Inventarisatie aanbod en behoefte preventie in relatie tot de prestatievelden 4 en 6 van de WMO

Inventarisatie aanbod en behoefte preventie in relatie tot de prestatievelden 4 en 6 van de WMO

Een opdracht van het Preventieplatform Friesland, uitgevoerd door GGD Fryslân en Partoer CMO Fryslân. Gefinancierd door Provincie Fryslân, gemeenten, Partoer CMO Fryslân en GGD Fryslân.

Colofon Tekst: Aafke Koster Behoefte-inventarisatie Aafke Koster Marjan Kuilman GGD Fryslân Aanbodinventarisatie George van Diepen Partoer CMO Fryslân Projectleiding Annelies Rietdijk, GGD Fryslân (contactpersoon) George van Diepen, Partoer CMO Fryslân Uitgave GGD Fryslân, 8 december 2008 2

Inhoud Samenvatting......................................................................................................................................6 1 Inleiding ...........................................................................................................................................9 2 Behoefte-inventarisatie (preventieve) zorg en voorzieningen ...................................................10 2.1 Inleiding.............................................................................................................................10 2.2 Opzet en uitvoering ...........................................................................................................10 2.2.1 Onderzoeksvragen...............................................................................................10 2.2.2 Methoden.............................................................................................................10 2.2.3 Kanttekeningen....................................................................................................11 2.3 Mantelzorg ........................................................................................................................11 2.3.1 Aard en omvang ..................................................................................................11 2.3.2 Belasting..............................................................................................................12 2.3.3 Behoeften mantelzorgers .....................................................................................13 2.3.4 Bronnen ...............................................................................................................15 2.4 Fysieke Beperkingen.........................................................................................................15 2.4.1 Aard en omvang ..................................................................................................15 2.4.2 Gebruik en behoeften ..........................................................................................16 2.4.3 Bronnen ...............................................................................................................21 2.5 Psychische beperkingen....................................................................................................21 2.5.1 Aard en omvang ..................................................................................................22 2.5.2 Gebruik en behoeften ..........................................................................................25 2.5.3 Bronnen ...............................................................................................................28 2.6 Verstandelijke beperkingen ...............................................................................................28 2.6.1 Aard en omvang ..................................................................................................28 2.6.2 Gebruik en behoeften ..........................................................................................29 2.6.3 Bronnen ...............................................................................................................30 2.7 Discussie en conclusies inventarisatiebehoefte.................................................................31 2.7.1 Behoeften ............................................................................................................31 2.7.2 Indeling naar preventievorm.................................................................................33 2.7.3 Verborgen behoeften ...........................................................................................33 2.8 Aandachtspunten inventarisatiebehoefte...........................................................................34 3 Aanbodinventarisatie (preventieve) zorg en preventie..............................................................36 3.1 Inleiding.............................................................................................................................36 3.2 Opzet ................................................................................................................................36 3.3 Resultaten..........................................................................................................................37 3.4 Conclusies inventarisatie aanbod ......................................................................................47 4 Witte vlekken – analyse ...........................................................................................................48 4.1 Inleiding.............................................................................................................................48 4.2 Witte vlekken mantelzorgers..............................................................................................48 4.2.1 Erkenning en herkenning .....................................................................................49 4.2.2 Informatie en advies.............................................................................................49 4.2.3 Emotionele ondersteuning ...................................................................................49 4.2.4 Respijtzorg...........................................................................................................50 4.2.5 Ontspannende activiteiten....................................................................................50 4.2.6 Contact met andere mantelzorgers, vrijwilligers, professionele zorg en de ouderenadviseur..............................................................................................................50 4.2.7 Steun van werkgever ...........................................................................................50 4.3 Mensen met beperkingen ..................................................................................................52 4.3.1 Mensen met functiebeperkingen ..........................................................................52 4.3.2 Mensen met psychisch sociale beperkingen ........................................................55 4.3.3 Mensen met chronisch psychische beperkingen ..................................................57 4.4 Verborgen behoeften.........................................................................................................58 5 Conclusies ...............................................................................................................................60 5.1 Uitvoering inventarisatie ....................................................................................................60 5.2 Witte vlekken – analyse.....................................................................................................60 3

5.2.1 Mantelzorgers ......................................................................................................60 5.2.2 Mensen met functiebeperkingen ..........................................................................61 5.2.3 Mensen met psychisch sociale beperkingen ........................................................61 5.2.4 Mensen met chronisch psychische beperkingen ..................................................61 5.2.5 Verborgen behoeften ...........................................................................................61 5.2.6 Witte vlekken .......................................................................................................61 5.3 Gegevensverzameling.......................................................................................................62 6 Aanbevelingen .........................................................................................................................63 6.1 Kwartiermaken ..................................................................................................................63 6.2 Checklist aanbod en behoefte preventieve zorg en voorzieningen ....................................63 6.3 Kwantitatief en kwalitatief onderzoek.................................................................................64 Bijlage 1: Specificering en onderzoeksvragen...................................................................................65 Bijlage 2: Vragen uit de gezondheidsenquête GGD Fryslân .............................................................68 Bijlage 3: Overzichtstabel behoefte-inventarisatie.............................................................................71 Bijlage 4: Kwartiermaken ..................................................................................................................73 Bijlage 5: Checklist ...........................................................................................................................74

4

Voorwoord Dit rapport is tot stand gekomen naar aanleiding van de vraag vanuit het Preventieplatform Friesland om de behoefte naar en het aanbod in preventieve zorg en voorzieningen onder mantelzorgers en mensen met beperkingen te inventariseren. Voor deze inventarisatie, uitgevoerd door de GGD Fryslân en Partoer CMO Fryslân, eerst een woord van dank. Onze dank gaat uit naar alle mensen en organisaties die meegewerkt hebben aan dit rapport. In het bijzonder willen wij de professionals uit het beroepsveld van de organisaties Zorgbelang Fryslân, MEE Friesland en GGZ Friesland bedanken voor het aanleveren van de nodige documenten en het meegeven van signalen van de doelgroep. Daarnaast willen wij de WMO loketmedewerkers van de gemeenten Sneek, Dongeradeel, Leeuwarden en Franekeradeel / Het Bildt hartelijk danken, voor een bijdrage vanuit hun praktijkervaring als loketmedewerker.

Aafke Koster Marjan Kuilman George van Diepen Leeuwarden, 29 oktober 2008

5

Samenvatting GGD Fryslân en Partoer CMO Fryslân hebben gezamenlijk de vraag van het Preventieplatform Friesland opgepakt de behoefte aan en het aanbod in preventieve zorg en voorzieningen te inventariseren onder de doelgroepen van de prestatievelden 4 en 6 van de Wet Maatschappelijke Ondersteuning: mantelzorgers en mensen met beperkingen. De doelgroep mensen met beperkingen bestaat daarbij uit mensen met functiebeperkingen, mensen met chronisch psychische beperkingen en mensen met psychosociale beperkingen. Het doel van deze inventarisatie was het in kaart brengen van de behoefte aan en het aanbod in preventieve zorg en voorzieningen onder de genoemde doelgroepen. Op basis van inzicht in eventuele hiaten tussen behoefte en aanbod, de zogenaamde witte vlekken, zou eventueel beleid ontwikkeld kunnen worden. Na honorering van de aanvraag door het Sociaal Investeringsfonds van de Provincie Fryslân heeft de GGD Fryslân uitwerking gegeven aan de behoefte - inventarisatie en Partoer CMO Fryslân heeft de aanbodinventarisatie opgepakt. GGD Fryslân heeft de behoeften van mantelzorgers en mensen met beperkingen geïnventariseerd op basis van documentenonderzoek, een nadere analyse van de gezondheidsenquête Fryslân, een inventarisatie van de cliëntvragen bij vier WMO - loketten verspreid over Friesland, gesprekken met zes Friese organisaties op het gebied van zorg en welzijn en twee WMO - conferenties. Partoer CMO Fryslân heeft het (preventieve) aanbod geïnventariseerd op basis van gesprekken met de zorgaanbieders die deelnemen aan het Preventieplatform Friesland. Daarnaast is door twee gemeenten het gemeentelijk aanbod in kaart gebracht. Uit de behoefte-inventarisatie blijkt dat mantelzorgers in grote lijnen behoefte hebben aan erkenning en herkenning, (persoonlijke) informatie en voorlichting over ziektebeelden en financiële vergoedingen, contact met mantelzorgers, informatie over proces tussen hulpverlener en mantelzorger en informatie - aanbod op één punt. Ook hebben mantelzorgers behoefte aan contact met een vertrouwenspersoon, contact met vrijwilligers, professionele zorg en de ouderenadviseur, respijtzorg en meer dan één ontspannende activiteit met zorgvragende partner per jaar. Mensen met functiebeperkingen hebben behoefte aan hulp bij klussen in huis, hulp bij onderhoud van de tuin, huishoudelijke verzorging, persoonlijke verzorging, hulp bij persoonlijke administratie en vervoer. Ook hebben zij behoefte aan maaltijdvoorzieningen, alarmering, gehandicaptenparkeerkaart, hulpmiddelen, informatie en advies, sociale contacten, recreatieve en sportieve activiteiten en goed bereikbare voorzieningen. Mensen met psychosociale beperkingen hebben in grote lijnen behoefte aan huishoudelijke hulp, hulp bij administratie, vervoer, welzijnsvoorzieningen / informatie en advies, sociale contacten en vrijwilligerswerk. Mensen met chronisch psychische beperkingen hebben in grote lijnen behoefte aan hulp en begeleiding bij het huishouden, hulp en begeleiding bij het invullen van formulieren, ondersteuning bij financiën, vertrouwens -, begeleidingsgesprekken en ambulante zorg. Ook hebben zij behoefte aan langdurige begeleidingstrajecten, kort verblijf en dagbesteding met ontwikkelingsgerichte activiteiten. Naast de behoeften van specifieke doelgroepen zijn een aantal 'verborgen behoeften' geconstateerd op basis van signalen die in de inventarisatie naar voren kwamen. Het gaat om de volgende verborgen behoeften: -

-

Behoefte aan sociale contacten onder mensen met functiebeperkingen waaronder ouderen in het bijzonder. Signaal: hoge mate van eenzaamheid. Behoefte aan een integrale benadering van de complexe problematiek onder ouderen. Signaal: interactie tussen verschillende beperkingen van ouderen versterkt hun problematiek op het gebied van gezondheid en welzijn. Behoefte aan een specifieke benadering van de doelgroep ouderen (waaronder mantelzorgers) op het gebied van informatie en advies. Signaal: voorzieningen zijn vaak onbekend onder ouderen.

6

-

-

Behoefte van mensen met een psychiatrische achtergrond, doven en slechthorenden, zwakbegaafden en chronisch zieken aan een specifieke benadering in het geval van loketcontact, dan wel fysiek dan wel telefonisch. Signaal: doelgroepen geven aan moeite te hebben met fysieke en telefonische loketvoorzieningen. Behoefte van zwakbegaafden en mensen met een psychiatrische achtergrond aan sociale contacten en ruimte in buurt en maatschappij om te zijn zoals je bent. Signaal: ervaren problemen rondom sociale contacten en gerespecteerd worden in de buurt waarin men woont.

Naast de behoeften van mantelzorgers en mensen met beperkingen is ook het aanbod geïnventariseerd onder deze doelgroepen. Op basis van deze resultaten is te concluderen dat alle geïnterviewde aanbieders van het Preventieplatform Friesland preventief aanbod hebben, of voor de doelgroep mantelzorgers, en/of voor de doelgroep mensen met beperkingen en subgroepen daarvan. De vorm waaronder het preventie - aanbod is te plaatsen, selectief, geïndiceerd of zorggerelateerd, is per aanbieder verschillend. In de witte vlekken - analyse is het aanbod ingedeeld naar de behoeften van mantelzorgers en mensen met een beperking. Dit omdat een verdere onderverdeling naar verschillende preventievormen voor de verschillende doelgroepen niet relevant bleek. Uit de witte vlekken analyse blijkt dat voor nagenoeg alle behoeften aanbod is aangetroffen. Voor de behoefte van mensen met een lichte vorm van een verstandelijke beperking (zwakbegaafden) en mensen met een psychiatrische achtergrond aan sociale contacten en ruimte in buurt en maatschappij om te zijn zoals je bent, is weinig tot geen aanbod aangetroffen en is aan te duiden als witte vlek. Voor het aanbod van alle andere genoemde behoeften geldt dat niet bekend is in hoeverre de inhoud van bestaand aanbod voldoet aan de specifieke behoeften van mantelzorgers en mensen met beperkingen. Ook is het niet bekend in hoeverre aanbod in elke regio en gemeente van Friesland beschikbaar is. Op basis van de conclusies van de witte vlek bij zwakbegaafden en mensen met een psychiatrische achtergrond verdient het aanbeveling de methodiek “kwartiermaken” toe te passen. Kwartiermaken is een praktijkgerichte benadering om sociale integratie tot stand te brengen voor mensen met een psychiatrische beperking. Hiervoor is het nodig de kaders van de Wet Maatschappelijke Ondersteuning inhoud te geven op basis van de methodiek Kwartiermaken. Ook is het raadzaam kwartiermakers aan te wijzen in de verschillende sectoren van zorg en welzijn. De WMO loketmedewerker kan een kwartiermaker zijn. Daarnaast verdient het aanbeveling de doelgroep zelf de kwartiermakersrol in te laten vullen. Dit kan heel concreet vormgegeven worden door exposities te organiseren door of over mensen met een beperking. Het één - op - één vrijwilligerscontact zou in de context van de methode kwartiermaken gestimuleerd moeten worden. Voor gemeenten, regionale en provinciale aanbieders evenals verwijzers verdient het aanbeveling de checklist te hanteren. De checklist geeft inzicht welke behoeften mantelzorgers en mensen met beperkingen hebben op het gebied van preventieve zorg en voorzieningen. Op basis van deze lijst kunnen aanbieders en verwijzers nagaan in hoeverre er aanbod bestaat voor de aangegeven behoeften. Daarnaast kan de checklist op specifiek gemeentelijk niveau nog aangevuld worden. Lacunes in de (preventieve) zorg en voorzieningen worden op deze wijze zichtbaar. Dit inzicht kan als basis dienen om aan verdere beleidsontwikkeling te werken. Dit rapport geeft een indicatie van behoefte aan en aanbod van preventieve zorg en voorzieningen onder mantelzorgers en mensen met beperkingen. De gegevens die bekend zijn, zijn inzichtelijk gemaakt. Van de leeftijdsgroepen jeugd en volwassenen ontbreken gegevens van de behoefte aan preventieve zorg en voorzieningen. Ook mist inzicht in hoeverre verschillende aandoeningen die ten grondslag liggen aan de beperking, voor een differentiatie in behoeften aan preventieve zorg en voorzieningen zorgen. Voor het completeren van de gegevensverzameling verdient het aanbeveling nader kwantitatief onderzoek uit te voeren onder de doelgroepen jeugd en volwassenen en nader kwalitatief onderzoek gedifferentieerd onder de verschillende subdoelgroepen.

7

Verder is het bij de uitwerking van de aanbevelingen van belang de checklist en de resultaten van onderzoek naar doelgroepen ook ten behoeve van eventueel bestaande of te ontwikkelen productencatalogi, sociale kaarten en digitale loketfuncties te benutten. Ook is het raadzaam te allen tijde de aanbevelingen uit te werken met betrokken doelgroep en betrokken organisaties.

8

1 Inleiding Vanuit het Preventieplatform Friesland is op basis van actiepunten uit de Regiovisie Preventie1 de vraag gesteld inzicht te verkrijgen in de behoefte aan en het aanbod in preventieve zorg en voorzieningen onder de doelgroepen van de prestatievelden 4 en 6 van de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO): mantelzorgers en mensen met beperkingen. De groep mensen met beperkingen is onderverdeeld in de subgroepen mensen met functiebeperkingen, mensen met psychisch sociale beperkingen en mensen met chronisch psychische beperkingen. Op basis van inzicht in de aansluiting van het aanbod op de behoeften van deze doelgroepen komen eventuele hiaten aan het licht, de zogenaamde witte vlekken. Aan de hand van een dergelijke witte vlekken analyse is het mogelijk eventueel beleid te ontwikkelen, om een passend aanbod te creëren in preventieve zorg en voorzieningen voor mantelzorgers en mensen met beperkingen. De Gemeenschappelijke Gezondheidsdienst Fryslân (GGD) en Partoer CMO Fryslân, Centrum voor Maatschappelijke Ontwikkeling, hebben deze vraag gezamenlijk opgepakt. Samen met de gemeenten Leeuwarden, Tytsjerksteradiel, Wymbritseradiel en Sneek is een stuurgroep geformeerd en een aanvraag ingediend bij het Sociaal Investeringsfonds2 van de Provincie Fryslân. De aanvraag is gehonoreerd en dit rapport is een uitwerking van de opdrachten ‘Inzicht in de behoefte aan preventieve zorg en voorzieningen’ en 'Overzicht aanbod preventieve diensten' van het onderzoeksvoorstel, opgesteld door Partoer CMO Fryslân en GGD Fryslân3. De opdrachten staan in relatie tot de prestatievelden 4 en 6 van de WMO. GGD Fryslân heeft de opdracht inzicht in de behoefte aan zorg en voorzieningen te verkrijgen op zich genomen en Partoer CMO Fryslân heeft de opdracht het aanbod van preventieve diensten overzichtelijk te maken uitgewerkt. Op basis van de uitwerking van deze opdrachten hebben GGD Fryslân en Partoer CMO Fryslân beoogd inzichtelijk te maken in hoeverre het aanbod aansluit op de behoeften van mantelzorgers en mensen met beperkingen, met andere woorden: een witte vlekkenanalyse. In het onderzoeksvoorstel is voorgesteld preventie in te delen naar proactieve, primaire, secundaire en tertiaire preventie. Na een verdere uitwerking van de opdracht is afstand genomen van deze indeling, omdat een indeling naar universele, selectieve, geïndiceerde, en zorggerelateerde preventie beter aansluit op de gehanteerde begrippen in de Wet Maatschappelijke Ondersteuning. Zie voor een toelichting van de begrippen de Specificering in bijlage 1. Tijdens het inventariseren van aanbod en behoefte bleek echter dat het indelen van de behoefte aan preventieve zorg en voorzieningen onder mantelzorgers en mensen met beperkingen naar preventievorm niet van toegevoegde waarde is. Universele preventie is gericht op het algehele publiek, al dan niet gezond en richt zich niet in het bijzonder op mensen met een specifiek gezondheidsprobleem of op specifieke risicogroepen. Daarom is universele preventie in het kader van deze inventarisatie niet van toepassing. De behoefte van mensen met beperkingen aan preventieve zorg en voorzieningen valt per definitie onder zorggerelateerde preventie, preventie gericht op mensen die een gediagnosticeerde aandoening hebben. De behoefte aan zorg en voorzieningen van mantelzorgers valt per definitie onder selectieve preventie, preventie gericht op individuen of een subgroep waarbij het risico op het ontwikkelen van een probleem aanzienlijk groter dan gemiddeld is. Daarom is in de witte vlekkenanalyse van de indeling naar preventievormen afgestapt. In dit rapport is in hoofdstuk 2 de behoefte-inventarisatie beschreven, in hoofdstuk 3 de aanbodinventarisatie en hoofdstuk 4 presenteert de witte vlekken - analyse. In hoofdstuk 5 staan de conclusies beschreven en hoofdstuk 6 sluit af met de aanbevelingen.

1

Du Bois, P. Gezondheidskompas voor Fryslân; Regiovisie Preventie. Projectgroep Regiovisie Preventie. Leeuwarden, 2003. 2 Aanvraag bij het Sociaal investeringsfonds (SIF), Door GGD Fryslân en Partoer, september 2006. 3 Onderzoeksvoorstel: Inventarisatie aanbod en behoefte preventie in relatie tot de prestatievelden 4 en 6 van de WMO. Partoer en GGD Fryslân, 29 september 2006.

9

2

Behoefte-inventarisatie (preventieve) zorg en voorzieningen

2.1

Inleiding

Dit hoofdstuk is een uitwerking van de opdracht ‘Inzicht in behoefte aan (preventieve) zorg en voorzieningen in relatie tot prestatievelden 4 en 6 van de WMO’ van het onderzoeksvoorstel. Dit deel van de opdracht, het inventariseren van de behoeften van mantelzorgers en mensen met beperkingen, is uitgevoerd door GGD Fryslân. Voor het kader van de inventarisatie staan in paragraaf 2.2 de onderzoeksvragen, de opzet en uitvoering van de inventarisatie beschreven. Vervolgens staan in paragraaf 2.3, 2.4, 2.5 en 2.6 de resultaten weergegeven. De gebruikte bronnen staan aan het eind van deze paragrafen weergegeven. In de tekst zijn de bronnen aangegeven met een getal tussen haakjes. Tot slot komen de ‘Discussie en conclusies’ in paragraaf 2.7 en de aandachtspunten in paragraaf 2.8 aan bod.

2.2

Opzet en uitvoering

In dit hoofdstuk worden achtereenvolgens de onderzoeksvragen, in paragraaf 2.2.1, en de methoden van onderzoek, in paragraaf 2.2.2, beschreven. Het hoofdstuk wordt afgesloten met een kanttekening bij de inventarisatie in paragraaf 2.2.3. 2.2.1 Onderzoeksvragen Om inzicht te verkrijgen in de behoefte aan (preventieve) zorg en voorzieningen staan in deze paragraaf de onderzoeksvragen opgesteld, zie voor de onderbouwing de Specificering in bijlage 1. De cursieve tekst is een uitwerking van de onderzoeksvragen. 1. Welke behoeften hebben mantelzorgers op het gebied van zorg en preventie? - Wat hebben mantelzorgers nodig om hun mantelzorgtaken goed uit te kunnen voeren zonder daarbij het eigen evenwicht tussen draagkracht en draaglast te verliezen. 2. Welke behoeften hebben mensen met een beperking op het gebied van zorg en preventie? - Wat hebben mensen met een beperking nodig om zelfstandig te kunnen functioneren? - Wat hebben mensen met een beperking nodig om deel te kunnen nemen aan het maatschappelijk verkeer? Op basis van de definitie van mensen met beperkingen, zie de Specificering in bijlage 1, en aan de hand van de beschikbare gegevens met betrekking tot behoeften van de doelgroep mensen met beperkingen, is er voor gekozen om beperkingen in de behoefte-inventarisatie in te delen naar fysieke, psychische en verstandelijke beperkingen. Deze indeling komt respectievelijk in grote lijnen overeen met de indeling naar functiebeperkingen, psychisch sociale en chronisch psychische beperkingen, zoals die in het onderzoeksvoorstel zijn opgesteld. In de behoefte-inventarisatie zijn de behoeften van mensen met fysieke beperkingen nader onderverdeeld naar behoeften van mensen met gehooren gezichtsbeperkingen, mobiliteitsbeperkingen en beperkingen ten gevolge van chronische ziekten. Ook zijn onder de doelgroep mensen met verstandelijke beperkingen de behoeften van zwakbegaafden in het bijzonder genoemd. Deze nadere onderverdeling is gemaakt, omdat er wezenlijke verschillen in behoeften bleken te bestaan tussen de verschillende subdoelgroepen. 2.2.2 Methoden Om de onderzoeksvragen te beantwoorden zijn vijf acties uitgevoerd: 1. Documentenonderzoek Zoveel mogelijk Friese en landelijke documenten zijn geraadpleegd voor deze inventarisatie. 2. Nadere analyse gezondheidsenquête GGD Fryslân Uit de gezondheidsenquête 2006 van GGD Fryslân, zijn relevante gegevens verder geanalyseerd en verwerkt in deze rapportage. De vraag naar het gebruik van en behoefte aan diensten en voorzieningen, evenals de vraag naar het geven van mantelzorg, is opgenomen in bijlage 2.

10

3. Inventarisatie cliëntvragen huidige loketten In de opzet, zoals in het onderzoeksvoorstel beschreven, heeft de stuurgroep zich ten doel gesteld de vragen die bij de cliëntloketten binnenkomen te inventariseren door registraties op te vragen. Uit veldonderzoek bleek echter dat WMO - loketmedewerkers alleen de zogenaamde ‘korte concertregistratie’ uitvoeren. Dat betekent dat er overzichten bestaan van het aantal vragen, uitgesplitst naar de verschillende zorgactiviteiten en voorzieningen. Er bestaat echter geen registratie van de inhoud van de vraag. Een dergelijke registratie ligt wel in het verschiet. Een tijdelijke specifieke registratie voor de behoefte-inventarisatie bleek niet haalbaar te zijn, dit is voor loketmedewerkers te arbeidsintensief. Daarom is er voor gekozen interviewgesprekken te houden met loketmedewerkers om een beeld te krijgen van de vragen die zij binnen krijgen. Van de volgende gemeenten zijn WMO - loketmedewerkers geïnterviewd: - Sneek (over regio Zuidwest-Friesland) - Dongeradeel - Leeuwarden - Franekeradeel / Het Bildt (over regio Noordwest - Friesland) 4. Gesprekken Friese organisaties In de aanvraag ingediend bij het Sociaal Investeringsfonds staan gesprekken met Friese organisaties voor de behoefte-inventarisatie niet opgenomen. De praktijk wijst echter uit dat gesprekken met organisaties die werken met mantelzorgers en mensen met beperkingen in het stadium van de behoefte-inventarisatie van toegevoegde waarde zijn. Daarom zijn de volgende Friese organisaties op het gebied van zorg en welzijn geconsulteerd: - Zorgbelang Fryslân - MEE Friesland - GGZ Friesland - Stichting Welzijn Ouderen Leeuwarden - Stichting Welzijn Ouderen Dongeradeel - Timpaan Welzijn, regio Zuidwest - Friesland. Zowel de praktijkervaring van professionals als door de organisaties verkregen documenten zijn verwerkt in dit rapport. 5. WMO - conferenties Van de volgende twee conferenties is informatie verwerkt: - Themadag: moeilijk bereikbare doelgroepen in de WMO. Zorgbelang, oktober 2007. - Werkconferentie WMO. Partoer, september 2007 2.2.3 Kanttekeningen De vraag wat mensen met beperkingen en mantelzorgers nodig hebben om zelfstandig te kunnen wonen en deel te kunnen nemen aan het maatschappelijk verkeer is breed. Daarom is het van belang te vermelden dat het hier nadrukkelijk gaat om een inventarisatie, het is niet mogelijk een volledig beeld weer te geven van de behoeften onder deze doelgroepen. Daar waar geen gegevens beschikbaar zijn, staat dit vermeld. Het doel van de inventarisatie is dan ook in beeld te brengen wat bekend is en op welke terreinen verder onderzoek aanbeveling verdient.

