Jaarverslag Technologiestichting STW _ april 200 9

groot zijn. Ten eerste wanneer nu al gebruikers kunnen worden geïdentificeerd, die daadwerkelijk geïnteresseerd zijn. Ten tweede doordat resultaten klaarblijkelijk een heel veld van toepassingen zullen ontsluiten, ook al zijn in dit stadium concrete gebruikers nog niet aan te wijzen. STW zal tevens stimulerend en initiërend optreden op prioriteitsgebieden waar er, op grond van maatschappelijke en/of wetenschappelijke ontwikkelingen, een duidelijke inspanning vanuit het (para-)universitair onderzoekspotentieel is.

Ministerie van Economische Zaken

Technologiestichting STW / Jaarverslag 2008

De statuten vermelden als doel van de Stichting: in het algemeen belang en in dat van het wetenschappelijk onderwijs technischwetenschappelijk onderzoek en de toepassing daarvan te bevorderen. Het doel wordt nagestreefd door met geld, dat beschikbaar wordt gesteld door NWO (Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap) en door het Ministerie van Economische Zaken, technisch-wetenschappelijk onderzoek te stimuleren en te steunen in het bijzonder bij de instellingen van wetenschappelijk onderwijs. Tevens draagt de stichting bij aan de bevordering van de coördinatie van het onderzoek en het gebruik ervan. Technologiestichting STW financiert onderzoek, dat wordt geselecteerd op grond van wetenschappelijke kwaliteit en utilisatie. Onder dit laatste wordt verstaan de kans dat gebruikers de resultaten zullen toepassen. De kans op gebruik kan op twee manieren

Jaarverslag 2008 Technologiestichting STW _ april 200 9

Inhoud u Ontwikkelingen binnen STW u Onderzoek u prof.dr.ir. Frank Baaijens _ “Wij kijken naar gezond weefsel want dat willen we maken” u prof.dr. Tom Heskes _ HearClip optimaliseert de nieuwe generatie gehoorapparaten u prof.dr. Jaap Korf _ Bronst blijft buiten beeld u prof.dr.ir. Jan Lagendijk _ Tumoren kunnen de volle laag krijgen u dr. Michel Versluis en dr. Luc van der Sluis _ Wortelkanaalbehandeling voortaan in één keer goed u Bevorderen van

de toepassing u Kengetallen en statistiek u STW-organisatie u Lijst van gebruikers u Jurykamers en commissies u Verkorte jaarrekening

Technologiestichting STW



Technologiestichting STW bezoekadres

Van Vollenhovenlaan 661 3527 JP Utrecht postadres

Postbus 3021 3502 GA Utrecht telefoon

030 6001 211 fax

030 6014 408 e-mail

[email protected] internet

www.stw.nl

Colofon eindredactie en productie

Kitty Puijk, STW ontwerp

ARGANTE ARGANTE, Amsterdam fotografie

Ivar Pel, Utrecht (pagina 2, 4, 11, 13, 14, 17, 18 en het omslag) Ruben San A Jong, Amsterdam (pagina 8, 12, 20, 28 t/m 84) betrokken instellingen interviews

Schrijvenderwijs, Rotterdam druk

Spinhex & Industrie drukkerij, Amsterdam

foto omslag _ Een mengsel van een onoplosbaar geneesmiddel en een temperatuurgevoelig polymeer in water vormt, door te verwarmen, spontaan nanodeeltjes die voor het oog onzichtbaar zijn maar waarin het geneesmiddel als het ware wordt ‘ingepakt’. Daarmee beoogt Cristianne Rijcken, winnares van de Simon Stevin Gezelprijs 2008, de werkzaamheid van bepaalde antitumor-geneesmiddelen te verbeteren en de bijwerkingen ervan te verminderen. Dit principe, ontwikkeld tijdens haar promotieonderzoek aan de Universiteit Utrecht, bouwt Cristianne momenteel verder uit met behulp van een valorisatiebeurs die zij onlangs van STW heeft mogen ontvangen.

STW-nummer

ISBN

NUR

2009/04426/STW

978-90-73461-57-4

950



Jaarverslag 2008

2


STW-jaarconferentie 2008

3


Inhoud pagina

Voorwoord

05

01:

02:

Ontwikkelingen binnen STW

07

Resultaten uit het lopende werk

09

Beleidsmatige ontwikkelingen

14

Activiteiten in voorbereiding

15

De financiële situatie van STW

16

Onderzoek

19

Overzicht lopende programma’s en activiteiten

21

Lopende programma’s

22

Nieuwe programma’s in 2008

22

Onderwerpen voor nieuwe Perspectiefprogramma’s in 2009

25

Interviews: _ _ prof.dr.ir. Frank Baaijens

28

“Wij kijken naar gezond weefsel want dat willen we maken” _ _ prof.dr. Tom Heskes

31

HearClip optimaliseert de nieuwe generatie gehoorapparaten _ _ prof.dr. Jaap Korf

34

Bronst blijft buiten beeld _ _ prof.dr.ir. Jan Lagendijk

37

Tumoren kunnen de volle laag krijgen _ _ dr. Michel Versluis en dr. Luc van der Sluis

40

Wortelkanaalbehandeling voortaan in één keer goed

03:

Bevorderen van de toepassing

45

Intellectueel Eigendom

47

Cijfers in 2008

47

Valorisation Grant

48

Valorisatieworkshops

49

04:

Kengetallen en statistiek

51

05:

STW-organisatie

67

06:

Lijst van gebruikers

71

07:

Jurykamers en commissies

83

08:

Verkorte jaarrekening

91

Lijst van afkortingen

103

4


Bestuur Prof.dr. P.M.G. Apers voorzitter Universiteit Twente Prof.dr.ir. M.P.C. Weijnen vice-voorzitter Technische Universiteit Delft Dr. T. Doyle Philips Research Dr. C.A. Linse Shell Nederland BV Ir. D.Ph. Schmidt TNO Bouw en Ondergrond Peter Apers

Bestuursraad Prof.dr.ir. F.P.T. Baaijens Technische Universiteit Eindhoven Ir G.F.M. Beenker NXP Dr.ir. J.P.H. Benschop ASML Netherlands BV Prof.dr. C.A. van Blitterswijk Universiteit Twente Prof.dr.ir. R. de Borst Technische Universiteit Eindhoven Prof.dr. J.A. Bouwstra Technische Universiteit Eindhoven

1

Dr.ir. Y. Engelen DSM Margot Weijnen

Ir. Tj.R. Gorter Qanbridge BV Prof.ir. G.D. Khoe Technische Universiteit Eindhoven Dr. C.J. Kroese ex-Kadaster RvB Dr. H.P.C.E. Kuipers Shell Global Solutions Prof.dr.ir. R. Rabbinge Wageningen Universiteit Dr.ir. K. Reinink Rijk Zwaan Zaadteelt en Zaadhandel BV Dr. K. Wiedhaup Netherlands Genomics Initiative Waarnemers:

Terry Doyle

Drs. J.A. van den Bandt-Stel Vereniging VNO-NCW Mr. M.N.J. Commandeur EZ Dr. C. de Visser NWO Directie Prof.dr. F.W. Saris directeur 3 Dr. E.E.W. Bruins directeur 4

Kees Linse

Dick Schmidt

Eppo Bruins

1

vanaf februari

2

tot en met november

3

tot en met april

4

vanaf mei

2

5

Voorwoord / Jaarverslag STW 2008

Voorwoord De kredietcrisis van 2008 en de daarop

De ingenieur in de 21e eeuw zal zich moeten

volgende economische crisis waar we nu in

richten op het leveren van bijdragen aan

zitten, leidt wereldwijd tot een sterkere rol van

oplossingen voor deze complexe waaier

de overheid. De belangrijkste opgave van die

aan problemen of – positief benaderd –

overheid, ook in Nederland, is het herstellen

uitdagingen. De belangrijkste bijdrage die

van het vertrouwen van de burgers in ons

STW kan leveren is het financieren van

economisch en maatschappelijk systeem.

relevant excellent technisch-wetenschappelijk

Het is van het grootste belang dat die overheid

onderzoek, het bevorderen van de utilisatie

naar de toekomst blijft kijken en ondanks alles

van alle onderzoeksresultaten en het stimu-

durft te investeren. Maar investeren waarin?

leren van valorisatie door bedrijven. Dat leidt tot kennis waar de maatschappij wat aan heeft

De uitdagingen in onze samenleving zijn legio.

en tot het benutten van die enige grondstof

Om er maar enkele te noemen: de klimaat-

waar we, na het aardgas, internationaal mee

problematiek, opnieuw aangeslingerd door

kunnen concurreren: kennis. Hoogwaardige

de commissie Veerman, de energievoorziening

kennis in de hoofden van slimme jonge men-

in de komende decennia, infrastructurele

sen, een kennisinfrastructuur op wereldniveau

voorzieningen, het gezond houden van de

en kennisintensieve bedrijvigheid. Dit alles

vergrijzende bevolking. Al deze uitdagingen

vereist overigens dat academia en bedrijven

worden nog overweldigender door de mondia-

evenzeer blijven investeren. Dat is nodig voor

le ontwikkelingen. Met de opkomst van grote

industriële vernieuwing en voor opvang en

bevolkingsrijke regio’s als China, India en

behoud van kenniswerkers.

Brazilië, is het duidelijk dat minder consumeren of het beperken van economische groei geen

Dit jaarverslag laat zien wat we in 2008

realistische oplossingen meer zijn. Men reali-

hebben gedaan aan het realiseren van onze

seert zich dat onze enige mogelijkheid om de

doelen. Ik hoop dat u het met plezier leest en

groei in deze landen te kunnen accommoderen

dat iets van de vonk van ons werk overspringt.

zonder onherstelbare en onomkeerbare roofbouw te plegen op onze planeet duurzame innovatieve technologische oplossingen zijn. Daar moet in geïnvesteerd worden. Wie gaat die uitdagingen aan?

Eppo Bruins, directeur

7

Ontwikkelingen binnen STW / Jaarverslag STW 2008

01 : Ontwikkelingen binnen STW Resultaten uit het lopende werk

09

Nieuwe projecten/programma’s

09

Wetenschappelijke resultaten

09

Stand van zaken utilisatie

11

Bijzondere gebeurtenissen

13

Beleidsmatige ontwikkelingen

14

Strategische Research Agenda Nanotechnologie

14

Valorisatieagenda

14

Maatschappelijke Innovatie Agenda

15

NWO-thema’s

15


15

Bouwen in de toekomst

15

Partnershipprogramma’s

15

Maatschappelijk Verantwoord Innoveren

15

WRR over innovatie

16


16

8


Loden afscherming van de Gun-sectie van de versnelbuis (zie interview op pagina 37).

9


De doelstelling van STW is financiering van

Wetenschappelijke resultaten

De conclusie uit deze figuur is dat in veel vakgebieden de STW-financiering bij relatief

excellent technisch-wetenschappelijk onderzoek en consequente bevordering van utili-

STW-onderzoek langs de meetlat

actieve onderzoekers belandt, die bovendien

satie. Dit hoofdstuk rapporteert in grote lijn

Onlangs verrichtte het Centrum voor weten-

naar verhouding veel geciteerd worden door

over wat STW in 2008 gedaan heeft aan

schaps- en technologiestudies (CWTS) in

hun vakgenoten. In de meeste gevallen, en

het realiseren van de doelstelling. Daarnaast

Leiden een bibliometrische studie naar door

met name in die gebieden waar STW veel

komen aan de orde beleidsmatige ontwik-

STW gefinancierd onderzoek over de jaren

investeert, is zowel de output in aantallen

kelingen binnen STW zelf, ontwikkelingen in

1997-2006. Daaruit blijkt dat het gemiddeld

publicaties als de impact bovengemiddeld.

de buitenwereld die voor STW relevant waren

aantal citaties per publicatie van STW-onder-

Op enkele gebieden blijft de impact wat

en hoe STW hier op heeft ingespeeld.

zoekers 53% boven het wereldgemiddelde ligt

achter (kwadrant linksboven), in een enkel

van de tijdschriften waarin zij publiceerden.

vakgebied zelfs beduidend. Op geen van de

De onderzoekers publiceerden bovendien in

vakgebieden waarop STW actief is scoren

tijdschriften die een impactfactor hebben van

STW-onderzoekers qua output significant

31% boven het wereldgemiddelde van de

onder het gemiddelde.

Resultaten uit het lopende werk Nieuwe projecten/programma’s _ Open Technologieprogramma: binnen het

tijdschriften in de betreffende vakgebieden.

OTP zijn in totaal 139 projecten ingediend,

STW-onderzoekers publiceren dus in toon-

Figuur 3 toont output en impact per onder-

hiervan zijn er 39 projecten gehonoreerd.

aangevende tijdschriften en scoren met

zoeksinstelling. Onderzoeksinstellingen met

citaties ruim boven het wereldgemiddelde.

minder dan 200 publicaties van STW-onder-

gestart. Binnen deze programma’s zijn

De trend is daarbij stijgend (zie figuur 1) en

zoekers in de periode 1997-2006 zijn niet

totaal 18 projecten gehonoreerd, te weten:

in overeenstemming met de ontwikkeling voor

vermeld. Uit de grafiek is af te leiden dat de

Clean Combustion Concepts: 8 projecten;

Nederland als geheel. In absolute aantallen

STW-onderzoekers bij veel instellingen ruim

GenBiotics: 4 projecten; Smart Optics

citaties gemeten hebben onderzoekers die

tot ver boven het gemiddelde scoren en aan

Systems: 6 projecten. Een vierde programma

in de periode 1997-2006 STW-financiering

geen enkele instelling significant onder het

is goedgekeurd, maar de toekenningen

ontvingen 17 tot 18% van alle Nederlandse

gemiddelde.

binnen dit programma zullen in 2009

citaties ontvangen.

_ Perspectief: in 2008 zijn drie programma’s

Onze conclusie van deze studie is dat

plaatsvinden. Voor 2009 zijn inmiddels vier nieuwe programmaontwerpen geselecteerd

Figuur 2 maakt een vergelijking tussen het

STW-financiering bij excellente onderzoekers

die door de indieners worden uitgewerkt

onderzoeksprofiel van STW met dat van

belandt. Dit bevestigt het onderzoek van

tot programmavoorstellen.

Nederland zonder STW-onderzoekers. Daarbij

Dialogic uit 2006 dat toepasbaarheid en

wordt zowel gekeken naar het relatieve aan-

uitmuntendheid van wetenschap uitstekend

zijn totaal 21 projecten gehonoreerd. Deze

deel van de onderscheiden onderzoeksgebie-

samengaan.

zijn onder te verdelen in: 10 Veni’s, 7 Vidi’s

den als naar de relatieve impact. De vraag is

en 4 Vici’s.

hierbij dus ‘hoe goed doen de onderzoekers

_ Vernieuwingsimpuls: binnen dit programma

_ Binnen het Valorisation Grant programma

die STW-financiering ontvingen het ten op-

zijn 20 fase-1 projecten gehonoreerd en

zichte van de onderzoekers die dat niet kregen,

13 fase-2 projecten.

zowel in activiteit als in impact?’

_ Van de Bsik-programma’s NanoNed en DPTE zijn dit jaar geen projecten gehonoreerd. _ Binnen PROGRESS zijn 3 projecten gehonoreerd. _ Externe programma’s met STW-deelname: - Maatschappelijk Verantwoord Innoveren. Er zijn in totaal 33 uitgewerkte voorstellen ingediend, waarover in 2009 een besluit wordt genomen (meer op pagina 15). - Nieuwe Instrumenten voor de Gezondheidszorg. De organisaties FOM, STW, ICTRegie, VWS, NWO en ZonMw hebben hiervoor geld beschikbaar gesteld. Aanvragen voor dit programma moeten uiterlijk op 31 maart 2009 ingediend zijn. (Uitgebreide informatie over deze programma’s staat in hoofdstuk 2, pagina 19 en verder.)

figuur 1

De trend in output en absolute impact van door STW gefinancierd onderzoek over de periode 1997-2006 _ bron: CWTS

10


1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31.

Agricultural, dairy & animal sciences Atomic, molecular and chemical physics Biophysics Optics Genetics & Heredity Biochemistry & Molecular biology Microbiology Cell biology Oncology Polymer science Hematology Biotechnology & Applied microscopy Radiology, nuclear medicine imaging Physical chemistry Pharmacology & Pharmaceutics Analytical chemistry Immunology Inorganic & nuclear chemistry Chemical engineering Biomedical engineering Multidisciplinary physics Computational science, theory & methods Mechanics Electrical & electronic engineering Condensed matter physics Plant sciences Multidisciplinary materials science Multidisciplinary science Applied physics Multidisciplinary chemistry Organic chemistry

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20.

FOM-AMOLF UMC Groningen Nederlands Kanker Instituut VU Medisch Centrum AMC Amsterdam UMC Utrecht Universiteit van Maastricht UMC St. Radboud Leiden UMC Erasmus MC Vrije Universiteit Universiteit van Amsterdam Radboud Universiteit Nijmegen Universiteit Utrecht Universiteit Leiden Rijksuniversiteit Groningen Wageningen Universiteit en Researchcentrum Universiteit Twente Technische Universiteit Eindhoven Technische Universiteit Delft

figuur 2

Output en impact van STW-onderzoekers vergeleken met die van de overige onderzoekers in Nederland in de betreffende onderzoeksgebieden

figuur 3

Output en impact van door STW gefinancierde onderzoekers per instelling over de periode 1997-2006

Instellingen zijn alleen vermeld als er over de betrokken periode meer dan 200 publicaties van STW-onderzoekers waren _ bron: CWTS

Deze studie is gebaseerd op wetenschappelijk

bibliografische databases die CWTS gebruikt:

De gehanteerde impactindicator CPP/FCSm

oeuvre van projectleiders en medeaanvragers

de CompuMath Citation Index, de Materials

is gedefinieerd als de impact van de artikelen

van STW-projecten in de periode 1997-2006.

Science Citation Index, de Neuroscience

van een instituut of een groep ten opzichte van

De onderzoeksgebieden die CWTS voor deze

Citation Index, de Biochemistry & Biophysics

het wereldcitatiegemiddelde in de onderzoeks-

studie onderscheidt zijn gebaseerd op de tijd-

Citation Index, de Biotechnology Citation

gebieden waarin het instituut of de groep

schriftindelingen zoals die worden gehanteerd

Index en de Chemistry Citation Index. Er wordt

actief is.

door de Science Citation Index van Thomson

alleen gekeken naar publicaties in tijdschriften

Scientific en een aantal andere relevante

die in al deze indexen zijn opgenomen.

11


v Highlights van STW-projecten

Stand van zaken utilisatie Vara’s Nieuwslicht maakte een item rond prof.dr.ir.J.W.M. ( Jan) Bergmans van

Jaarlijks kijkt STW via haar utilisatierapporten

De technologie van Mapper Lithography,

de TU/e, die onderzoek doet naar elektro-

terug op hoe het vijf en tien jaar na afloop van

een spin-off van de Technische Universiteit

fysiologische monitoring van de toestand

STW-projecten staat met de benutting van de

Delft, wordt in het Algemeen Dagblad

van de foetus (STW-project 06480).

kennis uit die projecten. Hieronder enkele van de meest succesvolle projecten zoals die uit

door de grote Taiwanese chip-fabrikant TSMC een doorbraak genoemd. Mapper

Onderzoekers van het MESA+ Instituut

Lithography bewerkstelligt kostenbespa -

voor Nanotechnologie van de Universiteit

ringen door een nieuwe productiewijze

Twente en het Van ’t Hoff Instituut van de

van chips, zonder dure maskers. De tech-

Universiteit van Amsterdam hebben mede

nologie is mede ontwikkeld met steun

op basis van een STW-project een nieuw

uit het Open Technologieprogramma

type membraan ontwikkeld dat grote poten-

van STW-project 05333.

tie heeft voor toepassing in industriële

het Utilisatierapport 2008 naar voren kwamen.

scheidingsprocessen. Het Britse tijdschrift Chemical Communications, waarin de onderzoekers hun resultaten publiceerden, sprak van een ‘hot article’. STW-promovendus ir. P.W.A.M.

(Patrick) Wenmakers van STW-project 06601 heeft met zijn publicatie ‘Hairy Foam: carbon nanofibers grown on solid carbon foam. A fully accessible, high surface area, graphitic catalyst support’ de cover gehaald van issue 21, volume 18

Merle de Kreuk

van het tijdschrift Journal of Materials STW-project 05333

Chemistry. Wenmakers heeft de cover

WATER ZUIVEREN

zelf ontworpen; de afbeelding toont zijn

MET AËROOB KORRELSLIB

artistieke impressie van koolstof-nanovezels De nieuwste versie van de Bittorrent-

op een harde schuimstructuur.

Vijf jaar na afloop van STW-project 05577

client Tribler is uitgerust met een

naar het groeien van aëroob korrelslib in het

gedecentraliseerde zoekfunctie. Hiermee

laboratorium heeft dit concept zich tot een

is het mogelijk om .torrent-bestanden

volwaardige technologie ontwikkeld. Een

op te sporen zonder gebruik van een

waterzuiveringsinstallatie op basis van aëroob

torrenttracker. Alhoewel Bittorrent een

korrelslib heeft 75% minder ruimte nodig

p2p-protocol is, worden er tot dusverre

dan conventionele actief slib-installaties,

centrale servers ingezet om de torrent-

het energieverbruik is tot 30% lager en de

bestanden beschikbaar te stellen die voor

investeringskosten zijn 15 tot 20% lager.

het sharen nodig zijn. Dergelijke servers,

Technische Universiteit Delft en DHV ontwik-

zoals The Pirate Bay, zijn echter vaak het

kelden de technologie en DHV introduceert

doelwit van acties van auteursrechthou-

hem op de markt onder de naam Nereda®.

ders, zodat ze nogal eens plotseling offline

Er draaien al drie installaties in de industriële

zijn. Om de transfers ook zonder deze ser-

praktijk, een pilot loopt voor toepassing voor

vers mogelijk te maken, hebben de auteurs

huishoudelijk afvalwater en er zijn installaties

van Tribler het Buddycast-protocol ontwik-

in het buitenland gepland. De onderzoeker op

keld, waarbij de clients bij elkaar naar tor-

dit project, dr.ir. Merle de Kreuk, werd in 2007

rentfiles kunnen zoeken.Tribler komt (onder

Simon Stevin Gezel.

andere) voort uit STW-project 07299. projectleider: contracten:

Prof.dr.ir. M.C.M. van Loosdrecht

Overdracht: Technische Univer-

siteit Delft, DHV Water BV; Samenwerking onderzoek: TUD-TNW, STOWA inkomsten in euro:

136.134,00

12


OP WEG NAAR EEN gebruikers:

DHV Water BV, Amersfoort /

SUCCESVOLLE NIEUWE CELLIJN

‘ONE-STOP-SHOP’ IN HARTSCANS

Haskoning Nederland BV, Nijmegen /

Bij gentherapie wordt genetisch materiaal

Paques BV, Balk / STOWA, Utrecht /

Het Leidse bedrijf Medis Medical Imaging

in de cellen van patiënten gebracht met behulp

Van der Pluijm Water- en Milieumanage-

Systems BV, het Leids Universitair Medisch

van virussen (virale vectoren). Eén zo’n

ment, Boxtel / Wageningen Universiteit

Centrum en STW sloten een overeenkomst

geschikt virus is het adenovirus. STW-project

en Researchcentrum, Wageningen /

voor commercialisatie van software die geauto-

03977 was gericht op het ontwikkelen van

Waterschap AA en Maas, Den Bosch /

matiseerde beeldverwerking van hartscans

nieuwe veiliger cellijnen voor de productie

Waterschap Hollandse Delta, Dordrecht /

mogelijk maakt. De software, voortgekomen uit

van op het adenovirus gebaseerde vectoren

Waterschap Reest en Wieden, Meppel

STW-project 05651, combineert metingen aan

en op een nieuwe productietechnologie. Dit

de doorbloeding van het hart onder inspanning

leidde tot de PER.C6-cellijn, die overgedragen

en registraties van ‘delayed enhancement’ (een

werd aan het bedrijf Crucell. Daarna heeft het

indicator voor hartspierschade) automatisch

gebruik van de PER.C6-cellijn als productie-

tot relevante klinische informatie. Het bedrijfs-

systeem voor humane en dierlijke virussen,

leven heeft grote belangstelling voor het

recombinante vaccins, antilichamen, recom-

commercialiseren van de software.

binante eiwitten en adenovirusvectoren een grote vlucht genomen. Een andere cellijn (PER.E2A) die in het project werd ontwikkeld,

projectleider:

Prof.dr.ir. J.H.C. Reiber

totale toewijzing in euro’s: inkomsten in euro: gebruikers:

225.781,92

39.000,00

Leids Universitair Medisch

wordt inmiddels gebruikt voor het maken van tweede-generatie adenovirusvectoren en nieuwe helper-adenovirusvectoren voor derdegeneratie vectoren van dit virustype.

Centrum, Leiden / Medis Medical Imaging Jacques Noordermeer en Wilma Dierkes

Systems bv, Leiden projectleider:

SUCCESVOL RECYCLEN VAN DUURZAAM RUBBER EPDM is een rubber dat een hoge elasticiteit paart aan een goede bestendigheid; het heeft een levensduur van tenminste 50 jaar. Het is daardoor onder andere populair in de bouw. Om EPDM te reclycen tot grondstof voor nieuwe rubberproducten moet men het devulcaniseren. STW-project 05576 heeft een methode opgeleverd waarmee dakfolie tot een devulcanaat kan worden verwerkt dat aan de hoogste eisen voldoet. Fabrieksmatige productieproeven hebben laten zien dat de methode vrijwel probleemloos werkt tot een productievolume van 900 kilo per uur.

GELABELD INTERLEUKINE-8

contracten:

HELPT INFECTIES EN ONTSTEKINGEN

Crucell NV

IN BEELD TE BRENGEN

inkomsten in euro: gebruikers:

Prof.dr.ir. J.W.M. Noordermeer

totale toewijzing in euro’s: inkomsten in euro: gebruikers:

662.056,92

387.083,00

Erasmus MC, Rotterdam / Nederlands Instituut voor Neurowetenschappen,

leukine-8 zijn biologische activiteit te laten

Amsterdam / Universiteit Utrecht

behouden. Daardoor kan het worden gebruikt om infecties en ontstekingen te helpen afbeelden. Bovendien bleek de bereiding van het gelabelde interleukine-8 snel en eenvoudig te zijn. Het bedrijf COVIDIEN, met Nederlandse vestigingen in Zaltbommel en Petten, heeft een licentie op het verworven octrooi genomen, verfijnde de methode, nam markt brengen. Inmiddels (2008) is het octrooi overgedragen aan UMC St. Radboud die een nieuwe gebruiker zal zoeken.

DSM Elastomers BV, Sittard / projectleider:

Rhein Chemie Rheinau GmbH, Mannheim

Prof.dr. F.H.M. Corstens

totale toewijzing in euro’s:

(Duitsland) / Rijksuniversiteit Groningen / contracten:

Universiteit Twente

281.208,90

Crucell Holland BV, Leiden /

een methode gevonden om gelabeld inter-

Hertel Rubber Products BV, Kampen /

Rubber Resources, Maastricht /

494.700,00

Optie: Universiteit Leiden,

In STW-project 05607 hebben onderzoekers

er een vervolgoctrooi op en wil het naar de projectleider:

Prof.dr. D. Valerio

totale toewijzing in euro’s:

407.041,00

Letter of intent: Mallinckrodt

Medical BV inkomsten in euro: gebruikers:

45.380,00

COVEDIEN, Petten / Universitair

Medisch Centrum St. Radboud, Nijmegen

13


Bijzondere gebeurtenissen

Berculo, adviseur Strategie van de Kamers van Koophandel Midden Nederland. Aan het

Simon Stevin Meester

STW-jaarconferentie 2008 op Holland

eind van de vier presentaties kon het publiek

Innovation (meer gebeurtenissen op pag. 64).

stemmen wie zij het beste vond. Alleen de jury

Het Simon Stevin Meesterschap is een

kreeg deze uitslag te zien. Na enig overleg

eretitel die Technologiestichting STW

Op 8 oktober 2008 tijdens Holland Innovation

kon de jury het publiek meedelen wie Simon

jaarlijks toekent aan prominente technisch-

presenteerde een groot aantal bedrijven

Stevin Gezel 2008 was geworden. De jury en

wetenschappelijke onderzoekers die

innovaties en liet presentator en organisator

het publiek bleken het eens te zijn.

excellent onderzoek verrichten en het

Jan Douwe Kroeske op het podium een aantal

bedrijfsleven voor hun onderzoeksresul -

mensen met vernieuwende ideeën in hun

taten weten te interesseren. Bovendien

branche aan het woord. Tevens was er een

kunnen zij jonge onderzoekers enthousias-

aantal workshops. Drs. Ed Nijpels, voorzitter

meren voor een carrière in de wetenschap.

van ONRI, de branchevereniging voor advies-

Het Simon Stevin Meesterschap van STW

en ingenieursbureaus, was gastheer tijdens

bestaat sinds 1998. In 2008 is de prijs

een drukbezochte workshop namens STW.

voor de 15 e keer uitgereikt, aan prof.dr.

Op deze dag reikte STW ook de Simon

Han Wösten van de Universiteit Utrecht.

Stevinprijzen uit. Simon Stevin Gezel De Simon Stevin Gezelprijs wordt sinds 2005 jaarlijks uitgereikt. In aanmerking hiervoor komen STW-onderzoekers die het jaar daarvoor gepromoveerd zijn en die gedurende hun promotieperiode een proefschrift en publicaties van hoge wetenschap-

Dr. Cristianne Rijcken, gepromoveerd aan de

pelijke kwaliteit hebben geproduceerd en

Universiteit Utrecht, was met haar presentatie

zich persoonlijk hebben ingezet voor utilisatie.

van haar onderzoek naar verbeterde afgifte van

In 2008 is de prijs voor de vierde keer

anti-kankermedicijnen zowel volgens de jury

uitgereikt, aan dr. Cristianne Rijcken van

als volgens het publiek de beste kandidaat.

de Universiteit Utrecht.

In 2008 heeft STW prof.dr. Han Wösten,

Dr.ir. Bastiaan Blankert van de Rijksuniver-

Simon Stevin Leerling

hoogleraar Moleculaire Microbiologie aan de

siteit Groningen deed onderzoek naar extreem

Universiteit Utrecht, benoemd tot Simon Stevin

intelligente vormen van waterzuivering.

De Simon Stevin Leerlingprijs is een

Meester. Het werk van Wösten heeft een hoge

De twee andere kandidaten kwamen van

posterprijs. Hij staat open voor alle

wetenschappelijke waarde, maar is tegelijk

de Universiteit Twente. Dr.ir. Pieter Lerou

promovendi die aan STW-projecten werken.

van grote commerciële relevantie voor de teelt

presenteerde de resultaten van zijn onderzoek

Het onderwerp van de poster moet zijn:

van paddenstoelen.

naar een microkoeler. Dr. Floor Wolbers ten

de maatschappelijke en/of economische

slotte onderzocht met succes de mogelijk-

relevantie van de verwachte onderzoeks -

Simon Stevin Gezel 2008

heden om de effecten van kankertherapieën

resultaten. De poster vertelt aan leken

Vier kandidaten gaven een presentatie van

in een vroeg stadium te bepalen onder voor

wat voor verschil de resultaten in de

hun STW-onderzoek, waarmee zij de nominatie

de patiënt veel minder belastende omstandig-

toekomst gaan maken. Een jury bepaalt

voor de Gezelprijs hadden verdiend. Gelet op

heden dan gewoonlijk.

wie er het best in is geslaagd concreet

Simon Stevin Meester 2008

het feit dat STW jaarlijks circa honderd, mede

duidelijk te maken welk belang het

door haar gefinancierde, promotieonderzoeken

onderzoek voor welke gebruikers dient.

afgerond ziet worden, is het al heel bijzonder

De kandidaten geven daarbij een

om bij de beste vier te horen.

mondelinge presentatie – staande naast hun poster. De prijs is in 2008 voor de

De jury voor deze prijs bestond uit: Willem

eerste keer uitgereikt, aan Caspar van

van den Berg, voorzitter van de beoordelings-

Vroonhoven van de Technische Universiteit

commissie van de Valorisation Grant van

Delft.

STW, Eppo Bruins, directeur STW, Merle de Kreuk, Simon Stevin Gezel 2007, Gerwin Hoogendoorn van Senz Umbrellas en Pim

Jury Simon Stevin Gezel 2008

14


Beleidsmatige ontwikkelingen Strategische Research Agenda Nanotechnologie Op 30 september 2008 hebben STW, FOM en NanoNed – tezamen het Nederlands Nanotechnologie Initiatief (NNI) – de Strategische Research Agenda (SRA) Nanotechnologie aangeboden aan de minister van Economische Zaken. De SRA is een uitvloeisel van de uitnodiging van het vorige kabinet in de Kabinetsvisie Nanotechnologieën (november 2006) aan het NNI om een nationale onderzoeksagenda nanotechnologie op te stellen. De SRA is tot stand gekomen in nauwe samenwerking met alle relevante Nederlandse partijen die actief zijn op het gebied van nanotechnologie. Gezien het grote belang Simon Stevin Leerling 2008

beter dan bestaande technieken, met een

van onderzoek naar de mogelijke risico’s van

STW heeft dit jaar voor het eerst ook een prijs

enorme range in temperatuur. Zijn technologie

synthetische nanodeeltjes voor gezondheid en

ingesteld voor de Simon Stevin Leerling. De

is tegen lage kosten te produceren en kan

milieu, zal minstens 15% van het onderzoeks-

Simon Stevin Leerlingprijs is een posterprijs.

direct gebruikt worden in chipfabricage en

budget worden ingezet voor risico-onderzoek.

Hij staat open voor alle promovendi die aan

computertechnologie.

Er zijn concrete onderwerpen geselecteerd

STW-projecten werken. Het onderwerp van

waar Nederland volgens alle betrokkenen

de poster moet zijn: de maatschappelijke en/of

op moet inzetten om in 2020 een toonaan-

economische relevantie van de verwachte

gevende speler in de nanotechnologie te zijn.

onderzoeksresultaten. Op basis van poster-

De volgende stap is nu het maken van een

presentaties van hun onderzoek konden enkele

businessplan waarmee een beroep op over-

promovendi op nog lopend STW-onderzoek

heidsfinanciering gedaan gaat worden. Een

naar deze eretitel meedingen. De prijs werd

groot aantal onderzoekers uit (para-)universi-

gewonnen door Caspar van Vroonhoven

taire kring, technologische instituten, over-

van de Technische Universiteit Delft. Zijn

heidsinstellingen en bedrijfsleven heeft

poster was helder over een toch complex

meegewerkt aan het tot stand komen ervan.

onderwerp: een thermometerchip. Daarmee kan hij binnen in chips de temperatuur meten op een halve graad nauwkeurig, twintig keer

Prof.dr.ing. Dave Blank, hoofdauteur van de Strategische Research Agenda Nanotechnologie, overhandigt het document aan minister van Economische Zaken Maria van der Hoeven. _ foto: STW

15



Valorisatieagenda

NWO-thema’s

Op 3 december 2008 werd de Valorisatie-

STW draagt bij aan de uitvoering van de

agenda ‘Kennis moet circuleren’ gepresenteerd

NWO-strategienota ‘Wetenschap gewaardeerd!’

In 2008 heeft STW met het bestuur van het

en aangeboden aan de ministers Van der

2007-2010, ondermeer via de uitvoering van

FES-programmma ‘Kennis voor Klimaat’ de

Hoeven en Plasterk tijdens de Innovatieproeftuin

de Vernieuwingsimpuls (Actielijn 1: Ruimte

mogelijkheid verkend voor de gezamenlijke

in de Van Nelle Ontwerpfabriek te Rotterdam.

voor onderzoekers), en via de samenwerking in

financiering van een onderzoeksprogramma

De agenda is ondertekend door 15 organisa-

NWO-brede thema’s (Actielijn 3: Wetenschap

dat is gericht op de technisch-wetenschap-

ties, waaronder STW. De ondertekenaars

voor de samenleving). NWO heeft voor de

pelijke aanpak van klimaatproblematiek in de

zullen in de komende tijd verder praten over

strategie-periode 2007-2010 dertien thema’s

stedelijke omgeving. In een gezamenlijke work-

nadere uitwerking van de agenda.

vastgesteld.

shop onder de titel ‘Lokaal stedelijk klimaat’,

Bouwen in de toekomst

waaraan zowel klimaatonderzoekers als techSTW is binnen NWO trekker van het thema

nologen deelnamen, hebben de deelnemers

‘Gebruik van nanowetenschap en -technologie’

een eerste aanzet gegeven tot de formulering

(zie ook Strategische Research Agenda,

van een onderzoeksagenda. In 2009 zullen

hiervoor) en participeert daarenboven in

STW en ‘Kennis voor Klimaat’ hier een vervolg

de thema’s:

aan geven. Besluitvorming over de start van het

_ Maatschappelijk Verantwoord Innoveren

programma wordt eveneens in 2009 verwacht.

_ Nieuwe instrumenten voor de gezondheidszorg

Partnershipprogramma’s

_ Funderend energieonderzoek _ Dynamica van complexe systemen

In 2008 is STW begonnen met de ontwikke-

_ Kennisbasis voor ICT-toepassingen

ling van een nieuw subsidie-instrument: het

_ Creatieve industrie

STW-Partnershipprogramma. In een partnership werken STW en één of enkele bedrijven


STW is nauw betrokken geweest bij een

samen rondom een thematische vraagstelling

inventarisatie van lopend en gepland

die vanuit het bedrijfsleven wordt gedefinieerd.

programmatisch onderzoek op het gebied

Een partnership heeft een minimale omvang

van energie binnen NWO. Deze inventarisatie

van 3 miljoen euro waaruit universitaire

is een eerste stap.

projecten worden gefinancierd (via een open call for proposals) die passen in de vraagstel-

Gedurende de zomer publiceerde het

ling die door het bedrijf wordt geactiveerd.

