Peer educatie binnen culturele instellingen. Appels met ‘peers’ vergelijken? Dit artikel is geschreven door Merel van der Graaf en Lindy Kuit, twee deelnemers van het Performance Project van Witte de With Center for Contemporary Art. Ze konden hun nieuwsgierigheid naar andere peer educatieprojecten binnen culturele instellingen niet bedwingen.
“Iedereen denkt anders. Ik vond het leuk om andere mensen te ontmoeten die zich ontwikkelen”, aldus Julia Steenhuisen (20 jaar), deelneemster aan het peer educatieproject ‘Performance Project’ (2012) bij Witte de With Center for Contemporary Art te Rotterdam. Peer educatie is de laatste jaren een veelgehoorde term binnen de culturele sector. Het werd al gebruikt voor seksuele voorlichting op middelbare scholen, maar nu ook binnen de deuren van verschillende culturele instellingen. Zo ook in Nederland, waar deze vorm van educatie onder andere wordt gebruikt in het Foam (Amsterdam), Showroom MAMA (Rotterdam) en Witte de With, Center for Contemporary Art (Rotterdam). Dit artikel is geschreven voor jongeren met een interesse voor dit soort educatieprojecten. Wat kun je van een peer educatieproject verwachten? Hoe verloopt zo’n project? Maar ook, wat kun je ervan leren? Allereerst is het van belang om het begrip peer educatie te verhelderen. De belangrijkste voorwaarde voor het succes van peer educatie is dat de peer educator (degene die de informatie overbrengt) en de peer (de ontvanger) elkaar als gelijken beschouwen. Er kunnen drie vormen van peer educatie worden onderscheiden: klassieke peer educatie, peer learning-projecten en peer preventiemethode. Een voorbeeld van de klassieke vorm van peer educatie is het project ‘Heilig?!’ vanuit het Bijbels Museum in Amsterdam (2007/2008). Hierbij worden zowel gastlessen als museumlessen gegeven door joodse, christelijke en islamitische studenten (de peer educators) aan leerlingen uit het voortgezet onderwijs (de peers). De peer educators brengen de peers kennis bij over de drie grote monotheïstische godsdiensten. Hierbij zijn de peer educator, de peer en het onderwerp dus gescheiden. De peer educator treedt hierbij vooral op als spreekbuis die een duidelijke boodschap probeert over te brengen op een doelgroep. Bij peer learning-projecten draait het hoofdzakelijk om het leerproces en de uitwisseling van ideeën. Deze projecten zijn er op gericht om een dialoog of een samenwerking uit te lokken tussen de peers. Als laatste is de peer preventiemethode gericht op het helpen van jongeren bij het maken van gezonde beslissingen op het gebied van bijvoorbeeld drugs en seksualiteit. In 2011 werd een nieuwe vorm van peer educatie geïntroduceerd: Peer educatie 2.0. Dit is een initiatief vanuit Diversion, bureau voor maatschappelijke innovatie. Hierin komen alle vormen samen,
maar verwordt peer educatie tot een doel op zich, in plaats van alleen een middel. De peer projecten die in dit artikel worden besproken gaan bijna allemaal uit van een groep jongeren of jongvolwassenen die voor hun eigen doelgroep activiteiten en/of evenementen organiseren. Een culturele instelling kan zo’n project gebruiken om meer jongeren binnen de muren van de instelling te krijgen. Als er daarnaast ook wordt gestreefd naar talentontwikkeling binnen de groep, dan geldt het niet meer alleen als middel om meer jongeren binnen te krijgen, maar ook als doel om bij te dragen aan talentontwikkeling van jongeren binnen een instelling. In dit artikel staan de peer learning-projecten en peer educatie 2.0 centraal. Deze vormen van peer educatie zijn volgens ons het meest leerzaam, omdat ze hun pijlen richten op talentontwikkeling. Daarnaast worden deze vormen het meest gebruikt binnen culturele instellingen. Om aanstaande peers te informeren en daarnaast te enthousiasmeren, zullen in dit artikel drie educatieprojecten vanuit drie verschillende instellingen besproken worden. De projecten, vanuit het Foam te Amsterdam, Showroom MAMA te Rotterdam en Witte de With Center for Contemporary Art te Rotterdam, zullen de werkwijze en de ervaringen van deelnemende peers kort behandeld worden.
