Erew Rosj Hasjana 4 - 9 - 2013, 5774 , Derasja Rabbijn Menno ten Brink
"Hajom harat olam", Vandaag is de geboortedag van de wereld. Tijdens alle diensten van Rosj Hasjana, in alle tradities en over de hele wereld, en al eeuwen lang, zingen wij deze regel tijdens de moesaf dienst. Drie keer blazen wij vier tonen op de sjofar in dit deel van de dienst en het zijn deze woorden die we zingen, nadat de eerste van die drie keer geblazen wordt. Om preciezer te zijn, u kunt kijken in uw machzor op blz. 147, is het het eerste deel van weer drie onderdelen van de moesafdienst: de malchoejot, zichronot en sjofarot, Gods Koninkrijk, Herinneringen en de Sjofartonen. Malchoejot verkondigt dat God de Schepper is van het universum, en dat eens iedereen zal beseffen dat Hij zal regeren over de hele wereld. Zichronot vertelt ons dat diezelfde Schepper, ook de God is van onze geschiedenis, die ons zich herinnert, onze goede en verkeerde daden, de sjofarot herinneren ons vandaag, aan dat wat achter ons ligt, om de link te leggen naar de toekomst, met voor ons, het beeld van die uiteindelijke toekomst, een perfecte wereld, een Messiaanse wereld. Hajom harat olam, is de respons van ons allemaal, als we in dat eerste deel van de moesafdienst de tonen van de sjofar diep in ons hebben laten doordringen. Dat eerste deel, de Malchoejot sluit direct aan op het aleenoe, waar we tijdens Rosj Hasjana en Jom Kipoer in de moesafdienst, niet alleen buigen, maar knielen en zelfs, zoals men dat vroeger in de Tempeltijden deed, helemaal op de grond gaan liggen. Het was het moment in het heilige der heilgen dat de volledige en onuitspreekbare Naam van God werd genoemd. Dat doen we niet meer, maar we buigen, knielen en liggen nog steeds in eerbied voor dat moment van vroeger. Het aleenoe was origineel alleen geschreven voor de moesafdienst van Rosj hasjana, in dit onderdeel van de Malchoejot. Later hebben de rabbijnen voorgeschreven dat tijdens alle diensten het aleenoe zou worden toegevoegd. Want het gaat hier om de climax het uiteindelijke doel waar we naar streven: een Messiaanse wereld voor de hele mensheid, en het geeft de diepe wens, onze overtuiging, dat wij hopen en verlangen naar het uiteindelijke doel van de Schepping: een wereld waar Zijn Heerschappij, de malchoejot, zal worden aanvaard door iedereen. Dit deel staat centraal in de hele liturgie van Rosj Hasjana, de dag dat we vieren en gedenken dat de wereld is geschapen, vandaag met het oog op de toekomst . Het is Jodendom in een nutshell: van Schepping naar Messiaanse Tijd. Het is dus in eerste instantie de geboortedag van de wereld die we vandaag als het ware herbeleven. 5774 jaar geleden werd volgens onze traditie de wereld geschapen. Natuurlijk weten wij beter, ik kan en mag rustig hier stellen, en u zult mij daravoor niet als rabbijn ontslaan, dat dat een niet wetenschappelijke aaname is. Wij zijn niet 5774 jaar geleden geschapen, of de evolutie begonnen. De wereld en het universum ook niet. De rabbijnen hebben lang geleden de jaartelling vastgelegd, op basis van het terugrekenen van de generaties in Tora, zo kwamen zij uit op Adam, de eerste mens, en dat is vanavond 5774 jaar geleden. Sommigen zeggen dat Rosj Hasjana het moment markeert toen de mens werd geschapen, op de zesde scheppingsdag, want de wereld en het universum zijn ouder. Anderen zijn er heilig 1
