HANDLEIDING CULTURELE INSTELLINGEN

H ANDLEIDING CULTURELE INSTELLINGEN

1

Colofon: Historisch Centrum Leeuwarden 2012

2

INHOUD 1. Wat is De Ontdekker?……………………………………………………………………………………………………………………. 5 2. Ontdekker in Leeuwarden en Harlingen………………………………………………………………………………………… 9 3. Stappenplan ontwikkelen eigen Ontdekker…………………………………………………..…………………………….. 11 4. Tips ontwikkelen eigen Ontdekker …………………….……………………………………………………………………

15

5. Andere mogelijkheden Ontdekker……………………………………………………………………………………………….. 18

Bijlage 1

: Contactpersonen Ontdekker………………………………………………………………………………………… 22

Bijlage 2

: ICT lijst voor NovoMentor gebruikers…………………………………………………………………………… 24

Bijlage 3

: Verkorte handleiding CMS educatieve software NovoMentor…….………………………………. 25

Bijlage 4

: Handleiding smartphone en route opstarten en afsluiten……………………………………………. 33

Bijlage 5

: Handleiding account aanmaken voor gebruikers van route…………………………………………. 35

Bijlage 6

: Handleiding route downloaden uit CMS in smartphone.……………………………………………... 46

Bijlage 7

: Handleiding route verwijderen uit smartphone……………………………………………………………. 49

Bijlage 8

: Handleiding GPS-coördinaten updaten in smartphone.……………………………………………….. 50

Bijlage 9

: Handleiding juiste kaart in juiste wandelroute in smartphone.……………………………………. 51

Bijlage 10 : PPT voor leerlingen over werking smartphone.……………………………………………………………. 52 Bijlage 11 : Handleiding antwoorden uploaden uit smartphone in CMS….…………………………………….. 56 Bijlage 12 : Handleiding antwoorden in CMS bekijken via digibord…………………………………………………. 59 Bijlage 13 : A-4 met informatie voor begeleiders schoolgroep……………………………………………………….. 65 Bijlage 14 : Plattegrond met wandelroute voor begeleiders schoolgroep………………………………………. 67 Bijlage 15 : Zonnescherm-kaart voor leerlingen……………………………………………………………………………… 68 Bijlage 16 : Draaiboek culturele instelling voor schoolbezoek……..…………………………………………………. 69

3

4

1. WAT IS DE ONTDEKKER? De Ontdekker is een educatief project dat in 2011 is ontwikkeld, met subsidies van de provincie Fryslân en de gemeenten Leeuwarden en Harlingen. Het bestaat uit een wandeling met smartphones in het Nederlands en/of Fries, die door een culturele instelling kan worden aangeboden aan schoolgroepen. Nu het pilotproject af is, kan het als blauwdruk dienen. Want met de voorbeeldroutes in Leeuwarden en Harlingen ter inspiratie, kan er in elke cultuurhistorische omgeving een smartphonewandeling gecreëerd kan worden. In deze handleiding wordt uitgelegd hoe het project opgezet en uitgevoerd kan worden. In 2012 wordt gestart met een vervolgproject van De Ontdekker in heel Friesland onder de noemer Cultureel Zwerfgoed. De educatieve software zal (naar aanleiding van de ervaringen in de pilot) aangepast en geoptimaliseerd worden en er worden meerdere routes op diverse locaties ontwikkeld in samenwerking met culturele instellingen, het onderwijs en de Fryske Kanon (www.11en30.nu). Voor informatie over de meest recente ontwikkelingen kan contact opgenomen worden met de projectgroep (zie bijlage 1).

Hoe werkt De Ontdekker? De smartphonewandeling wordt door een culturele instelling op de eigen computer gemaakt, in de CMS (Content Management Systeem) van de educatieve software NovoMentor. Deze software staat op een database op internet (server), waar ook alle ingevoerde informatie wordt opgeslagen. Zodra de route gereed is, kan deze van het internet worden gedownload in smartphones.

5

Wanneer een schoolgroep de smartphonewandeling gaat uitvoeren, leren de leerlingen eerst hoe ze de smartphones moeten gebruiken: aan de hand van een PPT proberen de leerlingen alle functies in de smartphones uit. Vervolgens gaat de schoolgroep op pad. De smartphones wijzen de leerlingen de weg met een routekaart, verstrekken informatie over bezienswaardigheden onderweg (teksten, afbeeldingen, video, animaties en geluidsfragmenten) en geven opdrachten. De leerlingen beantwoorden de opdrachten door functies in de smartphone te gebruiken, zoals schrijven, typen, tekenen en het maken van foto’s, geluidsopnames of video’s. Ter afronding van het project kan de culturele instelling de antwoorden, die door de leerlingen in de smartphones zijn ingevoerd, geüpload worden in de CMS van NovoMentor. Vervolgens kan de leerkracht de routes via het digibord op school nabespreken. Een culturele instelling kan een licentie voor de educatieve software NovoMentor regelen via Keur ICT te Akkrum (voor contactgegevens zie bijlage 1). Bij dit bedrijf kan ook een leskoffers met 15 smartphones aangeschaft worden.

Ervaringen Er zijn 2 voorbeeldroutes ontwikkeld door het Historisch Centrum Leeuwarden (HCL) en het Hannemahuis te Harlingen. Hun ervaringen met De Ontdekker zijn als volgt samen te vatten: Nadelen van smartphones:  Smartphones verouderen snel.  Het is nogal een investering.  De apparatuur is storingsgevoelig. Voordelen van smartphones:  Ze kunnen verschillende digitale bronnen op locatie tonen: - Tekst - Afbeelding (foto, tekening, schilderij, drukwerk, plattegrond) - Geluid - Video/film/animaties  Ze kunnen zowel binnen als buiten gebruikt worden.  Ze sluiten goed aan bij het huidige digitaal ondersteunend onderwijs.  Ze laten leerlingen op een moderne manier kennis maken met iets van vroeger. 6

 Ze laten leerkrachten kennismaken met het gebruik van nieuwe media in het onderwijs.  Ze sluiten aan bij interesses van de leerlingen.  Ze geven leerlingen met diverse vaardigheden de mogelijkheid om op hun eigen manier antwoorden te geven (schrijven, typen, tekenen, fotograferen, video-/geluidsopname maken).  Ze zijn geschikt voor diverse doelgroepen: - Onderwijs - Toeristen - Gezinnen met kinderen (Help pake en beppe de vakantie door). Denk er echter om dat bezoekers, die niet in groepsverband komen (toeristen + gezinnen), wel vooraf de instructie via de PPT moeten krijgen. Anders weten ze niet hoe de smartphones werken. Nadeel van NovoMentor software:  Het kost veel tijd en energie voordat je door hebt hoe de software werkt.  De software kan nog gebruiksvriendelijker. In het vervolgproject dat in 2012 start, zal hierin dan ook geïnvesteerd worden. Voordeel van NovoMentor software:  Als je eenmaal weet hoe de software werkt en je hebt een route gemaakt, dan is het de volgende keren een stuk eenvoudiger en heb je ook sneller een route klaar.

7

Brochure

8

2. ONTDEKKER IN LEEUWARDEN EN HARLINGEN Doelstellingen  Leerlingen van de ‘digitale generatie’ laten leren met smartphones.  Leerlingen bewust laten worden van het cultureel erfgoed in hun eigen leefomgeving.  Leerlingen op locatie kennis laten maken met diverse bronnen (tekst, afbeelding, video, film, animaties, geluid, erfgoed).  Leerlingen een lokaal voorbeeld geven van de algemene vaderlandse geschiedenis in de lesmethode (= omgevingsonderwijs).  Leerkrachten kennis laten maken met toepassingsmogelijkheden van nieuwe media in onderwijs.

Doelgroep Groep 5/6 in het basisonderwijs te Leeuwarden en Harlingen.

Beginsituatie Leerlingen en leerkrachten zijn onbekend met het gebruik van smartphones (en de daarbij behorende educatieve software) in omgevingsonderwijs.

Gerealiseerde producten Educatief project 1. Handleiding voor culturele instellingen, met informatie over hoe een educatief project met smartphones opgezet en uitgevoerd kan worden. 2. PPT voor leerlingen over de werking van de smartphones, die door iedere culturele instelling aangepast kan worden aan de eigen situatie. 3. Wandelroutes met smartphone in Leeuwarden en Harlingen, die als voorbeeld en inspiratie kunnen dienen voor culturele instellingen.

Programma schoolbezoek (1:45 of 2:15 uur in totaal) 20 min. 15 min. 1 uur 10 min. 30 min.

