De psychologische invalshoek in de palliatieve zorg Wie doet wat ?
Dr. Judith Prins klinisch psycholoog Medische Psychologie
Congres NPTN 2 november 2006
1
Ervaring in palliatieve zorg
• 1986-1990
Kinderoncologie
• 1992-1996
HIV/Aids zorg
• vanaf 1999
Radiotherapie, medische oncologie
• vanaf 2001
Ondersteuningspunt Palliatieve Zorg Palliatief Consult Team
Palliatief Consult Team
Fotograaf: Frank Muller www.zorginbeeld.nl
• Hoogleraar palliatieve zorg • Medisch oncoloog • Verpleeghuisarts • Nurse practitioner i.o. • Verpleegkundige • Pastor • Medisch psycholoog
2
Wat doet de medisch psycholoog in het palliatief consultteam ?
Medisch psycholoog in PCT
• Vanuit centrale afdeling Medische Psychologie gedetacheerd op klinische afdelingen
• ‘Medisch psychologen’: GZ-psychologen ( BIG basisberoep) klinisch psychologen (BIG specialisme)
3
Taken medisch psycholoog in PCT Patiëntenzorg
• Consulten kliniek of palliatieve bedden
• Consulten poliklinische patiënten
• Multidisciplinair overleg
Taken medisch psycholoog in PCT Onderwijs
• Onderwijs geneeskundestudenten
• Module communicatie in palliatieve zorg voor arts-assistenten
4
Taken medisch psycholoog in PCT Onderzoek
• Kwaliteit van leven en belasting van patiënten en mantelzorgers
• VIKC richtlijnen rouw, depressie, mantelzorg
Taken medisch psycholoog Integraal Kankercentrum Oost (IKO) Patiëntenzorg
• Casuïstiekbesprekingen • Voorzitter werkgroep psychologen IKO • Lid werkgroep Quapal Onderwijs
• Bijscholing aan (huis)artsen en verpleegkundigen • Bijscholing psychologen
5
Hoe moet psychologische zorg voor patiënten in de palliatieve fase er uit zien?
WHO definitie Palliatieve zorg Palliative care improves the quality of life of patients and families who face life-threatening illness, by providing pain and symptom relief, spiritual and psychosocial support from diagnosis to the end of life and bereavement
6
Psychosociale zorg: psychologisch en sociaal
Psychologisch functioneren van patiënt en naasten: gedrag, opvattingen en emoties Sociaal de context van patiënt en naasten: gezondheidszorg, werk, organisaties, maatschappij
Psychosociale zorg: psychologisch
• Diagnostiek en behandeling van psychische problemen
• Gedragsfactoren die verlichting van pijn of andere symptomen bemoeilijken
• Problemen in arts-patiënt communicatie
7
Welke aandacht is er voor psychische problemen van patiënten in palliatieve zorg ?
Weinig systematische aandacht voor psychische problemen in palliatieve zorg
• Weinig formatie medische psychologie 5,5 uur per week
• Artsen en verpleegkundigen sterk medisch technisch gericht ontwikkeling van ‘nieuwe’ discipline en deskundigheid
8
Bij ernstige psychische problemen
Een groot veld ……………
Aandacht voor psychische problemen !
………… met veel spelers huisarts thuiszorg pastor maatschappelijk werk psycholoog psychiater medisch specialist verpleegkundigen palliatief consulenten pijnteam
9
Valkuilen Zonder goede analyse van de psychische klachten
• te snel medicamenteus behandelen (antidepressiva, anti-psychotica, anxiolytica)
• ondeskundige gespreksvoering vanuit de
assumptie ‘praten is goed, emoties uiten helpt’
Patiënte is de laatste dagen in het contact met ons, verpleegkundigen, erg dwingend.
Duidelijk een persoonlijkheidss toornis!
10
Problemen
• Hulpverleners gaan vanuit grote betrokkenheid over de grenzen van de eigen competentie
• Afbakening van werkveld vaak moeilijk door complexiteit casuïstiek
• Patiënten krijgen of te weinig of te veel aandacht voor psychisch functioneren
Psychische problemen in de dagelijkse praktijk van palliatieve zorg
• Kleine groep patiënten en mantelzorgers met ernstige psychische problemen: veel aandacht, niet altijd deskundig
• Alle patiënten en mantelzorgers: weinig systematische aandacht
11
Enkele voorbeelden uit de praktijk van de medisch psycholoog
De heer A, apotheker, 55 jr, palliatieve poli
• Inoperabele pancreascarcinoom, prognose 6 mnd. overleefd • Premorbide dwangmatig, manisch depressief, alcoholabusis, relatieproblemen • Onrust, bewegingsdrang geeft problemen thuis; met medicatie niet onder controle
• Verwijzing psycholoog • Cognitieve gedragstherapie • Existentiële vragen in gesprekken met partner • Afname onrust en angst voor de dood; begrip voor zijn gedrag bij partner en kinderen
12
Mevrouw B, moeder, 33 jr, poli Radiotherapie
• Stadium IV longkanker, metastases, pall RT, preterminaal • Vraag aan psycholoog: hoe te reageren op vragen van • • • •
kinderen (8, 6, 5 jr): gaat mama dood? Patiënte ontwijkend Echtgenoot korte gesprekjes met kinderen op geleide van vragen en voorlezen van boekjes Patiënte overlijdt week later Telefonische follow-up: vader vangt kinderen goed op
Mevrouw C, 71 jr, weduwe, nagesprek poli RT
• Partner tweede tumor 10 jaar na larynxcarcinoom • Thuis 4 mnd pall zorg, zwaar; dramatisch afscheid 1 mnd voor †, angst voor † aan bloeding
• Coma kleinzoon, 2 mnd na dood partner • Veel huilen, lichamelijke symptomen, somber, paniek
• Boos op huisarts en pastoor • Herbelevingen terminale fase en ontslag werk (10 jaar eerder)
• Diagnose: gecompliceerde rouw • Behandeling: cognitieve gedragstherapie
13
De medisch psycholoog in palliatieve zorg
• Van eerste slecht nieuwsgesprek tot na overlijden • Van jonge tot oude patiënten • Van eenmalige interventie tot intensieve therapie • Van monodisciplinair tot multidisciplinair • Van telefonische consulten tot wekelijkse mdo’s • Veelal ad hoc interventies
Hoe zou de psychologische zorg voor patiënten in de palliatieve fase er uit moeten zien?
14
Het biopsychosociale model in de geneeskunde
• Artsen en verpleegkundigen zijn patiëntgericht • En besteden aandacht aan klachtgerelateerde psychologische en sociale aspecten
• De psychologische invalshoek heeft bij elke patiënt aandacht
Wie doet wat ? En wanneer ?
• Systematische aandacht voor psychische problemen door artsen en verpleegkundigen
• Diagnostiek en behandeling van psychische problemen door BIG geregistreerde psychologen
• Meer preventief aandacht voor gedragsfactoren en psychisch functioneren dan ad hoc
15
Taken voor psychologen
• Instrumenten voor screening op psychische
problemen en risicofactoren voor overbelasting
• Psychodiagnostiek bij positieve screening • Psychotherapie - bij aanvang palliatieve zorg preventief - in latere fases gericht op acute problemen
IKO bijscholing voor GZ-/eerstelijnspsychologen
Psychologische interventies voor Oncologische en Palliatieve patienten (POPP) januari 2007
16
Fotograaf: Frank Muller www.zorginbeeld.nl
Dank voor uw aandacht
17