Ministerie van Economische Zaken de

Het Partnershipbudget wordt voor de helft

Maatschappelijke Innovatie Agenda (MIA)

door STW bijgedragen en de andere helft door

op het gebied van water, gezondheid, energie,

de vragende bedrijven. Het instrument bevindt

veiligheid en onderwijs. De MIA is voor STW

zich momenteel in de pilot-fase, waarin drie

van groot belang omdat STW haar program-

verschillende partnerships worden uitgewerkt

mering in het kader van Perspectief mede

met Nederlandse ondernemingen. Er is

afstemt op het strategisch onderzoeksbeleid

vanuit het bedrijfsleven veel interesse in dit

van het ministerie van Economische Zaken.

instrument en indien deze pilot-partnerships

STW-programma’s moeten aansluiten bij,

succesvol lijken te zijn zal STW zich openstel-

maar zich helder onderscheiden van andere

len voor nieuwe partnershipverzoeken als een

onderzoeksactiviteiten.

structureel STW-instrument. Maatschappelijk Verantwoord Innoveren In 2008 ging het themaprogramma Maatschappelijk Verantwoord Innoveren (MVI) van start. Op 5 juni vond de startbijeenkomst plaats. In de ochtend werd het MVI-programma officieel geopend door prof.dr. P. Nijkamp, voorzitter van het Algemeen Bestuur van NWO. In zijn lezing ging hij in op ontwikkelingen op technologisch terrein en de verantwoordelijk-

16



heid die NWO op zich heeft genomen om

horen. Steeds meer wordt aan onderzoekers

hierin een actieve en sturende rol te spelen.

gevraagd welke resultaten ze gaan behalen, in

In 2008 groeide het aandeel van programma-

Hij benadrukte hierbij de samenwerking

welk tempo en met welke mijlpalen. Vaak wor-

tisch werk ten opzichte van het Open Techno-

tussen NWO en de ministeries van BZK,

den onderzoeksprogramma’s top-down ingevuld

logieprogramma. In 2008 is 25 miljoen euro

BuZa, Defensie, LNV, OCW en VWS.

met vooraf gedetailleerd beschreven projecten.

besteed aan het OTP, 12 miljoen euro aan

De andere sprekers waren prof.dr. J.M. van

Waar is de openheid voor onzekerheid, uitda-

Perspectiefprogramma´s en 18 miljoen euro

den Hoven, voorzitter van de MVI-programma-

ging, creativiteit en samenwerking met anders-

aan overige programma´s, zoals Vernieuwings-

commissie, en prof. J. Savulescu, directeur

denkenden in multidisciplinaire context?

impuls, Valorisation Grant en Simon Stevin Meesterschap en voor aanvulling op lopende

van het Uehiro centrum voor praktische ethiek aan de University of Oxford. Na de lunch

De WRR roept op tot het creëren van third

programma´s. De in 2008 gevormde reserve

was er een matchmaking voor alfa-, beta- en

spaces. Een third space is een organisatie spe-

voor een extra Perspectiefprogramma, ASSYS,

gamma-onderzoekers. Zo’n tachtig geïnteres-

ciaal gericht op de interactie tussen bedrijfs-

is nog niet toegekend. De verwachting is dat

seerde onderzoekers hebben – met het oog

leven en universiteiten met de taak onderlinge

de toekenning zal plaatsvinden in 2009. Stand

op het gezamenlijk indienen van aanvragen –

contacten te bevorderen en gezamenlijke pro-

algemene reserve per 1 januari 2008 was 2,5

van deze gelegenheid gebruik gemaakt om

jecten op poten te zetten. Ook moet een third

miljoen euro negatief. In het verslagjaar is een

contacten te leggen met collega-onderzoekers

space zich richten op het stimuleren van inter-

extra inhaalslag gemaakt bij het beëindigen

uit een andere discipline. Andere onderdelen

en multidisciplinair onderzoek en het overbrug-

van projecten, wat resulteerde in een toename

van het middagprogramma waren columns

gen van ‘cognitieve afstand’. Dit alles vanuit

van de algemene reserve van 3 miljoen euro.

met achtergrondinformatie, uitgesproken door

een onafhankelijke positie zodat de integriteit

Tevens heeft STW de doelstelling om de alge-

beleidsambtenaren van enkele van de deel-

van universiteiten gewaarborgd blijft.

mene reserve met 2 miljoen euro te verlagen gerealiseerd en is het saldo van 6,7 miljoen euro

nemende ministeries, en een workshop met STW kan worden vergeleken met wat de

aan beleidsruimte toegevoegd aan de algemene

WRR een third space noemt. Dankzij de

reserve. Derhalve vertoont de algemene reserve

De deadline voor het indienen van vooraan-

bottom-up aanpak in technisch-wetenschap-

een positief saldo van 8,9 miljoen euro per

meldingen was 2 september 2008. Er werden

pelijke programma’s en projecten brengt

31 december 2008, welke in het jaar 2009 zal

80 vooraanmeldingen ontvangen. De stuur-

STW mensen samen. Zij gebruikt daarbij een

worden ingezet voor specifieke stimuleringsacti-

groep heeft in haar vergadering van 9 oktober

krachtig middel: onderzoeksbudget. Dankzij

viteiten, publiek-private Partnerships en andere

op basis van het advies van de internationale

de inhoudelijk betrokken en deskundige

strategische (samenwerkings)programma’s

Advisory Board een besluit genomen over

program officers van STW is het mogelijk

de selectie van de vooraanmeldingen. Bij 32

om met een bescheiden budget relatief

In 2008 zijn drie nieuwe Perspectiefprogramma´s

vooraanmeldingen heeft de stuurgroep een

veel innovatiesuccessen te behalen. In haar

gestart: Clean Combustion Concepts, Smart

advies tot uitwerking gegeven. De deadline

jaarlijkse utilisatierapport doet STW hierover

Optics Systems en GenBiotics voor een bedrag

voor het indienen van uitgewerkte aanvragen

op systematische wijze verslag, maar ook in

van 12 miljoen euro, zijnde de subsidietoeken-

was 6 januari 2009.

dit jaarverslag van STW vindt u enkele aan-

ning 2008. In 2008 is in het OTP een honore-

sprekende voorbeelden en verhalen.

ringspercentage van bijna 30% gerealiseerd.

informatie over de subsidieronde.

WRR over innovatie

Ook in 2009 zal dit gehandhaafd worden, doordat het Bestuur besloten heeft het budget voor

In mei 2008 verscheen het rapport ‘Innovatie

het OTP op het niveau van 2008 te houden.

vernieuwd’ van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid. Het rapport erkent

Het bruto bureaukostenpercentage voor

dat de overheid gunstige voorwaarden heeft

2008 bedroeg 6,9% ten opzichte van de totale

geschapen voor innovatie op macro-econo-

baten. Netto bureaukostenpercentage, na

misch niveau, maar dat dit onvoldoende is om

verdiscontering van bijdragen derden bedroeg

daadwerkelijk innovaties tot stand te brengen

5,0% ten opzichte van de totale baten.

en te verspreiden. “Innovatie is onvoorspelbaar en beleid met betrekking tot innovatie moet

In 2008 zijn de administratieve processen en

hier dan ook rekening mee houden. Deze

de daaraan gekoppelde werkwijzen verder

inherente onzekerheid betekent dat effectief

geoptimaliseerd. Ontwikkelingen in de admi-

innovatiebeleid onmogelijk vooraf de gewenste

nistratieve organisatie lopen parallel met ont-

doelen en middelen kan vastleggen. Ook bete-

wikkelingen op het gebied van automatisering.

kent dit dat rekening gehouden moet worden

In 2009 zal een vervolgtraject worden gestart

met vele mislukkingen, die noodzakelijk zijn

dat zich richt op het toegankelijk maken van

om tot waardevolle vernieuwingen te komen.”

informatie uit bestaande ict-systemen, met als

Het WRR-rapport laat een verfrissend geluid

doel verbetering van het informatiemanagement.

17


Drs. Ed Nijpels en dr. Eppo Bruins

Dr. C. le Pair (oud-directeur STW) aan het woord

Jan Douwe Kroeske

18


Simon Stevin Meester 2008: Han Wösten

Floor Wolbers

Bastiaan Blankert

Simon Stevin Gezel 2008, Cristianne Rijcken

Jan Douwe Kroeske

Pieter Lerou

19

Onderzoek / Jaarverslag STW 2008

02 : Onderzoek Overzicht programma’s en activiteiten

21

Lopende programma’s Open Technologieprogramma

22

Nieuwe programma’s in 2008 Perspectief

22

22

22

Automonous Sensor Systems (ASSYS)

22

Clean Combustion Concepts (CCC)

23

GenBiotics

23

Smart Optics Systems (SOS)

24

Onderwerpen voor nieuwe Perspectiefprogramma’s in 2009

25

Building on Transient Plasmas (BTP)

25

Integral Solutions for Sustainable Construction (IS2C)

25

Learning from nature to develop novel immune systems from

26

nature for durable stress-resisitance in crops (Learning from Nature) System identification and parameters estimation of

27

neurophysiological systems (NeuroSIPE)

Interviews _ _ prof.dr.ir. Frank Baaijens

28

“Wij kijken naar gezond weefsel want dat willen we maken” _ _ prof.dr. Tom Heskes

31

HearClip optimaliseert de nieuwe generatie gehoorapparaten _ _ prof.dr. Jaap Korf

34

Bronst blijft buiten beeld _ _ prof.dr.ir. Jan Lagendijk

37

Tumoren kunnen de volle laag krijgen _ _ dr. Michel Versluis en dr. Luc van der Sluis Wortelkanaalbehandeling voortaan in één keer goed

40

20


‘Vingerstrips’ rondom de toegansdeur. Voor het radio-dicht maken van de kooi van faraday (zie interview op pagina 37).

21


Overzicht programma’s en activiteiten STW

Open Technologieprogramma (OTP)

Valorisatie

www.stw.nl/programmas/

Samenwerking met NWO

Samenwerking met derden

Aspasia

Bsik-programma’s:

www.nwo.nl/subsidiewijzer.nsf/pages

_ NanoNed

/NWOA_4YYAJV

www.nanoned.nl _ Dutch Program for Tissue

Werkbezoekregeling

Valorisation Grant (zie pagina 48)

Cognitie

(afgeschaft per 01-01-2009)

www.stw.nl/programmas/valorisation


grant

/NWOP_5WPEQD

Valorisatieworkshops (zie pagina 49)

Ethiek van Technologisch

ICT:

www.stw.nl/programmas/Valorisatie+

Onderzoek

_ JACQUARD

Workshops.htm

www.stw.nl/programmas/ethiek

Perspectief Autonomous Sensor Systems (ASSYS)

Genomics

www.stw.nl/programmas/ASSYS

www.stw.nl/programmas/genomics


Mozaiek

Simon Stevinprijzen

http://www.nwo.nl/subsidiewijzer.nsf/

www.stw.nl/programmas/CCC

Engineering www.dpte.nl

www.stw.nl/programmas/jacquard _ PROGRESS www.stw.nl/programmas/progress _ Sentinels www.sentinels.nl

GenBiotics


pages/NWOP_5RNBJK

ERA-NET Nanoscience

www.stw.nl/programmas/GenBiotics

www.stw.nl/programmas/stevin

Rubicon

www.nanoscience-europe.org

Green & Smart Process

Simon Stevin Gezel


Gedispergeerde meerfase-

Technologies (GSPT)

www.stw.nl/programmas/simon+

/NWOP_6H2G7R

stroming

www.stw.nl/programmas/GSPT

stevin+gezel

Vernieuwingsimpuls


Multiscale Simulation


_ Veni

meerfasestroming

Techniques (MUST)

www.stw.nl/programmas/simon+

_ Vidi

IOP Photonic Devices

www.stw.nl/programmas/MuST

stevin+leerling

_ Vici


Smart Optics Systems (SOS)

www.stw.nl/programmas/vernieuwings

photonicdevices

www.stw.nl/programmas/SOS

impuls/

Scheidingstechnologie

Smart Systems in Package

Maatschappelijk Verantwoord


Innoveren

scheidingstechnologie

Platformactiviteiten

(SmartSiP) www.stw.nl/programmas/SmartSiP

Neurale Netwerken

www.nwo.nl/nwohom.nsf/pages/NW

Thin Film Nanomanufacturing

www.stw.nl/programmas/neuranet

OA_73FFS

www.stw.nl/programmas/TFN

ProRISC

Nieuwe Instrumenten in de

www.stw.nl/programmas/prorisc

Gezondheidszorg

SAFE

www.stw.nl/programmas/NIG

Perspectief in ontwikkeling

www.stw.nl/programmas/safe Sense of Contact

Building on Transient Plasmas

http://www.2.fhi.nl/senseofcontact

(BTP)

SIREN

www.stw.nl/programmas/BTP

http://ict.stw.nl

ITEA

Integral Solutions for

Sensortechnologie

www.itea-office.org

Sustainable Construction (IS2C)


MEDEA+

www.stw.nl/programmas/IS2C

sensortechnologie

www.medeaplus.org

Learning from Nature

Schone en Zuinige Verbranding

Bsik monitoring

www.stw.nl/programmas/LFN

www.stw.nl/programmas/verbranding

http://www.senternovem.nl/bsik/bsik

NeuroSIPE www.stw.nl/programmas/NeuroSIPE

Monitoring

_monitoring/index.asp

22


Lopende programma’s

STW beheert

naast het Open Technologieprogramma en de Perspectiefprogramma’s ook diverse

Nieuwe programma’s in 2008 Perspectief

Autonomous Sensor Systems (ASSYS) Een grote uitdaging is om in de toekomst

STW stelt jaarlijks een budget

krachtige sensorsystemen te realiseren. Dit

andere programma’s (zie ook op pagina 21).

beschikbaar voor de financiering van pro-

kan alleen als zowel de individuele sensor-

Voor de beschrijving van deze programma’s

gramma’s in het kader van STW-Perspectief.

prestaties en als hun interactie in een groter

wordt verwezen naar onze website. In dit jaar-

Perspectief kenmerkt zich door een gerichtheid

systeem verbeterd worden. De ambitie van het

verslag wordt nu aandacht besteed aan het

op het oplossen van innovatieknelpunten, door

programma Autonomous Sensors Systems

Open Technologieprogramma (OTP) en de

een multidisciplinaire aanpak, door samenwer-

is om grotere prestaties te bereiken van de

nieuwe Perspectiefprogramma’s 2008. De

king met, respectievelijk medefinanciering door

nieuwe generatie van systemen van sensoren,

rapportage over de Valorisation Grant wordt

private partijen en door specifieke activiteiten

systemen die zo complex zijn dat veel van hun

vanaf pagina 48 vermeld.

gericht op valorisatie en ondernemerschap.

taken autonoom moeten worden uitgevoerd.

Perspectief is er in het bijzonder voor bedoeld om vernieuwende kennis tot toepassing te

Het onderzoeksprogramma zal de fundamen-

brengen en zodoende een bijdrage te leveren

ten leggen voor het Nederlands academisch-

STW committeerde in 2008 25 miljoen euro

aan innovatie. In 2008 zijn drie programma’s

industriële potentieel om de kennis, de

voor het Open Technologieprogramma. Bij

onder Perspectief gestart met een totale

technologieconcepten en de menselijke infra-

een aanvraagdruk van 139 voorstellen konden

STW-bijdrage van 13,1 miljoen euro waarvan

structuur te genereren die worden vereist om

uiteindelijk 39 voorstellen (28,1%) worden

een financiële bijdrage van gebruikers ter

de volgende basisproblemen op te lossen:

gehonoreerd.

waarde van circa 0,7 miljoen euro en een in

_ verhoging van de sensorfunctionaliteit en

Open Technologieprogramma (OTP)

natura bijdrage van 3,8 miljoen euro.

-prestaties om autonome operatie mogelijk te maken;

Karakteristiek en uniek voor het OTP is het

_ mogelijk maken van communicatie tussen

hand in hand gaan van excellente wetenschap

Een vierde programma, ASSYS, is tevens in

en utilisatiepotentieel voor thematisch vrije

2008 goedgekeurd door het Bestuur, maar

en energievoorziening van sensoren;

onderzoeksonderwerpen; de ‘bottom up’

de daadwerkelijke toekenningen binnen dit

_ werking van de gedistribueerde sensor-

aanpak. Door selectie op kwaliteit en toepas-

programma zullen in 2009 plaatsvinden.

singspotentieel zonder een voorgeschreven

knopen als één enkel (complex, multischaal) systeem.

onderzoeksthema komen al bijna 30 jaar veel innovatieve onderzoeksresultaten beschikbaar

Dit soort systemen zijn uiterst interessant voor

voor de samenleving en worden concrete

toepassing in ruwe, gevaarlijke, en ontoegan-

problemen aangepakt en nieuwe relatienet-

kelijke omgevingen en in bewegende objecten.

werken gevormd. Via de gebruikerscommissies

Voorbeelden zijn de ruimte, toepassingen

wordt een dubbele focus – op wetenschap

onder water en ondergronds, en mensonvrien-

en op toepassing – gehouden en vindt veel

delijke omgevingen. Ook automobiel- en

kennisuitwisseling plaats met het bedrijfsleven. Het OTP fungeert daarnaast als radar voor opkomende maatschappelijke behoeften en wetenschappelijke mogelijkheden. Ondanks verminderd budget heeft het STWBestuur besloten in 2009 de omvang van het OTP te handhaven.

Microsatellieten: een toepassingsgebied voor autonome slimme sensoren in een vijandige omgeving _ illustratie: NASA

23


biomedische toepassingen en toepassingen


In

_ het ontwikkelen van numerieke modellen

in en op het lichaam kunnen voorbeelden zijn.

2008 is het nieuwe Perspectiefprogramma

en technieken voor ultraschone verbranding

Systemen kunnen ook ontoegankelijk zijn

Clean Combustion Concepts van start gegaan.

zoals flameless combustion in ovens en

door hun geringe grootte, of omdat zij fysisch

Het STW-Bestuur heeft voor de uitvoering

Homogeneous Charge Compression

gesloten zijn, zoals in industriële processen.

van het programma een budget van 4,5 miljoen euro beschikbaar gesteld. Hierbovenop komen

Ignition (HCCI) in motoren; _ het bevorderen van de samenwerking

Als het aantal apparaten per volume uiterst

nog de bedrijfsbijdragen. Het programma is

tussen bedrijven, onderzoeksinstituten

groot of juist klein is, dan zijn communicatie

geïnitieerd vanuit het STW-technologieplatform

en universiteiten op het gebied van

en energievoorziening grote technologische

Schone en Zuinige Verbranding.

verbrandingsonderzoek.

uitdagingen. In een zwerm van microsatellieten bijvoorbeeld is de dichtheid uiterst klein

Verbranding om energie op te wekken zal van

Begin maart is het programma gestart met een

(een per kubieke kilometer), terwijl ze in een

eminent belang blijven in deze eeuw. Uit ener-

call for preproposals. Van de 16 ingediende

volgende generatie wafer steppers uiterst

giestudies blijkt dat omstreeks het jaar 2050

preproposals zijn er 13 als full proposal uitge-

hoog zal zijn (miljoen per kubieke meter). In

nog steeds ruim 50% van de wereldwijde

werkt. Deze voorstellen zijn elk voorgelegd

beide toepassingen is de bedrading van de

energiebehoefte zal worden gedekt door het

aan minimaal vier onafhankelijke deskundigen

vele sensorknopen onmogelijk en moeten de

gebruik van fossiele brandstoffen. Biomassa

(referenten) en daarna beoordeeld door een

apparaten draadloos communiceren en draad-

zal dan naar verwachting een aandeel van 15%

onafhankelijke internationale jury bestaande

loze energievoorziening gebruiken. Door de

hebben. Verbranding, bijvoorbeeld in motoren,

uit acht verbrandingsdeskundigen. Op 12

beperkte beschikbaarheid van energie moet in

elektriciteitscentrales en industriële ovens en

december 2008 heeft het STW-Bestuur de

de apparaten geavanceerde systeemontwerp-

fornuizen is de belangrijkste manier om energie

beste acht voorstellen gehonoreerd. Het totale

concepten en low-power halfgeleidertechnolo-

op te wekken. Ook energieopwekking uit

budget van deze acht voorstellen is 6,5 miljoen

gie voor communicatie toegepast worden.

biomassa zal hoofdzakelijk door verbranding

euro, waarvan 4,5 miljoen euro zal worden

plaatsvinden. Om aan de toekomstige strenge

gefinancierd door STW en 2 miljoen euro door

Trekkers van dit programma zijn prof.dr.ir.

milieueisen te kunnen voldoen zullen bedrijven

de betrokken bedrijven.

G.C.M. Meijer en prof.dr.ir. A.J. van der Veen

nieuwe en schone technologieën versneld

van de Technische Universiteit Delft.

moeten invoeren. Dit geldt ook voor nieuwe en

De voorzitter van de programmacommissie is

schone verbrandingstechnologie.

prof.dr. L.P.H. de Goey (Technische Universiteit Eindhoven). Verder zijn alle deelnemende

Contactpersoon bij STW is dr.ir. F.A. (Frank) Karelse. Het subsidiebudget (STW en

De belangrijkste doelstellingen van het CCC-

universiteiten in de programmacommissie

ICTRegie) is 4,75 miljoen euro. In 2008 is

programma zijn:

(zie pagina 90) vertegenwoordigd (naast

de vooraanmeldingsronde afgerond en zijn

_ het ontwikkelen van schone en zuinige

Technische Universiteit Eindhoven ook

de volledige voorstellen ingediend.

verbrandingstechnologie voor zowel fossiele

Technische Universiteit Delft, Universiteit

als biobrandstoffen;

Twente en Rijksuniversiteit Groningen) en de belangrijkste trekkers vanuit het bedrijfsleven (Corus, Shell en DAF Trucks). Contactpersonen voor het programma bij STW zijn dr. L.J. (Leo) Korstanje en dr.ir. C.H.J. (Corine) Meuleman. GenBiotics

Steeds vaker horen we over

pathogene bacteriën die resistent zijn tegen alle bekende antibiotica. Infecties veroorzaakt door deze bacteriën worden langzamerhand de belangrijkste oorzaak van morbiditeit, mortaliteit en kostenstijgingen in de gezondheidszorg. Het programma GenBiotics is erop gericht om resistente bacteriën het hoofd te bieden door identificatie en ontwikkeling van nieuwe chemische stoffen; uiteindelijk moet het programma resulteren in nieuwe typen antibiotica voor toepassing in de mens. Het programma richt zich op het ontwikkelen Voorbeelden van efficiëntere verbranding _ illustratie: TU/e/IRFR

van nieuwe, op genomics gebaseerde bena-

24


deringen voor de ontdekking van nieuwe

De verwachting is dat het programma door

aan het einde van het jaar vier GenBiotics-

antibiotica. Het blijkt dat veel potentieel anti-

middel van een multidisciplinaire benadering

projecten binnen deze eerste call gehonoreerd

bioticaproducerende genenclusters in micro-

veel nieuwe natuurlijke producten en hun

(bedrag ten laste van STW 2,9 miljoen euro).

organismen weinig of zelfs niet tot expressie

semi-synthetische varianten zal opleveren, met

De openstelling van de tweede call wordt

komen waardoor deze in algemene screenings-

patenteerbare vindingen. Bovendien zal het

verwacht begin 2010.

benaderingen onontdekt blijven. Met geneti-

programma leiden tot de versnelde herkenning

sche methodieken is het tegenwoordig mogelijk

en productie van nieuwe antibiotische stoffen

Trekkers zijn: Rijksuniversiteit Groningen,

om tot op heden niet ontdekte antibiotica,

op basis van genomics.

Erasmus Universiteit Rotterdam, CBS-KNAW, BiOMaDe Technology Foundation, DSM

gebaseerd op nieuwe chemische structuren, te herkennen. Verder wil het programma bio-

In maart 2008 is de eerste call voor (pre)-

en semi-synthetische methoden gebruiken voor

proposals opengesteld. Na het doorlopen

het optimaliseren van mogelijke oplossingen.

van de selectieprocedure zijn uiteindelijk

Anti-Infectives en Syncom. Contactpersoon bij STW is dr. M.A. (Marja) Oosterlaken-Dijksterhuis. Smart Optics Systems (SOS)

In de 21e

eeuw zal fotonica de drijvende kracht zijn voor technologische innovaties zoals de elektronica dat in de 20e eeuw is geweest. Dankzij de fotonica komen nieuwe en unieke oplossingen binnen bereik waar de huidige, conventionele technologieën tegen hun limiet aanlopen wat betreft snelheid, capaciteit en nauwkeurigheid. Zo heeft de ontwikkeling van deformeerbare spiegels met actieve terugkoppeling (‘smart optics’) in de astronomie reeds geleid tot een drastische verbetering van de beeldresolutie van telescopen door een sterke reductie van de beeldvervorming die wordt veroorzaakt door turbulentie in de lucht. Het doel van dit programma is de technologie Een kolonie van de bacterie Streptomyces coelicolor. Deze vormt door secondair metabolisme een blauw pigment dat als druppels bovenop de kolonie komt te liggen. Het programma GenBiotics richt zich op secondaire metabolietvorming, om zo mogelijke nieuwe antibiotica op te sporen _ foto: Eriko Takano, Rijksuniversiteit Groningen

van smart optics beschikbaar te maken voor een breder veld van toepassingen in Health and Life Sciences, Industrial Imaging en Consumer Optics. De daarvoor noodzakelijk trendbreuk in de ontwikkelstrategie is het optimaliseren van de integratie van actieve en passieve componenten van het totale fotonicasysteem. Deze nieuwe, integrale, aanpak maakt het mogelijk dat projecten gedefinieerd in dit programma interdisciplinair zijn en dat generieke technologieën worden ontwikkeld voor de volgende generatie van optische systemen. De validatie en ontwikkeling van deze generieke technologieën en ontwerpmethodologieën zal gebeuren in het kader van toepassingen in bijvoorbeeld astronomie, lithografie, biomedische beeldvorming, hoogvermogen lasertechnologie, metrologie etc. In het programma zijn vele universitaire groepen betrokken uit alle relevante onder-

Een voorbeeld van slimme optica: een deformeerbare spiegel met actieve terugkoppeling _ foto: Hans de Lijser/TUDelft

zoeksdisciplines: Technische Universiteit Delft,

25


Technische Universiteit Eindhoven, Universiteit Twente, Academisch Medisch Centrum van

Onderwerpen voor nieuwe programma’s in 2009

Voor de werving van programma-

de Universiteit van Amsterdam, Universiteit

onderwerpen 2009 heeft in het voorjaar van

Utrecht, Universiteit Leiden, ASTRON en

2008 een call plaatsgevonden. Het betrof dit

SRON.

jaar een besloten call. De indienronde stond alleen open voor de indieners van 2007, voor

Call for Pre-proposals was in maart/april

zover zij niet in de gelegenheid waren gesteld

2008 en zes voorstellen zijn in het najaar

hun programmaontwerp uit te werken. De

gehonoreerd.

selectie van vier nieuwe programmaontwerpen is uitgevoerd door een jury en een interview-

De trekker van dit programma is dr.ir. M.T.H.G.

commissie samengesteld uit de Bestuursraad

Verhaegen (Technische Universiteit Delft). Hij

van STW. De interviewcommissie stond onder

is tevens voorzitter van de programmacommis-

voorzitterschap van dr. C.J. Kroese. Deze vier

sie (zie pagina 90).

onderwerpen worden uitgewerkt tot programma’s en kunnen vanaf januari 2009 door het

De totale omvang van het programma is 5,5 miljoen euro waarvan 1,5 miljoen euro wordt bijgedragen door bedrijven als ASML, TNO,

STW-Bestuur worden goedgekeurd. Building on Transient Plasmas (BTP)

Dit

Flexible Optical, LioniX, Coherent, Bookham,

programma heeft tot doel om de wetenschap-

Demcon, Leica Microsystems, Scientific

pelijke basis te leggen voor het effectief

Volume, Carl Zeiss, Flash en Nikon.

kunnen toepassen van gepulste plasma’s

Een corona-ontlading van 2 centimeter lang in water. Dit type ontladingen gaat nader bestudeerd worden in het programma BTP _ foto: TU/e

in industriële processen. Een plasma is een

De hoofdindiener van het programma is

Contactpersoon bij STW is dr. P.C. (Paul)

gedeeltelijk geïoniseerd gas. Onze zon bestaat

prof.dr.ir. G.M.W. (Gerrit) Kroesen (Technische

Schuddeboom.

bijvoorbeeld uit plasma. Dichter bij huis is

Universiteit Eindhoven). Andere indieners zijn

een bliksemontlading een voorbeeld van

Universiteit Twente, CWI, Philips Lighting,

een natuurlijk proces waarbij plasma een

ASML en Oranjewoud. Op 3 oktober 2008

rol speelt. Plasma’s kunnen ook kunstmatig

heeft het STW-Bestuur de indieners van

worden opgewekt en vinden een brede toe-

het programma oranje licht gegeven om het

passing in de industrie. Naast het opwekken

programmavoorstel nader uit te werken. Kort

van licht (bijvoorbeeld TL-fluorescentielampen)

daarna hebben de indieners samen met andere

kan men plasma’s inzetten voor materiaal-

geïnteresseerde bedrijven een workshop

behandeling zoals lassen, snijden, etsen en

gehouden waar de basis voor het programma

het deponeren van dunne lagen. In de milieu-

is gelegd. Het uitgewerkte programmavoorstel

technologie worden plasma’s gebruikt voor

is begin 2009 door het STW-Bestuur goed-

het schoonmaken van verontreinigde gassen.

gekeurd. Het beoogde STW-budget is 4,6 miljoen euro.

Praktische toepassing van plasma’s betreft meestal continue plasma’s. Het blijkt echter dat

Contactpersoon voor het programma bij STW

met gepulste (transiënte) plasma’s betere resul-

is dr. L.J. (Leo) Korstanje.

taten zijn te behalen. Zo laten gepulste plasma’s zich nauwkeuriger sturen, waardoor de productkwaliteit toeneemt, en gebruiken ze minder

Integral Solutions for Sustainable Construction (IS2C)

Onderhouds- en reparatiewerkzaam-

energie. Onze basiskennis over gepulste plas-

heden aan bruggen en viaducten hebben

ma’s is echter beperkt. We weten er gewoon

geleid tot onverwachte wegafsluitingen met

nog te weinig van om goede toepassingen te

grote gevolgen voor de mobiliteit en economie.

kunnen ontwikkelen. Dit programma heeft tot

De sterke toename van de mobiliteit en een

doel om hierin verandering te brengen. Door

veroudering van de infrastructuur stellen hogere

universitaire onderzoekers en bedrijven samen

eisen aan de instandhouding van de infra-

zal onderzoek worden gedaan naar de eigen-

structurele werken, met het accent op duur-

schappen en de toepassingsmogelijkheden van

zaamheid.

gepulste plasma’s. De vier hoofdaandachtsgebieden zijn milieu, licht en straling, oppervlakte-

In het programma ‘Integrale oplossingen voor

behandeling en (bliksem)ontladingen.

duurzame constructies’ zal onderzoek worden

26


gedaan naar integrale oplossingen voor onderhoud en beheer van een duurzame infrastructuur. Een gedegen kennisontwikkeling op het gebied van de levensduur van infrastructurele werken zal bijdragen aan een juiste inschatting van de beheersrisico’s, het optimaliseren van onderhoudsplannen en het minimaliseren van de gevolgen hiervan voor onze omgeving. Onderzoek zal worden verricht in drie geselecteerde onderzoeksgebieden: ‘Meten & Bewaken’, ‘Degradatiemechanismen’, ‘Materialen en Constructies’, met extra aandacht voor de ontwikkeling van kennis op grensvlakken tussen de verschillende onderzoeksgebieden. Naast onderzoek naar belangrijke degradatiemechanismen en het effect hiervan op de gebruikte materialen en de constructie, zullen er in het programma meettechnieken en sensoren worden ingezet en ontwikkeld. Deze zullen het veranderende gedrag van

Beter inzicht in belasting en verouderingsmechanismen van bruggen en viaducten kan helpen de levensduur van die constructies aanzienlijk te verlengen en de samenleving veel geld te besparen. Hier groot onderhoud aan de Hollandse Brug bij Muiderberg in 2007/2008 _ foto: Ton Poortvliet/Hollandse Hoogte

een constructie als gevolg van bijvoorbeeld verkeer en veroudering gaan volgen. Het streven van het programma is te komen tot een transparant toetsbaar en voorspellend model waarmee de levensduur van constructies kan worden bepaald. Het programma heeft een omvang van 6 miljoen euro. Trekkers zijn: Rijkswaterstaat Bouwdienst, BAM-infraconsult, CUR, Technische Universiteit Delft, Universiteit Twente, Technische Universiteit Eindhoven. Contactpersoon bij STW is dr.ir. C.H.J. (Corine) Meuleman. Learning from nature to develop novel immune systems from nature for durable stressresisitance in crops (Learning from Nature) In natuurlijke systemen komt ernstige schade aan planten zelden voor, ondanks de vele plantenetende insecten en plantenziekten die er voorkomen en de algemeenheid van abiotische stress. Gedurende hun evolutie hebben planten een veelheid aan verdedigingsmechanismen ontwikkeld. Gedurende het selectieproces dat leidde tot onze moderne landbouwkundige gewassen zijn veel van die

De wereld van de natuurlijke belagers van de zandraket (Arabidopsis) _ illustratie: Hans van Pelt, Plant-Microbe Interactions, Universiteit Utrecht

verdedigingsmechanismen verloren gegaan.

stress. In de landbouw is lange tijd gecompen-

hebben echter ernstige ecologische neven-

Onze gewassen zijn veredeld met het oog op

seerd voor de verminderde stressbestendig-

effecten zodat de noodzaak groot is om

opbrengst en kwaliteit en dat is vaak ten koste

heid van gewassen door het gebruik van

gewassen te ontwikkelen met een natuurlijke

gegaan van de natuurlijke bescherming tegen

pesticiden, bemesting en irrigatie. Pesticiden

weerstand tegen ziekten en plagen.

27


Bovendien zullen landbouwgewassen in de

3. het ontwikkelen van methoden om com-

toekomst in toenemende mate bestand moeten

plexe datasets ten aanzien van verschillen-

zijn tegen biotische stress door een afnemen-

de typen resistenties te analyseren;

de beschikbaarheid van essentiële hulpbronnen zoals water en kunstmest.

4. het benutten van de verkregen informatie over natuurlijke variatie in Arabidopsis om moleculaire merkers te identificeren

De ambitie van dit multidisciplinaire en inno-

die gebruikt kunnen worden in de

vatieve STW-programma is om het natuurlijke

veredeling op resistentie tegen biotische

reservoir van de weerbaarheid van planten

en abiotische stress.

Het programma heeft een omvang van 6,5 miljoen euro. Contactpersoon bij STW is dr. M.A. (Marja) Oosterlaken-Dijksterhuis. System identification and parameters estimation of neurophysiological systems (NeuroSIPE)

Het programma “NeuroSIPE:

diagnostic tools for neurological disorders”

tegen biotische en abiotische stress te benutten om de natuurlijke weerbaarheid terug te

De focus van het programma ligt op het iden-

richt zich op de ontwikkeling van nieuwe

brengen in landbouwgewassen. Daartoe zullen

tificeren van genen en moleculaire merkers

instrumenten en technieken voor de diagnose

moderne technologieën benut worden waar-

voor verschillende resistentiemechanismen in

en monitoring van aandoeningen aan het

mee op grote schaal eigenschappen kunnen

de modelplant Arabidopsis en het overbrengen

centraal en het perifere zenuwstelsel.

worden onderzocht, geanalyseerd en vergele-

van deze kennis naar gewassen. De mecha-

ken. Met deze technologieën zullen mechanis-

nismen zullen worden gekarakteriseerd op

Het vernieuwende van dit programma is de

men van plantenverdediging worden ontrafeld,

moleculair, biochemisch, fysiologisch en ecolo-

focus op een closed-loop systeemaanpak

waarbij genen en merkers worden gezocht die

gisch niveau. De merkers van deze verdedi-

waarmee oorzaak en effect van de aandoening

gebruikt kunnen worden voor het selecteren

gingmechanismen kunnen vervolgens worden

kan worden onderscheiden. Als voorbeeld

van gewassen die weerbaar zijn tegen bio-

gebruikt om lijnen van verschillende gewassen

kan de beroerte worden genoemd. Deze

tische en abiotische stress. Daarbij zal de

te screenen op orthologe genen die betrokken

resulteert vaak in verminderde motoriek en

nadruk liggen op:

zijn bij vergelijkbare resistentiemechanismen.

verhoogde gewrichtsstijfheid. Echter, bij de

1. het onderzoeken van natuurlijke variatie in

Trekkers voor dit programma zijn: prof.dr.

gewrichtsstijfheid wordt veroorzaakt door

resistentie tegen abiotische en biotische

Marcel Dicke (Wageningen Universiteit en

het stijver worden van het spierweefsel of

stress in verschillende populaties van de

Researchcentrum) en dr. Sjoukje Heimovaara

door verhoogde spieractivatie als gevolg van

zandraket (Arabidopsis), door middel van

(Royal van Zanten BV) en betrokken aanvra-

reflexen. In het eerste geval kan er gekozen

een geïntegreerde multidisciplinaire aanpak;

gende universiteiten: Wageningen Universiteit

worden voor een chirurgische ingreep terwijl

patient is vaak niet duidelijk of de verhoogde

en Researchcentrum, Universiteit Utrecht,

in het laatste geval anti-spasmemedicatie op

ten grondslag liggen aan de resistentie

Rijksuniversiteit Groningen, betrokken aan-

zijn plaats is. Met behulp van meetinstrumen-

tegen biotische en abiotische stress in

vragende bedrijven: Royal van Zanten BV,

ten en closed loop systeemidentificatie zal

Arabidopsis;

Keygene NV, Nunhems Netherlands.

het onderscheid in bijvoorbeeld de gewrichts-

2. het identificeren van mechanismen die

stijfheid wel gemaakt kunnen worden. Daarnaast kunnen de technieken en instrumenten relevant zijn voor bijvoorbeeld het evalueren van de effecten van medicatie. Trekker van dit programma is prof.dr. Frans van der Helm van de Technische Universiteit Delft. Het programma heeft een omvang van ruim 5 miljoen euro. Contactpersoon bij STW is dr.ing. Y.G. (Yvette) Roman.

