knooppuntenroutes 46 en 47 km
Rivieren met verrassende geheimen De vier grote rivieren bieden de toerist en de regiobewoner tal van verrassende ontdekkingen. Direct aan of juist iets verder landinwaarts vind je onverwachte plekken die je een nieuwe kijk op het rivierenlandschap geven. Geheimen die tot nu toe verborgen bleven en die zich aan de hand van nieuwe routes aan je openbaren. Naast Het Blauwe Goud zijn er nog twee andere routefolders waarmee je de gebieden rondom de rivieren kunt gaan ontdekken.
02
16
48
Uitgave © 2015 Regionaal Bureau voor Toerisme Arnhem Nijmegen. Niets uit deze brochure mag worden overgenomen zonder voorafgaande toestemming van de uitgever. Aansprakelijkheid t.a.v. de inhoud kan niet worden aanvaard. Tekst RBT KAN i.s.m. de Gemeente Nijmegen, Gemeente Groesbeek, Gemeente Mook en Middelaar, Gemeente Heumen en Gemeente Lingewaard Ontwerp Deel 2 ontwerpers Fotografie RBT KAN, Jurjen Drenth, Havang Kaarten Falk Druk Drukkerij Efficiënt
blauwe goud ink
2 fietstochte
n
41 DE RIJKE CULTUUR HISTORIE VAN DE GELDERSE RIVIEREN
het Maas & Waal
Regionale Ontwikkeling en de Provincie Gelderland.
Deel 2 ontwerpers
77
he t
Dit project wordt mede mogelijk gemaakt door het Europees Fonds voor
m argot ribber
78
bl au goud we
Dijkgeheimen In twee fietsroutes door het Land van Maas en Waal worden er tal van dijkgeheimen onthuld. Onderweg kom je niet alleen langs dijkmagazijnen maar zie je kastelen, ruïnes, steenfabrieken, molens en zelfs nog een stoomgemaal.
gr atis app met
84
Ook als gratis App met Margot Ribberink!
Kunstgeheimen Zo heb je Kunstgeheimen waarbij 3 fietsroutes in het Rijk van Nijmegen je langs kunstwerken, musea en beeldentuinen voeren. Het zijn objecten die de relatie van de mens met het water verbeelden. Die vertellen over periodes van overstromingen, over gebeurtenissen in de oorlog maar ook over het gevoel dat de mens met de rivieren heeft.
Colofon
49
uu rontdek de cu lt imen he ge e ch hi storis en la ngs de ri vier
Dit boekje bevat twee routes: een langs de Waal en een langs de Maas. Iedere route heeft een eigen routekaart met beschrijving. Deze routes zijn ook opgenomen in de gratis AbelLife app, met weervrouw Margot Ribberink. Ga naar de App Store of Google Play en download de gratis AbelLife app. Zoek daarna binnen de gratis routes op Het Blauwe Goud.
Deze routes zijn ook opgenomen in de gratis AbelLife app, met weervrouw Margot Ribberink. geldersestreken.nl/rivieren
geldersestreken.nl/rivieren
Er valt volop te genieten op, aan en en langs de Gelderse rivieren. Niet voor niets is Gelderland de mooiste water kant van Nederland. De Waal, de Maas, de Rijn en de IJssel stromen langs pittoreske plaatsen, kastelen, musea en de leukste terrassen. Aan het water vind je bovendien een schat aan cultuurhistorisch erfgoed. Bouwwerken van de mens om de kracht van het water te beteugelen maar ook om zich te verdedigen tegen de vijand of om juist slim gebruik te maken van de kracht van het water. Deze fietsroutes brengen je langs forten, kastelen, sluizen, gemalen, molens en industrie langs de Waal en Maas. Onder weg kom je langs tal van fraaie stadjes en dorpen. Het volgen van de routes is makkelijk. De bekende groene fietsknoop puntenbordjes wijzen de weg. In deze routefolder is exact aangegeven welke nummers moeten worden gevolgd.
knooppuntenroutes 46 en 47 km
Rivieren met verrassende geheimen De vier grote rivieren bieden de toerist en de regiobewoner tal van verrassende ontdekkingen. Direct aan of juist iets verder landinwaarts vind je onverwachte plekken die je een nieuwe kijk op het rivierenlandschap geven. Geheimen die tot nu toe verborgen bleven en die zich aan de hand van nieuwe routes aan je openbaren. Naast Het Blauwe Goud zijn er nog twee andere routefolders waarmee je de gebieden rondom de rivieren kunt gaan ontdekken.
02
16
48
Uitgave © 2015 Regionaal Bureau voor Toerisme Arnhem Nijmegen. Niets uit deze brochure mag worden overgenomen zonder voorafgaande toestemming van de uitgever. Aansprakelijkheid t.a.v. de inhoud kan niet worden aanvaard. Tekst RBT KAN i.s.m. de Gemeente Nijmegen, Gemeente Groesbeek, Gemeente Mook en Middelaar, Gemeente Heumen en Gemeente Lingewaard Ontwerp Deel 2 ontwerpers Fotografie RBT KAN, Jurjen Drenth, Havang Kaarten Falk Druk Drukkerij Efficiënt
blauwe goud ink
2 fietstochte
n
41 DE RIJKE CULTUUR HISTORIE VAN DE GELDERSE RIVIEREN
het Maas & Waal
Regionale Ontwikkeling en de Provincie Gelderland.
Deel 2 ontwerpers
77
he t
Dit project wordt mede mogelijk gemaakt door het Europees Fonds voor
m argot ribber
78
bl au goud we
Dijkgeheimen In twee fietsroutes door het Land van Maas en Waal worden er tal van dijkgeheimen onthuld. Onderweg kom je niet alleen langs dijkmagazijnen maar zie je kastelen, ruïnes, steenfabrieken, molens en zelfs nog een stoomgemaal.
gr atis app met
84
Ook als gratis App met Margot Ribberink!
