HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH

Gedeputeerde Staten

STATENNOTITIE

Aan de leden van Provinciale Staten

HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH Informeren Staten m.b.t. Motie 89 (PS2009-736) “Duurzaamheid en sportparticipatie in zwembaden maakt 1+1=3” HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH Beknopte samenvatting Statennotitie Wij hebben naar aanleiding van uw motie 89 (PS 2009-736) ”duurzaamheid en sportparticipatie in zwembaden maakt 1+1=3”, samen met het Nationaal Platform Zwembaden | NRZ ((NPZNRZ), het kennisinstituut van de zwembadbranche in Nederland) een onderzoek gedaan naar de mogelijkheden tot energiebesparing en verduurzaming van openbare Gelderse zwembaden en de mogelijke gevolgen daarvan voor de exploitatie en sportparticipatie. Hiertoe hebben we het energiegebruik en uitgevoerde en mogelijke besparings- en verduurzamingsmogelijkheden bij Gelderse openbare zwembaden in beeld gebracht. Uit het onderzoek blijkt dat er, na het nemen van maatregelen die binnen korte tijd (5 jaar) terug te verdienen zijn, een besparingspotentie van 5% op elektriciteitsverbruik en 30% op het gasverbruik aanwezig is. Omdat energiekosten echter een relatief beperkt aandeel van de totale exploitatiekosten van zwembaden uitmaken (10-15%), wordt een gering effect op het terugdringen van een exploitatietekort verwacht. Gezien het feit dat er nog aanzienlijke winst valt te boeken via veel maatregelen met een terugverdientijd van minder dan 5 jaar acht ons College subsidie voor dit type projecten niet nodig. Bewustzijn van het energieverbruik in een zwembad is een belangrijke eerste stap op weg naar besparing. Om de bewustwording van energieverbruik en besparingsmogelijkheden bij beheerders van zwembaden te vergroten, zullen wij activiteiten op dit vlak in Gelderland ondersteunen. Hierbij kan bijvoorbeeld worden gedacht aan de inzet van onze energieconsulenten en ondersteuning bij de organisatie van regionale bijeenkomsten. Omdat energiebeperkende maatregelen maar een beperkt effect hebben op de exploitatie en omdat de toegangsprijs en de verhuurprijs vaak bewust onder de kostprijs worden gehouden, is geen of nauwelijks een effect te verwachten op de sportparticipatie. Wij schatten daarom in dat een effect van energiebesparingsmaatregelen op de sportparticipatie niet of nauwelijks mag worden verwacht. Deze Statennotitie en de resultaten van het onderzoek worden beschikbaar gesteld aan Agentschap NL (InfoMil) ten behoeve van de database “Energiebesparing en Winst”, NPZ-NRZ, Gelderse openbare zwembaden en gemeenten. ===== Aan de leden van Provinciale Staten Aanleiding Op 11 november 2009 hebben uw Staten een motie (PS2009-736) aangenomen. Het betreft motie 89 “Duurzaamheid en sportparticipatie in zwembaden maakt 1+1=3”.

code: 01002329.doc

Inlichtingen bij dhr. H.W. Eissens, telnr. (026) 359 99 78 e-mailadres: [email protected]

