Technologiestichting STW. Utilisatierapport 2013

Technologiestichting STW

Utilisatierapport 2013

Technologiestichting STW Postadres

Postbus 3021 3502 GA Utrecht The Netherlands

Bezoekadres

Van Vollenhovenlaan 661 3527 JP Utrecht T +31 (0)30 600 12 11 F +31 (0)30 601 44 08 E [email protected]

www.stw.nl Foto omslag

Ivar Pel, Utrecht

STW-nummer

2014/01083/STW ISBN-nummer

978-90-73461-85-7 NUR

950

Utilisatierapport 2013 Technologiestichting STW december 2013


1

Inhoud

05

Voorwoord

01

04 06 Statistiek 70 STW-projecten 2007 72 Uitleg projecten 09 Samenvatting cijfers 73 Projecten per instelling 10 Twee momenten van evaluatie 10 De projecten van start gegaan in 2002 en 2007 10 De methode; hoe ‘meten’ we de utilisatie 12 Projecten gestart in 2002 05 13 Projecten gestart in 2007

02

106

Lijst van gebruikers STW-projecten 2007

112

Lijst van afkortingen

16 STW-projecten 2002 18 Uitleg projecten 19 Projecten per instelling

03

64

Lijst gebruikers bij STW-projecten 2002


3

4

Utilisatierapport STW 2013

Voorwoord

Waarde van kennis Wat levert al het onderzoek dat Technologiestichting STW financiert nu op? Ons Utilisatierapport geeft daar elk jaar weer inzicht in. Dat doen we compleet en openhartig. Elk project uit de peiljaren van het rapport komt aan de orde en elk project krijgt een waardering. In dit nieuwste Utilisatierapport toont STW u de valorisatieresultaten op de STW-projecten die in 2002 respectievelijk 2007 zijn gestart. Wij doen dit zoals u al sinds de jaren ’90 van de vorige eeuw van ons gewend bent: door te rapporteren over de betrokkenheid (B) van mogelijke kennisgebruikers bij het onderzoek, over het ontstaan van een aanwijsbaar product (P) uit het onderzoek en over de inkomsten (I) die het onderzoek STW en/of de betrokken onderzoeksgroep heeft opgeleverd. Deze B, P en I worden niet alleen ‘gescoord’ maar ook altijd toegelicht met een korte tekst waarin het proces en de context beschreven worden. Een kwantitatieve en een kwalitatieve waardering die samen de valorisatie van de onderzoeksresultaten beschrijven. Boeiend is en blijft de vraag wanneer je een project een succes kunt noemen. Ons onderzoek is altijd door mogelijke toepassing en vragen uit de praktijk geïnspireerd, maar het is wetenschappelijk onderzoek. Elk project is daarom per definitie een stap op nog niet bekend terrein en dus zijn de uitkomsten niet met zekerheid te voorspellen. Wie de stukjes bij alle projecten in dit Utilisatierapport leest zal zien dat sommige projecten ‘alleen’ nieuwe kennis opleveren en dat andere projecten al tijdens hun looptijd tot soms spectaculaire toepassingen leiden. De meeste projecten zitten aan het eind van hun looptijd daar tussenin. Dat laatste levert het meest interessante leesvoer: waar sta je nou aan het eind van een project, hoe kijken de betrokken mogelijke kennisgebruikers dan tegen de stand van zaken aan, wat moet er verder gebeuren? Dat is hoe de waarde van kennis ontstaat.

Eppo Bruins

directeur


5

01 Statistiek

09 Samenvatting cijfers 10 Twee momenten van evaluatie 10 De projecten van start gegaan in 2002 en 2007 10 De methode; hoe ‘meten’ we de utilisatie 12 Projecten gestart in 2002 13 Projecten gestart in 2007

Statistiek

7

8


Samenvatting cijfers tabel

1

De cijfers geven inzicht in de situatie direct na beëindiging van een project. Het ontwikkelingstraject moet dan vaak nog beginnen. Het is dan ook heel goed denkbaar dat de inkomsten de komende jaren nog fors zullen toenemen (zie tabel 1).