Kunstgeheimen Zo heb je Kunstgeheimen waarbij 3 fietsroutes in het Rijk van Nijmegen je langs kunstwerken, musea en beeldentuinen voeren. Het zijn objecten die de relatie van de mens met het water verbeelden. Die vertellen over periodes van overstromingen, over gebeurtenissen in de oorlog maar ook over het gevoel dat de mens met de rivieren heeft.
Colofon
49
uu rontdek de cu lt imen he ge e ch hi storis en la ngs de ri vier
Dit boekje bevat twee routes: een langs de Waal en een langs de Maas. Iedere route heeft een eigen routekaart met beschrijving. Deze routes zijn ook opgenomen in de gratis AbelLife app, met weervrouw Margot Ribberink. Ga naar de App Store of Google Play en download de gratis AbelLife app. Zoek daarna binnen de gratis routes op Het Blauwe Goud.
Deze routes zijn ook opgenomen in de gratis AbelLife app, met weervrouw Margot Ribberink. geldersestreken.nl/rivieren
geldersestreken.nl/rivieren
Er valt volop te genieten op, aan en en langs de Gelderse rivieren. Niet voor niets is Gelderland de mooiste water kant van Nederland. De Waal, de Maas, de Rijn en de IJssel stromen langs pittoreske plaatsen, kastelen, musea en de leukste terrassen. Aan het water vind je bovendien een schat aan cultuurhistorisch erfgoed. Bouwwerken van de mens om de kracht van het water te beteugelen maar ook om zich te verdedigen tegen de vijand of om juist slim gebruik te maken van de kracht van het water. Deze fietsroutes brengen je langs forten, kastelen, sluizen, gemalen, molens en industrie langs de Waal en Maas. Onder weg kom je langs tal van fraaie stadjes en dorpen. Het volgen van de routes is makkelijk. De bekende groene fietsknoop puntenbordjes wijzen de weg. In deze routefolder is exact aangegeven welke nummers moeten worden gevolgd.
97
85
82
87
Volg de f ietsknooppunten
Fietsroute 1
46 km
fietsroute langs de waal Ooij - Nijmegen - Lent - Bemmel - Gendt - Doornenburg Pannerden - De Bijland - Millingen aan de Rijn - Ooij 1
1
Huiskamercafe Oortjeshekken Erlecomsedijk 4, Ooij Nabij 49
Startpunt Oortjeshekken is rond 1820 gebouwd op de plek van de vroegere herberg ‘De Sluis’. Deze dateerde uit de zeven tiende eeuw.
op de dijk stonden vroeger hekken om de percelen aan te duiden. Onder de houten vloer van het huidige huiskamercafé bevinden zich nog gewelven kelders van de vroegere herberg. In 1890 brandde het logement Oortjeshekken af. Het werd in 1899 in opdracht van steenfabrikant Mientjes herbouwd als café, winkel en boerderij.
Deze was genoemd naar het uitwateringssluisje dat zich tegenover de herberg bevond. Een bijnaam was toen al “Het Oortjes-Hek”. Een oortje was een munt met weinig waarde en
Ga van knooppunt 49 naar 48 en vervolgens richting 16 . 2
2
Hollands-Duits gemaal Ubbergseweg 5, Nijmegen Nabij 16
Het Hollandsch-Duits gemaal is in 1933 gebouwd in de stijl van de Delftse School. Het gemaal bevindt zich op de plaats waar de Ooyse Bandijk de watergang het Meer kruist en in westelijke richting aansluit op de stuwwal van Nijmegen. De uitgestrekte polder (ca. 16.500 ha.) betreft voor meer dan de helft Duits grondgebied. In 1998-1999 zijn in het kader van de dijkverbetering bij dit waterbouwkundige kunstwerk aanpassingen uitgevoerd. Toen is de uitwateringssluis met kering vervangen door een nieuw schuivenhuis annex uitstroomhoofd. Ook is in die jaren een ecologische verbindingszone met vistrappen en passages voor watergebonden dieren tussen de Waal en het binnendijks gelegen Duits-Nederlandse stroomgebied van het Meer aangelegd. En de door verticale schroefcentrifugaalpompen zijn toen vervangen door vier horizontale schroefpompen met elektromotoren waarmee de capaciteit is opgevoerd naar ca. 940 kubieke meter per minuut. Vervolg de route naar 02 onder de Waalbrug door.
3
3
De stad Nijmegen Centrum Nijmegen Tussen 02 en 01
De historische binnenstad van Nijmegen ligt naast het Valkhof, de plek waar de Romeinen al hun vesting bouwden en Karel de Grote zijn paleis. Meer naar het westen steekt de St. Stevenstoren boven de stad uit. Het historische centrum biedt vele prachtige gebouwen, groene stadsparken en interess ante musea. Nijmegen is een echte toeristen- en studenten stad. Bezoekers zijn dol op het stadscentrum, door de combinatie van gezellige terrassen en uitgaansgelegenheden, moderne winkel centra en knusse winkeltjes. En dat allemaal op loopafstand van elkaar. Nijmegen is ook (inter)nationaal bekend van de Vierdaagse en de Vierdaagsefeesten, met bijna 1,5 miljoen bezoekers het grootste gratis openluchtevenement van Nederland. Vervolg de route naar 01 , langs Museum Het Valkhof.
