Prestatievelden 7, 8 en 9 van de Wmo

Prestatievelden 7, 8 en 9 van de Wmo (maatschappelijke opvang, openbare geestelijke gezondheidszorg en verslavingszorg)

Verslag van bijeenkomsten voor lokale belangenbehartigers in de provincie Noord-Holland Juni 2008

Dit verslag is opgesteld op basis van 7 regionale bijeenkomsten (april 2008) waarin vanuit het perspectief van zorgvragers gekeken is naar de prestatievelden 7, 8 en 9 van de Wmo. Deze bijeenkomsten zijn georganiseerd door Programma Lokale Versterking Ggz Wmo, Programma Versterking Cliënten Positie (VCP), de Samenwerkende Bonden van Ouderen in Noord-Holland (SBONH) en Zorgbelang Noord-Holland. Meer informatie: Zorgbelang Noord-Holland K. Eeland, projectleider Wmo ([email protected])

2

1.

Inleiding 1

2

In april hebben het programma Lokale Versterking GGz Wmo, VCP , de SBO Noord-Holland en Zorgbelang Noord-Holland voor lokale belangenbehartigers bijeenkomsten georganiseerd over de prestatievelden 7, 8 en 9 van de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo). Er zijn zeven bijeenkomsten gehouden in zeven regio’s van Noord-Holland. De prestatievelden 7, 8 en 9 gaan respectievelijk over maatschappelijke opvang, openbare geestelijke gezondheidszorg en verslavingszorg. Doel van de bijeenkomsten was lokale belangenbehartigers handvatten bieden om óók over deze prestatievelden te kunnen adviseren binnen hun eigen gemeente. In een inleiding is aandacht besteed aan een aantal aspecten van deze prestatievelden. Er is zowel vanuit het perspectief van ervaringsdeskundigen als vanuit een meer theoretisch kader gekeken. Vervolgens is in workshops aandacht besteed aan een drietal zaken, te weten: de stand van zaken in de diverse gemeente, aandachtspunten vanuit het perspectief van cliënten en manieren om als Wmoraad inzicht te krijgen hierin.

1

Versterking CliëntenPositie

2

Samenwerkende Bonden van Ouderen

3

2.

Toelichting op het onderwerp

De openbare geestelijke gezondheidszorg (OGGZ) is al langer een verantwoordelijkheid van gemeenten. Sinds de invoering van de Wmo is de OGGZ een prestatieveld in de Wmo. De OGGZ richt zich op kwetsbare groepen en op collectieve preventie. De meeste aandacht gaat uit naar mensen met veel problemen, zoals dak-en thuislozen en verslaafden. Het doel van de OGGZ is onder meer het voorkomen van dakloosheid door vroegtijdig signaleren. Daarnaast om mensen die (toch) dakloos geworden zijn toe te leiden naar hulp. Die hulp richt zich dan op allerlei terreinen. Om die reden is het belangrijk dat er veel samengewerkt en afgestemd wordt (ketenaanpak). Op beleidsniveau is vooral het signaleren van risicofactoren en preventie van belang. Er is een nauwe samenhang tussen de OGGZ (prestatieveld 8) en “maatschappelijk opvang, vrouwenopvang en huiselijk geweld” (prestatieveld 7) en OGGZ en verslavingszorg (prestatieveld 9). Vaak worden de prestatievelden dan ook in één adem genoemd en wordt er voor deze drie terreinen een gezamenlijk beleid ontwikkeld. Nederland is verdeeld in 43 regio’s voor maatschappelijke opvang, verslavingsbeleid en OGGZ. Naast de 4 grote gemeenten zijn er dus 39 regio’s. In iedere regio is een zogenaamde centrumgemeente. Deze centrumgemeente draagt zorg voor het regionale beleid op dit terrein. Uiteraard in overleg met de andere gemeenten in de regio, cliëntvertegenwoordigers en zorgaanbieders. In alle regio’s functioneert een OGGZ-platform. Hieraan nemen de gemeenten, zorgaanbieders, politie, GGD en cliëntvertegenwoordigers deel. Het beleid rond de OGGZ wordt in deze platforms besproken. De centrumgemeenten hebben recentelijk een Stedelijk of Regionaal Kompas opgesteld (voor 1 april 2008). Dit is een plan van aanpak gericht op het voorkomen van dakloosheid, het voorkomen van overlast, en betere opvang en zorg voor dak- en thuislozen. Een stedelijk kompas is samengesteld uit vier plannen gericht op (1) de gemeente zelf, (2) het zorgkantoor (AWBZ), (3) de GGZ en (4) de woningbouwcorporaties. Een Stedelijk of Regionaal Kompas is van beleidsbepalend voor de hele regio. Op dit moment gaat er nog steeds veel aandacht uit van gemeenten – en dus ook de Wmo-raden – naar het prestatieveld individuele voorzieningen. En dan vooral het regelen van de huishoudelijke verzorging. Geleidelijk aan zal er echter meer aandacht komen voor de andere velden, zoals de velden 7, 8 en 9. Dat is ook nodig. Als Wmo raad is het belangrijk om de gemeente aan te spreken op haar verantwoordelijkheid voor alle prestatievelden.