PPT met hands-on uitleg over werking smartphone Pauze (leerlingen nemen eten + drinken mee) Stadswandeling met smartphone Inleveren smartphone en afsluiting Facultatief: nabespreking antwoorden via digibord

9

Culturele instelling Culturele instelling Binnenstad Culturele instelling School

Wandelroute Leeuwarden De route in Leeuwarden sluit aan bij het succesvolle Friese educatieve project Op stap mei Hidde en Hiske. Jong yn 1910. Dit project wordt door Museumfederatie Fryslân als blauwdruk aangeboden, zodat culturele instellingen op eenvoudige wijze een eigen plaatselijke variant kunnen ontwikkelen. Het is op dit moment beschikbaar in Dokkum, Earnewâld, Franeker, Gorredijk, Heerenveen, Joure, Leeuwarden, Moddergat, Oudemirdum en Sneek. Onder andere namen wordt het project tevens aangeboden op de 4 Friese Waddeneilanden Vlieland, Terschelling, Ameland en Schiermonnikoog (Op stap met Douwe en Dirkje. Jong in 1910) en in het Weststellingwerfse Noordwolde (Luit en Lammegien. Jong in 1914). Hidde en Hiske bestaat uit een leskoffer met voorleesverhaal en voorbereiding- en verwerkinglessen voor op school en een bezoek aan een museum/archief/oudheidskamer met activiteitencircuit. Het biedt leerlingen van groep 5 de mogelijkheid op speelse wijze kennis te laten maken met geschiedenis, door gebruik te maken van voorbeelden uit hun directe leefomgeving. Centraal staat het voorleesverhaal van 2 fictieve leeftijdgenootjes. Zij laten de leerlingen zien hoe het dagelijks leven 100 jaar geleden in hun eigen stad/dorp is geweest. Door daarna de stamboom van deze historische leeftijdgenootjes te vergelijken met een door de leerlingen zelf gemaakte stamboom van hun eigen familie, wordt duidelijk dat geschiedenis overal aanwezig is en bij jezelf begint. Tijdens de smartphone wandeling van het HCL nemen Hidde en Hiske de leerlingen mee op reis langs plekken in de stad die 100 jaar geleden voor hen belangrijk zijn geweest. Onderwerpen die aan bod komen zijn: wonen, school, spelen, winkelen, werk vader, vervoer, kleding en Elfstedentocht.

Wandelroute Harlingen In Harlingen gaat de route langs de belangrijkste bezienswaardigheden uit het rijke verleden van de stad. De kinderen Simon en Ina fungeren als digitale gids en vertellen de leerlingen de verhalen achter opmerkelijke standbeelden, straatnamen, monumenten, gevels en havens. De leerlingen starten in het Hannemahuis en ontdekken hoe de stad eruit zag toen Simon en Ina rond 1900 door Harlingen wandelden. Ze gaan op zoek naar sporen van het verleden en verwerken deze informatie op een hedendaagse, digitale wijze via de smartphone. Het biedt de leerlingen de mogelijkheid om, samen met hun digitale gids, op zoek te gaan naar de verhalen van de stad.

Links  http://www.youtube.com/watch?v=nslG2dTm0s4

Promotievideo van De Ontdekker.  http://www.lc.nl/friesland/regio/article14199523.ece#.ToYsUaEaWbt.twitter

Video van de presentatie van De Ontdekker, gemaakt door de Leeuwarder Courant.  http://www.novomentor.com

Educatieve software voor smartphones.  http://www.mobielleren.nl/

Informatie voor leerkrachten en schoolmanagement over het toepassen van smartphones in het basisonderwijs.  http://www.museumfederatiefryslan.nl/wat-doen-wij/publiek-en-educatie

Informatie over Op stap met Hidde en Hiske.

10

3. STAPPENPLAN ONTWIKKELEN EIGEN ONTDEKKER 1. Voorbeeldroute in Leeuwarden of Harlingen uitproberen Neem contact op met:  Leeuwarden : Historisch Centrum Leeuwarden (HCL), Yteke van der Vegt, [email protected].  Harlingen: Hannemahuis, Gea Jonker, [email protected].

2. Budget reserveren  Indicatie kosten licentie voor educatieve software NovoMentor: ± € 300,- (per jaar).  Indicatie kosten hardware: leskoffer met 15 smartphones: ± € 4.000,- (eenmalig).  Let op: voor precieze kosten en de laatste ontwikkelingen kan het beste contact opgenomen worden met de leverancier van de soft- en hardware: Keur ICT, Olaf Keur, [email protected].

3. ICT voorwaarden regelen  Regel met Keur ICT, Olaf Keur, [email protected]: - Licentie met account, gebruikersnaam en wachtwoord voor de educatieve software NovoMentor (zie: www.novomentor.com). - Koffer met 15 smartphones. - Recente lijst met ICT voorwaarden (zie bijlage 2). - Cursus NovoMentor.  Regel met de ICT-afdeling van je eigen organisatie: - Dat de lijst met te regelen ICT voorwaarden wordt uitgevoerd. - Denk hierbij aan computers op kantoren en in publieksruimtes.  Regel met het Historisch Centrum Leeuwarden (HCL), Yteke van der Vegt, [email protected]: - Dat je de PPT krijgt met uitleg over de werking van de smartphones. - Dat jij via de online community binnen de software van NovoMentor toegang krijgt tot de routes in Leeuwarden en Harlingen. En dat je de rechten krijgt om de routes te lezen en te bewerken. Voordeel hiervan is: o Je kunt deze 2 routes gebruiken als voorbeeld en inspiratie voor het creëren van je eigen route. o Het is toegestaan gedeeltes van deze 2 routes met plak- en knipwerk over te nemen. De voorwaarde is dan wel dat je als bronvermelding het HCL en/of het Hannemahuis noemt. o In de voorbeeldroute van Leeuwarden is ook het test-gedeelte opgenomen, dat tijdens de PPT (met uitleg over de werking van de smartphones) met de leerlingen wordt uitgeprobeerd.

4. Onderzoek doelgroep  Kerndoelen onderwijs: - Waar moet aan worden voldaan? - Waar kan bij aangesloten worden?  Lesmethodes doelgroep: - Onderwerpen en thema’s. - Hoeveelheid aangeboden tekst. - Zinsconstructies en woordgebruik. - Vraagstelling. - Gebruikte bronnen. 11

5. Onderzoek onderwerp  Kies een onderwerp dat aansluit bij de doelgroep.  Verzamel bijpassende digitale bronnen.  Zoek bijpassend erfgoed in de cultuurhistorische omgeving.

6. Uitproberen NovoMentor  Cursus NovoMentor bij Keur ICT volgen.  Handleidingen van website www.novomentor.com downloaden: - CMS (= Content Management System) - PDA (= smartphone)  Hard- en software uitproberen (smartphones + CMS).

7. Pilotscholen benaderen  Uitleg project.  Uitleg rol pilotschool: - Eventueel: meedenken in ontwikkelingsfase. Maar dit hangt af van de bereidwilligheid en tijd van de leerkrachten (houd er rekening mee dat je de pilotschool niet teveel belast, want leerkrachten hebben het vaak erg druk). - Route testen (leerkrachten + leerlingen). - Evaluatie + aanbevelingen voor verbeteringen. - Ouders/verzorgers regelen voor vervoer + begeleiding leerlingen. - Data vastleggen voor: o Route lopen met leerlingen. o Evaluatie. o Feestelijke presentatie.  Beloning: - Aanwezigheid bij feestelijke presentatie. - Genoemd worden in PR. - 1 x gratis afnemen van project als het af is.  Educatieve software op server van www.novomentor.com: - Voor de school een gebruikersnaam + wachtwoord aanmaken onder jouw eigen account (zie bijlage 5). - School gebruikersnaam + wachtwoord verstrekken. - ICT‘er op school toegang tot de website van NovoMentor laten regelen op computer(s) van digibord(en). - ICT’er op school software voor CMS laten downloaden op computer(s) van digibord(en) via website NovoMentor.

8. PR plan maken      

Feestelijke presentatie (datum, tijd, plaats, locatie, catering, programma). Persbericht. Persbestand. Uitnodigingen. Gastenlijst. PR materiaal (promotievideo, folder, website, twitter, Hyves, Facebook, YouTube, mailing scholen, workshops)

12

9. Opzet route maken  Globale storyline schrijven met verdeling in hoofdstukken/onderwerpen.  Digitale bronnen selecteren.  Bezienswaardigheden in cultuurhistorische omgeving selecteren.

10. Route invullen     

In CMS van NovoMentor werken. Storyline per hoofdstuk/onderwerp uitwerken. Bronnen toevoegen. Opdrachten toevoegen. Routesegmenten toevoegen.

11. Facultatief: route vertalen in Fries  Je kunt overwegen om de route geheel of gedeeltelijk in het Fries te vertalen, zodat er een 2-talig aanbod is. Voor scholen kan dit interessant zijn, omdat zij aandacht moeten besteden aan het Fries.  Vertalingen kunnen tegen betaling uitbesteed worden aan Afûk, Fokke Jagersma, [email protected].