Museum Het Valkhof Kelfkensbos 59, Nijmegen nabij 01
4
Het mooiste van Romeins Nederland, een kleurrijke collectie moderne kunst en een prachtige verzameling oude kunst. Veel aandacht voor de roemruchte geschiedenis van Nijmegen met de Valkhofburcht van Karel de Grote. Als bezoeker kom je alles te weten over het Romeinse leger en het leven van alledag toen Nijmegen de grootste Romeinse stad van Nederland was. Men kan er genieten van Pop Art en heden daags Expressionisme, eeuwenoude schilderijen, prenten en kunstnijverheid. Vervolg de route naar het noorden, de Waalbrug over en richting knooppunt 35 . Verder langs de Waal richting 34 . 4
5
Fort Boven-Lent Bemmelsedijk 4, Lent Nabij 34
Het robuuste vestingwerk Fort Sprokkelenburg, ook Fort Boven-Lent genoemd, dateert van 1862. Het fort bestaat uit een gebouw met kazematten, een toren, een gracht met daar omheen een glacis, een van buiten naar binnen glooiend omhooglopend terrein. Na de invoering van de Vestingwet in 1874 kon Nijmegen haar vesting werken afbreken en de stad uitbreiden. Het fort Boven-Lent verloor daarom de functie voor het verdedigen van de stad Nijmegen, maar kreeg wel de functie om de strategisch gelegen spoorbrug te ver
dedigen. Tijdens de Eerste Wereldoorlog was het fort bemand, evenals in het begin van de Tweede Wereldoorlog. Na de Tweede Wereldoorlog werd er munitie en zinkstukken in het fort opgeslagen, zodat er bij een mogelijke Russische inval de dijken doorgestoken konden worden. In 1959 verloor het ook deze militaire functie en stond het tijden leeg. Vandaag de dag is het in gebruik als stijlvolle, mondaine locatie voor feesten, bijeenkomsten en vergaderingen genaamd Landmark Wijnfort.
Vervolg de route verder langs de Waal richting Bemmel, knoop- punt 33 . Aan de rand van het dorp Bemmel, direct bij knooppunt 31 bevindt zich Kasteel de Kinkelenburg (ca. 100 meter buiten de route). Ga daarvoor bij knooppunt 31 linksaf (Teselaar) en daarna rechtsaf de Dorpsstraat in. Het kasteel bevindt zich na 200 meter aan de linkerhand.
5
6
Kasteel De Kinkelenburg Kinkelenburglaan 6, Bemmel Nabij 31
Kasteel De Kinkelenburg stond tijdens de Late Middeleeuwen bekend als ‘Hof te Bemmel’. De Kinkelenburg werd in de 18e eeuw verbouwd tot een statig herenhuis. Tijdens WOII vorderde de gemeente het pand als noodhuisvesting voor het onklaar geworden gemeente huis aan de Dorpsstraat. De Kinkelenburg was toen nog het enige grote gebouw in Bemmel met een waterdicht dak. Na de oorlog besloot de gemeente De Kinkelenburg in
gebruik te houden als huis der gemeente. Het huidige interieur bevat prachtige wandpanelen - een plafondschildering van Hubert Estourgie is pronkstuk van het kasteel. Het stelt de vier jaargetijden voor en de legende van Vahalis en Rhenus, de twee reuzen die volgens een legende de Waal en de Nederrijn hebben gegraven. Momenteel doet het kasteel dienst als trouw- en vergader locatie. Het kasteel is niet opengesteld voor publiek.
Rijd terug naar knooppunt 31 en vervolg de route naar knoop punt 25 en 97 . Direct bij knooppunt 97 rechtsaf De Buitenpolder in. De route brengt je zo naar locatie nummer 7. 6
7
Drijvende stuw Koude Oorlog Buitenpolder, Bemmel Nabij 97
Op de Waaloever bij Bemmel liggen resten van de IJssellinie. Deze laatste Nederlandse waterlinie moest tijdens de Koude Oorlog (1945-1991) bescherming bieden tegen een mogelijke inval van de Russen. Belangrijkste onderdeel van de installaties bij Bemmel was een verplaatsbare stuw om de Waal in te dammen en zo rivierwater naar de IJssel te dwingen. De aanleg van de IJssellinie gebeurde in het diepste geheim – zelfs Kamerleden wisten er niets van, laat staan de omwonenden. Bij Bemmel was de grootste stuw 230 meter lang en 30 meter breed. In geval van oorlog kon de stuw uit de haven worden gesleept, tussen twee bruggenhoofden in de Waal geplaatst en worden gevuld met zand. Zo zouden de Waal en de Rijn kunnen worden afgesloten waardoor een watervlakte van 120 km lang en 10 km breed zou ontstaan. Dit zou een barrière vormen tegen het oprukkende ‘rode gevaar’. Rijd terug naar knooppunt 97 en vervolg de route naar 85 82 en 87 . Rijd een stuk langs de Linge richting knooppunt 77 . Juist voor 77 ligt rechts Kasteel De Doornenburg.
7
8
Kasteel De Doornenburg Kerkstraat 27, Doornenburg Nabij 77
Kasteel De Doornenburg is ontstaan op de plek van een versterkt huis uit de 9e eeuw. In de 13e eeuw is dit huis uitgebreid tot een kasteel. Het kasteel is bekend van de televisieserie Floris uit de jaren ’60 van de vorige eeuw. Het kasteel is één van de beste voorbeelden van LaatMiddeleeuwse vestingbouw en bezit de grootste voorburcht van Nederland, welke altijd toegankelijk is voor publiek. Textielindustrieel J.H. van Heek uit Enschede begon in 1937 aan de restauratie die in 1941 werd voltooid. De restauratie was zo geslaagd, dat de Duitsers in 1941 besloten om er een hoofdkwartier in te vestigen. Het zojuist herstelde kasteel werd daarop in maart 1945 zwaar gebombardeerd door de Engelsen. Na de oorlog werd besloten tot gedetailleerde herbouw van het kasteel aan de hand van oude tekeningen, plattegronden en foto’s. De Doornenburg, gelegen langs de rivier de Linge, is nu weer een van de mooiste kastelen van Nederland. Vervolg de route richting 77 en 80 . Volg bij knooppunt 80 de toegangsweg naar Fort Pannerden, dat over een lengte van ca. 1 km verder langs het Pannerdensch Kanaal en stop bij Fort Pannerden.
