Executieve functies in vogelvlucht (met autisme als voorbeeld)
Hilde M. Geurts Universiteit van Amsterdam Dr. Leo Kannerhuis
Boodschap 1. Bij mensen met verschillende diagnoses zien we meer EF problemen dan bij mensen zonder diagnose. 2. Niet iedereen binnen een diagnostische groep hoeft EF problemen te hebben. 3. Iets kan een EF probleem lijken, maar hoeft het niet te zijn. 4. EF problemen kunnen verminderen/veranderen. o
Met de jaren & door behandeling.
“Ik” = Wij = d’Arc
U?
• • • • •
Wie is leerkracht/docent? Wie is psycholoog of pedagoog? Wie is medisch specialist? Wie is psychomotorisch therapeut? Wie is hier als geinteresseerde “leek”?
Opbouw • Achtergrond o Autisme (ASS) o Kort definitie EF
• EF bij autisme o Ontwikkeling EF o Behandeling EF
• Boodschap
Achtergrond: Autisme • Autisme, syndroom van Asperger & PDDNOS heten nu allen autisme spectrum stoornis (=ASS) o o o
Autisme = een andere manier van informatieverwerking. Autisme = niet 1 verklaring voor alle symptomen. Autisme = een levenslange, heterogene, neurobiologische ontwikkelingsstoornis.
Achtegrond: EF • EF = Cognitieve controle/Uitvoerende functies • EF = Parapluterm • EFs zijn vaardigheden die allen nodig zijn voor adequaat en doelgericht gedrag o o o o
tijdelijk onthouden van informatie tijdens het uitvoeren van een opdracht (werkgeheugen [WG]) stoppen van gedrag (inhibitie) plannen van gedrag, vooruitdenken (planning) veranderen van gedrag (flexibiliteit)
Achtergrond: EF & autisme • Idee = Mensen met autisme hebben een EF probleem (Damasio & Maurer, 1978; Hill, 2004; Russell, 1997; Russo et al., 2007)
• Zoals o o o o
Formeel en letterlijk taalgebruik Problemen met het wisselen van aandacht Het vaak nodig hebben van voorspelbaarheid /structuur Minder rekening houden met sociale conventies
Achtergrond: EF & autisme Willcutt ea., (2008)
AUT-CON
ADHD-CON
WG Inhibitie Flexibiliteit Planning Effect grootte:
= Klein; = Middel; = Groot;
= Zeer groot
Achtergrond: EF & autisme • V: Hebben alle kinderen met autisme een EF probleem?
NEE
• Methode: o Inhibitie taak & een WG taak o 77 kk met autisme, IQ>80, leeftijd 8-12 jaar • Resultaten: o Groep kinderen heeft een EF probleem, maar… o slechts 23 kk = dus +/- 30% hebben een EF probleem o kk met EF probleem: Meer gedragsstoornis symptomen (zie ook Hill & Bird, 2006; Pellicano, 2010; Towgood ea., 2009)
De Vries & Geurts, 2014
Boodschap 1. Bij mensen met verschillende diagnoses zien we meer EF problemen dan bij mensen zonder diagnose. 2. Niet iedereen binnen een diagnostische groep hoeft EF problemen te hebben. 3. Iets kan een EF probleem lijken, maar hoeft het niet te zijn. 4. EF problemen kunnen verminderen/veranderen o
Met de jaren & door behandeling.
Opbouw • Achtergrond o Autisme (ASS) o Kort definitie EF
• EF bij autisme o Ontwikkeling EF o Behandeling EF
• Boodschap
EF bij autisme: Ontwikkeling Ontwikkeling EF Peuters
o o o o
School lft
Adolescent Jong volw
Late volw
0 tot +/- 21: Toename in EF > +/-30: Afname in EF ! = Tempo verschilt per EF domein ! = Verschillen in tempo tussen personen
Ouder
• Ontwikkeling van EF bij autisme tot +/- 21? 14 12 10 8 6 4 2 0
Leeftijd Age ->
14 12 10 8 6 4 2 0
Leeftijd Age ->
14 12 10 8 6 4 2 0
Controles Autisme Leeftijd -> Age
EF bij autisme: Ontwikkeling Ontwikkeling EF • Autisme voorbeeld cross-sectioneel EF onderzoek N=118 29 27 25 23 21 19 17 15
6 t/m 8 9 t/m 11 12 t/m14 15 t/m 18
Bergh vd, Scheeren, Begeer, Koot & Geurts, 2014
EF bij autisme: Ontwikkeling Ontwikkeling EF • Autisme voorbeeld longitudinaal WG onderzoek • N autisme = 34, N ADHD = 72, N Controles = 45 • T1: leeftijd +/- 12 jaar; T2 leeftijd +/- 14 jaar. 14 12 10 8 6 4 2 0
14 12 10 8 6 4 2 0
Age
ADHD
Age
AUT
CON Andersen ea., 2014
EF bij autisme: Ontwikkeling • ! = er leiden meerdere wegen naar Rome
• Dus de dagelijkse EF problemen kunnen hetzelfde zijn, maar…. 1) Het startpunt/oorzaak kan verschillen 2) De route kan verschillen 3) Hoe de route wordt afgelegd kan verschillen
Boodschap 1. Bij mensen met verschillende diagnoses zien we meer EF problemen dan bij mensen zonder diagnose. 2. Niet iedereen binnen een diagnostische groep hoeft EF problemen te hebben. 3. Iets kan een EF probleem lijken, maar hoeft het niet te zijn. 4. EF problemen kunnen verminderen/veranderen. o
Met de jaren & door behandeling.