3.

Stand van zaken beleid en advisering

In de bijeenkomsten is geïnventariseerd of de gemeenten een beleid op de prestatievelden 7, 8 en 9 hebben opgesteld en of de Wmo-raad hierbij betrokken is geweest c.q. hierover geadviseerd heeft. Niet van alle gemeenten waren vertegenwoordigers aanwezig en in de regio Gooi- en Vechtstreek is deze vraag niet aan de orde gekomen. Volgens de aanwezigen is in ongeveer tweederde van de gemeenten het beleid op de prestatievelden 7, 8 en 9 inmiddels opgesteld (d.d. april 2008). Bij deze gemeenten heeft ongeveer de helft van de Wmo-raden (of andere participatieorganen) een advies gegeven over dit beleid. De reden waarom Wmo-raden geen advies hebben uitgebracht is divers. In sommige gemeenten is het beleid pas net vastgesteld en zal er nog een advies volgen. In andere gevallen is de Wmo-raad van mening dat zij te weinig kennis hebben over deze prestatievelden om tot een goed advies te komen (Zie bijlage 1).

4

4.

Aandachtspunten

Tijdens de bijeenkomsten zijn een groot aantal aandachtspunten genoemd, die bij het beleid rond deze prestatievelden aan de orde zouden moeten komen. Er is daarbij onderscheid gemaakt tussen beleidsmatige aandachtspunten, meer in het algemeen, en de wensen van cliënten zoals die naar voren zijn gekomen tijdens de bijeenkomsten. In het onderstaande worden eerst een aantal algemene punten genoemd en daarna per prestatieveld. Her en der is er overlap tussen de genoemde punten en aan de andere kant is de lijst niet uitputtend. 4.1. Algemeen - Het is de verantwoordelijkheid van gemeenten, hen daarop aanspreken, - Ketenzorg stimuleren om samenwerking te verbeteren. Denk aan de regionale aanpak/samenwerking tussen gemeenten en ook advisering door Wmo-raden Outreachend werken: de dak- en thuisloze verstopt zichzelf. Hoe kun je deze mensen vinden? Veldwerkers, politie, GGD, woningcorporatie Deze doelgroep als het gaat om uitgangspunten vanuit patientenperspectief net zo benaderen als andere doelgroepen: Vraaggestuurde zorg haalbaar, serieus nemen, vertrouwen, contact houden. Vraag naar het Stedelijk Kompas van de centrumgemeenten. Kleinere gemeenten hebben ook inzage en zijn mede afhankelijk van dit beleid. Ander sociaal beleid: manieren zoeken om actiever te signaleren wat er met mensen in de eigen omgeving gebeurt. Naar mensen toegaan, mensen bezoeken, kleine dingen doen met de buren. Huisarts zou moeten signaleren Loket bij de gemeente nog onvoldoende toegerust op mensen met psychische problemen te ontvangen. En mensen gaan er niet naar toe, dus gemeenten moeten naar hen toe. Consultatiebureaus worden niet door deze groep mensen bezocht. Signaal moet uitgaan naar organisatie die deze mensen kan bezoeken Als Wmo-raad breder kijken dan alleen de wet beoordelen. Dus ook problemen aankaarten. Politiek draagvlak proberen te krijgen Proberen buiten de regels om het doel voor ogen houden dat het om mensen gaat. Beeldvorming: af van stigmatiseren en generaliseren van mensen. Signaleren: iedereen kan het doen. Vooral in kleine kring is dat belangrijk.