8
9
Fort Pannerden Waaldijk 1, Doornenburg Nabij 80
Fort Pannerden is gebouwd tussen 1869 tot 1871 om de splitsing van de Rijn in Pannerdensch Kanaal (de Rijn) en Waal te bewaken. Een belangrijke functie van het fort was dat het fort moest voorkomen dat de vijand de Rijn kon afdammen, waardoor de Nieuwe Hollandse Waterlinie droog zou vallen. Tevens had het fort het doel om de opmars van vijanden te vertragen. De grote strategische belangen die destijds met het fort gemoeid waren, weer spiegelen zich in de omvang van dit kolossale historische
bolwerk. Tijdens de Eerste Wereldoorlog is het fort volledig bemand geweest. Er is toen een ‘semi-natte gracht’ gegraven aan de westzijde van het fort. In 1939 werd met het oog op de dreigende oorlog 7 kazematten om het fort gezet. Na de oorlog werd alles wat kon dienen als bouwmateriaal uit het fort gesloopt t.b.v. de wederopbouw en kwam het leeg te staan. Inmiddels is het fort dat eigen dom is van Staatsbosbeheer, gerestaureerd en opengesteld voor het publiek.
Rijd terug naar knooppunt 80 en ga daarna met de veerpont over naar Pannerden. Aan de overzijde bevindt zich knooppunt 88 . Vervolgens richting knooppunten 89 en 81 . Neem daar de veerpont naar Millingen aan de Rijn. Rijd het centrum in naar knooppunt 94 . 9
10
Romeins Millingen Dorpscentrum Millingen aan de Rijn Nabij 94
Rond 18 v.Chr. kwamen de Romeinen voor het eerst in ons land. In Nijmegen was een groot legerkamp en een stad. Keizer Claudius riep in het jaar 47 de Rijn definitief uit tot noordgrens van het Romeinse rijk, de Limes. Hij liet achter de Rijn een verdedigingssysteem aanleggen, bestaande uit forten, wacht posten en een verbindingsweg. Vlakbij Millingen werd een dam in de Rijn aangelegd om het water tussen Rijn en Waal te
reguleren. Op de rivier voeren Romeinse patrouilleschepen (liburna’s), galeien van 18 meter lang. Bij Millingen aan de Rijn is een replica van zo’n liburna herbouwd (momenteel te zien in Museumpark Oriëntalis Heilig Land Stichting). In de Antonius van Paduakerk was tot 1837 de altaarsteen van Rufia Materna aanwezig. In 2008 is in het centrum van Millingen een replica van de bovenbedoelde altaarsteen geplaatst.
Vervolg de route verder naar knooppunt 94 in het centrum van Millingen aan de Rijn. Diegene die interesse heeft in de forten die in vroeger tijden het scheepvaartverkeer over de Rijn beheer sten kan doorfietsen richting Schenkenschanz, (ca. 6 km buiten de route). Houd daarvoor vanaf knooppunt 94 richting 06 aan. Neem daarna in Düffelward het pontje over de Oude Rijn en rijd Schenckenschanz binnen. 10
11
Schenkenschanz Ca. 6 km ten zuidoosten van Millingen Nabij 06
Schenkenschanz is een oude door water omgeven vesting. De plaats behoorde sinds de Tachtigjarige Oorlog tot de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. De vesting had een grote betekenis in het strategisch belangrijke gebied rond de splitsing van de rivieren Rijn en Waal en werd als ‘toegangspoort’ tot de Republiek lange tijd als onneembaar gezien. Door verandering in de loop van de Rijn werd de vesting feitelijk een eiland. Nadat zij uiteindelijk in het eerste deel van de 18e eeuw door nieuwe veranderingen in de loop van Rijn helemaal haar strategische betekenis verloor, ontwikkelde de voormalige vesting zich tot een stil maar vriendelijk Duits dorp. Rijd na het eventuele bezoek aan Schenkenschanz terug naar knooppunt 94 in Millingen. Vervolgens verder naar 72 - 71 en richting 95 . De route komt langs de Millinger Theetuin.
Millinger theetuin laverland 9, Millingen aan de Rijn Tussen 71 en 95
De Millinger Theetuin ligt midden in het prachtige natuurgebied ‘De Millingerwaard’, waar kuddes Galloway runderen en Konik paarden rondlopen. De Millinger Theetuin ademt een tropische sfeer door de beplan ting en waterpartijen. Er zijn pleintjes, hoogteverschillen, trappen en twee verschillende theehuizen met een exotisch interieur. Vervolg de route verder naar 95 in het dorp Kekerdom. Volg de route verder richting knooppunt 49 . Ca. 200 meter buiten Kerdom bevindt zich (buiten de route) ongeveer 300 meter ten zuiden van de route Molen De Duffelt.
11
12
13
Molen De Duffelt Botsestraat 23, Kekerdom Nabij 95
De Kekerdomse molen is in 1868-1869 gebouwd als windkorenmolen. Het is een beltmolen van het type bovenkruier. De belt (verhoging) diende als laad- en losplaats. De huidige naam ‘De Duffelt’ dateert uit 1977, daarvoor droeg de molen de naam ‘Op Hoop van Zegen’. Het molen complex, tevens bestaande uit een molenaarswoning en een schuur, heeft tot 1966 dienst gedaan als korenmolen, bakkerij, graanhandel en diervoederhandel. Daarna is het gebruikt voor bewoning en een antiekhandel. Tegenwoordig houdt een team van vrijwillige mole naars regelmatig de Kekerdomse molen draaiend. Rijd verder richting 49 . Na een aantal kilometer bevindt zich rechts de vlamoven van Erlecom.
Steur in de Waal Kaliwaal Nabij 95
Plas de Kaliwaal is kraamkamer van de Atlantische steur in de Nederlandse binnenw ateren. Hier heeft de Stichting Ark Natuurontwikkeling vijftig jonge steuren losgelaten. De steur verdween in de jaren vijftig uit de Nederlandse rivieren. Bevissing en het feit dat de vissen niet meer rechtstreeks naar zee konden zwemmen, roeiden de steur uit. De vissen
14
zijn voorzien van zendertjes. De uitgezette steuren zijn nu niet meer door de zenders te volgen omdat die alleen werken op de rivier. Via de Nieuwe Waterweg en de haven van Rotterdam hebben de steuren inmiddels de Noordzee bereikt. Als het goed is zijn de dieren op zee en zullen ze - als ze paairijp zijn en de natuur haar loop kan hebben - weer de rivier op zwemmen.