12. PPT en test-gedeelte in smartphonewandeling aanpassen  Tijdens de PPT oefenen de leerlingen in een test-gedeelte met de smartphone. Zo leren ze hoe de verschillende functies werken. Alles wat je in de PPT wijzigt moet je dus ook in het test-gedeelte van de smartphonewandeling wijzigen, omdat dit met elkaar overeenkomt.  Wat moet er gewijzigd worden in de PPT: - Dia 1: titelblad van jouw project - Dia 6-7, 45, 48 en 50: kaart van jouw omgeving - Dia 8, 10-11 en 13, : foto’s van jouw instelling  Wat moet er gewijzigd worden in het test-gedeelte van de smartphonewandeling: - Routesegment TEST Wandeling : Kaart van jouw omgeving - Instructie / Informatie TEST Informatie : Foto + diavoorstelling van jouw instelling  Laat elke stadswandeling met het test-gedeelte beginnen. Bij elke wandeling moet iedere groep immers eerst de smartphone uittesten, voordat duidelijk is hoe alles werkt.

13. Randvoorwaarden bij wandeling regelen  Zonnescherm-kaarten voor leerlingen maken + plastificeren + aan keycord hangen.  Draaiboek voor leerkrachten pilotscholen maken.  Informatie voor begeleiders van leerlingen (ouders/verzorgers) opstellen: - A4-tje met uitleg project en rol ouders (door leerkrachten van tevoren laten uitdelen aan ouders als voorbereiding). - Plattegrond met wandelroute maken (op de dag zelf uitdelen in HCL).  Smartphones aan keycord hangen.  Smartphones opladen.  Oefenen met smartphones opstarten + afsluiten.  Routes van internet downloaden in smartphones.  GPS-coördinaten in smartphones updaten via Quick GPS.

14. Test fase 1  PPT voor jezelf behandelen + route zelf proeflopen om eventuele fouten er uit te halen. 13

15. Test fase 2  PPT behandelen + route proeflopen met alle leerkrachten van pilotscholen.  Vervolgens PPT + route aanpassen n.a.v. suggesties leerkrachten.

16. Test fase 3  PPT behandelen + route proeflopen met groepen leerlingen van pilotscholen.  Na elke proef de PPT + route aanpassen.

17. Feestelijke presentatie en vervolg  Project presenteren in aanwezigheid van genodigden (alle betrokken partijen).  Pilotscholen spelen een actieve rol in het programma.  PR materiaal verspreiden.

14

4. TIPS ONTWIKKELEN EIGEN ONTDEKKER  Het HCL is uitgegaan van een bestaand ‘papieren’ project en heeft dit omgezet in een smartphonewandeling. Dit heeft goed gewerkt, omdat er hierdoor relatief weinig tijd is besteed aan de onderzoeksfase en aan het verzamelen van materiaal (het meeste was al voorhanden).  Over de te investeren tijd voor het creëren van een smartphonewandeling is weinig te zeggen. Dit hangt heel erg af van: - Het onderwerp. - De doelgroep. - Of je een bestaand project als basis gebruikt, of iets totaal nieuws ontwikkelt. - Hoe snel je de educatieve software onder de knie krijgt. - Of je feeling hebt met nieuwe media.  Houd er rekening mee dat wanneer je een route creëert, je zelf misschien 45 min. wandelt, maar dat de leerlingen ruim 1 ½ uur onderweg zijn. En dat is te lang.  Houd er rekening mee dat de route in de CMS op de computer heel anders getoond wordt dan op de smartphone. Wat er anders uit ziet is: - Vormgeving. - Grootte scherm (teksten en afbeeldingen vallen kleiner uit, dus let op lees- en zichtbaarheid).  Houd er rekening mee dat geluidsfragmenten in de meeste gevallen op straat niet werken, vanwege teveel omgevingslawaai. Wat wel werkt is geluidsfragmenten in gebouwen.  Houd de teksten kort. Je bent wellicht geneigd om veel informatie in 1 stukje te proppen. Maar je hebt snel teveel. Houd als richtlijn aan dat de tekst in het beeldscherm van de smartphone moet passen, zonder te hoeven scrollen.  Door 2 (fictieve) leeftijdgenootjes als gids te laten optreden in de smartphonewandeling, sluit het verhaal beter aan bij de belevingswereld van de leerlingen.  Houd goed de rode draad van het verhaal tijdens de route in de gaten. Verdeel die rode draad vervolgens in kleinere deelonderwerpen. B.v.: de rode draad is het dagelijks leven 100 jaar geleden en de deelonderwerpen zijn wonen, eten, school, etc.  Houd er rekening mee dat er maar 1 kaart in de smartphone kan zitten. Wanneer jouw smartphones dus in een ander dorp gebruikt zijn, moet je daarna eerst zorgen dat de juiste kaart in de juiste wandelroute zit. Want let op: in de CMS op de computer ziet alles er prima uit, maar in de smartphone blijkt dan ineens de kaart van dorp A in de wandelroute van dorp B te zitten! Je lost dit probleem op met de instructies in bijlage 9: Handleiding juiste kaarten in juiste wandelroutes in smartphones.  Laat de leerlingen per 2-tal met 1 smartphone werken. Het scherm is te klein voor een 3-tal.  Maak een zonnescherm-kaart, die leerlingen boven het beeldscherm van de smartphone kunnen houden. Met te direct zonlicht is het beeldscherm soms niet te lezen en kan de kaart schaduw 15

geven. Tip: maak de zonnescherm-kaart, net als de smartphone, ook aan een keycord vast. Zodat de leerlingen ‘m om hun nek kunnen hangen.  Bied het project alleen aan, met de voorwaarde dat de school voor voldoende begeleiding van ouders/verzorgers zorgt.  De PPT voor de leerlingen met uitleg over de werking van de smartphones is onmisbaar. Als dit niet gedaan wordt, snappen ze niet wat ze moeten doen. Bijkomend voordeel is, dat ook de ouders en de leerkracht hierbij zitten, zodat ook zij weten hoe ze de leerlingen kunnen helpen. Want nog lang niet iedereen is bekend met smartphones!  Voorkom dat de hele klas tegelijk vertrekt en de leerlingen elkaar in de weglopen of elkaar klakkeloos volgen, door: - De helft van de klas de route tegengesteld te laten lopen. - Kleine groepjes van 4 leerlingen met 1 begeleider om de 5 min. te laten vertrekken. - 2 Verschillende (maar deels ook overlappende) routes te ontwikkelen. De leerlingen lopen dus niet allemaal dezelfde route, maar bij het bespreken op het digibord in de klas komen ze toch met beide routes in aanraking.  Help de groepjes in het begin even op weg. Ze moeten wennen aan het lezen van de kaart in de smartphone. Maar wanneer je buiten even aanwijst waar ze als eerste naar toe moeten lopen, dan snappen ze het direct. Vervolgens komen ze er vanzelf wel achter of ze goed lopen, doordat de smartphone het aangeeft wanneer ze van de route afwijken. Het kan overigens geen kwaad om de begeleiders van elk groepje een papieren plattegrond mee te geven. Zij hebben dan altijd het overzicht waar de leerlingen naar toe moeten.  Zorg ervoor dat de groepjes niet te lang in de buurt van het beginpunt (jouw instelling) blijven hangen. Ze moeten direct op weg. Dus eerst een stukje lopen en dan een opdracht doen. Een actieve start werkt nl. het beste. Wat ook motiverend voor de leerlingen werkt, is dat de 1e vraag makkelijk te beantwoorden is.  Spreek een duidelijke regel af over wie van het 2-tal wanneer de smartphone vast mag houden. Er ontstaat nl. makkelijk ruzie. Tips: - Tijdens de PPT: Zodra er een dia ‘wisselen’ in beeld verschijnt. - Tijdens de stadswandeling: De ene leerling heeft de smartphone vast, de andere de zonnescherm-kaart. Er wordt gewisseld bij de start van elk nieuw routesegment.  De bespreking van de antwoorden is optioneel. Het hangt ervan af of: - De leerkracht dit wil. - De leerkracht in de klas over een digibord beschikt. - De ICT’er op school toegang tot de CMS van NovoMentor heeft gefaciliteerd. - Jij er zelf zin in of tijd voor hebt om dit te allemaal regelen (heel belangrijk).  Voordat een schoolgroep komt, check en dubbelcheck je ruim op tijd of alles goed functioneert. Al is de ervaring van het Hannemahuis en het HCL dat je niet alles van tevoren kunt weten/inschatten.  Wat je ieder geval kunt checken is, of alle smartphones bij aflevering door Keur ICT standaard en identiek zijn ingesteld. Denk b.v. aan: 16

- Verlichting beeldscherm op z’n helderst (via: Start - Instellingen - Systeem - Energie - Tabblad Verlichting). - Het automatisch uitschakelen van beeldscherm of zelfs gehele apparaat na een periode van inactiviteit moet onmogelijk zijn (via: Start - Instellingen - Systeem - Energie - Tabblad Geavanceerd). - Kaarten moeten bij jonge doelgroepen vastgezet worden en dus niet meedraaien. Door de trage reactie van de kaarten, draaien ze nl. niet snel genoeg mee met de gebruiker van de smartphone en dit zorgt voor veel verwarring. Mochten de kaarten in de toekomst adequater meedraaien, dan hoeven ze niet meer vastgezet te worden. - Voorkom dat er regelmatig boodschappen in beeld verschijnen, die niets met de route te maken hebben, zoals het updaten van dingen. De leerlingen weten dan niet wat ze moeten doen en raken in paniek. - Automatisch opstarten in NovoMentor.