Het centrale zenuwstelsel stuurt de spieren, de warmtehuishouding, de pijnbeleving en het hartvaatstelsel _ illustratie: uit programmabeschrijving NeuroSIPE

28

prof.dr.ir. Frank Baaijens / Jaarverslag STW 2008

Frank Baaijens

“Wij kijken naar gezond weefsel, want dat willen wij maken”

Jaarlijks worden in Europa 6000 baby’s geboren met een afwijking aan de hartklep. De helft van hen heeft acute hulp nodig om te kunnen overleven. Voor prof.dr.ir. Frank Baaijens, hoogleraar Soft Tissue Biomechanics & Tissue Engineering aan de Technische Universiteit Eindhoven is dit een belangrijke reden om het onderzoek op het gebied van regeneratieve geneeskunde van zijn vakgroep hierop te richten. Het maken van een echte hartklep is hier onderdeel van. “Om een hartklep te maken, oogsten we cellen uit een bloedvat. Deze zaaien we op een dragermateriaal en vervolgens laten we ze in een bioreactor doorgroeien tot een echte hartklep. Op dit moment gebruiken we bij voorkeur

prof.dr.ir. Frank Baaijens

myofibroblasten als gouden standaard. Zij produceren namelijk veel collageen en dat is nodig voor de stevigheid van een hartklep. Eenmaal functionerend komt er veel druk te staan op de hartklep, vooral die aan de linkerkant van het hart; daarom moet de klep sterk zijn. Belangrijk onderdeel van het onderzoek was het versnellen van de weefselvorming in de bioreactor. We willen in vier weken een hartklep kunnen laten ontstaan.” Rekenmodellen

Dat doorgroeien gebeurt op bio-afbreekbare

polymeren in de vorm van een hartklep. Zijn de cellen daar eenmaal op geplaatst, dan kan de hartklep in wording in een bioreactor. In de bioreactor worden de vliezen die de cellen

29


zijn gaan vormen, regelmatig opgerekt om het groeiproces

Bedrijvigheid

Ook al is het een kwestie van lange adem, er

te bevorderen. De polymeren lossen na verloop van tijd op

zijn al heel wat positieve resultaten in de zin van utilisatie te

en het gekweekte weefsel houdt de vorm in stand. “Dit kun-

melden. Zo zijn er drie patenten verkregen die betrekking

nen we al een aantal jaren, maar de kleppen waren nog niet

hebben op de rekenmodellen die leiden tot een veel steviger

sterk genoeg. We hebben lang gewerkt aan rekenmodellen

weefsel. Deze vormen teven de basis voor een startup:

die de ontwikkeling van de collageenarchitectuur kunnen

QTIS/e BV. “Op basis van de vinding van de TU/e en hun

voorspellen. De uitkomsten daarvan hebben we kunnen ver-

onderzoekspartners vercommercialiseren we de technologie

talen in de bioreactor. Het resultaat was dat we de hartklep

die nodig is om hartkleppen en bloedvaten te maken”, zo

een factor tien sterker konden maken. Dat was echt zo’n

omschrijven de jonge ondernemers en promovendi ir. Martijn

moment waarop je als wetenschapper zeer tevreden bent.

Cox en ir. Mirjam Rubbens in het kort de doelstelling van het

Dat hebben we verder willen onderzoeken in het vervolg dat

bedrijf. Het duurt nog een aantal jaar voordat de technologie

mede door STW is ondersteund”, aldus Baaijens.

is goedgekeurd en de materialen kunnen worden geprodu-

Oprekken van weefsels

ceerd en verkocht. Tot die tijd kan het bedrijf volgens de In het Dutch Program for Tissue

twee geld verdienen met contractresearch. “Het zal nog min-

Engineering (DPTE) onderzoek (zie kader) ligt de focus op

stens vijf tot tien jaar duren voordat voldoende is bewezen

het ontwikkelen van een nieuwe generatie bioreactoren. In

dat deze hartkleppen bij mensen functioneren en dat ze bij

de nieuwe bioreactoren is het mogelijk te meten wat er pre-

reguliere operaties worden gebruikt. Het is niet uitgesloten

cies gebeurt tijdens het groeiproces. Dankzij een terugkop-

dat we tegen die tijd zijn overgenomen door een groot

pelmechanisme in de bioreactor kan het oprekken van de

bedrijf dat bijvoorbeeld een distributiekanaal heeft. Je ziet

vliezen, om de weefselvorming in de hartklep te versnellen,

dit veel bij hightech spin-offs.” Andere bedrijven die zitting

precies worden gecontroleerd en kan de stijfheid van de vlie-

hebben genomen in de gebruikerscommissie, zijn onder

zen worden gemeten.

meer bedrijven die gespecialiseerd zijn in de ontwikkeling van sensoren voor kraakbeen.

Het belang van het ontwikkelen van hartkleppen uit levende cellen is groot. Ten eerste zijn er weinig donoren voorhan-

Kijken naar gezond weefsel in plaats van ziek weefsel

Het kweken

den. Ten tweede is het voor baby’s die een nieuwe hartklep

van een hartklep met menselijke cellen zou je als leek

nodig hebben, ideaal als zij er direct een krijgen die met het

eerder verwachten bij een onderzoeksgroep in een acade-

lichaam meegroeit. Krijgen zij een mechanische, dan is het

misch ziekenhuis. Wie Baaijens bezoekt, moet naar de facul-

meteen ook zonneklaar dat zij na een paar jaar een nieuwe

teit Biomedische Technologie van de Technische Universiteit

nodig hebben die past bij de andere, inmiddels gegroeide

Eindhoven. Dit blijkt echter eerder een voordeel te zijn dan

onderdelen van het hart. Zo’n zware nieuwe ingreep wordt

een mogelijk beletsel om serieus te worden genomen in de

steeds risicovoller, onder meer vanwege de vorming van litte-

medische wereld. Baaijens: “Geneeskundigen zijn geneigd

kenweefsel. Ten derde hebben vooral jonge mensen met een

te kijken naar ziek weefsel. Dat willen ze herstellen. In de

mechanische hartklep een kortere levensverwachting.

regeneratieve geneeskunde kijkt men juist naar gezond

Baaijens: “Behalve de kortere levensverwachting ontstaat er

weefsel, want dat is wat we willen reproduceren. Dat is dus

bij mechanische hartkleppen vrijwel altijd een complicatie

een wezenlijk andere invalshoek, die er mede voor zorgt dat

later. Het allermooiste is daarom een autologe, ofwel uit

medici het prima vinden als andere wetenschappers zich

eigen lichaamscellen opgebouwde, hartklep te maken.

daarover buigen.”

Collega-onderzoekers in Zürich zijn inmiddels zo ver dat zij bij foetussen met een hartklepafwijking uit het vruchtwater stamcellen selecteren om een hartklep te kunnen kweken.” Schapen

Het onderzoek van Baaijens is onderdeel van het Dutch Program for Tissue Engineering waarin de meeste Nederlandse universi -

Hoe ver Baaijens ook al mag zijn, de transplantatie

teiten en universitaire medische centra vertegenwoordigd zijn.

van een uit menselijke cellen gekweekte hartklep in de

Het DPTE wordt begeleid door STW en ZonMw. Met dit onder-

mens, laat nog op zich wachten. “Twee jaar geleden zei ik

zoeksprogramma willen de deelnemende partijen de ontwikke -

dat we over vijf jaar in staat zouden zijn een gekweekte

lingen in Nederland op het gebied van tissue engineering een

hartklep in een mens te plaatsen. Nu zou ik weer over vijf

duw in de goede richting geven. In 2004 ging het DPTE van

jaar zeggen. We weten gewoon niet hoe snel het ons zal luk-

start in de vorm van zesentwintig onderzoeksprojecten, samen

ken. Wel zijn wij inmiddels begonnen met dierproeven in

goed voor ruim 50 miljoen euro, waarvan 25 miljoen euro uit de

schapen. Het heeft ons twee jaar onderzoek gekost om ook

Bsik-gelden. De onderzoeken concentreren zich op stamcellen,

voor schapen hartkleppen te maken die voldoende sterk zijn.

dragermaterialen en bioreactoren. Ook wordt er een aantal trans-

Pas bij positieve dierexperimentele resultaten kunnen we

lationele, klinisch gerichte projecten uitgevoerd, namelijk kraak-

overgaan tot humane studies. Toch ben ik ervan overtuigd

been, bot, huid en cardiovasculair.

dat het ooit gaat lukken.”

30


Indentor om mechanische eigenschappen van hartkleppen mee te onderzoeken.

Onderdeel van indentatie apparaat.

31

prof.dr. Tom Heskes / Jaarverslag STW 2008

Tom Heskes

HearClip optimaliseert de nieuwe generatie gehoorapparaten

Van biofysica naar informatica was voor Tom Heskes een kleine stap. Hij kon hem maken aan de Radboud Universiteit in Nijmegen bij de afdeling Information and Knowledge Systems en greep zijn kans. Hij is gespecialiseerd in kunstmatige intelligentie en in het bijzonder het vakgebied ‘machine learning’ (machinaal leren). In een van zijn STWprojecten, genaamd HearClip, is hij in samenwerking met de afdeling Signal Processing Systems van de faculteit elektrotechniek aan de Technische Universiteit Eindhoven en het Amsterdams Medisch Centrum op zoek naar de optimale afstelling van gehoorapparaten. “Het bedrijf GN ReSound, de nummer drie in de wereld van gehoorapparaten, kwam bij ons in hun speurtocht naar een nieuwe generatie gehoorapparaten. De onder-

prof.dr. Tom Heskes

zoeksafdeling in Eindhoven was aan het onderzoeken hoe zij gehoorapparaten specifiek op de wensen van de klant kon aanpassen. Om een gehoorapparaat goed af te stemmen, heb je wel 200 parameters. Zeg maar 200 knoppen waaraan je kunt draaien, waarbij de onderlinge afstelling van al die verschillende parameters bepalend is voor het juiste gehoor. Met andere woorden, een enorme hoeveelheid mogelijkheden. Het gaat eigenlijk net als bij het aanmeten van een bril, maar dan met veel meer opties. Je biedt twee geluidfragmenten aan, zoals je twee lenzen bij een oog-

32


meting aanbiedt, en vraagt de klant welke het beste bevalt. Het antwoord levert bepaalde informatie op, op basis waarvan je de volgende opties kunt aanbieden. Hiermee modelleer je de onzekerheid met betrekking tot de tevredenheid van de klant met kansverdelingen. Door een kansmodel van de antwoorden volgens de Bayesiaanse kanstheorie te combineren met een model van de gebruikerstevredenheid kunnen wij tijdens de fitsessie alle antwoorden op hun juiste waarde schatten. Deze methode belooft met hetzelfde aantal antwoorden betere parameterwaarden op te leveren dan bestaande methodes.” Bayesiaanse technieken

“Wij zijn aantrekkelijk voor GN

ReSound omdat we met Bayesiaanse technieken de kansverdeling kunnen aanpassen op basis van de informatie die de klant verstrekt. Dat geldt ook voor onze collega’s in Eindhoven. In Amsterdam zitten de audiologen die experimenten op het gebied van ruisonderdrukking doen bij patiënten”, vertelt Heskes. “GN ReSound kan uiteindelijk, als het project goed verloopt, sneller en preciezer een gehoorapparaat fitten naar de wensen van de klant. Bayesiaanse technieken leveren ook een raamwerk op voor het bepalen van welke vervolgvraag een audioloog de meeste informatie oplevert.” HearClip logo, met een knipoop naar Microsoft's office paperclip.

Het project verloopt vooralsnog volgens planning. Hoewel... “Er zijn al drie directe medewerkers overgestapt naar GN ReSound”, lacht Heskes. “Dat is overigens geen enkel probleem, zij zetten een volgende stap in hun loopbaan. Wij verwachten dat medio 2009 de diverse componenten in het project gereed zijn en dat een dataverzameling beschikbaar is waarop we de methoden offline kunnen testen. Vervolgens zullen we gaan bekijken of we die verschillende componenten zo op elkaar kunnen afstemmen dat het ook een sterk verbeterde online fitprocedure oplevert. Natuurlijk gaan we er van uit dat dit het geval is, maar je weet nooit in de wetenschap of het helemaal zal passen.” Kwaliteitsmetingen

Of dat zo is, hangt volgens Heskes mede

af van mogelijke hobbels in het proces. “Het zal de vraag zijn of de kwaliteitsmetingen goed genoeg zullen zijn. Bovendien is het de vraag of we het afstellen, het fitten, voor 200 parameters op orde kunnen krijgen als we het voor twee of drie kunnen. Wij verwachten van wel, maar het is niet met zekerheid te zeggen.”

Utiliteitsfuncties modelleren de voorkeuren van gebruikers. Met name voor slechthorenden blijken deze vaak sterk niet-lineair te zijn (middelste figuur), voor normaal horenden meer lineair (onderste figuur).


Uiteindelijke doel van het project is een betere procedure voor het instellen van het gehoorapparaat.

Bijzonder is dat GN ReSound, dat mee-investeert in het project, niet het enige bedrijf is in de gebruikerscommissie. Heskes: “Directe concurrenten konden natuurlijk niet in de gebruikerscommissie, maar TNO, de Digital Signal Processing Group van Philips, ingenieursbureau Vanderveen, Varibel (gespecialiseerd in gehoorapparaten in een bril, red.), Viataal R&D en Cochlear, een bedrijf gespecialiseerd in cochleaire implantaten hebben ook belangstelling voor het project. Het zijn allemaal mensen met veel ervaring. Zo is TNO gespecialiseerd in modellen van geluidskwaliteit. John Beerends van TNO verstrekt in dat verband waardevolle adviezen.” Patentwaardig

Ten slotte verwacht Heskes dat het project

waarschijnlijk een patent gaat opleveren op het gebied van een nieuwe fitprocedure voor gehoorapparaten. “De directe winst van het project tot op heden zit hem in waardevolle publicaties. Maar aan het einde van de rit behoort een patent zeker tot de mogelijkheden”, zegt Heskes. Naar alle waarschijnlijkheid zal GN ReSound daar de trotse eigenaar van zijn. Of er nu een patent uit volgt of niet, is niet het allerbelangrijkste. Wat wel telt, is dat HearClip een wezenlijke bijdrage zal leveren aan een nieuwe generatie gehoorapparaten.

33

34

prof.dr. Jaap Korf / Jaarverslag STW 2008

Jaap Korf

Bronst blijft buiten beeld

Eén van de laatste STW-projecten waarin prof.dr. Jaap Korf, ruim veertig jaar verbonden aan het Universitair Medisch Centrum Groningen, twee promovendi begeleidde, had een oplossing moeten opleveren in de koeienstal. Hij wilde vroegtijdig kunnen bepalen of koeien bronstig worden. Door het hormoon progesteron in melk te meten, zou dit mogelijk moeten zijn. Het project leverde helaas niet het beoogde resultaat, maar nam wel boeiende wendingen. De melkveehouderij is sterk afhankelijk van het op het juiste moment tot voortplanting komen van de melkkoeien. De koe moet, om onder optimale omstandigheden melk

prof.dr. Jaap Korf

te kunnen produceren, elk jaar een kalf krijgen. Koeien vertonen vaak een veranderd gedrag, de bronst, vlak voor het moment van de eisprong. In de Nederlandse melkveehouderij worden de verschijnselen van de bronst vooral herkend door de dieren te observeren. Dit is een tijdrovend proces. Geautomatiseerde detectie zou grote voordelen met zich meebrengen. De cyclus van de voortplanting wordt geregeld door enkele geslachtshormonen. De meest bekende daarvan is progesteron. Dit hormoon komt zowel in bloed als in melk voor en de concentratie volgt de voortplantingscyclus.

35


Glascapillair met wegwerpspuit. Door onderdruk in de spuit wordt gedurende 6-48 uur continu bloedfiltraat verzameld bij onder andere de koe. Na afkoppelen wordt het tijdsprofiel van hormonen in het filtraat gemeten.

Geen signaal

“Ik was wel eens jaloers op collega-weten-

schillend over te denken. De Animal Sciences Group in

schappers die in vivo hersenactiviteit kunnen meten”,

Lelystad had minder belangstelling voor de alternatieve

zegt Korf. “Dat wilde ik ook zo graag met metabole proces-

strategie, de Agrotechnology and Food Sciences Group

sen. Steeds dacht ik: dat moet een scheikundige toch ook

in Wageningen daarentegen zag de andere benadering

kunnen? Zo ben ik twintig jaar bezig geweest om glucose

wel zitten. Copromotor dr. Aart van Amerongen zag een

en melkzuur te monitoren bij de mens en bij (proef)dieren.

mogelijkheid om met de laterale flow strip, een soort

Dat zijn we vervolgens met hormonen gaan proberen.

dipstick, ons doel wel te kunnen bereiken”, zegt Korf.

Hormonen geven niet uit zichzelf een signaal af, dus wilden

“De praktische problemen die door deze wijziging van

we ze binden aan antilichamen. Ons idee was dat door

het onderzoek voor de promovenda ontstonden, zijn

deze binding een enzym, voor dit project glucose-oxidase

door STW gelukkig flexibel opgelost”, voegt Korf toe.

en daardoor met biosensoren te monitoren, kan worden

“Wij hadden overigens aarzelingen of dit wel een verant-

geactiveerd. Deze strategie was eerder beschreven, maar

woorde analytische techniek was”, vervolgt Korf. “Op

zelfs na zorgvuldig experimenteren door promovenda

deze ‘dipstick’ wordt een beetje neergekeken als weten-

Truus Posthuma-Trumpie kregen we geen signaal. Zelfs de

schappelijk instrument omdat de resultaten slechts kwalita-

expertise van dr. Willem van Berkel, copromotor, Biochemie

tief zijn. In de loop van dit STW-project kwamen wij tot

van Wageningen Universiteit en Researchcentrum, bood

de conclusie dat er wel degelijk een mogelijkheid tot

geen soelaas. Kortom: het resultaat was teleurstellend:

kwantificeren is en dat de methode geautomatiseerd kan

de op papier zo aantrekkelijke testmethode bleek niet

worden. Van Amerongen wist ons te vertellen dat hij de

geschikt om het progesterongehalte in melk dagelijks en

techniek gebruikte om in urine te bepalen of sprake

goedkoop in de melkstal geautomatiseerd vast te stellen.”

was van een infectie, juist op plaatsen waar geen lab

Alternatieve strategie

voorhanden is, zoals in ontwikkelingslanden. En dat was “De vraag was toen of we het probleem

nog een keer op vergelijkbare wijze moesten proberen op te lossen of dat we een compleet alternatieve strategie moesten kiezen. De gebruikerscommissie bleek daar ver-

voor ons ook van belang omdat we in principe het onderzoek in de koeienstal wilden kunnen uitvoeren.”

36


Cover proefschrift met het onderwerp van studie en daarop een zeer kleine sensor gekoppeld aan het wegwerpspuitje van de vorige foto.

Uitvoerig overzichtsartikel

“Voor ons zou dit betekenen dat

we de te bepalen stof, progesteron, op de laterale flow strip

Zoon opponent, dochter paranimf

moesten fixeren. Door de antilichamen en melk te mengen en te onderwerpen aan chromatografie op de dipstick creëer

Dr. Truus Posthuma-Trumpie (62) bevond zich tijdens de verde-

je een competitie om bindingsplaatsen voor de antilichamen

diging van haar proefschrift in bijzonder gezelschap. Is voor

tussen de te bepalen stof, progesteron in ons geval, in de

familie doorgaans een louter ceremoniële rol weggelegd tijdens

melk en op de strip. Hoe meer progesteron in de melk

de feestelijkheden, haar overkwam het dat haar zoon opponent

aanwezig is, des te minder antilichaam er aan het op de

was en haar dochter paranimf.

‘dipstick’ gefixeerde progesteron kan binden. Gekleurde bolletjes aan het antilichaam geven dan het detectiesignaal. De methode is te vergelijken met de zwangerschapstest. Uiteindelijk hebben we in het project kunnen aantonen dat dit systeem werkt”, zegt Korf. “Helaas is het nog niet gelukt om met deze methode te voorspellen of een koe bronstig aan het worden is. Daarmee hebben we het project niet met een toepassing kunnen afsluiten, maar wel met vier geaccepteerde wetenschappelijke publicaties, waarbij een uitvoerig overzichtsartikel.” Al met al blijft de bronst van de koe nog even buiten beeld en zal de melkveehouder op zijn kennis en kunde moeten afgaan.

37

prof.dr.ir. Jan Lagendijk / Jaarverslag STW 2008

Jan Lagendijk

Tumoren kunnen de volle laag krijgen

Door MRI in bestraling van tumoren te introduceren, werkt prof.dr.ir. Jan Lagendijk, hoofd Klinische Fysica Radiotherapie, Radiologie en Nucleaire Geneeskunde aan het Universitair Medisch Centrum Utrecht, aan de kans dat de bestraling van tumoren over enkele jaren veel effectiever wordt. Bovendien zou het zomaar kunnen dat het verwijderen van sommige tumoren niet meer nodig zal zijn, omdat ze dankzij de bestraling in hun geheel kunnen worden vernietigd. Elk orgaan in het lichaam beweegt, de prostaat bijvoorbeeld verschuift millimeters als er druk uit het rectum op ontstaat en ook als er druk uit de blaas op ontstaat. Ook de slokdarm en longen zijn steeds in beweging. Dat impliceert dat een tumor op of in die organen ook beweegt. In de huidige traditionele bestralingstechniek betekent dit dat je een

prof.dr.ir. Jan Lagendijk

breed gebied rond de tumor moet bestralen om steeds de hele tumor te raken. Omdat zich in dat gebied ook gezond weefsel bevindt, moet de dosering lager zijn dan een radiotherapeut zou willen, omdat hij het gezonde weefsel niet ook wil vernietigen. Omliggend weefsel ongedeerd

Door het systeem om naar weef-

sels te kijken, MRI, te koppelen aan een bestralingsmachine ziet de radiotherapeut het orgaan waarop hij met de bestraling mikt. Hij kan zelfs met de beweging van het orgaan

38


meebewegen en tijdens de bestraling steeds de tumor

gebied waarin het patent van toepassing is. Dat betekent

raken. Het omliggende weefsel blijft ongedeerd, waardoor

dat wij mogelijke patenten over de constructie van het

de dosering volledig kan worden afgestemd op het oor-

uiteindelijke apparaat via STW te gelde kunnen maken.

spronkelijke doel: de vernietiging van de tumor.

Dat biedt perspectief om de totale investering van STW ruimschoots terug te verdienen.”

Lange tijd werd deze techniek voor onmogelijk gehouden, omdat de versneller van elektronen in een bestralingsmachi-

Dat het beide bedrijven menens is, blijkt volgens Lagendijk

ne dan moet functioneren in een magneetveld. De versneller

onder meer uit het feit dat Philips besloot een hagelnieuwe

wordt verstoord. Tevens verstoort de versneller het goed

MRI in te zetten in plaats van een oudere versie. “Wij had-

functioneren van een MRI. Lagendijk en collegae wilden niet

den een tweedehands machine begroot om de kosten te

accepteren dat de systemen niet compatible konden worden

drukken, maar Philips wil per se werken met de hoogste

gemaakt en gingen aan de slag.

standaard van technologie en zet dus eigener beweging

Actieve shielding

extra middelen in. Dat kunnen wij alleen maar toejuichen In een MRI bestaat een hoofdveld en een

tegenveld, ook wel active shielding genoemd in vaktermen. Dit tegenveld is ingebouwd om de invloed op naburige

natuurlijk.” Een nieuwe bestralingsmachine over twee jaar

De mogelijke

machines uit te schakelen. Op een afdeling radiologie staan

gevolgen van een succesvol project zijn bijzonder hoop-

nu eenmaal vaak meerdere MRI’s die elkaar niet mogen

gevend voor mensen met een tumor. “De hoop is dat we,

beïnvloeden. Philips bleek in staat de active shielding zo

als we zichtbaar kunnen maken of we met bestraling raak

aan te passen dat direct rond de MRI een gebied ontstaat

schieten, ook kunnen zien wat we uitrichten. Elektronen

waar geen magnetisch veld is. Hierdoor kan de bestralings-

werken in die omgeving als een contrastmiddel en het zou

machine via de ring door het apparaat naar binnen stralen.

dus moeten kunnen dat we de bestralingsbundel zien”, zegt

Om dit te bereiken moesten enkele spoelen in de machine

Lagendijk. “Ook hebben we de hoop dat we voor een aantal

worden verplaatst om ruim baan (circa twintig centimeter)

tumoren kunnen bewerkstelligen dat chirurgie niet langer

te maken voor bestraling.

nodig zal zijn. Als ons nieuwe apparaat helemaal werkt zoals we verwachten, dan zou het bij een aantal tumoren

In een notendop is dit aan vooronderzoek gedaan om het

niet langer nodig zijn eerst de tumor te verwijderen en daar-

veelbelovende STW-project “Een hybride MRI radiotherapie

na op de resterende stukken van de tumor te bestralen.”

machine” te kunnen starten. Aan alle puzzelstukken is gewerkt en de afzonderlijke puzzelstukken zijn theoretisch

Is dat alleen een visioen voor de hele verre toekomst?

en technisch opgelost. Lagendijk: “The proof of the pudding

“Welnee, als alles goed gaat, moet het mogelijk zijn over

is in the eating. We moeten nu het apparaat in elkaar zetten

twee jaar aan een paar wetenschappelijk samenwerkende

en bekijken of we inderdaad een tumor rechtstreeks in beeld

ziekenhuizen de nieuwe bestralingsmachine te leveren”,

krijgen en hem met hoge dosering kunnen bestralen. Het

aldus Lagendijk. En dan kunnen tumoren de volle laag

prototype zal in maart 2009 op blokken kunststof gaan oefe-

krijgen.

nen. Dan weten we of onze ideeën werken.” Geen ‘rode vlaggen’

Tot op heden zijn er geen ‘rode vlaggen’

in het project gaan wapperen en Lagendijk is dan ook vol optimisme. Hij wordt hierin bevestigd door de enthousiaste reacties tijdens internationale congressen waar hij de eerste bevindingen heeft gepresenteerd. De samenwerking die is ontstaan, mag volgens hem heel bijzonder heten. “Het project kost ruim 3 miljoen euro. STW heeft door haar beslissing 1,3 miljoen euro in het project te investeren twee grote bedrijven weten over te halen ook fors te investeren: Philips werkt aan de imaging en Elekta levert de versneller. Wij hebben deze bedrijven hard nodig om het onderzoek te kunnen uitvoeren. Omdat een derde partij bereid is te participeren, doen zij ook mee. STW heeft echt als katalysator gefunctioneerd.” Het goede nieuws hierbij is dat de kans op patenten vrij groot is. “We hebben afgesproken dat patenten toevallen aan de partij die actief is in het


Onderdeel van ionisatiekamer voeding.

Loden afscherming van de Gun-sectie van de versnelbuis.

39

40

dr. Michel Versluis en dr. Luc van der Sluis / Jaarverslag STW 2008

Luc van der Sluis

Wortelkanaalbehandeling voortaan in één keer goed

Over een wortelkanaalbehandeling bestaat het hardnekkige vooroordeel dat ze verschrikkelijk pijn zou doen. “Dat hoeft tegenwoordig helemaal niet meer”, zegt dr. Luc van der Sluis, verbonden aan het Academisch Centrum voor Tandheelkunde Amsterdam, ACTA. Hij kan het weten, want hij is nog een dag per week praktiserend tandarts. Wel waar is dat de slaagkans van een traditionele wortelkanaalbehandeling beperkt is: 60 procent. Om hierin verbetering te brengen, hebben het ACTA en de leerstoel Physics of Fluids van de Universiteit Twente uit Enschede de handen ineengeslagen. Zij hopen door een combinatie

dr. Michel Versluis dr. Luc van der Sluis

van stromingsleer en endodontologie dit slagingspercentage te verhogen. In een dit jaar gestart STW-project brengt universitair hoofddocent Michel Versluis met zijn onderzoeksgroep de kennis van stromingsleer in, Van der Sluis van het ACTA zijn kennis van tandheelkunde. Huidige behandeling op gevoel

“Luc belde mij op om te vragen

of wij een manier konden bedenken om tijdens de wortelkanaalbehandeling een betere irrigatie van het kanaal te bewerkstelligen. Het doel van een wortelkanaalbehandeling is de verwijdering van al dan niet geïnfecteerd pulpaweefsel. Tijdens de behandeling wordt er ook dentine debris (tandbeenresten) geproduceerd. Het geheel van tandbeenresten,

41


Longitudinale doorsnede door een wortel ingebed in kunsthars. Het wortelkanaal schemert groen door. Michel Versluis

bacteriën en resten pulpaweefsel kan alleen door irrigatie

Akoestische stroming en cavitatie

Van der Sluis: “Dat is inder-

verwijderd worden. Met stromende vloeistof kun je krachten

daad een groot verschil. Een wortelkanaalbehandeling is

op al dat vuil loslaten waardoor het losslaat van de wand

noodzakelijk als er bacteriën in het wortelkanaal terecht

en verwijderd kan worden door snelstromend water. In ons

zijn gekomen. Een ontsteking bij de wortelpunt is dan

vakgebied, Physics of Fluids, bestuderen we meerfase-

meestal het gevolg. De bacteriën hebben zich een weg

stroming op grote schaal, bijvoorbeeld ten behoeve van de

gebaand naar het wortelkanaal door een gat in de tand of

procesindustrie. Of je kijkt naar turbulente stromingen of

door de opening van een lekkende vulling. Zit de infectie

probeert de stromingseigenschappen van zand te begrijpen”,

er eenmaal, dan is het zaak haar te verwijderen. Met zeer

zegt Versluis. “Maar we zijn ook gespecialiseerd in stro-

fijne vijltjes gaan wij het wortelkanaal in om het wijder te

mingen op hele kleine schaal, in micro- en nanosystemen.

maken. Vervolgens injecteren we met een naald een

Interessant in dit verband is dat in de micro- en nanofluidics

vloeistof met een chloorverbinding in het wortelkanaal om

stroming op een veel kortere tijdsschaal plaatsvindt en dat

de bacteriën te doden en weg te spoelen. Maar dat lukt op

daarom de effecten ook heel anders kunnen zijn dan op

de traditionele manier nooit helemaal omdat de anatomie

grote schaal. In Enschede hebben we een opstelling staan

van het wortelkanaal erg complex is en daardoor de irrigatie

met 7000 liter water waarmee we experimenten doen, maar

niet afdoende. Ook het aanbrengen van medicamenten

een laboratorium verder kunnen wij ook testen uitvoeren

direct in het wortelkanaal geeft geen verschil. Met de nieuwe

voor een probleem op kleine schaal, zoals dat van het

behandeling trillen de vijltjes met hoge frequentie die water

wortelkanaal. Een tweede belangrijke toevoeging die wij

doen stromen. Door de intense stroming spoelen de vast-

het ACTA te bieden hebben, is dat wij over camera’s

geplakte bacteriën los van de wand van het kanaal. De

beschikken waarmee wij miljoenen plaatjes per seconde

hoge snelheid van het trillende vijltje leidt verder tot cavi-

kunnen afbeelden. De snelste camera, de Brandaris 128,

tatiebellen in de vloeistof. In een vergelijkbaar proces

haalt 25 miljoen plaatjes per seconde. Tandartsen voeren

ontstaan waterdampbellen rond snel draaiende scheeps-

hun behandelingen veelal uit zonder te zien wat zij doen.

schroeven. De belletjes imploderen, maken putjes in het

Zij moeten het op gevoel doen. Wij kunnen hen helpen

staalblad en eroderen de schroef. Dus de stroming zelf heeft

beter zicht te krijgen op wat zij doen in het wortelkanaal.”

een reinigend effect, maar de belletjes in het water hebben

42


Een onderzoeksmodel bestaande uit een doorsnede door een wortel van een tand met in het midden een wortelkanaal.

ook invloed: zij slaan stukjes uit de biofilm, de laag die

der dure herbehandelingen, of kaakchirurgie die soms nodig

tegen de wand van het kanaal vastzit. Zo wordt het mogelijk

is om de wortelpunt te verwijderen. Verder zal het ziekte-

al het vuil te verwijderen. In vaktermen: tijdens ultrasone

verzuim als gevolg van tandheelkundige problemen afnemen.

irrigatie dragen akoestische stroming en cavitatie bij tot de reiniging van het wortelkanaal.” “We willen leren begrijpen waarom het werkt”

Bedrijven investeren ook

Voor tandartsen is de nieuwe

behandelwijze ook positief: zij wordt eenvoudiger, mede “Uit diverse testen

dankzij de nieuw te ontwikkelen instrumenten. Niet voor

weten we inmiddels dat het werkt”, zegt Versluis. “Nu willen

niets hebben de fabrikanten van ultrasone apparaten en

we leren begrijpen waarom het werkt zoals het werkt. Wij

instrumenten voor tandheelkundig gebruik (Satelec uit

willen de onderliggende fysische mechanismen van de

Frankrijk en EMS uit Zwitserland) zitting genomen in de

ultrasone irrigatie onderzoeken door middel van in vitro

gebruikerscommissie. Hun bijdrage omvat onder meer het

en ex vivo studies. We gebruiken hiervoor hogesnelheids-

ter beschikking stellen van apparatuur en een investering

camera’s om de opgewekte microstromingen zichtbaar

van 140.000 euro. Satelec en EMS zullen tevens de verant-

te maken. Tegelijkertijd evalueren wij het effect van deze

woordelijkheid nemen voor de productie en verkoop van

microstroming op het verwijderen van de tandsteenresten

nieuwe apparatuur en instrumenten. Andere bedrijven die

uit het wortelkanaal en het effect op de biofilm.”

uit belangstelling voor de resultaten uit het onderzoek in de gebruikerscommissie zitten, zijn NSK Nakanishi, Philips

Indien het definitief lukt het slagingspercentage te ver-

Consumer Lifestyle, MDCL en Hu-Friedy. De leerstoel

hogen, is de patiënt de eerste winnaar. In één keer is het

Physics of Fluids van Spinozapremiewinnaar prof. Detlef

hele wortelkanaal brandschoon en de behandeling zou

Lohse deelt de investeringskosten van een supersnelle

ook een hoger succespercentage moeten hebben. Op

camera en STW investeert in totaal 670.000 euro in het

maatschappelijk niveau betekent het dat van de 800.000

project, waaraan zowel in Amsterdam als in Enschede een

behandelingen die jaarlijks worden uitgevoerd, de 40% die

promovendus werken.

nu mislukken, goed voor 112 miljoen euro aan kosten, een veel betere kans van slagen hebben. Dit zal leiden tot min-


Een vijl die gebruikt wordt om de irrigatievloeistof ultrasoon te activeren.

43

44


Een detail van een gestandaardiseerde uitbreiding in de wand van het wortelkanaal gevuld met dentine debris (situatie voor de irrigatie: boven) en leeg (na een succesvolle irrigatie: onder).

45

Bevorderen van de toepassing / Jaarverslag STW 2008

03 : Bevorderen van de toepassing Intellectueel Eigendom Cijfers in 2008 Invention Disclosure en octrooiaanvragen

47

47 47

Overeenkomsten

47

Nieuwe bedrijven

48

Valorisation Grant

48


49

46


Onderzoeksopstelling voor het visualiseren van vloeistofstroming in een glazen model van een wortelkanaal (zie interview op pagina 40).

47


Intellectueel Eigendom STW hecht belang aan kennisbescherming

Cijfers in 2008 Invention Disclosure en octrooiaanvragen

Overeenkomsten

realiseren. Bij toetreding van bedrijven tot de

In totaal zijn in 2008 tweeëntwintig ‘Invention

komsten inzake de overdracht van een of

gebruikerscommissie verplichten de gebrui-

Disclosure’ formulieren opgesteld. In veertien

meer octrooien gesloten. In zes gevallen is er

kerscommissieleden uit de deelnemende

gevallen bleek de vinding niet nieuw dan wel

een licentie verstrekt op een of meer octrooien.

bedrijven zich tot geheimhouding van de

inventief of werd duidelijk dat ze commercieel

Verder zijn er op vijftien STW-projecten optie-

onderzoeksresultaten. Daarnaast is de onder-

niet interessant was. Op deze vindingen is

rechten verleend op de onderzoeksresultaten

zoeker verplicht een eventuele uitvinding/

dan ook geen octrooi aangevraagd. Op zes

aan bedrijven. In de meeste gevallen houdt

octrooieringsmogelijkheid onmiddellijk te

vindingen loopt nog een search procedure.

dit een optie in op een exclusief gebruiksrecht

melden aan STW. Deze melding wordt gedaan

Negen vindingen zitten in de beoordelingsfase

van de kennis, al dan niet beperkt tot een

door middel van een ‘invention disclosure’

of er wel dan niet een octrooiaanvrage wordt

bepaald toepassingsgebied.

formulier, waarin de onderzoeker ondermeer de

ingediend en op twaalf vindingen is in 2008

uitvinding zelf, de stand van de techniek, de

een octrooiaanvrage ingediend.

indien dit ertoe bijdraagt kennisoverdracht te

In 2008 zijn vijf overeen-

Afspraken over het geheimhouden van resultaten en/of andere informatie zijn tien maal

nieuwheid en de inventiviteit ervan opschrijft. Ook vermeldt hij de uitvinders. Aan de hand

Voor veertien octrooiaanvragen heeft STW

schriftelijk vastgelegd. In totaal zijn er tweeën-

van het invention disclosure formulier en even-

het besluit genomen deze niet langer te hand-

zestig overeenkomsten door STW gesloten

tueel een onderzoek naar de stand van de

haven omdat er geen gebruiker gevonden was

in 2008.

techniek, besluit STW in overleg met de onder-

omdat kennisbescherming geen meerwaarde

zoeker en de kennisinstelling of een octrooi-

bleek voor vermarkting van de technologie.

aanvrage wordt ingediend. In een groot aantal gevallen is bij de start van het onderzoek door STW al een afspraak met een of meer bedrijven gemaakt over een optie op de resultaten van het onderzoek. Een optie kan worden verstrekt als een bedrijf een substantiële bijdrage (in-cash of in-kind) aan het project bijdraagt. In geval van een uitvinding betekent dit dat het bedrijf aangeeft of het de optie wil uitoefenen om een (niet) exclusief gebruiksrecht (licentie) al dan niet binnen een

tabel 1

tabel 2

STW-octrooiaanvragen en mutaties

Overeenkomsten en octrooien

bepaalde toepassing of bepaald gebied te verkrijgen. Bij het maken van vervolgafspraken

STW-octrooiaanvragen en mutaties 2008

wordt naast het vastleggen van de licentie zelf,

Invention Disclosures verstuurd

ondermeer ook een inspanningsverplichting

Invention Disclosures in behandeling

tot commercialisatie en een marktconforme

Invention Disclosures afgewezen voor octrooiaanvrage

vergoeding met het bedrijf afgesproken.