Opbouw • Achtergrond o Autisme (ASS) o Kort definitie EF
• EF bij autisme o Ontwikkeling EF o Behandeling EF
• Boodschap
EF bij autisme: Behandeling Behandeling EF • Verschillende type beïnvloedingsmethoden (Diamond ea., 2012; Diamond & Lee, 2011)
o
Strategie “trainingen” (van buitenaf) o
o
Computertrainingen (van binnenuit) o
o
Voorbeeld aantekeningen maken & planningstraining Voorbeeld CogMed of BrainGame Brian
“Trainingen” die zich niet specifiek richten op EF o
Voorbeeld sport, nieuwe dingen leren
EF bij autisme: Behandeling • EF training in autisme: o Geen studies die zich richten op computer training. o EF gedragsinterventies zijn ook zeldzaam (Fisher & Happé, 2005; Kenworthy ea., 2013).
• Opvallend want we zien veel EF problemen bij kinderen en tieners met autisme! o Recente studie (de Vries & Geurts, 2015) o N AUT= 120 & N Controles = 76 o Lagere kwaliteit van leven in AUTgroep o & hoe meer AUT kenmerken en EF problemen hoe lager de kwaliteit van leven… o Met name op school!
EF bij autisme: Behandeling • V1: Kunnen we EF trainen in kinderen met autisme? o Het testen van Brain Game Brian (Prins ea., 2013)
• V2: Maakt het uit welke EF wordt getraind? • Predictie RCT (de Vries ea, 2014): o Idee 1 = EF > non-EF o Idee 2 = WG = Flexibiliteit
o Nederlands trial register: NL3255.018.10
EF bij autisme: Behandeling • 117 kinderen met autisme (8-12 jaar, IQ>80, criteria ADI-R & SRS) o 26% drop outs = hoge uitval o 31 WG training o 27 Flexibiliteitstraining o 32 non-EF training (actieve controle) • Pre interventie, post interventie & follow up 6 weken later Domein
Verbetering
Trainingseffect
WG
J
L
Flexibiliteit
J
L
Inhibitie
L
L
Dagelijks leven
J
L De Vries, Prins, Schmand & Geurts 2014
EF bij autisme: Behandeling • V1: Kunnen we EF trainen in kinderen met autisme? o 25 sessies in 6 weken NEE… • V2: Maakt het uit welke EF wordt getraind? NEE… o Intentie tot behandelen: WG training groter effect op WG taken & ADHD symptomen
• Hoe zit het met de individuele verschillen?
?… o Wie zijn de drop outs? o Hebben sommigen meer baat bij een specifieke training? o & kunnen we voorspellen wie dan? NEE…
EF bij autisme: Behandeling • Hoe zit het met het % responders pre-post ? o o o o
EF (BRIEF) 12.4%, Sociaal (VISK)14.6%, ADHD (VvGK) 7.9%, Kwaliteit van Leven (PedsQL) 28.1%
• Als we kijken wie echt verbetert dan is dat maar een klein % van de kinderen & het maakt niet uit welke training ze hebben gevolgd!
De Vries, Prins, Schmand & Geurts, 2014
EF bij autisme: Behandeling Autisme • Verschillende type beïnvloedingsmethoden EF (Diamond ea., 2012; Diamond & Lee, 2011)
o
Strategie training: JA? Computer training: WG & CogFlex NEE?
o
maar...
o
o o
Predictor studies nodig. Informatief als onderzoekers meer rapporteren dan alleen of de groep vooruit gaat, want je wil weten WIE vooruit gaat & WIE niet.
Opbouw • Achtergrond o Autisme (ASS) o Kort definitie EF
• EF bij autisme o Ontwikkeling EF o Behandeling EF
• Boodschap
Boodschap 1. Bij mensen met verschillende diagnoses zien we meer EF problemen dan bij mensen zonder diagnose. 2. Niet iedereen binnen een diagnostische groep hoeft EF problemen te hebben. 3. Iets kan een EF probleem lijken, maar hoeft het niet te zijn. 4. EF problemen kunnen verminderen/veranderen. o
Met de jaren & door behandeling.
& denkt u EF is leuk…maar • Ik wil ook nog meer weten over autisme… • Dat kan…
……maar niet vandaag!
Dank aan 11Congressen & aan
& u bedankt voor uw aandacht!!!
[email protected]
29