17

5. ANDERE MOGELIJKHEDEN ONTDEKKER Speurtocht met GPS-coördinaten  Met NovoMentor kan ook een speurtocht ontwikkeld worden met GPS-coördinaten.  De GPS-coördinaten kunnen op de kaart in de smartphone als volgt weergegeven worden: - Zichtbaar Dan is op de routekaart in de smartphone aangegeven waar de leerlingen naar toe moeten lopen, maar is er geen rood routelint en moeten ze zelf beslissen hoe ze daar komen. - Onzichtbaar Dan wordt het een echte speurtocht en moet je met aanwijzingen werken, die in de smartphone staan. B.v.: loop naar het standbeeld van de prins aan het einde van de straat. Daar aangekomen komt dan automatisch informatie in beeld. In de software kun je namelijk zelf instellen binnen welke straal (van hoeveel meter) dit moet gebeuren.

Cursus De Ontdekker voor leerkrachten basisonderwijs  Overkoepelende onderwijsorganisatie Proloog te Leeuwarden heeft, in samenwerking met de projectgroep, een cursus De Ontdekker ontwikkeld. Deze wordt in de winter van 2011-2012 voor het eerst aangeboden op de Proloog Akademie, aan onderwijzend personeel van basisscholen in de gemeente Leeuwarden. Omdat NovoMentor gebruiksvriendelijk is en er voorbeeldroutes zijn gemaakt, is de cursus een manier om kennis te maken met en enthousiasme te kweken voor het gebruik van moderne media in het onderwijs.  De cursus op de Proloog Akademie zal in de toekomst ook in de rest van Fryslân aangeboden worden, aan overkoepelende onderwijsorganisaties van alle gezindten (openbaar, protestants christelijk en katholiek). Hiertoe hebben Proloog, HCL, Keur ICT en AOC Friesland gezamenlijk een projectplan ontwikkeld, met de titel Cursus omgevingseducatie voor basisonderwijs in Fryslân. Bij de provincie Fryslân wordt hiervoor in 2012 een subsidieaanvraag gedaan.  Omdat de projectgroep heeft gemerkt dat individuele scholen tegen de kosten ophikken van het project, is besloten om tijdens de Cursus Omgevingseducatie de overkoepelende onderwijsorganisaties te adviseren zelf de licentie van NovoMentor en de leskoffer met smartphones aan te schaffen en deze vervolgens uit te lenen aan de bij hen aangesloten scholen. Daarnaast zijn er plannen om de software kosteloos aan te bieden, of om het project als een App aan te bieden, die op de smartphones van leerlingen en leerkrachten gedownload kunnen worden. De verwachting is dat in de nabije toekomst steeds meer mensen (en ook steeds jonger) over een eigen smartphone zullen beschikken. Voor de meest recente ontwikkelingen kan het beste contact opgenomen worden met de projectgroep (zie bijlage 1).

Cursusprogramma Proloog Akademie: Les 1 Les 2 Huiswerk Les 3 Les 4

: : : : :

Voorbeeldroute lopen van HCL over Hidde & Hiske in 1910 Cursus NovoMentor: hoe werkt de software? Creëer zelf een kleine route in/rond school Presentatie van de ontwikkelde routes op digibord De beste route wordt met z’n allen op locatie gelopen 18

HCL en OBS Oldenije Proloog Diverse scholen / thuis OBS de Wester Gekozen school

Online community Een interessante mogelijkheid binnen de educatieve software van NovoMentor is dat leerkrachten en educatief medewerkers van culturele instellingen een virtuele community kunnen vormen, waardoor op afstand gezamenlijk lessen gemaakt en uitgewisseld kunnen worden. De vele reeds gemaakte papieren wandelroutes, speurtochten en lesjes, die een ieder al bezit, kunnen als basis gebruikt worden om over te zetten in NovoMentor. Doordat deze privé bewaarde juweeltjes in de community omgeving van NovoMentor openbaar gemaakt worden, zijn ze beschikbaar voor anderen. Een voorbeeld is de speurtocht op Ameland tijdens een schoolreisje, die ook door een andere school gebruikt kan worden.

Toeristische Ontdekker Naast een educatieve Ontdekker voor het onderwijs, is het ook mogelijk een toeristische Ontdekker aan te bieden. Deze kan als App gedownload worden door individuele smartphone bezitters. In zo’n geval kan contact opgenomen worden met AbelLife, Fred van Schoonhoven, [email protected]. De culturele instelling levert het thema, de wandelroute en de historische content aan. AbelLife zorgt vervolgens voor de ontwikkeling van de App en voegt arrangementen en aanbiedingen van ondernemers toe. De kosten bedragen ± € 5.000, waarvan ± € 2.500 besteed wordt aan de ontwikkeling en ± € 2.500 aan marketing en promotie. Echter, deze investering kan binnen 1-2 jaar terug verdiend worden met verkoop in de App-store. Voor een meer specifieke kostenindicatie kun je het beste mailen met AbelLife. Een overzicht van de routes die binnen het pilotproject van De Ontdekker zijn ontwikkeld: Elfstedentocht fietsroute 1. Van Bolsward naar St. Nicolaasga 2. Van Dokkum naar Bolsward 3. Van Franeker naar Dokkum 4. Van St. Nicolaasga naar Workum 5. Van Workum naar Franeker Fietsarrangementen 1. Als een komeet door Friesland - Ontdek het Planetarium 2. De hel van het Noorden - Ontdek het Noordelijke deel van de Elfstedentocht 3. Fietsroute van Harlingen naar Leeuwarden - Noordelijke route 4. Fietsroute van Leeuwarden naar Harlingen 5. Fietsroute van Leeuwarden naar Harlingen via Easterlittens 19

Stadswandelingen 1. Dokkum – van bolwerk naar Bonifatius 2. Harlingen – Historische stadswandeling 3. Leeuwarden – Leven als een god in Leeuwarden Vaarroutes 1. Van Leeuwarden naar camping Taniaburg 2. Van Leeuwarden naar Cornjum 3. Van Leeuwarden naar Harlingen via Berlikum 4. Van Leeuwarden naar Harlingen via Dronrijp Vaararrangementen 1. Sloepen, vis en Chardonney 2. Sloepje varen, theetje drinken 3. Effe bukken, binnenstad Leeuwarden 4. Binnenstad Leeuwarden, Froskepôlle en Huizum 5. Over onontdekte vaarten, staande mast route Links  http://www.vvvleeuwarden.nl/pageid=33/articleid=2993/Met_een_App_wandelen_door_Leeuwarden.html

Wolkom yn Ljouwert  http://www.abellife.nl/nl/product/Kies-regio/Friesland/Het-Mooiste-van-Friesland-Android

Het mooiste van Friesland  http://www.fietsvakantiewinkel.nl/2www/print.php?reiscode=FRZ01B

Fietsvakantie Friese Elfstedentocht

20

BIJLAGEN

21

BIJLAGE 1: Contactpersonen Ontdekker Projectcoördinator

Menno Stienstra, Cursus & Contract AOC Friesland 058 – 253 40 00 [email protected] www.aocfriesland.nl

Soft- en hardware

Olaf Keur, directeur Keur ICT 0566 - 620 202 [email protected] www.novomentor.com

Educatieve Ontdekker Leeuwarden

Yteke van der Vegt, educatief medewerker Historisch Centrum Leeuwarden (HCL) 058 – 233 23 50 [email protected] www.historischcentrumleeuwarden.nl

Educatieve Ontdekker Harlingen

Gea Jonker, educatief medewerker Hannemahuis 0517 – 413 658 [email protected] www.hannemahuis.nl

Friese vertaling wandelroutes

Fokke Jagersma Afûk 058 – 234 30 72 [email protected] http://www.afuk.nl

Pilotscholen Leeuwarden

José Veen OBS Wynwizer Juf José (5a), Juffen Lena en Hieke (5b) en Juf Agnes (5c) 058 - 288 02 50 [email protected] http://www.wynwizer.nl Bertus Molenbuur OBS Oldenije Meester Bertus (5/6) 058 – 215 40 32 [email protected] http://www.oldenije.nl

22

Pilotscholen Harlingen

OBS ’t Wad RKBS Sint Michaëlschool

Proloog

Jan Oudeboon, onderwijskundige 058 - 234 75 20 [email protected] http://www.proloog.nl

Toeristische Ontdekker

Fred van Schoonhoven AbelLife 0573 – 280772 [email protected] http://www.abellife.nl

23

BIJLAGE 2: ICT lijst voor NovoMentor gebruikers Regel met Keur ICT:     

De meest recente versie van deze ICT-lijst. Licentie om gebruik te maken van de educatieve software NovoMentor. Gebruikersnaam en wachtwoord. Leskoffer met 15 smartphones. Cursus NovoMentor.