Vervolg de route verder richting knooppunt 49 . De route komt weer terug bij het startpunt. Rechts bevindt zich De Bisonbaai. 12
15
De Bisonbaai Ooijse Bandijk, Ooij Nabij 49
Bij mooi zomerweer is het een drukte van belang rond de Bisonbaai, de grote plas juist ten noorden van Oortjes hekken. In dit gebied is een prachtige struinroute uitgezet. Honderden badgasten delen het strand van de grote plas met runderen en wilde paarden. In de winter is het er ook druk, maar dan wordt de plas bezocht door duizenden ganzen en eenden.
13
24
27
28
44
Volg de f ietsknooppunten
Fietsroute 2
47 km
fietsroute langs de maas Plasmolen - Cuijk - Grave - Nederasselt - Heumen Malden - Molenhoek - Plasmolen 14
1
Romeins verleden in Plasmolen Nabij Sint Maartensweg, Plasmolen Nabij 42
Vlakbij Plasmolen zijn de resten gevonden van een Romeinse villa. Deze is met zijn breedte van 84 meter de grootste Romeinse woning in Nederland. Uit onderzoek blijkt dat de villa voorzien was van alle mogelijke luxe en comfort: vloerverwar ming, een speciaal badgebouw, verschillende vertrekken, muurschilderingen, mozaïek vloeren en een terrasvormige tuin. Er was een lange, open zuilengang en een grote, centrale ruimte die uit twee verdiepingen bestond. Door zijn
Startpunt
grootte behoort de villa tot de top tien grootste Romeinse villa’s van Noordwest-Europa. De villa ligt op het terrein van Natuurmonumenten. Een groot schalige reconstructie zou teveel toeristen lokken: dit is slecht voor de rust in het bos. Daarom is ervoor gekozen slechts de contouren van de villa aan te geven. Zo krijgt de bezoeker toch een indruk van de enorme omvang van het gebouw. De Romeinse bouw kunst wordt hier bijna voelbaar.
Volg vanuit het centrum van Plasmolen bij knooppunt 42 de route om Recreatiegebied De Mookerplas heen via de knooppunten 24 - 27 - 28 en 44 . Steek daarna de Maas over en rijd Cuijk binnen richting knooppunt 04 . Museum Ceuclum bevindt zich in een zijstraat van de Maasstraat, ca 100 meter voor knooppunt 04 .
15
2
Museum Ceuclum Cuijk Castellum 1, Cuijk Nabij 04
Museum Ceuclum is een historisch museum dat aandacht vraagt voor de geschiedenis van de regio. De collectie getuigt van de rijke en lange geschiedenis van Cuijk en omgeving, met een accent op de prehistorie en de Romeinse tijd. Het museum bevindt zich op een unieke locatie, in een ruim 500 jaar oude kerktoren aan de Maas. De toren kan bovendien worden beklommen en geeft vanaf een hoogte van 35 meter een fraai uitzicht over de regio. Direct naast Museum Ceuclum bevindt zich de Beeldentuin Cuijk.
Beeldentuin Cuijk Beeldentuin, Heemtuin en Pakhuis, Kerkstraat 12, Cuijk Nabij 04
3
De Beeldentuin Cuijk ligt sfeervol naast de Martinuskerk en is ingericht op de voormalige begraafplaats van de Protestantse Kerk. Deze locatie biedt ruimte aan een twintigtal kunstwerken. Omdat ieder jaar ongeveer de helft van de collectie vervangen wordt door nieuwe kunstwerken, is een geregeld bezoek meer dan waard. Direct naast de beeldentuin ligt een heemtuin. Aangelegd om jong en oud te laten zien en te leren welke planten, heesters, bomen en bollen in de loop van de geschiedenis in de omgeving door de streekbewoners werden geteeld. Iets verderop ligt het Pakhuis, een voormalige opslagplaats van tabaksbladeren van de nabijgelegen sigarenfabriek. Het Pakhuis is nu in gebruik als cultureel centrum. Rijd terug naar de brug over de Maas, steek niet over, maar volg de route langs de westoever van de Maas naar het noorden richting knooppunt 72 . Vervolg de route, onder de snelweg A73 door richting knooppunt 66 . De route voert langs en door Recreatie gebied De Kraaijenbergse Plassen. 16
4
Kraaijenbergse Plassen Ten zuiden van de Maas, rond het dorpje Linden Tussen 72 en 66
Een watersportgebied van meer dan 400 hectare, ontstaan als gevolg van zand- en grind winning, bestaande uit vijf plassen. Rondom de plassen ligt een prachtig natuurgebied, in trek bij fietsers en wande laars. In het natuurlijke deel van het gebied lopen ‘grote grazers’ rond: Galloway run deren, Exmoorpony’s en Konik
paarden. Door hun begrazing ontstaat er variatie in de begroeiing. De grote grazers zorgen voor een natuurlijke vorm van natuurbeheer. De plassen kennen een groot strand met roei- en surff acili teiten. Vlakbij het dorpje Linden ligt een jachthaven. Iedere plas heeft zijn eigen recreatieve of natuurlijke karakter.
Vervolg de route via knooppunt 66 naar knooppunt 04 in het centrum van Grave.
17
5
De stad Grave en Graafs Museum Aan de zuid- en westoever van de Maas Graafs Museum, St. Elisabethstraat 10a, Grave Nabij 04
Grave kent als gevolg van zijn strategische ligging aan de zuidoever van de Maas, op de grens van Gelre en Brabant, een roemruchte geschiedenis. De stad werd talloze keren belegerd, kapotgeschoten en weer opgebouwd. De geschie denis van Grave gaat terug tot het jaar 1140. Om de dreiging van het Hertogdom Gelre tegen te gaan werd de stad in 1285 versterkt. Uitgebreide vesting werken bereikten hun voltooiing aan het eind van de Tachtigjarige Oorlog. Pas in 1874 werd Grave
als vestingstad opgeheven waarna de ontmanteling van de vestingwerken begon. Slechts restanten bleven bewaard. Nu probeert de gemeente dat wat er nog over is te conser veren en restaureren. De binnenstad van Grave bevat veel oude gebouwen en woningen, waarv an er ook veel als rijksof gemeentelijk monument aangewezen zijn. In de noorde lijke vleugel van de 17e-eeuwse Hampoort is het Graafs Museum gevestigd (iets buiten het fietsknooppuntennetwerk).