van overtuigd dat toen de homo sapiens, de geciviliseerde wereld begon. Geleerden zijn druk bezig met aan te tonen hoe oud het heelal is, en dat gaat tot miljoenen jaren, misschien wel miljarden jaren, terug. Als je de eerste hoofdstukken van Beresjiet leest, waar de schepping in beschreven staat, is het duidelijk wat er gebeurt, tenminste in eerste oogopslag. In de eerste plaats werd alles geschapen in 7 dagen , inclusief de rustdag de Sjabbat. Maar wij mensen denken in dagen van 24 uur, dat is de menselijke definitie van een dag. Maar als we geloven dat God de wereld en alles geschapen heeft, moeten we meer denken aan tijdseenheden, zoals één dag in Gods geest is als 1000 dagen voor wat wij als mensen, met onze geest kunnen bevatten. Daarom kunnen wij best de schepping zien als een periode van wellicht miljoenen tijdseenheden, waarin dit alles tot stand is gekomen. Het neemt niets weg van het begrip schepping, maar wel van het tijdsbesef waarin dit gebeurde. Tora doet een poging het onbegrijpelijke begrijpelijk te maken. Waarom vieren wij dan ieder jaar weer een jaar dat helemaal niet echt de schepping van de wereld is? Omdat het een markering is in onze geschiedenis, een punt waar we bij stil staan, omdat we weten het is ergens begonnen in het verre verleden, en wij willen daar ieder jaar bij stilstaan, net zoals Oud en Nieuw ooit gekozen is, terwijl het waarschijnlijk helemaal niet de echte datum is van de brit mila van Jezus van Nazareth, toch wordt die datum gevierd. Hajom harat olam, vandaag is de geboortedag van de wereld: het begin van de schepping? De schepping van Adam? De schepping van de wereld? Daar gaat het niet echt om, het gaat om de diepere onderliggende gedachte. En die diepere reden is niet gemakkelijk te vinden in onze bronnen en eeuwenoude traditie, maar in feite is dat wel wat we steeds aan het ontdekken zijn: wat is de reden van dit alles? Wat is het doel? Wat interessant is, en met name ook voor mijn thema tijdens deze Hoge Feestdagen, is dat we wel kunnen lezen hoe alles gegaan is, en wat er gebeurd is, maar we kunnen nergens in het verhaal van de schepping lezen, Waarom God kennelijk besloten heeft een universum, een heelal, een wereld en zelfs de nietige mens te creeeren? We lezen niet in het scheppingsverhaal over het Waarom van de schepping. Nee: God schiep de wereld in fasen, en als kroon op die schepping kwam Adam, die later nog werd opgesplitst in Adam en Chava, man en vrouw, die op hun beurt ook weer mensen zouden creeeren, die allemaal geschapen werden betselem Elohiem, naar Gods beeld. Men zegt ook wel: wij zijn de geschapen scheppers. De mens kreeg als enige opdracht, de hem gegeven wereld te bewaken, beschermen en te heersen over flora en fauna, en hij moest zich vermenigvuldigen. Het is het eerste gebod in Tora: peroe oerewoe, wees vruchtbaar en word talrijk (1:26 ff) . Dat heeft de mens altijd wel gedaan. Maar ja, in het bekende Scheppingsverhaal wordt de vraag niet beantwoord van het "Waarom" van dit alles. Dat terwijl volgens mij het Waarom de meest essentiele vraag is die we ons moeten stellen: Waarom zijn wij hier ? Wat was God's plan met de mens? Wat betekent het dat we de aarde moeten "beheersen en bewaken"? Met welk doel is de mensheid gekomen? De Schepper had zich een hoop moeite en ellende kunnen besparen en iets leukers te gaan doen dan mensen te maken. Het Waarom van de Schepping, de diepere reden voor het vieren van Rosj Hasjana wil ik samen met u gaan ontdekken tijdens deze Hoge Feestdagen. 2
Hajom harat olam, Vandaag, de geboortedag van de wereld, is alles in een staat van pure potentie. Alle mogelijkheden lagen open om alles te doen met de nieuw geboren wereld. Het gevoel dat je krijgt, is een gevoel van ontzag, verwondering, mogelijkheid en uitdaging, en op Rosj Hasjana worden we eraan herinnerd dat het vandaag! die eerste dag is, vandaag, niet 5774 jaar geleden, hajom harat olam, vandaag is de geboortedag van de wereld. We hebben vandaag binnen in ons de potentie en de uitdaging, de opdracht om die wereld te beheersen en te bewaren. U moet zich voelen of u vandaag werd geschapen als een nieuwe Adam. De 1000-en jaren oude sjofar moet ons morgen helemaal terugbrengen naar hoe het begon. Het ontzag voor die schepping, die kracht die invulling moet geven aan die vraag van het "Waarom"? En ieder van ons heeft dat in zich, om aan de gang te gaan met die vraag. U heeft die