

Waterspeelplaats/vijvercomplex

Poppendamme om jongeren op

aanleggen waar kinderen (en hun

een actieve manier te laten

ouders/verzorgers) op een speel-

kennismaken met bekende maar

kamers’ genoemd) onder het

se manier kunnen kennismaken

ook onverwachte aspecten van

met de verschillende aspecten

energie- en klimaatvraagstukken. 123

118

Duurzame inrichting Park Bredius, Woerden

en gebrekkig onderhoud.

KNHM willen ze nu een ethanol/ biogascentrale opzetten.

eigen hand. 124

Het onzichtbare zichtbaar maken, Tholen Kunstwerken maken de oude havens op Tholen zichtbaar.

kaas- en streekmarkt en samen-

De bouw van de kunstwerken in

hangende activiteiten organiseren

Sint-Maartensdijk en Scherpenisse

rondom kaas en streekproducten.

Zeeland

ontevreden over het speelplein

Pilot waarin basisschool, ouders

antwoordelijkheid voor beheer.

December 2012

Nijkamphoeve.

en ontwikkelen nu samen een

en deskundigen een activiteiten-

natuurspeelplein. KNHM biedt de

programma opstellen om de

140

projectgroep ondersteuning bij

relatie thuis-school-straat te ver-

De KNHM leefbaarheidswedstrijd

KNHM Participaties BV

het ontwerp en de uitvoering.

beteren en die een hele school-

die in Nederland bewoners be-

KNHM-ARCADIS MVO Programma

generatie bestrijkt.

loont voor initiatieven ter verbete-

127

Gezonde Gronden, Den Haag

werkt volgens het kringloop-

128

Groen schoolplein Ypenburg, Den Haag

132

Kern met Pit

Oude Hollandse Waterliniepad, tussen Muiden en Gorinchem

Sense & the City, Vlaardingen

in Letland wordt de wedstrijd in-

Het waterliniepad verbindt

Gebruikersgroepen van ontmoe-

en enthousiasmeren hun eigen

verschillende elementen van de

tingscentrum De Windwijzer met

leefomgeving te verbeteren.

Oude Hollandse Waterlinie met

elkaar in verbinding brengen door

ring van de woonomgeving. Ook 137

gezet om bewoners te stimuleren

Saaie tegels op het kale school-

elkaar. KNHM hielp met een

ze, samen met lokale kunstenaars,

141

plein, nergens een plekje om

werkbaar en realistisch onder-

te laten samenwerken aan de

Bewoners actief betrekken bij

te scharrelen of te verstoppen.

houds- en beheerplan.

vormgeving van de buitenruimte

het ontwerp, de aanleg en het

van het centrum.

beheer van natuurlijke speel- en

Zo hoeft het niet te gaan! Een schoolplein kan veel meer zijn dan een pauzeplaats of een overblijfplek. 129

133

Historische buitenplaats, Oegstgeest

Modder aan je broek

ontmoetingsplekken. 138

een beheerplan voor de toekomsti-

Wandelpad Bergvlietkade-Kraamvrouwenpad, Vlist

Modernisering Scouting

Openstelling van een houtkade

Moderniserings- en verbeterings-

en restauratie van een cultuur-

trajecten om het ledenaantal en

historisch wandelpad.

daarmee de maatschappelijke

KNHM helpt bij het realiseren van

Zeeheldentuin, Den Haag

ge buitenplaats in Oud Poelgeest.

en door vrijwilligers gerealiseerd. KNHM adviseert de projectgroep

Bewoners denken niet dat er

134

hierbij.

nog snel gebouwd gaat worden

Beurtdienst GoudaRotterdam, Rotterdam

en daarom willen ze een buurt-

Historische vaarwegen in Zuid-

worden via een re-integratietraject

120

Rondom Colijnsplaat, Colijnsplaat

September 2012

van stichting Vrienden van De

landbouwprincipe.

met kassenbedrijf van Lans en

Opschaling van de Woerdense

accent op de provinciale ver-

Zes jonge Zeeuwse boeren richt-

wordt bedreigd door bebouwing

Kaas- en streekmarkt, Woerden

Mei 2012

ouders van Mareland waren

ten van een tuinbouwbedrijf dat

ten ‘De Groene Poort’ op. Samen

119

Nieuwsbrief

te keren, met in deze fase het

Jonge boeren in bio-energie, Rilland

Het Brediuspark in Woerden

Bewoners nemen het heft in

het agrarische cultuurlandschap

Veerkracht Carnisse, Rotterdam

Plan van aanpak voor het opzet-

van stedelijk waterbeheer.

142

waarde op peil te houden.