Rijd het stadje Grave uit, stroomafwaarts langs de Maas richting knooppunt 03 .
18
6
Brugkazematten Grave Nabij Maasbrug Grave Nabij 03
Aan de noordelijke zijde van het riviertje de Graafse Raam staan, op de voormalige vestinggronden van Grave, drie betonnen kazematten, gebouwd in 1939-1940. De kazematten maken onderdeel uit van de Peel-Raamstelling tussen Grave en Budel, een omstreeks negentig kilometer lange kazemattenstelling, gekoppeld aan een veertig kilometer lange tankgracht. In Grave, vanwege de Maasbrug strategisch gelegen, sloot de linie via de brugkazematten aan op de Maaslinie. De drie kazematten zijn direct aan de oever van het riviertje de Raam gesitueerd. Het zuidelijk gelegen schootsveld kon men onder water laten lopen door het nabijgelegen gemaal Van Sasse buiten werking te stellen. Steek de Maas over richting knooppunt 82 in Nederasselt.
Brug en sluis Nederasselt John S. Thompsonbrug tussen Grave en Nederasselt Tussen 03 en 82
Het jaar 1929 was voor mensen uit Nederasselt en Overasselt een bijzonder jaar. Over de Maas kwam een brug én een stuw, die de waterstand reguleerde. Negen bogen had het pronkjuweel, de stuwbrug was meteen de langste brug van Nederland. Brabant én Gelderland hadden vanaf nu een vaste oeververbinding. De kleuren waarin de negen bogen van de brug zijn geschilderd verlopen geleidelijk van rood aan de Brabantse kant naar groen aan de Gelderse kant. Rood en wit zijn de kleuren van de Brabantse vlag, terwijl groen verwijst naar Gelderland. Vervolg de route na de brug richting knooppunt 83 . 19
7
8
Dijkmagazijn Nederasselt Maasdijk, Nederasselt Tussen 82 en 83
‘D’n diek is deurgebroken’. Op 2 januari 1926 was er een ramp over de landstreek gevaren…’Zoo groot, dat de omvang ervan nog nauwelijks wordt beseft…’, aldus de Nieuwe Rotterdammer Courant (nu NRC). Na een eerste dijkdoorbraak op oudjaarsdag 1925, was er opnieuw paniek. Het gehele Land van Maas en Waal was overstroomd, honderden woningen en boerderijen waren in het water verdwenen, net als de spoordijk tussen Ravenstein en Wijchen. Een gat van 100 meter was geslagen in de Maasdijk van Overasselt….De oudste generaties herinneren zich nog levendig hoe ze zich bij deze ramp in 1926 het vege lijf moesten redden: ’We renden over de spoordijk, maar de aarde zakte onder je voeten weg, zoveel water…’ Vervolg de route richting knooppunt 83 .
Maasmolen nederasselt Molenweg 1, nederasselt Nabij 83
9
Waarom slingeren dijken zo? En waarom staat de huidige Maasmolen (uit 1781) aan het water, maar zijn voorganger niet? De oude molen was door een dijkdoorbraak weggespoeld. Het onstuimige water spoelde vlak achter de dijk een heleboel zand weg. Daardoor ontstond een wiel, of een kolk. Dat water ziet er vandaag de dag heel kalm en idyllisch uit, je ziet er mensen vissen, koeien drinken er uit. De nieuwe dijk werd om de ontstane kolk heen gelegd, vandaar dat de weg zo meandert. De Maasmolen is een standerdmolen, gebouwd voor het malen van graan. Rijd verder richting knooppunten 84 - 78 - 77 richting 41 . 20
10
Overasseltse en Hatertse vennen Natuurgebied tussen Wijchen en Heumen Tussen 78 en 41
De Overasseltse en Hatertse Vennen zijn een afwisselend natuurgebied met rivierduinen, vennen, heide en bos, juist ten westen van de stad Nijmegen. In 2013 is het gebied in oude luister hersteld. Veel naaldbomen zijn verwijderd, loofbomen zijn gespaard voor de ecologische variatie. De humusl aag is afge schraapt om heide te bevorderen. Bovendien zijn vier dichtgegroeide vennen uitgebaggerd en er zijn op verschillende percelen nieuw bos aangeplant. Een wandelnetwerk leidt over de mooiste wandelpaden (zie wandelenrijkvannijmegen.nl). Volg de route door het bosgebied richting knooppunt 41 .
Koortsboom en St. Walrickkapel Kruising St. Walricksweg en Hessenbergseweg, Overasselt Tussen 77 en 41
Middenin de bossen van de Overasseltse en Hatertse Vennen ligt de merkwaardige kapel van St. Walrick met de bijbehorende koortsboom. De plek is een bedevaartsplaats geworden waar al eeuwenlang mensen lapjes in de boom hangen om van een ziekte te genezen. De legende van de koortsboom dankt zijn ontstaan aan een gebeurtenis in de 8e eeuw. Toen nam de roverhoofdman Walrick per ongeluk de prediker Willibrord gevangen. Willibrord kreeg Walrick zover dat hij zich zou bekeren tot het christendom, maar dan moest Willibrord wel diens zieke dochter genezen. Dat gebeurde inderdaad, mede doordat de dochter een lap van een kledingstuk in de boom bij de kapel hing. Volg de route verder via knooppunten 41 - 25 - 26 - 27 richting 35 . Steek het Maas-Waalkanaal over richting knooppunt 35 . Rijd daarna verder naar het zuiden, langs het Maas-Waal kanaal richting knooppunt 50 en houd daarna knooppunt 47 aan. 21
11
12
Jachtslot De Mookerheide Heumensebaan 2, Molenhoek, Nabij 47
Jachtslot de Mookerheide is een fraai kasteel gelegen in de bossen tussen Groesbeek en Molenhoek op het Landgoed de Mookerheide. Het slot is in 1902 gebouwd door de broers Oscar en Henri Leeuw jr. in opdracht van Jan Jacob Luden. In de Tweede Wereldoorlog liep het slot geen schade op en in 1947 werd het aan gekocht door de Dominica nessen van Bethanië. De zusters vingen op het landgoed uit huis geplaatste meisjes op en bouwden ook woningen en een schoolgebouw op het landgoed. Vanaf de jaren ‘80 van de vorige eeuw werden de activiteiten lang zaam gestaakt en het slot werd in 1986 in erfpacht uitgegeven. Sindsdien is er een hotel-restaurant gevestigd in het pand. Het slot is teruggebracht in de oude staat en is nu een rijksmonument. Ook het interieur is nog authentiek. Na knooppunt 47 richting 46 . Op de grens van Gelderland en Limburg ligt knooppunt 46 en boskapel De Biesselt, juist voorbij ’t Zwaantje.