Searches

Octrooiaanvrage ingediend

Ingediende octrooiaanvragen

9

2004

80

27 14

2005

114

14

2006

120

13

6

2007

95

12

2008

62

12

12

Octrooi ingediend direct door derden Octrooiaanvrage niet langer gehandhaafd Overdracht van octrooien

tabel 3

Overeenkomsten 22

0 14 5

Inkomsten

De bijdragen in natura zijn in 2008 hoger

2004

2005

2006

2007

dan de eerdere jaren door een verbeterde

Royalty

0,4

0,4

0,3

0,6

2008 1,0

registratie van deze bijdragen en de bijdragen

Lumpsum

1,0

0,6

1,0

0,7

0,4

in natura bij Perspectiefprogramma’s.

Bijdrage in geld

1,7

1,7

2,0

1,8

3,5

Bijdrage in natura

3,5

3,5

3,3

3,9

13,4

Totaal (M )

6,6

6,2

6,6

7,0

18,3

48


Nieuwe bedrijven

Valorisation Grant

De Valorisation Grant

sloten, te weten ICTRegie en NGI (tot medio

STW-onderzoek zijn er in 2008 vijf nieuwe

is een programma dat tot doel heeft de com-

2008), ZonMw, NanoNed en het onderzoeks-

bedrijven gestart. Om een volledig beeld te

mercialisatie van kennis en kunde binnen

programma PROGRESS. STW voert dit

krijgen van de nieuwe bedrijvigheid waarbij

de universiteiten en onderzoeksinstellingen te

programma mede namens deze partijen uit.

STW een essentiële rol speelt, moet ook

bevorderen. In opzet is het Valorisation Grant

gekeken worden naar ons Valorisation Grant-

programma geïnspireerd op het Amerikaanse

De financiers van de Valorisation Grant willen

programma. Dit programma is opgezet om

Small Business Innovation Research (SBIR)

ook de eigen achterban aansporen gebruik

onderzoekers te ondersteunen die zelf met

programma.

te maken van de Valorisation Grant. STW zal

Direct voortkomend uit

ook komend jaar weer 2,5% van haar onder-

kennis uit STW-projecten een nieuwe onderneming willen starten.

De Valorisation Grant staat open voor alle

zoeksbudget beschikbaar stellen voor de

onderzoekers van universiteiten en overige

Valorisation Grant.

OCW-gefinancierde onderzoeksinstellingen die technologische onderzoekresultaten willen vermarkten. Een aantal partijen heeft zich als medefinancier bij dit STW-programma aangetabel 5

Het resultaat van Valorisation Grant 2008 Fase-1 ingediend

gehonoreerd

ingediend

27

16

13

7

ICTRegie

7

4

6

3

PROGRESS

0

0

1

0

NanoNed

0

0

2

0

ZonMW/NGI

0

0

3

3

34

20

25

13

STW

Totaal

tabel 4

Fase-2 gehonoreerd

Nieuwe bedrijven in 2008

projectnummer

projectleider

oprichter/medewerker

naam bedrijf i.o.

product

06736

prof.dr.ir. F.P.T. Baaijens

Qtis/e BV

Productie van lichaamseigen hartkleppen

06682

prof.dr.ir. R.N.J. Veldhuis

ir. W.E.J.M. Bens ir. M.Cox ir. M. Rubbens dr.ir. A.M. Kevenaar dr. M. van der Veen

priv-ID BV

Priv-ID levert multi-modale persoonlijke biometrische software (priv-IDcard) om een individu intrinsiek te verbinden met een persoonlijke ID-kaart. Hierop is biometrische informatie bewaard met geprinte barcodes of RFID’s. Deze op biometrische encryptie gebaseerde oplossing heeft voordelen bij identiteitsmanagement tussen marktsegmenten.

06618

prof.dr.ir. A. de Boer prof.dr.ir. N.B. Roozen prof.dr.ir. C.H. Slump

dr.ir. R. Scholte

Sound Imaging BV

‘Sound Imaging’-system, een meetrobot met microfoons waarmee geluidsproductie van een voorwerp heel nauwkeurig in 3 dimensies gemeten kan worden.

08014

prof.dr.ir. H.J.M. ter Brake

dr.ir. P.P.P.M. Lerou (nominatie Simon Stevin Gezel 2008)

Kryoz Technologies BV

Cryogene microkoeler die is gemaakt met behulp van microsysteem (MEMS) technologie. Deze micro koeler kan onder andere worden gebruikt voor het koelen van sensoren, geïntegreerde elektronische systemen (chips) supergeleidende elektronische cirquits en low-noise amplifiers (LNA’s).

05950 10142

prof.dr J.A. Bouwstra dr. R. Luttge

dr. R. Luttge dr. A. Bystrova ir. O. van Donselaar

MyLife Technologies i.o.

MyLife Technologies richt zich op het commercialiseren van aan de Universiteit Twente uitgevonden micronaaldentechnologie. Micronaalden maken de transport van moleculen door de huid mogelijk. Applicaties zijn bijvoorbeeld het nemen van samples voor diag nose, waarbij de analyse in de toekomst eventueel kan worden geïntegreerd in een product (‘Intelligent Skin Patch’). Ook het toedienen van medicijnen, bijvoorbeeld vaccins behoort tot de mogelijkheden waarbij een gecontroleerd afgifte profiel kan worden bewerkstelligd.

49


De Valorisation Grant bestaat uit twee fasen,


meest veelbelovende idee dat tijdens deze

die afzonderlijk dienen te worden aangevraagd.

‘Oriëntatie op ondernemerschap’

workshop werd gepresenteerd was afkom-

Voor het indienen van fase-2-voorstellen is ver-

STW heeft deze tweedaagse workshop

stig van Jan de Vries en Edwin Schulting

eist dat fase-1 gehonoreerd en doorlopen is.

opgezet in samenwerking met de Wageningen

van de Rijksuniversiteit Groningen. Zij willen

Business School (WBS). Door het geven van

het bedrijf Interventional Medical Device

Fase-1: de haalbaarheidsstudie

deze workshop wil STW een actieve bijdrage

Solutions oprichten met als doelstelling

In deze fase wordt een onderzoek gedaan

leveren aan het bevorderen van de oprichting

om unieke oplossingen te ontwikkelen voor

naar de technologische en commerciële

van kansrijke technostartups in Nederland.

bestaande en nieuwe uitdagingen in de medical device industrie.

haalbaarheid van het voorstel. Voor deze fase wordt een subsidiebedrag van maximaal

Doel van de workshop is om deelnemers voor-

25 duizend euro verstrekt. De duur van deze

lichting te geven over en bewust te maken

fase bedraagt maximaal een half jaar. Een

van zaken die van belang zijn bij het oprichten

bij de Universiteit van Maastricht. Deze

afgewezen fase-1-voorstel mag, in aangepaste

van technostartups. De workshop is gericht

keer hadden Wouter van Muijden en

vorm, nog één maal in een latere ronde worden

op onderzoekers van alle universiteiten in

Sierk Rosema van de Universiteit Leiden

ingediend.

Nederland. De workshop wordt telkens bij een

het meest veelbelovende idee. Zij willen

andere universiteit gegeven. Per keer kunnen

een apparaat op de markt brengen waar-

Fase-2: de valorisatiefase

maximaal acht teams van twee personen aan

mee een micronaalden array met controleer-

In deze fase vindt de planmatige versterking

de workshop deelnemen. Ieder team moet een

bare snelheid op de huid wordt geduwd.

van de innovatie en organisatie plaats. Aan

eigen businessidee hebben dat nog in een

Hierdoor kunnen vaccins en andere

het einde van deze fase moet het punt zijn

pril stadium van ontwikkeling is. Deelname aan

medicijnen op een gemakkelijke en pijnloze

bereikt waarop private financiers de verdere

de workshop is gratis.

manier worden toegediend.

_ Op 7 en 8 mei werd de workshop gegeven

commerciële ontwikkeling voor hun rekening _ Op 3 en 4 september werd de workshop

willen nemen. Voor fase-2 geldt een maximum

Op de eerste dag staan de volgende onder-

subsidiebedrag van 200 duizend euro voor een

werpen op het programma:

gegeven bij de Technische Universiteit Delft.

periode van maximaal 2 jaar. Een afgewezen

_ businessmodellen en businessplan;

Bij deze gelegenheid werd door de jury

fase-2-voorstel mag, in aangepaste vorm, nog

_ marketing en verkoop;

het idee van Philip Ross en Philip Mendels

één maal in een latere ronde worden ingediend.

_ octrooistrategie;

van de Technische Universiteit Eindhoven

_ financiële planning en financiering.

als het meest kansrijk bestempeld. Zij hebben een aantal nieuwe bedieningsmethoden

Contactpersonen bij STW voor de Valorisation Grant zijn dr.mr. A.A.T.A. (Ard) Cools en mw.

Voor ieder onderwerp is een docent aanwezig

ontwikkeld die het mogelijk maken om een

Y.M.J. (Yvonne) van Scharenburg.

die gespecialiseerd is in het betreffende

nieuwe generatie innovatieve ledlampen

onderwerp.

voor in huis te creëren.

De tweede dag staat in het teken van het

In totaal waren er 33 deelnemers bij deze drie

verder uitwerken van de eigen businessideeën

workshops. Deelname aan de workshop lijkt

van de teams. Gedurende die tweede dag

de kans op succes bij het indienen van een

wordt ieder individueel team intensief begeleid

Valorisation Grant aanvraag positief te beïn-

door een coach van de eigen universiteit en

vloeden. Bij de laatste Valorisation Grant ronde

een flink aantal externe experts, die vanuit

(najaar 2008) zijn in totaal 29 projectvoorstel-

alle relevante invalshoeken advies geven en

len ingediend. Van de betreffende indieners

ondersteuning bieden.

hadden er 11 eerder deelgenomen aan de STW-Valorisatieworkshop. De voorstellen

Aan het eind van de workshop presenteren

van 8 van deze 11 indieners zijn in de laatste

de teams de verder uitgewerkte business-

Valorisation Grant ronde gehonoreerd, waar-

ideeën ten overstaan van een onafhankelijke

onder het voorstel dat op de hoogste plaats in

jury van deskundigen, die alle businessideeën

de ranking voor fase-1 projecten is geëindigd

vergelijkt en de verschillende presentaties

en het voorstel dat op de hoogste plaats in de

beoordeelt. Aan het team dat volgens de jury

ranking voor fase-2 projecten is geëindigd.

het meestbelovende businessidee heeft gepresenteerd, wordt ten slotte een prijs uitgereikt.

De juryleden van de workshops in 2008 zijn vermeld op pagina 88.

Een van de STW-valorisatieworkshops wordt afgerond met de uitreiking van de prijs voor het beste businessidee dat de deelnemende teams hebben uitgewerkt _ foto: Gitte Schober

De workshop is in 2008 drie keer gegeven. _ Op 27 en 28 februari werd de workshop gegeven bij de Universiteit Utrecht. Het

Contactpersoon bij STW voor de valorisatieworkshops is dr.mr. A.A.T.A. (Ard) Cools.

51

Kengetallen en statistiek / Jaarverslag STW 2008

04 : Kengetallen en statistiek Gebruikers

53

Utilisatie

55

Projecten en programma’s

56

Financiële (project)gegevens

59

STW-bureau

60

Prijzen en eerbewijzen

62

Conferenties, workshops & symposia

64

52


(zie interview op pagina 31)

53


Door middel van dit jaarverslag legt STW

verkleinen van het budget voor het Open

verantwoording af over de besteding van

Technologieprogramma (OTP), deels door

de haar toevertrouwde gelden. Naast dit jaar-

toegenomen bijdragen van gebruikers en

verslag wordt jaarlijks ook het zogeheten

andere sponsoren. Waar in het onderstaande

Utilisatierapport gepubliceerd waarin wordt

geen nadere aanduiding is gegeven betreffen

gerapporteerd over de toepassing van resul-

de kengetallen het OTP en de STW-program-

taten uit STW-onderzoek. Graag verwijzen

ma’s tezamen.

wij de lezer daar eveneens naar. De door STW uitgevoerde Venieuwingsimpuls, In dit hoofdstuk geven wij op een beknopte

de Werkbezoekregeling (afgeschaft per

en kwantitatieve manier inzicht in de prestaties

1/1/2009) en in hoofdzaak extern gefinancier-

van STW van het afgelopen jaar. Veelal in

de programma’s, zoals bijvoorbeeld Nanoned,

meerjarig perspectief. Met de komst van

DPTE en PROGRESS worden niet tot het

Perspectief en andere STW-programma’s is

OTP gerekend.

in de afgelopen jaren het programmatische compartiment gegroeid, deels door het

Gebruikers

Relaties met (buitenlandse) universiteiten en ziekenhuizen zijn niet meegerekend. Divisies van bedrijven worden niet als afzonderlijke gebruikers geteld.

figuur 4

Gebruikers per categorie in 2008

figuur 5

Aantal industriële gebruikersrelaties

54


figuur 6

Gebruikers

figuur 7

Projecten en gebruikers

figuur 8

Waardering gebruikers na afloop van het project

Aantal gebruikers in de gebruikerscommissies van 2008. Van het aantal projecten met één of twee bedrijfsmatige gebruikerscommissieleden, is voor meer dan de helft een optie- of licentieovereenkomst afgesloten (of in voorbereiding). Soms is de gebruikerscommissie nog niet volledig geformeerd. Bij de overige projecten zijn meer gebruikers betrokken, vaak in de sfeer van vertegenwoordigers van andere kennisinstellingen.

Verdeling van de externe gebruikers naar het aantal projecten waarbij zij zijn betrokken. Zo zijn er 748 gebruikers ‘slechts’ bij één STWproject betrokken, 152 gebruikers zijn bij twee projecten betrokken. Ook zijn er nog 15 gebruikers bij meer dan 14 verschillende projecten betrokken. STW-onderzoek is er dus niet voor de ‘happy few’. In 2008 waren in totaal 1036 gebruikers bij het onderzoek betrokken. (Buitenlandse) universiteiten en ziekenhuizen niet meegerekend. N.B. Divisies van bedrijven worden niet als afzonderlijke gebruikers geteld.

55


figuur 9

Waardering onderzoekers na afloop van het project

figuur 10

Octrooiaanvragen

figuur 11

Contracten

Utilisatie

Aantal octrooiaanvragen voortgekomen uit STW-onderzoek. De daling in 2005 kan verklaard worden door een restrictiever octooiaanvraagbeleid dat in 2005 is ingezet.

56


figuur 12

Nieuwe startende bedrijven

figuur 13

Inkomsten uit kennishandel

figuur 14

Lopende OTP-projecten en overige programma’s

Aantal uit STW-onderzoek opgestarte bedrijven, exclusief Valorisation Grant (zie ook overzicht op pagina 48).

Projecten en programma’s

57


figuur 15

Lopende projecten per type instelling in 2008 (OTP en Perspectief)

figuur 16

Honoreringen en afwijzingen (OTP en Perspectief)

figuur 17

Status projecten in 2008 (OTP en Perspectief)

Honoreringen en afwijzingen per jaar.

58


figuur 18

Aantal gepromoveerde onderzoekers

figuur 19

Lang openstaande vacatures na honorering (OTP en Perspectief)

figuur 20

Wetenschappelijke kwaliteit van OTP-projectvoorstellen

Aantal gepromoveerde onderzoekers via STW op de arbeidsmarkt gekomen.

Het aantal OTP- en Perspectiefprojecten met vacatures die langer open staan dan 6 maanden.

NB: De gegevens voor 2008 worden in 2009 gerapporteerd, omdat van een aantal projecten de 6-maandstermijn nog niet is verstreken.

De beoordelingsschaal voor juryleden varieert tussen 1 en 9. 1 = uitstekend 9 = ondermaats

59


figuur 21

Aantal referenten

figuur 22

Totale inkomsten STW (exclusief Bsik-programma’s)

figuur 23

Verdeling totaal STW-projectbudget (exclusief Bsik-programma’s)

Aantal referenten per ingediend projectvoorstel in 2008 in de beoordelingsfase.

Financiële (project)gegevens

Overig betreft: speciale programma’s, lumpsum, royalties, cash bijdragen aan projecten en rente.

Speciale programma’s zijn onder andere: PROGRESS II, Valorisation Grant en Vernieuwingsimpuls.

60


figuur 24

Gemiddelde omvang STW-projectinvesteringen per jaar (OTP en Perspectief)

figuur 25

Bijdragen gebruikers aan STW-projecten

figuur 26

Gemiddelde behandelingsduur OTP-projecten

De gemiddelde STW-projectinvesteringen gedurende de laatste tien jaar. De gemiddelde projectomvang loopt op in de laatste 3 jaar. De oorzaak is gelegen in de toegenomen personeelskosten en het grotere aandeel multidisciplinaire projecten met cofinanciering van bedrijven.

Totale bijdragen aan STW-projecten. ‘Bijdrage in geld’ zijn de inkomsten die door STW zijn gefactureerd en ontvangen. De ‘bijdrage in natura’ zijn alle andere bijdragen. De grote toename in 2008 is ondermeer het gevolg van het opstarten van Perspectiefprogramma's waarbinnen 25% cofinanciering vereist is.

STW-bureau

61


figuur 27

De nettokosten zijn brutokosten minus de aan derden doorberekende bureaukosten.

Algemene beheerskosten ten opzichte van de baten

62


Prijzen & eerbewijzen

Diverse project-

_ Het waterzuiveringssysteem Nereda®,

STW-onderzoekers Ariadi Nugroho, Bas Flaton en Michel Chaudron heeft

leiders en -medewerkers ontvingen in 2008

ontwikkeld door STW-onderzoekster

prijzen en eerbewijzen. De Simon Stevin

dr.ir. M.K. (Merle) de Kreuk in nauwe

de best paper award gewonnen bij de

Meester, Gezel en Leerling-prijswinnaars staan

samenwerking met DHV advies- en

MODELS 2008 conferentie in Toulouse.

genoemd op pagina 13. Een greep uit de

ingenieursbureau, was runner-up in de

MODELS is een van de top conferenties

andere bijzondere momenten voor relaties

categorie ‘eco-innovatieve processen’

op het gebied van Software Engineering.

van STW.

bij de prijsuitreikingen tijdens de Green

Er waren 270 indieners en een acceptance

Week van de EU in Brussel van 2 tot 6 juni.

rate van 20%. De poster A Framework

“DHV was nominated for its innovative

and Algorithm for Model-Based Active

Scarano heeft voor zijn onderzoek naar

process for treating waste water.

Testing van dr. A.B. Feldman, G. Provan

geluidshinder door vliegtuigen subsidie

Compared with conventional technologies,

en Arjan van Gemund kreeg de best

gekregen van het European Research

the advantages of the process include a

paper award op PHM'08, de International

Council (ERC). Scarano was onderzoeker

30-50% cut in energy consumption and

Conference on Prognostics and Health

op het STW-project 06198 (Vidi).

significantly lower investment and operating

Management in Denver.

_ STW-Vidilaureaat prof.dr.ing. F. (Fulvio)

costs”, aldus het juryrapport. De Kreuk _ STW-onderzoeker dr.ir. T.H. (Tjerk) Oosterkamp, die eerder een voorstel in

was STW’s Simon Stevin Gezel 2007 en onderzoeker op STW-project 05577.

van het UMC St. Radboud werken drs. M.M. (Maartje) Nillesen en ir. R.G.P.

het Open Technologieprogramma (OTP) gehonoreerd zag, ontving een ERC Starting

_ Op het Klinisch Fysisch Laboratorium

_ De allereerste projectleider van een

(Richard) Lopata aan STW-project 06466

Grant om met een tastmicroscoop drie-

STW-project, prof.dr. A.S. (Andrew)

om de diagnostiek van kinderen met een

dimensionele beelden te maken.

Tanenbaum (1944) ontving op 6 november

aangeboren hartafwijking te verbeteren.

de NLUUG-award 2008 voor zijn bijzondere

Op het jaarlijkse Euroson congres dat

verdiensten voor de gemeenschap van

werd gehouden van 31 mei tot 3 juni in

ICTRegie werd op donderdag 28 februari

gebruikers van open systemen. Tanenbaum

Timisoara, Roemenië, vertegenwoordigde

benoemd tot Officier in de Orde van

werkt voor de afdeling Informatica van

Lopata Nederland in de Young Investigator

Oranje Nassau. Helaas overleed hij op

de Vrije Universiteit (VU) in Amsterdam.

Award sessie. Nillesen presenteerde haar

27 maart 2008.

Tanenbaums bekendste werk is het

werk op de lustrumbijeenkomst van de

besturingssysteem Minix, dat van grote

NVKF, die dit jaar van 4-6 september

invloed is geweest op de ontwikkeling van

werd gehouden in de Efteling. Van alle

onder andere Linux.

inzendingen van jonge onderzoekers op

_ Prof.dr. M. (Martin) Rem, directeur van

_ De Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW) benoemde

het gebied van Medical Engineering

in 2008 tot Akademiehoogleraar onder andere: STW-projectleiders prof.dr. B.L.

_ STW-projectleider prof.dr.ir. M.S.M.

verdedigde zij haar werk het beste zodat

(Ben) Feringa, prof.dr. F.G. (Frank)

(Mike) Jetten, hoogleraar Ecologische

ze aan het einde van de avond met de

Grosveld en prof.dr.ir. P.J.G.M. (Pierre)

microbiologie aan de Radboud Universiteit

oorkonde en cheque naar huis kon gaan.

de Wit. Zij doen respectievelijk onderzoek

Nijmegen, kreeg een ERC Advanced

naar de synthese van organische moleculen,

Grant van 2,5 miljoen euro toegekend. De

naar genexpressie en naar plantenziekten.

Advanced Grant van de European Research

Rem, uit 12 finalisten, verkozen tot de

De KNAW-hoogleraren ontvangen elk een

Council (ERC) is de meest prestigieuze

meest ondernemende wetenschapper van

bedrag van één miljoen euro zodat zij zich

Europese onderzoeksbeurs voor individuele

de TUDelft. Naast de titel heeft Rem ook

volledig kunnen wijden aan innovatief

onderzoekers. De grootte van de beurzen

een valorisatiebonus ontvangen van 40

onderzoek en aan de begeleiding van jonge

bedraagt gemiddeld ongeveer 2,5 miljoen

duizend euro. De jury roemde de maat-

onderzoekers. De benoeming geldt voor

euro. Jetten zal met de beurs zijn succes-

schappelijke en economische impact van

een periode van vijf jaar.

volle onderzoek naar de anammoxbacterie

Rems vernieuwende afvalscheidings-

voortzetten en uitbreiden, dat in 2004

technieken. De 2e prijs was voor prof.dr.ir

_ Dinsdag 28 oktober werd dr. P.C. (Peter)

onder meer leidde tot toepassing bij

M.J.L. (Michel) van Tooren (20 duizend

de Swiss Chemical Society de Paracelsus

de waterzuivering in de stad Rotterdam,

euro). Van Tooren is als adviseur en initiator

Award 2008 toegekend. Deze prestigieuze

in samenwerking met de Technische

betrokken bij 7 spin-offs en zet zich

onderscheiding wordt iedere twee jaar toege-

Universiteit Delft en het bedrijf Paques.

daarnaast actief in voor de ondersteuning

_ Aan prof.dr. B.L. (Ben) Feringa is door

van studentenprojecten en promovendi.

kend aan een internationaal gerenommeerd wetenschapper ter ere van zijn of haar levens-

_ Kort na elkaar wonnen STW-onderzoekers

Prof.dr.ir. P. (Pieter) Kruit eindigde op

werk in het chemisch onderzoek. Feringa is

op het project FINESSE twee best paper

de 3e plaats (10 duizend euro). Kruit

projectleider van verschillende STW-projecten.

awards. De poster Empirical Analysis

verricht veel onderzoek op het gebied van

of the Relation between Level of Detail

de elektronenoptiek voor het maken van

in UML Models and Defect Density van

chipmaskers. Met dertig patenten en een

63


eigen bedrijf (MAPPER Lithography bv)

leider en medeaanvrager van verschillende

dat gespecialiseerd is op dit gebied.

STW- en NanoNed-projecten.

Graduate Student Fellowship gewonnen. Hij ontving de prijs – een geldbedrag van

Alle drie zijn zij betrokken bij verschillende STW-projecten.

_ Dr. B. (Bas) Huiszoon heeft een LEOS

_ Dr. X. (Xiou) Li MSc, onderzoekster op

5000 dollar – tijdens de jaarlijkse bijeen-

STW-project 06146 werd door de redactie

komst van LEOS in Newport Beach in

van het weekblad Intermediair uitverkozen

Californnië. LEOS staat voor Laser en

Rutjes (Nijmegen) is uitgeroepen tot ‘Meest

voor haar opmerkelijke proefschrift ‘Aids

Electro-Optics Society en is onderdeel

Ondernemende Wetenschapper 2008’.

in Afrika: affordable HIV staging’. Zij won

van de vereniging van elektronici IEEE.

De jury bestond uit Robbert Dijkgraaf

daarmee de zogenaamde ‘Most Appealing

De elektrotechnicus die in juni promoveerde

(KNAW, Innovatieplatform), Sijbolt

Dissertation’-onderscheiding voor uitmun-

op STW-project 08040 kreeg de prijs

Noorda (VSNU), Peter Nijkamp (NWO),

tende, originele en creatieve dissertatie.

voor zijn staat van dienst op het gebied

Guus Broesterhuizen (Octrooicentrum)

Bij de uitreiking van de prijs op 22 april

van lasers en elktro-optica.

en STW-directeur Eppo Bruins. Rutjes

in Amsterdam gaf Li een presentatie over

ontving een bokaal en 10 duizend euro.

haar onderzoek naar een draagbaar, robuust

_ STW-projectleider prof.dr. F.P.J.T. (Floris)

_ De International Water Association

en betaalbaar instrument, dat de medische

(IWA) heeft prof.dr.ir. M. (Mark) van

begeleiding van HIV-geïnfecteerden in de

Loosdrecht, onderscheiden met de IWA

op 7 maart de Beijerinck Premie voor

rurale gebieden van ontwikkelingslanden

Grand Award. Hij nam de prijs voor zijn

virologie 2008. Cornelissen kreeg deze

mogelijk maakt.

wetenschappelijk pionierswerk op het

_ Dr. J.J.L.M. (Jeroen) Cornelissen ontving

gebied van de techniek van afvalwater-

wetenschapsprijs van 50 duizend euro van de Koninklijke Nederlandse Akademie van

_ Prof.dr. P. (Peter) Nijkamp, voorzitter van

zuivering in september tijdens het IWA

Wetenschappen (KNAW) voor zijn werk

NWO tot en met 31-12-2008, is benoemd

World Water Congress in Wenen in

op het gebied van reacties van virusbollen.

tot Ridder in de Orde van de Nederlandse

ontvangst. Van Loosdrecht is projectleider

Het onderzoek van Cornelissen is onder

Leeuw. Nijkamp werd geridderd vanwege

en medeaanvrager van verschillende

andere beloond met een Veni- en een

zijn verdiensten voor de wetenschap en

STW-projecten.

Vidi-subsidie, een ECHO-projectsubsidie en

de samenleving. De voorzitter ontving de

een prestigieuze EURYI Award. Cornelissen

bijbehorende versierselen tijdens zijn

is projectleider van STW-project 06592.

afscheidssymposium op 11 december in de Nieuwe Kerk in Den Haag.

_ Prof.dr.ir. L.P. (Leo) Kouwenhoven van de faculteit Technische Natuurwetenschap-

_ Op de MicroNanoconference van 17, 18

pen van de TUDelft, heeft de Leermeester-

en 19 november in Ede won Helmut

prijs 2008 van het Universiteitsfonds Delft

Rathgen de NanoNed Innovation Award.

gewonnen. Deze onderscheiding wordt

Deze Award – een geldprijs van 5000 euro –

jaarlijks uitgereikt aan een excellente onder-

is bedoeld om jonge onderzoekers aan te

zoeker die zijn studenten enthousiasmeert.

moedigen om wetenschappelijk werk te

Kouwenhoven ontving in 2007 de NWO-

vertalen naar een business idee, waarbij

Spinozapremie en is projectleider op een

een aantoonbare marktbehoefte wordt

STW-project.

vervuld. Het onderzoek van Rathgen vond plaats bij het MESA+ Instituut van de

_ Prof.dr. T.H.M. (Theo) Rasing kreeg

Universiteit Twente.

tijdens de Avond van Wetenschap & Maatschappij de gelijknamige jaarlijkse

_ KiviNiria heeft de Speurwerkprijs 2008

onderzoeksprijs. De Nijmeegse natuurkun-

toegekend aan prof.dr.ir. F.B.J. (Frans)

dige kreeg de prijs voor zijn onderzoek

Barends. Hij ontving zijn prijs in de aula

naar het toepassen van licht voor het

van de Technische Universiteit Delft, tijdens

manipuleren van materialen. Tevens is hij

het congres Reinventing Delta Life. Hij ont-

een van de vier gelukkigen die de NWO-

ving zijn prijs, een oeuvreprijs, voor zijn vele

Spinozapremie 2008 ontving. Hij ontving

werk voor de deltatechnologie in Nederland.

de Spinozapremie voor zijn doorbraken op

Vooral de toepassingsgerichtheid van het

het gebied van de magneto-optica, met

wetenschappelijke speurwerk van Barends,

name voor zijn werk om met licht magneetjes

die ooit op succesvolle wijze de link legde

te manipuleren. De premie bedraagt ander-

tussen geotechniek en ICT in de praktijk,

halve miljoen euro en is te besteden aan

droeg bij aan zijn uitverkiezing. Barends was

onderzoek naar keuze. Rasing is project-

projectleider van enkele STW-projecten.

64


Conferenties, workshops & symposia

In 2008 werden tal van conferenties,

8 mei

8 oktober

workshops en symposia door het STW-

ICTDelta, het ICT-Innovatiecongres in

STW-jaarconferentie op Holland

bureau georganiseerd of door STW

het Beatrix Theater in Utrecht. ICTDelta

Innovation, in de Jaarbeurs in Utrecht.

gesponsord. Hier volgen de meeste

heeft als doel om verschillende partijen op

Technologiestichting STW was partner

(jaarlijkse) activiteiten:

het gebied van ICT-innovatie dichter tot

van Holland Innovation, een veelzijdige,

elkaar te brengen. Om zodoende nieuwe

interessante dag van de technologie voor

27 januari – 1 februari

ICT-ontwikkelingen te delen, kennis en

en door uitvinders, bedrijven en financiers.

De Studiegroep Wiskunde met de

ervaringen uit te wisselen en innovaties

Op Holland Innovation verzorgde Ed

Industrie werd voor de tiende keer

op het gebied van ICT te stimuleren. Zie

Nijpels namens STW een workshop.

gehouden, dit keer aan de Universiteit

ook www.ictdelta.nu

Verder werden de Simon Stevin prijzen uitgereikt, dat waren: Simon Stevin Meester

Twente. Deze studiegroep is een ontmoetings-plaats voor industrie en wiskundigen.

28 mei tot 1 juni

Simon 2008 Prof.dr. Han Wösten. Simon

De industrie legt een aantal actuele en

8th World Biomaterials Congres

Stevin Gezel 2008 dr. Cristianne Rijcken

relevante problemen voor. De wiskundigen

(IUSBSE) in Amsterdam. Nederland heeft

en Simon Stevin Leerling 2008 Caspar

buigen zich één week over zo’n probleem,

een sterke biomateriaalkundige kennis -

van Vroonhoven.

en aan het einde van de week worden

basis. Nu kondigen zich nieuwe markten

de resultaten gepresenteerd. De studie-

aan zoals weefseltechnologie en biotech -

10 oktober

groep vervult één van de belangrijkste

nologische markten voor regeneratieve

COMBURA 2008 (Combustion Research

missies van STW: kennis uit universiteiten

applicaties (regeneratieve geneeskunde).

and Application) in het Nieuwegein’s

overdragen naar het bedrijfsleven.

Ook op deze terreinen heeft Nederland

Business Center. Het jaarlijks symposium

een goede naam. Vanuit het STW-

van het STW-platform Schone en Zuinige

27 en 28 februari

ZonMw-programma Dutch Program for

Verbranding is het evenement voor

STW Valorisatie workshop

Tissue Engineering en het platform

uitwisseling over verbrandingsonderzoek

‘Oriëntatie op ondernemerschap’.

DutchForm, dat STW samen met ZonMw

en zijn (industriële) toepassingen. Het

Deze workshop werd gegeven voor

ondersteunt, komt de aanbeveling om

wordt georganiseerd door het STW-

studenten en onderzoekers van de

kennis te nemen van de jongste ontwik-

platform samen met de Nederlandse

Universiteit Utrecht, Universiteit van

kelingen in biomaterialen.

Vlam Vereniging en het Combustion Institute. Het symposium is bedoeld

Amsterdam, Vrije Universiteit Amster dam en de Rijks universiteit Groningen.

5 juni

voor onderzoekers en industriële bedrijven

Gastheer was dit keer het Centrum voor

Startbijeenkomst Maatschappelijk

in Nederland en omstreken.

Ondernemerschap en Innovatie (CVOI)

Verantwoord Innoveren

van de Universiteit Utrecht.

STW participeert in dit NWO-thema,

29 oktober

dat betrekking heeft op vraagstukken

Tijdens de European Microwave Week

3 april

rond technologische ontwikkelingen

in Amsterdam vond een speciale sessie

Fotonica Evenement in het Nieuwegein’s

waarvan met goede reden is te vermoeden

plaats over Women in Engineering (WIE),

Business Center (NBC). Het Fotonica

dat zij ingrijpende effecten zullen hebben.

gesponsord door STW. STW-projectleider

Evenement biedt wetenschappers,

Met de bijeenkomst ging het thema van

prof.dr. J. (Jenny) Dankelman was keynote

R&D’ers, ondernemers, beleids makers,

start.

speaker. Het was voor het eerst dat deze conferentie aandacht besteedde aan de

studenten en directieleden de gelegenheid om informatie uit te wisselen en

3 en 4 september

vraag waarom zo weinig vrouwen studeren

inzicht te krijgen in elkaars werkvelden.

STW Valorisatie workshop

en werken in engineering. Op de foto de

Het Evenement is een initiatief van het

“Oriëntatie op ondernemerschap”.

deelnemers aan de sessie.

IOP Photonics Devices, waar STW in

De workshop was dit keer bedoeld

participeert.

voor studenten en medewerkers van de Wageningen Universiteit en Research-

9 april

centrum, Technische Universiteit

Sense of Contact 10 in het conferentie -

Eindhoven, Universiteit Twente en

centrum Woudschoten in Zeist. Het door

Technische Universiteit Delft. Gastheer

STW gesteunde platform voor onderzoek

was de Technische Universiteit Delft.

naar sensortechnologie hield zijn jaarlijkse conferentie. foto: Shmuel Auster

65


11 november

presenteerde DutchFoRM de verkenning

3 december

Vliegende Hollanders, in Amsterdam

‘Defining the future of Regenerative

Het Innovatieplatform organiseerde in

Dit was de tweede editie van Vliegende

Medicine in de Netherlands’.

de van Nelle Ontwerpfabriek te Rotterdam

Hollanders - Science & Technology Summit

het evenement de Innovatieproeftuin

17 en 19 november

2028: ‘Boven het maaiveld’. Er waren

Terminal en in Science Center NEMO.

Netherlands MicroNano Conference

veel sessies, workshops en inspirerende

De Summit staat in het teken van kennis,

2008, in Ede. De conferentie was een

mensen. Tijdens het ochtendprogramma

onderwijs, technologie, innovatie en weten-

gezamenlijke activiteit van NanoNed,

vond de presentatie plaats van de valori -

schap, kortom: de toekomst van Nederland.

MinacNed en MicroNed. Verschillende

satieagenda ‘Kennis moet circuleren’,

Doel was om te laten zien dat het goed

start-up bedrijven lieten zien hoe micro-

die mede door STW ondertekend is. Ook

gaat met bètatechniek in het onderwijs en

en nanotechnologie hun weg naar de

werd de ‘Most Entrepeneurial Scientist

bedrijfsleven. En waarom het goed gaat.

markt vonden.

2008’ bekendgemaakt door de jury die

2008, in de Amsterdamse Passenger

In het hoger onderwijs gaan steeds meer jongeren een bètatechnische studie doen.

bestond uit Robbert Dijkgraaf (KNAW),

21 november

Guus Broesterhuizen (OCNL), Sijbolt

Startbijeenkomst Thin Film

Noorda (VSNU), Peter Nijkamp (NWO)

11 november

Nanomanufacturing, in het gebouw

en Eppo Bruins (STW).

KIVI NIRIA startte dit jaar met een verken-

van het Academisch Genootschap in

ning naar de Ingenieur van de Toekomst.

Eindhoven. Het Perspectiefprogramma

11 december

Deze verkenning wordt nog voortgezet,

Thin Film Nanomanufacturing organiseerde

‘Succesvol aanvragen indienen bij STW’,

ook met Technologiestichting STW en

een startbijeenkomst om verschillende

bij de Radbouduniversiteit Nijmegen,

ONRI. Op 11 november organiseerde

onderzoekers op het vakgebied de

georganiseerd door STW. Het doel van deze

KIVI NIRIA als onderdeel van de Vliegende

gelegenheid te geven kennis van elkaars

voorlichtings- en ontmoetingsdag is het

Hollanders een ochtendcongres in het

werk te nemen en inspiratie op te doen.

ontmoeten van STW-projectleiders, meer

Muziekgebouw aan ’t IJ in Amsterdam.

bekendheid genereren rondom de STW-

In een discussie werden vragen besproken

28 en 29 november

instrumenten en beleid, en tips geven

als ‘kunnen we een eenduidig beeld van

ProRISC 2008 in het Congrescentrum

voor een kansrijke STW-aanvraag. STW

de toekomstige ingenieur samenstellen?’

Koningshof te Veldhoven. ProRISC:

verzorgt zulke dagen op verzoek op locatie.

en ‘wat wordt de rol van de verschillende

18th Annual Workshop on Circuits,

stakeholders om dit beeld te concretiseren?’.

Systems Signal Processing. Op deze jaarlijkse workshop, samen met het IEEE

12 en 13 november

Benelux Chapter on Circuits and Systems,

Workshop “Oriëntatie op onder -

passeerden recente ontwikkelingen in het

nemerschap” De workshop was dit

ontwerp van micro-elektronicacircuits en

keer bedoeld voor studenten en mede-

signaal verwerking en hun toepassingen in

werkers van de Rijksuniversiteit Groningen,

micro-elektronische systemen de revue.

Universiteit van Amsterdam, Vrije Univer-

De workshop vond plaats in combinatie

siteit Amsterdam en Universiteit Utrecht.

met SAFE.

Rijksuniversiteit Groningen trad op als gastheer.