Projecten gestart in 2003 tot en met 2007 hebben (5 jaar na de start) tot en met 2012 het volgende opgeleverd:

aantal overeenkomst octrooi inkomsten (in M€)

2002 2003 97 92 33 8,4 2004 100 88 34 9,3 2005 89 59 41 7,9 2006 74 22 21 5,5 2007 83 40 17 9,4

figuur

Van de projecten die gestart zijn in 2002 hebben er 38 één of meerdere vervolgonderzoeken gesubsidieerd gekregen of zijn een vervolg op een eerder gehonoreerd project.

1

aantal gestarte projecten

Aantal gestarte projecten

2007

83,1 Procent (=score B en C) van de projecten die in 2007 zijn gestart, heeft tot nu toe geleid tot een actieve relatie met één of meerdere gebruikers (figuur 6 op pagina 13). 82 Procent (=score B en C) heeft een concreet product opgeleverd en 27,7 procent (=score B en C) heeft cash of in kind inkomsten opgeleverd. Voor deze projecten die onlangs beëindigd zijn, is het in veel gevallen nog te vroeg om van uitgekristalliseerde kennisexploitatie te spreken.

100

80

60

40

07 20

06 20

05 20

20

20

03

0

04

20

figuur

Van de projecten die in 2002 zijn gestart, heeft tot nu toe 78,7 procent (=score B en C) geleid tot een actieve relatie met één of meer gebruikers (figuur 5 op pagina 12), 83,1 procent (=score B en C) heeft een concreet product opgeleverd en 36 procent (=score B en C) heeft cash of in kind inkomsten opgeleverd.

Van de projecten die gestart zijn in 2007 hebben er 14 één of meerdere vervolgonderzoeken gesubsidieerd of zijn een vervolg op een eerder gehonoreerd project. De figuren 7 en 10 geven de BPI-code die de projecten uit 2002 en 2007 hebben gekregen weer. Een uitleg van deze figuren treft u aan op pagina 14.

2

100

80

60

40

07 20

06 20

5 20 0

04 20

0

3

20

20 0

aantal overeenkomsten

Aantal overeenkomsten

Statistiek

9

Twee momenten van evaluatie figuur

3

De projecten van start gegaan in 2002 en 2007

In het algemeen zit er een grote tijdsspanne tussen de start van een project en het moment waarop de resultaten daadwerkelijk tot een ‘bruikbaar’ resultaat leiden. STW is alleen betrokken bij het eerste deel van dit lange traject, namelijk bij de onderzoeksfase die doorgaans vier tot zes jaar beslaat. In deze utilisatierapportage zien wij, enige tijd na afloop van het onderzoek, terug op destijds gestarte STW-projecten. Voor deze evaluatie worden twee momenten gekozen; direct na afloop van een project, de interimrapportage (in dit rapport de projecten die in 2007 van start gingen), en vijf jaar later een eindrapportage, het utilisatierapport (hier de projecten die in 2002 van start gingen).

aantal octrooien

Aantal octrooien

100

80

60

40

figuur

07 20

06 20

05 20

20

20

03

0

04

20

In de Interimrapportage (over de projecten uit 2007) worden dus de projecten bekeken die zes jaar geleden van start zijn gegaan en recent zijn afgesloten. Het kan voorkomen dat een gebruiker verder wil gaan met de resultaten van het onderzoek. Hij zal dan vaak in aansluiting op de onderzoeksfase nog een ontwikkelingstraject moeten uitvoeren. Dit kan bestaan uit de markt onderzoeken, een productielijn opzetten en dergelijke, kortom alles wat nodig is om te komen tot een commercieel ‘product’.