2.3

Mantelzorg

In dit hoofdstuk wordt eerst een beeld gegeven van de achtergrond en de omvang van de groep mantelzorgers, in paragraaf 2.3.1, vervolgens is beschreven in welke mate mantelzorgers belast zijn en de zorg als belasting ervaren, in paragraaf 2.3.2, tot slot komen de behoeften die mantelzorgers hebben op het gebied van preventie en zorg aan de orde in paragraaf 2.2.3. 2.3.1 Aard en omvang Landelijk onderzoek laat zien dat in 2003 12% van de bevolking geregeld informele zorg bood aan zieke en gehandicapte familieleden of vrienden. Informele zorg wordt hier gedefinieerd als onbetaalde zorg die langer dan 3 maanden, 8 uur of meer per week werd verleend. (1) Onderzoek naar aantallen jonge mantelzorgers ontbreekt, in veel publicaties gaat men ervan uit dat ten minste 10% van alle thuiswonende kinderen en jongeren op één of andere wijze (mede) zorg draagt voor een langdurig ziek familielid.(2)

11

In de gezondheidsenquête is aan Friezen van 19 jaar en ouder gevraagd of men mantelzorg geeft of heeft gegeven in de 12 maanden voorafgaand aan het onderzoek en in welke mate. Het blijkt dat ruim één op de zes Friezen (15%) mantelzorg geeft of heeft gegeven in de 12 maanden voorafgaand aan het onderzoek. Tien procent geeft nog steeds mantelzorg en 5% inmiddels niet meer. Mantelzorg wordt vaker verleend door vrouwen, volwassenen (met name 50-64 jarigen), middelbaar opgeleiden en gehuwden / samenwonenden (zie figuur 3.1).(3)

allochtonen (westers)

autochtonen

allochtonen (niet westers)

gescheiden

verweduwd

gehuwd/samenwonend

hoger onderwijs

middelbaar onderwijs

lager onderwijs

75 jaar en ouder

50-64 35-49

ongehuwd

10

65-74

15

19-34

20

19-64 jaar

vrouwen 19+

25

mannen 19+

percentage %

30

65 jaar en ouder

35

arbeidsongeschikt/werkloos

40

niet arbeidsongeschikt/werkloos

Mantelzorg geven

5 0

Figuur 3.1: Percentage respondenten van 19 jaar en ouder dat in de 12 maanden voorafgaand aan het onderzoek mantelzorg heeft gegeven uitgesplitst naar de achtergrondkenmerken: geslacht, leeftijd, opleiding, burgerlijke staat, arbeidsongeschiktheid/ werkloosheid en etniciteit, gezondheidsenquête GGD Fryslân, 2006.

2.3.2 Belasting In de gezondheidsenquête zijn tevens vragen gesteld over de frequentie en duur van zorg die men verleent. Van de mensen van 19 jaar en ouder die momenteel mantelzorg geven, doet een derde dit incidenteel, twee derde doet dit wekelijks. Het merendeel van de mensen die wekelijks mantelzorg geven, doet dit tien uur of minder per week (1-2 uur 19%, 3-5 uur 27%, 6-10 uur 29%). Drie op de vijf (58%) respondenten die mantelzorg verlenen, doet dit aan (schoon)ouders. Daarnaast wordt vooral mantelzorg verleend aan de partner of echtgeno(o)t(e) en buren, vrienden of kennissen (beiden 17%). Mantelzorgers die ouder zijn dan 65 jaar geven vaker mantelzorg aan de partner dan personen die jonger zijn. Mantelzorg aan de (schoon)ouders wordt vaker gegeven door personen in de leeftijd van 35 tot en met 64 jaar. De meest gegeven mantelzorg bestaat uit het bieden van gezelschap, troost, afleiding enz. (64%). Ook begeleiding en/of vervoer (bij bezoek aan arts, kapper enz.) en hulp in de huishouding (boodschappen, schoonmaken) zijn activiteiten die door relatief veel mantelzorgers worden uitgevoerd (respectievelijk 54% en 52%). Een deel van de mantelzorgers (14%) ervaart het geven van deze zorg als een zware belasting. De mensen in deze ‘zwaar belaste’ groep zijn gemiddeld 51 jaar oud, voor het merendeel vrouw, hebben voornamelijk een middelbare of lage opleiding en zijn voor het overgrote deel getrouwd. Mantelzorgers voelen zich vaker zwaar of overbelast als het gaat om mantelzorg aan partner of kinderen. Van de mantelzorgers die het geven van zorg als een zware belasting ervaren heeft meer dan de helft (53%) geen behoefte aan hulp. Voor de mantelzorger die wel behoefte aan hulp heeft is nagevraagd in welke vorm men dit wenst. Mantelzorgers voelen zich niet vaker eenzaam dan personen die het afgelopen jaar geen mantelzorg hebben gegeven.(3) Resultaten voortkomend uit een onderzoek onder mantelzorgers uitgevoerd door Wallendal spreken deze constatering tegen.(4) Eenzaamheid onder mantelzorgers bestaat wel degelijk. Vaak wanneer mantelzorg gegeven wordt in de setting van een gezin, bijvoorbeeld in het geval van een (ernstig) gehandicapt kind of kinderen met een gedragsprobleem, kunnen moeders moeilijk werk aannemen door de constante zorg en een deel van de vriendenkring blijft weg. Na verloop van tijd valt het sociale netwerk weg, ook omdat er door de continue zorg geen tijd is om in sociale contacten te investeren.(5) 12

2.3.3 Behoeften mantelzorgers Uit de gezondheidsenquête blijkt dat 14% van de mantelzorgers naast eventuele hulp die men al ontvangt, behoefte heeft aan verdere hulp. In de enquête geven de mantelzorgers aan dat hulp gewenst is op het gebied van informatie en advies, zo nu en dan een vervanger voor de zorg, emotionele steun, ontspannende activiteiten, belangenbehartiging en lotgenotencontact, zie figuur 3.2.(3) 8

% percentage

7 6 5

mantelzorgers 19-64 jr

4

mantelzorgers 65+

3 2 1 lotgenoten contact

belangenbehartiging

ontspannende activiteiten

emotionele steun

vervanger

informatie en advies

0

Figuur 3.2: Percentage mantelzorgers dat heeft aangegeven behoefte te hebben aan verschillende vormen van ondersteuning, gezondheidsenquête GGD Fryslân, 2006.

Uit gezondheidsenquête gegevens blijkt ook dat mantelzorgers in de leeftijd van 65-plus vaker gebruik maken en behoefte hebben aan hulp bij klussen in huis, onderhoud van de tuin, hulp bij zorg voor de echtgenoot, maaltijdvoorziening, informatie en advies en een ontmoetingsplek dan mensen die geen mantelzorg verlenen.(3) Uit meerdere bronnen (inclusief de gezondheidsenquête) is af te leiden dat mantelzorgers in grote lijnen op de volgende punten ondersteuning wensen: - Erkenning en herkenning De meeste mantelzorgers weten niet dat de zorg die ze geven aan een zieke, oudere of familielid, zorg wordt genoemd. Ze doen het gewoon.(6) Uit gesprekken met WMO - loketmedewerkers blijkt dat mantelzorgers vaak aan het loket komen met een vraag op het gebied van huishoudelijke hulp. Na doorvragen blijkt vaak dat mantelzorgers ook andere vragen hebben, bijvoorbeeld op gebied van eigen ondersteuning. Overbelasting komt veel voor.(7) Mantelzorgers zijn vaak vanaf het moment van diagnosestelling tot en met de indicatie en opname betrokken bij de zorgvrager en kunnen vaak na jaren de zorg niet meer op brengen. Mantelzorgers wensen een juridische status. Het gaat hier om de erkenning bij de contacten die mantelzorgers hebben met de zorg: denk aan aanbieders, indicatieadviseurs en anderen. Deze officiële erkenning wordt gevraagd omdat mantelzorgers deelgenoot zijn in het ziekte proces, de hoofdverzorger zijn en (soms zelfs juridisch erkende) vertegenwoordiger.(8) - Informatie en advies In de gezondheidsenquête heeft 18% van de mantelzorgers die behoefte hebben aan hulp, aangegeven behoefte te hebben aan informatie en advies.(3) Een ouderenadviseur van Timpaan Zuidwest Friesland(9) geeft aan dat mantelzorgers geïnformeerd willen worden door bijvoorbeeld een arts of medisch specialist en voorbereid en geïnformeerd zou willen worden over het traject. Informatie over het verloop van het proces en afspraken tussen hulpverlener en mantelzorgers is dan gewenst. Een mantelzorger wil dus in beeld komen bij het professionele zorgcircuit.

13

-

-

-

-

-

Bij 26 tot en met 55 jarigen is er behoefte aan informatie over de ziekte/aandoening van de zorgvrager. De vorm is minder belangrijk. Informatie via folder en e-mail wordt het meeste genoemd, maar een persoonlijk gesprek en telefonische informatie wordt ook relatief vaak aangegeven. Bij 56 tot en met 69 jarigen worden persoonlijke voorlichting over het (omgaan met) ziektebeelden (waaronder depressies, dementie en MS) en financiële vergoedingsmaatregelen genoemd. Ze hebben behoefte aan een voorziening/vertrouwenspersoon waar men voor hulp en steun terecht kan. De mantelzorgers van 70 jaar en ouder hebben moeite om de juiste informatie te vinden. De ingewikkelde weten regelgeving, de vele voorzieningen en instanties maken dat deze categorie door de bomen het bos niet meer ziet.(4) Hoewel de bekendheid van het WMO - loket niet groot is onder mantelzorgers, geven mantelzorgers aan graag alle relevante informatie aangeboden te zien op één punt.(9) Voor de ondersteuning van mantelzorgers zelf is het loket minder relevant, voor hen is de helpende en signalerende functie van het zorgnetwerk meer van belang.(5) Emotionele ondersteuning Uit kwantitatieve gegevens blijkt dat er behoefte is aan emotionele ondersteuning (13%) bij mantelzorgers die behoefte hebben aan hulp.(3) Ook kwalitatieve gegevens tonen aan dat het merendeel behoefte heeft om regelmatig met een vertrouwenspersoon over hun situatie en gevoelens te praten. De groep van 75-plussers hebben nadrukkelijk geen behoefte aan contact met lotgenoten.(4) Respijtzorg 13% van de mantelzorgers die behoefte hebben aan hulp heeft aangegeven af en toe behoefte te hebben aan een vervanger (13%).(3) Uit kwalitatief onderzoek blijkt dat mantelzorgers in de leeftijd van 25 tot en met 54 jaar behoefte heeft aan respijtzorg om zelf meer vrije tijd te krijgen: kortdurend (één tot twee dagen/dagdelen per week), waarbij opvang in de thuissituatie plaatsvindt. De respijtzorg moet snel en flexibel geregeld kunnen worden. Een vast tijdstip in de week wordt door deze leeftijdscategorie als een ‘verplichting tot ontspanning’ ervaren. Ruim de helft van de 56 tot en met 69 jarigen heeft behoefte aan respijtzorg: kortdurend en in de thuissituatie en langer durend en buitenshuis.(4) Mantelzorgers hebben naast respijtzorg op zich behoefte aan een persoon die de respijtzorg voor hen coördineert, het organiseren van de respijtzorg neemt teveel tijd en energie in beslag.(9) Ontspannende activiteiten 12% van de mantelzorgers die behoefte hebben aan hulp geeft aan behoefte te hebben aan ontspannende activiteiten.(3) In kwalitatief onderzoek komt naar voren dat het merendeel van deze categorie graag met de partner op vakantie wil. Vakanties met de zonnebloem vinden eenmaal per jaar plaats, terwijl er behoefte is aan meerdere keren per jaar. Aan overige georganiseerde activiteiten voor mantelzorgers heeft deze groep weinig behoefte. Het dagelijks leven vergt al te veel energie. Ook 75-plussers hebben aan overige activiteiten geen behoefte.(4) Contact met andere mantelzorgers, vrijwilligers, professionele zorg en de ouderenadviseur In de leeftijdscategorie 56 tot met 69 jarigen bestaat grote behoefte om met iemand over hun gevoelens te praten. Ze zijn door de zorgverlening hun sociale netwerk grotendeels kwijtgeraakt en hebben niemand in hun directe omgeving waarmee ze intensieve gesprekken kunnen voeren. Deze mantelzorgers voelen zich erg eenzaam. Deze groep heeft over het algemeen geen behoefte aan contact met lotgenoten, wel is er een grote behoefte aan contact met vrijwilligers of professionele zorg.(4) De helft van de geïnterviewde mantelzorgers van 75-plus wil graag contact met de ouderenadviseur. Deze groep heeft nadrukkelijk geen behoefte aan contact met lotgenoten, dit wordt bevestigd door de hele groep. In Gaasterlân - Sleat is wel behoefte aan lotgenotencontact en is er een mantelzorgcafé opgezet, mantelzorgers ervaren dit als een plek waar zij elkaar kunnen ontmoeten en steun aan elkaar hebben.(6,9,10) Steun werkgever Naast alle bovenstaande ondersteuning is ook praktische steun vanuit de werkgever voor het combineren van zorg en arbeid belangrijk.(6)

14

2.3.4 Bronnen 1. Boer, A de. Kijk op informele zorg. Sociaal Cultureel Planbureau. Den Haag 2005. 2. Jonge mantelzorgers. Kinderen en jongeren die opgroeien met een langdurig ziek familielid. Factsheet expertisecentrum informele zorg. NIZW, 2003. 3. Gezondheidsenquête GGD Fryslân, GGD Fryslân, 2006. 4. Wallendal B. Maatwerk in Mantelzorg. Delphion, Cozorg, 2005 5. Gesprek Zorgbelang Fryslân, november 2007. 6. Themadag: moeilijk bereikbare doelgroepen in de WMO. Zorgbelang, oktober 2007. Presentatie Mezzo 7. Gesprekken WMO - loketmedewerkers, november 2007. 8. Van Heerde, drs. K.M. van. Mantelzorg: zichtlijnen op het voorkomen van overbelasting. Patiënten Consumenten Platform Fryslân. 2004. 9. Gesprek ouderenadviseur Tympaan Zuidwest Friesland, november 2007. 10. Nieuwsbrief Cozorg, jaargang 1, nummer 1.

2.4

Fysieke Beperkingen

Dit hoofdstuk beschrijft de aard en omvang en het gebruik en de behoeften van mensen met fysieke beperkingen, respectievelijk in paragraaf 2.4.1 en 2.4.2. In dit hoofdstuk wordt onderscheid gemaakt tussen mensen met één of meerdere ADL - beperkingen, mensen met mobiliteitsbeperkingen, mensen met beperkingen ten aanzien van het gehoor - en het gezichtsveld en chronisch zieken. 2.4.1 Aard en omvang Nederland telt naar schatting 1,7 miljoen zelfstandig wonende mensen met een matige of ernstige lichamelijke beperking. Bijna de helft van hen is 65 jaar of ouder.(1) Het aantal mensen met langdurige lichamelijke (niet-zintuiglijke) beperkingen komt landelijk op ongeveer 1,1 miljoen. Van deze mensen ontvangt ruim de helft (circa 580.000 mensen) een vorm van hulp en ruim een kwart (ongeveer 290.000 mensen) een Wvg-voorziening.(2) In de gezondheidsenquête van 2006 heeft de GGD Fryslân vragen over beperkingen opgenomen. De enquête is gehouden onder de bevolking van 19 jaar en ouder, met betrekking tot jeugd zijn geen gegevens bekend. Bij personen van 19 jaar en ouder is gevraagd naar gehoor-, gezichts - en mobiliteitsbeperkingen.4 Bij 65-plussers is aanvullend gevraagd naar ADL - beperkingen.5 13% van de Friese bevolking van 19 jaar en ouder heeft aangegeven moeite te hebben met één of meer items over gehoor-, gezichts - of mobiliteitsbeperkingen. Onder 65-plussers is dit 34%. Van de drie beperkingen komen mobiliteitsbeperkingen voor met 10%. 4% heeft een beperking ten aanzien van gehoor en 4% heeft een beperking ten aanzien van het gezichtsvermogen (dit geldt zowel voor de bevolking van 19 jaar en ouder en voor 65 jaar en ouder). Mobiliteitsbeperkingen komen meer voor bij vrouwen, laag opgeleiden, gescheiden personen, weduwen/weduwnaren en werklozen of arbeidsongeschikten. Van de bevolking van 65 jaar en ouder gaf 15% in 2006 aan één of meerdere ADL-beperkingen te hebben.(3) 50% van de Friese bevolking van 19 jaar en ouder heeft in 2006 minimaal één ziekte en/of aandoening gehad die wel of niet is vastgesteld door een arts. Voor ziekten en/of aandoeningen die zijn vastgesteld door een arts is dat 36%. Onder de bevolking van 65 jaar en ouder is dit hoger, 70% heeft het afgelopen jaar een ziekte en/of aandoening gehad die wel of niet is vastgesteld door een arts, 61% een ziekte en/of aandoening die is vastgesteld door een arts.(3)

4

Middels 7 vragen (OESO indicator) is gevraagd naar de moeite die men ervaart bij bijvoorbeeld het volgen van een gesprek, het lezen van de krant of het dragen van bijvoorbeeld boodschappen. 5 Bij de vraag naar ADL-beperkingen gaat het om de moeite die men heeft met dagelijkse handelingen zoals eten en drinken, opstaan uit een stoel, trap open aflopen en zichzelf wassen.

15

2.4.2 Gebruik en behoeften In de gezondheidsenquête gehouden door de GGD Fryslân is onder 65-plussers (ouderen) gevraagd welke voorzieningen en diensten men nodig heeft om te kunnen blijven wonen zoals men nu woont en of men er al gebruik van maakt. In onderstaande tabel en figuren is af te lezen waar ouderen met beperkingen gebruik van maken en wat zij aangeven nodig te hebben, maar nog geen gebruik van maken.(3) Gebruik: (zie figuur 4.1)

Nodig, maar niet in gebruik: (zie figuur 4.2)

-

-

hulp in de huishouding hulpmiddelen woningaanpassingen vervoersmogelijkheden goed bereikbare voorzieningen hulp bij persoonlijke administratie

hulp bij klussen in huis hulp bij onderhoud van de tuin vervoersmogelijkheden. goed bereikbare voorzieningen (met name mensen met mobiliteitsbeperkingen) bezoek aan huis voor gezelligheid (met name mensen met gehooren gezichtsbeperkingen)

-

80 70

% percentage

60 ADL beperking

50

beperking t.a.v. gehoor

40

beperking t.a.v. gezichtsvermogen

30

mobiliteitsbeperking

20 10

bezoek aan huis / gezelligheid

hulp bij onderhoud tuin

hulp bij klussen in huis

goed bereikbare voorzieningen

hulp bij administratie

vervoersmogelijkheden

woningaanpassing

hulpmiddelen

huishoudelijke hulp

0

Figuur 4.1: Percentage mensen met een beperking (65-plussers) dat gebruik maakt van diensten en voorzieningen om te kunnen blijven wonen waar men op dit moment woont, gezondheidsenquête GGD Fryslân, 2006.

16

30

% percentage

25 20

ADL beperking beperking t.a.v. gehoor

15

beperking t.a.v. gezichtsvermogen mobiliteitsbeperking

10 5







woningaanpassing

hulpmiddelen

huishoudelijke hulp

0

Figuur 4.2: Percentage mensen met een beperking (65-plussers) dat behoefte heeft aan, maar geen gebruik maakt van diensten en voorzieningen om te kunnen blijven wonen waar men op dit moment woont, gezondheidsenquête GGD Fryslân, 2006.

De belangrijkste reden om geen gebruik te maken van de diensten en voorzieningen terwijl men wel heeft aangegeven hieraan behoefte te hebben is: - dat men moeite heeft voor zichzelf de voorziening of dienst aan te vragen - dat men niet weet of men in aanmerking komt omdat het te duur is.(3) In onderstaande paragrafen is een onderscheid gemaakt naar behoeften van mensen met mobiliteitsbeperkingen, gehooren gezichtsbeperkingen en chronisch zieken. 2.4.2.1 Mensen met mobiliteitsbeperkingen: behoeften Uit kwantitatieve gegevens, zoals de Friese gezondheidsenquête en het rapport van het Sociaal Cultureel Planbureau ‘Ondersteuning Gewenst’,(2) aangevuld met signalen uit het werkveld van Friese Zorg en welzijndiensten, blijkt dat mensen met fysieke beperkingen de volgende behoeften hebben: - Praktische diensten In de gezondheidsenquête geven ouderen aan behoefte te hebben aan hulp bij klussen in huis (22% heeft hulp bij klussen in huis nodig, maar maakt er nog geen gebruik van) en hulp bij onderhoud van de tuin (16% heeft het eigenlijk nodig).(3) Stichting Welzijn Ouderen Leeuwarden geeft aan dat de vraag naar praktische diensten, ‘klusjes’, toeneemt, zowel formeel dan wel informeel.(4) Uit het landelijk SCP - rapport blijkt dat ruim 12 % van de mensen met matige tot ernstige beperkingen behoefte heeft aan praktische dienstverlening zoals klussenhulp. Alleenstaanden en ouderen maken relatief vaak gebruik van praktische diensten. De behoefte aan deze diensten is echter onder 22-54 jarigen even groot, en voor sommige voorzieningen (klussenhulp) zelfs groter dan bij de ouderen.(2) - Sociale contacten Uit huiskamergesprekken met ouderen gehouden door Stichting Welzijn Ouderen Leeuwarden(4) blijkt dat ouderen door bijvoorbeeld beperkingen in mobiliteit moeite hebben deel te nemen aan sociale activiteiten buitenshuis en ook bezoeken thuis kosten te veel energie. De contacten nemen hierdoor af en sociaal isolement neemt toe. Hier hebben mobiliteitsbeperkingen een duidelijke relatie met problemen op psychisch of sociaal gebied. Weduwen en weduwnaren hebben moeite (nieuwe) contacten te organiseren.(4) Uit de gezondheidsenquête blijkt ook dat mensen met mobiliteitsbeperkingen zich vaker matig of (zeer) ernstig eenzaam voelen (57%) dan mensen zonder mobiliteitsbeperkingen (38%).(3) 17

-

-

-

-

Welzijnsvoorzieningen Welzijnsvoorzieningen kunnen de zelfredzaamheid, zelfstandigheid en participatie van mensen met beperkingen bevorderen. De behoefte aan en het gebruik van welzijnsvoorzieningen is volgens het SCP – rapport(2) onder de 65 - plussers het grootst. Het gebruik van het algemeen maatschappelijk werk en de sociaal raadslieden is juist groter onder de doelgroep 22-54 jarigen, waarschijnlijk vanwege het feit dat de groep vaker moet rondkomen van een uitkering. Het dienstencentrum in de wijk en het zorgloket worden vaker door ouderen en alleenstaanden gebruikt dan door ‘jongeren’ en mensen die samenwonen. Ongeveer een zesde heeft behoefte aan een zorgloket. De één - loket - gedachte van de WMO voldoet daarom zeker aan een behoefte.(5) Uit gesprekken met WMO - loketmedewerkers blijkt dat aan sommige loketten een relatief hoger aantal mensen met fysieke beperkingen komt in verhouding tot het aantal mensen met andersoortige beperkingen. Aan andere loketten komen naast de groep mensen met fysieke beperkingen, ongeveer evenveel mensen met psychische en verstandelijke beperkingen. Dit is mede afhankelijk van het aanbod aan informatie en advies per loket. Onder de groep mensen met fysieke beperkingen komen vooral oudere mensen aan het loket.(6) Informatie Vaak zijn het bestaan van voorzieningen bij ouderen onbekend en hebben zij een achterstand op digitaal gebied, waardoor informatie voor hen moeilijk in te winnen is.(4) Ouderen maken geen gebruik van de regelingen, zij weten vaak niet dat er bijvoorbeeld minimaregelingen zijn en zijn zich vaak niet bewust van hun vraag. Op het moment dat ze hulp zoeken, zijn problemen vaak al vrij ver gevorderd en complex.(7) Woningaanpassingen Uit het rapport Ondersteuning Gewenst van het Sociaal Cultureel Planbureau blijkt dat ruim 40% van de mensen met beperkingen behoefte heeft aan woningaanpassingen die zij nog niet hebben (460.000 mensen). Dit zijn vooral mensen met ernstige beperkingen. De reden dat er geen aanpassing is die men wel nodig heeft is een gebrek aan kennis hoe het te regelen (19%) en financiële overwegingen (12%).(2) Uit de Friese gezondheidsenquête blijkt dat 51% van de mensen met mobiliteitsproblemen woningaanpassingen nodig heeft om te kunnen blijven waar men nu woont, 5% heeft het nodig maar maakt er nog geen gebruik van.(3) Uit gesprekken met loketmedewerkers blijkt dat ouderen komen met vragen over woningaanpassingen. Ook een kleine groep jongeren vraagt hiernaar.(6) Hulp Uit landelijke gegevens van het SCP blijkt dat een kwart van de mensen (bijna 300.000 mensen) met matige of ernstige beperkingen behoefte heeft aan (meer) hulp, voornamelijk op gebied van huishoudelijke verzorging. Hiervan willen ongeveer 150.000 mensen meer thuiszorg. Het gaat hierbij met name om huishoudelijke verzorging en in iets mindere mate persoonlijk verzorging, gegeven door informele hulpverleners, dan wel thuiszorg en in kleinere omvang door een particuliere hulp.(2) a. Huishoudelijke hulp Ongeveer een zesde van de gebruikers van de thuiszorg heeft behoefte aan extra hulp. Het gaat met name om mensen jonger dan 75 jaar die extra huishoudelijke hulp willen hebben. De 22-55 jarigen onder de thuiszorg gebruikers zijn iets minder tevreden dan ouderen. De eigen bijdrage vormt voor bijna één op de vijf thuiszorggebruikers een reden om minder hulp te ontvangen dan zij graag zouden willen. Bijna twee derde van de thuiszorggebruikers geeft aan geen alternatief voor deze hulp te hebben. Van de niet-gebruikers van de thuiszorg heeft 13% hier wel behoefte aan. Het betreft hier meestal 22-54-jarigen die om uiteenlopende redenen geen hulp hebben aangevraagd.(2) 63% van de 65-plussers met mobiliteitsproblemen maakt gebruik van huishoudelijke hulp en 9% heeft het wel nodig maar maakt er nog geen gebruik van.(3) Uit gegevens van loketmedewerkers blijkt dat ouderen vaak vragen om huishoudelijke hulp. Een klein aantal jongeren vraagt om huishoudelijke hulp.(6)