4.2. Aandachtspunten bij Prestatieveld 7: Daklozenopvang en vrouwen- en kinderenopvang 0-meting doen naar hoe groot de doelgroep is (0-meting wil zeggen: een meting naar de stand van zaken voordat er activiteiten uitgevoerd zijn; hierdoor kun je later bij een volgende meting zien of de activiteiten effect gehad hebben). Eerst preventie huiselijk geweld > daarna goede opvang. Privacy rondom adresgegevens waarborgen. Inspelen op sociale controle (blijf van mijn lijf huis in Alkmaar met duidelijk herkenbare oranje deur) 0-meting naar voorzieningen / aanbod Informatie over opvangmogelijkheden (o.a. in Wmo-loket verspreiden) Mensenopvang i.p.v. vrouwenopvang Opvang voor niet-gebruikers creëren In plaats van de mensen de vraag doorsturen Ontmoetingsplekken gebruiken voor informatieoverdracht Signalering Elke dag van het jaar 24-uursopvang en begeleiding Meer tijd voor hulpverleners per cliënt

5

Veiligheid en privacy t.a.v. huiselijk geweld Kleinere eenheden waar mensen worden opgevangen (Blijf van mijn lijfhuizen) Wijkgericht werken Signalering in ketens brengen Netwerk Ketenzorg en samenwerking Wensen van cliënten: - Privacy waarborgen - Voorzieningen/ opvang dicht bij school van de kinderen - 24- uurs openingstijden van de opvang - Voorlichting aan scholen - Burgers informeren waar hulp te vinden is - Lotgenoten contact organiseren - Loket inrichten waar men verhaal kwijt kan - Meldpunt en anoniem aangifte kunnen doen - Afstemming tussen hulpverleners - Niet meteen justitieel maken - Een loket - Duidelijke informatie - Gratis internet - Vraaggestuurd/cliëntgericht werken - Bejegening: met respect behandeld worden - Gedifferentieerde woonvormen - Praat met en niet over

4.3. Aandachtspunten bij prestatieveld 8: OGGZ Kenmerkend: geen hulp willen, maar wel hulp nodig, vaak meerder problemen -

Meldpunt > werkt het? Is het anoniem? Contact maken met de doelgroep. 0-meting naar omvang van de doelgroep Eenzaamheidspreventie Er is vaak sprake van meervoudige problematiek, bijv. psychische ziekte, verslaving, relationele problemen, sociaal isolement, financiële problemen Preventief werken Afstemming tussen hulpverleners inclusief detentie Ontbreken van sociale activering en arbeidstoeleiding Ketenzorg Meldpunt Vangnet en advies meer bekendheid geven Civil Society stimuleren Allochtonen betrekken: onderlinge kennismaking en voorlichting Hulpverleners met elkaar laten samenwerken, Eigen Kracht conferentie organiseren Contact maken met mensen Mensen zelf vragen wat ze nodig hebben Mensen informeren: wat kunnen ze zelf, waar kunnen ze terecht Gedifferentieerde voorzieningen aanbieden Dagbesteding Praatgroepen van verslaafden Meer mogelijkheden voor wonen, meer vormen, verscheidenheid in woonsituaties Psychiatrische patiënten en delinquenten die terugkeren in de maatschappij begeleiden. De overgang is nu veel te groot en er is geen begeleiding.