4

inkomsten (in M€)

Inkomsten

10

8

6

4

07 20

06 20

05 20

04 20

20

0

03

2

In de Utilisatierapportage (over de projecten die in 2002 van start gingen) is tien tot elf jaar na de start van universitair onderzoek al een veel beter – alhoewel nog altijd niet volledig – inzicht te verkrijgen in de daadwerkelijke toepassing en commercialisering. In dit rapport worden daarom ook die projecten bekeken die in 2002 van start zijn gegaan en waarover nu een min of meer afgerond oordeel gegeven kan worden met betrekking tot de utilisatie. De methode; hoe ‘meten’ we de utlisatie

Het zal duidelijk zijn, dat het meten van de mate van gebruik niet eenvoudig is. Zo kan een verbeterde procesbeschrijving voor een gebruiker financieel zeer aantrekkelijk zijn, zonder dat er sprake is van een concreet product. Anderzijds kan de realisatie van een daadwerkelijk product (gebaseerd op een werkend prototype) worden afgebroken omdat markteconomische aspecten een rol spelen. Hoe de stand van zaken op dit vlak is bij de verschillende projecten, wordt nagegaan door (telefonische) enquêtering van onderzoekers, projectleiders of gebruikers, die bij het desbetreffende project waren betrokken. Mocht dit niet mogelijk zijn, dan wordt gezocht naar ander beschikbaar bronnenmateriaal.

10


Om een beeld te geven van de resultaten van een onderzoeksproject, heeft STW in de afgelopen jaren een meetmethode geïntroduceerd, die gebaseerd is op drie – meer of minder onafhankelijke – variabelen om de utilisatie te kunnen kwantificeren, te weten ‘Betrokkenheid’, ‘Product’ en ‘Inkomsten’ (BPI). Elk van deze variabelen is onderverdeeld in een oplopende vierpuntswaardering (0, A, B, en C). De definities van deze classificering zijn: Betrokkenheid

De mate waarin één (of meerdere) gebruikers bij het onderzoek zijn betrokken: O A

B

C

het project is mislukt; omdat de uitkomsten irrelevant zijn voor een gebruiker; er is enige belangstelling van de gebruikers geweest, door deelname in een gebruikers commissie; de gebruikers participeren actief. Een eventueel geleverde bijdrage is klein – in de vorm van geld, materialen en dergelijke; op niet mis te verstane wijze participeert de gebruiker in het project. Er is omvangrijke steun gegeven en vaak is er een contract met betrekking tot de samenwerking gesloten. Product

In hoeverre zijn de doelstellingen van het onderzoek gehaald, en is er een aanwijsbaar ‘product’: O A

B

C

het project is in het onderzoeksstadium mislukt, of het onderzoek is voortijdig afgesloten; er is geen concreet product. Er is meer onderzoek nodig om een bruikbaar product te verkrijgen. Voorlopige conclusies zijn al wel getrokken, maar een en ander moet nog worden geverifieerd. We zijn nog in de fase van ‘basic technology’. De voornaamste vorm van output is tot op dit moment de wetenschap pelijke publicatie; een voorlopig model, een principe of een conceptmethode is ontwikkeld en bruikbaar. Verificatie en verfijning is nog wel nodig voordat van een eindproduct kan worden gesproken. De gebruiker kan het onderzoeks product (nog) niet geheel zelfstandig gebruiken; er ligt een aanwijsbaar product, bijvoorbeeld in de vorm van software, een werkend prototype, een proces-omschrijving, een octrooi, kortom een min of meer afgerond concept, waarmee de gebruiker zelfstandig aan de slag kan gaan.