Regel met de afdeling ICT van jouw organisatie de volgende zaken:  Tip: denk aan diverse computers op kantoren en in publieksruimtes.  Toegang tot www.novomentor.com (wordt soms geblokkeerd door organisaties).  Downloaden van de applicaties CMS (control management system) en PDA (smartphone) via www.novomentor.com. Zodat op de computers gebruik gemaakt kan worden van de software op de externe server. Hiervoor worden een gebruikersnaam en wachtwoord verstrekt door Keur ICT.  Snelkoppelingen maken van gedownloade CMS en PDA applicaties. Maar let op: deze snelkoppelingen werken vaak alleen als er eerst een internet verbinding wordt gemaakt.  Met het programma MicroActive Sync (voor Windows 2000/XP), Mobiel apparaatcentrum (voor Windows Vista/7) of Wi-Fi (draadloos netwerk) verbinding kunnen maken tussen de smartphone en de CMS. Zodat de routes uit de CMS gedownload kunnen worden in de smartphones en de antwoorden uit de smartphones geüpload kunnen worden in de CMS. Beide programma’s kunnen gedownload worden via www.novomentor.com (zie ook bijlage 6).  Bij problemen met betrekking tot de hard- en software dient de ICT afdeling van jouw eigen instelling als eerste aanspreekpunt. Deze afdeling is verantwoordelijke voor het interne beheer van de CMS, het aanmaken van accounts voor diverse gebruikers en het beantwoorden van vragen van gebruikers. Alleen in uiterste nood kan contact opgenomen worden met Keur ICT.

Doe als educatief medewerker het volgende:  Download de handleidingen van de CMS en de PDA van www.novomentor.com.  Verbind de smartphones regelmatig met het internet, om via Quick GPS de nieuwste GPScoördinaten te downloaden. Tip: doe dit voor elke groepsafspraak, want de GPS-coördinaten zijn maar 6 dagen up to date (zie ook bijlage 8).  De smartphones na elk gebruik opladen. Zorg voor een verdeelstekkerdoos, waardoor je meerdere smartphones tegelijk kunt opladen.  Maak binnen jouw eigen account voor elke schoolgroep een account met gebruikersnaam en wachtwoord. Tip: gebruik korte gebruikersnamen en wachtwoorden, want anders kost het teveel tijd om deze in alle smartphones in te voeren.  Het bespreken van de antwoorden op school is een facultatieve optie. Voorwaarden zijn nl. dat: - De leerkracht: o Over een digibord beschikt. o Op de computer toegang heeft tot de CMS van NovoMentor (via ICT’er op school regelen). o Hij/zij van de culturele instelling, waar het project is afgenomen, een gebruikersnaam + wachtwoord heeft ontvangen om in te kunnen loggen in de CMS. o De culturele instelling de antwoorden heeft geüpload. - Je er zelf zin in en tijd voor hebt. 24

BIJLAGE 3: Verkorte handleiding CMS educatieve software NovoMentor Dit is een verkorte versie van de handleiding en laat alleen maar zien hoe een bestaande route van het HCL kan worden ingezien en gewijzigd. Een meer uitgebreide handleiding is te vinden op de website www.novomentor.com. Nadat je een account hebt aangevraagd bij Keur ICT, ontvang je inloggegevens en kun je de handleiding downloaden. Daarin is te lezen hoe je zelf routes kunt samenstellen.

1. Start de CMS van NovoMentor, via de snelkoppeling in de computer. Er verschijnt automatisch een startscherm:

2

2. Klik op: CMS

3

3. Klik op: Inloggen (groene sleutel wordt geel) 4. Voer in: gebruikersnaam + wachtwoord (verstrekt door Keur ICT)

25

5

5. Klik op: CMS (je verlaat nu het inlog-onderdeel)

6

6. Klik op: Bibliotheken

7

7. Klik op: Les bibliotheken

26

8

9

Hier staan b.v. deze 2 stadswandelingen: - Op stap met Hidde en Hiske OM TE BEWERKEN = mag je in wijzigen/toevoegen/verwijderen - Op stap met Hidde en Hiske ORIGINEEL = mag je alleen lezen 8. Klik op: Op stap met Hidde en Hiske OM TE BEWERKEN 9. Klik op: Opdrachten inzien

27

10

11

10. Bij Opdrachten staat de hele wandelroute met opdrachten in chronologische volgorde. 11. Met de + en – knoppen kun je de kaart uitzoomen en inzoomen.

Uitleg symbolen:

Te lopen route op de kaart Informatie Open vraag

Meerkeuzevraag

28

12

13

12. Om een opdracht (wandelroute/informatietekst/opdracht) in te zien, selecteer je eerst welke je wilt. Er verschijnt dan een grijs balkje. 13. Klik daarna op: Bewerk opdracht.

29

Het invulscherm van de vraag verschijnt automatisch in beeld: 22 19

14

20

16

15

17

21

18

23

Uitleg symbolen: Tekst Afbeelding Geluid Video/film Flash animaties Diashow 14. Dit is de vraag (in dit geval een plaatje met een tekst). 15. Met de scroll-balk kun je naar beneden scrollen en komt de tekst tevoorschijn. 16. Dit zijn de meerkeuzeantwoorden. 17. De aangevinkte antwoord mogelijkheid is het goede antwoord. 18. Als je dit aanvinkt, wordt het goede antwoord direct aan de leerlingen getoond na het beantwoorden van de vraag. 30

19. Hier kun je een puntenwaardering toekennen, waardoor de wandeling een wedstrijdelement kan krijgen (wie verzamelt de meeste punten?). 20. Dit is de feedback die de leerlingen krijgen, nadat ze het antwoord gegeven hebben. 21. Als je dit aan vinkt, komt de feedback automatisch in beeld. 22. Wanneer je niets veranderd hebt, klik je hier op om de vraag te sluiten. 23. Wanneer je wel iets veranderd hebt, klik je eerst op Veranderingen opslaan en dan op 22.

24. Hierna kan een volgende opdracht geselecteerd worden.

25. Om NovoMentor af te sluiten: sluit alle openstaande schermen met het kruisje in de rechterbovenhoek.

Je komt automatisch terug in het startscherm:

26

26. Klik op: Bibliotheken.

27

27. Klik op: CMS.

31

28

28. Klik op: Afsluiten. NovoMentor sluit automatisch af.

32

BIJLAGE 4: Handleiding smartphone en route opstarten en afsluiten De culturele instelling start de smartphone en de route op en sluit het ook af. Op deze manier ben je er dan van verzekerd dat hier niets misgaat (zie ook: PPTs in bijlagen 10 en 11). Stilus  Is nodig bij het aanklikken van het beeldscherm.  Zit rechtsonder in de smartphone. Smartphone opstarten  Druk op: icoontje met telefoon (rechtsonder op telefoon).  NovoMentor start na verloop vanzelf op  Zo niet: klik op Start linksboven in beeldscherm en scroll naar beneden totdat icoontje van NovoMentor in beeld verschijnt. Klik hierop. Inloggen NovoMentor  Gebruik de inlogcode van jouw eigen instelling (of van de schoolgroep).  Het toetsenbord verschijnt in beeld wanneer je op het icoontje daarvan klikt (midden onderin beeldscherm).  Het toetsenbord verdwijnt weer door opnieuw op het icoontje te klikken.  Klik op: Start. Route openen  Hier wordt uitgegaan van het feit dat er al een route in de smartphone is gedownload. Is dit niet het geval dan dienen eerst de instructies in bijlage 6 gevolgd te worden.  Klik op: Start/vervolg les.  Klik op: Openen.  Klik bij de vraag Wilt u de huidige les opslaan? op: Nee (want als je Ja selecteert, dan sla je de antwoorden van de vorige gebruiker op!)  Klik op: de route die je wilt selecteren (duurt even voordat ‘ie geselecteerd is).  Klik op: Start/vervolg les.  Route verschijnt in beeld. Route beëindigen  Klik op: groene V icoontje linksonder.  Klik op: Stop.  Een overzicht van de hele route met alle onderdelen (informatie, vragen, wandelroutes) verschijnt in beeld.  Voor een verklaring van de kleuren (groen en oranje): zie bijlage 11.  Klik op: groen V icoontje linksonder.  Klik op: Terug.  Klik op: Exit.  Klik bij de vraag Weet u zeker dat u NovoMentor wilt verlaten? op: Ja (duurt even voordat NovoMentor wordt afgesloten).  Startscherm van de smartphone (met Start links boven) verschijnt automatisch. 33

Smartphone afsluiten  Houd ingedrukt: icoontje met telefoon (rechtsonder op telefoon). Totdat verschijnt: Uitschakelen.  Klik op: Uitschakelen (de telefoon schakelt automatisch uit).