28 en 29 november SAFE 2008 in het Congrescentrum

11 en 12 november

Koningshof te Veldhoven. SAFE: 10th

Het vierde Dutch Symposium on

Annual Workshop on Semiconductor

Tissue Engineering is gehouden in

advances for Future Electronics. De

Noordwijkerhout. Dit is het jaarlijkse

SAFE Workshop is een platform waar

congres van het Bsik-programma Dutch

onderzoekers van universiteiten, instituten

Program for Tissue Engineering (DPTE)

en de industrie discussiëren op het

waarvoor STW samen met ZonMw het

terrein van IC-Technologie, -producten

secretariaat voert. Naast presentaties

en -productieprocessen. De informele sfeer

vanuit de verschillende DPTE-platforms

maakt het een ideale plek bij uitstek voor

en enkele keynote sprekers, werd dit jaar

promovendi om ervaring op te doen met het

voor het eerst de Kolff lezing gehouden in

presenteren van hun werk. De workshop

samenwerking met DutchFoRM. Tevens

vond plaats in combinatie met ProRISC.

67

STW-organisatie / Jaarverslag STW 2008

05 : STW-organisatie 01 Bestuur en Bestuursraad

69

Bureau

69

Overzicht STW-bureau

69

Tot slot

70

68


Noordpool van de permanente magneet van het magnetron (zie interview op pagina 37).

69


Bestuur en Bestuursraad

In opdracht van het ministerie van EZ

Bij STW vertrokken: prof.dr. Frans Saris,

vergaderfrequentie van het Bestuur van

organiseert dipl.-phys. Margriet Jansz,

directeur, na een tijdelijke aanstelling van

STW teruggebracht van elf keer naar acht

gedetacheerd bij ICTRegie, het toezicht op

4 maanden ter overbrugging van de komst

keer. In december vond de 308e vergadering

het EUREKA-programma MEDEA+.

van de huidige directeur dr. Eppo Bruins.

van het Bestuur plaats sinds de oprichting.

Dr. Wouter Segeth (tot 01-02-2008)

Verder vertrokken dr. Gertjan Bögels,

In het Bestuur zijn er geen wisselingen geweest.

en dr. Frank Karelse (sinds 01-02-2008)

drs. Nico Boots, drs. Paul Beckers,

doen dit voor ITEA2.

dr. Pieter de Witte, dr. Rik Janssen en

Dr. Cor de Boer was namens STW monitor

dr. Wouter Segeth, allen program officers.

voor de Bsik-programma’s.

Mr. Marjan Konings, hoofd juridische afdeling,

In 2008 is de

De Bestuursraad kwam in 2008 drie keer bijeen. In november was dat voor de

84e

keer

Maaike Adriaansen, P&O. Henny van de

sinds de oprichting. Prof.dr. J.A. Bouwstra trad toe tot de Bestuursraad. De Bestuursraad

Het jaar 2008 kenmerkte zich door een grote

Bovenkamp, José Kerkhof, Mariska Blok,

nam afscheid van dr.ir. K. Reinink.

uitstroom en het — daaruit voortvloeiend —

Miranda Siaila, Mieke van Meerveld, Monica

werven en aantrekken van nieuw talent.

Weterings, management assistentes.

Bureau

Erwin van der Meijden, tijdelijk hoofd financiële

Per mei 2008 zijn de program

officers en management assistenten ingedeeld

afdeling, Ilse van den Berg, financieel

in vijf clusters (zie pagina 70), op basis van

administratief medewerkster en drs. Anneke

wetenschappelijke inhoud en coherentie:

Mosselman, communicatieadviseur.

Systemen, Energie en Materialen (SEMIn dienst kwamen: dr. Eppo Bruins, directeur,

cluster), Informatie- en Communicatietechnologie en Elektrotechniek (ICT-cluster),

tabel 7

Leeftijd medewerkers STWbureau per 31 december 2008

Life Sciences & Technology (LS&T-cluster),

een managementteam (MT) gevormd waarin de clusterleiders, de directeur en hoofd valorisatie en juridische zaken zitting hebben. De door het STW-bureau georganiseerde jaarconferentie in oktober (zie ook pagina 13) is een vast item geworden voor het samen-

leeftijd

mannen

vrouwen

<25

0

2

25-34

1

10

35-44

7

11

45-54

4

5

55-59

3

3

60-64

2

1

Totaal

15

32

tabel 8

mannen

vrouwen

Voltijds

19

13

8

Deeltijd

30

4

24

Totaal

49

17

32

zonder persbericht

totaal

3

58

61

Regionale krant

1

36

37

Vakblad Publiekstijdschrift NWO-Onderzoeksberichten Internet Radio

management assistentes. Jörgen de Gooijer, hoofd financiën & control. Drs. Huub Eggen, hoofd communicatie en public affairs. De omvang van het STW-bureau bedraagt op

Clusterindeling Chemie, Milieu en Water (CMW-cluster)

dr. Eppo Bruins

Landelijke krant

Universiteitsblad

Ilona van Mourik en Lindsay van der Have,

Overzicht STW-bureau totaal

STW(-onderzoek) in de pers in 2008 n.a.v. STW-persbericht

Anouk de Graaf, Esther Pouw van Ditmarsch,

Aantal STW-medewerkers per 31 december 2008

kennis en toepassingen uit STW-onderzoek.

tabel 6

allen program officers. Anita van Oosterom,

31 december 49 personen (40,5 fte).

brengen van onderzoekers en gebruikers, het signaleren van trends en het verspreiden van

dr. Marjan Fretz, dr. Monique Wiegel, dr. Piet Lommerse en dr. Rens Vandeberg,

Chemie, Milieu en Water (CMW-cluster) en Nanotechnologie (Nano-cluster). Tegelijk is

dr. Freya Senf, dr. Henry van der Valk,

4

56

60

15

156

171

1

13

14

11

8

19

12

55

67

2

2

4

Overig

2

0

2

Totaal

51

384

435

clusterleider a.i. dr. Cor de Boer program officer dr.ing. Yvette Roman program officer dr. Monique Wiegel program officer mr. Leon van de Laarschot jurist Tine Bertrand management assistente Lindsay van der Have

STW verstuurde in 2008 totaal 32 persberichten en publiceerde 11 berichten hiervan in NWO-Onderzoekberichten. De aangegeven getallen in de tabel zijn door STW-medewerkers gesignaleerde mediavermeldingen. Het totaal aantal vermeldingen zal aanzienlijk hoger liggen.

management assistente

70


Informatie- en Communicatietechnologie en Elektrotechniek (ICT-cluster)

dr. Rens Vandeberg program officer mr. Leon van de Laarschot jurist

dr. Frank Karelse clusterleider dipl.-phys. Margriet Jansz program officer

Ilona van Mourik management assistente Anouk de Graaf management assistente

administratief medewerkster Nokta Karaoglan administratief medewerkster Mike van Altena administratief medewerker

contractcoördinator

program officer

program officer

administratief medewerkster Kyra Michies

Anneke Aardoom

dr. Wouter Segeth (per 01-03-2009)

dr. Marcel Sevat (per 01-03-2009)

Jane Olf

Systemen, Energie en Materialen (SE M-cluster)

Dorien van der Maat legal assistent

mr. Martsje Idsardi hoofd valorisatie en juridische zaken Esther Pouw van Ditmarsch management assistente Nico Voskamp management assistent

dr. Chris Mombers clusterleider

de nationale en internationale referenten, die

program officer

met uitstekende en vaak uitvoerige en diep-

program officer

(LS&T-cluster)

dr. Paul Schuddeboom program officer dr.mr. Ard Cools

dr. Marja Oosterlaken - Dijksterhuis clusterleider dr. Paul Boontje program officer dr. Ellen Feddes-de Haan program officer dr. Piet Lommerse program officer

STW is veel dank verschuldigd aan

dr.ir. Leo Korstanje

dr.ir. Corine Meuleman

Life Sciences & Technology

Tot slot

gaande commentaren op project-aanvragen een verantwoorde beoordeling mogelijk maakten. Dat geldt evenzeer voor de ruim honderddertig leden van de jury’s die in 2008 actief waren. Alle juryleden hebben zich

program officer

nauwgezet gekweten van hun moeilijke taak,

mr. Martsje Idsardi

namelijk het op eigen merites beoordelen van

hoofd valorisatie en juridische zaken Monique la Grand management assistente Daniëlle Meerwijk management assistente Yvonne van Scharenburg management assistente

zeer ongelijksoortige onderzoeksaanvragen. STW prijst zich gelukkig met het feit dat referenten en juryleden bereid zijn om zonder compensatie tijd te besteden aan de beoordeling van STW-onderzoeksvoorstellen. Tot op heden hebben ruim 2800 juryleden en een veelvoud aan referenten aan het werk van STW bijgedragen.

dr. Henry van der Valk program officer

Met dank vermelden wij de samenwerking

dr. Freya Senf program officer

Management/staf

hoofd valorisatie en juridische zaken mr. Sandra Oudejans jurist Astrid van der Stroom management assistente Quirine Ruis management assistente

dr. Eppo Bruins directeur

tenpanels, erspectiefprogramma’s, gebruikerscommissies en de STW-jaarconferentie geven

Ruth Wijnans bureaumanager Nell Brekhof

hoofd communicatie en public affairs Kitty Puijk communicatiemedewerker

clusterleider dr. Marjan Fretz program officer

instellingen. Door participatie in jury’s, referen-

adjunct-directeur

drs. Huub Eggen

dr. Léon Gielgens

NWO-gebieden, overheden en intermediaire

dr. Chris Mombers

secretaresse

Nanotechnologie (Nano-cluster)

met andere organisaties: het bedrijfsleven, de universiteiten, onderzoeksinstituten, andere

mr. Martsje Idsardi

Jörgen de Gooijer hoofd financiën & control Martie Vervoort controller

zij blijk van hun waardering voor het werk van STW en voor de waarde van de geboekte resultaten.

Lijst van gebruikers / Jaarverslag STW 2008

06

Lijst van gebruikers

71

72


Aansluitingen aan de ionisatiekamer. Een gesloten ionisatiekamer wordt gebruikt om de output van de versneller te meten (zie interview op pagina 37).

73


Lijst van gebruikers bij STW-projecten. De naam

AGPO Ferroli, Breda 1

van de gebruiker (soms meerdere vestigingen)

Agrifirm, Meppel 1

wordt gevolgd door het aantal lopende projecten

Agritechnics, Doetinchem 1

Ardagh Glass, Dongen (Nederland) 1

in 2008, waarbij deze was betrokken.

Agrotechnology and Food Innovations BV,

Ardoz Research, Gouda 4

Wageningen 2 AHC Oppervlaktetechnieken, Eindhoven 2

A

AHT International, Rotterdam 1

21st Century Medicine, Inc., Rancho Cucamonga

AIA Software BV, Nijmegen 1

(Verenigde Staten van Amerika) 1 2M Engineering Ltd, Veldhoven 1 3T BV, Enschede 1

ARCADIS Nederland BV, Amersfoort/Apeldoorn/Arnhem 3

Ares Trading SA, Genève (Zwitserland) 1 Argonne National Laboratory, Argonne (Verenigde Staten) 1 ARGOSS, Marknesse 1

AIMM Therapeutics BV, Amsterdam 1

Arkema, Lacq (Frankrijk) 1

Air Traffic Control the Netherlands,

ARS Traffic & Transport Technology BV,

Schiphol Airport 1

Leidschendam 1

3UB BV, Delft 1

Airborne Composites BV, ’s-Gravenhage 3

Arte di Granito BV, Helmond 1

4creadvice BV, Maarn 1

Airbus Deutschland GmbH,

Arte Research and Development BV,

A & G Milieutechniek, Waalwijk 1

Hamburg (Duitsland) 1

Aalborg University, (Denemarken) 2

AkkoLens International bv, Breda/Delft 2

ABB Lummus Global Inc., Bloomfield

Akzo Nobel Arnhem/Deventer 14

(Verenigde Staten) 1 Abbott Laboratories, Abbott Park (Verenigde Staten) 1 Ablynx nv, Zwijnaarde (België) 1 ABN AMRO Bank NV, Amsterdam 1 Abo Akademi University, Turku (Finland) 1 ABZ Nederland, Zeist 1 Académie Universitaire Wallonie-Bruxelles, Mons (België) 1 Academisch Centrum Tandheelkunde Amsterdam 3 Academisch Medisch Centrum, Amsterdam 17 Academisch Ziekenhuis Maastricht 5 ACE Associated Compiler Experts BV, Amsterdam 1

Akzo Nobel Chemicals GmbH, Koln (Duitsland) 1

Albemarle Catalysts Company BV,

ASM Europe BV, Almere 4

Amersfoort/Amsterdam 2 Alcatel Micro Machining Systems, Annecy Cedex (Frankrijk) 2 Alcatel Vacuum Technology, Wijk bij Duurstede 1

ASM Europe BV, Leuven (België) 1 ASM International BV, Bilthoven 2 ASM Microchemistry Ltd, Helsinki (Finland) 3 ASML Netherlands BV, Veldhoven 15 Astellas Pharma Europe Ltd,

Alcatel-Lucent, Antwerpen (België) 1 Alfa Laval Corporate AB, Lund (Zweden) 1

Staines (Groot Brittannië) 1 ASTER Thermoakoestische Systemen, Veessen 1

ALKYON Hydraulic Consultancy & Research BV, Marknesse 3

Astra Tech Benelux BV, Zoetermeer 1

Alligator Bioscience AB, Lund (Zweden) 1

AstraZeneca, Lund, Mölndal (Zweden) 3

Almende BV, Rotterdam 2

ASTRON - Netherlands Institute for Radio

ACRB, Lemmer 2

Altran Technologies Netherlands BV,

ADEX BV, Venlo 2

AsicAhead NV, Hasselt (België) 1 A-Skin, Amsterdam 1

ALTERRA, Wageningen 3

Actiflow BV, Breda 2

Köln (Duitsland) 1 Artu Biologicals Europe BV, Lelystad 1

Albatros Flow Research, Marknesse 1

Achmea Schade, Zeist 1

Acteon, Merignac (Frankrijk) 1

Helmond 1 Artemis Pharmaceuticals GmbH,

Hoofddorp 1 ALZA Corporation, Mountain View

Astronomy, Dwingeloo 9 Atag Verwarming BV, Lichtenvoorde 1 Atelier Rijksbouwmeester, ’s-Gravenhage 1 AtomPro/Sfiss Financial Technology BV,

(Verenigde Staten) 1

Amsterdam 1

Adimec Holding BV, Eindhoven 2

Ambient Systems BV, Enschede 1

Atos Medical AB, Hörby (Zweden) 1

Adixen, Culemborg 1

Ambroise Holland BV, Enschede 1

Atos Origin Nederland BV, Utrecht 2

Advanced Bionics UK Ltd, Cambridge

AMO Groningen BV, Groningen 1

Australian National University,

(Groot Brittannië) 1 Advanced Fluidics Llc, Ellicott City (Verenigde Staten) 1 Advanced Lightweight Engineering, Delft 1

AMS Consult BV, Delfgauw 1

Canberra (Australië) 1

Amsterdam Airport Schiphol, Schiphol 1

Avantium Technologies BV, Amsterdam 2

Amsterdam Molecular Therapeutics (AMT) BV,

AVEBE UA, Foxhol 3

Amsterdam 1

Averis Seeds BV, Valthermond 1

Advanced Neuro Technology BV, Enschede 1

Analog Devices, Limerick (Ierland) 1

Aviko BV, Steenderen 1

Advanced Surface Technology, Leeuwarden 2

Angst+Pfister BV, Berkel en Rodenrijs 1

Azur Space Solar Power GmbH,

AdvanceSis Ltd, Coventry (Groot Brittannië) 1

AnMar BV, Eindhoven 1

Advies- en projectburo Estilla, Meppel 1

ANSYS, Zoetermeer 1

Aerospace Propulsion Products BV, Klundert 1

APP, Klundert 1

B

Agilent Technologies Germany GmbH,

Applied Instruments, Vlissingen 3

B.T.U. Technology Unlimited BV, Budel 1

Waldbronn (Duitsland) 1

Heilbronn (Duitsland) 2

Applied NanoSystems BV, Groningen 1

BAAT Medical Engineering, Hengelo 2

Agilent Technologies Netherlands BV, Alkmaar 1

Applikon Biotechnology BV, Schiedam 4

Bakker Barendrecht, Ridderkerk 1

Agilent Technologies UK ltd.,

Aquacare Europe BV, ’s-Hertogenbosch 1

Ballast-HAM, Rotterdam 1

Aquamarijn Microfiltration BV, Zutphen 3

BAM Infraconsult bv, Gouda 2

Arai Helmet (Europe) BV, Hoevelaken 1

Bang & Olufsen A/S, Struer (Denemarken) 1

Ipschwitch (Groot Brittannië) 1 Aglaia BioMedical Ventures BV, Bilthoven 1

74


Barcelona Supercomputing Center Department, Barcelona (Spanje) 1 BAS Research and Technology Venlo, Venlo 1 BASF Aktiengesellschaft, Ludwigshafen (Duitsland) 2

Bouwdienst Rijkswaterstaat, Utrecht 1

Certis Nederland, Maarssen 2

Bradford Engineering BV, Heerle (N-Br) 1

Chalmers University of Technology,

Brainclinics Diagnostics BV, Nijmegen 2 Brandsma Metaalveredeling BV, Hilversum 1 Brandwondencentrum Rode Kruis Ziekenhuis,

BASF Nederland BV, De Meern 6 Bayer AG, Leverkusen (Duitsland) 1

Beverwijk 1

Chematronics People, Eindhoven 1 Chess BV, Haarlem, Best 6 Ciba Specialty Chemicals Maastricht BV, Maastricht 1

Bristol Meyers Squibb Pharmaceutical

Bayer Bioscience NV, Gent (België) 1 Bayer Crop Science AG, Monheim (Duitsland) 1

Göteborg (Zweden) 1

Research Institute, Billerica (Verenigde Staten) 1 Broadcom Netherlands BV, Bunnik 1

City University London (Groot Brittannië) 1 Civil Aviation Authorities - The Netherlands,

BDF Design & Engineering, Hengelo 1

Bromyc BV, Gennep 3

Beckman Coulter Nederland BV, Woerden 1

Bronkhorst High-Tech BV, Ruurlo 6

CNC Grondstoffen BV, Gennep 2

Bruco BV, Borne 2

Cochlear Technology Center Europe,

Bedrijfslaboratorium voor Grond- en Gewasonderzoek, Oosterbeek 1

Hoofddorp 1

Brüel & Kjaer, Naerum (Denemarken) 1

Bedrocan BV Medicinale Cannabis, Veendam 1

Bruker AXS BV, Delft 2

Bejo Zaden BV, Warmenhuizen 3

Bruker BioSpin BV, Wormer 1

Mechelen (België) 1 Cognis Deutschland GmbH&Co.KG, Düsseldorf (Duitsland) 2

Bekeart Advanced Coatings NV, Zulte (België) 1

BSI, Baarn 1

Coherent BV, Utrecht 1

Bekeart Combustion Technology BV, Assen 1

Buchem Holding BV, Lieren 1

College Bouw Zorginstellingen, Utrecht 1

Belastingdienst, Apeldoorn 2

Bundesanstalt für Gewässerkunde,

Collexis BV, Geldermalsen 1

BELI Technics, Wijchen 1

Koblenz, Karlsruhe (Duitsland) 2

Bergmann Industrial BV, Berkel en Rodenrijs 1

BuNova Development BV, Zwolle 2

BerkelBike BV, ’s-Hertogenbosch 2

Bureau Medicinale Cannabis, Den Haag 1

Commonwealth Scientific & Industrial Research Organisation, Lindfield (Australië) 1 Comsec Consulting BV, Capelle a/d IJssel 1

Beton Son BV, Son 2

Buro Medische Automatisering BV, Houten 1

Conservatory of Amsterdam, Amsterdam 1

Betonplatform (BFBN), Woerden 2

BV Bioway CS2, Ede 1

Cooltech Applications, Holtzheim (Frankrijk) 1

Binck NV, Amsterdam 1

BV Cyclotron VU, Amsterdam 2

Bioclear BV, Groningen 2

Corrsys 3D Sensors AG, Wetzlar (Duitsland) 1 Corus Technology BV, IJmuiden/Velzen-Noord 12

BioComp Industries bv, Vught 6

C

Cosentino North West Europe BV, Deurne 1

BioDetection Systems BV, Amsterdam 1

C point, Horst 2

Cosine Research BV, Leiden 1

BIOeCON*KiOR, Hoevelaken 1

C. Meijer BV, Rilland 3

Cosmoferm BV, Delft 1

Bio-Imaging Technologies BV, Leiden 4

C2V, Enschede 1

Cosun Food Technology Centre (CFTC),

Bioké, Leiden 1

CableFree Solutions Limited,

Biologica, Utrecht 1

Middlesex (Groot Brittannië) 1

Biomat BV, Maastricht 1

CAM Implants BV, Leiden 3

BioMedbooster, Maastricht 1

Cambridge Crystallographic Data Centre CCDC,

Biomet Nederland BV, Dordrecht 2

Cambridge (Groot Brittannië) 1

Roosendaal 1 Covalys Biosciences AG, Witterswil (Zwitserland) 1 COVIDIEN, Petten 3 CQM BV, Eindhoven 2 Croda Chemicals Europe Ltd, Meebeek (België) 1

Bionics Instrument Europe BV, Heerhugowaard 1

Campina Innovation, Wageningen 2

BIORA AB, Malmö (Zweden) 1

Campina Melkunie BV, Zaltbommel 1

Crucell Holland BV, Leiden 1

BiOrion Technologies BV, Groningen 2

Capgemini Nederland BV, Utrecht 2

CrystalQ BV, Stadskanaal 1

Biosemi, Amsterdam 1

CARDIALYSIS BV, Rotterdam 1

CSIRO Mathematical & Information Sciences,

Biosphere Medical, Eemnes 1

Carl Walther GmbH, Ulm (Duitsland) 1

Biqualys The advanced Analysis Company,

Carl Zeiss BV, Sliedrecht 1

CTO Betronic BV, Amsterdam 1

Carl Zeiss Jena GmbH, Jena (Duitsland) 1

CUR Bouw & Infra, Gouda 1

Wageningen 1

Crossbeta Biosciences, Utrecht 1

Clayton South (Australië) 1

BiZZdesign Company, Enschede 2

Carl Zeiss SMT AG, Oberkochen (Duitsland) 2

Cyclone Fluid Dynamics BV, Waalre 1

Bluewater Energy Services BV, Hoofddorp 3

Carrier, Syracuse (Verenigde Staten) 1

Cyner Substrates, Utrecht 1

Bolidt Kunststoftoepassingen BV,

CATENA Microelectronics BV, Delft 4

Cytocentrics BV, Eindhoven 2

Hendrik-Ido-Ambacht 1

Cat-Fix BV, Amsterdam 1

Cytori Therapeutics Inc., (Verenigde Staten) 1

Bonte Technology, Zwolle 1

Catharina Ziekenhuis, Eindhoven 1

CZL Tilburg BV Oppervlaktetechnieken, Tilburg 2

Borealis GmbH, Linz (Oostenrijk) 2

Cavendish Kinetics BV, Den Bosch 1

D

Bosch Rexroth BV, Boxtel 1

CCL research, Veghel 1

Boschman Technologies BV, Duiven 1

Cedova BV, Eindhoven 2

DAF Trucks NV, Eindhoven 6

Boskalis BV, Papendrecht 2

CellCoTec, Bilthoven 2

DALSA BV, Eindhoven 4

Boskalis Dolman bv, Rotterdam 1

Centraal Veevoeder Bureau, Lelystad 1

Danisco Genencor, Leiden 2

Bosman Watermanagement, Piershil 1

Centrum voor Mens en Luchtvaart,

DANNALAB, Enschede 1

Boston Scientific -Mapple Grove, Maple Grove (Verenigde Staten) 1

Soesterberg 1 Certis Europe BV, Maarssen 1

Danone Research BV, Wageningen 1 Dartagnan BV, Luchthaven Schiphol 1

75


DCPrime BV, Amsterdam 1

Dycore Systeemvloeren (CRH), Oosterhout 1

Factory Cro For Medical Devices BV, Bilthoven 1

De Ceuster NV (DCG),

DYNA Dental Engineering BV, Bergen op Zoom 2

Farallone Therapeutics BV, Amsterdam 1

Sint-Katelijne-Waver (België) 1

Farm Frites, Oudenhoorn 1

De Efteling BV, Kaatsheuvel 1

E

Farmalyse BV, Zaandam 1

De Groot Vroomshoop BV, Vroomshoop 1

EARS Plant Photosynthesis Monitoring BV,

Federal Biological Research Centre for

De Kooi Zaadtechnologie, Enkhuizen 1

Delft 1

Agriculture and Forestry, Darmstadt (Duitsland) 1

De Nederlandsche Bank NV, Amsterdam 2

EBtech, Someren 1

FEI Compagny, Eindhoven 8

De Ruiter Seeds CV, Bergschenhoek 7

ECO Ceramics BV, Velzen-Noord 4

Ferro Holland BV, Uden 1

De Ruiter Zonen CV, Bleiswijk 1

ECP.NL, Leidschendam 1

FeyeCon D&I BV, Weesp 4

DeCODE Genetics, Reykjavik (IJsland) 1

Efectis Nederland BV, Rijswijk 1

FGT Consultancy, Wageningen 1

Defensie Materieel Organisatie,

Electrabel Nederland NV, Zwolle 1

FKG Dentaire, La Chaux-De-Fonds (Zwitserland) 1

Elekta Ltd., Crawley (Groot Brittannië) 1

Florigene LTD, Collingwood, Victoria (Australië) 2

Den Helder/Den Haag 2 Degussa AG, Hanau (Duitsland) 1

Embraco S.A., Joinville - Sc (Brazilië) 1

Flowserve BV, Hengelo 1

Dejima Optical Films bv, Arnhem 1

EMS Electro Medical Systems SA,

Fluent Benelux, Waver (België) 1

Delfmems, Villeneuve D’Ascq (Frankrijk) 1

Nyon (Zwitserland) 1

Fluent Europe Ltd., Sheffield (Groot Brittannië) 1

Delphi Consortium, Delft 1

Enceladus Pharmaceuticals BV, Amsterdam 1

Delta Pi Performance Improvement BV, Duiven 1

ENCI BV, Maastricht 2

Fokker Special Products BV, Hoogeveen 1

Deltares, Delft/Lelystad/Utrecht 33

Endoscopie Richard Wolf Belgium/

FOM-Instituut voor Atoom- en Molecuulfysica,

Demar Laser BV, Hengelo 1

The Netherlands, Gent (België) 1

Demcon Twente bv, Oldenzaal 2

Energieonderzoek Centrum Nederland, Petten 16

Demuris Ltd., Newcastle Upon Tyne

Enraf BV, Delft 1

(Groot Brittannië) 1

FN HERSTAL SA, Herstal (België) 1

Amsterdam 2 FOM-Instituut voor Plasmafysica Rijnhuizen, Nieuwegein 3

ENRIN, Wageningen 1

ForceLink BV, Culemborg 1

DePuy CMW, Blackpool (Groot Brittannië) 2

Enthone GmbH, Langenfeld (Duitsland) 1

Ford Forschungszentrum Aachen (FFA),

DePuy Spine International, Amersfoort 1

Enthone BV, Den Bosch 1

Deutsches Elektronen Synchrotron,

Envitech NV, Sint-Martens-Latem (België) 1

Hamburg (Duitsland) 1 Deutsches Zentrum für Luft- und Raumfahrt, Göttingen (Duitsland) 1

Aachen (Duitsland) 1 Ford Research Laboratory,

Enza Zaden BV, Enkhuizen 8 Enzyscreen BV, Leiden 1

Dearborn (Verenigde Staten) 1 Fort Dodge Animal Health, Weesp 2

Equens NV, Utrecht 2

Fox-IT Forensic IT Experts BV, Delft 3

Deventer Ziekenhuis, Deventer 1

Erasmus MC Rotterdam 20

Frans van den Bos Rozen bv, De Lier 1

DHV BV, Amersfoort/Rotterdam 3

Erasmus Universiteit Rotterdam 1

Fraunhofer-Institut für Betriebsfestigkeit

Dimpact, Enschede 2

Ericsson Telecommunicatie BV, Rijen 1

Dionex Benelux BV, Amsterdam 1

ESA Biosciences Inc., Chelmsford (Verenigde Staten) 1

Diosynth Biotechnology Europe, Oss 1 Disphar International BV, Baarn 1

ESA/ESTEC, Noordwijk 7

DNage BV, Leiden 1

ESAOTE Europe BV, Maastricht 3

und Systemzuverlässigkeit (LBF), Darmstadt (Duitsland) 1 FREYA, Wijchen 1 Friesland Campina Corporate Technology, Deventer 9

DNV-CIBIT, Bilthoven 1

Esha, Groningen 1

Friesland Foods, Deventer/Meppel/Wolvega 4

DNW - The German-Dutch Wind Tunnels,

ESI Group, Delft 2

Fugro Ingenieursbureau BV, Leidschendam 2

Essent Retail Services BV, Landgraaf 1

Fugro-Jason Netherlands bv, Leidschendam 1

Dow Benelux BV, Terneuzen 4

Marknesse 1

ESTEC, Noordwijk 1

FUJIFILM Manufacturing Europe BV, Tilburg 1

DP Industries BV, Alphen a/d Rijn 1

Euro-Diagnostica BV, Arnhem 2

FuMA-Tech, Vaihingen-Enz (Duitsland) 3

Dräger Medical BV, Best 1

Eurogentec Nederland BV, Maastricht 1

Fytagoras BV, Leiden 1

Draka Comteq Fibre BV, Eindhoven 2

European Broadcasting Union,

DSM Biotech GmbH, Jülich (Duitsland) 1 DSM Nutritional Products Europe Ltd,

Grand-Saconnex (Zwitserland) 1 European Medical Contract Manufacturing BV,

Birsfelden (Zwitserland) 1

Nijmegen 1

G GABA International, Münchenstein (Zwitserland) 1

DSM, Delft/Groningen/Geleen/Zwolle/Sittard 51

European Space Agency, Noordwijk 5

Gallium Europe, Amsterdam 1

DST Entwicklungszentrum für Schiffstechnik

Exalon Delft BV, Delft 1

Galvamé Oppervlaktechnieken BV, Rotterdam 1

EXALOS AG, Schlieren (Zwitserland) 1

Gambro Dialysatoren GmbH,

und Transportsysteme eV, Duisburg (Duitsland) 1 Dutch Air Line Pilots Association - VNV,

ExxonMobil Biomedical Sciences Inc.,

Badhoevedorp 1

Annandale (Verenigde Staten) 1

Dutch Polymer Institute, Eindhoven 3

Hechingen (Duitsland) 1 GasTerra BV, Groningen 1 Gastransport Services, Groningen 1

Dutch Space BV, Leiden 9

F

Dwarslaesie Organisatie Nederland, Groningen 2

Fabrique, Delft 1

GBI Holding BV, Delft 1

Dyadic Nederland bv, Wageningen 2

Fachhochschule Köln, Koln (Duitsland) 1

GE Healthcare, Eindhoven 1

Gasunie Engineering & Technology, Groningen 2

76


GE Plastics, Bergen op Zoom 1

Heckler & Koch GmbH, Oberndorf/Neckar (Duitsland) 1

GE Sensing & Inspection Technologies GmbH, Wunstorf (Duitsland) 1 GEA Grasso BV, ’s-Hertogenbosch 1

Heerema, Leiden/’s-Gravenhage 2 Heijmans Beton- en Waterbouw BV, Rosmalen 1

Gemeentelijk Havenbedrijf Rotterdam, Rotterdam 1

IBM T.J. Watson Research Center, Yorktown Heights (Verenigde Staten) 1 IBM-Zurich Research Laboratory, Rüschlikon (Zwitserland) 1 ID-Lelystad BV, Lelystad 1

Heineken Supply Chain, Zoeterwoude 1

IFP, Rueil-Malmaison (Frankrijk) 1

Helianthos BV, Arnhem 2

IHC Holland NV, Kinderdijk 2

Genencor International BV, Leiden 2

Hendrix Genetics, Boxmeer 5

ILA Intelligent Laser Applications GmbH,

General Electric Plastics Europe BV,

Hep-Art Medical Devices BV, Voorburg 1

Gemeentewerken Rotterdam, Rotterdam 5

Bergen op Zoom 1 Genetwister Technologies BV, Wageningen 1

Ilse Media, Amsterdam 1

Hexagon Polymers Compounding sprl,

IMD BV, Uden 2

Genmab BV, Utrecht 1

Eupen (België) 1

Gentec NV, Lebbeke (België) 1

Hexion Specialty Chemicals BV, Hoogvliet 1

Geo-Resources Consulting BV, Rotterdam 1

High Voltage Engineering Europa BV, Amersfoort 1

Germain’s Technology Group UK, King’s Lynn (Groot Brittannië) 1 German-Dutch Wind Tunnels, Marknesse 1

HILL-ROM, Montpellier (Frankrijk) 1 Hitachi Global Storage Technologies, San Jose (Verenigde Staten) 1

Getronics PinkRoccade Nederland BV, Lelystad 2

Jülich (Duitsland) 1

Het Waterlaboratorium, Haarlem 1

IMEC Nederland, Eindhoven 2 IMEC, Leuven (België) 7 IMEnz Bioengineering, Groningen 1 Immunicom Europe Inc., Enschede 1 Immunicon Corporation, Huntingdon Valley (Verenigde Staten) 1 Imotec BV, Hengelo 1

HKV Consultants Lijn in water, Lelystad 3

Imperial College, London (Groot Brittannië) 1

Gezondheidsdienst voor Dieren, Deventer 1

HL-Planartechnik GmbH, Dortmund (Duitsland) 1

Imtech Vonk BV, Coevorden 1

Giesecke & Devrient GmbH,

Hoffmann Bedrijfsrecherche bv, Almere 1

Imtech, Amersfoort 1

Hoffmann-La Roche Ltd., Basel (Zwitserland) 1

Incotec Holding BV, Enkhuizen 2

Holding P.H.J. Kurver BV, De Meern 1

INEOS Phenol GmbH & Co. KG,

Munich (Duitsland) 1 GlaxoSmithKline R&D Ltd, Hertfordshire (Groot Brittannië) 1

Holland Genetics BV, Arnhem 1

GLC Houtconstructies BV, Duiven 1

Holst Centre / TNO, Eindhoven 5

ING Investment Management, ’s-Gravenhage 2

Gladbeck (Duitsland) 1

GN ReSound A/S, Eindhoven/Westervoort 4

HOMA Software BV, Enschede 1

Ingenieursbureau Svasek BV, Rotterdam 1

Govcert.nl, Den Haag 1

Honeywell Combustion Controls, Emmen 1

Ingenieursbureau Wittich & Visser bv, Rijswijk 1

GreenPeak Technologies, Utrecht 1

Hoofdproductschap Akkerbouw, Den Haag 1

Ingersoll Rand, Bridgeton (Verenigde Staten) 1

Grodan BV, Roermond 1

Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden,

Grontmij Nederland bv, De Bilt 1

Houten 1

Groundwater Technology BV, Rotterdam 1

Hoogheemraadschap Delfland, Delft 1

Initial Hokatex, Voorburg 1 InnoCore Technologies, Groningen 2 Innovation Handling, Eindhoven 1

GS1 Nederland, Amsterdam 1

Hooijmans Champignons BV, Kerkdriel 2

Innovavent GmbH, Göttingen (Duitsland) 1

GTM Advanced Structures, Den Haag 1

Hosokawa Micron BV, Doetinchem 1

Inspectie Verkeer en Waterstaat, Hoofddorp 1

Gusto BV, Schiedam 1

House of Innovation, Arnhem 1

InSpine Netherlands BV, Schiedam 1

HR Wallingford Ltd, Wallingford/Oxfordshire

Institut für Mikrotechnik Mainz, Mainz

H

(Groot Brittannië) 1

H.E. Luning Adviesbureau voor Technische Houtconstructies BV, Doetinchem 1

HRP Thruster Systems BV, Krimpen a/d Lek 1 H-TI, Delft 1

(Duitsland) 1 Institut Royal du Patrimoine Artistique, Brussel (België) 1

H.J. Heinz BV, Benavente (Portugal) 1

Hu-Friedy, Chicago (Verenigde Staten) 1

H.J. Heinz BV, Nijmegen 1

Huisman Elektrotechniek, Druten 1

HAAS-LASER Nederland, Alphen a/d Rijn 1

Human Optics AG, Erlangen (Duitsland) 1

Institute for Pig Genetics BV, Beuningen 2 Institute of Electronic Materials Technology,

Habanera Numerical Software, Delft 2

Huntsman (Europe) B V, Everberg (België) 1

Haldor Topsøe A/S, Lyngby (Denemarken) 1

Hurks Beton, Veldhoven 1

Halfmann Teleskoptechnik GmbH & Co. KG,

Hydronamic BV, Papendrecht 2

Neusäss-Vogelsang (Duitsland) 1 Handelsmaatschappij Van Rijn bv, Emmeloord 2

Hyflux CEPAration BV, Helmond 1 Hyperschall- und Strömungstechnik (HST)

Handshake Solutions, Eindhoven 1

GmbH, Katlenburg-Lindau (Duitsland) 1

Institut Supérieur de l’Aéronautique et de l’Espace, Toulouse (Frankrijk) 2

Warsaw (Polen) 1 Institute of High Pressure Physics, Warsaw (Polen) 1 Instituut voor Landbouw en Visserijonderzoek, Gontrode (België) 1

HZPC Holland BV, Metslawier 3

Instituut voor Onderzoek naar Leefwijze en

Haskoning Nederland BV, Nijmegen 1

I

Instituut voor Rationele Suikerproduktie,

Hatenboer-Water bv, Schiedam 1

IBIS Technologies BV, Hengelo 3

Hauzer Techno Coating BV, Venlo 2

IBM Corporation, Essex Juntion

Harvard Medical School, Boston (Verenigde Staten) 2

Haveman Edelmetaal en Alumetaal, Voorburg 1 Head office HG, Arnhem 1

Verslaving, Rotterdam 1

(Verenigde Staten) 1 IBM Research GmbH, Ruschlikon (Zwitserland) 2

Bergen op Zoom 1 Instrumek, Schiedam 1 Integrated Mechanization Solutions BV, Almelo 1 Interfacultair Reactor Instituut (IRI), Delft 1

77


International Atomic Energy Agency, Seibersdorf (Oostenrijk) 1 International Development of Technology (IDT), Breda 1 Interuniversitair Cardiologisch Instituut