Inkomsten

Heeft het onderzoek geleid tot inkomsten voor STW en/of de onderzoeksgroep: O omdat het project wetenschappelijk mislukte, of omdat er geen gebruiker gevonden kon worden, zijn er geen inkomsten op dit project geweest en zijn die in de toekomst niet te verwachten; A er zijn nog geen inkomsten op het project. Dat wil hier zeggen dat er wel bijdragen aan het onderzoek kunnen zijn, maar nog geen revenuen uit de exploitatie van de kennis. Toekomstige baten zijn echter niet uitgesloten; B incidenteel is of wordt (een deel van) de kennis verkocht. De ‘inkomsten’ kunnen hier ook bestaan uit het feit dat het resultaat ‘waardevol’ is voor de samenleving; C er is een beduidende, gestage of grote stroom inkomsten (geweest), of er is zicht op dat een dergelijke stroom de eerstvolgende vijf jaar wordt gerealiseerd. Bijvoorbeeld als er al principe-afspraken gemaakt zijn. Gebruik makend van de hierboven beschreven classificatie kunnen alle projecten in een 4 x 4 x 4 matrix worden ingedeeld. In het totaal dus 64 mogelijkheden. Er ontstaat zo een beter gedifferentieerd beeld van de uiteindelijke resultaten die de projecten na vijf respectievelijk tien jaar opleveren. De meest geslaagde projecten vallen uiteraard in de categorie CCC. Maar een succesvol project met een grote betrokkenheid van een gebruiker in de non-profit sector én met een concreet en aanwijsbaar product (bijvoorbeeld milieu-onderzoek), wordt ook in een hoge klasse ingedeeld (CCA). Een project dat heeft geresulteerd in een product, maar geen afnemers vindt komt in een lage categorie terecht, bijvoorbeeld ACA. Ook wordt zo duidelijk wat de waarde is van fundamenteel-strategisch onderzoek, (de zogenaamde ‘basic technology’) voor de gebruikers. Er is dan weliswaar geen aanwijsbaar product, maar bedrijven hebben er soms (veel) geld voor over om deze basiskennis te ontwikkelen (klasse CAA) of te kopen (klasse CAC). Achtergrondonderzoek vindt zijn plaats in de klasse AAA. Projecten die op bepaalde aspecten mislukten of zijn mislukt, krijgen een 0-waardering (bijvoorbeeld klasse 000). Inkomsten (toelichting)

Hieronder verstaat STW alle gelden en bijdragen in natura (door gebruikers en derden) die op basis van een STW-project gegenereerd worden gedurende het hele traject, dus zowel van voor het project is gestart als tot na afloop van het project.

Statistiek

11

figuur

5

Projecten gestart in 2002

Utilisatiegroepen 2002 Betrokkenheid

O 0,0% A 21,3% B 59,6%

In 2002 gingen 89 projecten van start. In deze projecten werd door STW voor 39,4 miljoen euro geïnvesteerd. Bij deze projecten werden 49 overeenkomsten met de gebruikers gesloten en 18 octrooien aangevraagd. Aan inkomsten werd een bedrag van 6,1 miljoen euro genoteerd.

C 19,1%

Figuur 5 geeft de verdeling aan per utilisatiecode. De figuren geven aan hoeveel procent van de projecten een bepaalde score op de drie categorieën heeft gehaald. Figuur 7 (pagina 14) geeft de BPI-code weer, die de projecten hebben gekregen. Product

O 0,0% A 16,9% B 49,4% C 33,7%

Inkomsten

12

O 0,0% A 64,0% B 28,1% C 7,9%


figuur

6

Projecten gestart in 2007

Utilisatiegroepen 2007 Betrokkenheid

O

0%

A 16,9% B 59,0%

In 2007 gingen 83 projecten van start. In deze projecten werd door STW voor 46,9 miljoen euro geïnvesteerd. Bij deze projecten werden 40 overeenkomsten met de gebruikers gesloten en 17 octrooien aangevraagd. Aan inkomsten werd (tot nu toe) een bedrag van 9,4 miljoen euro genoteerd.

C 24,1%

Figuur 6 geeft de verdeling aan per utilisatiecode. De figuren geven aan hoeveel procent van de projecten een bepaalde score op de drie categorieën heeft gehaald. Figuur 10 (pagina 15) geeft de BPI-code, die de projecten hebben gekregen weer. Product

O 0,0% A 18,1% B 62,7% C 19,3%

Inkomsten

O 0,0% A 72,3% B 24,1% C 3,0%

Statistiek

13

figuur

7

De verschillende categorieën worden in kleuren weergegeven. Een hoge score op de categorie Inkomsten is te herkennen aan een blauwe kleur. Voor een hoge score op Betrokkenheid is die kleur rood en voor een hoge score op Product is die kleur groen. Omdat de complete codes alle drie de BPIcomponenten bevatten, hebben alle bollen mengkleuren. Een project met BPI-code 000 zal een zwarte bol opleveren. Een project met een code CCC zal een witte bol opleveren. product >

Utilisatieprojecten gestart in 2002

C

<

B

in ko m

A

st en 0

figuur

betro

C

B

A

kkenh

e id >

8

aantal

BPI-som

De BPI-score kan ook numeriek worden weergegeven, door A=1, B=2, C=3 te substitueren en de scores voor B, P en I bij elkaar op te tellen. Grafieken 8 (voor 2001) en 11 (voor 2006) tonen het resultaten B+P+I na deze substitutie.