Foam Het Amsterdamse fotografiemuseum werkt sinds 2007 met Foam Lab; een groep jongvolwassenen (18-25
jaar)
die
gedurende
een bepaalde
periode
experimenteren met het organiseren van multidisciplinaire evenementen voor hun eigen doelgroep. Dit project heeft al een aantal geslaagde edities achter de rug. Zo vond op vrijdagavond 27 april 2012 het eerste evenement plaats dat georganiseerd werd door Foam Lab 2012: ‘Deleted/Seen’. De
avond
was
gevuld
met
workshops,
muziek,
performances, rondleidingen en veel fotografie. Renske de Groot, hoofd educatie bij het Foam, vertelde ons dat Foam Lab wordt gezien als een kweekvijver van talent en dat deelnemers nauwkeurig geselecteerd worden.
De deelnemers zijn circa tien maanden onderdeel van Foam Lab en komen twee dagen per week bijeen. Voordat de groep (semi-)zelfstandig start met het organiseren van activiteiten voor hun eigen doelgroep, ondergaan ze een intensief trainingsprogramma van twee maanden. Hierbinnen volgen ze twee dagen per week workshops en masterclasses gegeven door de Foam-staf
en
externe
professionals.
Na
de
trainingsperiode gaan de deelnemers van het Foam Lab onder leiding van een projectmedewerker van het Foam aan de slag. Al hun ideeën worden eerst met de staf besproken. Bovendien blijven de masterclasses doorgaan tijdens deze periode; deze sluiten direct aan bij het evenement dat de jongvolwassenen willen organiseren. Voor het Foam is het samenwerken met een groep gemotiveerde en talentvolle jongvolwassenen erg inspirerend. Dit geeft ze de mogelijkheid nieuwe methodes van publieksbereik te ontdekken. Het Foam leert dus ook van hen en deze samenwerking houdt de instelling scherp, vertelde Renske de Groot ons. Aan de andere kant doen de deelnemende jongeren een ervaring op die hun verdere loopbaan zal verrijken en hun netwerk zal doen groeien. Deze wisselwerking wordt door het Foam als zeer positief ervaren. Uiteraard heeft de deelnemer ook zijn of haar eigen beweegredenen om deel te nemen aan een project als Foam Lab. In de eerste instantie speelt de reputatie van de instelling een rol bij de deelname. Zo vertelde Ewa Scheifes (24 jaar) ons voor Foam te hebben gekozen, omdat de instelling grenzen op durft te zoeken en geen ‘steriel’ karakter heeft. Daarnaast speelde haar gedeelde interesse met de instelling, fotografie, een belangrijke rol bij de keuze voor Foam. Deze deelneemster heeft dus heel bewust haar keuze op Foam laten vallen. Blijkbaar selecteert niet alleen de instelling, maar ook de deelnemer. Ewa, behorende die deel uitmaakt van de huidige lichting Foam Lab-deelnemers, hoopt door haar deelname aan het project vanuit het fotografiemuseum zichzelf op verschillende vlakken te ontwikkelen Ten eerste komt ze door haar deelname aan dit project dichter bij Foam te staan en krijgt ze de kans om de instelling van binnen te bekijken. Daarnaast spreekt het samenwerken met veel verschillende organisaties en daarmee het vergroten van haar persoonlijke netwerk haar aan. Ze vindt het interessant om verschillende rollen aan te nemen binnen het project en vertelde ons dat ze aangenaam verrast is door de inhoudelijke verdieping en de mogelijkheid tot creatieve zelfontplooiing.
Showroom MAMA Ook Showroom MAMA in Rotterdam heeft al langere tijd een groep jongeren onder haar hoede. Vanaf 2006 werkt Showroom MAMA met Rookies, een groep van ongeveer 30 jongeren (16-26 jaar) die binnen alle facetten van de organisatie actief zijn. Rookies helpen onder andere bij de opbouw van
tentoonstellingen,
hosten
activiteiten, ontwikkelen educatieve projecten, geven rondleidingen en zijn betrokken bij de invulling van het programma.