125 Schakels boerenondernemers, Zeeland

tuin maken op een toekomstige

Holland op de kaart zetten en de

143

woningbouwlocatie in de zee-

waterwegen integreren in het be-

Debat ter verbetering van het

heeft een dorpsvisie opgesteld

Het begeleiden van een groep

heldenbuurt.

staande netwerk van recreatieve

directe contact tussen politiek

voor verbetering van de dorpskern.

ondernemers die samen een

fiets- en wandelroutes door het

en burgers op het platteland. In

opzetten van een recreatieve

samenwerking met de Landelijke

beurtdienst tussen Gouda en

Vereniging van Kleine Kernen en Netwerk Platteland.

130

Watersnoodmuseum, Ouwerkerk

verbreding van hun diensten.

Blue-Port Hollandse Plassen, Groene Hart

Het ondernemersplan geeft een

Organisatie van een gebieds-

Rotterdam en het aanleggen van

Uitbreiding van het museum door

impuls aan recreatie en toerisme

conferentie voor bedrijfsleven,

‘blauwe haltes’ langs de

het betrekken van alle caissons,

in de regio.

burgers en overheid met als

Hollandse IJssel.

121

KNHM folders

In samenwerking met KNHM Visiedocument het MANN museum over bedreigd bestaan Ideeënboek centrum Boerdonk Bouwstenen beschermen en bemarken Gorsselse Heide Brochure ondernemen op het Platteland in De Wolden Adviesdocument Corneliushof in Wanroij Plan van aanpak Buurserpot landgoed Het Lankheet Plan van aanpak behoud Joodse begraafplaats Hengelo Informatieboekje Stap over de drempel, Enschede Inspiratieboek Modder aan je broek – Verhalen over het aanleggen van natuurlijke speelplekken samen met bewoners DRiFT, kunstwerken in het Waterloopbos, Marknesse Fotoboek vrijwilligerswerk Zeewolde

Gepubliceerde artikelen Burgers aan de slag met tijdelijk anders bestemmen, Virtueel Bestuur, nr. 5 2012 Goed idee zoekt geld,

De dorpsraad van Colijnsplaat

ondernemingsplan opstellen voor

Werkplaats 14 Overheidsparticipatie

PlattelandsParlement

NRC, 19 mei 2012

54

Organisatie

Verenigingsbestuur

Bureau

Afdelingen

Per 31 december 2012 was het verenigingsbestuur als volgt samengesteld:

De medewerkers van het bureau zijn:

In 2012 waren er 170 vrijwilligers actief in de afdelingen. Onderstaand de secretarissen.

Clemens Cornielje voorzitter

Frank van Bussel directeur [email protected]

Bregje van Lieshout projectadviseur [email protected]

Drenthe Jannes Boer [email protected]

Noord-Brabant Albert van Rosmalen [email protected]

Erik Arkesteijn projectadviseur [email protected]

Monique Melchers projectadviseur [email protected]

Flevoland Hillebrand Koning [email protected]

Noord-Holland Marianne Verdoes-Platerink [email protected]

Dion van den Bersselaar projectadviseur [email protected]

Pieter Rozema projectadviseur [email protected]

Friesland Margriet Franke [email protected]

Overijssel Jan Brinkman [email protected]

Astrid de Beijer-Moorman projectassistent [email protected]

Maartje Simons projectadviseur [email protected]

Gelderland Bert van der Toorn [email protected]

Utrecht Freek Hasselaar [email protected]

Sandra Kraan communicatieadviseur [email protected]

Barbara van der Wagen directiesecretaresse [email protected]

Groningen Dick Doornbos [email protected]

Zeeland Arie Overwater [email protected]

Limburg Wim van Osch [email protected]

Zuid-Holland Siem Smit [email protected]

Hank van ‘t Land vice-voorzitter Jan Heijkoop penningmeester Jaap van Gelder Marian Jager-Wöltgens Piet Jansen Josje de Koning-van Langeraad Koos Koolen Marc Muntinga Jan Willem Nieuwenhuys bestuursleden

Projectenoverzicht Koninklijke Nederlandsche Heidemaatschappij 46 25 23 17 22 20 18 27 16 26

15

44

45

19 24

4

28

1

21

29 86 77

82

3 13

12 107 9

78

84 79

103 99 100

14 97 34

133 131

137

106

6 5 7 8 85

126 128 127 129

89

10 11

83

81

80

119 118

130 138

40 42 43

113 109 112 114 115 117 116 111 110 108 39

134 136 135

31

30

33

37 38

36 63 121 122

125

124

59 60 68

75

69

57

72 74 73 70 62 71 65 66 58

76

64

61

55 56

123 67 51 54

53

52

49

47

50

105 102

87 88

48

101

104

90 95 98 96 91 92 93 94 32

41

35

132

120

2

Landelijke projecten

139 140 141 142 143

Communicatie Landschapswacht fase 3 Kern met Pit Modder aan je Broek Pilots groepsontwikkeling Scouting PlattelandsParlement

bezoekadres

postadres

Beaulieustraat 22 Arnhem T 026 44 55 146

Postbus 33 6800 LE Arnhem

www.knhm.nl [email protected]