34

BIJLAGE 5: Handleiding account aanmaken voor gebruikers van route In de CMS van de educatieve software NovoMentor moet een account aangemaakt worden voor de gebruikers van de routes. Dit proces bestaat uit 3 stappen: A. Gebruikersgroep aanmaken Dit is een account voor de schoolgroep met gebruikersnaam en wachtwoord, waarmee niet alleen de smartphone opgestart moet worden, maar ook de CMS wanneer de leerkracht de route wil nabespreken op het digibord in de klas. Het is aan te bevelen om 1 gebruikersgroep te maken, die je voor alle scholen gebruikt. Tenzij je veel leerkrachten de antwoorden op school via het digibord laat nabespreken. In dit geval is het verstandig om voor elke groep een andere account aan te maken. B. Route kopiëren Van de account van jouw instelling naar die van de schoolgroep. C. Rechten verstrekken De schoolgroep bepaalde rechten geven voor het gebruik van de route. Wanneer de schoolgroep de route alleen maar loopt en de leerlingen opdrachten maken, dan volstaat het recht lezen.

A. GEBRUIKERSGROEP AANMAKEN 1. Log op jouw computer in op de CMS van NovoMentor met jouw eigen accountgegevens (zie bijlage 3). 2. Klik in het startscherm van de CMS op: Beheer. 3. Klik op: Gebruikers en gebruikersgroepen. 4. Vervolgens verschijnt dit scherm:

5

5. Klik bij Gebruikersgroepen op: Nieuwe gebruikersgroep. 35

6. Vervolgens verschijnt dit scherm:

7

8

7. Geef de school een naam (in dit geval: School A) en vink niets aan als de school de route alleen maar gaat lopen. 8. Klik op: Opslaan. 9. Vervolgens verschijnt School A in de lijst met Gebruikersgroepen:

10

11

10.Zorg dat bij Gebruikersgroepen geselecteerd is: School A. 11.Klik bij Gebruikers op Nieuwe gebruiker om gegevens van de school in te voeren.

36

12.Vervolgens verschijnt dit scherm:

13a

13b

13c

14

13.Vul in: a. de gebruikersnaam b. een door jezelf verzonnen wachtwoord c. het emailadres van de school Tip: houd de gebruikersnaam en het wachtwoord kort en makkelijk, want dit is handiger bij het opstarten van de smartphones. 14.Klik op: Opslaan. 15.Vervolgens verschijnt dit scherm, met in de lijst bij Gebruikers: School A. 16

15

16.Sluit Gebruikers en gebruikersgroepen af. 17.Sluit in het startscherm van de CMS Beheer af.

37

B. ROUTE KOPIEREN 18.Klik in het startscherm van de CMS op: Bibliotheken. 19.Klik op: Les bibliotheken. 20.Vervolgens verschijnt dit scherm:

21

21.Klik bij Les bibliotheken op: Nieuwe les bibliotheek. 22.Vervolgens verschijnt dit scherm:

23

24

23.Vul de naam van de school in (in dit geval: School A) 24.Klik op: OK.

38

25.Vervolgens verschijnt dit scherm, met hier de naam van de school in de lijst met Les bibliotheken:

25

39

26.Selecteer in de Les Bibliotheken je eigen bibliotheek. 27.Selecteer in de Lessen de juiste route. 28.Klik op: Les kopiëren. 29.Het kopiëren duurt even; wacht totdat in beeld verschijnt: Les succesvol gekopieerd. 30.Klik op: OK. 31.Vervolgens komt bij Lessen een kopie van de les te staan (herkenbaar aan de rode stip ervoor).

26

27 31

28

40

32.Zorg dat bij Les bibliotheken in beeld staat: School A (maar selecteer de school niet!) 33.Sleep de gekopieerde les van Lessen met de muis naar School A in Les bibliotheken.

32

33

34.Klik op School A om te kijken of de les ook gekopieerd is. 35.In dat geval moet de les bij Lessen te zien zijn. 37

34

35

36

36.De rode stip verdwijnt, door de les een keer via Opdrachten inzien te openen en te sluiten. 37.Sluit dit scherm af en sluit in het startscherm van de CMS Bibliotheken af. 41

C. RECHTEN VERSTREKKEN 38.Klik in het startscherm van de CMS op: Beheer. 39.Klik op: Gebruikers en gebruikersgroepen. 40.Selecteer bij Gebruikersgroepen: School A.

40

41

41.Klik op: Rechten.

42

42.Vervolgens verschijnt dit scherm:

43 2

44 3

47 6

45 4 46 5

43.Zorg dat bij Gebruikersgroep geselecteerd staat: School A. 44.Klik bij Rechten op: het tabblad Les bibliotheken. 45.Vink bij School A aan wat je wilt dat school met de route kan doen. Bij dit voorbeeld is uitgegaan van leerlingen die de route alleen maar gaan lopen. In dat geval vink je alleen aan: Lezen. 46.Klik op: Veranderingen Opslaan. 47.Klik bij Rechten op: het tabblad Lessen.

43

48.Vervolgens verschijnt dit scherm:

49a

52

49b

50 8

51

49.Zorg dat bij Gebruikersgroep en bij Les bibliotheek geselecteerd staat: School A. 50.Vink bij de juiste les aan: Lezen. 51.Klik op: Veranderingen Opslaan. 52.Klik bij Rechten op: het tabblad Opdracht bibliotheken.

44

53.Vervolgens verschijnt dit scherm: 57

54

55

56

54.Zorg dat bij Gebruikersgroep geselecteerd staat: School A. 55.Vink bij de juiste Opdracht bibliotheek aan: Lezen. 56.Klik op: Veranderingen Opslaan. 57.Sluit dit scherm af, sluit het volgende scherm ook af en sluit in het startscherm van de CMS Beheer af.

45

BIJLAGE 6: Handleiding route downloaden uit CMS in smartphone De route in de CMS van de educatieve software NovoMentor wordt van internet gedownload in de smartphone met USB-kabel of met Wi-Fi (= draadloos netwerk). Voor een USB-kabel is het programma ActiveSync (voor Windows 2000/XP) of Mobiel apparaatcentrum (voor Windows Vista/7) nodig. Deze programma’s kunnen gedownload worden via www.novomentor.com.

USB-kabel : verbinding smartphone - computer - internet  Opstarten: smartphone + computer.  Log beide in op NovoMentor (met de inlogcodes van de desbetreffende school!).  Smartphone via kabeltje verbinden met computer.  Microsoft ActiveSync taakbalk start automatisch op in computerbeeldscherm (soms zit ‘ie verkleind in de taakbalk onderin het beeldscherm).  Klik bij de vraag Wizard Synchronisatie met Pocket PC instellen? op: Annuleren.  Klik op: Bestand.  Klik op: Verbindingsinstellingen.  Klik op: Internet.  Klik op: OK.  In beeld verschijnt: Verbonden. Wi-Fi: verbinding smartphone - computer - internet  Opstarten: smartphone.  Indien de smartphone automatisch in NovoMentor opstart, dan sluit je dit programma af (zie bijlage 4).  Klik op: Start.  Scroll in het keuzemenu naar en klik op: Instellingen.  Klik op: Verbindingen.  Klik op: Wi-Fi.  Klik op: Draadloze netwerken.  Klik in de lijst met draadloze netwerken op het netwerk dat je wilt hebben (mocht jouw netwerk nog niet in beeld staan, sluit dan deze pagina af met de X rechtsboven en klik nogmaals op Draadloze netwerken. Doe dit net zo vaak totdat jouw netwerk in beeld verschijnt).  Laat het toetsenbord verdwijnen, door te klikken op het icoontje van dat toetsenbord midden onder in het scherm.  Zorg dat er in beeld staat: - Netwerknaam: netwerknaam die je wilt hebben. - Maakt verbinding met: Internet.  Klik op: Volgende.  Zorg dat er in beeld staat: - Verificatie: Open. - Gegevensversleuteling: Uitgeschakeld.  Klik op: Volgende.  Laat het toetsenbord verdwijnen, door te klikken op het icoontje van dat toetsenbord midden onder in het scherm. 46

 Klik op: Voltooien.  Soms maakt de smartphone automatisch verbinding met het draadloze netwerk. Dan staat er achter de netwerknaam die jij wilt hebben: Verbinding maken. Verschijnt dit niet in beeld, klik op: Verbinden.  Wacht totdat er achter jouw netwerknaam in beeld komt te staan: Verbonden.  Klik op: OK rechtsboven.  Klik op: OK rechtsboven.  Klik op: X rechtsboven.  Klik op: Start.  Scroll in het keuzemenu naar en druk op: Internet Explorer.  Klik op: cirkel met 4 onderstreepte punten rechts onderin.  Klik op: UHRL-balk bovenin.  Typ in: www.google.nl.  Klik op: het pijltje rechts naast de UHRL-balk.  Klik bij de vraag Wilt u doorgaan? op: Ja.  Klik op de balkjes User Name (= gebruikersnaam) en Password (= wachtwoord), zodat het toetsenbord automatisch verschijnt en typ in: de toegangscodes van jouw draadloze netwerk. Belangrijke toetsten onderin toetsenbord zijn: = hoofdletter ↑ * 12#

= toetsenbord veranderen van letters naar cijfers en v.v.