18

-

-

-

-

-

-

b. Informele hulp Gebruikers van informele zorg zijn over het algemeen tevreden en vinden dat ze genoeg hulp krijgen, Ook hier zijn de 22-54-jarigen iets minder tevreden. Een punt van aandacht is dat de helft van de mensen met informele zorg geen vervanger heeft als de informele zorgverlener uitvalt; het is dan ook van groot belang om uitval van mantelzorg te voorkomen. Een kwetsbare groep in dit verband is de groep mensen die geen informele hulp krijgen en deze ook niet kunnen krijgen.(2) Vervoer Ongeveer 38% (landelijk 415.000 mensen) heeft behoefte aan een vervoersvoorziening; ongeveer 21 % aan een specifieke WVG - vervoersvoorziening (zoals een kilometervergoeding als een regiotaxi). Meer dan een derde van de mensen met beperkingen heeft behoefte aan een of meer vervoersvoorzieningen (inclusief de auto) die men nog niet heeft.(2) Vooral de 22-54 jarigen hebben behoefte aan een kilometervergoeding voor de eigen auto, een vergoeding voor het aanpassen van de eigen auto of aan een gehandicaptenparkeerkaart. De behoefte aan het Valyssysteem (een specifieke taxipas) is meer dan twee keer zo groot als het gebruik.(2) Uit de gezondheidsenquête blijkt dat ouderen met beperkingen in Friesland ook aangeven behoefte te hebben aan vervoersmogelijkheden (48% maakt er al gebruik van, 16% heeft het wel nodig maar maakt er nog geen gebruik van).(3) Ook uit de interviews met loketmedewerkers blijkt dat ouderen vragen om collectief vervoer.(6) Volwassenen van 22-54 jaar zijn over het algemeen minder tevreden dan de 55-plussers over het aanvullende vervoer. Dezelfde groep is ook minder tevreden over het WVG - vervoer. Een belangrijke oorzaak hiervoor is dat de aanvraag in deze groep vaak wordt afgewezen.(2) Goed bereikbare voorzieningen Uit de gezondheidsenquête blijkt dat ouderen met mobiliteitsbeperkingen aangeven behoefte te hebben aan goed bereikbare voorzieningen. 13% van de 65-plussers met mobiliteitsproblemen heeft goed bereikbare voorzieningen nodig om te kunnen blijven wonen waar men nu woont maar maakt er nog geen gebruik van.(3) Maaltijdvoorziening Een toenemende groep mensen, waaronder mensen met fysieke beperkingen, is afhankelijk van een goede maaltijdvoorziening die aan huis wordt geleverd.(5) Uit de gezondheidsenquête blijkt dat 20% gebruik maakt van een maaltijdvoorziening, 3% maakt er geen gebruik van maar heeft wel aangegeven het nodig te hebben om te kunnen blijven wonen waar men nu woont.(3) Alarmering De beschikbaarheid over sociale alarmering (waarbij een mantelzorger wordt opgeroepen) of medische alarmering (waarbij een professional komt) wordt steeds als cruciale voorziening aangeduid door (potentiële) bewoners van verzorgingshuizen.(5) In de gezondheidsenquête geeft 30% van de 65-plussers met mobiliteitsproblemen aan gebruik te maken van alarmering, ondanks dat 10% heeft aangegeven er geen gebruik van te maken.(3) Recreatieve en sportieve activiteiten In de gezondheidsenquête is zeker onder de doelgroepen jeugd en volwassenen met een beperking niet met nadruk naar de behoefte aan recreatieve en sportieve activiteiten gevraagd. Het rapport ‘Onderzoek wonen - welzijn - zorg in Fryslân, uitgevoerd door Companen,(5) benoemt dat aanbod op dit terrein door cliënten en aanbieders als cruciaal wordt gezien. Onder cliënten vallen binnen dit rapport ‘mensen met een zorgvraag’: ouderen met een zorgvraag, lichamelijk en verstandelijk gehandicapten en GGZ - cliënten.(5) Gehandicaptenparkeerkaart Bij WMO - loketten komen aanvragen binnen voor de gehandicaptenparkeerkaart.(6) Hulpmiddelen Bij WMO - loketten komen vragen binnen over hulpmiddelen zoals rolstoelen en krukken.(6)

19

2.4.2.2 Mensen met gehoorbeperkingen: behoeften De groep doven en slechthorenden is erg groot, één op de tien mensen heeft een gehoorbeperking. In Friesland zijn er 200 mensen helemaal doof. Veel doven en slechthorenden hebben een sociaal probleem. Het communiceren in groepen (bijvoorbeeld een verjaardag) is erg moeilijk, veel mensen haken af, het kost hen enorm veel energie. Ook hebben doven en slechthorenden een gebrek aan informatie. De tv en de radio, het gepraat in de ”wandelgangen” is moeilijk te volgen. De Nederlandse taal is voor hen heel lastig, ze lezen geen kranten en boeken, internettaal is vaak te moeilijk.(8) Daarnaast ondervindt de groep doven de groep slechthorenden belemmeringen in het ontvangen van informatie en advies aan het loket.(9) Uit de gezondheidsenquête blijkt dat 65-plussers met gehoorbeperkingen vooral aangeven huishoudelijke hulp nodig te hebben (54% maakt er daadwerkelijk gebruik van en 9% niet maar heeft het wel nodig). Daarnaast hebben 65-plussers met een gehoorbeperking hulp bij persoonlijke administratie, hulpmiddelen en woningaanpassingen nodig om te kunnen blijven wonen waar men nu woont. 14% van de mensen met gehoorbeperkingen geeft aan behoefte te hebben aan bezoek aan huis voor wat gezelligheid, 16% maakt er al gebruik van. Ook voelen mensen met een gehoorbeperking zich vaker matig of (zeer) ernstig eenzaam (64%) dan mensen zonder een gehoorbeperking.(3) 2.4.2.3 Mensen met gezichtsbeperkingen: behoeften Uit de gezondheidsenquête blijkt dat 65-plussers met gezichtsbeperkingen vooral behoefte hebben aan hulp in de huishouding (65% maakt er al gebruik van en 9% zou dit ook graag doen). 55% maakt gebruik van woningaanpassing, 51% van vervoersmogelijkheden, 49% van hulpmiddelen, 48% van goed bereikbare voorzieningen en 47% van hulp bij de administratie. Ook is gevraagd naar de diensten en voorzieningen die men nodig zou hebben om te kunnen blijven wonen in de huidige woning, maar waar men geen gebruik van maakt. 22% heeft behoefte aan hulp bij klussen in huis, 17% wenst bezoek aan huis voor gezelligheid, 15% heeft behoefte aan vervoersmogelijkheden en 14% aan hulp bij onderhoud van de tuin of aan informatie en advies (bij wonen, welzijn en zorg). Ook tonen de gezondheidsenquête gegevens aan dat mensen met een gezichtsbeperking zich vaker matig of (zeer) ernstig eenzaam voelen dan mensen zonder een gezichtsbeperking.(3) 2.4.2.4 Chronisch zieken: behoeften In de gezondheidsenquête van 2006 zijn vragen gesteld over het hebben van ziekten en/of aandoeningen. Personen konden voor 18 verschillende ziekten en/of aandoeningen aangeven of ze deze hebben gehad en of deze door een arts zijn vastgesteld. In deze paragraaf worden chronisch zieken omschreven als iemand die één of meer van de nagevraagde ziekten en/of aandoeningen in de afgelopen 12 maanden heeft gehad. In onderstaande tabel en figuur 4.3 is af te lezen waar ouderen met minimaal één ziekte en/of aandoening gebruik van maken en wat zij aangeven nodig te hebben, maar nog geen gebruik van maken.(3) Gebruik: (zie figuur 4.3)

Nodig, maar niet in gebruik: (zie figuur 4.3)

-

-

hulp in de huishouding hulp bij persoonlijke administratie goed bereikbare voorzieningen vervoersmogelijkheden woningaanpassingen

hulp bij klussen in huis hulp bij onderhoud van de tuin vervoersmogelijkheden goed bereikbare voorzieningen

20

40 35

% percentage

30 25 gebruik

20

behoefte, (nog) geen gebruik

15 10 5







woningaanpassing

hulpmiddelen

huishoudelijke hulp

0

Figuur 4.3: Percentage mensen met één of meerdere ziekten en/of aandoeningen (65-plussers) dat behoefte heeft maar geen gebruik maakt van diensten en voorzieningen om te kunnen blijven wonen waar men op dit moment woont, gezondheidsenquête GGD Fryslân, 2006.

Sociale contacten Hoogbejaarden, ouderen die op wachtlijsten staan voor verzorgingshuizen, hebben over het algemeen geen energie meer om contacten te maken en te onderhouden.(4) Ook uit de gezondheidsenquête gegevens blijkt dat personen die minimaal één chronische ziekte en/of aandoening hebben zich vaker matig tot (zeer) ernstig eenzaam voelen dan personen die geen chronische ziekte of aandoeningen hebben gehad.(3) 2.4.3 Bronnen 1. Meedoen met beperkingen. Meedoen met beperkingen vraagt nog veel aandacht. SCP persbericht, 5 juli 2007. 2. Ondersteuning gewenst. Mensen met lichamelijke beperkingen en hun voorzieningen op het terrein van wonen, zorg, vervoer en welzijn. Sociaal Cultureel Planbureau. Den Haag, 2006. 3. Gezondheidsenquête GGD Fryslân, GGD Fryslân, 2006. 4. Gesprek Stichting Welzijn Ouderen Leeuwarden, november 2007. 5. Onderzoek wonen - welzijn - zorg in Fryslân. Companen. Provincie Fryslân. 2004. 6. Gesprekken WMO - loketmedewerkers, november 2007. 7. Gesprek Tympaan Welzijn Zuidwest - Friesland, november 2007. 8. Themadag: moeilijk bereikbare doelgroepen in de WMO. Zorgbelang, oktober 2007. 9. Gesprek Mee Friesland, november 2007.

2.5

Psychische beperkingen

In dit hoofdstuk wordt een algemeen beeld gegeven van de psychische gezondheid van de Friezen. Daarvoor zijn in paragraaf 2.5.1 ‘Aard en omvang’ uit de gezondheidsenquête van GGD Fryslân gegevens verwerkt over de psychische gezondheid van Friezen over het algemeen, het voorkomen van depressie, eenzaamheid, angsten en bezorgdheid en stress. Vervolgens komen in paragraaf 2.5.2 de beschikbare gegevens over het gebruik en de behoeften van mensen met psychische beperkingen aan de orde.

21

2.5.1 Aard en omvang In de gezondheidsenquête van 2006 is op verschillende manieren gevraagd naar het psychisch welbevinden. Allereerst is met vijf vragen (MHI-5) gevraagd naar de psychische gezondheid in de afgelopen 4 weken. Daarnaast is gevraagd of men ooit of in de 12 maanden voorafgaand aan het onderzoek een periode heeft gehad waarin men erg somber of depressief was gedurende minstens 14 dagen. Ook zijn er gegevens over eenzaamheid, angst/bezorgdheid en stress. Daar waar relevant en beschikbaar zijn landelijke gegevens toegevoegd.

40

10

gehuwd/samenwonend ongehuwd

lager onderwijs middelbaar onderwijs hoger onderwijs

15

75 jaar en ouder

20

19-34 35-49 50-64 65-74

25

19-64 jaar 65 jaar en ouder

30 mannen 19+ vrouwen 19+

percentage %

35

gescheiden verweduwd

45

allochtonen (niet westers) allochtonen (westers)

50

autochtonen

Psychisch ongezond

arbeidsongeschikt/werkloos niet arbeidsongeschikt/werkloos

2.5.1.1 Psychische gezondheid Landelijk blijkt 16% van de mensen van 16 jaar en ouder psychisch ongezond te zijn.(1) Dat komt redelijk overeen met het Friese cijfer van 14% uit de gezondheidsenquête; één op de zeven (14%) Friezen van 19 jaar en ouder is psychisch ongezond. Tien procent is psychisch licht ongezond, 3% matig ongezond en 1% ernstig ongezond.(2)

5 0 Figuur 5.1: Percentage respondenten van 19 jaar en ouder dat psychisch ongezond is uitgesplitst naar de achtergrondkenmerken: geslacht, leeftijd, opleiding, burgerlijke staat, arbeidsongeschiktheid/werkloosheid en etniciteit, gezondheidsenquête GGD Fryslân, 2006.

Figuur 5.1 laat zien dat in verhouding bijna twee keer zoveel vrouwen als mannen psychisch ongezond zijn (respectievelijk 17% en 10%). Over het algemeen zijn relatief meer ouderen dan volwassenen psychisch ongezond. Eén op de vijf Friezen van 75 jaar en ouder (20%) is psychisch ongezond, tegenover 12% bij de jong volwassenen (19-34 jaar). Het percentage psychisch ongezonde mensen neemt toe naarmate het opleidingsniveau lager is. Relatief meer gescheiden of verweduwde mensen, arbeidsongeschikten/werklozen en (niet) westerse allochtonen zijn psychisch ongezond.(2) 2.5.1.2 Depressie Landelijke cijfers uit 2005 laten zien dat 25% van de mensen van 12 jaar en ouder een periode heeft gehad waarin men erg somber of depressief was gedurende minstens 14 dagen.(3) Uit de gezondheidsenquête blijkt dat drie op de tien (29%) Friezen van 19 jaar en ouder ooit wel eens een langere periode depressief of somber is geweest. Ruim één derde (35%) van hen had deze depressieve periode in de 12 maanden voorafgaand aan het onderzoek.

22

Figuur 5.2 laat zien dat bijna een kwart (22%) van de mannen een depressie heeft gehad, tegenover ruim één op de drie (35%) vrouwen. Volwassenen, met name in de leeftijd 35 tot 65 jaar, hebben in verhouding iets vaker dan ouderen een depressie gehad. Ook hebben relatief meer gescheiden mensen, verweduwden, arbeidsongeschikten/werklozen en niet westerse allochtonen een depressie gehad. Van de gescheiden en/of arbeidsongeschikten/werklozen heeft bijna de helft ooit een depressieve periode gehad. Er zijn geen noemenswaardige verschillen gevonden voor depressie in relatie tot opleidingsniveau.(2)


35-49 50-64 65-74 75 jaar en ouder

30

19-34

40


50

mannen 19+ vrouwen 19+

percentage %

60

gehuwd/samenwonend ongehuwd gescheiden verweduwd

70

autochtonen allochtonen (niet westers) allochtonen (westers)

80


Depressie

20 10 0 Figuur 5.2: Percentage respondenten van 19 jaar en ouder met depressieve of sombere gevoelens uitgesplitst naar de achtergrondkenmerken: geslacht, leeftijd, opleiding, burgerlijke staat, arbeidsongeschiktheid/werkloosheid en etniciteit, gezondheidsenquête GGD Fryslân, 2006.

2.5.1.3 Eenzaamheid Eenzaamheid is van invloed op het geestelijk welbevinden van mensen en kan worden beschouwd als een tekort aan sociale steun. Eenzame mensen lopen het risico om in een sociaal isolement te komen. Hiervan is sprake wanneer het werkelijke sociale netwerk van iemand, wat betreft grootte en kwaliteit, onaanvaardbaar of ongewenst verschilt van de behoeften van de persoon. Aan het isolement kunnen persoonlijke (bijvoorbeeld overlijden partner of de gezondheid) en maatschappelijke (bijvoorbeeld het niet hebben van een baan of verenigingsleven) factoren ten grondslag liggen.(2) De mate van eenzaamheid is bepaald aan de hand van de eenzaamheidsschaal van de Jong - Gierveld.(4) Het blijkt dat in Friesland twee op de vijf (40%) mensen van 19 jaar en ouder eenzaam is. Ruim één derde (34%) voelt zich matig eenzaam, ongeveer 5% voelt zich ernstig eenzaam en bijna 2% voelt zich zeer ernstig eenzaam. Figuur 5.3 laat zien dat in verhouding meer ouderen dan volwassenen eenzaam zijn, dit geldt met name voor mensen van 75 jaar en ouder. Verder neemt het percentage eenzame mensen toe naarmate het opleidingsniveau afneemt. Daarnaast voelen relatief meer ongehuwden, gescheiden mensen en verweduwden zich eenzaam. Ook arbeidsongeschikten/werklozen en niet westerse allochtonen zijn in verhouding vaak eenzaam. Ook voelen mensen met een beperking ten aanzien van mobiliteit, gehoor of gezichtsveld zich vaker matig tot (zeer) ernstig eenzaam dan mensen zonder een beperking (zie paragraaf 4.2).(2)

23

40

allochtonen (niet westers) allochtonen (westers)

75 jaar en ouder


50

19-34 35-49 50-64 65-74

60


percentage %

70


80


90

autochtonen

100


Eenzaam

30 20 10 0 Figuur 5.3: Percentage respondenten van 19 jaar en ouder dat eenzaam is uitgesplitst naar de achtergrondkenmerken: geslacht, leeftijd, opleiding, burgerlijke staat, arbeidsongeschiktheid/werkloosheid en etniciteit, gezondheidsenquête GGD Fryslân, 2006.

Contacten maken en meedoen aan activiteiten Aan de ouderen van 65 jaar en ouder is ook gevraagd naar het leggen van nieuwe contacten en het meedoen aan activiteiten buitenshuis. Het blijkt dat 1% van de ouderen een nieuwe levenspartner heeft gevonden, 8% heeft in iemand een nieuwe vriend of vriendin gevonden en 14% heeft met nog iemand anders contact gelegd. Het blijkt dat ongeveer twee op de drie Friezen van 19 jaar en ouder wel eens mee doet aan activiteiten buitenshuis (bijvoorbeeld van een buurt-, sport-, gezelligheids- of muziekvereniging, kerk of hobbyclub). Ongeveer 35% doet dit regelmatig en 31% soms. Het overige deel (34%) van de Friezen van 19 jaar en ouder doet (bijna) nooit mee aan activiteiten buitenshuis. Relatief iets meer ouderen (39%) dan volwassenen (35%) doen (bijna) nooit mee aan activiteiten. Tussen mannen en vrouwen zijn geen noemenswaardige verschillen gevonden. Redenen die als belemmering worden geven zijn vooral omdat men het te duur te vindt (13%), men het vanwege de gezondheid niet kan (10%) of omdat men het niet durft (4%).(2) 2.5.1.4 Angstig of bezorgd In de gezondheidsenquête is gevraagd of men ooit een periode heeft gehad waarin men minstens 14 dagen achter elkaar angstig of bezorgd was. Aan de mensen die hier bevestigend op antwoordden is gevraagd of dit ook het geval was in de 12 maanden voorafgaand aan het onderzoek. Het blijkt dat één derde (33%) van de Friezen van 19 jaar en ouder ooit wel eens een periode van minimaal twee weken angstig of bezorgd is geweest. Bijna de helft (43%) van hen was angstig of bezorgd in de 12 maanden voorafgaand aan het onderzoek. Landelijk heeft 27% van de mensen van 12 jaar en ouder ooit een dergelijke periode gehad.(3) Figuur 5.4 laat zien dat in verhouding meer vrouwen dan mannen ooit een periode angstig of bezorgd zijn geweest (respectievelijk 40% en 26%). Volwassenen en ouderen verschillen niet noemenswaardig van elkaar wat betreft angstig of bezorgd zijn. Wel blijkt onder de volwassenen met name de groep 19 tot 35 jarigen minder angstig of bezorgd te zijn. Relatief meer lager opgeleiden, gescheiden mensen, verweduwden, arbeidsongeschikten/werklozen en niet westerse allochtonen hebben een langere periode gehad waarin ze angstig of bezorgd waren.

24

Angstig/bezorgd

30


40

19-34 35-49 50-64 65-74 75 jaar en ouder

50


60


percentage %

70


80

autochtonen allochtonen (niet westers) allochtonen (westers)

90


100

20 10 0 Figuur 5.4: Percentage respondenten van 19 jaar en ouder die ooit langere tijd angstig of bezorgd zijn geweest uitgesplitst naar de achtergrondkenmerken: geslacht, leeftijd, opleiding, burgerlijke staat, arbeidsongeschiktheid/werkloosheid en etniciteit, gezondheidsenquête GGD Fryslân, 2006.

2.5.1.5 Stress In de gezondheidsenquête is gevraagd in hoeverre men in de 12 maanden voorafgaand aan het onderzoek last heeft gehad van stress. Een langdurige blootstelling aan stress kan psychische problemen opleveren. Het blijkt dat ongeveer de helft van de Friezen van 19 jaar en ouder het afgelopen jaar in zekere mate last heeft gehad van stress. Het merendeel (36%) had hier ‘soms’ last van, één op de tien had hier ‘regelmatig’ last van en ongeveer één op de twintig ‘vaak’. Over het algemeen hebben relatief meer vrouwen dan mannen last gehad van stress, en meer volwassenen dan ouderen. De meest genoemde oorzaken voor stress zijn: het werk (43%), de eigen gezondheid (23%), de financiële situatie (21%), de kinderen (17%) en de verzorging van naaste(n) (15%). 2.5.2 Gebruik en behoeften Aan respondenten van de gezondheidsenquête van 65 jaar en ouder is gevraagd om diensten en voorzieningen aan te kruisen die men nodig heeft om te kunnen blijven wonen zoals men nu woont. En of ze willen aangeven of men er nu al gebruik van maakt.(2) Gebruik: - hulp in de huishouding - hulp bij persoonlijke administratie - goed bereikbare voorzieningen - vervoersmogelijkheden - hulpmiddelen - woningaanpassingen

Nodig, maar niet in gebruik: - hulp bij klussen in huis - hulp bij onderhoud van de tuin - vervoersmogelijkheden. - bezoek aan huis voor gezelligheid

Het valt op dat het gebruik van hulp bij persoonlijke administratie hoger scoort bij mensen met een psychische beperking dan bij mensen met een fysieke beperking. Het gebruik van de andere diensten en/of voorzieningen zien we ook terug bij de totale groep van 65 jaar en ouder.

25

Huishoudelijke hulp Personen van 65 jaar en ouder die psychisch ongezond zijn geven vooral aan gebruik te maken van huishoudelijke hulp (53%), 9% heeft er wel behoefte aan maar maakt er nog geen gebruik van (figuur 5.5). 44% van 65 jarigen met depressieve klachten maakt gebruik van huishoudelijke hulp, 9% maakt hier nog geen gebruik van maar heeft wel behoefte aan hulp in de huishouding (figuur 5.6).2 Ook uit gesprekken met WMO - loketmedewerkers blijkt dat mensen met psychische beperkingen dan wel GGZ-cliënten vaak aangeven moeite te hebben met het houden van orde in de huishouding en vragen vaak om huishoudelijke hulp.(5) Kwalitatieve gegevens tonen aan dat er bij GGZ-cliënten behoeften bestaan op het gebied van huishoudelijke verzorging, klusjesdiensten en activerende begeleiding. Vooral ook begeleiding bij het doen van het huishouden, opruimen of opknappen van de woonruimte na en tijdens een opname in een psychiatrisch ziekenhuis. Vaak hebben cliënten door psychische klachten een tekort aan energie en daardoor een slecht georganiseerd huishouden. Ze hebben vaak een klein sociaal netwerk en in veel gevallen ook geen goed contact met de familie. Vooral na een opname is het weinig bevorderend voor het welzijn om in een verwaarloosd huishouden terug te komen.(6) Hulp bij administratie Uit de gezondheidsenquête blijkt dat 65 jarigen met depressieve klachten vooral behoefte hebben aan hulp bij de administratie (49%), 8% zou hier graag gebruik van maken (figuur 5.6). Van de personen van 65 jaar en ouder die psychisch ongezond zijn geeft 47% aan gebruik te maken van hulp bij administratie, 10% heeft er wel behoefte aan, maar maakt er nog geen gebruik van (figuur 5.5). Uit kwalitatieve gegevens blijkt ook dat er behoefte is aan ondersteuning bij praktische zaken zoals bij het invullen van formulieren en hulp bij het oplossen van financiële problemen.(6)

60

50

% percentage

40 gebruik

30


20

10







woningaanpassing

hulpmiddelen

huishoudelijke hulp

0

Figuur 5.5: Percentage respondenten met psychische problemen van 65 jaar en ouder dat bepaalde diensten of voorzieningen nodig heeft en gebruikt om te kunnen blijven wonen zoals men nu woont of nodig heeft maar nog niet gebruikt, gezondheidsenquête GGD Fryslân, 2006.

26

60

50

% percentage

40

gebruik

30


20

10







woningaanpassing

hulpmiddelen

huishoudelijke hulp

0

Figuur 5.6: Percentage respondenten met depressieve klachten van 65 jaar en ouder dat bepaalde diensten of voorzieningen nodig heeft en gebruikt om te kunnen blijven wonen zoals men nu woont of nodig heeft maar nog niet gebruikt, gezondheidsenquête GGD Fryslân, 2006.

Behoeften ten aanzien van informatie en advies GGZ - cliënten hebben specifieke behoeften op het gebied van de voorzieningen ten aanzien van informatie en advies. De behoeften hebben betrekking op de volgende aspecten: Psychische toestand: De psychische toestand waarin de cliënt tijdens een bezoek aan een loket verkeert, is van invloed op zijn of haar gedrag. De ene keer kan de cliënt rustig en begripvol zijn vragen stellen en de andere keer enorm tekeer gaan, terwijl er niets aan de hand is. Ook kan de cliënt meerdere keren terugkomen met dezelfde vraag, niet door onbegrip, maar omdat medicijnen of stemmen in het hoofd de vraag hebben verdrongen. Soms speelt achterdochtigheid een rol en wil een cliënt checken of hij/zij de informatie wel goed gehoord heeft.(6,7) In een rij wachten: Rustig in een rij wachten is moeilijk, cliënten voelen zich bekeken: ‘Het is geen aangenaam gevoel als je toch al extra antennes hebt voor wat anderen van je denken’.(6) Moeite met het benaderen van instanties: Het kost de cliënten veel energie en doorzettingsvermogen om instanties te benaderen.(6) Ondersteuning bij het vinden van de juiste diensten. GGZ - cliënten geven aan dat zij behoefte hebben aan ondersteuning bij het vinden van de juiste diensten.(6) Ook uit gesprekken met WMO - loketmedewerkers blijkt dat mensen met psychische beperkingen vaak met een begeleider naar het loket komen.(5) Contacten Aansluiting met de eigen omgeving is voor mensen met een psychische beperking moeilijk. Het ‘praatje’ met de buurman kost te veel energie, laat staan je buren uitnodigen voor een kop koffie.