6

Wensen van cliënten: - Outreachend werken - Tandarts > medische zorg bieden. - Outreachend werken, ook hulp voor mensen die geen overlast bezorgen - Buddy project - Activiteiten voor ouderen, afgestemd op hun wensen - Erkennen van eenzaamheid en daar maatregelen voor treffen - Openstellen van centra in weekend en op feestdagen - Niet voor de mensen denken - Meer informatie over voorzieningen 4.4. Aandachtspunten bij prestatieveld 9: verslavingszorg - Preventie > geen niet verslaafden niet naast verslaafden in de opvang. - Voorlichting op school op alcohol en drugs. - Beeldvorming > erkennen van het probleem en aandacht voor elkaar. - Bewustwording. - Overlast in de buurt > kinderen in de gaten houden. - Preventie - Signalering - Erkennen van het probleem - Kennen van risicofactoren - Dubbele diagnostiek - Samenwerking verslavingszorg- en ggz-instellingen - Voorlichtingsproject vanuit gemeenten - onderkennen van het probleem - Voorlichting geven aan scholen en ouders - Uitnodigen van ervaringsdeskundigen - Preventie van eenzaamheid van ouderen - Ondersteunen van ouders van pubers, bureau jeugd en gezin - Preventie in kantines van sportverenigingen Wensen van cliënten: - Informatie over anonieme alcoholisten - Ervaringsdeskundigen inzetten bij voorlichting - Plek om drugs te kunnen gebruiken - Methadon verstrekking aan huis - Mogelijkheid om te praten - keuzemogelijkheden - gehoord willen worden - uitgaan van de vraag, niet oordelen, niet meteen aanbieden - nazorg - Werktrajecten - Nazorg beter regelen (nu is het vaak tot de volgende keer)

7

5.

OGGZ-vertegenwoordigers betrekken bij de Wmo-raad

Zie voor dit onderwerp ook bijlage 2. Aan de deelnemers aan de bijeenkomsten is gevraagd of er in hun Wmo-raad mensen zitten die de doelgroep van de prestatievelden 7, 8 en 9 vertegenwoordigen. Dat is in zo’n 60% het geval. Daarnaast is besproken dat het hebben van een vertegenwoordiger van de doelgroep in de Wmo-raad één mogelijkheid is, maar dat het ook mogelijk is om op andere manieren met de doelgroep in contact te komen. Zij kunnen specifiek rond dit onderwerp benaderd worden en om hun ervaringen en wensen gevraagd worden. Laat mensen uit cliëntenraad deelnemen aan Wmo-raad, netwerk (o)ggz en programma lokale versterking meedenken. De mogelijkheden om in contact te komen met de doelgroep zijn divers. In de eerste plaats kan contact opgenomen worden met de initiatiefgroepen van het Programma Lokale Versterking. Zij richten zich specifiek op het betrekken van ggz en oggz-clienten bij de Wmo en hebben veel kennis op dit terrein. Daarnaast kan contact opgenomen worden met Cliëntenraden of Patientenverenigingen. Te denken valt onder meer aan: Cliëntenraad van instellingen voor verslavingszorg (Jellinek of Brijderstichting) Cliëntenraad van de GGZ-instellingen in Noord-Holland, b.v: Triversum, Dijk en Duin Cliëntenraad van het Leger des Heils Patientenverenigingen zoals: ouders van drugsverslaafden, Ypsilon (familieleden van ggzclienten) Dak- en thuislozenverbond Anoiksys Clientenbond in de GGZ Ook zijn er organisaties van cliënten, zoals de clientenbelangenbureau’s, het RCO De Hoofdzaak en het ISP (Informatie Steunpunt GGZ). Een volgende mogelijkheid is om plekken waar mensen die te maken hebben met OGGZproblematiek een keer te bezoeken en daar met mensen in gesprek te gaan. Bijvoorbeeld bij een inloophuis of een sociaal pension of bij een dagactiviteitencentrum. Overigens wordt door sommige deelnemers opgemerkt, dat je dat niet onaangekondigd of ongevraagd moet doen. Mensen moeten wel “zin” hebben om met je te spreken. Plekken die wel bedoeld zijn om in te lopen zijn b.v. de psychiatrie-café’s, die in sommige regio’s georganiseerd worden. Ook een keer wat vragen aan de verkoper van de daklozenkrant behoort tot de mogelijkheden.

8

6.

Handige adressen

Informatie over het onderwerp én over organisaties/mensen met wie u in contact kunt treden kunt u vinden bij de organiserende organisaties. Dit zijn: Programma Lokale Versterking GGz Wmo www.lokaleversterking.nl 030-2363764 Op deze site kunt u onder meer de contactgegevens van de Initiatiefgroep bij u in de buurt vinden. Tevens informatie over de Klankbordgroep Maatschappelijke Opvang / Vrouwenopvang / Verslavingszorg. Programma Versterking CliëntenPositie (VCP) www.programmavcp.nl 030-2916678 SBO-NH www.sbo-nh.nl

023-5263968

Zorgbelang Noord-Holland www.zorgbelang-noordholland.nl 023-5300000 => Op de website van Zorgbelang zal in het najaar (vermoedelijk november) een afgeschermd deel komen waar zoveel mogelijk álle adressen van wmo-raden en belangenorganisaties uit de gehele provincie Noord-Holland opstaan.