22
13
Heumenseschans en Mookerschans Heumenseschans, Burgemeester Sengersweg Molenhoek Mookerschans, Zandsteeg Mook Nabij 46
In het bosgebied ten zuiden van het Jachtslot bevinden zich twee vestingwerken uit de 17e eeuw. De Heumenseschans, ook wel ‘Sterreschans’ genoemd, is evenals de zuidwestelijker gelegen Mookerschans, een verdedigingswerk in de vorm van een vijfpuntige ster. Een dergelijke vorm is opmerkelijk omdat doorgaans de voorkeur werd gegeven aan een vier-, zes- of achthoekige vorm. Vermoedelijk is de schans in
de tweede helft van de 17e eeuw opgeworpen, mogelijk door Staatse troepen. De doorsnede van de schans bedraagt ruim 50 meter. De Mookerschans werd in dezelfde tijd gebouwd en is gebouwd als een vierkant, met aan de noordzijde hele bastions en aan de zuidzijde een halve bastion. De schans heeft een omvang van ongeveer 70 bij 70 meter. Beide schansen bevinden zich iets buiten de route.
Volg hiervoor vanaf knooppunt 46 de Groesbeekseweg richting Mook. Na ca. 2 km liggen de beide schansen rechts van de weg. 23
14
Boskapel De Biesselt Nabij ´t Zwaantje, Groesbeekseweg 106, Mook Nabij 46
Aan de Biesseltsebaan, juist voorbij Herberg ’t Zwaantje, bevindt zich een kapelletje met een bijzondere geschiedenis. Op een herfst dag in 1954 stonden de bewoners van buurtschap De Biesselt hier aangetreden om een processie, komend vanaf Bethanie, thans Jachtslot de Mookerheide, gade te slaan. Middelpunt van de pro cessie was het beeld Maria Sterre der Zee, en de processie werd geleid door de bisschop van Roermond. De Biesselt had geen kapel of kerk, maar de bewoners hadden wel een droom: de bouw van een kapel ter plekke. Zij bouwden in 1954 een kapel van dennentakken en herfstbladeren. Het beeld vertrok na de processie weer. De droom om een kapel te kunnen bouwen is altijd gebleven. Zestig jaar na dato, in oktober 2014, is die droom uitgekomen en werd de boskapel gerealiseerd op die zelfde plek van de processie van toen. Vervolg de route verder richting 42 . De route voert parallel aan de provinciegrens richting De Mookerhei.
De legende van Kiste Trui Mookerheide, ten westen van Zevendalseweg Tussen 46 en 42
15
Kiste Trui is het hoofdpersonage uit een volksverhaal dat zich bij Plasmolen aan de voet van de Mooker heide zou hebben afgespeeld. Trui was bezeten van de gedachte een schatkist met de krijgskas van Lodewijk en Hendrik van Nassau, die bij de Slag op de Mookerheide in 1574 sneuvelden, te vinden. Deze kist zou in de toenmalige moerassen aan de voet van de heuvels zijn verborgen. Trui heeft haar hele leven naar de kist gezocht, vandaar haar bijnaam. De kist met geld is nooit gevonden. Op het Raadhuisplein in Mook staat een bronzen standbeeld van haar, gemaakt door Peter Roovers. De route eindigt bij knooppunt 42 in het centrum van Plasmolen. 24
knooppuntenroutes 46 en 47 km
Rivieren met verrassende geheimen De vier grote rivieren bieden de toerist en de regiobewoner tal van verrassende ontdekkingen. Direct aan of juist iets verder landinwaarts vind je onverwachte plekken die je een nieuwe kijk op het rivierenlandschap geven. Geheimen die tot nu toe verborgen bleven en die zich aan de hand van nieuwe routes aan je openbaren. Naast Het Blauwe Goud zijn er nog twee andere routefolders waarmee je de gebieden rondom de rivieren kunt gaan ontdekken.
02
16
48
Uitgave © 2015 Regionaal Bureau voor Toerisme Arnhem Nijmegen. Niets uit deze brochure mag worden overgenomen zonder voorafgaande toestemming van de uitgever. Aansprakelijkheid t.a.v. de inhoud kan niet worden aanvaard. Tekst RBT KAN i.s.m. de Gemeente Nijmegen, Gemeente Groesbeek, Gemeente Mook en Middelaar, Gemeente Heumen en Gemeente Lingewaard Ontwerp Deel 2 ontwerpers Fotografie RBT KAN, Jurjen Drenth, Havang Kaarten Falk Druk Drukkerij Efficiënt
blauwe goud ink
2 fietstochte
n
41 DE RIJKE CULTUUR HISTORIE VAN DE GELDERSE RIVIEREN
het Maas & Waal
Regionale Ontwikkeling en de Provincie Gelderland.
Deel 2 ontwerpers
77
he t
Dit project wordt mede mogelijk gemaakt door het Europees Fonds voor
m argot ribber
78
bl au goud we
Dijkgeheimen In twee fietsroutes door het Land van Maas en Waal worden er tal van dijkgeheimen onthuld. Onderweg kom je niet alleen langs dijkmagazijnen maar zie je kastelen, ruïnes, steenfabrieken, molens en zelfs nog een stoomgemaal.
gr atis app met
84
Ook als gratis App met Margot Ribberink!