Margriet
Brouwer,
projectleider talentontwikkeling bij Showroom MAMA, vertelde ons dat Rookies voornamelijk worden gezien als
klankbord. Het
werken met
Rookies houdt MAMA volgens haar jong en actueel. Het voornaamste doel van dit project is talentontwikkeling: het creëren van een waardevolle leerervaring voor de deelnemers. Bijzonder is ook om op te merken dat nieuwe Rookies zich gedurende het hele jaar kunnen aanmelden. Het opleidingstraject onthult een vorm van pure peer educatie: een ervaren Rookie werkt een nieuwe Rookie in. Hierdoor wordt er kennis overgedragen op een constructieve manier. Hiernaast worden er op projectbasis workshops en masterclasses georganiseerd door externe professionals. Rookies worden ingezet voor verschillende activiteiten, maar krijgen ook de vrijheid om zelf met ideeën te komen. Deze worden altijd aangemoedigd en na groenlicht vanuit de organisatie mogen Rookies zo’n project zelf uitvoeren. Rookie Faye Holdert (18 jaar) vertelde ons voor Showroom MAMA te hebben gekozen, omdat zij daar vaak tentoonstellingen en openingen bezocht en enthousiast raakte door (ex-)Rookies. Ze ziet het project als uniek in Rotterdam en ervaart het als leuk, leerzaam en verdiepend. Ze vertelde ons dat je als Rookie voor een groot deel zelf bepaalt hoeveel tijd en moeite je in het project stopt. Daarnaast let de staf goed op wat een Rookie leuk vindt en waar hij of zij goed in is. Dit is een van de redenen waarom het project zo’n succes is, aldus Faye. Kenmerkend voor Faye is dat haar ervaringen als Rookie passen binnen haar toekomstplannen. Al voor haar deelname aan het educatieproject van Showroom MAMA had zij ambities om curator te worden. Ze hoopt als Rookie connecties op te bouwen, vooral met jongeren die net als zij geïnteresseerd zijn in kunst. Mede door haar ‘Rookie-schap’ doet zij nu de bachelor Cultureel Erfgoed aan de Reinwardt Academie in Amsterdam.
Als autonoom kunstenaar komt Rookie Martine Poot (22 jaar) uit een andere hoek dan Faye. Het opbouwen van connecties was een van haar eerste persoonlijke beweegredenen om zich in te zetten voor Showroom MAMA. Martine ervoer bij MAMA een open sfeer waarin zij nieuwe kansen en inzichten op heeft gedaan. Ze vertelde ons dat haar verwachtingen meer dan uitgekomen zijn en dat zij nooit had kunnen bedenken dat de Rotterdamse instelling haar zoveel kon bieden. “Showroom MAMA combineert kwaliteit met openheid en lef en laat de doelgroep die zij aan willen spreken zelf ook spreken”, aldus Martine.
Witte de With, Center for Contemporary Art Deze Rotterdamse instelling voor hedendaagse kunst werkt tevens al meerdere jaren met op peer educatie gebaseerde projecten. Vanaf 2005 wordt er tenminste één keer per jaar een groep jongeren of jongvolwassenen binnengehaald om een activiteit of evenement voor hun eigen doelgroep te organiseren. Bij het eerste peer project in 2005 werd er in het kader van de tentoonstelling Be What You Want But Stay Where You Are het evenement ‘Blijf waar je bent’ georganiseerd voor en door jongeren. Deze avond bestond uit een bespreking van en een discussie over het werk van beeldend kunstenares Wendelien van Oldenburg, een muzikale performance en een debat over maatschappelijke en politieke onderwerpen geleid door Farad Tabarki, politicoloog en destijds redactielid bij Coolpolitics. Gezien onze directe betrokkenheid bij en de bijzondere aard van het meest recente educatieproject van Witte de With zal deze worden uitgelicht. Vanwege het succes van dit project zullen projecten in de toekomst bij Witte de With ongeveer dezelfde strekking hebben. Juist daarom is de bespreking van dit educatieproject relevant voor aanstaande peers. Dit project, genaamd Performance Project ‘Do Not Touch’, liep van 23 januari tot en met 16 maart 2012. Tijdens dit project werkten tien jongvolwassenen afkomstig uit diverse (kunst)richtingen aan een performance die tijdens de Rotterdamse Museumnacht op 10 maart 2012 werd uitgevoerd binnen de tentoonstelling SHORT BIG DRAMA van Angela Bulloch. Bij dit project werd toegewerkt naar het maken en zelf uitvoeren van een performance. Er werd gewerkt vanuit een interdisciplinaire hoek: hoe kan men beeldende kunst, muziek en literatuur combineren om tot een interessante performance te komen. Binnen het trainingstraject vanuit Witte de With volgden wij als deelnemers de eerste drie weken elke week een andere workshop op het gebied van (performance)kunst, muziek en