oerkracht in uw eigen handen. (p. 635 machzor kol hanesjama). Weha’arets hajta, tohoe wawohoe, wechosjech al penee tehom, we roeach Elohiem merachefet al penee hamajiem (ber 1:2) Bij de allereerste momenten van de schepping lezen we dat alles doods, leeg en verlaten was, maar Gods geest (de roeach Elohiem) zweefde over de wateren. Die roeach bracht alles in beweging, dat leidde tot wat wij nu de wereld, het universum, de mensheid noemen. Onze eigen roeach kan dat ook doen, want we zijn betselem elohiem geschapen, naar Gods beeld. Hij gaf ons de roeach, de inspiratie. Hij is de bron waaruit de inspiratie vloeit, die het geheel in beweging heeft gezet en die wij in beweging moeten houden, door actief te bewaken en te beschermen. Misschien gaat het u te ver en is het te abstract dat ik hier zeg dat God de Grote Inspirator is vandaag. Want wat of wie is dat nu? Eigenlijk heel simpel; Lo basjamajiem hie, het is helemaal niet in de hemel, nee het is de Roeach die wij allemaal in ons hebben: de inspiratie, en hoe u dat verder noemt, maakt op zich niet zoveel uit. En die Roe'ach kunnen wij op verschillende manieren gebruiken. Die inspiratie moet door ons manifest gemaakt worden in de wereld. Een voorbeeld. Een van die grote geesten, die mij bewust of onbewust heeft geïnspireerd om rabbijn te worden, is iemand als dr. Martin Luther King. Afgelopen week hebben we het 50 jarig jubileum herdacht van die grote March in Washington, waar hij zijn ongelooflijke inspirerende toespraak hield: I have a dream, today!! Die droom van hem, wist hij op zoveel Amerikanen en anderen in de wereld over te brengen. Iedereen ging dankzij hem, dromen van vrijheid voor iedereen, van het hand in hand lopen van blanke en zwarte jongens en meisjes, het niet meer gescheiden zitten in bussen. Kansen voor iedereen in de samenleving in het zgn. vrije Amerika. Amerika heeft na 50 jaar nu een zwarte president, maar nog is de droom niet bereikt, ondanks het feit dat dr. King als een direct verlengstuk van de roeach Elohiem, de goede zaak met een enorme impuls en inspiratie in beweging heeft weten te zetten, zodat anderen het op konden pakken en het konden uitwerken. Hij wist het Waarom te formuleren en mensen op de been te brengen, te motiveren, te stimuleren en te inspireren, om de wereld te bewaken en te beschermen, zoals de allereerste opdracht was. Maar wat dr King wilde kon alleen maar uitgewerkt en bereikt worden, doordat er een enorm gemotiveerd team om hem heen stond. Een team van mannen en vrouwen, die het Hoe en Wat voor hem hebben uitgewerkt, op basis van het Waarom, dat hij wist uit te 3
drukken Hij wist zijn mensen mee te nemen in zijn droom, zodat die droom ook hun droom kon worden. Het Waarom en het Hoe en Wat beschrijft ene Simon Sinek in zijn boek over marketing en ondernemen "Begin met het Waarom", "start with Why?" Hij zegt daarin dat als je eenmaal weet Waarom je doet wat je doet, het de vraag is hoe je het dan gaat doen. Het Hoe omvat je waarden en principes, die leidend zijn voor hoe je je doel tot leven brengt en wilt bereiken. Hoe we dingen doen, komt bijvoorbeeld tot uiting in de systemen en processen binnen een organisatie en haar cultuur. Alles wat je zegt en doet moet onderschrijven wat je gelooft, en dat is het waarom. Het Hoe omvat de handelingen die je verricht om dat geloof te realiseren, Het Wat is dan het resultaat van die handelingen. Alles wat je zegt en doet en waar je consistent in moet zijn. Daarbij moet je authentiek zijn, zegt Sinek. Je moet oprecht en eerlijk geloven in het product dat je maakt. Zodra er geloof om de hoek komt kijken (het waarom), straalt de verkoper passie uit (p. 78), Autenticiteit is zeggen en doen wat je echt diep van binnen gelooft. Dus zonder het Waarom, is er geen Hoe en geen Wat. Daarom volgden zoveel mensen gepassioneerd Dr King, want de droom die hij toen had, werkte als een blijvende