27

Bemoeienis van buren is soms prettig, maar ook lastig. Onvoorspelbare reacties maken het moeilijk voor buitenstaanders om hulp aan te bieden.(6,8) Er is daarom behoefte aan ondersteuning bij het leggen en onderhouden van contacten. Bepaalde GGZ - cliënten neigen daarom veiligheidshalve naar lotgenotencontacten. Andere cliënten willen graag ‘er gewoon bij horen’ en meedoen aan reguliere activiteiten.(6,8) Vrijwilligerswerk. Veel GGZ - cliënten hebben behoefte aan een beschermde omgeving waar zij vrijwilligerswerk kunnen doen. Andere cliënten willen graag in de reguliere maatschappij vrijwilligerswerk doen.(6) Vervoer Uit een interview met een loketmedewerker die zitting heeft in de gemeente Franekeradeel blijkt dat GGZ - cliënten vragen naar de collectieve vervoerspas.(5) 2.5.3 Bronnen 1. CBS, POLS, gezondheid en arbeid, 2003. 2. Gezondheidsenquête GGD Fryslân, GGD Fryslân, 2006. 3. CBS, Statline, 2003. 4. De Jong Gierveld J. A review of loneliness: concepts and definitions, determinants and consequences. Reviews in Clinical Gerontology; 73-80, 1998. 5. Gesprekken WMO - loketmedewerkers, november 2007. 6. Hallo…Wij zijn er ook nog! Wensen van GGZ - cliënten in het kader van de WMO. Programma Lokale Versterking GGZ WMO. Vereniging Landelijk Platform GGZ, Utrecht, 2007. 7. Gesprek MEE Friesland, november 2007. 8. Koster A, Slebos - Eisenga M, Sytsma T. Burencontacten in de straat. GGZ Groningen, Hulpverleningsdienst Groningen. Groningen, 2002.

2.6

Verstandelijke beperkingen

In dit hoofdstuk wordt eerst een beeld gegeven van het aantal verstandelijk beperkten. Het begrip ‘verstandelijke beperkingen’ verdient een nadere specificering. Daarom wordt in de paragraaf 2.6.1, Aard en omvang, een definitie gegeven van het begrip verstandelijke beperkingen en is de problematiek die de doelgroep kent, geschetst. In paragraaf 2.6.2 staat het gebruik van en de behoeften aan voorzieningen en diensten beschreven. 2.6.1 Aard en omvang Aantallen Het aantal verstandelijk gehandicapten blijft tot 2020 vrijwel stabiel. In 2001 telde Nederland ongeveer 112.000 verstandelijk gehandicapten met een IQ onder de 80. Van deze groep is bijna de helft licht verstandelijk gehandicapt (IQ tussen 50 en 80) en iets meer dan de helft matig tot zeer ernstig verstandelijk gehandicapt (IQ lager dan 50). Op grond van de demografische ontwikkeling wordt verwacht dat dit aantal van 112.000 de komende 15 jaar vrijwel stabiel zal blijven. Wel zal binnen deze groep sprake zijn van vergrijzing. Het percentage 50-plussers zal toenemen van 16.000 (15%) in 2002 tot 26.000 (25%) in 2020.(1) Er zijn geen recente Friese cijfers bekend. Naar schattingen, geregistreerd in het document ‘Laat ons niet buiten de boot vallen’ hebben in Friesland in 1997 ongeveer 105.740 mensen een IQ tussen de 80 en 90. (2)

28

Definitie van ‘verstandelijke handicap’ De American Association of Mental Retardation heeft in 1992 de definitie van het begrip verstandelijke handicap als volgt omschreven:(3) Het intellectueel functioneren van een verstandelijk gehandicapte ligt duidelijk onder het gemiddelde, daarnaast is er sprake van aan de beperkte intelligentie gerelateerde beperkingen van het aanpassingsgedrag op twee of meer van de volgende tien gebieden: communicatie, zelfverzorging, zelfstandig kunnen wonen, sociale en relationele vaardigheden, gebruik maken van gemeenschapsvoorzieningen, zelfstandig beslissingen nemen, gezondheid en veiligheid, functionele intellectuele vaardigheden, vrijetijdsbesteding, werk. Ten slotte manifesteert de verstandelijke handicap zich voor de leeftijd van 18 jaar. Een laag IQ (lager dan 70/75) is dus wel voorwaarde, maar niet voldoende voor de diagnose ‘verstandelijke handicap’. De DSM-IV hanteert bovenstaande definitie en maakt voor het niveau van intellectueel functioneren de volgende onderverdeling:(4) - zwakbegaafd: IQ 70/75-85/90; - lichte verstandelijke handicap: IQ 50/55-70; - matige verstandelijke handicap: IQ 35/40-50/55; - ernstige verstandelijke handicap: IQ 20/25-35/40; - diepe verstandelijke handicap: IQ lager dan 20/25. Probleemschets Complexe problematiek: De groep mensen met een verstandelijke handicap is zeer heterogeen in ernst en oorzaak van de handicap, leeftijd en bijkomende stoornissen. De problematiek is vaak complex van aard. Bijkomende stoornissen of beperkingen onder mensen met een verstandelijke handicap komen veel vaker voor dan in de open populatie. Bijkomende stoornissen: - motorische stoornissen - epilepsie - zintuiglijke stoornissen - psychische problemen - gedragsproblemen(5) Van de groep zwakbegaafden is bekend dat zij op de volgende aspecten van sociaal functioneren en maatschappelijke participatie problemen ondervinden: - Het hebben van een vaste partner - Het hebben van vrienden - Gerespecteerd worden in de buurt waar men woont - Niet serieus genomen worden - Nooit in het middelpunt van de belangstelling staan - Geen werk hebben/een uitkering ontvangen - Regelmatig rood staan - Zich niet zelfstandig kunnen redden - Niet met vakantie gaan(2) 2.6.2 Gebruik en behoeften Uit gesprekken met WMO – loketmedewerkers(6) is gerapporteerd welke vragen mensen met verstandelijke beperkingen als gehele groep aan het loket het meeste stellen. De beschikbare gegevens met betrekking tot gebruik en behoeften van zorg en voorzieningen concentreren zich verder met name rondom de doelgroep zwakbegaafden. Met betrekking tot de groep mensen met een zwaardere verstandelijke beperking zijn geen gegevens beschikbaar. Naast gegevens die globaal zijn ingedeeld naar ernst van de handicap zijn gegevens ook ingedeeld naar leeftijd.

29

Naar ernst van de handicap Mensen met verstandelijke beperkingen: Uit gesprekken met WMO – loketmedewerkers(6) blijkt dat mensen met verstandelijke beperkingen over het algemeen veel vragen naar hulp en begeleiding op het gebied van het huishouden, ook vragen zij regelmatig om hulp bij het invullen van formulieren. - Hulp en begeleiding bij het huishouden - Hulp bij het invullen van formulieren Licht verstandelijk gehandicapten en zwakbegaafden: Meer dan de helft van de nieuwe indicaties werd in 2001 afgegeven aan licht verstandelijk gehandicapten en zwakbegaafden (IQ tussen 50 en 90). Eén op de vijf nieuwkomers is zwakbegaafd (IQ tussen 80 en 90). Zij ontvangen vooral een indicatie voor: - ambulante zorg - kort verblijf - begeleid zelfstandig wonen. Van de respondenten, zwakbegaafden, in het onderzoek van ‘Laat ons niet uit de boot vallen(2), uitgevoerd in de periode 2000-2001 geeft 82% een positief antwoord op de vraag naar tevredenheid over de hulpverlening die zij momenteel krijgen. Toch sluit de huidige hulpverlening volgens hen niet aan bij hun behoeften. Vijfentwintig procent geeft aan meer hulp nodig te hebben. Zowel de behoefte aan hulp als de hulp die men ontvangt ligt voornamelijk op het gebied van: - praktische hulp (huishouden, werk) - ondersteuning bij financiën - vertrouwens - / begeleidingsgesprekken Bovendien vragen cliënten die zwakbegaafd zijn vaak om langdurige begeleidingstrajecten, in plaats van de kortdurende begeleidingstrajecten die tot dusver geboden werden.(7) - Langdurige begeleidingstrajecten Naar leeftijd Jongeren: Drie op de vier nieuwe indicaties voor verstandelijke gehandicaptenzorg heeft betrekking op jongeren. Een groot deel van hen heeft gedragsproblemen. Zij ontvangen vooral een indicatie voor: - kort verblijf - begeleiding - dagbesteding met ontwikkelingsgerichte activiteiten. Ouderen: De oudere verstandelijk gehandicapten zullen vooral behoefte hebben aan vormen van verzorgd of beschermd wonen.(1) 2.6.3 Bronnen 1. www.scp.nl 2. Borren W, Stellema G, Van Wijck E, Bouma J. Laat ons niet buiten de boot vallen. Een onderzoek naar het maatschappelijk en sociaal functioneren van mensen met een IQ tussen de 80 en 90. Wetenschapswinkel, Geneeskunde en Volksgezondheid. Groningen, 2001. 3. Luckasson R. Mental Retardation, Definition, Classification, and Systems of Supports. 9th Edition. Washington: American Association on Mental Retardation, 1992. 4. APA. Diagnostic and statistical manual of mental disorders, fourth edition: DSM-IV. Washington, DC: American Psychiatric Association, 1994. 5. www.rivm.nl 6. Gesprekken WMO - loketmedewerkers, november 2007 7. Gesprek MEE Friesland, november 2007.

30

2.7

Discussie en conclusies inventarisatiebehoefte

Het rapport geeft een beeld van de behoeften die mantelzorgers en mensen met beperkingen hebben op het gebied van zorg en preventie. Deze zijn geïnventariseerd aan de hand van documentenonderzoek, gesprekken met praktijkorganisaties en WMO - loketmedewerkers. Zoals in de ‘Specificering’ (zie de bijlage 1 van geheel rapport) is omschreven, richt de inventarisatie zich op een indeling naar preventievormen, te weten universele, selectieve, geïndiceerde en zorggerelateerde preventie. De conclusies beogen inzichtelijk te maken welke behoeften mantelzorgers en mensen met beperkingen hebben op het gebied van zorg en preventie en naar welke vormen van preventie deze zijn onder te verdelen. Daarnaast geven de conclusies een analytisch beeld van de meest opvallende resultaten die als 'verborgen behoeften’ zijn te benoemen. 2.7.1 Behoeften In deze paragraaf volgt een beschrijving van de omvang van de groep mantelzorgers en mensen met beperkingen en de behoeften die zij hebben op het gebied van zorg en preventie. De groep mensen met beperkingen is uitgesplitst naar mensen met mobiliteitsbeperkingen, gehooren gezichtsbeperkingen, chronisch zieken, mensen met psychische beperkingen, zwakbegaafden en mensen met verstandelijke beperkingen. Voor alle groepen met beperkingen geldt dat er in de opsomming van behoeften geen onderscheid is gemaakt naar ernst en aard van de beperkingen. 2.7.1.1 Mantelzorgers In Friesland heeft ruim één op de zes Friezen (15%) mantelzorg gegeven in de 12 maanden voorafgaand aan de gezondheidsenquête van GGD Fryslân. Tien procent gaf ten tijde van het onderzoek nog steeds mantelzorg en vijf procent niet meer. Mantelzorgers hebben in grote lijnen behoefte aan: - Erkenning en herkenning - Informatie en advies - Emotionele ondersteuning - Respijtzorg - Ontspannende activiteiten - Contact met andere mantelzorgers, vrijwilligers, professionele zorg en de ouderenadviseur - Steun van werkgever 2.7.1.2 Mensen met mobiliteitsbeperkingen Afleidend uit de gezondheidsenquête heeft 10 % van de Friese bevolking van 19 jaar en ouder mobiliteitsbeperkingen. Van de mensen onder deze groep van 65 jaar en ouder is te zeggen dat de behoeften aan zorg en preventie zich op de volgende punten concentreren: - Praktische diensten en voorzieningen: klussen in huis, huishoudelijke hulp, woningaanpassingen, vervoer, maaltijdvoorziening, alarmering, gehandicaptenparkeerkaart en hulpmiddelen - Welzijnsvoorzieningen - Informatie - Sociale contacten - Goed bereikbare voorzieningen - Recreatieve en sportieve activiteiten. 2.7.1.3 Mensen met gehoorbeperkingen Uit de gezondheidsenquête blijkt dat van de Friezen van 19 jaar en ouder 4% een gehoorbeperking heeft. Ook van de Friezen van 65 jaar en ouder heeft 4% een gehoorbeperking. Voor zover bekend zijn behoeften van mensen met gehoorbeperkingen van 65 jaar en ouder als volgt te benoemen: - Praktische diensten en voorzieningen: huishoudelijke hulp, hulp bij persoonlijke administratie, hulpmiddelen, woningaanpassingen - Bezoek aan huis voor wat gezelligheid 2.7.1.4 Mensen met gezichtsbeperkingen Zoals onder mensen met gehoorbeperkingen blijkt uit de gezondheidsenquête dat van de Friezen van 19 jaar en ouder 4% een gezichtsbeperking heeft. Ook van de Friezen van 65 jaar en ouder heeft 4% een gezichtsbeperking. 31

Uit dezelfde gezondheidsenquête blijkt dat mensen met gezichtsbeperkingen behoefte hebben aan: - Praktische diensten en voorzieningen: hulp in de huishouding, woningaanpassing, vervoersmogelijkheden, hulpmiddelen, hulp bij de administratie, hulp bij onderhoud van de tuin, hulp bij klussen in huis - Goed bereikbare voorzieningen - Bezoek aan huis voor wat gezelligheid - Informatie en advies 2.7.1.5 Chronisch zieken Aangaande het aantal chronisch zieken is te zeggen dat 50% van de Friese bevolking van 19 jaar en ouder in 2006 minimaal één ziekte en/of aandoening heeft gehad die wel of niet is vastgesteld door een arts. Voor ziekten en/of aandoeningen die zijn vastgesteld door een arts is dat 36%. Onder de bevolking van 65 jaar en ouder is dit hoger, 70% heeft het afgelopen jaar een ziekte en/of aandoening gehad die wel of niet is vastgesteld door een arts, 61% een ziekte en/of aandoening die is vastgesteld door een arts. Uit de gezondheidsenquête is op te maken wat mensen van 65 jaar en ouder nodig hebben om te blijven wonen waar men nu woont: - Praktische diensten en voorzieningen: hulp in de huishouding, hulp bij de persoonlijke administratie, vervoersmogelijkheden, woningaanpassingen, hulp bij klussen in huis, hulp bij onderhoud van de tuin - Goed bereikbare voorzieningen Uit een gesprek met een welzijnsorganisatie blijkt dat hoogbejaarden, waarvan de problematiek vergelijkbaar is met die van chronisch zieken, een grote behoefte is aan: - Sociale contacten 2.7.1.6 Mensen met psychische beperkingen Uit de gezondheidsenquête is op te maken dat één op de zeven (14%) Friezen van 19 jaar en ouder psychisch ongezond is. Tien procent is psychisch licht ongezond, 3% matig ongezond en 1% ernstig ongezond. Uit meerdere bronnen is af te leiden dat mensen met psychische problematiek in grote lijnen behoeften hebben op het gebied van: - Praktische diensten en voorzieningen: huishoudelijke hulp, hulp bij administratie, vervoer - Specifieke behoeften ten aanzien van informatie en advies - Ondersteuning bij het vinden van de juiste diensten - Contacten - Vrijwilligerswerk 2.7.1.7 Zwakbegaafden Er zijn geen recente Friese cijfers bekend over het aantal zwakbegaafden. Naar schattingen hebben in Friesland in 1997 ongeveer 105.740 mensen een IQ tussen de 80 en 90, de zogenaamde zwakbegaafden. De beschikbare gegevens van de groep mensen met verstandelijke beperkingen gaan vooral in op zwakbegaafden. De behoeften die zij hebben op het gebied van zorggerelateerde preventie gaan in op: - Praktische diensten en voorzieningen: hulp en begeleiding bij het huishouden, hulp bij het invullen van formulieren, ondersteuning bij financiën - Ambulante zorg - Kort verblijf - Begeleid zelfstandig wonen - Vertrouwens - / begeleidingsgesprekken - Langdurige begeleidingstrajecten 2.7.1.8 Mensen met verstandelijke beperkingen Er zijn geen Friese cijfers bekend van de groep mensen met een verstandelijke beperking. In 2001 telde Nederland ongeveer 112.000 verstandelijk gehandicapten met een IQ onder de 80. Van deze groep is bijna de helft licht verstandelijk gehandicapt (IQ tussen 50 en 80) en iets meer dan de helft matig tot zeer ernstig verstandelijk gehandicapt (IQ lager dan 50). 32

Van jongeren met een verstandelijke beperkingen is bekend dat zij indicaties ontvangen voor: - Kort verblijf - Begeleiding - Dagbesteding met ontwikkelingsgerichte activiteiten 2.7.2 Indeling naar preventievorm In deze paragraaf staat een toelichting op de indeling van behoeften van mantelzorgers en mensen met beperkingen naar de verschillende preventievormen beschreven, zie de tabel in bijlage 3 voor een puntsgewijze indeling en omschrijving van de behoeften. 2.7.2.1 Indeling behoeften mantelzorgers Mantelzorgers vormen een groep die een hoger risico lopen op overbelasting. Dit rapport beoogt te inventariseren wat mantelzorgers nodig hebben aan zorg en preventie, om het evenwicht tussen draagkracht en draaglast te bewaren, zodat zij hun mantelzorgtaken goed uit kunnen voeren, zie de ‘Specificering’ in bijlage 1. Zorg- en preventieactiviteiten gericht op een groep als mantelzorgers zijn te benoemen als selectieve preventie, de preventie is immers gericht op een groep waarbij het ontwikkelen van een probleem aanzienlijk groter dan gemiddeld is, zie de definitie in bijlage 1. De genoemde behoeften in de tabel in bijlage 4 zijn daarom geplaatst onder selectieve preventie. Het is echter niet bekend wat mantelzorgers met een dreigende overbelasting noteren aan behoeften. Activiteiten en behoeften gericht op deze doelgroep zouden onder ‘geïndiceerde’ preventie geplaatst kunnen worden. 2.7.2.2 Indeling behoeften mensen met beperkingen Voor mensen met beperkingen geldt dat zij een aandoening kunnen hebben. Van de verzamelde gegevens in deze inventarisatie is niet bekend of het bij de ondervraagde of genoemde groepen altijd gaat om (gediagnosticeerde) aandoeningen of dat mensen zich in een bepaald voorstadium bevinden en bepaalde symptomen vertonen. Daarom kan geen onderscheid gemaakt worden naar dan wel geïndiceerde dan wel zorggerelateerde preventie, zie de definities in bijlage 1. Voor deze inventarisatie zijn de behoeften genoteerd onder zorggerelateerde preventie, zie de tabel in bijlage 3. 2.7.2.3 Ongenoemde behoefte Het is van belang op te merken dat de gehele bevolking niet gevraagd kan worden wat zij nodig hebben, mochten zij mantelzorger worden of beperkingen krijgen. Daarnaast is het de vraag of individuen of groepen waarbij het risico op het ontwikkelen van een probleem aanzienlijk groter dan gemiddeld is, gevraagd kan worden naar hun behoefte, zijn zij zich al bewust van een potentieel probleem en hebben zij daadwerkelijk een probleem? Daarom zijn er geen behoeften genoteerd onder universele preventie en voor mensen met beperkingen niet onder selectieve preventie. Wel is het van belang op te merken dat universele, selectieve en geïndiceerde preventie van invloed kunnen zijn op het voorkomen van ziekten en aandoeningen en daarmee op het voorkomen van beperkingen. 2.7.3 Verborgen behoeften Uit de inventarisatie komen een aantal punten naar voren die niet te omschrijven zijn als behoeften, maar die wel kunnen duiden op een verborgen vraag of behoefte. De volgende informatie die uit het rapport te halen is, roept die vraag op: - Eenzaamheid Uit de Friese gezondheidsenquête valt op te maken dat 2 op de 5 Friezen boven de 19 jaar zich eenzaam voelt. Onder mensen met beperkingen komt veel eenzaamheid voor. Mensen met mobiliteits -, gehoor - en gezichtsbeperkingen voelen zich vaker matig tot zeer ernstig eenzaam dan mensen zonder een beperking. Onder mensen met mobiliteitsbeperkingen voelt 57% zich vaak matig tot zeer eenzaam. Onder mensen met een gehoorbeperking voelt 64% zich matig tot (zeer) ernstig eenzaam. Van de mensen met een gezichtsbeperking voelt 59% zich matig tot (zeer) ernstig eenzaam. Van de personen met minimaal één chronische ziekte of aandoening voelt 45% zich matig tot (zeer) ernstig eenzaam. Ouderen zijn in verhouding vaker eenzaam dan volwassenen, dit geldt vooral voor mensen van 75 jaar en ouder. Hoewel het niet uit de gezondheidsenquête blijkt dat mantelzorgers zich eenzamer voelen dan de groep die geen 33

-

-

-

-

2.8

mantelzorg geeft, blijkt uit focusgroepinterviews dat mantelzorgers zich wel degelijk eenzaam voelen door de specifieke situatie waar zij zich in bevinden. Behoefte: eenzaamheid zou kunnen duiden op een behoefte aan sociale contacten. Complexe problematiek ouderen Ouderen hebben vaak te maken met complexe problematiek. De verschillende beperkingen, aan het gehoor, gezicht, mobiliteit en een slechte psychische gezondheid, interacteren en versterken elkaar. Door beperkingen in bijvoorbeeld mobiliteit hebben ouderen moeite met het deelnemen aan sociale activiteiten buitenshuis en ook bezoeken thuis kosten teveel energie. Contacten nemen af en sociaal isolement neemt toe. Zo kunnen ouderen in een negatieve spiraal terechtkomen. Behoefte: de interactie tussen verschillende beperkingen zou kunnen duiden op een behoefte aan een integrale benadering van de problematiek van de doelgroep. Gebruik voorzieningen en diensten door ouderen Voorzieningen zijn vaak onbekend onder ouderen. Oorzaken zijn een achterstand op digitaal gebied, niet bewust zijn hun vraag, niet weten hoe voorzieningen en regelingen aan te vragen, te duur, niet weten van minimaregelingen, niet weten dat ze in aanmerking komen voor bepaalde voorzieningen. Ook geven ouderen aan moeite te hebben om voor zichzelf een voorziening of dienst aan te vragen. Op het moment dat ouderen hulp zoeken, zijn problemen vaak al ver gevorderd en complex. In dit verband is het relevant te noemen dat ook mantelzorgers van 70 jaar en ouder moeite hebben de juiste informatie te vinden. Behoefte: de achterliggende oorzaken van de onbekendheid van voorzieningen bij ouderen zouden kunnen duiden op een behoefte aan een specifieke benadering van de groep ouderen als het om informatie en advies gaat. Bepaalde groepen hebben moeite met loketfunctie Uit de behoefte-inventarisatie blijkt dat zowel mensen met een psychiatrische achtergrond, doven en slechthorenden en zwakbegaafden moeite hebben met een fysieke voorziening als een loket voor informatie en advies. Hierbij gaat het bijvoorbeeld om het verblijven in een wachtruimte, wat moeilijke situaties op kan leveren. Ook het contact met de loketmedewerker dan wel telefonisch dan wel in een loket, is moeilijk voor deze doelgroep. Behoefte: de moeite die mensen met een psychiatrische achtergrond, doven en slechthorenden en zwakbegaafden ervaren met de loketfunctie zouden kunnen duiden op een behoefte aan een specifieke benadering in het contact met deze groepen. Wonen en sociale contacten: zwakbegaafden en mensen met een psychiatrische achtergrond Onder zwakbegaafden en mensen met een psychiatrische achtergrond lijken soortgelijke problemen voor te komen op het gebied van sociaal functioneren en maatschappelijke participatie, vooral rondom sociale contacten en ‘gerespecteerd worden in de buurt waarin men woont’. Behoefte: ervaren problemen rondom sociale contacten en ‘gerespecteerd worden in de buurt waarin men woont’ zouden kunnen duiden op een behoefte aan ondersteuning in sociale contacten en ruimte in buurt en maatschappij om te zijn ‘zoals je bent’.

Aandachtspunten inventarisatiebehoefte

In de resultaten vallen een aantal aspecten op die in een vervolg de nodige aandacht verdienen. -

-

Ontbreken van mantelzorg/informele hulp Mensen zonder of met een klein sociaal netwerk die geen informele hulp (kunnen) krijgen, vormen een kwetsbare groep, net zoals mensen waarvan de mantelzorger is uitgevallen. Zware belasting mantelzorgers 14% van de mantelzorgers in Friesland ervaart de zorg als een zware belasting. Jeugdige mantelzorgers Naar schatting draagt ten minste 10% van alle thuiswonende kinderen en jongeren op één of andere wijze zorg voor een langdurig ziek familielid.

34

-

-

In vraag naar praktische diensten kan niet worden voorzien De vraag naar praktische formele en informele diensten neemt toe. Hierin worden mensen teleurgesteld. (Stichting Welzijn Ouderen geeft aan dat het aanbod hierin niet kan voorzien, een oorzaak: vergrijzing) Financiële belemmeringen Aan praktische diensten en voorzieningen zoals woningaanpassingen, vervoer, formele en informele hulp is onder mensen met mobiliteitsbeperkingen veel behoefte. Financiële redenen zitten gebruik soms in de weg.