literatuur, gegeven door drie verschillende externe professionals. Met behulp van wat we hadden geleerd tijdens deze workshops, werkten we gedurende de resterende weken met elkaar, dus alleen de peers, naar het eindproduct toe. Hierbij leerden we vooral van elkaar. Het project vanuit Witte de With wijkt op enkele punten af van de bestaande theorieën omtrent peer educatie. Allereerst was er in principe geen sprake van de aanwezigheid van een of meerdere peer educators. Het project vond zijn basis juist in de onderlinge relaties tussen de peers: iedere peer kon zichzelf een peer educator noemen. Wij als peers onderwezen elkaar, de professionals boden slechts handvatten: het Performance Project was voor en door peers. Tijdens Museumnacht traden wij wél op als peer educators voor het publiek dat naar ons kwam kijken. Uit hun reacties was af te leiden dat de uitvoering van de performance binnen de tentoonstelling de bezoekers (van dezelfde leeftijd) op een andere manier naar de kunst deed kijken. Dit peer educatie project was bijzonder in zijn soort: de peers werden gevraagd om kunst te maken. Het doel vanuit Witte de With is in één woord te vangen: talentontwikkeling. Deelneemster en Willem de Kooningstudente Meral van de Velde (23 jaar) deelt deze mening. Zij koos in eerste instantie voor Witte de With uit nieuwsgierigheid naar artistieke mogelijkheden en het werken met jongeren uit verschillende disciplines. Meral ervoer geen overduidelijke hiërarchie binnen het project, zodat iedereen op gelijke voet met elkaar kon werken. Volgens haar heeft iedereen zijn of haar eigen achtergrond, discipline en visie ruimte kunnen geven in dit project. Zelfontplooiing was voor Meral dus een belangrijkere motivatie om deel te nemen aan een project dan bijvoorbeeld het uitbreiden van haar persoonlijke netwerk. Uit de projectevaluatie kwamen nog meer treffende oneliners. Zo merkte ArtEZ-studente Myrthe van der Mark op dat dit project haar als kunstenaar minder eenzaam heeft gemaakt. Bij Willem de Kooningstudent Olav Mackaay sprak vooral de diversiteit van de groep aan; muziektheaterstudente bij Codarts Annelinde Bruys vulde dit aan door te zeggen dat de groep dichter bij haar stond dan ze vooraf had verwacht. Al met al heeft iedereen geleerd van het project en voornamelijk van elkaar.
Verschillen en overeenkomsten Uit de beschreven projecten blijkt dat iedere instelling zijn eigen werkwijze heeft wanneer het gaat om peer educatie en de daaruit voorkomende projecten. De projecten verschillen allen van aard op het gebied van onderwerp, leeftijdscategorie en duur. De deelnemers van Foam Lab en de Rookies van MAMA zijn voor langere tijd bij elkaar. Bij Witte de With worden zowel langdurige als kortere projecten georganiseerd. De deelnemer beslist zelf wat het beste bij hem of haar past. Het verloop en het eindproduct van een peer educatieproject kan ook verschillen per instelling. Terwijl Foam en Showroom MAMA hun deelnemers als het ware in dienst nemen en onder andere evenementen laten organiseren, was Witte de With’s laatste project vooral toegespitst op het maken van kunst. Uiteraard verschillen niet alleen de projecten van elkaar, maar de deelnemers ook. Uit de verschillende ervaringen van jongeren in dit artikel is op te maken dat iedere deelnemer zo zijn of haar eigen beweegredenen heeft om aan een project mee te doen. Zo is er uit dit artikel gebleken dat je aan een peer educatieproject mee kunt doen om je connecties te vergroten, of om in contact te komen met andere kunstminnende jongeren, of om de desbetreffende instelling van dichterbij te bekijken. Ook zelfontplooiing en talentontwikkeling waren hierbij van belang. Projecten werden door de deelnemers nauwkeurig uitgekozen op basis van hun interesses, kennis en bekendheid met de instellingen. Alle projecten delen grotendeels dezelfde doelstellingen. Iedere instelling richt zich met een peer educatieproject op het binnen halen van meer jongeren en talentontwikkeling. Vooral dat laatste staat centraal bij de peer educatieprojecten van het Foam, Showroom MAMA en Witte de With. Door alle drie de projecten besproken in dit artikel is duidelijk dat het werken met een groep jongeren of jongvolwassenen werkt en loont. Leren van elkaar is zeer waardevol voor de deelnemers, maar ook de organisatie plukt hier de vruchten van. Appels of peren, Foam, MAMA of Witte de With: peer educatie is de moeite waard.
Relevante Publicaties Munk, Kirsten, e.a. (red.), Peer Education 2.0. Voor de klas op sneakers, Den Haag 2011. Oost, Olga van, Mind the Gap, The Sequel. Een onderzoek naar het vrijetijdsaanbod voor jongeren in Vlaamse en Nederlandse musea, Leuven 2009. Vels Heijn, Annemarie (red.), Over Passie en Professie; Een eeuw publieksbegeleiding in de Nederlandse musea, Utrecht 2010, p. 372.
Meer informatie Foam Fotografiemuseum te Amsterdam
Renske de Groot, hoofd educatie
[email protected] www.foam.org/foam-amsterdam/foam-lab Showroom MAMA te Rotterdam Margriet Brouwer, projectcoördinator talentontwikkeling
[email protected] http://www.showroommama.nl/nl/info/educatie/ Witte de With, Center for Contemporary Art Karin Schipper, educatie project curator
[email protected] http://www.wdw.nl/education/