In de motie wordt aangegeven dat zwembaden zwaar op de gemeentelijke begrotingen drukken waardoor het openhouden van veel zwembaden onder druk staat. In het belang van de sportparticipatie en duurzame ontwikkeling heeft u het college verzocht: een onderzoek te starten in samenwerking met het NPZ (Nationaal Platform Zwembaden) naar het duurzaam maken van zwembaden; in kaart te brengen wat dit voor de zwembaden in Gelderland aan milieuwinst en daling van exploitatiekosten kan betekenen; in beeld brengen welk subsidiebedrag benodigd is als op basis van een 50/50 verdeling wordt geïnvesteerd in de verbindende elementen van duurzaamheid en sportparticipatie in zwembaden; met gemeenten te bespreken of de winsten van de duurzaamheid vertaald kunnen worden in lagere exploitatie en vergroting van de sportparticipatie; de uitkomsten van het onderzoek in december 2010 aan PS te melden. Ons College heeft daarbij aangegeven dat de motie aansluit bij ons beleid, aangezien wij door middel van sport meer sectoren met elkaar willen verbinden. Naast zwembaden, waarover in de motie gesproken wordt, zijn er natuurlijk meer sportaccommodaties die energie vragen en waar het aspect duurzaamheid van belang is. Omdat duurzaamheid en sociale cohesie twee belangrijke pijlers onder ons beleid zijn, hebben wij dan ook aangegeven graag bereid te zijn om allereerst te verkennen wat de mogelijkheden zijn voor verduurzaming en het terugbrengen van de energielast bij de Gelderse zwembaden. Op basis van deze verkenning kunnen zonodig vervolgstappen, bijvoorbeeld ten aanzien van exploitatielasten en sportparticipatie, opgepakt worden. In deze notitie informeren wij u over de uitkomsten van het onderzoek. Opzet onderzoek Naar aanleiding van de motie hebben wij contact gezocht met het Nationaal Platform Zwembaden | NRZ en gezamenlijk opdracht gegeven aan het adviesbureau Ekwadraat om: 1 het energieverbruik van Gelderse zwembaden te inventariseren; 2 energiebesparingsmaatregelen en verduurzamingmogelijkheden te analyseren; 3 het energiebesparings- en verduurzamingspotentieel in te schatten aan de hand van afgeleide kentallen uit de inventarisatie en literatuur. Daarnaast hebben wij gebruikgemaakt van de beschikbare kennis en informatie bij NPZ-NRZ en de beschikbare informatie bij onze afdeling Handhaving. Resultaten onderzoek Aantal baden In Gelderland wordt op basis van de Wet hygiëne en veiligheid badinrichtingen en zwemgelegenheden (Whvbz) provinciaal toezicht gehouden bij ongeveer 430 zwembaden. Hiervan zijn ongeveer 100 baden openbaar toegankelijk en wordt er de zwemsport beoefend. Het uitgevoerde onderzoek heeft zich beperkt tot deze groep van ongeveer 100 openbare baden. Het gaat om 58 overdekte baden, 13 combi-baden en 26 buitenbaden. Wanneer hieronder over zwembaden gesproken wordt, dan betreft het, tenzij anders aangeduid, deze 100 openbare zwembaden. Inventarisatie en respons Er is aan de openbare Gelderse zwembaden verzocht hun specifieke gegevens te verstrekken over onder andere energiegebruik en getroffen besparingsmaatregelen. De respons op het verzoek was beperkt: slechts ongeveer 20% betrof een bruikbare reactie. NPZ en InfoMil hebben vergelijkbare ervaringen bij dergelijke enquêtes: de respons is over het algemeen laag. Eén van de oorzaken hiervoor kan zijn dat de gevraagde detailgegevens over energiegebruik en getroffen besparingsmaatregelen vaak niet in beeld zijn.