35

3

Aanbodinventarisatie (preventieve) zorg en preventie

3.1

Inleiding

Dit hoofdstuk is een uitwerking van de opdracht ‘Overzicht aanbod preventieve diensten’, hierna genoemd als aanbodinventarisatie. Dit is een deelopdracht van het Preventieplatform voor “de inventarisatie aanbod en behoefte preventie in relatie tot de prestatievelden 4 en 6 van de WMO”, en is uitgevoerd door Partoer CMO Fryslân. In paragraaf 3.2 is de opzet van de aanbodinventarisatie beschreven, in paragraaf 3.3 staan de resultaten in de vorm van een tabel weergegeven en in paragraaf 3.4 zijn de conclusies van de aanbodinventarisatie beschreven.

3.2

Opzet

Om de aanbodinventarisatie richting te geven, is in overleg met de vier gemeenten Leeuwarden, Wymbritseradiel, Tytsjerksteradiel en Sneek, als leden van de stuurgroep, besloten om de inventarisatie van aanbod van preventieve zorg en voorzieningen uit te voeren onder de aanbieders die behoren tot het Preventieplatform Friesland. Een overzichtelijke weergave van aanbod van de leden van het Preventieplatform Friesland kan gemeenten een indicatie geven van het bestaande (provinciale of regionale) aanbod. Het aanbodoverzicht kan als illustratie dienen om eigen gemeentelijk aanbod verder aan te vullen. Ook zou het overzicht gebruikt kunnen worden voor de productencatalogus.6 De aanbieders zijn door middel van een interview van een medewerker van Partoer CMO Fryslân gevraagd of zij aanbod hebben op het gebied van zorg en voorzieningen voor mantelzorgers en mensen met beperkingen en onder welke vorm van preventie dit aanbod valt, zie voor de argumentatie voor selectie van gehanteerde preventievormen de Specificering in bijlage 1. Aan de hand van een schema, zie tabel 1, is het aanbod per interviewgesprek in kaart gebracht. Tabel 1: Schematisch overzicht indeling aanbod Organisatie: Preventie

Mantelzorg

Functie beperking

Chronisch psychisch

Psychisch sociaal

Universele preventie Selectieve preventie Geïndiceerde preventie Zorggerelateerde preventie

Aanbieders behorend tot het Preventieplatform Friesland waarvan aanbod is geïnventariseerd: - GGD Fryslân - Zorggroep Plantein - GGZ Friesland - Thuiszorg de Friese Wouden - MEE Friesland - Thuiszorg Zuid West Friesland - Zorgbelang Fryslân - Thuiszorg Het Friese land - Woningstichting Patrimonium Om toch een vollediger beeld te kunnen krijgen van het totale (preventieve) aanbod, is er tijdens de witte - vlekken - analyse voor gekozen een beperkte (schriftelijke) gemeentelijke inventarisatie uit te voeren onder de gemeentelijke leden van de stuurgroep. Deze resultaten staan verwoord in hoofdstuk 4 en in tabel 1 tot en met 5 van hoofdstuk 4 is aanbod uit de gemeentelijke inventarisatie aangegeven met sterretjes. 6

Productencatalogus is een overzicht van producten en diensten die aangeboden worden in het kader van de negen prestatievelden van de Wet Maatschappelijke Ondersteuning.

36

3.3 Resultaten De resultaten, voortkomend uit de interviews met de aanbieders die behoren tot het Preventieplatform Friesland, zijn weergeven in tabel 2 t/m 10. Tabel 2: Aanbod GGD Fryslân, 28 april 2008 Naam Doelgroepen aanbieder GGD Mantelzorg Functiebeperking Chronisch psychisch Fryslân Titel en omschrijving van de activiteit - Voorzieningen voor ouderen Selectieve - Sta eens stil bij de mantelzorg; - Voorlichting: Val preventie; bestaande uit: Voorlichting bestaande uit: valpreventie, preventie bestaande uit: voorlichting en over hulpmiddelen, bewustwording vormen van ondersteuning aanpassingen, vervoer, wonen zelfredzaamheid en omgaan mantelzorgers en ouderen - adviseur met functiebeperking in relatie - Gespreksgroep partners - Informatie over CIZ; tot vallen dementerenden; bestaande uit bestaande uit: voorlichting herkenning en steun bij het - Luisterend oor; bestaande uit over hulp aanvragen, routing omgaan met en voorlichting voorlichting over omgaan met en hulpaanbod. hulpmiddelen. slechthorendheid voor - Voorlichting vergeetachtigheid betrokkenen, partners en en dementie; bestaande uit familieleden en voorlichting - Voorlichting over het verschil over technische hulpmiddelen tussen normale - Voorzieningen voor ouderen; bestaande uit: Voorlichting vergeetachtigheid en dementie over hulpmiddelen, en voorlichting over de aanpassingen, vervoer, wonen ondersteuningsmogelijkheden en Ouderenadviseur - Voorzieningen voor ouderen; bestaande uit: Voorlichting - Informatie over CIZ bestaande over hulpmiddelen, uit: Voorlichting over aanpassingen, vervoer, hulpaanvragen, routing en Wonen en Ouderenadviseur. hulpaanbod. - Informatie over CIZ; bestaande uit: Voorlichting over hulpaanvragen, routing en hulpaanbod.

Psychisch sociaal

- Voorzieningen voor ouderen bestaande uit: Voorlichting over hulpmiddelen, aanpassingen, vervoer, wonen en ouderen - adviseur - Informatie over CIZ bestaande uit: Voorlichting over hulpaanvragen, routing en hulpaanbod.

37

Vervolg Tabel 2: Aanbod GGD Fryslân, 28 april 2008 Naam Doelgroepen aanbieder GGD Mantelzorg Functiebeperking Chronisch psychisch Fryslân Titel en omschrijving van de activiteit Geïndiceerde preventie

Psychisch sociaal

- “In de put, uit de put”; bestaande uit: Cursus voor ouderen met depres-sieve klachten.

Zorggerelateerde preventie

Tabel 3: Aanbod GGZ Friesland, 28 april 2008 Naam Doelgroepen aanbieder GGZ Mantelzorg Friesland Selectieve preventie

-

Geïndiceer- de preventie -

Functiebeperking

Chronisch psychisch

Psychisch sociaal

titel en omschrijving van de activiteit Cursus omgaan met schizofrenie; bestaande uit: Ondersteuningsaanbod voor familieleden van cliënten en informatie en advies. Cursus omgaan met borderliners; bestaande uit: Ondersteuningsaanbod voor familieleden van cliënten en informatie en advies. Cursus omgaan met depressie; bestaande uit: Ondersteuningsaanbod voor familieleden van cliënten en informatie en advies. Cursus omgaan met schizofrenie; bestaande uit: Ondersteuningsaanbod voor familieleden van cliënten en informatie en advies. Cursus omgaan met borderliners; bestaande uit: Ondersteuningsaanbod voor familieleden van cliënten en informatie en advies Cursus omgaan met depressie; bestaande uit: Ondersteuningsaanbod voor familieleden van cliënten en informatie en advies.

Zorggeelateerde preventie

38

Tabel 4: Aanbod MEE Friesland, 28 april 2008 Naam doelgroepen aanbieder MEE Mantelfunctiebeperking Friesland zorg Selectieve preventie

Geïndiceerde preventie


Chronisch psychisch

Psychisch sociaal

titel en omschrijving van de activiteit - Informatie- en aanmeldingscentrum t.b.v aanmelding cliënten verstrekken van informatie en advies - Voorlichtingsfunctie - Cursus- en trainingsbureau t.b.v. Trainingen en gespreksgroepen, Cursus training voorbereiden zelfstandig wonen en Omgaan met geld en bankzaken. Samenwerken op het werk, Seksuele voorlichting en Oefenpop voor mensen met een kinderwens - Signaleringsfunctie - Markt van Mogelijkheden; bestaande uit informatie over aangepast vakantie, sport, werk en vrije tijd - Informatie- en aanmeldingscentrum t.b.v aanmelding cliënten verstrekken van informatie en advies - Voorlichtingsfunctie - Cursus- en trainingsbureau t.b.v. Trainingen en gespreksgroepen, Cursus training voorbereiden zelfstandig wonen en Omgaan met geld en bankzaken. Samenwerken op het werk, Seksuele voorlichting en Oefenpop voor mensen met een kinderwens - Specifieke activiteiten gericht op deze groep: bemoeizorg, vastlopers en hulpaanbod “Buiten de boot” - Cliëntondersteuning - tandem project; koppelen vrijwilliger aan een cliënt - Opvoeden en zo; afstemmen en optimaliseren van de thuissituatie samen met andere organisaties

39

Tabel 5: Aanbod Zorgbelang Fryslân, 29 april 2008 Naam doelgroepen aanbieder Zorgbelang mantelzorg functiebeperking Chronisch psychisch Fryslân titel en omschrijving van de activiteit Selectieve - Mantelzorgkoffer; praktische - Advisering van overheid en - Advisering van overheid en preventie informatie voor mantelzorgers instellingen instellingen - Training aan - Klachtenopvang - Klachten - opvang verpleegkundigen en Wmo loket medewerkers; signaleren en doorverwijzen. - Belangenbehartiging Mantelzorg; ervaringen mantelzorgers omzetten in adequaat beleid. - Adviseren van WMO adviesraden - Advisering van overheid en instellingen - Klachtenopvang Geïndiceer- Klachtenopvang - Klachtenopvang - Klachten opvang de preventie Zorg- Klachtenopvang - Klachtenopvang - Klachten opvang gerelateerde preventie

Psychisch sociaal

- Advisering van overheid en instellingen - Klachtenopvang

- Klachtenopvang - Klachtenopvang

40

Tabel 6: Aanbod Woningstichting Patrimonium, 29 april 2008 Naam Doelgroepen aanbieder Woning Mantelzorg Functiebeperking Chronisch stichting psychisch Patrimonium Titel en omschrijving van de activiteit Selectieve Thuishotel: Gratis lidmaat Thuishotel; Gratis lidmaatschap preventie schap geeft toegang tot geeft toegang tot diensten diensten

Geïndiceer de preventie Zorg gerelateerde preventie

-

Tabel 7: Aanbod Zorggroep Plantein, 29 april 2008 Naam doelgroepen aanbieder Zorggroep Mantelzorg Functiebeperking Plantein Selectieve preventie

Psychisch sociaal

- Woonbegeleiding; Starters helpen bij een goede manier van wonen o.a. om overlast te voorkomen - Schuldhulp - verlening; Aanbod op budgetbegeleiding en budgetbeheer

Zelfstandig wonen; Bouwen voor mensen met een beperking Zelfstandig wonen Bouwen voor mensen met een beperking

Chronisch psychisch

titel en omschrijving van de activiteit Fitness voor ouderen; bevorderen en in Fitness voor oude ren; bevorderen en stand houden van de mobiliteit, gebruik in stand houden van de mobiliteit maken /huren van het zwembad, gebruik maken of huren zwembad, eenzaamheidspreventie eenzaamheidspreventie ouderen

Psychisch sociaal

Fitness voor ouderen; bevorderen en in stand houden van de mobiliteit; gebruik maken of huren zwembad; eenzaamheidspreventie

Geïndiceerde preventie Zorggerelateerde preventie Opmerking: Zorgschap Fryslân, brancheorganisatie van de Friese verzorgings- en verpleeghuizen heeft zich in juli 2007 opgeheven. De antwoorden zijn gerelateerd aan Zorggroep Plantein en hebben betrekking op het extramurale aanbod en kunnen een relatie hebben met de WMO. De zorg verleend in een instelling voor langdurige zorg wordt vaak de intramurale zorg genoemd. Het verblijf wordt door de AWBZ betaald en dit blijft ook in de nabije toekomst de kernfunctie van de AWBZ. Zorggroep Tellens, Stichting Hof en Hiem en Zorggroep Noorderbreedte zijn voornamelijk intramuraal georganiseerd, maar bieden tevens extramurale zorg bijvoorbeeld bij bewoners van aanleunwoningen. 41

Tabel 8: Aanbod Thuiszorg de Friese Wouden, 29 april 2008 Naam doelgroepen aanbieder Thuiszorg Mantelzorg Functiebeperking Chronisch psychisch de Friese Wouden titel en omschrijving van de activiteit - Gezondheidsbureau; - Gezondheidsbureau; Selectieve - Preventieve Ondersteuning algehele Gezondheidsalgehele gezondheidspreventie Mantelzorg (POM); Signaleren en controle vanaf 20+ controle vanaf 20+ doorverwijzen en Informeren en - Dagverzorging; het bieden adviseren van dagstructuur en - Voorlichtings - bijeenkomsten welzijnsactiviteiten Mantelzorg; Informeren over mantelzorg - Zorg voor de ander; Bewustmaken van de eigen situatie en Draagkracht – draaglast in balans brengen - Ziekenverzorging thuis: Ondersteunen in de praktische verzorging van een zieke - Workshop leven tot je sterft; Ondersteunen van mantelzorger bij het sterven van de patiënt - Themabijeenkomst “Hulpmiddel handig om te weten”; Voorlichtingsbijeenkomst, informeren over hulpmiddelen - Dag van de mantelzorger - Contacten voor lotgenoten - Stand-by: ondersteunen ban vrijwilligers van stand-by ter ontlasting van de mantelzorger

Psychisch sociaal

- Gezondheidsbureau; algehele gezondheidscontrole vanaf 20+ - Dagverzorging; het bieden van dagstructuur en welzijnsactiviteiten

42

Vervolg Tabel 8: Aanbod Thuiszorg de Friese Wouden, 29 april 2008 Naam doelgroepen aanbieder Thuiszorg Mantelzorg Functiebeperking Chronisch psychisch de Friese Wouden titel en omschrijving van de activiteit - Gezondheidsbureau; Geïndi- Gezondheids - bureau; algehele gezondheidsceerde algehele gezondheids controle vanaf 20+ preventie controle vanaf 20+ - Incontinentie huisbezoek; - Dagverzorging; het bieden in kaart brengen klachten, van dagstructuur en welzijnsactiviteiten doorver wijzen; materiaal kennis, informeren over vergoedingen en advies en instructie - Verpleging en verzorging somatisch zieken; in kaart breng en van klachten, door verwijzen; materiaal kennis; informeren over vergoedingen en advies en instructie Zorg - Incontinentie huisbezoek: gerelateerd in kaart brengen klachten, e preventie doorver wijzen; materiaal kennis, informeren over vergoedingen en advies en instructie - Verpleging en verzorging somatisch zieken: in kaart brengen van klachten, door verwijzen; materiaal kennis; informeren over vergoedingen en advies en instructie

Psychisch sociaal

- Gezondheidsbureau; algehele gezondheidscontrole vanaf 20+ - Dagverzorging; het bieden van dagstructuur en welzijnsactiviteiten

43

Tabel 9: Aanbod Thuiszorg Zuid West Friesland, 29 april 2008 Naam Doelgroepen aanbieder Thuiszorg Mantelzorg Functiebeperking Zuid West Friesland

Selectieve preventie

Geïndiceer de preventie

- Cursussen voor mantelzorgers; Thuis in zieken verzorgen d.m.v. Workshop hulpmiddelen; Ergo - coaches in de thuissituatie (hierbij wordt gekeken naar de Lichame - lijke belasting van de mantelzorger); Zorgen voor een ander met zorg voor jezelf en Preventieve Ondersteuning voor mantelzorgers (POM) - Signaleringsinstrument; Ontwikkelen van een signaleringsinstrument i.v.m. overbelasting van mantelzorgers Signaleringsinstrument; Ontwikkelen van een signaleringsinstrument i.v.m. overbelasting van mantelzorgers en Respijtzorg (op basis van indicatie)

Chronisch psychisch

Psychisch sociaal

Titel en omschrijving van de activiteit - Cursussen voor mensen met Thuishotel met fysieke beperking; Bewegen themabijeenkomsten en met diabetes; Leven met cursussen (training en Fibromyalgie en COPD. voorlichting); Gericht op langer - Thuishotel met themazelfstandig wonen en welzijn bijeenkomsten en cursussen en Signaleringsfunctie (training en voorlichting); Gericht op langer zelfstandig wonen en welzijn en Signaleringsfunctie

- Huishoudelijke zorg. Op orde houden van de huishouding, Signaleringsfunctie en Veiligheidspreventie - Gespecialiseerde verzorging Ondersteunen en Begeleiden

- Huishoudelijke zorg. Op orde houden van de huishouding, signaleringsfunctie en veiligheidspreventie - Gespecialiseerde verzorging Ondersteunen en Begeleiden

- Themabij - eenkomsten en cursussen (training en voorlichting); Omgaan met spanning en Zelfverdediging, Verbeter je leefstijl; Assertiviteit voor vrouwen en hyperventilatie - thuishotel met themabijeenkomsten en cursussen (training en voorlichting); Gericht op langer zelfstandig wonen en welzijn en Signaleringsfunctie

-

-

Huishoudelijke zorg. Op orde houden van de huishouding, Signalerings - functie en Veiligheids - preventie Gespecialiseerde verzorging Ondersteunen en Begeleiden

44

Tabel 9: Aanbod Thuiszorg Zuid West Friesland, 29 april 2008 Naam Doelgroepen aanbieder Thuiszorg Mantelzorg Functiebeperking Zuid West Friesland

Zorggerela teerde preventie

Chronisch psychisch

Titel en omschrijving van de activiteit - Huishoudelijke zorg; Op orde - Huishoudelijke zorg; Op orde houden van de huishouding, houden van de huishouding, Signaleringsfunctie en Signaleringsfunctie en Veiligheidspreventie Veiligheidspreventie - Gespecialiseerde verzorging - Gespecialiseerde verzorging Ondersteunen en Begeleiden Ondersteunen en Begeleiden - thuishotel met thema- thuishotel met themabijeenkomsten en cursussen bijeenkomsten en cursussen (training en voorlichting); (training en voorlichting); Gericht op langer zelfstandig Gericht op langer zelfstandig wonen en welzijn en wonen en welzijn en signaleringsfunctie signaleringsfunctie

Psychisch sociaal

-

-

Huishoudelijke zorg; Op orde houden van de huishouding, Signaleringsfunctie en Veiligheidspreventie Gespecialiseerde verzorging Ondersteunen en Begeleiden thuishotel met themabijeenkomsten en cursussen (training en voorlichting); Gericht op langer zelfstandig wonen en welzijn en signaleringsfunctie

45

Tabel 10: Aanbod Thuiszorg Het Friese land, 29 april 2008 Naam Doelgroepen aanbieder Thuiszorg Mantelzorg Functiebeperking Chronisch psychisch Het Friese Land

Selectieve preventie

Geïndiceer de preventie

Psychisch sociaal

titel en omschrijving van de activiteit advies en informatie; Advies bij rouw en - cursus omgaan met stress; Training en verliesverwerking; voorlichting Gesprekken met geestelijke verzorger bij - advies en informatie; Advies bij rouw en zingevingsvragen verliesverwerking; Gesprekken met geestelijke verzorger bij zingevingsvragen - advies en informatie; Advies bij rouw en - advies en informatie; Advies bij rouw en verliesverwerking; verliesverwerking; Gesprekken met geestelijke verzor - ger bij Gesprekken met geestelijke verzorger bij zingevings - vragen zingevingsvragen - Zorgtelefoon; Zorgtelefoon bij bijv. beginnend - Zorgtelefoon; Alzheimer Zorgtelefoon bij bijv. beginnend Alzheimer


46

3.4

Conclusies inventarisatie aanbod

Op basis van de resultaten is te concluderen dat alle geïnterviewde aanbieders van het Preventieplatform Friesland preventief aanbod hebben, of voor de doelgroep mantelzorgers en/of voor de doelgroep mensen met beperkingen en subgroepen daarvan. De vorm waaronder het preventie - aanbod is te plaatsen, selectief, geïndiceerd of zorggerelateerd, is per aanbieder verschillend. Het aanbod van GGD Fryslân concentreert zich rond selectieve preventie, daarnaast is er een cursus onder geïndiceerde preventie geïnventariseerd. GGD Fryslân heeft zowel voor mantelzorgers als de drie subgroepen van de groep mensen met beperkingen aanbod op het gebied van selectieve preventie. GGZ Friesland heeft voor mantelzorgers aanbod op het gebied van selectieve en geïndiceerde preventie. Opvallend is dat er geen aanbod staat vermeld voor de doelgroep psychisch sociale beperkingen.7 MEE Friesland heeft aanbod voor mensen met functiebeperkingen in de vorm van selectieve, geïndiceerde en zorggerelateerde preventie. Opvallend is dat er geen aanbod is geïnventariseerd voor mensen met chronisch psychische beperkingen en psychisch sociale beperkingen.7 Zorgbelang Fryslân heeft zowel voor de doelgroep mantelzorgers als voor alle subgroepen van de doelgroep mensen met beperkingen aanbod. Zorgbelang Fryslân heeft aanbod in de vorm van selectieve, geïndiceerde en zorggerelateerde preventie. Woningstichting Patrimonium heeft aanbod voor mantelzorgers, mensen met functiebeperkingen en mensen met psychisch sociale beperkingen en dit aanbod is verspreid over de verschillende preventievormen. Zorggroep Plantein heeft aanbod voor mensen met functiebeperkingen, chronisch psychische beperkingen en psychisch sociale beperkingen in de vorm van selectieve preventie. Thuiszorg De Friese Wouden heeft aanbod in de vorm van selectieve preventie voor mantelzorgers, mensen met functiebeperkingen, chronisch psychisch en psychisch sociale beperkingen, zij heeft aanbod in de vorm van geïndiceerde preventie voor mensen met functiebeperkingen, chronisch psychische en psychisch sociale beperkingen en aanbod in de vorm van zorggerelateerde preventie voor mensen met functiebeperkingen. Thuiszorg Zuidwest Friesland heeft voor alle doelgroepen, dus mantelzorgers, mensen met functiebeperkingen, chronisch psychische en psychisch sociale beperkingen, aanbod in de vorm van selectieve en geïndiceerde preventie. Aanbod in zorggerelateerde preventie heeft zij voor mensen met functiebeperkingen, chronisch psychische en psychisch sociale beperkingen. Thuiszorg Het Friese Land heeft aanbod voor mensen met chronisch psychische en psychisch sociale beperkingen in de vorm van selectieve en geïndiceerde preventie. Opvallend is dat er op het gebied van zorggerelateerde preventie geen aanbod is geïnventariseerd en er geen aanbod is gerapporteerd onder de doelgroep mensen met functiebeperkingen.7 Na de aanbodinventarisatie lijkt bij drie van de negen aanbieders de invulling van de tabel niet helemaal compleet te zijn. Daarnaast geeft de aanbodinventarisatie zoals genoemd in de opzet, paragraaf 3.2, geen overzicht van gemeentelijk aanbod van preventieve zorg en voorzieningen. Daarom is er voor gekozen een nadere inventarisatie onder enkele gemeenten te houden. Deze inventarisatie is verder uitgewerkt in hoofdstuk 4, de witte - vlekken analyse.

7

De oorzaak van het ontbreken van aanbod ligt mogelijk in een verschil van interpretatie van tabel 1: 'Schematisch overzicht indeling aanbod'.

47

4

Witte vlekken – analyse

4.1

Inleiding

De behoefte-inventarisatie in hoofdstuk 2 geeft een indicatie van de behoeften van mantelzorgers en mensen met beperkingen op het gebied van preventieve zorg en voorzieningen. De aanbodinventarisatie in hoofdstuk 3 heeft inzicht opgeleverd in het aanbod van de aanbieders van het Preventieplatform Friesland op het gebied van preventieve zorg en voorzieningen voor de doelgroepen mantelzorgers en mensen met beperkingen. Alle aanbieders vanuit het Preventieplatform Friesland hebben aanbod, of voor mantelzorgers of voor mensen met beperkingen en subdoelgroepen daarvan, of voor beide doelgroepen. De vorm van preventie waarin zorgen voorzieningenaanbod bestaat verschilt per aanbieder. Bij drie van de negen aanbieders lijkt de invulling van de tabel niet helemaal compleet te zijn. Op basis van beide inventarisaties is een beeld geschetst van de mate van aansluiting van aanbod op de behoeften van de doelgroepen onder de prestatievelden 4 en 6 van de WMO. Dit levert een ‘witte vlekken – analyse’ op. De witte vlekken - analyse beoogt inzicht te geven in de mate waarin aanbod bestaat voor de behoeften van mantelzorgers en mensen met beperkingen op het gebeid van preventieve zorg en voorzieningen. In de opzet van de aanbodinventarisatie is besloten de inventarisatie richting te geven en te kiezen voor een inventarisatie onder de leden van het Preventieplatform Friesland. Die keuze had tot gevolg dat een inventarisatie van gemeentelijk aanbod ontbreekt. Tijdens de witte - vlekken analyse is gebleken dat het ontbreken van inzicht in gemeentelijk aanbod te vaak ten onrechte voor witte vlekken zorgt. Daarom is alsnog een kleine schriftelijke inventarisatie uitgevoerd onder vier gemeenten. Van de vier gemeenten hebben twee gemeenten het aanbod aan kunnen geven. Daar waar deze gemeentelijke inventarisatie aanbod toevoegt, is dit vermeld. In het onderzoeksvoorstel was voorgesteld om de behoefte aan en aanbod van preventieve zorg en voorzieningen voor de verschillende doelgroepen naar preventievorm in te delen. Maar zoals in hoofdstuk 1 staat beschreven bleek tijdens het inventariseren dat een indeling naar preventievorm onder mantelzorgers en mensen met beperkingen niet van toegevoegde waarde is. Daarom is in de witte - vlekken analyse van de indeling naar preventievorm afgestapt. In paragraaf 4.1 zijn de witte vlekken beschreven voor de doelgroep mantelzorgers, in paragraaf 4.2 voor de doelgroep mensen met beperkingen. In paragraaf 4.3 komen de verborgen behoeften aan bod zoals die in hoofdstuk 2 zijn beschreven. Per doelgroep en subdoelgroep is in een tabel overzichtelijk weergegeven in hoeverre er sprake is van witte vlekken. De behoeften in de witte vlekkenanalyse zijn gecategoriseerd naar leeftijd.

4.2

Witte vlekken mantelzorgers

In grote lijnen heeft de groep mantelzorgers van 19 jaar en ouder, volwassenen en ouderen, behoefte aan bepaalde preventieve interventies, zoals erkenning en herkenning, informatie en advies, emotionele ondersteuning, respijtzorg, ontspannende activiteiten en contact met vrijwilligers, professionele zorg en de ouderenadviseur. Er zijn geen gegevens beschikbaar met betrekking tot mantelzorgers van 0 - 19 jaar. In deze paragraaf staat per behoefte beschreven of er aanbod voor is, voor zover bekend, en in welke mate. In tabel 1 is overzichtelijk weergegeven in hoeverre er sprake is van witte vlekken.