 Klik op: Submit.  Klik bij de vraag Wilt u doorgaan? op: Ja.  Je hebt internet verbinding via jouw draadloze netwerk, wanneer het beginscherm van google in beeld verschijnt.  Klik op: cirkel met 4 onderstreepte punten rechts onderin.  Klik op : X rechtsboven.  Je keert nu terug naar het startmenu van de smartphone. Route downloaden  Scroll in het startmenu naar en klik op: NovoMentor.  Het duurt even voordat NovoMentor opgestart is.  Klik op: Start/vervolg les.  Klik op: Openen van internet.  Klik bij de vraag Wilt u de huidige les opslaan? op: Nee (want als je Ja selecteert, dan sla je de antwoorden van de vorige gebruiker op!)  Klik op: de les die je wilt downloaden.  Klik op: OK (duurt even voordat ‘ie gedownload is).  Klik op: Openen.  Klik bij de vraag Wilt u de huidige les opslaan? op: Ja (want dan download je ‘m pas echt!).  Laat het toetsenbord verdwijnen, door te klikken op het icoontje van dat toetsenbord midden onder in het scherm.  De volgende gegevens moeten in beeld staan: Opslaan als: o Naam: …… (de geselecteerde les) o Map: geen o Type: Ilearn Program 47

o Locatie: Hoofdgeheugen  Klik op: Opslaan.  Klik op: Annuleren.  Het startmenu van NovoMentor verschijnt automatisch in beeld. Je kunt nu de route opstarten in de smartphone (zie bijlage 4).

48

BIJLAGE 7: Handleiding route verwijderen uit smartphone  Start de smartphone op.  Indien de smartphone automatisch in NovoMentor opstart, dan sluit je dit programma af (zie bijlage 4).  Klik op: Start.  Scroll in het keuzemenu naar en klik op: Verkenner.  Scroll naar: de route die verwijderd moet worden.  Selecteer die route (houd ingedrukt totdat keuzemenu verschijnt).  Klik op: Verwijderen.  Klik bij de vraag Weet u zeker dat u deze route wilt verwijderen? op: Ja.

49

BIJLAGE 8: Handleiding GPS-coördinaten updaten in smartphone USB-kabel of Wi-Fi: verbinding smartphone – computer – internet Zie bijlage 6: Handleiding route downloaden uit CMS in smartphone. GPS-coördinaten in de smartphone updaten  Start de smartphone op.  Indien de smartphone automatisch in NovoMentor opstart, dan sluit je dit programma af (zie bijlage 4).  Klik in het beeldscherm op: Start.  Scroll in het keuzemenu naar en klik aan: Quick GPS.  Klik op: Downloaden.  Klik op: OK.

50

BIJLAGE 9: Juiste kaart in juiste wandelroute in smartphone De kaarten worden door Keur ICT in de educatieve software NovoMentor geladen. Wanneer je de smartphones dus op meerdere locaties wilt gebruiken, dan moet je dit aangeven zodat daar rekening mee gehouden kan worden. Belangrijk is dat er maar 1 kaart in de smartphone te voorschijn kan komen. Wanneer jouw smartphones dus ook in een ander dorp gebruikt worden, dan moet je eerst zorgen dat de juiste kaart in de juiste wandelroute zit. Want let op: in de CMS op de computer ziet alles er prima uit, maar in de smartphone blijkt dan ineens de kaart van dorp A in de wandelroute van dorp B te zitten! Je lost dit probleem op als volgt op:      

   

Stel dat de smartphones steeds in dorp A zijn gebruikt en dat je nu een route in dorp B wilt doen. Op de dag dat de groep gaat lopen, ga je ruim van tevoren in dorp B staan. Start op: alle smartphones. Start op: NovoMentor. Start op: de wandelroute die je in dorp B wilt gaan lopen. Zorg dat er een kaart (routesegment) in het beeldscherm staat. - Als dit de kaart van dorp B is, dan hoef je niets te doen en kun je de smartphones afsluiten. - Als dit de kaart van dorp A is, loop dan naar buiten. Ga op een plek staan waar de smartphones een goede ontvangst hebben, zoals een ruime straat, plein, park, etc. Kijk naar het beeldscherm en wacht totdat de kaart van dorp A in die van dorp B veranderd (dit kan even duren!). Beëindig: de wandelroute. Sluit af: NovoMentor. Sluit af: de smartphones.

Let op: doe dit bij alle smartphones en doe dit ruim voordat de groep komt!

51

BIJLAGE 10: PPT voor leerlingen over werking smartphone Deze PPT moet aangepast worden aan jouw eigen instelling en bovendien moet er een kaart van jouw stad/dorp in. Echter, wanneer je dit doet let er dan op dat ook het test-gedeelte in de smartphonewandeling aangepast moet worden. Dit test-gedeelte gebruiken de leerlingen nl. tijdens de PPT. Dit testgedeelte kun je via de CMS van NovoMentor van het HCL krijgen. Je wijzigt het wijzig via de CMS van NovoMentor. Voor een overzicht van de benodigde wijzigingen in PPT en test-gedeelte, zie: punt 12 in hoofdstuk 3. In de PPT zijn op de notitiepagina’s van de dia’s aantekeningen te vinden, met betrekking tot het te vertellen verhaal.

52

53

54

55

BIJLAGE 11: Handleiding antwoorden uploaden uit smartphone in CMS De culturele instelling upload de antwoorden vanuit de smartphones naar de CMS. En geeft de leerkracht van de school instructies hoe hij/zij de antwoorden op het digibord kan bekijken (zie bijlage 12). Ook verschaft de culturele instelling de leerkracht de inloggegevens voor de CMS (gebruikersnaam + wachtwoord). Tip: start alle smartphones op en upload de antwoorden van die smartphone:  Die de hele route heeft gelopen.  Waar de meeste antwoorden op zijn ingevuld (die zijn groen). Let op: de CMS kan de antwoorden van slechts 1 smartphone per route downloaden. Zou je er nog een doen, dan worden in de CMS de antwoorden van de 1e overschreven. Heb je 2 routes dan kun je dus van beide route 1 smartphone gebruiken. Doe dit downloaden direct nadat de groep de smartphones heeft ingeleverd. De leerkracht wil op school de route kunnen nabespreken. En bovendien verdwijnen de antwoorden van deze groep, zodra een andere groep met de smartphones gaat werken. Apparatuur opstarten  Opstarten: smartphone + computer. USB-kabel of Wi-Fi: verbinding smartphone – computer - internet  Zie bijlage 6. Antwoorden uploaden vanuit smartphone  Start in de smartphone op: NovoMentor (met de inlogcodes van de desbetreffende school).  Klik op: Start/vervolg les.  Klik op: groene V icoontje linksonder.  Klik op: Stop.  Een overzicht van de hele route met alle onderdelen (informatie, vragen, wandelroutes) verschijnt in beeld.  Voor een verklaring van de kleuren (groen en oranje): zie PPT met uitleg op volgende bladzijde.  Klik op: Icoontje met download symbooltje (groen mapje met pijltje).  Klik bij de vraag Moeten de antwoorden direct worden ingeleverd? op: Ja.  Het uploaden van de antwoorden kan even duren. Wacht totdat in beeld verschijnt: De antwoorden zijn succesvol gedownload.