Kipp & Zonen BV, Delft 1

LNR Globalcom bv, Rijswijk 1

Kiwa NV, Apeldoorn/Nieuwegein 4

Logica Nederland BV,

Klep BV, Etten Leur 1 Klockner S.A., Barcelona (Spanje) 1 Koninklijk Instituut voor de Marine,

Nederland, Utrecht 1 Intervet Innovatiob GmbH,

Den Helder 1 Koninklijk Nederlands Meteorologisch

Schabenheim (Duitsland) 1 Intervet/Schering-Plough Animal Health, Boxmeer 2

Instituut, De Bilt 5

Eindhoven/Nieuwegein/Rijswijk/Rotterdam 4 Louis Bolk Instituut, Driebergen-Rijsenburg 1 LTO Groeiservice, Rijswijk 1 LTO Noord, Drachten 1 Lucent Technologies, Hilversum 2 Luchtverkeersleiding Nederland,

Koninklijk Nederlands Vervoer KNV, Den Haag 1 Koninklijke Luchtmacht,

Intrinsic-ID, Eindhoven 1

Schiphol Airport 2 Lucta SA, Montornés Del Vallés, Barcelona (Spanje) 1

Garderen/Soesterberg/ Uddel 3

INTRON BV, Sittard 1

Koninklijke Marine, ’s-Gravenhage 3

Luminostix BV, Capelle a/d IJssel 1

Inventicon BV, Schagerbrug 1

Koninklijke Nederlandse Akademie van

Lund University, Lund (Zweden) 1

Ionbond Netherlands BV, Venlo 1 Ionics MSV BV, Almere 1

Wetenschappen, Utrecht 2

L’Université Libre de Bruxelles (België) 1

Koninklijk Nederlands Instituut voor

IPCOS Technology bv, Boxtel 1

Zeeonderzoek (NIOZ), Den Hoorn - Texel 2

M

IQ Therapeutics, Groningen 4

Koninklijke Shell Exploratie en Productie

MA3 Solutions BV, Eindhoven 1

Ir. bureau Vanderveen bv, Zwolle 1

Laboratorium, Rijswijk 1

Maaslandziekenhuis, Sittard 2

Irdeto, Hoofddorp 1

Koppert BV, Berkel en Rodenrijs 3

Maastricht Instruments BV, Maastricht 2

IRS, Bergen op Zoom 1

Korps Landelijke Politiediensten, Apeldoorn 1

Machinefabriek Duyvis, Koog a/d Zaan 1

Isala Klinieken, Zwolle 1

KPN Telecom, Den Haag 1

Macrocyclics Inc., Dallas (Verenigde Staten) 1

ISA-Pharmaceuticals BV, Amsterdam 1

Kreatech Biotechnology BV, Amsterdam 1

Magma Design Automation BV, Eindhoven 1

ISOTIS NV, Bilthoven 1

KtedoGen, Milano (Italië) 1

Magwel NV, Leuven (België) 1

It Fryske Gea, Olterterp 2

Kverneland Mechatronics BV, Nieuw Vennep 1

Mallinckrodt Medical BV, Petten 1

Iv-infra BV, Papendrecht 1

Kweek en researchbedrijf AGRICO BV, Bant 2

Manager Department of Wastewater

J

Kymi Rens, Aalborg Sø (Denemarken) 1

KWS SAAT AG, Einbeck (Duitsland) 1

Janssen Pharmaceutica, Beerse (België) 2 Janssen Precision Engineering BV, Maastricht-Airport 1

Technology, Dordrecht 1 MAPPER Lithography BV, Delft 1 Martini Ziekenhuis Groningen 2

L

Massachusetts Institute of Technology,

L.Verbakel BV, Sint Oederode 1

Cambridge (Verenigde Staten) 1

JDS Uniphase, Bloomfield (Verenigde Staten) 1

La Vision GmbH, Goettingen (Duitsland) 1

Matricel GmbH, Herzogenrath (Duitsland) 6

Jellinek, Amsterdam 1

Laborelec, Linhebeek (België) 2

Maxim Integrated Products Inc.,

Joh. Enschedé Security Print, Haarlem 1

Landelijk Referentie Centrum voor

Johnson & Johnson Medical BV, Amersfoort 2 Johnson & Johnson Pharmaceutical, Beerse (België) 1 Johnson Controls GmbH, Burscheid (Duitsland) 1 JW Solutions, Gouda 1

Borstkankerscreening (LCRB), Nijmegen 1 Lasertec BV, Barendrecht 1

Maxon Motor Benelux BV, Enschede 1

LBP, Nieuwegein 1

McCain Foods Holland BV, Hoofddorp 1

LCN Software for education, Dieren 1

MDCL NV, Amsterdam 1

Leiden/Amsterdam Center for Drug Research, Leiden 1 Leids Instituut voor Chemisch Onderzoek,

K

Leiden 1

Kansas State University, Manhattan (Verenigde Staten) 1

Sunnyvale (Verenigde Staten) 1 Maxima Medisch Centrum, Veldhoven 1

Meander Medisch Centrum, Amersfoort/Baarn 2 MEAS Deutschland GmbH, Dortmund (Duitsland) 1 Mechatronics R & R bv, Zwaag 1

Leids Universitair Medisch Centrum, Leiden 13

Meco Equipment Engineers BV, Drunen 1

Lely Industries NV, Maassluis 1

Medarex Inc., Princeton (Verenigde Staten) 1

Katholieke Universiteit Leuven (België) 5

Lely West NV, Maassluis 1

Medis Medical Imaging Systems bv, Leiden 7

KELLER Meettechniek BV, Reeuwijk 1

Liander, Arnhem 2

Medisch Centrum Alkmaar 1

KEMA, Arnhem 1

Lichtveld Buis & Partners BV, Nieuwegein 1

Medisch Centrum Haaglanden, Den Haag 1

Kenniscentrum Papier en Karton, Arnhem 1

Liebherr-Hausgeräte Ochsenhausen GmbH,

Medisch Spectrum Twente,

Kerry Bio-Science Almere, Almere 1 Keukenhof, Lisse 1 Key Drug Prototyping BV, Amsterdam 3

Ochsenhausen (Duitsland) 1 Liebherr-Holding GmbH, Biberach An Der Riss (Duitsland) 1

Enschede/Oldenzaal 4 Medison Europe BV, Hoofddorp 2 Medtronic Bakken Research Center BV,

Keygene NV, Wageningen 3

Linde Gas Benelux BV, Schiedam 1

Kiepenheuer-Institut für Sonnenphysik,

LioniX BV, Enschede 17

Medtronic SQDM, Arnhem 1

Lithp Systems BV, Purmerend 1

Medusa Explorations BV, Groningen 1

LMS International NV, Leuven (België) 1

MEMC Electronic Materials, Novara (Italië) 1

Freiburg (Duitsland) 1 Kinesis Pharma, Breda 1

Maastricht 5

78


Memorial University of Newfoundland, St. Johns (Canada) 1

National Semiconductor BV, Delft 1

Nunhems Netherlands BV, Nunhem 3

Nationale Nederlanden, Rotterdam 1

Nutreco Nederland BV, Boxmeer/St. Anthonis 3

Menzis zorg en inkomen, Zwolle 1

Natuurmonumenten, Assen 1

Nutriënten Management Instituut NMI BV,

Merck Serono International S.A.,

NCIRO Australia Telescope National Facility,

Genève (Zwitserland) 1

Epping (Australië) 1

Wageningen 1 nv Bekaert sa, Ingelmunster (België) 1

Mesaplexx Pty Ltd, Eight Mile Plains (Australië) 1

Nedap NV, Groenlo 2

NV Nederlandse Gasunie, Groningen 1

Meteo Consult BV, Wageningen 1

Nedcard BV, Wijchen 1

NXP, Eindhoven/Nijmegen 41

MeVis, Bremen (Duitsland) 1

Nederlands Corrosie Centrum, Zeist 1

NXP Semiconductors Belgium NV,

Micro Candela Systems, Bilthoven 1

Nederlands Instituut voor Ecologie,

Micro resist technology GmbH, Berlijn (Duitsland) 1 Microflown Technologies BV, Enschede/Zevenaar 3

Heteren/Yerseke 2

Leuven (België) 6 NXP Semiconductors, Hopewell Junction (Verenigde Staten) 1

Nederlands Instituut voor Neurowetenschappen, Amsterdam 1

Nylonge Corporation,

Nederlands Kanker Instituut, Amsterdam 4

Micromed S.p.A., Mogliano Veneto (Tv) (Italië) 1

Nederlands Vaccin Instituut, Bilthoven 5

Micronit Microfluidics BV, Enschede 10

Nederlandse Aardolie Maatschappij BV, Assen 1

Cleveland (Verenigde Staten) 1 NZO, Zoetermeer 1

MicroScan BV, Amsterdam 1

Nederlandse Spoorwegen, Utrecht 1

O

Mifa Aluminium BV, Venlo 2

Nederlandse Zuivel Organisatie, Zoetermeer 1

OC Oerlikon Balzers Ltd.,

Milestone Microwave Laboratory Systems,

Nedinsco BV, Venlo 1

Sorisole (Bg) (Italië) 1

NedStack fuel cell technology BV, Arnhem 2

Balzers (Liechtenstein) 1 Ocean Optics BV, Duiven 2

Milliman Consultants and Actuaries, Baarn 1

NedTrain BV, Utrecht 1

Océ-Nederland BV, Venlo 5

Ministerie van Defensie, ’s-Gravenhage 6

Nestlé Nederland BV, Nunspeet 1

Océ-Technologies BV, Venlo 7

Ministerie van Justitie, ’s-Gravenhage 2

New Mexico Tech, Socorro (Verenigde Staten) 1

OctoPlus NV, Leiden 9

Ministerie van Landbouw, Natuur en

New Products Industrial Design BV, Delft 1

OHM Ltd., Aberdeen (Groot Brittannië) 1

Neways Micro Electronics B.V, Sittard 1

Oldelft Benelux BV, Veenendaal 1

Voedselkwaliteit, Ede/’s-Gravenhage 2

Newtrade Financial Group BV, Amsterdam 1

Oldelft Ultrasound BV, Delft 4

NGO-SBG, Zoetermeer 1

Oleon NV, Evergem (België) 1

MiPlaza, Eindhoven 1

Nickerson-Zwaan BV, Made 1

OMEGA Laser Systems BV, Enschede 1

Mitutoyo Research Center Europe BV,

NIGZ, Woerden 1

Omicron NanoTechnology GmbH,

Ministerie van Verkeer en Waterstaat, Rotterdam/Utrecht 3

Veenendaal 1

Nijhuis Pompen BV, Winterswijk 1

Taunusstein (Duitsland) 1

MKS Instruments, Cheshire (Groot Brittannië) 1

Nikon Europe BV, Badhoevedorp 1

Onderzoekschool Bouw, Delft 1

ModiQuest BV, Nijmegen 3

NIMR College, Nieuwegein 1

OnStream BV, Eindhoven 1

Moldflow, Kilsyth, Victoria (Australië) 1

NIZO food research BV, Ede 3

Oostwaardhoeve vof, Slootdorp 1

Molecular Imprints, Austin (Verenigde Staten) 1

NMi Van Swinden Laboratorium BV, Delft 2

OptEM Engineering Inc., Calgary (Canada) 1

Monsanto Holland BV, Wageningen 2

Noble Products Germany GmbH,

Optical Technology and Laser Applications,

Moog FCS, Nieuw-Vennep 1 Moore Instruments Ltd., Axminster (Groot Brittannië) 1 Movares Nederland BV, Utrecht 2 MRC Holland, Amsterdam 1 MSC Software Benelux BV, Gouda 1 MTI Holland BV, Kinderdijk 1

Rosslau (Duitsland) 1

Nijmegen 1

Noble Products Twente BV, Enschede 1

OptiSense BV, Enschede 2

Nokia Research Center, Espoo (Finland) 1

Orbotech ltd., Yavne (Israël) 1

Noldus Information Technology BV,

ORCA Therapeutics BV, Bilthoven 1

Wageningen 2

Organisation Européenne pour la Recherche Nucléaire, Genève (Zwitserland) 1

Norit Membrane Technology BV, Enschede/Amersfoort 2

Organon Laboratories Ltd,

Mucovax BV, Leiden 1

Norit Nederland BV, Amersfoort 1

Multigen NL BV, Abcoude 1

Noritz Cooperation, Chuo-Ku (Japan) 1

ORTEC bv, Gouda 3

Lanarkshire (Groot Brittannië) 1

NOTOX BV, Den Bosch 1

Össur Europe BV, Son en Breugel 1

N

Nouweland Rozen BV, Bleiswijk 1

Össur Head Office, Reykjavik (IJsland) 1

NanoMagnetics Ltd., Bristol (Groot Brittannië) 1

Novacta Biosystems Limited,

OTB Engineering BV, Eindhoven 5

Nanomi bv, Hengelo 1

Welwyn Garden City (Groot Brittannië) 1

Nanosens, Zutphen 1

NR Malotaux Consultancy, Bilthoven 1

Nationaal Bureau voor Verbindingsbeveiliging,

NT&D Nanotechnology & Devices,

’s-Gravenhage 1 Nationaal Lucht- en Ruimtevaart Laboratorium, Amsterdam/Emmeloord/Marknesse 19 National Institute for Public Health and the Environment, Bilthoven 2

Aachen (Duitsland) 1 NTCP, Laon (Frankrijk) 1 Nuclear Research and Consultancy Group (NRG), Petten 2 Numeca International, Brussel (België) 1

Oticon A/S, Smørum, Snekkersten (Denemarken) 2 Oxford Instruments, Bristol (Groot Brittannië) 3

P Pallas Athena, Apeldoorn 3 PamGene International BV, ’s-Hertogenbosch 3 PANalytical, Eindhoven/Almelo 3 Paques BV, Balk 2

79


Paul-Drude-Institut für Festkörperelektronik, Berlin (Duitsland) 1

Progentix BV, Bilthoven 6

River Diagnostics BV, Rotterdam 1

ProRail, Utrecht 1

Robert Koch Institute, Berlin (Duitsland) 1

PecoTrans, Bergen 1

ProSensa BV, Leiden 2

Rockwell Collins (UK) Ltd, Hoofddorp 2

PEPSCAN Systems BV, Lelystad 3

Proton World International SA/NV,

Rockwool/Grodan BV, Roermond 1

Perimed AB, Järfälla (Zweden) 2

Zaventem (België) 1

Pervatech BV, Enter 1

PSS Gereedschapmakerij, Heesch 1

Petrobras, Rio De Janeiro (Brazilië) 1

PTB, Berlin (Duitsland) 1

Roessingh Research and Development, Enschede 1 Rolan Robotics BV, Zwaag 1

Peutz BV, Zoetermeer 1

PTS Software BV, Baarn 1

Rolls-Royce Deutschland, Dahlewitz (Duitsland) 1

Philips Research, (Groot Brittannië) 1

Pulsar Physics, Eindhoven 1

Romanian Ministry of National Defence,

Philips, Aachen/Böblingen/Hamburg (Duitsland) 8

Pulse, Amsterdam 1

Philips, Eindhoven/Drachten/Best 114

Purac Biochem BV, Gorinchem 3

Röntgen Technische Dienst BV, Rotterdam 1

Phisimed, Maastricht 1

Pyxis Disccovery BV, Delft 1

Route 67, Waalre 2

Phoenix BV, Enschede 3

Bucharest (Roemenië) 1

Royal Conservatoire, Den Haag 1

PhotoBioChem NV, Utrecht 1

Q

Royal Haskoning, Nijmegen 3

Photonamic GmbH & Co. KG, Wedel (Duitsland) 1

QTIS/e BV, Eindhoven 1

Royal Marsden Hospital,

Photonis-DEP BV, Roden 1

Quest Innovations BV, Middenmeer 1

Karlsruhe (Duitsland) 1

Sutton (Groot Brittannië) 1 Royal Netherlands Navy, Den Haag 1

Physik Instrumente (PI) GmbH & Co. KG,

R

Royal Swedish Academy of Sciences,

Phytocare, Berkel en Rodenrijs 1

R & R Mechatronics, Zwaag 1

Pie Medical Imaging BV, Maastricht 2

Raadschelders Bouwadvies BV, Spaarndam 1

Plant Dynamics, Wageningen 1

Rabobank, Utrecht/Zeist 4

Plant Research International, Wageningen 16

Radboud Universiteit Nijmegen 13

Plaxis BV, Delft 2

Radiotherapeutisch Instituut, Leeuwarden 1

Stockholm (Zweden) 1 Royal Van Zanten / Van Zanten Holding BV, Rijsenhout 1 RSP Technology BV, Delfzijl 2

S

Polish Institute of Physics, Warsaw (Polen) 1

Reactor Instituut Delft, Delft 1

Poly Nederland, Steenwijk 1

RECEMAT International BV, Krimpen a/d Lek 2

S. van der Hulst-Rozenkwekerij bv, Meterik 1

Polymer Service Centre Groningen BV,

Recore Systems BV, Enschede 1

Sabena Flight Academy,

Groningen 1

Reelektronika BV, Reeuwijk 1

Polymer Vision Ltd., Eindhoven 1

Reinier de Graaf Gasthuis, Delft 2

Polyvation Medical Technologies BV,

Remeha BV, Apeldoorn 1

Groningen 1 Porogen BV i.o., Bilthoven 3 Posford Haskoning Peterborough, Peterborough (Groot Brittannië) 1

Steenokkerzeel (België) 1 SABIC EuroPetrochemicals BV, Geleen/Bergen op Zoom 5

Remmers Bouwchemie BV, Hoogeveen 1

Saen Options BV, Amsterdam 1

Renuda Benelux, Maastricht 2

SAGEM Défense Sécurité, Paris (Frankrijk) 1

Resolution Europe BV, Hoogvliet 1

Saint-Gobain Crystals & Detectors,

Revalidatiecentrum Het Roessingh, Enschede 1

Nemours (Frankrijk) 1

Pouw Group, De Kwakel 1

Richard Wolf GmbH, Knittingen (Duitsland) 1

PPG Coatings Europe BV, Uithoorn 1

Rijk Zwaan Breeding BV, De Lier 8

Praktijkonderzoek Plant & Omgeving,

Rijk Zwaan Nederland BV, De Lier 1

SAMTECH s.a., Liège (België) 1

Rijk Zwaan Zaadteelt en Zaadhandel BV,

Sasal Technology UK,

Bleiswijk/Lelystad/Lisse 5 Praktijkonderzoek Veehouderij, Lelystad 1 PricewaterhouseCoopers, Utrecht 1 Primagen Holding BV, Amsterdam 1 Primix BV, Mijdrecht 1 PRISNA BV, Leiden 1 Priva Hortimation BV, De Lier 2 Process Systems Enterprise Limited “The model company”, London (Groot Brittannië) 1 Procornea Nederland BV, Eerbeek 1

De Lier 3 Rijksdienst voor Archeologie Cultuurlandschap en Monumenten, Amersfoort 2 Rijksinstituut voor Integraal Zoetwaterbeheer en Afvalwaterbehandeling, Arnhem/Lelystad 5 Rijksinstituut voor Kust en Zee, Haren/Middelburg 3 Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, Bilthoven 11

Samenwerkende Nederlandse Staalbouw Intra, Rotterdam 1

St. Andrews (Groot Brittannië) 1 Satelec Acteon Group, Merignac Cedex (Frankrijk) 1 Saxion Hogeschool IJsselland, Deventer 1 Schering Nederland BV, Weesp 1 Schering Plough, Kenilworth (Verenigde Staten) 1 Schering-Plough BV, Oss 29 Schiphol Group, Luchthaven Schiphol 1 Schothorst Feed Research BV, Lelystad 1

Prodrive BV, Son 1

Rijksmuseum Amsterdam 1

Productschap Diervoeder, Den Haag 1

Rijksuniversiteit Groningen 9

Schöyer Consultancy BV, Zoetermeer 1

Productschap Tuinbouw, Zoetermeer 8

Rijkswaterstaat, Arnhem/Delft/Lelystad/Middelburg/

Scienion AG, Berlin (Duitsland) 1

Productschap Vee Vlees en Eieren, Zoetermeer 1 Productschap Zuivel, Zoetermeer 1

Rijswijk/Rotterdam/Utrecht 21 RIKILT-Instituut voor Voedselveiligheid, Wageningen 1

Profibrix, Leiderdorp 1

Riscure BV, Delft 1

Profict Oost BV, Loenen 1

Rivas Zorggroep 1

SCHOTT AG, Mainz (Duitsland) 1

Scintec AG, Tübingen (Duitsland) 1 SEIKO EPSON Corporation, Nagano (Japan) 1 Seminis Vegetable Seeds Holland, Wageningen 1

80


Sennheiser Electronic GmbH & Co. KG, Wedemark (Duitsland) 1

Stichting NLnet, Amsterdam 1

Thales Air Systems SA, Rungis (Frankrijk) 1

Stichting Revalidatie Limburg (SRL),

Thales, Eindhoven/Hengelo/Huizen/Delft 15

Sensata Technologies Holland BV, Almelo 4 Sensor Sense BV, Nijmegen 2

Hoensbroek 1 Stichting Sanquin Bloedvoorziening,

SenterNovem, ’s-Gravenhage, Utrecht 4 Septentio Satellite Navigation NV,

Stichting Technisch Centrum voor de Keramische Industrie, Velp 1 Stichting Technologisch Kenniscentrum Textielverzorging, Ophemert 1

Shell Global Solutions, Chester (Groot Brittannië) 1

Stichting voor Fundamenteel Onderzoek

Nederland BV, Breda 2 Thoraxcentrum Twente, Enschede 1 Tibotec BVBA, Mechelen (België) 1 Timcal Belgium SA/NV, Willebroek (België) 2 TMS International BV, Oldenzaal 3 TNO, Apeldoorn/Delft/Eindhoven/Groningen/ Helmond/ Leiden/Rijswijk/’s-Gravenhage/

der Materie, Utrecht 2

Shell International E&P Inc., Houston (Verenigde Staten) 1

Thomson Broadcast & Media Solutions

Amsterdam 6

Leuven (België) 1 Service XS, Leiden 1

The Three Engineers (TTE), Deventer 1

Soesterberg /Utrecht/Zeist 126

Stichting Vroege Opsporing Kanker

Shell, Amsterdam/’s-Gravenhage/Rijswijk 34

Oost-Nederland (SVOKON), Nijmegen 1

To70, ’s-Gravenhage 1

Siemens AG, Karslruhe (Duitsland) 1

Stirling Cryogenics & Refrigeration BV, Son 3

to-BBB, Leiden 1

Siemens Nederland NV, ’s-Gravenhage 2

STMicroelectronics, Zaventem (België) 1

Tomsk State University, Tomsk (Rusland) 1

Sigma Kalon Group, Uithoorn 1

Stork Amsterdam BV, Amsterdam 1

TomTec Imaging Systems GmbH,

Simulia Benelux BV, Huizen 4

Stork Fokker Aerostructures BV, Papendrecht 2

Sint Maartenskliniek, Nijmegen 2

Stork Food & Dairy Systems BV, Amsterdam 2

Top Institute Food & Nutrition, Wageningen 1

Sintef Petroleum Research,

Stork Veco BV, Eerbeek 4

Topcon Europe BV, Capelle a/d IJssel 1

STOWA, Utrecht 1

Toshiba Matsushita Display Technologies

Trondheim (Noorwegen) 1 SiTel Semiconductor BV, ’s-Hertogenbosch 3

Stream-iD, Beek en Donk 2

SKF Engineering & Research Centre BV,

Streekziekenhuis Koningin Beatrix, Winterswijk 1

Nieuwegein 4

Unterschleissheim (Duitsland) 1

Limited, Hayes (Groot Brittannië) 1 Toshiba Medical Systems Europe BV,

Strukton Betonbouw bv, Utrecht 1

Zoetermeer 1

Smartec BV, Breda 2

Strukton Engineering, Utrecht 1

Tref EGO Substrates BV, Moerdijk 1

Smits Neuchâtel Infrastructuur BV, Utrecht 1

STS BV, Amsterdam 2

Trimbos Instituut, Utrecht 1

Smurfit Kappa, Hoogeveen 1

Sulzer Chemtech Ltd, Winterthur (Zwitserland) 1

Tri-O-Gen BV, Goor 1

Soil & Crop Improvement BV, Beilen 1

SURFnet BV, Utrecht 1

TRUMPF Nederland BV, Hengelo 1

Solsep BV, Apeldoorn 1

Svasek Hydraulics, Rotterdam 1

TU Trondheim, Trondheim (Noorwegen) 1

Solvay Pharmaceuticals BV, Weesp 6

Sylvan Foods Netherlands BV, Horst 1

Turboden SRL, Brescia (Italië) 1

Sony CSL, Parijs (Frankrijk) 1

SyMo-Chem BV, Eindhoven 1

Tweijin Twaron Research, Arnhem 1

Sound Intelligence, Groningen 2

Syngenta Seeds BV, Enkhuizen 2

Twente Institute for Wireless and Mobile

Spaarnwater, Haarlem 1

Synthon GmbH, Heidelberg (Duitsland) 1

Spanbeton BV, Koudekerk a/d Rijn 1

SystematIC Design BV, Delft 2

Spark Holland BV, Emmen 2 Specialistische Bedekkingen en Onderhouds Technieken BV SBO, Andelst 1 SPECS, Delft 1 Sprenkels Consultancy, Lelystad 1 SRON - Netherlands Institute for Space Research, Groningen/Utrecht 4

Twijnstra Gudde NV, Amersfoort 1

T

Twister BV, Rijswijk 1

Taiwan Semiconductor Manufacturing Company

North Carolina (Verenigde Staten) 1 Targeson LLC, Charlottesville (Verenigde Staten) 1

Steelweld bv, Breda 1

Team Paddestoelen, Wageningen 1

Stichting Brandwonden Research Instituut,

Technische Universität München (Duitsland) 1

Marknesse 1

’s-Hertogenbosch 1

Talecris Biotherapeutics,

TASS Nederland, Eindhoven/Delft 2

Amsterdam 1

Tyco Electronics Nederland BV,

Europe BV, Amsterdam 1

Staatsbosbeheer, Groningen 1

Stichting Duits Nederlandse Windtunnel,

Communications BV, Enschede 7 Twente Solid State Technology BV, Enschede 2

U UK DEFRA/EA, Helston Cornwall (Groot Brittannië) 1 UK Environment Agency, Peterborough (Groot Brittannië) 1

Technische Universiteit Delft 66

UMC Utrecht Holding BV, Utrecht 1

Technische Universiteit Eindhoven 44

Umicore NV, Diepenbeek (België) 1

Technobis Mechatronics, Uitgeest 1

Unilever R & D, Sharnbrook, Begington (Groot Brittannië) 2

Stichting Eindhoven Fiber Exchange, Eindhoven 1

Technolution BV, Gouda 3

Stichting Het Zeeuwse Landschap,

Teijin Aramid, Arnhem 1

Unilever R & D, Vlaardingen 16

Tekst & Project, Sint-Michelsgestel 1

Unilever UK Central Resources Limited,

Heinkenszand 1 Stichting Hout Research, Wageningen 1

Telemetronics Biometry BV, Heteren 1

Stichting Maritiem Research Instituut Nederland,

Televic NV, Izegem (België) 1

Uniqema Nederland BV, Gouda 1

Ten Cate Advanced Composites BV, Nijverdal 1

United Technologies Research Center,

Wageningen 8 Stichting Nationale Computer Faciliteiten, Den Haag 1

TET Systems Holding GmbH & Co. KG, Heidelberg (Duitsland) 1

Bedsfordshire, London (Groot Brittannië) 1

East Hartford (Verenigde Staten) 1 Universidade Federal de Sao Paulo (Brazilië) 1

81


Universitair Medisch Centrum Groningen 15 Universitair Medisch Centrum St. Radboud 11

Vereniging van Aardappelverwerkende

Universitair Medisch Centrum Utrecht 15

Vereniging van Houtskeletbouwers, Drachten 1

Universitair Ziekenhuis Gent (België) 1

Vereniging van Ondernemingen en

Universität des Saarlandes (Duitsland) 1 Universität Karlsruhe (Duitsland) 1 Universiteit Gent (België) 3 Universiteit Hasselt, Diepenbeek (België) 1

Betonmortelfabrikanten in Nederland (VOBN), Veenendaal 1 Verenigingsbureau van de Dierenbescherming,

Vestas Central Europe, Rheden 2

Universiteit Maastricht 3

VHP Veiligheidspapierfabriek Ugchelen BV,

Universiteit Utrecht 18 Universiteit Utrecht Holding BV 1

Alfas Del Pi (Alicante, Spanje) 1 Westfalia Separator Membraflow GmbH, Essingen (Duitsland) 1 Westfield Holland, Delft 1 Wiediam Diamond Knives and Tools, Wanroij 1 Witteveen+Bos,

’s-Gravenhage 1

Universiteit Leiden 11

Universiteit Twente 48

Weijand R&D Consultancy BV,

Industrie (VAVI), Rijswijk 1

Apeldoorn 1

Deventer/Rotterdam/’s-Gravenhage 5 WL - Delft Hydraulics, Delft 3 World Port Center, Rotterdam 1 WS-Wärmeprozesstechnik GmbH, Renningen (Duitsland) 1

Viataal Research & Development, St. Michielsgestel 1

Universiteit van Amsterdam 6

Vilmorin & Cie, Chappes (Frankrijk) 1

Universiteit van Tilburg 1

Vilmorin S.A., La Menitre (Frankrijk) 1

Wyatt Technology Europe GmbH, Dermbach (Duitsland) 1

University College Cork (Ierland) 1

Virosome Biologicals BV, Leiden 1

X

University Hospital Zürich (Zwitserland) 1

VisionDynamics, Eindhoven 1

Xensor Integration bv, Delfgauw 1

University of Bath (Groot Brittannië) 1

Vitens Watertechnologie,

University of Bayreuth (Duitsland) 1

Leeuwarden/Zwolle 3

X-Flow BV, Enschede 1 Xilinx Ireland, Saggart (Ierland) 2

University of Birmingham (Groot Brittannië) 1

VITO, Mol (België) 1

University of Brescia (Italië) 1

VitrOmics BV, ’s-Hertogenbosch 2

University of California at Santa Barbara,

Vlaamse overheid, Borgerhout (België) 1

Y

VNSI-Scheepsbouw Nederland,

YAGEO EUROPE BV, Roermond 1

(Verenigde Staten) 1 University of Cambridge (Groot Brittannië) 2 University of Central Lancashire (Groot Brittannië) 1 University of Cincinnati (Verenigde Staten) 1 University of Colorado (Verenigde Staten) 1

Zoetermeer 1

Xsens Technologies BV, Enschede 1

Yara Sluiskil BV, Sluiskil 1

Voedsel en Waren Autoriteit, Eindhoven/Zutphen 2 Volcano Therapeutics Inc., Rancho Cordova (Verenigde Staten) 1

Z Ziekenhuis Rijnstate, Arnhem 1 Ziekenhuisgroep Twente, Hengelo 1

University of Manchester (Groot Brittannië) 2

VORtech Computing, Delft 1

ZLTO, Tilburg 2

University of Nottingham (Groot Brittannië) 1

VP Array Technologies Pepscan Presto BV,

ZoBio BV, Leiden 2

University of Oslo (Noorwegen) 1

Lelystad 1

University of Plymouth (Groot Brittannië) 1

Vreman Research, Hengelo 2

University of Southampton (Groot Brittannië) 1

Vrije Universiteit Amsterdam 9

University of Southern California, Los Angeles (Verenigde Staten) 1 U-Protein Express BV, Utrecht 1

Vrije Universiteit Brussel (België) 1 VU Medisch Centrum Amsterdam 10 VWS MPP Systems BV, Ede 1

URSA Minor Space & Navigation, Delft 1 Utellus BV, Enschede 1

W W&H Dentalwerk, Bürmoos (Oostenrijk) 1

V

Waddenvereniging, Harlingen 1

Van der Luyt Transport, Oegstgeest 1

Wageningen IMARES BV,

Van Mierlo Ingenieursbureau BV, Eindhoven 1 Van Oord NV, Rotterdam 2 Van Voorden Gieterij BV, Zaltbommel 1

Den Helder/IJmuiden/’t Horntje/Yerseke 4 Wageningen Universiteit en Researchcentrum, Lelystad/Wageningen/Bleiswijk 21

Varibel BV, Meppel 2

Wärtsilä Finland Oy, Vaasa (Finland) 1

VARTEC NV, Gent (België) 1

Wärtsilä Propulsion Netherlands BV,

Veeco Instruments BV, Breda 1

Drunen/Zwolle 4

Verathon Medical, IJsselstein 1

Waterschap Hollandse Delta, Ridderkerk 1

VERBpeter, Bodegraven 1

Waterschap Regge en Dinkel, Almelo 1

Vereniging Koepel Fokkerij, ’s-Hertogenbosch 1 Vereniging Nederlands Kalkzandsteen Platform (VNK), Huizen 1 Vereniging Spierziekten Nederland, Baarn 1

Waterschap Zuiderzeeland, Lelystad 2 Watson Wyatt Insurance Consulting BV, Amsterdam 1 Wavin Technology & Innovation BV, Dedemsvaart 1

83

Jurykamers en commissies / Jaarverslag STW 2008

07

Jurykamers en commissies Jurykamers

85

Commissies

86

84


Hydrogelen in kweekbakje (zie interview op pagina 28).

85


Jurykamer 0245 - OTP

Prof.ir. F.S.K. Bijlaard Technische


Prof.dr. T.J. Aartsma Universiteit Leiden /

Universiteit Delft / Prof.dr. L.M.C. Buydens Radboud Universiteit

Dr.ir. L.W. Bartels Universitair Medisch Centrum Utrecht /

Nijmegen / Dr.ir. C.F.J. den Doelder Dow Benelux BV, Terneuzen /

Dr. A. Beers BASF Nederland BV, De Meern / J. Blom MSc

Dr. J.L. Hurink Universiteit Twente / Dr. H.H.J.M. Janssen NXP

Amsterdam Airport Schiphol / Dr. G.H.L.A. Brocks Universiteit

Semiconductors, Eindhoven / Dr.ir. H.K. Parmentier Wageningen

Twente / Dr.ir. N.G. Deen Universiteit Twente / Prof.dr. R.H.M.

Universiteit en Researchcentrum / Dr. I.J. Raaijmakers ASM

Huijsmans Technische Universiteit Delft / Dr.ir. A.A.J. Lefeber

International BV, Bilthoven / Prof.dr.ir. R.P.P. Smeets KEMA

Technische Universiteit Eindhoven / Ing. J.G.W. Oonincx ARCADIS

Nederland BV, Arnhem / Prof.dr. J.F.M. Smits Universiteit

Nederland BV, Amersfoort / Prof.dr.ir. A.F.W. van der Steen

Maastricht / Dr.ir. H.J.C.M. Sterenborg Erasmus MC Rotterdam /

Erasmus MC Rotterdam / Prof.dr. J.T. Zuilhof Wageningen

Dr.ir. E. Stoffels-Adamowicz Technische Universiteit Eindhoven /

Universiteit en Researchcentrum

Dr.ir. E.M. van Veldhuizen Technische Universiteit Eindhoven Jurykamer 0246 - OTP

Prof.dr. R.M. Aarts Philips Electronics

Jurykamer 0254 - GenBiotics

Dr. G.F. Bills Merck Sharp &

Dohme de España, S.A., Madrid (Spanje) / Prof.dr. D.W. Denning

Nederland BV, Eindhoven / Dr.ir. L.A. Afman Wageningen Universiteit

University of Manchester, Manchester (Groot Brittannië) / Prof. Sir

en Researchcentrum / Dr. E.E.W. Bruins Universiteit Leiden /

D.A. Hopwood John Innes Centre, Norwich (Groot Brittannië) /

Prof.dr. A. Doelman Centrum Wiskunde & Informatica, Amsterdam /

Dhr. C.M Moore PhD NovoBiotic Pharmaceuticals LLC, Cambridge

Dr.ir. L.J.M.G. Dortmans TNO, Eindhoven / Dr.ir. G.J. Kwant

(Verenigde Staten) / Dr.ir. J. Visser FGT Consultancy, Wageningen /

DSM Research BV, Geleen / Dr.ir. T.G.R.M. van Leuken Technische

Prof.dr. W. Wohlleben Universität Tübingen (Duitsland)

Universiteit Delft / Prof.ir. D.R.W. Martens Technische Universiteit Eindhoven / Dr. M.H.L. Salden Euro-Diagnostica BV, Arnhem /

Jurykamer 0255 - Clean Combustion Concepts (CCC)

Prof.dr.ir. D.F. Stegeman Universitair Medisch Centrum St. Radboud,

Prof.dr. A. Dreizler Technische Universität Darmstadt (Duitsland) /

Nijmegen / Dr.ir. M. Strous Radboud Universiteit Nijmegen /

Ir. H. Krüs Cyclone Fluid Dynamics BV, Waalre / Prof.dr. B. Merci

Dr.ir. W.G. van der Wiel Universiteit Twente

Universiteit Gent (België) / Dr.ir. C.J.A. Pulles Kiwa NV, Apeldoorn /


Prof. A.M. Taylor Imperial College of Science, London (Groot Dr. J. Alblas Universitair Medisch Centrum

Brittannië) / Prof.dr.ing. R. Weber Technische Universität Clausthal

Utrecht / Prof.dr.ir. G.E.W. Bauer Technische Universiteit Delft /

(Duitsland) / Dr. F.M. Witte SenterNovem Utrecht / Dr. W. Yang

Dr.ir. A.M. Bazen Uniqkey Biometrics, Enschede / Dr.ir. J.W. Hofstee

Royal Institute of Technology KTH, Stockholm (Zweden)

Wageningen Universiteit en Researchcentrum / Dr.ir. G.W. Lucassen Philips Research, Eindhoven / Dr. R. Luttge Universiteit Twente /

Jurykamer 0256 - Smart Optics Systems (SOS)

Prof. J.S.

Dr. W. Meijberg Biomade Technology, Groningen / Prof.dr.ir. H.E.H.