48

4.2.1 Erkenning en herkenning Zorgbelang Fryslân werkt aan de behoefte van erkenning en herkenning van de positie van mantelzorgers door belangenbehartiging Mantelzorg, Advisering van WMO- en Adviesraden en de Advisering van overheid en instellingen, blijkt uit de aanbodinventarisatie, zie hoofdstuk 3. In sommige gemeenten is aanbod voor erkenning en herkenning vanuit het WMO - loket in voorbereiding of starten gemeenten een eigen Public Relations - campagne.8 4.2.2 Informatie en advies Op het gebied van informatie en advies is behoefte aan informatie over het proces tussen hulpverlener en mantelzorger, informatie en voorlichting over ziektebeelden en financiële vergoedingen en aanbod van informatie op één punt. Informatie over het proces tussen hulpverlener en mantelzorger Na raadplegen van de behoefte-inventarisatie blijkt dat mantelzorgers van de zorgvrager behoefte hebben aan informatie en advies over het traject in het ziekenhuis. Vaak is de informatie alleen op de patiënt gericht. Mantelzorgers hebben behoefte aan informatie over het proces tussen mantelzorger en hulpverlener dat hun te wachten staat, wanneer wat gebeurt en welke betrokkenheid de mantelzorger daarin heeft. Uit de gemeentelijke inventarisatie blijkt dat de informatieverstrekking over het proces tussen hulpverlener en mantelzorger een taak is van ondersteuners in het WMO - loket van gemeenten.8 Verder is uit de aanbodinventarisatie geen aanbod gebleken op dit terrein. Informatie en voorlichting over ziektebeelden en financiële vergoedingen. Daarnaast is er onder de groep 26-55 jaar behoefte aan informatie over de ziekte/aandoening van de zorgvrager, mantelzorgers tussen de 56 en 69 jaar noemen persoonlijke voorlichting over (omgaan met) ziektebeelden en informatie over financiële vergoedingen als behoefte. GGD Fryslân en GGZ Friesland hebben aanbod voor de doelgroepen familieleden van dementerenden, mensen met schizofrenie, borderline en depressie. Voor familieleden of mantelzorgers van mensen met andere ziektebeelden, bijvoorbeeld op het terrein van bepaalde fysieke beperkingen, of andere chronisch psychische of psychosociale beperkingen, bestaat voor zover is op te maken uit het aanbodoverzicht geen informatie - aanbod. Ook op het terrein van informatie over financiële vergoedingen voor specifieke ziektebeelden is geen aanbod te herleiden uit de overzichten. Uit de gemeentelijke inventarisatie blijkt dat gemeenten kunnen doorverwijzen naar professionele organisaties en zelfhulporganisaties.8 Informatie op één punt Verder vragen mantelzorgers naar een aanbod van informatie op één punt, hierop is geen aanbod te vinden in het aanbodoverzicht. Uit de gemeentelijke inventarisatie blijkt dat op dit terrein aanbod in ontwikkeling is vanuit het gemeentelijk WMO - loket.8 4.2.3 Emotionele ondersteuning Mantelzorgers geven aan behoefte te hebben aan emotionele ondersteuning, ook aangegeven als behoefte aan contact met een vertrouwenspersoon om over hun situatie en gevoelens te praten. Uit het aanbodoverzicht is op te maken dat er aanbod is in cursussen en voorlichtingsbijeenkomsten op het gebied van dementie (GGD Fryslân), en op het gebied van schizofrenie, borderline en depressie, speciaal voor mantelzorgers van mensen met genoemde beperkingen/aandoeningen (GGZ Friesland). De vraag is in hoeverre dit aanbod voldoet aan de vraag. Bieden deze bijeenkomsten de emotionele ondersteuning die mantelzorgers nodig hebben? De behoefte aan een vertrouwenspersoon suggereert meer een één - op - één contact. Uit de gemeentelijke inventarisatie blijkt dat ondersteuning mogelijk is vanuit het gemeentelijk WMO - loket.8

8

Op basis van een inventarisatie naar gemeentelijk aanbod onder twee gemeenten.

49

4.2.4 Respijtzorg Uit de resultaten van de behoefte-inventarisatie blijkt dat mantelzorgers behoefte hebben aan respijtzorg en iemand die de respijtzorg voor hen coördineert. Thuiszorg de Friese wouden heeft een aanbod in vrijwilligers die mantelzorgers ondersteunen. De vraag is in hoeverre voor mantelzorgers hiermee vrije tijd gecreëerd wordt of dat vrijwilligers mantelzorgers helpen in hun aanwezigheid. Thuiszorg Zuidwest Friesland levert respijtzorg op indicatie, zie het aanbod onder geïndiceerde preventie in het aanbodoverzicht. Thuiszorg Het Friese land levert geen respijtzorg. Gemeenten geven aan dat aanbod in respijtzorg bestaat vanuit verzorgings - / verplegingsorganisaties9 of vrijwilligersorganisaties.10 Uit de gemeentelijke inventarisatie blijkt dat gemeenten vanuit het WMO loket kunnen verwijzen naar deze organisaties. 4.2.5 Ontspannende activiteiten De resultaten van de behoefte-inventarisatie geven aan dat mantelzorgers behoefte hebben aan ontspannende activiteiten, in het bijzonder noemen zij een behoefte aan meerdere vakanties met hun partner per jaar, bijvoorbeeld in de vorm van een vakantie met de Zonnebloem. Uit de gemeentelijke inventarisatie blijkt dat aanbod bestaat vanuit vrijwilligersorganisaties.10 Het is niet bekend in hoeverre het mogelijk is meer dan één keer per jaar met zorgvragende partner op vakantie te kunnen gaan. 4.2.6 Contact met andere mantelzorgers, vrijwilligers, professionele zorg en de ouderenadviseur Een deel van de mantelzorgers heeft behoefte aan contact met andere mantelzorgers, lotgenotencontact, een ander deel geeft expliciet aan geen behoefte te hebben aan contact met lotgenoten of andere mantelzorgers, maar wel behoefte te hebben aan contact met vrijwilligers, professionele zorg en de ouderenadviseur. Wat betreft de behoefte aan contact met andere mantelzorgers is aanbod gevonden van GGD Fryslân, de gespreksgroep 'partners van dementerenden', en GGZ Friesland, cursussen omgaan met schizofrenie, borderline en depressie voor familieleden van cliënten met genoemd ziektebeeld. Ook is er de 'Dag van de mantelzorger', georganiseerd door Thuiszorg De Friese Wouden. Hoewel niet expliciet is genoemd dat het om lotgenotencontact gaat, mag worden aangenomen dat daar ruimte voor is in deze bijeenkomsten. Uit de gemeentelijke inventarisatie blijkt dat aanbod bestaat vanuit welzijnsorganisaties en dat in sommige gemeenten mantelzorg - cafés bestaan.9 Het is de vraag in hoeverre aanbod gespecialiseerd is naar ziektebeeld en in elke regio van Friesland beschikbaar is. Wat betreft behoefte aan contact met vrijwilligers, professionele zorg en de ouderenadviseur heeft Thuiszorg De Friese Wouden aanbod in de vorm van vrijwilligersondersteuning, 'stand by', en Thuiszorg Zuidwest Friesland biedt gespecialiseerde voorlichting aan door ergocoaches in omgaan met fysieke belasting in de thuissituatie. De gemeentelijke inventarisatie geeft aan dat de ouderenadviseur gemeentelijk wordt aangeboden, verder is gemeentelijk aanbod in het WMO - loket in voorbereiding.9 4.2.7 Steun van werkgever Mantelzorgers geven aan steun van hun werkgever nodig te hebben. Voor zover het de taken van de bevraagde aanbieders omvat, is hier geen aanbod op aangetroffen. Uit de gemeentelijke inventarisatie blijkt dat gemeentelijk aanbod op dit terrein in ontwikkeling is.9

9

Een indicatie van gemeentelijk aanbod op basis van een inventarisatie onder twee gemeenten. De gemeente kan een faciliterende rol hebben ten opzichte van vrijwilligersorganisaties, blijkt uit de gemeentelijke inventarisatie.

10

50

Tabel 1: Witte vlekken en aanbod voor behoeften van mantelzorgers Behoeften mantelzorgers Aanbod van 0-19 jaar Nader te onderzoeken.

Witte vlekken

Nader te differentiëren naar leeftijd.

Behoeften van Aanbod mantelzorgers van 19 jaar en ouder

Witte vlekken

Erkenning en herkenning.

Zorgbelang Fryslân; belangenbehartiging en advisering. In sommige gemeenten in voorbereiding in WMO - loket/eigen PR - campagne.11

Aanbod sluitend.

Informatie over proces tussen hulpverlener en mantelzorger.

Een taak van ondersteuner in WMO - loket gemeenten.11

Voor zover niet aanwezig, nog te ontwikkelen.

(persoonlijke) informatie en voorlichting over ziektebeelden en financiële vergoedingen.

Nog te ontwikkelen voor GGD Fryslân en GGZ Friesland; doelgroepen familieleden van dementerenden, schizofrenie, mantelzorgers van zorgvragers met een ander ziektebeeld. borderliners en depressie. Doorverwijzen van gemeente naar professionele organisaties en zelfhulporganisaties.11

Informatie op één punt.

Aanbod in ontwikkeling in gemeentelijk WMO 11 loket.

Voor zover niet aanwezig, nog te ontwikkelen.

Contact met een vertrouwenspersoon.

Ondersteuning mogelijk vanuit gemeentelijk WMO - loket.11

Voor zover niet aanwezig of aanbod niet voldoet aan de vraag, nog te ontwikkelen.

Respijtzorg (en coördinatie daarvan).

Thuiszorg De Friese Wouden; Voor zover het aanbod in de regio vrijwilligersondersteuning, en Zuidwest niet aanwezig is of niet voldoet Friesland; respijtzorg op indicatie aan de vraag, nog te ontwikkelen. Via gemeentelijk WMO - loket wordt verwezen naar verzorging / verpleging of 12 vrijwilligersorganisaties (bv. Stichting Aan Zet).

Meer dan één ontspannende activiteit met zorgvragende partner per jaar, bijvoorbeeld meer dan één vakantie met de Zonnebloem per jaar.

Valt buiten de verantwoordelijkheid van de Voor zover het aanbod niet aanbieders van het Preventieplatform Friesland. volledig voldoet aan de vraag, nog Vrijwilligersorganisaties als Zonnebloem en te ontwikkelen. Rode Kruis dragen zorg voor ontspannende activiteiten. 12 Het is niet bekend in hoeverre zij meer dan één activiteit per jaar per mantelzorger en bijbehorende zorgvrager kunnen verzorgen.

Contact met mantelzorgers. GGD Fryslân en GGZ Friesland; doelgroepen familieleden van dementerenden, schizofrenie, borderliners en depressie Aanbod vanuit welzijnsorganisaties of mantelzorg - cafés.11

Eventueel nog te ontwikkelen voor mantelzorgers van andere doelgroepen die zorg vragen.

Contact met vrijwilligers, professionele zorg en ouderenadviseur.

Thuiszorg De Friese Wouden; vrijwilligersondersteuning, en Zuidwest Friesland; ergocoaches. Ouderenadviseur wordt gemeentelijk aangeboden, verder is gemeentelijk aanbod in WMO - loket in voorbereiding.11

Voor zover het aanbod niet aanwezig is of niet geheel voldoet aan de vraag, nog te ontwikkelen.

Steun van werkgever.

Gemeentelijk: in ontwikkeling.

11

12

11

Voor zover relevant voor aanbieders, nog te ontwikkelen.


51

4.3

Mensen met beperkingen

In de behoefte-inventarisatie is er voor gekozen de beperkingen onder te verdelen naar 1) fysieke beperkingen (of functiebeperkingen); mobiliteitsbeperkingen, gehoorbeperkingen, gezichtsbeperkingen en beperkingen ten gevolge van chronische ziekten, 2) chronisch psychische beperkingen; beperkingen van zwakbegaafden en verstandelijke beperkingen en 3) psychisch sociaal; psychische beperkingen. In de aanbod - inventarisatie houdt Partoer CMO Fryslân de hoofdcategorieën functiebeperkingen, chronisch psychische beperkingen en psychisch sociale beperkingen aan. In deze witte vlekken - analyse is de laatste indeling aangehouden, daar waar een verdere onderverdeling in beperkingen van belang is, is dit apart genoemd. 4.3.1 Mensen met functiebeperkingen Uit de behoefte-inventarisatie blijkt er geen gegevens beschikbaar zijn met betrekking tot mensen met functiebeperkingen van 0 - 19 jaar. Mensen met functiebeperkingen van 19 jaar en ouder hebben in grote lijnen behoefte aan praktische diensten en voorzieningen, welzijnsvoorzieningen, sociale contacten, recreatieve en sportieve activiteiten, (ondersteuning bij het inwinnen van) informatie en advies en goed bereikbare voorzieningen. In deze paragraaf is per behoefte beschreven welk aanbod er bestaat. In tabel 2 is overzichtelijk weergegeven in hoeverre er sprake is van witte vlekken. 4.3.1.1 Praktische diensten en voorzieningen Mensen met functiebeperkingen geven aan behoefte te hebben aan praktische diensten zoals klussen in huis en hulp bij onderhoud van de tuin, hulp, zowel formele hulp zoals huishoudelijke verzorging als informele hulp zoals persoonlijke verzorging, hulp bij persoonlijke administratie en voorzieningen als vervoer, maaltijdvoorzieningen, alarmering, de gehandicaptenparkeerkaart en hulpmiddelen. Opvallend is dat mensen met gehooren gezichtsproblemen en chronisch zieken in het bijzonder aangeven hulp nodig te hebben bij de persoonlijke administratie. Mensen met gezichtsproblemen en chronisch zieken geven aan hulp nodig te hebben bij het onderhoud van de tuin. Mensen met mobiliteitsproblemen hebben in het bijzonder behoefte aan maaltijdvoorzieningen, alarmering en de gehandicaptenparkeerkaart. Hulp bij klussen in en om huis Van praktische diensten als klussen in huis en hulp bij onderhoud in de tuin blijkt uit de gemeentelijke inventarisatie dat aanbod hierin georganiseerd wordt door regionale of plaatselijke welzijns - en zorgorganisaties.13 In de behoefte - inventarisatie, zie hoofdstuk 2, is door Stichting Welzijn Ouderen Leeuwarden aangegeven dat de vraag naar deze diensten toeneemt door de ontwikkeling van vergrijzing en de stichting hierin mensen moet teleurstellen. Huishoudelijke verzorging Op het gebied van huishoudelijke verzorging geeft Thuiszorg Zuidwest Friesland aan dat zij aanbod heeft. Daarnaast blijkt uit de gemeentelijke inventarisatie dat gemeenten met een groot aantal thuiszorginstellingen een contract hebben voor aanbod van huishoudelijke verzorging in het kader van de WMO.13 Persoonlijke verzorging Gemeenten geven aan dat persoonlijke verzorging wordt geleverd door AWBZ - voorzieningen. Ook bieden vrijwilligersorganisaties persoonlijke verzorging aan.14

13

14


52

Hulp bij persoonlijke administratie Voor hulp bij de persoonlijke administratie bestaat ondersteuningsaanbod in gemeenten in de vorm van de ouderenadviseur15, ouderenbonden, kerkelijke verbanden en vrijwilligersorganisaties.16 Vervoer Vervoer wordt gemeentelijk aangeboden vanuit de Wet Maatschappelijke Ondersteuning.15 Maaltijdvoorzieningen Maaltijdvoorzieningen worden aangeboden door de vrije markt.15 Alarmering Zorginstellingen bieden alarmering aan op basis van een CIZ - indicatie via de gemeente.15 Gehandicaptenparkeerkaart Zorginstellingen bieden de gehandicaptenparkeerkaart aan op basis van een CIZ - indicatie via de gemeente.15 Hulpmiddelen Hulpmiddelen worden gemeentelijk verstrekt vanuit de WMO.15 Welzijnsvoorzieningen/informatie en advies Welzijnsvoorzieningen en (het inwinnen van) informatie en advies vallen deels samen. Welzijnsvoorzieningen kunnen immers voorzien in en ondersteunen bij het inwinnen van informatie en advies. Uit de aanbodinventarisatie blijkt dat er aanbod is in de vorm van cliëntondersteuning van MEE Friesland. Ook het WMO - loket kan ondersteunen in het inwinnen van informatie en advies.15 4.3.1.2 Sociale contacten Van de mensen met functiebeperkingen noemen de mensen met mobiliteitsbeperkingen en gehoorbeperkingen in het bijzonder dat zij behoefte hebben aan sociale contacten. Mensen met gehoorbeperkingen zien graag bezoek aan huis. Mogelijk voorziet het Tandemproject van MEE Friesland, het koppelen van een vrijwilliger aan een cliënt, in deze behoefte. Verder blijkt uit de gemeentelijke inventarisatie dat welzijnsorganisaties aanbod hebben voor mensen met functiebeperkingen. Ook zijn vrijwilligersorganisaties, lokale verenigingen en sociëteiten actief op dit terrein.16 4.3.1.3 Recreatieve en sportieve activiteiten Mensen met mobiliteitsbeperkingen geven aan behoefte te hebben aan sportieve en recreatieve voorzieningen. De gemeentelijke inventarisatie geeft aan dat welzijnsorganisaties, vrijwilligersorganisaties en verenigingsleven aanbod hebben op dit gebied.16 4.3.1.4 Goed bereikbare voorzieningen Mensen met mobiliteitsbeperkingen en gezichtsbeperkingen hebben behoefte aan een goede bereikbaarheid van voorzieningen. Het voert voor deze inventarisatie te ver om voor elke regio of gemeente na te gaan of de voorzieningen voor mensen met een functiebeperking goed bereikbaar zijn. De twee gemeenten die materiaal hebben aangeleverd voor de gemeentelijke inventarisatie, geven aan dat zij aan de bereikbaarheid werken door bijvoorbeeld te plannen in de context van woonservicezones en het toegankelijk maken van multifunctionele centra.15

15

16


53

Tabel 2: Witte vlekken en aanbod voor behoeften van mensen met functiebeperkingen Behoeften van mensen met Aanbod Witte vlekken functiebeperkingen jonger dan 19 jaar Nader te onderzoeken

Nader te differentiëren naar leeftijd Nader te onderzoeken

Behoeften van mensen met Aanbod functiebeperkingen van 19 jaar en ouder

Witte vlekken

Hulp bij klussen in huis

Aanbod georganiseerd door welzijnsorganisaties en zorgorganisaties.17

Welzijn Leeuwarden geeft in behoefte-inventarisatie aan dat de vraag groter is dan het aanbod. Voor zover het aanbod in de regio niet aanwezig is of niet voldoet aan de vraag, nog te ontwikkelen.

Hulp bij onderhoud van de tuin

Idem dito

Idem dito

Huishoudelijke verzorging

Thuiszorg Zuidwest Friesland biedt Voor zover het aanbod in de regio huishoudelijke zorg. niet aanwezig is of niet voldoet aan Gemeente heeft met groot aantal de vraag, nog te ontwikkelen. thuiszorginstellingen een contract in het kader van de WMO.17

Persoonlijke verzorging

Zorg wordt geleverd door AWBZ - Voor zover het aanbod niet voorzieningen. Ook bieden aanwezig is of niet voldoet aan de vrijwilligersorganisaties persoonlijke vraag, nog te ontwikkelen. verzorging aan.18

Hulp bij persoonlijke administratie

Ondersteuningsaanbod in gemeenten in vorm van de ouderenadviseur. Ook bestaat aanbod vanuit ouderenbonden, kerkelijke verbanden en vrijwilligersorganisaties.18

Voor zover het aanbod niet aanwezig is of niet voldoet aan de vraag, nog te ontwikkelen.

Vervoer

Vervoer is een WMO voorziening.17

Voor zover het aanbod niet voldoet aan de vraag, nog te ontwikkelen.

Maaltijdvoorzieningen

Maaltijdvoorzieningen worden aangeboden door de vrije markt. Voorbeelden zijn Maaltijdservice en Thuishotel.17

Voor zover het aanbod in de regio niet aanwezig is of niet voldoet aan de vraag, nog te ontwikkelen.

Alarmering

Zorginstellingen bieden alarmering Voor zover het aanbod in de regio aan op basis van CIZ - indicatie via niet aanwezig is of niet voldoet aan gemeente.19 de vraag, nog te ontwikkelen.

Gehandicaptenparkeerkaart

Zorginstellingen bieden Voor zover het aanbod niet voldoet gehandicaptenparkeerkaart aan op aan de vraag, nog te ontwikkelen. basis van CIZ - indicatie via gemeente.17

17

Een indicatie van gemeentelijk aanbod op basis van een inventarisatie onder twee gemeenten. De gemeente kan een faciliterende rol hebben ten opzichte van vrijwilligersorganisaties, blijkt uit de gemeentelijke inventarisatie. 19 Een indicatie van gemeentelijk aanbod op basis van een inventarisatie onder twee gemeenten. 18

54

Vervolg Tabel 2: Witte vlekken en aanbod voor behoeften van mensen met functiebeperkingen Behoeften van mensen met Aanbod Witte vlekken functiebeperkingen jonger dan 19 jaar Hulpmiddelen

Hulpmiddelen worden gemeentelijk Voor zover het aanbod niet voldoet verstrekt vanuit de WMO.20 aan de vraag, nog te ontwikkelen.

Informatie en advies

Cliëntondersteuning van MEE Friesland. WMO - loket.20


MEE Friesland biedt Tandem Project. Ook zijn welzijnsorganisaties, vrijwilligersorganisaties, lokale verenigingen en sociëteiten actief op dit terrein.20

Voor zover het aanbod in de regio niet aanwezig is of niet voldoet aan de vraag, nog te ontwikkelen.

Sociale contacten

Recreatieve en sportieve activiteiten

Welzijnsorganisaties, Voor zover het aanbod niet vrijwilligersorganisaties en aanwezig is of niet voldoet aan de verenigingsleven hebben aanbod.20 vraag, nog te ontwikkelen.

Goed bereikbare voorzieningen

Gemeenten werken hieraan door bijvoorbeeld te plannen in de context van woonservicezones en het toegankelijk maken van multifunctionele centra.21

Voor zover voorzieningen niet goed bereikbaar zijn, nog te ontwikkelen.

4.3.2 Mensen met psychisch sociale beperkingen Van de mensen met psychisch sociale beperkingen van 0 – 19 jaar zijn geen gegevens beschikbaar op het gebied van behoeften van deze doelgroep. Mensen met psychisch sociale beperkingen van 19 jaar en ouder hebben in grote lijnen behoeften op het gebied van praktische diensten en (ondersteuning bij het inwinnen van) informatie en advies / welzijnsvoorzieningen en sociale contacten. Deze groep vraagt in het bijzonder om vrijwilligerswerk. In deze paragraaf is per behoefte beschreven in hoeverre er aanbod voor is, met andere woorden: in hoeverre is er sprake van witte vlekken voor de behoeften van mensen met psychisch sociale beperkingen? Deze witte vlekken analyse is overzichtelijk weergegeven in tabel 3. 4.3.2.1 Praktische diensten en voorzieningen Mensen met psychisch sociale beperkingen noemen behoeften als huishoudelijke verzorging, hulp bij administratie en vervoer, als het gaat om praktische diensten en voorzieningen. Huishoudelijke hulp Net als voor mensen met functiebeperkingen, zie paragraaf 4.2.2, is er aanbod van Thuiszorg Zuidwest Friesland voor huishoudelijke verzorging. Daarnaast blijkt uit de gemeentelijke inventarisatie dat gemeenten met een groot aantal thuiszorginstellingen een contract voor aanbod van huishoudelijke verzorging.21 Hulp bij administratie Vrijwilligersorganisaties bieden hulp bij administratie aan.20 Vervoer Vervoer wordt gemeentelijk aangeboden vanuit de Wet Maatschappelijke Ondersteuning.21 20

De gemeente kan een faciliterende rol hebben ten opzichte van vrijwilligersorganisaties, blijkt uit de gemeentelijke inventarisatie. 21 Een indicatie van gemeentelijk aanbod op basis van een inventarisatie onder twee gemeenten.

55

4.3.2.2 Welzijnsvoorzieningen / informatie en advies Uit de gemeentelijke inventarisatie blijkt dat ondersteuning bij het inwinnen van informatie en advies in de vorm van het WMO - loket gemeentelijk wordt aangeboden of in ontwikkeling is. Ook andere bestaande brede welzijnsinstellingen bieden hierin ondersteuning aan.22 4.3.2.3 Sociale contacten Uit de gemeentelijke inventarisatie blijkt dat plaatselijk ontmoetingsplekken bestaan voor lotgenoten, ook bestaat aanbod vanuit vrijwilligersorganisaties.22 4.3.2.4 Vrijwilligerswerk Vrijwilligersorganisaties hebben aanbod in vrijwilligerswerk.22 Stichting Aanzet is een voorbeeld van een provinciale organisatie die zich speciaal voor deze groep inzet.23

Tabel 3: witte vlekken en aanbod voor behoeften van mensen met psychisch sociale beperkingen Behoeften van mensen met Aanbod Witte vlekken psychisch sociale beperkingen van 0 - 19 jaar Nader te onderzoeken

Nader te differentiëren naar leeftijdsgroep

Behoeften van mensen met Aanbod psychisch sociale beperkingen van 19 jaar en ouder

Nader te onderzoeken Witte vlekken

Huishoudelijke hulp

Thuiszorg Zuidwest Friesland Voor zover het aanbod in de regio biedt huishoudelijke zorg. Verder niet aanwezig is of niet geheel voldoet wordt huishoudelijke hulp aan de vraag, nog te ontwikkelen. gemeentelijk verstrekt vanuit de WMO.22

Hulp bij administratie

Vrijwilligersorganisaties bieden hulp bij administratie aan.23

Voor zover het aanbod in de regio niet aanwezig is of niet geheel voldoet aan de vraag, nog te ontwikkelen.