Verdere informatie over de prestatievelden 7, 8 en 9 kunt u onder meer vinden bij www.opvang.nl

Federatie Opvang

www.thuisloos.net www.lspthuisloos.nl

Landelijke Vereniging Thuislozen (LVT) Landelijk Steunpunt Cliëntenraden in de Maatschappelijke Opvang en Vrouwenopvang (LSP) LSP is een project van de LVT.

www.zwerfjongeren.nl www.zwerfnet.nl

Stichting Zwerfjongeren Nederland (SZN Ook van SZN; database en uitwisseling

www.loc-lpr.nl

LOC – LPR koepel voor cliëntenraden van o.a. de GGZ, maatschappelijke opvang en verslavingszorg.

www.kwadraad.info

Kwadraad - kwaliteitsonderzoek vanuit cliëntperspectief (o.a. GGZ, maatschappelijke opvang en verslavingszorg)

www.verslaving.startpagina.nl www.invoeringwmo.nl www.beleidsplanwmo.nl

9

10

Bijlage 1: Overzicht per gemeente

(Inventarisatie volgens aanwezigen op bijeenkomsten d.d. april 2008)

Overzicht per gemeente Beleid OGGZ Advies over OGGZ Deelnemer OGGZ door Wmo-raad in raad Bijeenkomst Regio Kop van Noord-Holland Anna Paulowna Den Helder Harenkaspel Niedorp Schagen Texel Wieringen/Wieringermeer Zijpe Regio Noord-Kennemmerland Alkmaar Bergen Castricum Graft de Rijp Heerhugowaard Heiloo Langedijk Schermer Regio West-Friesland Andijk Drechterland Enkhuizen Hoorn Medemblik Koggenland Opmeer Stede Broec Wervershoof Regio Zaanstreek Waterland Beemster Edam-Volendam Landsmeer Oostzaan Purmerend Wormerland Waterland Zaanstad Zeevang

Ja Ja Ja Ja Nee ja

Nee Nee Nee Ja Nee Nee

Nee Nee Nee Ja Ja Ja Nee

Ja Ja Ja Ja Nee (regio) -

Nee Nee Nee Nee Nee -

Nee Nee Nee Nee Ja -

Nee Nee Nee Ja Nee Ja Ja Nee Ja

Nee nee Nee Nee Nee Ja Nee Nee Ja

Nee Ja Ja Ja Ja Nee Nee Nee Nee

Ja Nee Nee Nee Ja Ja

Ja Nee Nee Nee Ja Ja

Ja Ja Ja Ja Ja Ja Ja Ja

11

Regio Kennemerland Bennebroek Beverwijk Bloemendaal Haarlem Haarlemmerliede Heemskerk Heemstede Uitgeest Velsen Zandvoort Regio Amstelland Meerlanden Aalsmeer Amstelveen Haarlemmermeer Ouder-Amstel Uithoorn 3 Regio Gooi-Vechtstreek Blaricum Bussum Hilversum Huizen Laren Muiden Naarden Weesp Wijdemeren

ja ja Ja Ja nee ja ja

Nee Nee Ja Nee Nee Ja Ja

Nee Ja (summier) ja nee Ja (summier)

Ja Ja Ja

Ja (prg) Ja Ja Nee Ja (seniorenraad)

TOTAAL 59 gemeenten

Beleid OGGZ: Is er volgens de aanwezigen in de desbetreffende gemeente een 4-jarig beleidsplan Wmo opgesteld met beleidsdoelen voor prestatievelden 7,8 en 9 of is op andere wijze een beleidsplan voor deze velden opgesteld (d.d. april 2008)? Advies over OGGZ: Heeft de Wmo-raad specifiek over het OGGZ-beleid geadviseerd? Deelnemer OGGZ: Is er iemand vanuit de doelgroepen van prestatieveld 7, 8 of 9 lid van de Wmo-raad (of ander participatie-orgaan)

3

In deze regio heeft tijdens de bijeenkomst de inventarisatie niet plaatsgevonden.