Kunstgeheimen Zo heb je Kunstgeheimen waarbij 3 fietsroutes in het Rijk van Nijmegen je langs kunstwerken, musea en beeldentuinen voeren. Het zijn objecten die de relatie van de mens met het water verbeelden. Die vertellen over periodes van overstromingen, over gebeurtenissen in de oorlog maar ook over het gevoel dat de mens met de rivieren heeft.
Colofon
49
uu rontdek de cu lt imen he ge e ch hi storis en la ngs de ri vier
Dit boekje bevat twee routes: een langs de Waal en een langs de Maas. Iedere route heeft een eigen routekaart met beschrijving. Deze routes zijn ook opgenomen in de gratis AbelLife app, met weervrouw Margot Ribberink. Ga naar de App Store of Google Play en download de gratis AbelLife app. Zoek daarna binnen de gratis routes op Het Blauwe Goud.
Deze routes zijn ook opgenomen in de gratis AbelLife app, met weervrouw Margot Ribberink. geldersestreken.nl/rivieren
geldersestreken.nl/rivieren
Er valt volop te genieten op, aan en en langs de Gelderse rivieren. Niet voor niets is Gelderland de mooiste water kant van Nederland. De Waal, de Maas, de Rijn en de IJssel stromen langs pittoreske plaatsen, kastelen, musea en de leukste terrassen. Aan het water vind je bovendien een schat aan cultuurhistorisch erfgoed. Bouwwerken van de mens om de kracht van het water te beteugelen maar ook om zich te verdedigen tegen de vijand of om juist slim gebruik te maken van de kracht van het water. Deze fietsroutes brengen je langs forten, kastelen, sluizen, gemalen, molens en industrie langs de Waal en Maas. Onder weg kom je langs tal van fraaie stadjes en dorpen. Het volgen van de routes is makkelijk. De bekende groene fietsknoop puntenbordjes wijzen de weg. In deze routefolder is exact aangegeven welke nummers moeten worden gevolgd.
knooppuntenroutes 46 en 47 km
Rivieren met verrassende geheimen De vier grote rivieren bieden de toerist en de regiobewoner tal van verrassende ontdekkingen. Direct aan of juist iets verder landinwaarts vind je onverwachte plekken die je een nieuwe kijk op het rivierenlandschap geven. Geheimen die tot nu toe verborgen bleven en die zich aan de hand van nieuwe routes aan je openbaren. Naast Het Blauwe Goud zijn er nog twee andere routefolders waarmee je de gebieden rondom de rivieren kunt gaan ontdekken.
02
16
48
Uitgave © 2015 Regionaal Bureau voor Toerisme Arnhem Nijmegen. Niets uit deze brochure mag worden overgenomen zonder voorafgaande toestemming van de uitgever. Aansprakelijkheid t.a.v. de inhoud kan niet worden aanvaard. Tekst RBT KAN i.s.m. de Gemeente Nijmegen, Gemeente Groesbeek, Gemeente Mook en Middelaar, Gemeente Heumen en Gemeente Lingewaard Ontwerp Deel 2 ontwerpers Fotografie RBT KAN, Jurjen Drenth, Havang Kaarten Falk Druk Drukkerij Efficiënt
blauwe goud ink
2 fietstochte
n
41 DE RIJKE CULTUUR HISTORIE VAN DE GELDERSE RIVIEREN
het Maas & Waal
Regionale Ontwikkeling en de Provincie Gelderland.
Deel 2 ontwerpers
77
he t
Dit project wordt mede mogelijk gemaakt door het Europees Fonds voor
m argot ribber
78
bl au goud we
Dijkgeheimen In twee fietsroutes door het Land van Maas en Waal worden er tal van dijkgeheimen onthuld. Onderweg kom je niet alleen langs dijkmagazijnen maar zie je kastelen, ruïnes, steenfabrieken, molens en zelfs nog een stoomgemaal.
gr atis app met
84
Ook als gratis App met Margot Ribberink!
Kunstgeheimen Zo heb je Kunstgeheimen waarbij 3 fietsroutes in het Rijk van Nijmegen je langs kunstwerken, musea en beeldentuinen voeren. Het zijn objecten die de relatie van de mens met het water verbeelden. Die vertellen over periodes van overstromingen, over gebeurtenissen in de oorlog maar ook over het gevoel dat de mens met de rivieren heeft.
Colofon
49
uu rontdek de cu lt imen he ge e ch hi storis en la ngs de ri vier
Dit boekje bevat twee routes: een langs de Waal en een langs de Maas. Iedere route heeft een eigen routekaart met beschrijving. Deze routes zijn ook opgenomen in de gratis AbelLife app, met weervrouw Margot Ribberink. Ga naar de App Store of Google Play en download de gratis AbelLife app. Zoek daarna binnen de gratis routes op Het Blauwe Goud.
Deze routes zijn ook opgenomen in de gratis AbelLife app, met weervrouw Margot Ribberink. geldersestreken.nl/rivieren
geldersestreken.nl/rivieren
Er valt volop te genieten op, aan en en langs de Gelderse rivieren. Niet voor niets is Gelderland de mooiste water kant van Nederland. De Waal, de Maas, de Rijn en de IJssel stromen langs pittoreske plaatsen, kastelen, musea en de leukste terrassen. Aan het water vind je bovendien een schat aan cultuurhistorisch erfgoed. Bouwwerken van de mens om de kracht van het water te beteugelen maar ook om zich te verdedigen tegen de vijand of om juist slim gebruik te maken van de kracht van het water. Deze fietsroutes brengen je langs forten, kastelen, sluizen, gemalen, molens en industrie langs de Waal en Maas. Onder weg kom je langs tal van fraaie stadjes en dorpen. Het volgen van de routes is makkelijk. De bekende groene fietsknoop puntenbordjes wijzen de weg. In deze routefolder is exact aangegeven welke nummers moeten worden gevolgd.