2

Dit is daarom een aandachtspunt: bewustzijn van het energieverbruik in een zwembad en in welke processen dat wordt gebruikt, is een belangrijke eerste stap op weg naar besparing. Als onduidelijk is wat het energieverbruik in de verschillende processen is, dan is het immers niet mogelijk om efficiënte besparingsmaatregelen door te voeren. Energiebesparingspotentieel Een groot deel van de overdekte en combibaden is ouder dan 10 jaar, waarbij ongeveer 40% ouder is dan 20 jaar. Vaak is dus sprake van een gebouw dat bouwtechnisch gedateerd is en waarin ook vaak een minder efficiënte technische installatie aanwezig is. Energetisch is er dus winst te halen bij renovatie van oudere baden. Vanwege de ouderdom kunnen eigenaren voor de keuze komen te staan om over te gaan tot renovatie of te kiezen voor nieuwbouw. Waarvoor wordt gekozen hangt echter niet af van het thema energiebesparing, maar in de eerste plaats van de bouwkundige keuze voor renovatie of nieuwbouw. Ondanks de beperkte respons hebben we met behulp van de onderzoeksresultaten de inschatting kunnen maken dat een gemiddeld bad zo’n 5% op elektra en 30% op aardgasverbruik zou kunnen besparen. Er is ook een grove inschatting gemaakt van de absolute jaarlijkse besparingspotentie voor de 3 Gelderse zwembaden: er zou jaarlijks 1.6 miljoen kWh elektra en 4.5 miljoen m aardgas in Gelderland bespaard kunnen worden. Dit komt overeen met het verbruik van bijna 500 huishoudens aan elektra en ruim 2700 huishoudens aan aardgas. Dit betekent een jaarlijkse CO2-reductie van ruim 8000 ton. Veel van deze besparing is te bereiken door het treffen van maatregelen met een gemiddelde terugverdientijd van 5 jaar. Hierbij gaat het om maatregelen als ‘Good housekeeping’, daglichtafhankelijke schakeling van verlichting, eenvoudige isolatiemaatregelen als tochtwering e.d., optimalisatie van het zuiveringssysteem, warmteterugwinning uit suppletiewater en toepassing van hoogfrequente verlichting. Na 5 jaar zal er een zichtbare financiële ‘winst’ zijn. Verduurzaming Behalve besparingsmogelijkheden blijkt uit het onderzoek dat er ook mogelijkheden zijn tot verduurzaming van de energievoorziening van zwembaden. Verduurzaming is echter altijd maatwerk en vergt vaak een grote investering met lange terugverdientijden. Hierdoor is het niet goed mogelijk om een inschatting te geven van de globale besparingspotentie voor baden in Gelderland. Verduurzaming kan plaatsvinden via toepassing van restwarmte van bijvoorbeeld een nabijgelegen bedrijf, of via directe of indirecte benutting van energie uit biomassa. In Gelderland zijn enkele voorbeelden van verduurzaamde zwembaden beschikbaar. Om de mogelijkheden voor verduurzaming voor een specifiek zwembad in kaart te brengen kunnen zwembaden een omgevingsanalyse uitvoeren. Effect energiebesparing op exploitatiekosten en sportparticipatie De totale exploitatiekosten van een zwembad zijn onder te verdelen in diverse posten waarvan de grootste zijn: personeel (45-50%), energie en waterkosten (10-15%), onderhoud- en schoonmaakkosten (10-15%). (Info NPZ-NRZ) Voor de meeste zwembaden geldt dat er een structureel exploitatietekort is van gemiddeld € 400.000,-- (dat is ongeveer 30% van de omzet). De jaarlijkse exploitatiekosten van een gemiddeld bad bedragen ongeveer 1 miljoen euro. Gemeenten kiezen er echter vaak bewust voor om de prijs van een toegangsbewijs en de huurtarieven voor verenigingen laag, dan wel onder de kostprijs te houden, omdat een zwembad gezien wordt als een basissportvoorziening en een gemeentelijke dienst c.q. service aan burgers.

3

Omdat het aandeel van de energiekosten op de exploitatiekosten ca. 15% is, is het effect van energiebesparingsmaatregelen op de totale exploitatie beperkt. Grofweg schatten we in dat de besparing voor een gemiddeld zwembad neerkomt op een bedrag van ongeveer € 20.000,-- per jaar. Overigens is dit geld nadat het grootste deel van de investeringen in vijf jaar zijn terugverdiend, wel pure winst. Omdat energiebeperkende maatregelen maar een beperkt effect hebben op de exploitatie en omdat de toegangsprijs en de verhuurprijs vaak bewust onder de kostprijs worden gehouden, is geen of nauwelijks een effect te verwachten op de sportparticipatie. Checklist en kentallen Behalve inzicht in energiebesparingsmogelijkheden en gevolgen voor de exploitatie van zwembaden heeft het onderzoek ook kentallen opgeleverd met betrekking tot het energiegebruik. Met deze kentallen wordt inzichtelijk hoe een bad ten opzichte van een gemiddeld bad met hetzelfde oppervlakte presteert. Voor een beheerder van een zwembad wordt de energieprestatie van zijn zwembad dus inzichtelijk. Tevens is een checklist samengesteld waarmee diverse efficiënte energiebesparingsmaatregelen kunnen worden geselecteerd en waarmee indicatief de financiële besparing als gevolg van de geselecteerde maatregelen kan worden berekend. Wat speelt er nog meer? Klimaatprogramma: Inzet provinciale energieconsulenten WUB (Woningen, Utiliteit en Bedrijven) en Bio-energie Zwembaden met hoge ambities ten aanzien van energiebesparing d.m.v. renovatie of energiezuinige nieuwbouw kunnen gebruik maken van de provinciale energieconsulent WUB voor het in beeld brengen van de energiebesparings- of energiezuinige nieuwbouw mogelijkheden. De consulenten bio-energie faciliteren en leveren inhoudelijke ondersteuning aan projecten met hoge verduurzamingspotentie. Een voorbeeld van een geslaagd ondersteund project is het Bosbad in Putten. Activiteiten Agentschap NL (Kennisoverdracht Regelgeving/InfoMil) Agentschap NL/InfoMil ontsluit sinds 2009 informatie over energiebesparende maatregelen voor diverse sectoren via een vernieuwd instrument. Het betreft de database Energiebesparing & Winst, waarmee ook informatie over zwembaden kan worden ontsloten. De informatie in deze digitale tool is vrij toegankelijk voor iedereen (dus ook voor beheerders van zwembaden) en geeft een inzicht in de minimale ambitie die ieder bedrijf/instelling op basis van de wet- en regelgeving (bijvoorbeeld het Activiteitenbesluit) moet hebben. De resultaten van het onderzoek in het kader van deze motie kan een belangrijke input leveren voor deze tool en verdere verspreiding in Nederland. Vooral dit laatste draagt bij aan een uniform en gelijkwaardig toezicht op basis van de wet- en regelgeving bij zwembaden in Nederland. Agentschap NL heeft ons aangegeven geïnteresseerd te zijn in de onderzoeksresultaten. NPZ-NRZ www.zwemwiki.org is de digitale encyclopedie van NPZ-NRZ. Op deze site is voor geïnteresseerden kennis over zwembaden waaronder verduurzaming te halen. NPZ-NRZ zal de rapportage van het onderzoek op de site plaatsen en is van plan hieraan ook voorbeelden vanuit andere vergelijkbare regionale projecten toe te voegen zodat een grote database ontstaat. Conclusies Uit het onderzoek blijkt dat veel zwembaden (nog veel) kunnen besparen via maatregelen die zich binnen 5 jaar terugverdienen. Globaal gaat het om 5% van het jaarlijks elektriciteits- en 30% van het gemiddelde aardgasverbruik. Het effect op de totale exploitatie is beperkt tot circa 2%, maar zeker interessant. Energiebeperkende maatregelen kunnen dus (beperkt) bijdragen aan het terugdringen van huidige exploitatietekorten.