Gibson University of California at Los Angeles (Verenigde Staten) /

Meijer Technische Universiteit Eindhoven / Dr. A.V. Metrikine

Dr. M. Loefdahl Royal Swedish Academy of Sciences, Stockholm

Technische Universiteit Delft / Dr.ir. E. Poll Radboud Universiteit

(Zweden) / Prof. D.P. Looze University of Massachusetts - Amherst,

Nijmegen / Dr. R.M. Schiffelers Universiteit Utrecht

Amherst (Verenigde Staten) / Dr. C. Paterson Imperial College,

Jurykamer 0251 - IOP Photonic Devices

London (Groot Brittannië) / Prof. A.Gh. Podoleanu University of Kent Dr.ir. W.N.M.J. Colier

Artinis Medical Systems BV, Zetten / Dr. J.A.E.H. van Haare Dutch

at Canterbury (Groot Brittannië) / Prof. D.L. Trumper Massachusetts Institute of Technology, Cambridge (Verenigde Staten) / Dr. M. de Vos

Polymer Institute, Eindhoven / Dr. B.J. Hoenders Rijksuniversiteit

ASTRON - Netherlands Institute for Radio Astronomy, Dwingeloo /

Groningen / Prof.dr. E.D. Jansen Universiteit Twente / Dr.ir. C.A.M.

Prof.dr. U. Wittrock Fachhochschule Münster, Steinfurt (Duitsland)

Steenbergen Xanadu Wireless BV, Utrecht / Prof.dr. H. Thienpont Vrije Universiteit Brussel (België) / P. Vandenberghe Barco NV,


Dr. P.A. Bobbert Technische Universiteit

Kortrijk (België) / Dr.ir. C.H.F. Velzel Veco BV, Deurne / Dr. B.H.

Eindhoven / Prof.dr. F.M. Dekking Technische Universiteit Delft /

Verbeek Nuenen / Dr. E. de Wolf Nikhef, Amsterdam

Dr. M.C.J.D. van Eekelen Radboud Universiteit Nijmegen /


Dr. T.A.C. Flipsen Polyvation Medical Technologies BV, Groningen / Prof.dr. J.P. Abrahams Universiteit

Leiden / Dr. C.J.G. Bakker Universitair Medisch Centrum Utrecht /

Dr.ir. M.H. van Houten Nationaal Lucht- en Ruimtevaartlaboratorium, Emmeloord / Ir. J.A. Huisken IMEC Nederland, Eindhoven /

Prof.dr.ir. A. van den Berg Universiteit Twente / Prof.dr.ir.

Ir. W.J. Kruijt Bakboord Consult, Zevenhuizen / Dr. R.J. Pieters

J.W.M. Bergmans Technische Universiteit Eindhoven / Dr. J. de Boer

Universiteit Utrecht / Dr.ir. L.J.M. Rijks GE Healthcare, Eindhoven /

Universiteit Twente / Dr. J.F.T. Bos Dutch Space, Leiden /

Dr.ir. G.J. Streekstra Academisch Medisch Centrum, Amsterdam /

Dr.ing. P.J. Brands ESAOTE Europe BV, Maastricht / Dr.ir. B.J. Kooi

Dr. W. Verboom Universiteit Twente / Prof.dr. E.J. Woltering

Rijksuniversiteit Groningen / Dr.ir. C.A.P.G. van der Mast Technische

Wageningen Universiteit en Researchcentrum

Universiteit Delft / Prof.dr. G. Molema Universitair Medisch Centrum Groningen / Prof.dr.ir. M.J.F. Stive Technische Universiteit Delft / Ir. G.M. Wolsink Bouwdienst Rijkswaterstaat, Utrecht

86



Prof.dr. R.J. Bino Wageningen

Dhr. P. Veenstra Shell Global Solutions, Amsterdam /

Universiteit en Researchcentrum / Dr. J. Bloemsaat-Minekus Biomet

Waarnemers: Dr. C.J.G.M. Langerak SenterNovem, Den Haag /

Nederland BV, Dordrecht / Dr.ir. T.H.J. Bunnik Stichting Maritiem

Dr. L.J. Korstanje STW, Utrecht / Secretaris: Dr.ir. J.P. Kockx

Research Instituut Nederland, Wageningen / Ir. T.G. van Engelen

FOM, Utrecht (tot 01-06-2008) / Dr. P.A.J. de Witte FOM, Utrecht

Energieonderzoek Centrum Nederland, Petten / Dr. M. Hammer

(sinds 01-06-2008)

Universiteit Twente / Prof.dr. B.R.H.M. Haverkort Universiteit Twente / Dhr. J. Oosterhaven NIZO food research BV, Ede Gld /

Stuurgroep Gedispergeerde Meerfasestroming

Drs. H.G.

Ing. P.C.H.J.M. de Ruijter Bolidt Kunststoftoepassingen BV,

van Vuren, voorzitter FOM, Utrecht / Dr.E.E.W. Bruins STW,

Hendrik Ido Ambacht / Dr.ir. W.W. Stoffels Technische Universiteit

Utrecht / Drs. H.J.T. Nieuwenhuis Ministerie van Economische Zaken,

Eindhoven / Dr.ir. A.S. Tijsseling Technische Universiteit Eindhoven /

Den Haag / Prof.dr.ir. A.I. Stankiewicz DSM Research BV, Geleen /

Ir. J.A. den Uijl Technische Universiteit Delft / Dr. E. Zaura

Waarnemers: Prof.dr.ir. M.M.C.G. Warmoeskerken Universiteit

Academisch Centrum Tandheelkunde Amsterdam

Twente / Dr. L.J. Korstanje STW, Utrecht / Secretaris: Dr.ir. J.P.

Programmacommisie Energie-Onderzoek

Kockx FOM, Utrecht (tot 01-06-2008) / Dr. P.A.J. de Witte FOM, Ir. J.P. van Soest,

voorzitter Advies voor Duurzaamheid, Klarenbeek / Prof.ir. C. Daey Ouwens Technische Universiteit Eindhoven / Ir. C.C. Egmond SenterNovem, Den Haag / Dr. M. Hisschemöller Vrije

Utrecht (sinds 01-06-2008) Adviescommissie IOP Photonic Devices

Dr.ir. B.H. Verbeek

voorzitter, Nuenen / Ir. J. Bosiers DALSA Professional Imaging,

Universiteit Amsterdam / Dr. R.P.M. Kemp Universiteit van Maastricht /

Eindhoven / Prof.dr.ir. J.J.M. Braat Technische Universiteit Delft /

Dr. C.A.M. van der Klein ECN, Petten / Ir. G.R. Küpers KandT

Prof.dr. A. Driessen Universiteit Twente / Dr.ir. R.G. Heideman

Management BV, Hilversum / Prof.dr. J. van der Pligt Universiteit

LioniX BV, Enschede / Dr. W. Hoving XiO Photonics bv,

van Amsterdam / Prof.dr. W.C. Turkenburg Universiteit Utrecht /

Enschede / Dr. T.G. van Leeuwen Academisch Medisch Centrum,

Secretariaat: Mw.drs. M.A. Verschuur NWO-MaGW, Den Haag Stuurgroep Energie-Onderzoek

Amsterdam / Prof.dr. D. Lenstra Technische Universiteit Delft / Drs. W.A.J. Mandersloot TNO Bouw en Ondergrond, Delft /

Prof.mr.dr.ir. S.C. Santema,

Dr. E.A. Meulenkamp Philips Research, Eindhoven / Dr.ir. G.J. Puppels

voorzitter Technische Universiteit Delft / Mw.dr. R.R. van

River Diagnostics BV, Rotterdam / Prof.dr.ir. M.K. Smit Technische

Kessel-Hagesteijn NWO-MaGW, Den Haag / Dr. L.J. Korstanje

Universiteit Eindhoven / Secretariaat: Dr.ir. L.M. Doeswijk

STW, Utrecht / Drs. L. Perbal Ministerie van OCW, Den Haag /

SenterNovem, Den Haag / Dr. mr. A.A.T.A. Cools / STW, Utrecht

Ir. G.C. van Uitert Ministerie van Economische Zaken, Den Haag / Dr. F.M. Witte SenterNovem, Utrecht / Secretariaat: Mw.drs. M.A. Verschuur NWO-MaGW, Den Haag Programmacommisssie Ethiek, Onderzoek en Bestuur

Programmacommisssie JACQUARD

Prof.dr.ir. J.C. Wortmann,

voorzitter Rijksuniversiteit Groningen / Prof.dr. J.M. Akkermans Universiteit van Amsterdam / Prof.dr. M.G.J. van den Brand Technische Universiteit Eindhoven / Prof.dr. A. van Deursen

Prof.mr. A. Soeteman, voorzitter Vrije Universiteit Amsterdam /

Technische Universiteit Delft en CWI, Amsterdam / Ing. G. Florijn

Mw.prof.dr. I.D. de Beaufort Erasmus Universiteit Rotterdam en

DNV-CIBIT, Bilthoven / L. Koch Philips Healthcare Nederland BV,

ZonMw, Den Haag / Prof.dr. M.A.P. Bovens Universiteit Utrecht /

Eindhoven / Prof.dr. P. Klint CWI, Amsterdam / Prof.dr. M.P.

Mw.drs. J.F. van den Berg Ministerie van VWS Den Haag /

Papazoglou Universiteit Tilburg / Pdr. W.J. van den Heuvel

Ir. P.J.M. Keet Ministerie van LNV, Den Haag / Prof.dr. M.J.A.A.

Universiteit Tilburg / Ing. R.J.H. Tolido Capgemini, Utrecht /

Korthals Wageningen Universiteit en Researchcentrum /

Drs. R.C.P. van der Veer Sentient Machine Research, Amsterdam /

Drs. S. Kuiper Ministerie van VWS, Den Haag / Prof.dr. A.W.

Drs.ing. J. Versteeg Sogeti, Vianen / Prof.dr. R.J. Wieringa

Musschenga Vrije Universiteit Amsterdam / Prof.dr.ir. R. Rabbinge

Universiteit Twente / Waarnemers: Drs.ir. M.R. Dasselaar

Wageningen Universiteit en Researchcentrum / Mr.drs. J. Staman

SenterNovem, Den Haag / Dr.ir. F.A. Karelse STW, Utrecht /

Rathenau Instituut, Den Haag / Prof.dr. R. Vos Universiteit

Drs. E.A.C.W. van Pelt STW, ICTRegie, Den Haag / Secretariaat:

Maastricht / Secretaris: Dr. J. Roodenburg NWO-GW, Den Haag /

Drs. S.G. Meihuizen, NWO-EW, Den Haag

Contactpersoon voor Technologisch Onderzoek: Mr. S.P. Oudejans STW, Utrecht Programmacommisssie Gedispergeerde Meerfasestroming Dr.ir. M.M.C.G. Warmoeskerken, voorzitter Unilever Research,

Programmacommissie Maatschappelijk Verantwoord Innoveren Prof.dr. M.J. van den Hoven, voorzitter Technische Universiteit Delft (namens NWO-GW) / Prof.dr. B.J. Koops Universiteit van Tilburg (namens NWO-MaGW) / Prof.dr. M.J.A.A. Korthals

Vlaardingen / Prof.dr.ir. H.E.A. van den Akker Technische

Wageningen Universiteit en Researchcentrum (namens NWO-WOTRO)

Universiteit Delft / Prof.dr.ir. J.J.H. Brouwers Technische Universiteit

/ Dr. C.A. Linse Shell (namens Technologiestichting STW) /

Eindhoven / Prof.dr.ir. J.A.M. Kuipers Universiteit Twente /

Prof.dr. G.A.M. Widdershoven Universiteit van Maastricht (namens

Prof.dr. D. Lohse Universiteit Twente / Prof.dr.ir. G. Ooms

ZonMw) / Programmabureau en secretariaat: Mw.drs. M. van

Technische Universiteit Delft / Ir. D.W. van der Plas Corus,

de Meent-Nutma, dr. J. Roodenburg, mw. S. Narain NWO-GW,

IJmuiden / Dr.ir. R.E. Uittenbogaard WL-Delft Hydraulics, Delft /

Den Haag, drs. M. van Leeuwen NWO-MaGW, Den Haag,

87


mw.dr.ir. G. Tuitert NWO-WOTRO, Den Haag, mw.drs. M. Slager ZonMW, Den Haag en mw.mr. S. Oudejans STW, Utrecht. Programmacommissie PROGRESS

Bestuursraad ProRISC

Prof.dr.ir. A.H.M. van Roermund,

voorzitter Technische Universiteit Eindhoven / Prof.dr.ir. P.G.M. Baltus Technische Universiteit Eindhoven / Ir. M.A.J. Bloemendaal

Drs. E.P.C. van Utteren,

Observision BV, Heteren / Prof.dr.ir. E.F.A. Deprettere Universiteit

voorzitter voorheen Philips Research, Eindhoven / Ir. A. van Ardenne

Leiden / Prof.dr.ir. P.M. Dewilde Technische Universiteit Delft /

ASTRON, Dwingeloo / Ir. A.J.W.M. ten Berg NXP Semiconductors,

Prof.dr.ir. Th. Krol Universiteit Twente / Dr.ir. T.G.R. van Leuken

Eindhoven / Prof.drs. M. Boasson Universiteit van Amsterdam /

Technische Universiteit Delft / Prof.dr. J.R. Long Technische

Prof.dr. H. Brinksma Technische Universiteit Eindhoven /

Universiteit Delft / Dr.ir. K.A.A. Makinwa Technische Universiteit

Dr.ir. J.F. Broenink Universiteit Twente / Prof.dr. H. Corporaal

Delft / Dr.ir. N.P. van der Meijs Technische Universiteit Delft /

Technische Universiteit Eindhoven / Prof.dr.ir. E.F.A. Deprettere

Prof.dr.ir. B. Nauta Universiteit Twente / Prof.dr.ir. R.H.J.M. Otten

Universiteit Leiden / Ir. W.J. Hendriksen Route 67, Waalre /

Technische Universiteit Eindhoven / Dr.ir. M.J.M. Pelgrom Philips

Dr. M. Kas NWO-EW, Den Haag / Ir. N.R. Malotaux N R Malotaux -

Research Eindhoven / Dr.ir. G.J.M. Smit Universiteit Twente /

Consultancy, Bilthoven / Prof.dr.ir. H.J. Pasman TNO, Den Haag /

Prof.ir. A.J.M. van Tuijl Universiteit Twente / Secretariaat:

Ing. H. Tuininga Salland Electronics BV, Zwolle / Prof.dr. S.

Dr. P.C. Schuddeboom en mw. A.M. van der Stroom STW, Utrecht

Vassiliadis Technische Universiteit Delft / Ir. J.J. de Waal Twente Institute for Wireless and Mobile Communications BV, Enschede /

Programmacommissie Scheidingstechnologie

Prof.dr.ir.

Waarnemer: Mw. C.J. Wentink SenterNovem, Den Haag /

R.M. Boom Wageningen Universiteit / Prof.dr.ir. A.B. de Haan

Secretariaat: Dr.ir. F.A. Karelse, mw. T.F.G.M. van der Maat (tot

Universiteit Twente / Prof.dr.ir. L.A.M. van der Wielen Technische

01-11-2008) en mw. E. Pouw van Ditmarsch (sinds 01-11-2008)

Universiteit Delft / Contactpersonen stichtingen: Mw.dr. E.E.

STW, Utrecht

Neuteboom NWO-CW/ACTS, Den Haag / Dr.ir. C.L.M. Marcelis

Stuurgroep PROGRESS

(tot 31-12-2008) en dr. M. Wiegel STW, Utrecht Dr. E.E.W. Bruins, voorzitter

STW, Utrecht / Ing. F.M. Boekhorst Philips Research Europe, Eindhoven / Drs. E.P.C. van Utteren voorheen Philips Research,

Platform Schone en Zuinige Verbranding

Prof.dr.ir.

Th.H. van der Meer, voorzitter Universiteit Twente / Prof.dr.ir.

Eindhoven / Prof.dr. F.W. Vaandrager NWO-EW, Den Haag /

R.S.G. Baert TNO Industrie en Techniek, Delft / Prof.dr.ir. G. Brem

Mw. C.J. Wentink SenterNovem, Den Haag / Secretariaat:

TNO Industrie en Techniek, Apeldoorn / Ir. J.J. van Dijk SenterNovem,

Dr.ir. F.A. Karelse, mw. T.F.G.M. van der Maat (tot 01-11-2008)

Den Haag (sinds 01-07-2008) / Prof.dr. L.P.H. de Goey Technische

en mw. E. Pouw van Ditmarsch (sinds 01-11-2008) STW, Utrecht

Universiteit Eindhoven / Dr.ir. G.R.A. Groot Shell Global Solutions,

Organisatie ProRISC Symposia

Amsterdam / Drs. P.B.M. Haemers SenterNovem, Utrecht Prof.dr.ir. D. Stroobandt,

(tot 01-07-2008) / Dr.ir. P.D.J. Hoppesteyn Corus Staal BV, IJmuiden /

voorzitter Universiteit Gent (België) / Dr. Y. D’Asseler Universiteit

Dr.ir. W. de Jong Technische Universiteit Delft / Ir. J. Kruithof

Gent (België) / Prof.dr.ir. W. Dehaene Katholieke Universiteit

DAF Trucks NV, Eindhoven / Prof.dr. H.B. Levinsky Gasunie

Leuven (België) / Dr.ir. G.N. Gaydadjiev Technische Universiteit

Engineering & Technology, Groningen / Prof.dr. J.J. ter Meulen

Delft / Dr.ing. E.A.M. Klumperink Universiteit Twente /

Radboud Universiteit Nijmegen / Dr.ir. C.J.A. Pulles Kiwa Gastec

Ir. J.A. Huisken IMEC Nederland, Eindhoven / Prof.dr. J. Pineda

Technology, Apeldoorn / Dr. L.P.L.M. Rabou ECN, Petten / Prof.dr.

de Gyvez Technische Universiteit Eindhoven / Prof.dr.ir. G.J.M. Smit

D.J.E.M. Roekaerts Technische Universiteit Delft / Secretariaat:

Universiteit Twente / Secretariaat: Dr. P.C. Schuddeboom en

Dr. L.J. Korstanje STW, Utrecht

mw. A.M. van der Stroom STW, Utrecht Organizing Committee SAFE

Prof.dr. P.J. French, voorzitter

Platform Sensortechnologie

Prof.dr.ir. G.C.M. Meijer,

voorzitter Technische Universiteit Delft / Ir. J. Balendonck Plant

Technische Universiteit Delft / Prof.dr. W. Krautschneider Universiteit

Research International, Wageningen / Dr. W.P. van Bennekom

Hamburg-Harburg (Duitsland) / Prof.dr. L.K. Nanver Technische

Universiteit Utrecht / Drs. J.C. Groeneveld FHI - Federatie van

Universiteit Delft / Prof.dr.ir. M.C.M. van de Sanden Technische

Technologiebranches, Amersfoort / Dr. H.J.W.M. Hoekstra

Universiteit Eindhoven / Prof.dr. J. Schmitz Universiteit Twente /

Universiteit Twente / Ir. W. Jouwsma Bronkhorst High-Tech BV,

Dr. A. Witvrouw IMEC, Heverlee (België) / Secretariaat: Dr. P.C.

Ruurlo / Dr. J.P. Kappelhof NVPT, Zoetermeer / Dr.ir. M.G.H.

Schuddeboom en mw. A.M. van der Stroom STW, Utrecht

Meijerink TNO Industrie en Techniek, Delft / N. Olij PhoeniX

Dagelijks Bestuur ProRISC

Software, Enschede / Prof.dr. R. Puers Katholieke Universiteit Prof.dr.ir. A.H.M. van Roermund,

Leuven (België) / A.W. van Schadewijk Syntens New Technologies,

voorzitter Technische Universiteit Eindhoven / Prof.dr. J.R. Long

Breda / Dr.ir. P. Schreurs IWT, Brussel / Dr. R.M.J. Sillen

Technische Universiteit Delft / Prof.dr.ir. B. Nauta Universiteit

Hogeschool van Utrecht / Secretariaat: Mw. B. Albersen en P.P.

Twente / Dr.ir. M.J.M. Pelgrom Philips Research, Eindhoven /

Petersen FHI - Federatie van Technologiebranches, Amersfoort /

Secretariaat: Dr. P.C. Schuddeboom en mw. A.M. van der Stroom

Dr. G. Bögels (tot 01-06-2008), dr. P.C. Schuddeboom (sinds

STW, Utrecht

01-06-2008) en dhr. N. Voskamp STW, Utrecht

88


Dagelijks Bestuur Sentinels

Prof.dr. W. Jonker, voorzitter

Beoordelingscommissie Valorisation Grant

Prof.dr. J.A.

Philips Research Europe, Eindhoven / Prof.dr. B.P.F. Jacobs

van den Berg Wageningen Universiteit en Researchcentrum /

Radboud Universiteit Nijmegen / Dr.ir. P. de Jager TNO Informatie- en

Ir. W.H. van den Berg Techfund BV/The Informal Investors Network BV,

Communicatietechnologie, Delft / Secretariaat: Dr. R.D.T. Janssen

Soest / Prof.dr. C.A. van Blitterswijk Universiteit Twente /

(tot 31-12-2008), dr.ir. F.A. Karelse en dhr. N. Voskamp STW,

Prof.dr. S. Brinkkemper Universiteit Utrecht / Ir. G.A. de Bruin

Utrecht

Zernike Group Holding BV, Groningen / Dr. J. Elders C2V, Enschede /

Programmacommissie Sentinels

Dr. P. van Gelderen Icos Capital Management BV, Amsterdam / Prof.dr. W. Jonker, voorzitter

Prof.dr. K. de Groot Universiteit Twente / Ir. P.P. ’t Hoen ICTRegie,

Philips Research Europe, Eindhoven / Dr.ir. A.M. Bos Chess BV,

Den Haag / Drs. C.A. Holland Dialogic Innovatie & Interactie,

Haarlem / Dhr. D.D. Brandt TNT Post, Den Haag / Ing. B.E. Elsinga

Utrecht / Prof.dr. F.H.A. Janszen Inpaqt Delft, Delft / Ir. W. Jouwsma

Capgemini Nederland BV, Utrecht / Prof.dr. S. Etalle Technische

Bronkhorst High-Tech BV, Ruurlo / Dhr. I.F.M. Karthaus Syntens,

Universiteit Eindhoven en Universiteit Twente / Prof.dr. W.J. Fokkink

Nieuwegein / Ir. H.B.M. Kruijen TNO Strategie en Programma,

Vrije Universiteit Amsterdam / Dr.ir. L.J.N. Franken ABN-AMRO Bank

Delft / Ir. G.J.W. Oldeman TNO Stategie en Programma, Delft /

NV, Amsterdam / Prof.dr. P.H. Hartel Universiteit Twente / Prof.dr.

Prof.dr. W.J. Quax Rijksuniversiteit Groningen / Dr.ing. K. Recourt

B.P.F. Jacobs Radboud Universiteit Nijmegen / Dr.ir. P. de Jager TNO

Recourt Life Sciences, Amersfoort / Prof.dr.ir. K. van ’t Riet

Informatie- en Communicatietechnologie, Delft / Dr.ir. J.C.A. van der

Technische Universiteit Delft / Dr. J.P.M. Sanders Wageningen

Lubbe Technische Universiteit Delft / Ir. H.A.M. Luiijf TNO Defensie

Universiteit en Researchcentrum / Dr. B.J.R. Scholtens DSM

en Veiligheid, Den Haag / Prof.ir. E.F. Michiels Ernst & Young EDP

Innovation Center, Geleen / Drs. E. Schutte Signifix BV, Bilthoven /

Audit, Utrecht / Prof.dr.ir. B. Preneel Katholieke Universiteit Leuven

J.J.M. Selhorst MSc ZonMw, Den Haag / Prof.dr.ir. C.H. Slump

(België) / Ing. B. Snel Comsec Consulting BV, Capelle a/d IJssel /

Universiteit Twente / Dr.ir. V.L. Spiering C2V, Enschede /

L.A.M. Strous De Nederlandsche Bank NV, Amsterdam / Prof.dr.

Ir. J.H. Voûte Dutch Institute of Management & Innovation, Zeist /

A.S. Tanenbaum Vrije Universiteit Amsterdam / Prof.dr.ir. H.C.A.

Secretariaat: Dr.ir. F.T.M. van den Berg (tot 01-11-2008),

van Tilborg Technische Universiteit Eindhoven / Prof.dr. E. Verheul

dr.mr. A.A.Th.A. Cools (sinds 01-11-2008) en mw. Y.M.J. van

Radboud Universiteit Nijmegen/PricewaterhouseCoopers, Utrecht /

Scharenburg STW, Utrecht

Waarnemer: Drs. J.P. Barthel ICTRegie Den Haag / Drs.ing. M.R. Dasselaar SenterNovem, Den Haag / Drs. D. den Hollander NWO, Den Haag / Dr. T.S.M. de Haan Ministerie van Economische Zaken, Den Haag / Secretariaat: Dr. R.D.T. Janssen (tot 31-12-2008) en dr.ir. F.A. Karelse STW, Utrecht Stuurgroep Sentinels

Juryleden Valorisatie Workshops: Oriëntatie op ondernemerschap

Ir. G.A. de Bruin Zernike

Group Holding BV, Groningen / Prof.Dr.ir. K. Debackere Katholieke Universiteit Leuven / Ir. M. Kuunders Prime Technology Ventures, Amstelveen / M. Prins PPM Oost Nederland NV, Arnhem /

Dr. E.E.W. Bruins, voorzitter STW,

Prof.dr. F.W. Saris voorheen STW, Utrecht / M. Sipkema Varibel BV,

Utrecht / Drs. J.P. Barthel ICTRegie, Den Haag / Mr. P. van Dijken

Meppel / M. Sipkema Varibel BV, Meppel / Drs. M.F. Stutterheim

Van Dijken Raadgeving, Voorschoten / Ir. R.E. Goudriaan

Technopartner, Den Haag / Drs. R. Zonneveld Ministerie van EZ,

Ing-groep, Amsterdam / Waarnemer: Drs.ing. M.R. Dasselaar

Den Haag / Secretariaat: Dr.mr. A.A.T.A. Cools STW, Utrecht

SenterNovem, Den Haag / Drs. D. den Hollander NWO, Den Haag / Dr.ir. F.A. Karelse STW, Utrecht / Secretariaat: Dr. R.D.T. Janssen (tot 31-12-2008) en dr.ir. F.A. Karelse STW, Utrecht Programmacommissie TNO SBIR

Ir. W. Jouwsma, voorzitter

Bronkhorst High-Tech BV, Ruurlo / Ir. W.H. van den Berg Techfund

Vernieuwingsimpuls Commissies 2008 Veni Beoordelingscommissie 2008

Dr.ir. A.M. Bos Chess BV,

Haarlem / Ir. B.J.F. DriessenTNO, Delft / Dr.ir. C.L. de Korte Universitair Medisch Centrum St. Radboud, Nijmegen / Dr.ir. R.G.H.

BV/The Informal Investors Network BV, Soest / Dhr. M.H. Bunge

Lammertink Universiteit Twente / Prof.dr.ir. J.J.N. Lichtenberg

Bunge Consultancy BV, Amsterdam / Dr. P. van Gelderen Icos Capital

Technische Universiteit Eindhoven / Dr. P.C.M. Planken Technische

Management BV, Amsterdam / Prof.dr. K. de Groot Universiteit

Universiteit Delft / Prof.dr.ir. H.H. Weinans Erasmus MC Rotterdam /

Twente / Ir. P.P. ’t Hoen ICTRegie, Den Haag / Prof.dr. F.H.A.

Secretariaat: Ir. C.H. Kemper STW, Utrecht

Janszen Inpaqt Delft, Delft / Dhr. I.F.M. Karthaus Syntens, Nieuwegein / Ir. H.B.M. Kruijen TNO Strategie en Programma, Delft /

Vici Beoordelingscommissie 2008

Prof.dr.ir. A. de Boer

Ir. G.J.W. Oldeman TNO Strategie en Programma, Delft / Dr.ing.

Universiteit Twente / Dr.ir. A.W. van Herwaarden Xensor Integration bv,

K. Recourt Recourt Life Sciences, Amersfoort / Ing. H. Tuininga

Delfgauw / Prof.dr. C.M. Jonker Technische Universiteit Delft /

Salland Electronics BV, Zwolle / Dr. J.P.M. Sanders Wageningen

Prof.dr. O. van Kooten Wageningen Universiteit en Researchcentrum /

Universiteit en Researchcentrum / Prof.dr.ir. C.H. Slump Universiteit

Prof.dr.ir. G.M.W. Kroesen Technische Universiteit Eindhoven /

Twente / Dhr. P.S.T. Tan Phd Syntens, Den Haag / Dhr. R. Weaver

Dr. B.J. van Steen Solvay Pharmaceuticals BV, Weesp / Prof.dr.

Sylllion BV, Baarn / Secretariaat: Dr.ir. F.T.M. van den Berg

R. Verpoorte Universiteit Leiden / Secretariaat: Ir. C.H. Kemper

(tot 01-11-2008), dr.mr. A.A.Th.A. Cools (sinds 01-11-2008) en

STW, Utrecht

mw. Y.M.J. van Scharenburg STW, Utrecht

89


Vidi Beoordelingscommissie 2008

Dr. J. Crezee Academisch

Medisch Centrum, Amsterdam / Prof.dr. H.J.S. Dorren Technische

Programmacommissie Tissue Engineering

Prof.dr. J. Feijen,

voorzitter Universiteit Twente / Prof.dr.ir. F.P.T. Baaijens

Universiteit Eindhoven / Dr.ir. B. ten Haken Universiteit Twente /

Technische Universiteit Eindhoven / Dr. R.A. Bank Universitair

Dr.ir. J. Helder Wageningen Universiteit en Researchcentrum /

Medisch Centrum Groningen / Prof.dr. C.A. van Blitterswijk

Prof.dr.ir. L.A.I. Kestens Technische Universiteit Delft / Dr. C.M.P.

Universiteit Twente / Dr. G.J. Boer Nederlands Instituut voor

Kronenburg Schering-Plough BV, Oss / Drs. B.H. Reesink BASF

Neurowetenschappen, Amsterdam / Dr. P. Buma Universitair Medisch

Nederland BV, De Meern / Secretariaat: Ir. C.H. Kemper STW,

Centrum St. Radboud, Nijmegen / Dr. W.J.A. Dhert Universitair

Utrecht

Medisch Centrum Utrecht / Prof.dr. P.A. Doevendans Universitair Medisch Centrum Utrecht / Prof.dr. E.A. Dzierzak Erasmus MC

Commissies Bsik-programma’s Bestuursleden NanoNed

Rotterdam / Prof.dr. W.E. Fibbe Leids Universitair Medisch Centrum,

Prof.dr.ir. D.N. Reinhoudt,

voorzitter Universiteit Twente / Prof.dr. D.H.A. Blank Universiteit

Leiden / Prof.dr. C.G. Figdor Universitair Medisch Centrum St. Radboud, Nijmegen / Prof.dr. A. Hagenbeek Universitair Medisch

Twente / Prof.dr. R. Coehoorn Philips Research, Eindhoven /

Centrum Utrecht / Prof.dr.ir. W.E. Hennink Universiteit Utrecht /

Prof.dr. J. Knoester Rijks Universiteit Groningen / Prof.dr. J.A. Put

Prof.dr. V.W.M. van Hinsbergh VU Medisch Centrum Amsterdam /

DSM Research BV, Geleen / Prof.dr. H.W.M. Salemink Technische

Prof.dr. J.A. Jansen Universitair Medisch Centrum St. Radboud,

Universiteit Delft / Secretariaat: dr. L.H. Gielgens. mw. J.H. van de

Nijmegen / Dr. T.H. van Kuppevelt Universitair Medisch Centrum

Bovenkamp (tot 15-11-2008) en mw. A. de Graaf (sinds 15-11-

St. Radboud, Nijmegen / Prof.dr. M.J.A. van Luyn Universitair

2008) STW, Utrecht Bestuursraad NanoNed

Medisch Centrum Groningen / Prof.dr. A.C.M. Martens Universitair Medisch Centrum Utrecht / Prof.dr. E. Middelkoop BrandwondenProf.dr.ir. D.N. Reinhoudt, voorzitter

centrum Rode Kruis Ziekenhuis, Beverwijk / Dr. C.L. Mummery

Universiteit Twente / Prof.dr.ing. D.H.A. Blank Universiteit Twente /

Leids Universitair Medisch Centrum, Leiden / Dr. G.J.V.M. van Osch

Prof.dr. R. Coehoorn Philips Research, Eindhoven / Prof.dr.ir.

Erasmus MC Rotterdam / Dr.ir. T.H. Smit VU Medisch Centrum

F. van Keulen Technische Universiteit Delft / Prof.dr. B. Koopmans

Amsterdam / Contactpersonen stichtingen: Drs. T.M.T. Ras ZonMw,

Technische Universiteit Eindhoven / Prof.dr. J.A. Put DSM Research

Den Haag / Dr. E.C. Feddes-de Haan STW, Utrecht

BV, Geleen / Prof.dr. Th.H.M. Rasing Radboud Universiteit Nijmegen / Prof.dr. G.Th. Robillard Biomade Technology, Groningen / Prof.dr. H.W.M. Salemink Technische Universiteit

Wetenschappelijk Adviesraad Dutch Program for Tissue Engineering

Prof.dr. R.M. Nerem, voorzitter Institute for

Delft / Dr. R.L.J. Zsom Universiteit van Amsterdam / Secretariaat:

Bioengineering and Bioscience, Atlanta en Georgia Institute of

dr. L.H. Gielgens, mw. J.H. van de Bovenkamp (tot 15-11-2008)

Technology / Prof. W. Bonfield University of Cambridge /

en mw. A. de Graaf (sinds 15-11-2008) STW, Utrecht

Dr. J.E. Dick University of Toronto / Dr. K.B. Hellman The Hellman

Industriële Adviesraad NanoNed

Group, LLC, Clarksburg / Prof.dr. E. Schacht Universiteit Gent / Dr. A.F. de Jong, voorzitter

Dr. C. Verfaille University of Minnesota, Minneapolis / Secretariaat:

FEI Electron Optics, Eindhoven / Dr. G. Borghs IMEC, Leuven /

Drs. T.M.T. Ras ZonMw, Den Haag / Dr. E.C. Feddes-de Haan

Dr. J. Elders C2V, Enschede / Dr. G.J. Jongerden Helianthos BV,

STW, Utrecht

Arnhem / Dr. T. Jongsma Friesland Foods, Deventer / Ir. W. Jouwsma

Beoordelings- en prioriteringscommissies Perspectief 2008

Bronkhorst High-Tech BV, Ruurlo / Prof.dr. C.G. Kruse Solvay Pharmaceuticals BV, Weesp / Dr. H.P.C.E. Kuipers Shell Global

Ronde 1

Ir. G.F.M. Beenker NXP Semiconductors, Eindhoven /

Solutions, Amsterdam / Dr. T. Loontjens DSM Research BV, Geleen /

Dr.ir. J.P.H. Benschop ASML Netherlands BV, Veldhoven /

Prof.dr.ir. K.D. van der Mast ASML Netherlands BV, Veldhoven /

Prof.dr. J.A. Bouwstra Universiteit Leiden / Prof.dr.ir. R. de Borst

Dr. E. Pelan Unilever R & D, Vlaardingen / Prof.dr. M. van Rossum

Technische Universiteit Eindhoven / Dr.ir. Y. Engelen DSM

IMEC, Leuven / Dr. J. Smits Philips Research, Eindhoven /

Venturing / Prof.ir. G.D. Khoe Technische Universiteit Eindhoven /

Dr. B. van Steen Solvay Pharmaceuticals BV, Weesp / Secretariaat:

Dr. C.J. Kroese Commissie van Wijzen, Den Haag / Dr. H.P.C.E.

Dr. P.C. Schuddeboom, mw. J.M. Kerkhof (tot 01-06-2008) en mw.

Kuipers Shell Global Solutions International BV, Amsterdam /

A. de Graaf (sinds 01-11-2008) STW, Utrecht

Prof.dr.ir. R. Rabbinge Wageningen Universiteit en NWO-ALW,

Bestuur Dutch Program for Tissue Engineering

Den Haag / Dr.ir. K. Reinink Rijk Zwaan Zaadteelt en Zaadhandel BV, Prof.dr.

J. Feijen, voorzitter Universiteit Twente / Dr. R.A. Bank Universitair Medisch Centrum Groningen / Dr. W.J.A. Dhert Universitair Medisch Centrum Utrecht / Prof.dr. C.G. Figdor Universitair Medisch Centrum

De Lier / Dr. K. Wiedhaup Netherlands Genomics Initiative, Den Haag Ronde 2

Ir. G.F.M. Beenker NXP Semiconductors, Eindhoven /

Dr.ir. Y. Engelen DSM Venturing / Prof.ir. G.D. Khoe Technische

St. Radboud, Nijmegen / Prof.dr. J.A. Jansen Universitair Medisch

Universiteit Eindhoven / Dr. C.J. Kroese Commissie van Wijzen,

Centrum St. Radboud, Nijmegen / Contactpersonen stichtingen:

Den Haag / Dr. H.P.C.E. Kuipers Shell Global Solutions International

Drs. T.M.T. Ras ZonMw, Den Haag / Dr. E.C. Feddes-de Haan

BV, Amsterdam / Dr. K. Wiedhaup Netherlands Genomics Initiative,

STW, Utrecht

Den Haag

90


Programmacommissies Perspectiefprogramma’s

Programmacommissies NeuroSIPE

Programmacommissies Autonomous Sensor Systems

voorzitter Technische Universiteit Delft / Prof.dr. J.H. Arendzen

Prof.dr. F.C.T. van der Helm,

Prof.dr.ir. G.C.M. Meijer, voorzitter Technische Universiteit Delft /

Leids Universiteir Medisch Centrum / Prof.dr. J.J. van Hilten Leids

Ir. R. de Boer Smartec BV, Breda / Drs. E. Bongers Dutch Space BV,

Universiteir Medisch Centrum / Dr. F.J.P.M. Huygen Erasmus

Leiden / Dr. E. Cantatore Technische Universiteit Eindhoven / Prof.dr.

MC Rotterdam / Dr.ir. H. van der Kooij Universiteit Twente /

E.K.A. Gill Technische Universiteit Delft / Dr.ing. P.J.M. Havinga

Ir. P. Lammertse Moog FCS, Nieuw-Vennep / Dr. L.P.J.J. Noldus

Universiteit Twente / Ir. H.J. Kip NV Nederlandse apparatenfabriek

Noldus Information Technology BV, Wageningen / Prof.dr.ir. D.F.

‘NEDAP’, Groenlo / Prof.dr.ir. J.P.M.G. Linnartz Philips Research,

Stegeman Universitair Medisch Centrum St. Radboud, Nijmegen /

Eindhoven / Prof.dr. R.J. Meijer Universiteit van Amsterdam /

Prof.dr.ir. M.H.G. Verhaegen Technische Universiteit Delft /

Dr. S. Nihtianov ASML Netherlands BV, Veldhoven / Prof.dr.ir. J.M.A.