30

25

20

15

10

8

9

8

9

7

6

5

4

3

2

0

0

1

5

figuur

9


7

6

5

4

3

2

1

0

BPI-som gecorrigeerd voor het aantal permutaties per som

14

Verder geeft de inhoud van de bol weer hoeveel projecten die betreffende code toegekend hebben gekregen. Voor beide peiljaren zijn er geen projecten met code 000. De antracietkleurige bol geeft aan dat er 5 (2002) en 7 (2007) projecten zijn met de BPI-code AAA (‘basic technology’). De witte bol rechts achterin geeft aan dat er 6 (2002) en 1 (2007) projecten zijn met BPI-code CCC. In figuur 7 scoren 22 projecten BBA. In figuur 10 zijn er 26 projecten met score BBA.

Meerdere BPI-scores kunnen leiden tot dezelfde BPI-som. Zo is ABB hetzelfde waard als BAB of AAC. In figuur 9 (2002) en 12 (2007) is gecorrigeerd voor het aantal permutaties dat kan leiden tot een bepaalde score door dit aantal permutaties te delen. Dit leidt in beide gevallen tot een diagram dat zijn zwaartepunt sterk aan de rechterkant heeft (hoge BPI-som). Dit toont aan dat de uitkomst van de BPI-som meer is dan ‘toeval’, maar dat de aanpak van STW leidt tot een disproportioneel groot aantal succesvolle projecten.

figuur

10

product >

Utilisatieprojecten gestart in 2007

C

<

B

in ko m

A

st en 0

figuur

betro

C

B

A

kkenh

e id >

11

aantal

BPI-som

30

25

20

15

10

9

8

7

6

5

4

3

2

12

9

8

7

6

5

4

3

2

1

BPI-som gecorrigeerd voor het aantal permutaties per som

0

figuur

1

0

0

5

Statistiek

15

02 STW-projecten 2002

19

A

/

Universiteit van Amsterdam

22

D

/

Technische Universiteit Delft

30

E

/

Technische Universiteit Eindhoven

34

F

/ Stichting voor Fundamenteel Onderzoek der Materie

35

G

/

Rijksuniversiteit Groningen

37

L

/

Universiteit Leiden

39

M

/

Universiteit Maastricht

40

N

/

Radboud Universiteit Nijmegen

44

NIOO /

Nederlands Instituut voor Ecologie

45

T

/

Universiteit Twente

54

U

/

Universiteit Utrecht

56

V

/

Vrije Universiteit Amsterdam

59

W

/

Wageningen Universiteit & Researchcentrum

STW-projecten 2002

17

Uitleg projecten 2002 Hieronder staan de gegevens die u op de projectpagina’s kunt tegenkomen: Titel de titel van het project. Project het projectnummer, het volgnummer waarop de projecten zijn gesorteerd. BPI (bijvoorbeeld BCB, zie pagina 10 en 11): de utilisatiecategorieën waarin het project is ingedeeld. Projectleider naam van de projectleider. Toewijzing de door STW aan dit project toegekende subsidie (in euro). Contracten en octrooien soort overeenkomst die met een gebruiker is afgesloten (optie, licentie, bijdrage, samenwerking, raamovereenkomst, material transfer agreement (mta), etc.) en eventuele octrooien/octrooiaanvragen. Inkomsten op dit project de totaal geregistreerde inkomsten (in euro). Dit zijn alle gelden en bijdragen in natura (door gebruikers en derden) die op basis van een STW-project gegenereerd werden gedurende het hele traject. Dus van voor de start tot na afloop van het project. Doelstelling een korte omschrijving van de doelstelling van het onderzoek. Resultaat een overzicht van de behaalde resultaten. Gebruiker(s) een lijst met de namen van de gebruikers bij het project.