inspiratiebron voor zovelen voor de toekomst, totdat echt is bereikt wat hij droomde. Hajom harat Olam, Vandaag is de geboortedag van de wereld". Ik ben geen Martin Luther King, verre van dat, maar ik ben hier wel als leider van een gemeente, van een groot deel van het Joodse volk in Nederland. Ik probeer om dat waar ik in geloof over te brengen op u, als leden van onze kehilla, die allemaal een stukje van de roeach hakodesj bezitten, maar waarvan ik zou willen dat dat meer geactiveerd zou worden, door inspiratie. Als ik in staat ben u het Waarom over te brengen, en u en alle medewerkers van de kille in staat zijn om het Hoe en Wat , verder met mij uit te werken, zijn we een heel eind op weg om een heel bescheiden stapje te zetten letakeen olam bemalchoet Sjaddai, om wat het aleenoe noemt: Gods Koninkrijk op aarde te vestigen, als doel, van onze onderneming. Ik heb een paar maanden geleden een idee gelanceerd. Tikoen Olam, als beleid en als bewustwordingsporoces in deze gemeente te starten. Het herstel van onze niet perfecte schlepping. Het gaat dan om het beschermen en bewaken van onze schepping . Hoewel ik me af en toe ook wat zorgen maak over het peroe oerewoe (we zouden meer kinderen mogen krijgen) gaat het mij met name om hoe wij nu als kehilla omgaan met dat beschermen en bewaken van onze wereld. We hebben als eerste aanzet een Tikoen olam groep geformeerd met de rabbijnen, chazzan, directeur, bestuursleden en leden. Een denktank, die ik geprobeerd heb het Waarom over te brengen. We zijn nu bezig met het Hoe en Wat, en de eerste stap is nu heel bescheiden, dat er een droomboom hier buiten in de gang beneden staat. Waarom een boom? Omdat in Gan Eden, het paradijs, waar de schepping in complete harmonie en vrede was, twee bomen stonden: de Boom van Kennis van Goed en Kwaad en de Boom van het Leven, de eets chajiem. De mens at van die eerste boom, maar dat mocht niet, en daarom werd die complete harmonie verstoord en de mens het Paradijs uitgezet.
4
Vanaf die tijd is de mensheid op zoek naar, zoals wij dat omschrijven in het aleenoe: letakeen olam bemalchoet Sjaddai, om de wereld een paradijs te maken, de harmonie in de wereld terug te krijgen. De boom in de gang is nu leeg. Een boom hoort bladeren te hebben. Het is onze bedoeling, dat u vanuit uw eigen roeach Elohiem, uw inspiratie, die hopelijk goed gevoed wordt tijdens deze dagen, een blad aan de boom gaat hangen. U geeft die boom van kennis van goed en kwaad als het ware haar bladeren weer terug. Op die bladeren schrijft u dan kort uw diepe droom, zoals Dr King zei: I have a dream today! De droom moet wel binnen bereik zijn, en uit te voeren zijn. We zijn niet allemaal Martin Luther King. Het idee is, dat de boom straks vol komt te hangen met geïnspireerde ideeën die daadwerkelijk kunnen bijdragen aan Letakeen olam, het iets dichter bijbrengen van onze wereld naar het paradijs op aarde. Lo basjamajiem hie,want het is niet in de hemel, het is hier te doen. Uw dromen zijn er, om het Waarom van de schepping, verder uit te werken. Wij als joodse gemeente, als kehilla kedosja, moeten samen, aan het Hoe en Wat werken, door onze boom van kennis van goed en kwaad haar vruchten weer terug te geven, die we er ooit zelf vanaf hebben gehaald. Ik zal deze dagen verder proberen in te gaan op het Waarom van onze Schepping. Wij moeten als mensen deze wereld bewaken en beschermen en ervoor gaan zorgen dat Letakeen Olam bemalchoet Sjaddai, dat wij deze wereld een stukje beter maken, door uitvoering te geven aan het Waarom en het Hoe en Wat nader vorm te geven. Hajom harat olam, want vandaag is de wereld geboren, en u bent daar getuige van! Ik hoop, maar ik verwacht ook, dat ik u mee kan nemen in onze succesvolle joodse onderneming, die we uiteindelijk met elkaar zullen verwezenlijken. Sjana tova oemetoeka, een goed en zoet jaar! Menno ten Brink Rosj Hasjana 5774/2013
5