4

-

-

-

-

Omdat verduurzaming altijd maatwerk is, is het niet goed mogelijk om een inschatting te geven van de globale besparingspotentie via verduurzaming voor baden in Gelderland. Gezien het feit dat er nog aanzienlijke winst valt te boeken via maatregelen met een terugverdientijd van minder dan 5 jaar acht ons College subsidie voor dit type projecten niet nodig. Vanuit de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht (Wabo) wordt van een vergunninghouder in ieder geval verwacht dat onderzocht wordt welke maatregelen binnen 5 jaar terug te verdienen zijn en dat deze ook worden gerealiseerd. Na 5 jaar is de besparing pure winst. Inschatting van de gevolgen van energiebesparing en verduurzaming op de sportparticipatie is van veel meer factoren afhankelijk dan enkel een daling van de energiekosten en daarmee de exploitatiekosten. Omdat energiebeperkende maatregelen maar een beperkt effect hebben op de exploitatie en omdat de toegangsprijs en de verhuurprijs vaak bewust onder de kostprijs worden gehouden, is geen of nauwelijks een effect te verwachten op de sportparticipatie. Wij schatten in dat verder onderzoek hiernaar weinig meerwaarde zal hebben. Bewustzijn van het energieverbruik in een zwembad is een belangrijke eerste stap op weg naar besparing. Bij onze bezoeken aan zwembaden in het kader van de handhaving zullen we zwembaden hierop wijzen. Tevens zullen wij activiteiten in Gelderland op dit vlak ondersteunen. Wij denken hierbij bijvoorbeeld aan de inzet van onze energieconsulenten en aan ondersteuning bij de organisatie van regionale bijeenkomsten. Dit past tevens in onze aanpak binnen het klimaatprogramma om de ervaringen die zijn opgedaan in energiebesparings- en verduurzamingsprojecten uit te dragen naar de rest van de doelgroep. Voor het ontsluiten van informatie over energiebesparende maatregelen voor zwembadbeheerders zullen wij de kentallen en het besparingsmodel, dat we in het kader van het onderzoek hebben ontwikkeld, ter beschikking stellen aan Agentschap NL/InfoMil (ten behoeve van de database “Energiebesparing en Winst”), NPZ-NRZ. De onderzoeksrapportage en de Statennotitie zullen wij toesturen aan de Gelderse openbare zwembaden en de gemeenten.

Arnhem, 2 november 2010 - zaaknr. 2010-017986 Gedeputeerde Staten van Gelderland C.G.A. Cornielje - Commissaris van de Koningin drs. P.P.L. van Kalmthout - secretaris

======

5