Secretariaat: Dr.ing. Y.G. Roman STW, Utrecht

Scherpen Rijksuniversiteit Groningen / Prof.dr.ir. S. Stramigioli Universiteit Twente / Prof.dr.ir. A.J. van der Veen Technische Universiteit Delft / Secretariaat: Dr.ir. F.A. Karelse STW, Utrecht Programmacommissies Clean Combustion Concepts Prof.dr. L.P.H. de Goey, voorzitter Technische Universiteit Eindhoven /

Programmacommissies Smart Optics Systems Prof.dr.ir. M.H.G. Verhaegen, voorzitter Technische Universiteit Delft / Prof.dr. K.J. Boller Universiteit Twente / Dr.ir. N. Doelman TNO, Delft / Prof.dr. C.U. Keller Universiteit Utrecht / Prof.ir. R.H. Munnig Schmidt Technische Universiteit Delft / Dr.ir. G. Vdovin

Dr.ir. B.A. Albrecht DAF Trucks NV, Eindhoven / Dr.ir. L. Gouwerok

Technische Universiteit Delft / Secretariaat: Dr.ir. F.T.M. van den

Shell Global Solutions International BV, Amsterdam / Dr.ir. G.R.A.

Berg (tot 01-11-2008) en dr. P.C. Schuddeboom (sinds 01-11-2008)

Groot Shell Global Solutions, Amsterdam / Dr.ir. P.D.J. Hoppesteyn

STW, Utrecht

Corus Staal BV, Ijmuiden / Prof.dr. H.B. Levinsky Rijksuniversiteit Groningen / Prof.dr. Th.H. van der Meer Universiteit Twente / Prof.dr. J.J. ter Meulen Radboud Universiteit Nijmegen / Dr. L. Post

Programmacommissies Smart Systems-in-Package Prof.dr.ir. G.Q. Zhang, voorzitter NXP Semiconductors, Eindhoven /

Shell Research and Technology Centre, Amsterdam / Prof.dr. D.J.E.M.

Ir. P. Adema Vitelec BV, Breda / Prof.dr.ir. C.I.M. Beenakker

Roekaerts Technische Universiteit Delft / Secretariaat: Dr. L.J.

Technische Universiteit Delft / Prof.dr. J. de Boeck IMEC, Leuven

Korstanje STW, Utrecht

(België) / Prof.dr. H. Brinksma Technische Universiteit Eindhoven /

Programmacommissies Genbiotics

Prof.dr. H. Corporaal Technische Universiteit Eindhoven / Ir. E. Prof.dr. A.J.M. Driessen,

voorzitter Rijksuniversiteit Groningen / Prof.dr.ir. H. van den Berg

Dijkstra Philips Research Europe, Eindhoven / Dr. M.W.M. Graef NXP Semiconductors, Eindhoven / Dr.ir. D. Reefman Philips

Akzo Nobel NV, Arnhem / Prof.dr. R.A.L. Bovenberg DSM Anti-

Research, Eindhoven / Secretariaat: Dr.ir. F.T.M. van den Berg (tot

Infectives BV, Delft / Dr. S.J. Donadio KtedoGen, Milano (Italië) /

01/11/2008) en dr.ir. F.A. Karelse (sinds 01/11/2008) STW, Utrecht

Dr. B. Junker Merck Research Laboratories, Rahway (Verenigde Staten) / Prof.dr. R.M.J. Liskamp Universiteit Utrecht / Prof.dr. C.M.J.E.

Programmacommissies Thin Film Nanomanufacturing

Vandenbroucke-Grauls VU Medisch Centrum, Amsterdam /

Prof.dr.ir. M.C.M. van de Sanden, voorzitter Technische

Secretariaat: Dr. M.A. Oosterlaken-Dijksterhuis STW, Utrecht

Universiteit Eindhoven / Dr.ir. W.M.M. Kessels Technische

Programmacommissies Life Science & Technology

Universiteit Eindhoven / Dr. B. van Nooten ASM Europe BV, Prof.dr.ir.

Almere / Dr. F. Roozeboom NXP Semiconsudctors, Eindhoven /

R. Rabbinge, voorzitter Wageningen Universiteit en Researchcentrum

Prof.dr. J. Schmitz Universiteit Twente / Secretariaat:

/ Prof.dr. C.A. van Blitterswijk Universiteit Twente / Prof.dr.

Dr. G. Bögels (tot 01/05/2008) en dr.ing. Y.G. Roman (sinds

J.A. Bouwstra Universiteit Leiden / Prof.dr. J.J.M. Dons Wageningen

01/05/2008) STW, Utrecht

Universiteit en Researchcentrum / Prof.dr. P.J.M. Rottier Universiteit Utrecht / Prof.dr.ir. F.N. van de Vosse Technische Universiteit Eindhoven / Dr. K. Wiedhaup NV Organon, Oss / Secretariaat: Dr. M.A. Oosterlaken-Dijksterhuis STW, Utrecht Programmacommissies Multiscale Simulation Techniques Prof.dr.ir. R. de Borst, voorzitter Technische Universiteit Eindhoven / Dr.ir. L.J.M.G. Dortmans TNO Industrie en Techniek, Eindhoven / Dr. R.P.J. Duursma Corus Technology BV, IJmuiden / Prof.dr.ir. M.G.D. Geers Technische Universiteit Eindhoven / Prof.dr.ir. F. van Keulen Technische Universiteit Delft / Dr. F.J. Klever Shell SIEP BV, Rijswijk / Prof.dr.ir. J.J.W. van der Vegt Universiteit Twente / Dr.ir. H. Wijshoff Océ-Technologies BV, Venlo / Secretariaat: Dr.ir. F.T.M. van den Berg (tot 01/11/2008) en dr.ir. C.H.J. Meuleman (sinds 01/11/2008) STW, Utrecht

91

Verkorte jaarrekening / Jaarverslag STW 2008

08

Verkorte jaarrekening Balans per 31 december 2008

92

Staat van baten en lasten over 2008

94

Resultaat en resultaatbestemming 2008

95

Kasstroomoverzicht 2008

96

Grondslagen van de financiële verslaglegging

97

Waarderingsgrondslagen voor de balans

97

Grondslagen voor de staat van baten en lasten

98

Toelichting op de balans

99

Toelichting op de staat van baten en lasten

101

Overige gegevens

101

Accountantsverklaring

102

92


Balans per 31 december 2008

ACTIVA

31/12/2008

31/12/2007

k€

k€

56

150

23.491

29.330

VASTE ACTIVA Materiële vaste activa

VLOTTENDE ACTIVA Vorderingen Subsidie Open Technologieprogramma EZ Subsidie Open Technologieprogramma NWO

104.552

99.328

Speciale fondsen NWO

20.341

22.225

Speciale fondsen EZ

32.961

19.974

3.362

5.410

Speciale fondsen derden Rekening-courant NanoNed

11.569

295

Nog te vorderen cofinanciering

7.247

6.655

Debiteuren

1.278

759

181

176

204.982

184.206

-

12.545

10.487

13.692

10.487

26.237

215.525

210.593

Overige vorderingen en overlopende activa

Liquide middelen Deposito Rekening-courant

TOTAAL ACTIVA

93


Balans per 31 december 2008

PASSIVA

31/12/2008

31/12/2007

k€

k€

8.968

-2.493

-

6.713

EIGEN VERMOGEN Algemene reserve Beleidsruimte Bestemde reserve

10.912

7.140

3.073

2.646

22.953

14.006

700

560

700

560

Open Technologieprogramma

42.198

71.259

Speciale fondsen

77.308

61.340

119.506

132.599


49.537

33.594

Speciale fondsen

21.354

19.332

1.254

3.501

Bestemde fondsen

VOORZIENINGEN Voorziening wachten uitkeringsgelden

LANGLOPENDE SCHULDEN Toegekende nog niet uitgekeerde bedragen:

KORTLOPENDE SCHULDEN Toegekende nog niet uitgekeerde bedragen:

Rekening-courant NanoImpuls Rekening-courant Tissue Engineering Crediteuren en overlopende passiva Te betalen omzetbelasting

TOTAAL PASSIVA

27

6.608

177

241

17

152

72.366

63.428

215.525

210.593

94


Staat van baten en lasten over 2008

BATEN

Subsidie Open Technologieprogramma NWO Subsidie Open Technologieprogramma EZ Subsidie Speciale Fondsen NWO Subsidie Speciale Fondsen EZ Subsidie Speciale Fondsen derden

begroting 2008

2008

2007

k€

k€

k€

33.471

34.410

34.071

6.988

6.988

8.609

-

6.917

4.235

12.987

12.987

10.987

-

226

60

Vrijval voorziening wachten uitkeringsgelden

-

-

1.843

Opbrengsten kennishandel

-

3.425

4.962

1.120

1.245

1.230

54.566

66.198

65.997

-

545

555

-

545

555

54.566

66.743

66.552

25.944

15.649

21.180

3.000

7.298

9.802

12.987

19.368

28.211

-

125

1.566

5800

9.930

9.181

47.731

52.370

69.940

4.735

4.580

4.351

Doorberekende bureaukosten

Subtotaal baten uit normale operationele bedrijfsvoering

Financiële baten

Subtotaal financiële baten

Totaal baten

LASTEN

Toekenningen onderzoeksprojecten: Open Technologieprogramma Toekenning Speciale Fondsen NWO Toekenning Speciale Fondsen EZ (inclusief OTP) Toekenning Speciale Fondsen derden Toekenning Speciale Fondsen intern

Totaal toekenningen Algemene beheerskosten Afschrijvingen

-

96

113

Kosten kennishandel en toekenning aan CvB universiteiten

-

501

538

100

192

-

-

57

282

52.566

57.796

75.223

2.000

8.947

-8.671

Dotatie voorziening wachten uitkeringsgelden Doorbetaalde rente

Totaal lasten

Resultaat

95


Resultaat en resultaatbestemming 2008

begroting 2008

2008

2007

k€

k€

k€

2.000

8.459

-8.944

Resultaat Resultaat op normale operationele bedrijfsvoering Financiële baten

-

545

555

Doorbetaalde rente

-

-57

-282

Bijzonder resultaat

-

-

-

2.000

8.947

-8.761

Mutatie bestemde fondsen NWO

-

-180

-5.258

Mutatie bestemde fondsen overige derden

-

607

-10.231

-

427

-15.489

Totaal resultaat Resultaatbestemming

Totaal mutatie bestemde fondsen

Mutatie bestemde reserve

-

3.772

-1.895

Mutatie algemene reserve

2.000

11.461

2000

-

-6.713

6713

2.000

8.947

-8.671

Beleidsruimte

Bestemd resultaat

96


Kasstroomoverzicht 2008

2008

2007

k€

k€

8.947

-8.671

KASSTROOM UIT OPERATIONELE ACTIVITEITEN Resultaat Aanpassingen voor: Afschrijvingen Voorzieningen (dotaties en vrijval, per saldo)

96

113

140

-2.040

236

-1.927

9.183

-10.598

-3.286

-4.593

Veranderingen in werkkapitaal Mutatie vorderingen NWO Mutatie overige vorderingen

-17.490

-4.354

8.938

-3.994

-11.838

-12.931

-2.655

-23.529

-2

-26

-2

-26

-13.093

25.760

Totaal

-13.093

25.760

NETTO KASSTROOM

-15.750

2.205

Mutatie kortlopende schulden

KASSTROOM UIT INVESTERINGSACTIVITEITEN Investeringen in materiële vaste activa

KASSTROOM UIT FINANCIERINGSACTIVITEITEN Mutatie langlopende schulden

Liquide middelen Beginstand liquide middelen Mutatie

Eindstand liquide middelen

26.237

24.032

-15.750

2.205

10.487

26.237

97


Grondslagen van de

Cofinanciering wordt vanaf 2007 verantwoord

subsidies worden in het jaar van toekenning

op het moment dat de vordering uit hoofde

als baten verantwoord. Toewijzingen aan

van cofinanciering ontstaat. Dit is het moment

onderzoeksprojecten worden ten laste van

waarop het bestuur van STW de subsidie

het resultaat gebracht en opgenomen in

stichting STW is het bevorderen en financieren

(inclusief cofinanciering) toekent aan de indie-

speciale fondsen. Het nog niet aan onder-

van technisch-wetenschappelijk onderzoek

ner van het project. Op het moment van toe-

zoeksprojecten toegekende deel van geoor-

in de vorm van projecten en programma’s.

kenning wordt ook de verplichting uit hoofde

merkte subsidies wordt als onderdeel van

Het onderzoek dat STW financiert wordt

van cofinanciering opgenomen. De in het

de resultaat bestemming toegevoegd aan

geselecteerd op wetenschappelijke kwaliteit

boekjaar verkregen vordering uit cofinanciering

bestemde fondsen als onderdeel van het

en op de kans op utilisatie.

wordt als bate verantwoord en de verplichting

eigen vermogen. Toekenningen aan onder-

jegens de indiener als last. De toekenning van

zoeksprogramma’s worden ten laste van het

Sinds 1989 vormt STW binnen de Nederlandse

de cofinanciering wordt met de toegekende

resultaat gebracht en komen als onderdeel

Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek

subsidie als last verantwoord.

van de resultaatbestemming ten laste van de

financiële verslaggeving Inleiding

Doelstelling van Technologie-

betreffende bestemde fondsen.

(NWO) het Gebied Technische Wetenschappen. Tot en met boekjaar 2006 werd cofinanciering De uitvoering van het merendeel van het

verantwoord op het moment dat deze werd

Intern geoormerkte bedragen worden gevormd

onderzoek vindt plaats binnen het Open

gefactureerd.

ten laste van de algemene reserve en worden opgenomen in bestemde reserves. Toewijzingen

Technologieprogramma. Financiering vindt plaats met subsidie van NWO en EZ.

Gegeven het feit dat overeenkomstig contract-

vinden plaats ten laste van het resultaat en

Daarnaast worden programma’s uitgevoerd

afspraken de verkregen vordering uit hoofde

komen als onderdeel van de resultaatbestem-

mede met geoormerkte financiering van

van cofinanciering leidt tot een verplichting uit

ming ten laste van de betreffende bestemde

subsidiegevers. Tot slot treedt de Stichting

hoofde van cofinanciering heeft aanpassing

reserve.

in toenemende mate op als projectbureau.

van het stelsel geen invloed op het vermogen per 31 december 2007 en resultaat over het

De jaarrekening is opgemaakt in overeenstemming met Richtlijn 640, bestemd voor organisaties zonder winstoogmerk, van de Raad voor de Jaarverslaggeving.

2007.

Waarderingsgrondslagen voor de balans Materiële vaste activa


De

De materiële

vaste activa omvatten bureau-inventaris en

Stichting financiert onderzoeksprojecten

investering in een nieuw projectinformatie-

en zegt in dit kader bij honorering van een

systeem. De materiële vaste activa zijn

De jaarrekening van Technologiestichting STW

onderzoeksproject een bedrag toe voor de

gewaardeerd tegen de aanschafwaarde

wordt opgenomen in de geconsolideerde jaar-

duur van het project. De hieruit voortvloeiende

onder aftrek van de cumulatieve afschrijvingen.

rekening van de Nederlandse Organisatie voor

verplichtingen worden in het jaar van honore-

De afschrijvingen worden lineair berekend

Wetenschappelijk Onderzoek.

ring als last opgenomen in de staat van baten

over de aanschaffingswaarde op basis van

en lasten en als verplichting in de balans

de verwachte economische levensduur. De

De jaarrekening is opgesteld op basis van

opgenomen als ‘toegekende nog niet

afschrijvingstermijn bedraagt vier jaar.

historische kosten. Voor zover bij de afzonder-

uitgekeerde bedragen Open Technologie-

lijke posten niets anders is vermeld, zijn de

programma’. De subsidie van Economische

activa en passiva tegen nominale waarde

Zaken tot en met 2006 en ook van NWO over

omvatten de toegezegde subsidies over het

gewaardeerd; activa waar nodig onder aftrek

enig jaar wordt aan de Stichting toegekend

verslagjaar en voorgaande jaren onder aftrek

van voorzieningen.

voor het aangaan van verplichtingen over dat

van reeds gedeclareerde en ontvangen

Vorderingen

De subsidievorderingen

jaar. De subsidie kan worden opgevraagd naar

bedragen. De subsidievorderingen op NWO

De Stichting is door de Belastingdienst

mate de in dit kader aangegane verplichtingen

en EZ worden opgevraagd naar mate de

aangemerkt als ondernemer voor de omzet-

tot uitbetaling komen. De subsidies worden in

hieruit aangegane verplichtingen tot betaling

belasting. De door de overheid verstrekte

het jaar van toekenning als baten verantwoord.

komen. De subsidievorderingen hebben

subsidies blijven buiten de heffing. Stelselwijziging

Subsidie EZ

hierdoor gedeeltelijk een langlopend karakter. Ingaande 2007 ontvangt STW

De vorderingen zijn gewaardeerd tegen de

haar subsidie geoormerkt van respectievelijk

nominale waarde, voor zover nodig onder

er een stelselwijziging plaatsgevonden. Deze

het Open Technologieprogramma en STW-

aftrek van een voorziening voor oninbaarheid.

heeft betrekking op de verantwoording van de

programma’s.

In het boekjaar 2007 heeft

cofinanciering. Reden voor aanpassing van het stelsel is dat op deze wijze beter inzicht wordt

Speciale fondsen

Dit is overeenkomstig van toepassing op Onderzoeksprogramma’s

gegeven in de verkrijging van gelden voor de

opgenomen onder speciale fondsen worden

financiering van de activiteiten van STW door

veelal mede gefinancierd uit afzonderlijke en

het bedrijfsleven in de vorm van cofinanciering.

geoormerkte subsidietoezeggingen. Dergelijke

de subsidievorderingen op NWO en derden inzake Speciale Fondsen.

98


Te vorderen cofinanciering

De cofinancie-

ring wordt als vordering opgenomen op het moment dat het Bestuur projectaanvragen toewijst. Dit is het moment dat cofinanciering door derden is toegezegd.

Grondslagen voor de staat van baten en lasten Inleiding

De bestemde reserves

De begroting over 2008

is ter vergelijking opgenomen in de staat van Baten en Lasten. Vanwege het aggregatie-

Rekening houdend met de hier-

voor vermelde waarderingsgrondslagen, wordt het resultaat bepaald als het verschil tussen

Bestemde reserves

Begroting 2008

de ontvangen subsidietoekenningen enerzijds

niveau is de begroting 2008 niet opgenomen in de toelichting. Kasstroomoverzicht

Het kasstroom-

omvatten intern geoormerkte programma’s

en de toewijzingen aan onderzoeksprojecten

overzicht is opgesteld overeenkomstig de

waarvoor geen specifieke subsidies zijn

anderzijds alsmede de overige baten en lasten.

indirecte methode. De geldmiddelen in het

verkregen.

Voor zover niet anders vermeld worden baten

kasstroomoverzicht bestaan uit liquide

en lasten toegerekend aan het jaar waarop

middelen.

Bestemde fondsen

De bestemde fondsen

omvatten toegekende geoormerkte bijdragen van derden, voor zover nog niet toegewezen aan onderzoeksprojecten. Voorzieningen

deze betrekking hebben. Subsidie

De subsidie omvat de over het

verslagjaar toegezegde subsidie voor het aangaan van verplichtingen in dat jaar ten behoeve

De voorziening voor

van het Open Technologieprogramma. De

wachten uitkeringsgelden wordt gevormd

subsidie speciale fondsen omvat de over het

ter egalisatie van de verwachte kosten inzake

verslagjaar toegekende geoormerkte bijdragen.

wachten uitkeringsgelden. De jaarlijkse dotatie is gebaseerd op het ervaringspercentage in het verleden en rekeninghoudend met ontwikkelingen op de arbeidsmarkt. Toegekende nog niet uitgekeerde bedragen

De Stichting financiert onder-

Opbrengsten kennishandel en cofinanciering

Dit betreffen de bijdra-

gen uit royalties en lumpsum welke van het bedrijfsleven zijn ontvangen voor vergoedingen voor het verkrijgen van rechten op de resultaten van onderzoeken.

zoeksprojecten. Bij honorering van een project wordt ten laste van de staat van baten en

De Stichting en de aanvragende onderzoeks-

lasten een schuld opgenomen voor het totaal

instellingen delen de eigendom van de

beschikbaar gestelde bedrag voor het onder-

kennis afkomstig uit de projecten. Eventuele

zoeksproject. Dit bedrag is inclusief de voort-

inkomsten uit het verhandelen van kennis

zettingsaanvraag. Bij goed verloop van het

worden, onder aftrek van de hiervoor gemaakte

onderzoek wordt een voortzettingsaanvraag

kosten, gelijkelijk gedeeld tussen betreffende

normaliter gehonoreerd.

onderzoeksinstelling(en) en STW op basis van de gemaakte afspraken. Het STW-deel

De post ‘toegekende nog niet uitgekeerde

wordt toegekend aan de onderzoeksgroep

bedragen’ Open Technologieprogramma en

die de desbetreffende kennis heeft gegene-

speciale fondsen omvat derhalve het saldo

reerd. In 2007 zijn met de 3 TU’s en de WUR

tussen de toewijzingen aan onderzoekspro-

overeenkomsten gesloten waarbij STW zich

jecten en de reeds gedane uitgaven daarop.

conformeert aan het inkomstenregime van deze instellingen, hetgeen betekent dat van de revenuen een derde naar het College van Bestuur gaat, een derde naar de onderzoeksgroep en een derde naar de uitvinders. Deze toekenningen zijn onder de lasten opgenomen. De opbrengsten uit cofinanciering betreffen door derden toegezegde bedragen voor verkregen rechten inzake toegekende projecten. Toekenningen onderzoeksprojecten De toekenningen betreffen de in het verslagjaar toegezegde kredieten voor de gehele looptijd van een onderzoeksproject, inclusief toegezegde cofinanciering.

99


Toelichting op de balans Aan STW toegekende

VLOTTENDE ACTIVA

Saldo 1-1

subsidie

Ontvangen

Saldo 31-12

k€

k€

k€

k€

29.330

6.988

12.827

23.491

34.410

29.240

104.552

Vorderingen

Subsidie OTP EZ

De vordering betreft niet geoormerkte subsidiebijdragen tot en met 2006 en geoormerkte subsidie vanaf 2006. Van de vordering heeft naar verwachting een bedrag van circa M € 15 een looptijd langer dan één jaar. Deze vordering betreft subsidie toezeggingen 2002 t/m 2008. De toezeggingen t/m 2001 zijn door EZ goedgekeurd.

Subsidie OTP NWO

99.382

Van de vordering heeft naar verwachting een bedrag van circa M € 70 een looptijd langer dan één jaar. Speciale fondsen NWO

22.225

6.917

8.801

20.341

Speciale fondsen EZ

19.974

12.987

-

32.961

5.410

226

2.274

3.362

Speciale fondsen derden

Van de vordering speciale fondsen heeft naar verwachting een bedrag van circa M € 39 een looptijd langer dan één jaar.

EIGEN VERMOGEN

Stand begin boekjaar Resultaatsbestemming

Stand einde boekjaar

Algemene

Bestemde

Bestemde

Beleidsruimte

Reserve

Reserves

Fondsen

Totaal

k€

k€

k€

k€

k€

6.713

-2.493

7.140

2.646

14.006

-6.713

11.461

3.772

427

8.947

-

8.968

10.912

3.073

22.953

Per 31 december 2008 is het saldo van de beleidsruimte (k€ 6.713) toegevoegd aan de algemene reserve.

Door STW

VERLOOPSTAAT BESTEMDE RESERVE

toegekende

Geoormerkte

Saldo 1-1

subsidie

activiteiten

Saldo 31-12

k€

k€

k€

k€

7.140

11.952

-8.180

10.912

2.183

7.043

-7.223

2.003

372

19.975

-19.368

979

91

215

-215

91

2.646

27.233

-26.806

3.073

Intern geoormerkt

VERLOOPSTAAT BESTEMDE FONDSEN Geoormerkt NWO

Geoormerkt EZ

Geoormerkt derden

Totaal bestemde fondsen

De geoormerkte bijdragen derden betreffen ontvangen subsidies voor speciale programma’s, welke beschikbaar zijn voor toewijzing.

100



VOORZIENINGEN

2008

2007

k€

k€

560

2.600

Af: - wachtgelduitkeringen

-52

-197

508

2.403

Bij: - dotatie boekjaar

192

-1.843

Stand einde boekjaar

700

560

Voorziening voor wachten uitkeringsgelden Stand begin boekjaar

De voorziening wordt gevormd ter egalisatie van de verwachte kosten inzake wachten uitkeringsgelden. De jaarlijkse dotatie is gebaseerd op een ervaringspercentage in het verleden rekeninghoudend met ontwikkelingen op de arbeidsmarkt.

SPECIFICATIE OPEN TECHNOLOGIEPROGRAMMA


Opgenomen onder kortlopende schulden

Saldo 1-1

Toewijzingen

Uitgaven

Saldo 31-12

k€

k€

k€

k€

104.853

15.649

28.767

91.735

33.594

49.537

71.259

42.198

Deze toewijzingen zijn gedaan ten laste van de NWO subsidie voor OTP. Het saldo is ontstaan uit NWO- en EZ-subsidie OTP. Van de verplichting heeft naar verwachting een bedrag van circa M € 1 een looptijd langer dan vijf jaar.

Toewijzing

Geoormerkte

Saldo 1-1

t.l.v. STW

activiteiten

Uitgaven

Saldo 31-12

k€

k€

k€

k€

k€

Geoormerkt NWO

22.514

75

7.223

7.739

22.073

Geoormerkt EZ

27.701

-

19.368

1.949

45.120

3.851

-90

215

189

3.787

Intern geoormerkt

26.606

1.750

8.180

8.854

27.682

Totaal

80.672

1.735

34.986

18.731

98.662

SPECIFICATIE SPECIALE FONDSEN

Geoormerkt derden

Waarvan: Langlopende schulden

61.340

77.308

Kortlopende schulden

19.332

21.354

80.672

98.662

101



NIET IN DE BALANS OPGENOMEN RECHTEN EN VERPLICHTINGEN Voor de periode vanaf 1 april 2005 is een contract inzake huur kantoorpand afgesloten voor 4 jaar en een halve maand voor een huurprijs van circa € 250.000 per jaar voor de derde verdieping. Voor de begane grond is per 1 mei 2005 een contract afgesloten voor 4 jaar en 1,5 maand voor een huurprijs van € 66.305 per jaar. Hiervan wordt 50% doorbelast aan een onderhuurder. Ingaande april 2008 is een nieuw huurcontract gesloten. De bepalingen hiervan gelden vanaf 15 april 2009. Hiervoor heeft STW via AB N-AMRO een bankgarantie van € 71.494,- afgegeven. Projectgebonden apparatuur wordt direct geheel gefinancierd uit de toegewezen kredieten en komt niet in de balans tot uitdrukking. Bij afloop van het project worden deze activa om niet overgedragen aan de uitvoerende instelling. De boekwaarde van deze projectgebonden apparatuur bedraagt k€ 5.596 per 31 december 2008 uitgaande van een lineaire afschrijving over de duur van het project. Voor de financiering van projecten wordt gebruikt gemaakt van cofinanciering. Deze kan bestaan uit een financiële en/of een materiële toegezegde bijdrage. Deze materiële bijdrage kan onder andere bestaan uit de het gebruik van kennis, manuren en middelen. De reële waarde hiervan is mede gegeven het specifieke karakter hiervan niet betrouwbaar te schatten. STW is in het bezit van een octrooiportefeuille. Gegeven de onzekerheid omtrent mogelijk toekomstig te genereren opbrengsten is de waarde hiervan niet betrouwbaar vast te stellen.

Toelichting op de staat van baten en lasten

Specificatie beheerskosten

2008

2007

k€

k€

4.580

4.351

De personeelskosten betreft een doorbelasting van NWO. Het personeel is in dienst van NWO. Voor STW waren per 31 december 2008 41 medewerkers (fte) werkzaam (2007: 46 fte)

Van de beheerskosten gerelateerd aan de totale baten zijn de percentages respectievelijk 6,9 procent voor 2008 en 6,5 procent voor 2007. Na verdiscontering van de bijdragen derden bedragen de beheerskosten 50% voor 2008 en 4,8% voor 2007.

Bezoldiging bestuurders Ter bezoldiging van de bestuurders is in 2008 in totaliteit 51.153 euro (2007: 57.468 euro) betaald. De Bestuursraad ontvangt geen beloning.

Overige gegevens 2008 k€

Resultaatbestemming Vooruitlopend op een besluit van het Bestuur is het resultaat over het verslaggevingsjaar als volgt verwerkt: Toevoeging aan bestemde fondsen

427

Toevoeging aan bestemde reserves

3.772

Toevoeging aan algemene reserve Toevoeging beleidsruimte

Resultaat 2008

11.461 -6.713

8.947

102


Accountantsverklaring

Opdracht

Wij hebben gecontroleerd of de in dit verslag op de pagina’s 92 tot en met 101

opgenomen Verkorte jaarrekening van Stichting voor de Technische Wetenschappen te Utrecht over 2008 op de juiste wijze is ontleend aan de door ons gecontroleerde jaarrekening 2008 van Stichting voor de Technische Wetenschappen. Bij die jaarrekening hebben wij op 3 april 2009 een goedkeurende accountantsverklaring verstrekt. Het Bestuur van de stichting is verantwoordelijk voor het opstellen van de Verkorte jaarrekening in overeenstemming met de grondslagen zoals gehanteerd in de jaarrekening 2008 van Stichting voor de Technische Wetenschappen. Het is onze verantwoordelijkheid een accountantsverklaring inzake de Verkorte jaarrekening te verstrekken. Werkzaamheden

Wij hebben onze controle verricht in overeenstemming met Nederlands recht.

Dienovereenkomstig dienen wij onze controle zodanig te plannen en uit te voeren dat een redelijke mate van zekerheid wordt verkregen dat de Verkorte jaarrekening op de juiste wijze is ontleend aan de jaarrekening. Wij zijn van mening dat de door ons verkregen controle-informatie voldoende en geschikt is als basis voor ons oordeel. Oordeel

Naar ons oordeel is de Verkorte jaarrekening in alle van materieel belang zijnde aspecten

op de juiste wijze ontleend aan de jaarrekening. Deloitte Accountants B.V. Utrecht, 3 april 2009 G. Juffer RA

103

Lijst van afkortingen / Jaarverslag STW 2008

Lijst van afkortingen ACTS

Advanced Chemical Technologies

KIWA

aio

assistent in opleiding

AMOLF

FOM-Instituut voor Atoom- en Molecuulfysica

ASTRON

Bsik

KLM

KNMI

Meteorologisch Instituut KPN

Koninklijke PTT Nederland

Technologiebeleid

LNV

Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit

Besluit subsidies investeringen

Ministerie van Buitenlandse Zaken

BZK

Ministerie van Binnenlandse

MaGW

Europees centrum voor

wetenschappen (NWO) Maritiem Research

M€

Mega euro

Instituut Nederland

deeltjesonderzoek (Genéve) College van Bestuur

CW

Chemische Wetenschappen (NWO)

CWI

Centrum voor Wiskunde en Informatica

ECN

Maatschappij en Gedrags-

MARIN

Zaken en Koninkrijkrelaties

DPTE

Koninklijk Nederlands

Wetenschaps- en

BuZa

CvB

Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen

Adviesraad voor het

in de kennisinfrastructuur

CERN

Koninklijke Luchtvaart Maatschappij

KNAW

Stichting Astronomisch Onderzoek in Nederland

AWT

Keuringsinstituut voor Waterleidingartikelen NV

for Sustainability

(eenheid van 1.000.000 euro) MEDEA+

MicroElectronics Development for European Applications

MIA

Dutch Program for


Tissue Engineering

MKB

Midden- en Kleinbedrijf

Energieonderzoek Centrum

MVI

Maatschappelijk Verantwoord

Nederland ESA

European Space Agency

ESTEC

European Space Research and Technology Centre

EU

Europese Unie

EUR

Erasmus Universiteit Rotterdam

EW

Exacte Wetenschappen (NWO)

EZ


FES

Fonds Economische Structuurversterking

FHI

Federatie van Technologiebranches

FOM

Stichting voor Fundamenteel

Innoveren NCLR

Nationaal Centrum voor Laser Research

NIG

Nieuwe Instrumenten voor de Gezondheidszorg

NIMR

Netherlands Institute for Metals Research

NIOB

Nederlands Instituut voor Ontwikkelingbiologie

NIZO

Nederlands Instituut voor Zuivelonderzoek

NLR

Onderzoek der Materie

Nationaal Lucht- en Ruimtevaartlaboratorium

fte

voltijdsequivalent

NOB

Nederlandse Omroep Bedrijven

ICT

Informatie- en Communicatie-

NRG

Nuclear Research and

technologie ICIN

of the Netherlands IOP

KEMA k€

(ECN en KEMA) NWO

Innovatiegericht Onderzoeksprogramma

ITEA

Consultancy Group

Interuniversity Cardiology Institute

Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek

OCW

Information Technology

Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap

for European Advances

OTP

NV tot Keuring van

PROGRESS Program for Research


Elektrotechnische Materialen

on Embedded Systems

kilo euro (eenheid van 1.000 euro)

and Software

104

Lijst van afkortingen / Jaarverslag STW 2008

ProRISC

Program for Research on Integrated Systems and Circuits

RIVM

Rijksinstituut voor de Volksgezondheid en Milieuhygiëne

RIZA

Rijksinstituut voor Zuivering van Afvalwater

RU

Radbouduniversiteit Nijmegen

RuG

Rijksuniversiteit Groningen

SAFE

Semiconductor Advances for Future Electronics

SBIR

Small Business Innovative Research

SRA

Strategische Research Agenda

SRON

Stichting Ruimte-onderzoek Nederland

SSG

Simon Stevin Gezel

SSL


SSM


TNO

Nederlandse Organisatie voor Toegepast Natuurwetenschappelijk Onderzoek

TU

Technische Universiteit

TUD

Technische Universiteit Delft

TU/e

Technische Universiteit Eindhoven

UL

Universiteit Leiden

UM

Universiteit Maastricht

UMC

Universitair Medisch Centrum

UT

Universiteit Twente

UU

Universiteit Utrecht

UvA

Universiteit van Amsterdam

VROM

Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer

VU

Vrije Universiteit

VWS

Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport

WL

Waterloopkundig Laboratorium

WRR

Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid

WU

Wageningen Universiteit

WUR

Wageningen Universiteit en Researchcentrum

ZonMw

ZorgOnderzoek Nederland en NWO-Medische Wetenschappen



Technologiestichting STW bezoekadres

Van Vollenhovenlaan 661 3527 JP Utrecht postadres

Postbus 3021 3502 GA Utrecht telefoon

030 6001 211 fax

030 6014 408 e-mail

[email protected] internet

www.stw.nl

Colofon eindredactie en productie

Kitty Puijk, STW ontwerp

ARGANTE ARGANTE, Amsterdam fotografie

Ivar Pel, Utrecht (pagina 2, 4, 11, 13, 14, 17, 18 en het omslag) Ruben San A Jong, Amsterdam (pagina 8, 12, 20, 28 t/m 84) betrokken instellingen interviews

Schrijvenderwijs, Rotterdam druk

Spinhex & Industrie drukkerij, Amsterdam

foto omslag _ Een mengsel van een onoplosbaar geneesmiddel en een temperatuurgevoelig polymeer in water vormt, door te verwarmen, spontaan nanodeeltjes die voor het oog onzichtbaar zijn maar waarin het geneesmiddel als het ware wordt ‘ingepakt’. Daarmee beoogt Cristianne Rijcken, winnares van de Simon Stevin Gezelprijs 2008, de werkzaamheid van bepaalde antitumor-geneesmiddelen te verbeteren en de bijwerkingen ervan te verminderen. Dit principe, ontwikkeld tijdens haar promotieonderzoek aan de Universiteit Utrecht, bouwt Cristianne momenteel verder uit met behulp van een valorisatiebeurs die zij onlangs van STW heeft mogen ontvangen.

STW-nummer

ISBN

NUR

2009/04426/STW

978-90-73461-57-4

950

groot zijn. Ten eerste wanneer nu al gebruikers kunnen worden geïdentificeerd, die daadwerkelijk geïnteresseerd zijn. Ten tweede doordat resultaten klaarblijkelijk een heel veld van toepassingen zullen ontsluiten, ook al zijn in dit stadium concrete gebruikers nog niet aan te wijzen. STW zal tevens stimulerend en initiërend optreden op prioriteitsgebieden waar er, op grond van maatschappelijke en/of wetenschappelijke ontwikkelingen, een duidelijke inspanning vanuit het (para-)universitair onderzoekspotentieel is.



De statuten vermelden als doel van de Stichting: in het algemeen belang en in dat van het wetenschappelijk onderwijs technischwetenschappelijk onderzoek en de toepassing daarvan te bevorderen. Het doel wordt nagestreefd door met geld, dat beschikbaar wordt gesteld door NWO (Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap) en door het Ministerie van Economische Zaken, technisch-wetenschappelijk onderzoek te stimuleren en te steunen in het bijzonder bij de instellingen van wetenschappelijk onderwijs. Tevens draagt de stichting bij aan de bevordering van de coördinatie van het onderzoek en het gebruik ervan. Technologiestichting STW financiert onderzoek, dat wordt geselecteerd op grond van wetenschappelijke kwaliteit en utilisatie. Onder dit laatste wordt verstaan de kans dat gebruikers de resultaten zullen toepassen. De kans op gebruik kan op twee manieren

Jaarverslag 2008 Technologiestichting STW _ april 200 9

Inhoud u Ontwikkelingen binnen STW u Onderzoek u prof.dr.ir. Frank Baaijens _ “Wij kijken naar gezond weefsel want dat willen we maken” u prof.dr. Tom Heskes _ HearClip optimaliseert de nieuwe generatie gehoorapparaten u prof.dr. Jaap Korf _ Bronst blijft buiten beeld u prof.dr.ir. Jan Lagendijk _ Tumoren kunnen de volle laag krijgen u dr. Michel Versluis en dr. Luc van der Sluis _ Wortelkanaalbehandeling voortaan in één keer goed u Bevorderen van

de toepassing u Kengetallen en statistiek u STW-organisatie u Lijst van gebruikers u Jurykamers en commissies u Verkorte jaarrekening


Jaarverslag Technologiestichting STW _ april 200 9

Recommend Documents