Vervoer

Vervoer is een WMO voorziening.22


Welzijnsvoorzieningen / informatie en advies

WMO - loket en andere bestaande brede welzijnsinstellingen.22


Sociale contacten

In sommige gemeenten zijn ontmoetingsplekken voor lotgenoten, ook bestaat aanbod vanuit vrijwilligersorganisaties.23


vrijwilligerswerk

Vrijwilligersorganisaties hebben Voor zover het aanbod in de regio aanbod in vrijwilligerswerk.23 niet aanwezig is of niet geheel voldoet Stichting Aanzet is een aan de vraag, nog te ontwikkelen. voorbeeld van een provinciale organisatie die zich speciaal voor deze groep inzet.22

22

23


56

4.3.3 Mensen met chronisch psychische beperkingen Hoewel in de inventarisatie naar behoeften een klein onderscheid is gemaakt naar leeftijd, is uit de inventarisatie niet duidelijk op te maken of er verschillen bestaan tussen leeftijdsgroepen en welke verschillen dat zijn. Hetzelfde geldt voor de mate van verstandelijke handicap, de geraadpleegde literatuur heeft betrekking op mensen met een licht verstandelijke beperking of zwakbegaafden, van mensen met een zwaardere verstandelijke beperking is weinig tot geen literatuur of documentatie beschikbaar. Daarom is te zeggen dat mensen met chronisch psychische beperkingen in grote lijnen behoeften hebben op het gebied van praktische diensten, voorzieningen als ambulante zorg, kort verblijf, begeleid zelfstandig wonen, vertrouwens - / begeleidingsgesprekken en langdurige begeleidingstrajecten. Mensen met verstandelijke beperkingen vragen in het bijzonder om dagbesteding met ontwikkelingsgerichte activiteiten. 4.3.3.1 Praktische diensten en voorzieningen Op het gebied van praktische diensten en voorzieningen vragen mensen met chronisch psychische beperkingen om hulp en begeleiding bij het huishouden. Hulp en begeleiding bij het huishouden Uit de gemeentelijke inventarisatie blijkt dat voor mensen met chronisch psychische beperkingen aanbod bestaat voor hulp en begeleiding bij het huishouden vanuit de WMO - voorzieningen.24 Daarnaast bestaat aanbod in gespecialiseerde gezinsverzorging.24 4.3.3.2 Welzijnsvoorzieningen/informatie en advies Op het gebied van welzijnsvoorzieningen vragen mensen met chronisch psychische beperkingen om hulp en begeleiding bij het invullen van formulieren en ondersteuning bij financiën. Hulp en begeleiding bij het invullen van formulieren Voor mensen met chronisch psychische beperkingen bestaat aanbod voor hulp en begeleiding bij het invullen van formulieren vanuit bestaande brede welzijnsinstellingen. 24 Ondersteuning bij financiën Voor de ondersteuning bij financiën bestaat aanbod vanuit welzijnsvoorzieningen. 24 4.3.3.3 Overige diensten en voorzieningen Naast praktische diensten en voorzieningen en welzijnsvoorzieningen hebben mensen met chronisch psychische beperkingen behoefte aan ambulante zorg, kort verblijf, begeleid zelfstandig wonen, vertrouwens - / begeleidingsgesprekken en langdurige begeleidingstrajecten. Mensen met verstandelijke beperkingen vragen in het bijzonder om dagbesteding met ontwikkelingsgerichte activiteiten. Voor de vraag naar ambulante zorg en begeleid zelfstandig wonen biedt Thuiszorg Zuidwest Friesland gespecialiseerde verzorging, ondersteuning en begeleiding aan voor deze doelgroep. Ook het Algemeen Maatschappelijk Werk heeft aanbod in Ambulante Zorg. 24 Het WMO - loket heeft een preventieve rol in vertrouwens - / begeleidingsgesprekken. 24 Verder ligt voor deze behoeften aan diensten en voorzieningen het aanbod met name bij de bestaande zorginstellingen. 24

24

Een indicatie van gemeentelijk aanbod op basis van een inventarisatie onder twee gemeenten.

57

Tabel 4: witte vlekken en aanbod voor behoeften van mensen met chronisch psychische beperkingen Behoeften van mensen met Aanbod Witte vlekken chronisch psychische beperkingen Hulp en begeleiding bij het huishouden

Aanbod vanuit de WMOvoorzieningen.25 Ook is er aanbod in gespecialiseerde gezinsverzorging.25


Hulp en begeleiding bij het invullen van formulieren

Aanbod door bestaande brede welzijnsinstellingen.25


Ondersteuning bij financiën

Humanitas.25

Idem dito

Begeleid zelfstandig wonen

Thuiszorg Zuidwest Friesland biedt Voor zover het aanbod in de regio gespecialiseerde verzorging, niet bestaat of niet geheel voldoet ondersteuning en begeleiding. aan de vraag, nog te ontwikkelen Ook bestaande zorginstellingen hebben aanbod hierin.25

Vertrouwens - / begeleidingsgesprekken

Taak voor zorginstellingen en Voor zover het aanbod niet bestaat preventief in voorbereiding in WMO of niet geheel voldoet aan de - loket.25 vraag, nog te ontwikkelen

Langdurige begeleidingstrajecten

Taak voor zorginstellingen.25

Ambulante zorg

Algemeen Maatschappelijk Werk Idem dito heeft aanbod. Verder taak voor Zorginstellingen.25

Kort verblijf

Taak voor Zorginstellingen.25

Idem dito

25

Idem dito

Dagbesteding met ontwikkelingsgericht activiteiten

4.4

Taak voor Zorginstellingen.

Idem dito

Verborgen behoeften

Zoals in de behoefte – inventarisatie, hoofdstuk 2, is beschreven zijn na interpretatie en analyse van de resultaten vijf signalen aan het licht gekomen die kunnen duiden op een verborgen behoefte van de doelgroepen. In deze witte vlekken – analyse wordt per behoefte beschreven welk aanbod mogelijk aansluit. -

-

25 26

Behoefte aan sociale contacten onder mensen met functiebeperkingen waaronder ouderen in het bijzonder. Signaal: hoge mate van eenzaamheid. Mogelijk sluit het Tandem Project van MEE Friesland hier op aan. De vraag is in hoeverre het project is toegepast op de doelgroep ouderen met functiebeperkingen. De opzet van maaltijdtafels in bepaalde wijken door Stichting Palet zou mogelijk ook in de behoefte aan sociale contacten onder mensen met functiebeperkingen kunnen voorzien.26 Daarnaast blijkt uit de gemeentelijke inventarisatie dat vrijwilligersorganisaties en sociëteiten voorzieningen aanbieden op dit gebied. Behoefte aan een integrale benadering van de complexe problematiek onder ouderen. Signaal: interactie tussen verschillende beperkingen van ouderen versterkt hun problematiek op het gebied van gezondheid en welzijn. Een indicatie van gemeentelijk aanbod op basis van een inventarisatie onder twee gemeenten. Op basis van een inventarisatie naar gemeentelijk aanbod onder twee gemeenten.

58

-

-

-

Uit de gemeentelijke inventarisatie blijkt dat de ouderenadviseur, die gemeentelijk wordt aangeboden, een integrale aanpak hanteert.27 Behoefte aan een specifieke benadering van de doelgroep ouderen (waaronder mantelzorgers) op het gebied van informatie en advies. Signaal: voorzieningen zijn vaak onbekend onder ouderen. In het WMO – loket is deskundigheidsbevordering van loketmedewerkers voor specifieke doelgroepen in ontwikkeling.27 Behoefte van mensen met een psychiatrische achtergrond, doven en slechthorenden, zwakbegaafden en chronisch zieken aan een specifieke benadering in het geval van loketcontact, dan wel fysiek dan wel telefonisch. Signaal: doelgroepen geven aan moeite te hebben met fysieke en telefonische loketvoorzieningen. In het WMO - loket is deskundigheidsbevordering van loketmedewerkers voor specifieke doelgroepen in ontwikkeling.27 Behoefte van zwakbegaafden en mensen met een psychiatrische achtergrond aan sociale contacten en ruimte in buurt en maatschappij om te zijn zoals je bent. Signaal: ervaren problemen rondom sociale contacten en gerespecteerd worden in de buurt waarin men woont. Eén gemeente verwijst naar het verenigingsleven in dorpen en woonkernen.27 (Het gesignaleerde knelpunt was dat die ruimte niet altijd vanzelfsprekend is).

Tabel 5: witte vlekken en aanbod voor verborgen behoeften Verborgen behoeften aanbod

Witte vlekken

Behoefte aan sociale contacten onder mensen (en ouderen in het bijzonder) met functiebeperkingen.

Tandem Project MEE Friesland. Voor zover aanbod niet Maaltijdtafels Zorgorganisaties voldoet aan de behoefte, zoals Stichting Palet.28 vraagt dit de aandacht. Sociëteiten en vrijwilligers organisaties zoals de Zonnebloem.29

Behoefte aan een integrale benadering van de complexe problematiek onder ouderen.

Ouderenadviseur hanteert integrale aanpak.28

Voor zover aanbod niet voldoet aan de behoefte, vraagt dit de aandacht.

Behoefte aan een specifieke benadering Deskundigheids - bevordering van de doelgroep ouderen (waaronder in ontwikkeling in WMO mantelzorgers) op het gebied van loket.28 informatie en advies.

Wordt in voorzien.

Behoefte van mensen met een psychiatrische achtergrond, doven en slechthorenden en zwakbegaafden aan een specifieke benadering in het geval van loketcontact, dan wel fysiek dan wel telefonisch.

Deskundigheids - bevordering in ontwikkeling in WMO loket.28

Wordt in voorzien.

Behoefte van zwakbegaafden en mensen met een psychiatrische achtergrond aan sociale contacten en ruimte in buurt en maatschappij om te zijn zoals je bent.

Eén gemeente verwijst naar het Voor zover aanbod niet verenigingsleven in dorpen en voldoet aan de behoefte, woonkernen.28 vraagt dit de aandacht.

27

Op basis van een inventarisatie naar gemeentelijk aanbod onder twee gemeenten. Een indicatie van gemeentelijk aanbod op basis van een inventarisatie onder twee gemeenten. 29 De gemeente kan een faciliterende rol hebben ten opzichte van vrijwilligersorganisaties, blijkt uit de gemeentelijke inventarisatie. 28

59

5

Conclusies

Op basis van de rapportage 'Inventarisatie aanbod en behoefte preventie in relatie tot de prestatievelden 4 en 6 van de WMO' zijn conclusies te trekken rondom de uitvoering van de inventarisatie, de witte vlekken - analyse en de gegevensverzameling.

5.1

Uitvoering inventarisatie

Op basis van deze 'inventarisatie aanbod en behoefte preventie in relatie tot de prestatievelden 4 en 6 van de WMO' is te concluderen dat er een inventarisatie naar behoeften is uitgevoerd. Deze inventarisatie geeft in grote lijnen een indicatie van de behoeften van mantelzorgers en mensen met beperkingen op het gebied van preventieve zorg en voorzieningen. Ook is een inventarisatie naar het aanbod van preventieve zorg en voorzieningen voor de doelgroepen mantelzorgers en mensen met beperkingen uitgevoerd. Het aanbod is geïnventariseerd onder de aanbieders van het Preventieplatform Friesland, aangevuld met een kleine inventarisatie gehouden onder twee gemeenten. Op basis van de behoefte - en aanbodinventarisatie is een beeld geschetst van de witte vlekken.

5.2

Witte vlekken – analyse

Voor de doelgroepen mantelzorgers, mensen met functiebeperkingen, mensen met psychisch sociale beperkingen, mensen met chronisch psychische beperkingen en voor de verborgen behoeften zijn op basis van de witte vlekken - analyse conclusies te trekken over de aansluiting van het aanbod op de behoeften van deze doelgroepen naar preventieve zorg en voorzieningen. Na de beschrijving van conclusies per doelgroep en van de verborgen behoeften, volgt een algemene conclusie over de aanwezigheid van witte vlekken. 5.2.1 Mantelzorgers In grote lijnen is te concluderen dat onder mantelzorgers op het gebied van de behoefte aan erkenning en herkenning een sluitend aanbod beschikbaar is. Voor de behoefte aan (persoonlijke) informatie en voorlichting over ziektebeelden en financiële vergoedingen en voor de behoefte aan contact met mantelzorgers geldt dat er aanbod is voor de doelgroepen familieleden van dementerenden, schizofrenie, borderliners en depressie. Het is niet bekend in hoeverre er aanbod bestaat voor mantelzorgers van zorgvragers met een ander ziektebeeld. Er is algemene ondersteuning in (persoonlijke) informatie en voorlichting over ziektebeelden en financiële vergoedingen vanuit de WMO - loketten. Voor het contact met mantelzorgers is er algemeen aanbod vanuit welzijnsorganisaties of mantelzorg - cafés. Het is niet bekend in hoeverre het aanbod voldoet aan de vraag, in elke regio of gemeente beschikbaar is en in hoeverre aanbod bestaat voor elk ziektebeeld. Voor de behoefte aan informatie over het proces tussen hulpverlener en mantelzorger, informatie aanbod op één punt, de behoefte aan contact met een vertrouwenspersoon en contact met vrijwilligers, professionele zorg en de ouderenadviseur geldt dat aanbod beschikbaar is vanuit het WMO – loket of daar in ontwikkeling is. De ouderenadviseur wordt gemeentelijk aangeboden. Het is niet bekend in hoeverre het aanbod inhoudelijk voldoet aan de vraag. Voor de behoefte aan respijtzorg en de coördinatie daarvan is in sommige regio's aanbod. Ook provinciaal is aanbod op dit gebied. Het is niet bekend in hoeverre het aanbod inhoudelijk voldoet aan de vraag. Voor de behoefte aan meer dan één ontspannende activiteit met zorgvragende partner per jaar, geldt dat er mogelijk aanbod bestaat vanuit vrijwilligersorganisaties. Het is niet bekend in hoeverre het aanbod inhoudelijk voldoet aan de vraag.

60

5.2.2 Mensen met functiebeperkingen Voor mensen met functiebeperkingen van 19 jaar en ouder geldt dat er aanbod is voor alle behoeften die naar voren kwamen in de behoefte-inventarisatie. Het is niet bekend of dit aanbod in elke regio en gemeente beschikbaar is en inhoudelijk voldoet aan de vraag van de doelgroep. 5.2.3 Mensen met psychisch sociale beperkingen Voor mensen met psychisch sociale beperkingen van 19 jaar en ouder geldt dat er aanbod is voor alle behoeften die naar voren kwamen in de behoefte-inventarisatie. Het is niet bekend of dit aanbod in elke regio en gemeente beschikbaar is en inhoudelijk voldoet aan de vraag van de doelgroep. 5.2.4 Mensen met chronisch psychische beperkingen Voor de behoeften aan hulp en begeleiding bij het huishouden, hulp en begeleiding bij het invullen van formulieren, ondersteuning bij financiën, vertrouwens - / begeleidingsgesprekken en ambulante zorg van mensen met chronisch psychische beperkingen is aanbod aangetroffen of is aanbod in ontwikkeling. Het is niet bekend of dit aanbod in elke regio en gemeente beschikbaar is en inhoudelijk voldoet aan de vraag van de doelgroep. Vertrouwens - / begeleidingsgesprekken, ambulante zorg, langdurige begeleidingstrajecten, kort verblijf en dagbesteding met ontwikkelingsgerichte activiteiten zijn met name taken voor de bestaande zorginstellingen en vallen daarmee grotendeels buiten de taakvelden van de prestatievelden 4 en 6 van de Wet Maatschappelijke Ondersteuning. 5.2.5 Verborgen behoeften Voor de behoefte aan sociale contacten onder mensen (en ouderen in het bijzonder) met functiebeperkingen en de behoefte aan een integrale benadering van de complexe problematiek onder ouderen bestaat aanbod. De vraag is in hoeverre het aanbod inhoudelijk voldoet aan de behoefte. Voor de behoefte aan een specifieke benadering van de doelgroep ouderen (waaronder mantelzorgers) op het gebied van informatie en advies en de behoefte van mensen met een psychiatrische achtergrond, doven en slechthorenden en zwakbegaafden aan een specifieke benadering in het geval van loketcontact, dan wel fysiek dan wel telefonisch, is aanbod in ontwikkeling in de vorm van deskundigheidsbevordering in het WMO - loket. Voor de behoefte van zwakbegaafden (mensen met een lichte vorm van een verstandelijke beperking) en mensen met een psychiatrische achtergrond aan sociale contacten en ruimte in buurt en maatschappij om te zijn zoals je bent, is geen duidelijk aanbod gevonden. Er zou vanuit verenigingsleven in dorpen woonkernen ruimte moeten zijn, maar het gesignaleerde knelpunt is juist dat die ruimte niet altijd vanzelfsprekend is. 5.2.6 Witte vlekken Op basis van de witte vlekken - analyse is te concluderen dat er aanbod bestaat voor de behoeften aan preventieve zorg en voorzieningen van mantelzorgers en mensen met beperkingen. Voor alle behoeften van mantelzorgers mensen met functiebeperkingen, psychisch sociale beperkingen en chronisch psychische beperkingen is aanbod gevonden. Ook voor vier van de vijf verborgen behoeften is aanbod gevonden. Voor deze behoeften zijn geen volledig witte vlekken aangetroffen. Voor deze behoeften geldt echter dat het niet bekend is in hoeverre bestaand aanbod voldoet aan de specifieke vraag van mantelzorgers en mensen met beperkingen. Het is ook niet bekend in hoeverre het geïnventariseerd aanbod in elke regio en gemeente beschikbaar is. In de witte - vlekkenanalyse is één witte vlek geconstateerd; voor de verborgen behoefte van zwakbegaafden en mensen met een psychiatrische achtergrond aan sociale contacten en ruimte in buurt en maatschappij om te zijn zoals je bent, is geen duidelijk aanbod gevonden.

61

5.3

Gegevensverzameling

Het is van belang te benadrukken dat dit rapport een indicatie geeft van behoefte aan en aanbod van preventieve zorg en voorzieningen onder mantelzorgers en mensen met beperkingen. Het is niet mogelijk een volledig beeld te geven van behoeften en aanbod. Die gegevens die bekend zijn, zijn inzichtelijk gemaakt. Uit de witte vlekken - analyse blijkt dat er geen gegevens beschikbaar zijn met betrekking tot behoeften aan preventieve zorg en voorzieningen van jeugdige mantelzorgers en van mensen met beperkingen in de leeftijdsgroep van 0 - 64 jaar. Ook is niet bekend in hoeverre het aanbod is gedifferentieerd naar leeftijdsgroepen. Daarnaast is niet bekend in hoeverre de verschillende aandoeningen die ten grondslag liggen aan de beperkingen bepalen in hoeverre mensen een verschil in behoeften ervaren op het gebied van preventieve zorg en voorzieningen.

62

6

Aanbevelingen

Op basis van de conclusies volgend uit de witte vlekken - analyse zijn aanbevelingen opgesteld rondom de thema’s kwartiermaken (als antwoord op de witte vlek), checklist, en kwantitatief en kwalitatief onderzoek.

6.1

Kwartiermaken

In de conclusie, hoofdstuk 5, is geconstateerd dat voor alle behoeften van mantelzorgers, mensen met functiebeperkingen, psychisch sociale beperkingen en chronisch psychische beperkingen aanbod is aangetroffen. Ook voor vier van de vijf verborgen behoeften is aanbod gevonden. Voor de verborgen behoefte van zwakbegaafden en mensen met een psychiatrische achtergrond aan sociale contacten, in de buurt en maatschappij, waarin ruimte is om te zijn zoals je bent, is in de conclusie een witte vlek geconstateerd. Een landelijke rapport meldt dat de zogenaamde ‘vermaatschappelijking’ voor mensen met beperkingen moeizaam verloopt30 . Het verdient aanbeveling om ruimte te maken in buurt en maatschappij voor mensen die 'anders' zijn. En de doelgroepen te veralgemeniseren. Een mogelijke oplossing hiervoor is het concept “kwartiermaken” toe te passen31. Dit is een praktijkgerichte benadering om sociale integratie tot stand te brengen voor mensen met een psychiatrische beperking. De doelgroep vervult daarin zelf een centrale rol. Eigenlijk blijken zij goede kwartiermakers te zijn; ze zijn pleitbezorgers voor de doelgroep, stigmabestrijders, vertolkers van wat er leeft en wat nodig is om meedoen en erbij horen mogelijk te maken.32 Zie voor een verdere toelichting op en achtergrond van de methode kwartiermaken, bijlage 4. Voorbeelden van acties op basis van het begrip kwartiermaken zijn: - Geef de kaders die ten gevolge van de Wet Maatschappelijke Ondersteuning opnieuw vormgegeven worden, inhoud op basis van de methodiek Kwartiermaken. - Werk met kwartiermakers in de verschillende sectoren van zorg en welzijn. Laat de WMO loketmedewerker een kwartiermaker zijn. - Stimuleer één - op - één vrijwilligerswerk voor mensen met een chronisch psychische en psychisch sociale beperking. - Laat de doelgroep mensen met een chronisch psychische en psychisch sociale beperking zelf de kwartiermakersrol vervullen. Bijvoorbeeld door het organiseren van exposities van materiaal gemaakt door of over mensen met een beperking in bibliotheken, scholen, wijkgebouwen en winkelcentra.

6.2

Checklist aanbod en behoefte preventieve zorg en voorzieningen

Omdat niet bekend is in hoeverre preventief aanbod van preventieve zorg en voorzieningen voor mantelzorgers en mensen met beperkingen in elke regio en gemeente van Friesland beschikbaar is, zoals is geconcludeerd op basis van de witte vlekken - analyse, verdient het aanbeveling een checklist te hanteren, zie voor een illustratie bijlage 5. In de checklist staan de geïnventariseerde behoeften weergegeven. Ook is in deze checklist het bestaande aanbod van provinciale en regionale aanbieders meegenomen, aangevuld met een indicatie van gemeentelijk aanbod op basis van een inventarisatie met twee gemeenten. De checklist kan op gemeente niveau verder worden aangevuld. Op deze wijze kan elke provinciale, regionale of gemeentelijke aanbieder natrekken in hoeverre het aanbod in preventieve zorg en voorzieningen aansluit op de behoeften van mensen met beperkingen en mantelzorgers. Dit inzicht kan dienen om aan verdere beleidsontwikkeling te werken. Daarnaast is de checklist te gebruiken voor verwijzers van aanbod in (preventieve) zorg en voorzieningen. Bij het gebruik van de checklist is het van belang in het geval van het ontwikkelen van aanbod de beschrijving van behoeften in de behoefte-inventarisatie te raadplegen. Ook is het raadzaam de 30

Koops H, Kwekkeboom, M.H. Vermaatschappelijking in de zorg: ervaringen en verwachtingen van aanbieders en gebruikers in vijf gemeenten. Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau, 2005. 31 Doortje Kal is publicist, onderzoeker en projectleider van het Landelijk Steunpunt Kwartiermaken, zie de website www.kwartiermaken.nl. Kal, D. Kwartiermaken in de WMO, participatie in het kwadraat, maart 2007. 32 De Korte, M. Goede praktijken: kwartiermaken geeft psychiatrische patiënten de ruimte. Zorg en Welzijn Magazine, 2007.

63

desbetreffende doelgroep te benaderen en nader te onderzoeken wat de werkelijke aard van de behoefte is om tot een gezamenlijk sluitend aanbod te kunnen komen, zie ook de aanbevelingen op het gebied van onderzoek. Verder kan de checklist en de resultaten uit de inventarisaties benut worden bij bestaande of te ontwikkelen productencatalogi, sociale kaarten en digitale loketfuncties.

6.3

Kwantitatief en kwalitatief onderzoek

Op basis van de conclusies met betrekking tot de gegevensverzameling en de witte vlekken analyse volgen aanbevelingen op het gebied van kwantitatief en kwalitatief onderzoek. Om in de toekomst zicht te krijgen op de behoeften van mensen met beperkingen van jeugd (0-19 jaar) en volwassenen (20 - 64 jaar) verdient het aanbeveling onder deze doelgroepen nader kwantitatief onderzoek uit te voeren. Dit kan uitgewerkt worden door vragen toe te voegen aan de gezondheidsenquête van GGD Fryslân. Omdat niet bekend is in hoeverre de inhoud van bestaand aanbod voldoet aan de specifieke vraag van mantelzorgers en mensen met beperkingen, verdient het aanbeveling verdergaand kwalitatief onderzoek uit te voeren onder de doelgroepen mantelzorgers, mensen met een functiebeperking, mensen met chronisch psychische beperkingen en mensen met psychisch sociale beperkingen. Daarbij is het van belang onderscheid te maken tussen verschillende leeftijdscategorieën. Ook is het van belang het onderzoek te specificeren naar de aard van de beperking. Kwalitatief onderzoek naar behoeften aan preventieve zorg en voorzieningen onder mensen met functiebeperkingen kan bijvoorbeeld uitgesplitst worden naar mensen met mobiliteitsbeperkingen, gehooren gezichtsbeperkingen en chronisch zieken. Onder mensen met chronisch psychische beperkingen is het raadzaam een onderverdeling te maken naar de mate van verstandelijke beperking en voor mensen met een psychisch sociale beperking is het van belang een onderverdeling te maken naar beperkingen ten gevolge van angststoornissen, eenzaamheid, schizofrenie enzovoort. Een algemene aanbeveling is om bij de uitwerking van de aanbevelingen te werken met betrokken doelgroep en betrokken organisaties.