56

PPT Antwoorden in smartphone bekijken + smartphone afsluiten

57

58

BIJLAGE 12: Handleiding antwoorden in CMS bekijken via digibord Vooraf door de netwerkbeheerder van de school:  Toestemming verlenen voor toegang tot www.novomentor.com, want daar zit de CMS in. De website is namelijk vaak afgeschermd in onderwijsinstellingen.  Inloggen op www.novomentor.com m.b.v. een door de culturele instelling verstrekte inlogcode (zie bijlage 6).  Vervolgens via www.novomentor.com de software voor de CMS downloaden. Deze software zit onderaan het 1e scherm dat na inloggen verschijnt (scrollen!).  Een snelkoppeling naar de CMS op een logische plaats in de computer van de leerkracht zetten, zodat de leerkracht ‘m terug kan vinden. Vooraf door de leerkracht van de school:  Met de CMS oefenen, aan de hand van deze handleiding, voordat de antwoorden in de klas besproken gaan worden.

Antwoorden bekijken in CMS op digibord 1. Start de CMS van NovoMentor, via de snelkoppeling in de computer. Er verschijnt automatisch een startscherm:

2

2. Klik op: CMS

59

3

3. Klik op: Inloggen (groene sleutel wordt geel) 4. Voer in: gebruikersnaam + wachtwoord (verstrekt door culturele instelling)

5

5. Klik op: CMS (je verlaat nu het inlog-onderdeel)

6

6. Klik op: Bibliotheken

60

7

7. Klik op: Les bibliotheken

Er verschijnt automatisch een NovoMentor scherm, met de titel Lesbibliotheken van ….. (naam culturele instelling):

8a

8b

9

8. Zorg ervoor dat de volgende zaken links in het beeldscherm geselecteerd zijn: - a. Bij Lesbibliotheken: de naam van jouw school. - b. Bij Lessen: de naam van de wandelroute die gelopen is. 9. Klik op: Bekijk antwoorden.

61

Er verschijnt automatisch een antwoordenscherm:

10a 11 13

10b 12a

12b

14

10. Zorg ervoor dat de volgende zaken links in het beeldscherm geselecteerd zijn: - a. Bij Gebruikersgroep: de naam van jouw school (via pijltjestoets) - b. Bij Leerling: indien de groep 2 verschillende routes gelopen heeft, dan kan hier een keuze gemaakt worden uit 2 smartphones. 11. Wanneer je bij TEST Opdracht – Antwoord zelf geven op het pijltje klikt, komen alle opdrachten in beeld:

12. Als je 1 van de opdrachten selecteert, dan verschijnt: - a. Hier de vraag. - b. Daar het antwoord. 13. Scroll-balk. 14. Mochten vragen met een puntensysteem beloont worden, dan is hier het aantal te behalen punten te zien. 62

15. Om af te sluiten, klik je 2 keer op:

Je komt automatisch in het startscherm van NovoMentor terug:

16

16. Klik op: Bibliotheken.

17

17. Klik op: CMS.

63

18

18. Klik op: Afsluiten. NovoMentor wordt automatisch afgesloten.

64

BIJLAGE 13: A4 met informatie voor begeleiders schoolgroep

Voor de ouder of verzorger U heeft zich opgegeven als begeleider voor de stadswandeling met smartphone Op stap met Hidde en Hiske. Leeuwarden in 1910. Hier vindt u alle informatie die u nodig heeft om de wandeling tot een succes te maken.

Achtergrondinformatie In de stadswandeling staan de begrippen eeuw en omgevingsgeschiedenis centraal. Twee fictieve leeftijdsgenootjes van ruim 100 jaar geleden, Hidde en Hiske, nemen de leerlingen mee op een wandeling door het centrum van Leeuwarden. Zij laten de leerlingen zien hoe kinderen vroeger geleefd hebben en hoe de stad er toen uitzag. Routekaarten in een smartphone wijzen de leerlingen de weg. Tijdens het wandelen verstrekt de smartphone op een aantal plaatsen informatie en opdrachten over de omgeving. De leerlingen beantwoorden de opdrachten met behulp van tools in de smartphone.

Programma 09.00-09.20

HCL

PPT: instructie over werking smartphone.

09.20-09.35

HCL

Pauze: - Leerlingen nemen zelf eten + drinken mee. - Voor begeleiders is er koffie/thee.

09.35-10.35

Binnenstad

Stadswandeling met smartphone (klas wordt in groepjes verdeeld).

10.35-10.45

HCL

Inleveren smartphones + afronding.

DOOR DE LEERKRACHT IN TE VULLEN Datum

:

Verzamelen

: - Plaats : - Tijd

:

Vervoer

:  Auto meenemen

 Fiets meenemen

Start/einde route

: Historisch Centrum Leeuwarden (HCL), Groeneweg 1, Leeuwarden, 058 - 233 23 50

65

 Lopend

Uw rol U begeleidt een klein groepje leerlingen tijdens het wandelen:  Van de leerkracht van school hoort u welke leerlingen in uw groepje zitten.  Van de educatief medewerker van het HCL ontvangt u een plattegrond van het centrum van Leeuwarden met de wandelroute.

Uw taken tijdens het programma:  In het HCL gaat u bij uw groepje leerlingen zitten. Zodat u, tijdens de uitleg over de werking, mee kunt kijken op het beeldscherm van de smartphone die de leerlingen vasthouden.  Tijdens het wandelen let u op de veiligheid en werkhouding van de leerlingen (verkeer, bij elkaar blijven, serieus werken).  De leerlingen volgen de route via routekaarten in de smartphone. Het kan echter voorkomen dat ze er niet uit komen welke kant ze op moeten. Dan kunt u ze met uw plattegrond een stukje op weg helpen (b.v.: Volgens mij moeten we deze kant op).  De leerlingen voeren de stadswandeling zelfstandig en in overleg met elkaar uit. Natuurlijk mag u ze bijsturen en hints geven.  Houdt u in de gaten dat de 2-tallen regelmatig van functie wisselen? Zodat er geen onenigheid ontstaat over het vasthouden van de smartphone. Dit gaat als volgt: - Uw groepje is in 2-tallen verdeeld. Binnen elk 2-tal houdt de ene leerling een smartphone vast en de andere een zonnescherm-kaart: o De leerling met de smartphone leest de informatie en de opdrachten voor aan zijn/haar partner. o Met z’n 2-en bespreken ze de mogelijke antwoorden. o De leerling met de smartphone voert de antwoorden in. o Attendeer de leerlingen erop dat ze foute antwoorden niet hoeven te verbeteren. o De leerling met de zonnescherm-kaart schermt het beeldscherm af voor te direct zonlicht. - De wandelroute is in 9 trajecten opgedeeld. Bij het einddoel van elk traject voeren de leerlingen opdrachten uit, die over de plek gaan waar zij stil staan. - De regel is dat de 2-tallen van rol wisselen (smartphone of zonnescherm-kaart vasthouden), zodra er een nieuw wandeltraject start. - Uw groepje loopt pas verder, wanneer alle 2-tallen klaar zijn met de opdrachten die bij de plek horen waar zij op dat moment stil staan.  U zorgt ervoor dat uw groepje op tijd bij het HCL terug is. Mocht de wandelroute nog niet af zijn, dan slaat u dus een gedeelte over.

66

BIJLAGE 14: Plattegrond met wandelroute voor begeleiders schoolgroep

67

BIJLAGE 15: Zonnescherm-kaart voor leerlingen

68

BIJLAGE 16: Draaiboek culturele instellingen voor schoolbezoek Week van tevoren In eigen instelling:  Juiste wandelroute uit CMS in smartphones downloaden.  Checken of de wandelroute goed in de smartphones zit.  Smartphones opladen.  Naar school verzenden: - Bevestiging datum, tijdstip en programma groepsbezoek. - A-4 met informatie voor begeleiders schoolgroep (zie bijlage 13). - Plattegrond met wandelroute (zie bijlage 14). Week van tevoren facultatief (indien leerkracht stadswandeling wil nabespreken op eigen digibord)  In eigen instelling: - Inlogcode voor school (gebruikersnaam + wachtwoord) in CMS aanmaken (zie bijlage 5). - Naar leerkracht verzenden: o Inlogcode CMS. o Bijlage 12.  Op de school: - De netwerkbeheerder de punten in bijlage 12 laten uitvoeren, om toegang tot de CMS van NovoMentor te krijgen. Dag van tevoren In eigen instelling:  GPS-coördinaten in smartphones updaten. Op de dag zelf In eigen instelling:  Klaarleggen: - Smartphones aan keycord. - Zonnescherm-kaarten aan keycord. - Plattegronden voor begeleiders van schoolgroep.  Opstarten: - PPT apparatuur. - PPT voorstelling. - Smartphones.  Na afloop van stadswandeling: - Smartphones afsluiten (zelf doen, i.p.v. de leerlingen, voorkomt problemen). - Facultatief: Antwoorden uit smartphones downloaden in CMS van school, zodat de leerkracht de route via het digibord op school kan nabespreken (zie bijlage 11).

69

70

71

Dit pro

De Ontdekker is tot stand gekomen met subsidie van:

72