12

BIJLAGE 2 : hoe de doelgroepen te bereiken? Van: Programma Lokale Versterking GGz Wmo In het najaar verschijnt van het Programma Lokale Versterking de handleiding ' Moeilijk bereikbaar?' waarin uitgebreid aandacht hoe doelgroepen MO/VO/VZ te bereiken en betrekken in o.a. Wmo verband. In het onderstaande vast een kort voorproefje: Hoe doelgroepen maatschappelijke opvang, vrouwenopvang en verslavingszorg te betrekken in WMO participatie? Deze doelgroepen blijken voor veel projectmedewerkers/WMO adviesraden en initiatiefgroepen moeilijk bereikbaar. Op de medewerkersdag van PLV hebben we daarom met elkaar gekeken naar de tips die collega’s voor elkaar hebben. Ook zijn er obstakels benoemd. Voor meer informatie kun je terecht bij Aart Jongejan of Jenny de Jeu ([email protected] of [email protected]). Waar kun je de doelgroep bereiken? • (veelal vaste) plekken op straat. Daklozen kunnen je vertellen waar deze plekken zijn. • Bij instellingen voor maatschappelijke opvang; dagopvang, nachtopvang, pensions. Exdaklozen kunnen wonen in begeleid wonen projecten van instellingen voor maatschappelijke opvang of wonen reeds zelfstandig zonder begeleiding. • Bij soepbussen, inloophuizen, voedselbank, alternatieven zoals een krakersbeweging of kerk die wekelijks een maaltijd verstrekken. Hoe kun je de doelgroep het beste tegemoet treden? • (Ex-) daklozen kunnen mensen benaderen. Zij weten hoe je de mensen het beste kunt benaderen. Ook kan het vertrouwen wekken. • Mensen die een gelijke ervaring hebben maar hun leven alweer wat meer op poten hebben kunnen hun verhaal doen. Zij kunnen als rolmodel fungeren. • Vrouwenopvang apart benaderen. Gezien de problematiek matcht vrouwenopvang niet goed met mannen. Vrouwen kunnen bijvoorbeeld daders tegenkomen. Houd hier dus ook rekening mee als je er iemand op af stuurt, het kan wenselijk zijn om een vrouw eropaf te sturen • Zoek “sleutelfiguren”. Dit kunnen (ex) cliënten, ervaringsdeskundigen, medewerkers uit de opvang, politici etc. Zijn. Bij het Servicecentrum kun je naar sleutelfiguren in jouw regio vragen. • Je kunt doelgroepen bereiken via cliëntenorganisaties in jouw regio. • Schuif cliënten zelf naar voren, laat hen het woord doen. • Schuif eens aan bij een maaltijd. Of organiseer zelf een themabijeenkomst tijdens een maaltijd (pizzagesprekken bijvoorbeeld). Houd er rekening mee dat in de winter het fijn is als daklozen ergens warm binnen kunnen zijn. Een themabespreking is dan weer een uurtje van de straat. Overige: • I.p.v. mopperen op wat niet goed is, mogelijkheden vastgrijpen om zaken te verbeteren/in beweging te brengen. • Wijs de gemeente op haar verantwoordelijkheid. Een initiaiefgroep kan de gemeente vertellen waar en hoe je de doelgroep kan bereiken. Zodat de gemeente zelf over bepaalde thema’s in gesprek kan gaan met mensen die het betreft. In gesprek gaan voor je beleid maakt i.p.v. verkeerd beleid maken en dan later daarover in gesprek gaan. Je kunt de gemeente hulp aanbieden door bijvoorbeeld een ervaringsdeskundige mee te sturen. Maak bijvoorbeeld samen eens een stadswandeling waarbij je problemen van de doelgroep tegenkomt. • Doelgroep is moeilijk bereikbaar, heeft vaak geen adres of telefoon. • Lobbyen lobben lobbyen!!! Juli 2008 verschijnt een door het programma Lokale Versterking gemaakte DVD over dak en thuislozen. Deze DVD geeft onder meer een indruk van een succesvolle aanpak van de opvang van dak- en thuislozen in de wijk en de factoren die aan deze positieve ontwikkeling bijdragen

13