64

Bijlage 1: Specificering en onderzoeksvragen De inventarisatie naar behoeften van doelgroepen onder de WMO-prestatievelden 4 en 6 vraagt om een nadere specificering (A). Op basis van de specificering zijn onderzoeksvragen (B) afgeleid. A Specificering Op de volgende punten is een specificering wenselijk: Prestatievelden 4 en 6 Dit onderzoek beperkt zich tot de doelgroepen onder de prestatievelden 4 en 6: - Mantelzorgers - mensen met een beperking33 Definiëring doelgroepen - Mantelzorgers: Personen die langdurige zorg verlenen die niet in het kader van een hulpverlenend beroep wordt geboden aan een hulpbehoevende door personen uit diens directe omgeving, waarbij zorgverlening rechtstreeks voortvloeit uit de sociale relatie en de gebruikelijke zorg van huisgenoten voor elkaar overstijgt.34 - Mensen met een beperking: mensen die ten gevolge van ziekte of gebrek, inclusief chronisch psychische en psychosociale problemen, aantoonbare beperkingen ondervinden bij het uitvoeren van activiteiten op het gebied van het voeren van het huishouden, bij het normale gebruik van de woning; bij het verplaatsen in en om de woning, bij het zich lokaal verplaatsen per vervoermiddel of bij het ontmoeten van de medemens en het op basis daarvan aangaan van sociale contacten.34 - Toelichting begrip ‘mensen met een beperking’: De regering gaat in wetsartikel 1, uit de Memorie van toelichting van de Tweede Kamer uit van mensen met een somatische, psychogeriatrische of psychiatrische of aan de andere kant chronische psychische aandoening of beperking, of een verstandelijke, lichamelijke of zintuiglijke handicap. Het gaat hier in alle gevallen om kenmerken van de persoon. Men is bijvoorbeeld door ouderdom slecht ter been geworden, is van kinds af aan zintuiglijk gehandicapt, of heeft door ziekte of door een ongeval een of meer lichaamsfuncties verloren. Verlies van zelfstandigheid en, vooral, een gebrek aan deelname aan het maatschappelijk verkeer, kan echter ook een gevolg zijn van problemen die iemand heeft in zijn relatie met anderen, met zijn sociale omgeving. In dat geval is sprake van een ‘psychosociaal probleem’.35 - In de behoefte-inventarisatie is het begrip ‘verstandelijke handicap’ nader gespecificeerd. De volgende definitie is gehanteerd36: o Verstandelijke handicap: Het intellectueel functioneren van een verstandelijk gehandicapte ligt duidelijk onder het gemiddelde, daarnaast is er sprake van aan de beperkte intelligentie gerelateerde beperkingen van het aanpassingsgedrag op twee of meer van de volgende tien gebieden: communicatie, zelfverzorging, zelfstandig kunnen wonen, sociale en relationele vaardigheden, gebruik maken van gemeenschapsvoorzieningen, zelfstandig beslissingen nemen, gezondheid en veiligheid, functionele intellectuele vaardigheden, vrijetijdsbesteding, werk. Ten slotte manifesteert de verstandelijke handicap zich voor de leeftijd van 18 jaar. Een laag IQ (lager dan 70/75) is dus wel voorwaarde, maar niet voldoende voor de diagnose ‘verstandelijke handicap’. - Kader: Uit bovenstaande definitie ‘mensen met een beperking’ blijkt dat mensen met een chronisch psychisch probleem en mensen met een psychosociaal probleem vallen onder de definitie ‘mensen met een beperking’.

33

Bron: Wat GGD Fryslân doet en kan doen in het kader van de WMO? GGD Fryslân. Leeuwarden, 2006. Bron: Onderzoeksvoorstel ‘Inventarisatie aanbod- en behoefte preventie in relatie tot de prestatievelden 4 en 6 van de WMO’, Partoer en GGD Fryslân, 2006. 35 Bron: Memorie van Toelichting aan de Tweede Kamer. 36 Bron:Luckasson, R. Mental Retardation, Definition, Classification, and Systems of Supports. 9th Edition. Washington: American Association on Mental Retardation, 1992. 34

65

Om de resultaten in bepaalde mate te ordenen naar soort beperking, wordt in de inventarisatie op basis van bovenstaande toelichting een onderverdeling gemaakt naar fysieke, psychische en verstandelijke beperkingen. Fysieke beperkingen zijn verder onderverdeeld naar mobiliteits-, gehooren gezichtsbeperkingen en chronisch zieken. Wetsartikel Maatschappelijke Ondersteuning Uit de Memorie van Toelichting van de Tweede Kamer is af te leiden dat het Wetsartikel Maatschappelijke Ondersteuning aanstuurt op de volgende twee vragen: - Wat hebben mensen met een beperking nodig om zelfstandig te kunnen (blijven) functioneren? - Wat hebben mensen met een beperking nodig om deel te kunnen (blijven) nemen aan het maatschappelijk verkeer? Voor de doelgroep mantelzorgers gaat het volgens de Memorie van Toelichting om ‘het ondersteunen van mantelzorgers daar onder begrepen steun bij het vinden van adequate oplossingen indien zij hun taken tijdelijk niet kunnen waarnemen’.35 Hieruit is op te maken dat mantelzorgers soms ook ontlast moeten worden. Dit leidt tot de vraag: - Wat hebben mantelzorgers nodig om hun mantelzorgtaken goed uit te kunnen voeren zonder daarbij het eigen evenwicht tussen draagkracht en draaglast te verliezen? Leeftijdsgroepen Keuze: - Jeugd - Volwassenen - Ouderen Deze inventarisatie richt zich op jeugd, volwassenen en ouderen. Vormen van Preventie De behoefte-inventarisatie richt zich op geïndiceerde en zorggerelateerde preventie.37 Het gaat binnen de Wet Maatschappelijke Ondersteuning namelijk om groepen bij wie al symptomen zijn gesignaleerd of bij wie de diagnose al is gesteld, mensen die een beperking ervaren. Selectieve preventie is ook een aandachtspunt, denk bijvoorbeeld aan voorlichting aan ‘jongere ouderen’: waar op te letten bij het ouder worden. Om de reden dat selectieve, geïndiceerde en zorggerelateerde preventie binnen het kader van de WMO vallen, valt de universele preventie daarbuiten. Bij universele preventie gaat het om preventie aan het algehele publiek, al dan niet gezond en richt zich niet in het bijzonder op mensen met een specifiek gezondheidsprobleem of op specifieke risicogroepen. Daarbij mag niet uit het oog worden verloren dat universele preventie van groot belang is ter voorkoming van beperkingen. Beperkingen Het WMO - wetsvoorstel is gericht op de beperkingen die burgers ondervinden in enerzijds het maatschappelijk functioneren en anderzijds het zelfstandig functioneren. Het onderzoek richt zich daarmee op beperkingen in plaats van aandoeningen. Uit de definitie van artikel 1: ‘mensen met een beperking’35 kan een nadere onderverdeling naar psychische, verstandelijke en fysieke beperkingen volgen.

35 37

Bron: Memorie van Toelichting aan de Tweede Kamer Lokaal Gezondheidsbeleid en WMO in Samenhang, Vereniging van Nederlandse Gemeenten/SGBO.

66

B Onderzoeksvragen De specificering leidt tot de volgende onderzoeksvragen (cursief gedrukt een concretisering van de onderzoeksvragen):

Welke behoeften hebben mensen met een beperking op het gebied van zorg en preventie? - Wat hebben mensen met een beperking nodig om zelfstandig te kunnen functioneren? - Wat hebben mensen met een beperking nodig om deel te kunnen nemen aan het maatschappelijk verkeer? Welke behoeften hebben mantelzorgers op het gebied van zorg en preventie? - Wat hebben mantelzorgers nodig om hun mantelzorgtaken goed uit te kunnen voeren zonder daarbij het eigen evenwicht tussen draagkracht en draaglast te verliezen? Toelichting begrippen - Beperkingen: bij beperkingen wordt gedacht aan somatische, psychogeriatrische of psychiatrische of aan de andere kant chronisch psychische aandoeningen of beperkingen, of verstandelijke, lichamelijke of zintuiglijke handicaps, zie de definitie ‘mensen met een beperking’ uit artikel 1.35 In de uitkomsten moet te herleiden zijn welke doelgroep welke behoefte heeft. - Universele preventie: gericht op het algehele publiek, al dan niet gezond en richt zich niet in het bijzonder op mensen met een specifiek gezondheidsprobleem of op specifieke risicogroepen.37 - Selectieve preventie: gericht op individuen of een subgroep waarbij het risico op het ontwikkelen van een probleem aanzienlijk groter dan gemiddeld is.37 Geïndiceerde preventie: gericht op individuen die de eerste symptomen hebben die voorafgaan aan een probleem. Het gaat dan bijvoorbeeld om kinderen die gedragsproblemen veroorzaken of mensen met een verhoogde bloeddruk.37 Zorggerelateerde preventie: gericht op mensen die een gediagnosticeerde aandoening hebben. Beleid is er dan op gericht om te voorkomen dat het erger wordt en dat er andere aandoeningen ontstaan. Een ander doel is dat deze mensen beter in staat zijn om zich in de samenleving te handhaven.37

67

Bijlage 2: Vragen uit de gezondheidsenquête GGD Fryslân Vraag over het gebruik en de behoefte aan diensten en voorzieningen uit de gezondheidsenquête 2005/2006 van GGD Fryslân. Vraag 34 is gesteld aan ruim 2400 Friezen van 65 jaar en ouder. De vraag over mantelzorg aan ruim 6700 19+ plussers. De hele vragenlijst is te vinden op www.ikpgezondheid.nl

34. Wilt u aankruisen welke voorzieningen of diensten u nodig heeft om te kunnen blijven wonen zoals u nu woont? En als u een voorziening/dienst nodig heeft of u daar al gebruik van maakt?

Ja nodig en maak hier al gebruik van

Ja nodig, maar maak hier geen gebruik van

Nee, niet nodig/ niet van toepassing

Hulp bij klussen in huis

□

□

□


□

□

□

Hulp in de huishouding (bijv. schoonmaken en boodschappen doen) Hulp bij persoonlijke verzorging (bijv. wassen en aankleden) Hulp bij de zorg van mijn echtgeno(o)t(e) / partner Hulp bij mijn persoonlijke administratie (bijv. invullen van formulieren) Financiële ondersteuning of advies

□

□

□

□

□

□

□

□

□

□

□

□

□

□

□

Goed bereikbare voorzieningen (bijv. winkels, postkantoor, huisarts) Vervoersmogelijkheden

□

□

□

□

□

□

Begeleiding bij vrijetijdsbesteding (bijv. bij sportbeoefening, culturele activiteiten) Maaltijdvoorziening aan huis (tafeltje-dek-je)

□

□

□

□

□

□

Hulpmiddelen (bijv. rollator)

□

□

□

Woningaanpassing (bijv. beugels in wc)

□

□

□

Alarmering

□

□

□

Dagopvang en/of dagbehandeling

□

□

□

Informatie en advies (bij wonen, welzijn en zorg) Ontmoetingsplek in de buurt

□

□

□

□

□

□

Bezoek aan huis voor gezelligheid

□

□

□

Anders, namelijk

□

□

□

Voorzieningen en diensten

68

VRAGEN OVER HET GEVEN VAN MANTELZORG Mantelzorg is de zorg die u geeft aan een bekende uit uw omgeving, zoals uw partner, ouders, kind, buren of vrienden, als deze persoon voor langere tijd ziek, hulpbehoevend of gehandicapt is. Deze zorg kan bestaan uit het huishouden doen, wassen, aankleden, gezelschap houden, vervoer, geldzaken regelen, enzovoorts. Mantelzorg wordt niet betaald. (Een vrijwilliger vanuit een vrijwilligersorganisatie is geen mantelzorger).

34. Geeft u momenteel mantelzorg of heeft u de afgelopen 12 maanden mantelzorg gegeven? □ Ja, ik geef die mantelzorg nu nog □ Ja, maar ik geef die mantelzorg nu niet meer → Ga door naar vraag 40 □ Nee → Ga door naar vraag 40 35. Hoeveel uur mantelzorg geeft u momenteel gemiddeld per week? □ Af en toe (niet elke week) □ Gemiddeld

□□□

uren per week (inclusief reistijd) (graag hele uren invullen)

36. Uit welke activiteiten bestaat deze mantelzorg voornamelijk? (meerdere antwoorden mogelijk) □ Hulp in huishouding (boodschappen, schoonmaken) □ Klaarmaken van de warme maaltijden □ Hulp bij persoonlijke verzorging (wassen, aankleden) □ Hulp bij medische verzorging □ Gezelschap, troost, afleiding, enz. □ Begeleiding en/of vervoer (bij bezoek aan arts, kapper, enz.) □ Regeling geldzaken en/of andere administratie □ Andere zaken, namelijk

37. Aan wie geeft u mantelzorg? (meerdere antwoorden mogelijk) □ Partner □ Kinderen □ (Schoon)ouders □ Andere familieleden □ Buren / vrienden / kennissen □ Anders, namelijk

69

38. Sommige mensen voelen zich erg belast door de verzorging van een ander. Zij vinden de zorg zwaar en moeilijk vol te houden. Voor andere mensen geldt dat minder. Alles bij elkaar genomen, hoe belast voelt u zich momenteel? □ Niet of nauwelijks belast □ Enigszins belast □ Tamelijk zwaar belast □ Zeer zwaar belast □ Overbelast (kan de zorg eigenlijk niet meer volhouden) 39. Heeft u, naast eventuele hulp die u al ontvangt, behoefte aan hulp in verband met uw werkzaamheden als mantelzorger? □ Nee □ Ja, aan informatie en advies □ Ja, aan een vervanger, zodat ik ook af en toe een vrije dag kan nemen of met vakantie kan gaan □ Ja, aan emotionele ondersteuning □ Ja, aan ontspannende activiteiten □ Ja, aan belangenbehartiging □ Ja, aan contact met andere mantelzorgers □ Ja, anders, namelijk

70

Bijlage 3: Overzichtstabel behoefte-inventarisatie Tabel: 1 Globale indeling behoeften naar preventievormen Mantelzorg Mobiliteitsbeperkingen (onder fysieke beperkingen) Selectieve preventie

Geïndiceerde preventie zorggerelat eerde preventie

Mensen met gehoorbeperkingen

Mensen met gezichtsbeperkingen

Chronisch zieken

- Hulp in de huishouding - Hulp bij persoonlijke administratie - Hulpmiddelen - Woningaanpassingen - Bezoek aan huis voor wat gezelligheid

- Hulp in de huishouding - Hulp bij persoonlijke administratie - Vervoer - Woningaanpassingen - Hulp bij klussen in huis - Hulp bij onderhoud van de tuin - Hulpmiddelen - Goed bereikbare voorzieningen - Bezoek aan huis voor wat gezelligheid - Informatie en advies

- Hulp in de huishouding - hulp bij persoonlijke administratie - Vervoer - Woningaanpassing - Hulp bij klussen in huis - Hulp bij onderhoud van de tuin

- Erkenning & herkenning - Informatie & advies - Emotionele ondersteuning - Respijtzorg - Ontspannende activiteiten - Contact met andere mantelzorgers, - vrijwilligers, prof. zorg en de ouderenadviseur - Steun van werkgever

- Praktische diensten en voorzieningen: klussen in huis, huishoudelijke hulp, woningaanpassingen,verv oer, Maaltijd-voorziening, alarmering, gehandicaptenparkeerkaart en hulpmiddelen - Welzijnsvoorzeningen - Informatie - Sociale contacten - Goed bereikbare voorzieningen - Recreatieve en sportieve activiteiten

71

Psychische beperkingen

Zwakbegaafden

Verstandelijke beperkingen

- Huishoudelijke hulp - Hulp bij administratie - Behoeften ten aanzien van informatie en advies - Ondersteuning bij het vinden van de juiste diensten - Contacten - Vrijwilligerswerk - Vervoer

-

- Kort verblijf - Begeleiding - Dagbesteding met ontwikkelingsgerichte activiteiten.

Selectieve preventie Geïndiceerde preventie zorggerelateerde preventie

Hulp en begeleiding bij het huishouden Hulp bij het invullen van formulieren Ambulante zorg Kort verblijf Begeleid zelfstandig wonen Ondersteuning bij financiën Vertrouwens/ begeleidingsgesprekken Langdurige begeleidingstrajecten.

72

Bijlage 4: Kwartiermaken Doortje Kal stimuleert in het artikel 'Kwartier maken in de WMO'1 de lokale overheid blijvend te investeren in het leren kennen, aanmoedigen en ondersteunen van de kracht en het talent van de doelgroep: precies wat onder empowerment wordt verstaan. Zij ziet vrijwilligerswerk op dit gebied groeien en benoemt vooral een één - op - één vrijwilligercontact als zeer waardevol, op voorwaarde dat die plaatsvindt in een inspirerende professionele infrastructuur. Daarnaast wijst zij beleidsmakers en uitvoerders van de WMO op projecten van de Amsterdamse Stichting Cliëntgestuurde initiatieven en Projecten (zie www.scip.web) en de zevenendertig projecten van het programma Lokale Versterking die door cliënten worden gedragen. Doortje Kal ziet kwartiermakers als beoefenaars van de presentiebenadering: 'De presentiebenadering probeert door een radicale aansluiting bij de leefwereld van degene om wie het gaat, de kloof naar de instellingen en instanties te overbruggen. Presentie laat zich vertalen als aandachtige betrokkenheid. Het is ook de toewijding aan het kwetsbare. Ik neem u mee langs een paar in het kader van de WMO belangrijke uitgangspunten van de presentiebenadering: -

probeer aansluiting te vinden bij iemands leefwereld zoek naar het vitale van iemands levensstijl toon belangstelling voor iemands verhaal; verhalen leggen vaak een verlangen bloot en verlangen geeft energie om het leven weer zelf vorm te geven wees bewust van mechanismen van uitsluiting – die van anderen en die van de eigen organisatie, inclusief het eigen handelen wees bewust van mechanismen van het belang van iemands eergevoel wees gevoelig voor keerpuntervaring (jij kan van betekenis zijn voor een ommekeer in iemands leven, zodat hij ook een betekenisvol leven kan leven) wees bewust van maatschappelijke contexten die negatieve barrières bestendigen.38

Kwartiermakers doen een beroep op het sociaal cultureel werk, vrijwilligersorganisaties, instanties, overheden en niet te vergeten werkgevers en (andere) burgers. ‘Integratie moet van twee kanten komen’, stelt Kal. 'De samenleving zou zich juist richting deze mensen wat vrijer op kunnen stellen. Zodat ‘de ander’, zonder zich eerst te moeten aanpassen, het gevoel krijgt welkom en waardevol te zijn.'39

38 39

Kal, D. Kwartiermaken in de WMO, participatie in het kwadraat, maart 2007. De Korte, M. Goede praktijken: kwartiermaken geeft psychiatrische patiënten de ruimte.Zorg en Welzijn Magazine, 2007.

73

Bijlage 5: Checklist Behoeften mantelzorgers van 0-19 jaar

Aanbod

Nader te onderzoeken.

Nader te differentiëren naar leeftijd.

Behoeften van mantelzorgers van 19 jaar en ouder

Aanbod

Erkenning en herkenning.

Zorgbelang Fryslân; belangenbehartiging en advisering. 40 In sommige gemeenten in voorbereiding in WMO-loket / eigen PR-campagne.

Informatie over proces tussen hulpverlener en mantelzorger.

Een taak van ondersteuner in WMO-loket gemeenten.40

(persoonlijke) informatie en voorlichting over ziektebeelden en financiële vergoedingen.

GGD Fryslân en GGZ Friesland; doelgroepen familieleden van dementerenden, schizofrenie, borderliners en depressie. Gemeenten verwijzen door naar professionele organisaties en zelfhulporganisaties.40

Informatie op één punt.

Aanbod in ontwikkeling in gemeentelijk WMO-loket.

Contact met een vertrouwenspersoon.

Ondersteuning mogelijk vanuit gemeentelijk WMO-loket.40

Respijtzorg (en coördinatie daarvan).

Thuiszorg De Friese Wouden; vrijwilligersondersteuning, en Zuidwest Friesland; respijtzorg op indicatie. Via gemeentelijk WMO-loket wordt verwezen naar verzorging / verpleging of 40 vrijwilligersorganisaties (bv. Stichting Aan Zet).

Meer dan één ontspannende activiteit met zorgvragende partner per jaar, bijvoorbeeld meer dan één vakantie met de Zonnebloem per jaar.

Valt buiten de verantwoordelijkheid van de aanbieders van het Preventieplatform Friesland.40

Contact met mantelzorgers.

GGD Fryslân en GGZ Friesland; doelgroepen familieleden van dementerenden, schizofrenie, borderliners en depressie 40 Aanbod vanuit Welzijn Leeuwarden of mantelzorg - cafés.

Contact met vrijwilligers, professionele zorg en ouderenadviseur.

Thuiszorg De Friese Wouden; vrijwilligersondersteuning, en Zuidwest Friesland; ergocoaches. Ouderenadviseur wordt over het algemeen gemeentelijk aangeboden, verder is 40 gemeentelijk aanbod in WMO-loket in voorbereiding.

Steun van werkgever.

Gemeentelijk: in ontwikkeling.40

40

Te ontwikkelen

40


74

Behoeften van mensen met functiebeperkingen Aanbod jonger dan 19 jaar Nader te onderzoeken

Te ontwikkelen

Nader te differentiëren naar leeftijd

Behoeften van mensen met functiebeperkingen Aanbod van 19 jaar en ouder Hulp bij klussen in huis

Aanbod georganiseerd door Stichting Welzijn Leeuwarden, Stichting Palet en Zorggroep 41 Noorderbreedte (Nynke).


Idem dito

Huishoudelijke verzorging

Thuiszorg Zuidwest Friesland biedt huishoudelijke zorg. Gemeente heeft met groot aantal thuiszorginstellingen een contract.41

Persoonlijke verzorging

Zorg wordt geleverd door AWBZ - voorzieningen. Ook bieden vrijwilligersorganisaties 41 persoonlijke verzorging aan.

Hulp bij persoonlijke administratie

Ondersteuningsaanbod in gemeenten in vorm van de ouderenadviseur, 41 ouderenbonden, kerkelijke verbanden en vrijwilligersorganisaties.

Vervoer

Vervoer is een WMO - voorziening. 41

Maaltijdvoorzieningen

Maaltijdvoorzieningen worden aangeboden door de vrije markt. Voorbeelden zijn Maaltijdservice en Thuishotel.*

Alarmering

Zorginstellingen bieden alarmering aan op basis van CIZ – indicatie via gemeente. 41

Gehandicaptenparkeerkaart

Zorginstellingen bieden gehandicaptenparkeerkaart aan op basis van CIZ - indicatie via 41 gemeente.

hulpmiddelen

Hulpmiddelen worden gemeentelijk verstrekt vanuit de WMO. 41

Informatie en advies

Cliëntondersteuning van MEE Friesland. WMO - loket. 41

Sociale contacten

MEE Friesland biedt Tandem Project. Stichting Welzijn Leeuwarden heeft aanbod op dit gebied en er zijn vrijwilligersorganisaties, lokale verenigingen en sociëteiten actief op dit terrein. 41

Recreatieve en sportieve activiteiten

Stichting Welzijn Leeuwarden, vrijwilligersorganisaties en verenigingsleven hebben 41 aanbod.

Goed bereikbare voorzieningen

Gemeenten werken hieraan door bijvoorbeeld te plannen in de context van 41 woonservicezones en het toegankelijk maken van multifunctionele centra.

41


75

Behoeften van mensen met psychisch sociale beperkingen van 0 - 19 jaar

Aanbod

Te ontwikkelen

Nader te onderzoeken

Nader te differentiëren naar leeftijdsgroep.

Behoeften van mensen met psychisch sociale beperkingen van 19 jaar en ouder

Aanbod

Huishoudelijke hulp

Thuiszorg Zuidwest Friesland biedt huishoudelijke zorg. Verder wordt huishoudelijke hulp gemeentelijk verstrekt vanuit de WMO.42

Hulp bij administratie

Vrijwilligersorganisaties bieden hulp bij administratie aan.

vervoer

Vervoer is een WMO - voorziening. 42

Welzijnsvoorzieningen / informatie en advies

WMO - loket en andere bestaande brede welzijnsinstellingen.

Sociale contacten

In sommige gemeenten zijn ontmoetingsplekken voor lotgenoten, ook is er aanbod vanuit vrijwilligersorganisaties. 42

Vrijwilligerswerk

Vrijwilligersservicepunt Leeuwarden heeft aanbod in vrijwilligerswerk. Stichting Aanzet is een provinciale organisatie die zich speciaal voor deze groep in zet.

42

42

42

42

42


76

Behoeften van mensen met chronisch psychische beperkingen

Aanbod

Te ontwikkelen

Hulp en begeleiding bij het huishouden

Aanbod vanuit de WMO - voorzieningen. Ook is er aanbod in gespecialiseerde gezinsverzorging.43

43

Hulp en begeleiding bij het invullen van formulieren Aanbod door bestaande brede welzijnsinstellingen.

43

Ondersteuning bij financiën

Humanitas. 43

Begeleid zelfstandig wonen

Thuiszorg Zuidwest Friesland biedt gespecialiseerde verzorging, ondersteuning en begeleiding. Bestaande zorginstellingen hebben aanbod hierin. 43

Vertrouwens - / begeleidingsgesprekken

Taak voor zorginstellingen en preventief in voorbereiding in WMO - loket.

Langdurige begeleidingstrajecten

Taak voor zorginstellingen. 43

Ambulante zorg

Algemeen Maatschappelijk Werk heeft aanbod. 43 Verder taak voor Zorginstellingen.

Kort verblijf

Taak voor Zorginstellingen. 43

Dagbesteding met ontwikkelingsgericht activiteiten

Taak voor Zorginstellingen.

43

43

43

basis van een inventarisatie naar gemeentelijk aanbod onder twee gemeenten.

77

Verborgen behoeften

Aanbod

Te ontwikkelen

Behoefte aan sociale contacten onder mensen (en ouderen in het bijzonder) met functiebeperkingen.

Tandem Project MEE Friesland. 44 Maaltijdtafels Stichting Palet. 44 Sociëteiten, Zonnebloem

Behoefte aan een integrale benadering van de complexe problematiek onder ouderen.

Ouderenadviseur hanteert integrale aanpak.

Behoefte aan een specifieke benadering van de doelgroep ouderen (waaronder mantelzorgers) op het gebied van informatie en advies.

Deskundigheids-bevordering in ontwikkeling in WMO - loket. 44

Behoefte van mensen met een psychiatrische achtergrond, doven en slechthorenden en zwakbegaafden aan een specifieke benadering in het geval van loketcontact, dan wel fysiek dan wel telefonisch.

Deskundigheids-bevordering in ontwikkeling in WMO - loket. 44

44

Behoefte van zwakbegaafden en mensen met een Eén gemeente verwijst naar het verenigingsleven in dorpen en woonkernen. psychiatrische achtergrond aan sociale contacten en ruimte in buurt en maatschappij om te zijn zoals je bent.

44

44


78

Inventarisatie aanbod en behoefte preventie in relatie tot de prestatievelden 4 en 6 van de WMO

Recommend Documents