18


A

New materials for magnetic refrigeration

05063

BCC

Projectleider Prof.dr. E.H. Brück Totale toewijzing in euro 591.134 Contracten Geheimhouding: GEA

Grasso BV, Universiteit van Amsterdam, Unilever UK Central Resources Ltd; Material Transfer Agreement: Universiteit van Amsterdam, Cooltech Applications Octrooien 46113: Materiaal geschikt voor magneti-

sche koeling, werkwijze voor het bereiden ervan en toepassing van het materiaal; Magnetisch koelbaar materiaal II


Doelstelling

komst met BASF getekend. BASF wil de komende jaren

De doelstelling van het project is het ontwikkelen

deze technologie samen met zijn partners op de markt

van magnetocalorische materialen die nabij of boven

brengen.

kamertemperatuur kunnen worden toegepast in warmtepompen. De eerste beoogde toepassing is in

Gebruikers

huishoudelijke koeling en airconditioning, maar warm-

BASF Nederland BV (De Meern) / Douwe Egberts

tepompen kunnen veel breder ingezet worden.

(Utrecht) / Energieonderzoek Centrum Nederland (Petten) / Global Cooling BV (Arnhem) / Itho BV

Resultaat na 5 jaar Geschikte materialen zijn gevonden en twee patenten

(Schiedam) / TNO (Delft) / Universiteit Twente (Enschede) / Whirlpool S.A. (Joinville, Brazilië)

zijn aangevraagd. Er is een proces ontwikkeld voor de bereiding met reproduceerbare eigenschappen. De voordelen zijn: een groter magnetocalorisch effect, een instelbare werktemperatuur en ze zijn veel goedkoper dan bestaande. Engelhard De Meern heeft een optie genomen op de patenten. Dit bedrijf onderzoekt hoe ze de materialen op industriële schaal kan produceren. Twee andere bedrijven betrokken bij het vervolg-project AMC.7036 testen de materialen in preïndustriële prototypes van warmtepompen. In 2007 hoopt men een eerste magnetische koeler voor speciale toepassingen in productie te nemen. Resultaat na 10 jaar We zijn binnen het project geslaagd de te gebruiken materialen te verfijnen. Zo is arseen in de warmtepomp volkomen ongevaarlijk, maar als het vrijkomt, is het giftig. Dus hebben wij arseen vervangen door germanium en silicium waarmee we dezelfde resultaten kunnen bereiken. Er zijn vier patenten aangevraagd voor nieuwe legeringen met goede magnetocalorische eigenschappen. Voor deze patenten is een exclusieve licentieovereenkomst gesloten met BASF Future Business. De magnetische wisselwerking in deze materialen is sterk afhankelijk van de structuur op atomaire schaal, waarbij kleine veranderingen grote gevolgen voor de koeleigenschappen kunnen hebben. Bij het opschalen van de productie van laboratoriumschaal naar industriële schaal moet daarom veel aandacht worden besteed aan de invloed van de verschillende productiestappen op de eigenschappen van magnetocalorische materialen. Bij BASF in De Meern is hiervoor een productie- en karakterisatielab opgebouwd waar materialen voor commerciële prototypen wordt geproduceerd. In 2014 zijn de eerste resultaten gepatenteerd. Tevens is in 2014 een licentieovereen-

STW-projecten 2002

19

A structure for maintaining a shared world model in a dynamic environment between differentiated embedded systems and their interaction with human supervisors

05414

BCA

Development and use of a pspA-based reporter system for screening the mode of action of naturalpreservatives

05496

CCB

Origin of variability in stress resistance of bacterial spores

05587

BBB

Projectleider Dr. N. Vlassis Totale toewijzing in euro

Projectleider Prof.dr. W. Crielaard Totale toewijzing in euro

Projectleider Prof.dr. S. Brul Totale toewijzing in euro

239.445

270.596

Contracten Licentie: IMEnz Bioengineering,

639.714

UVA-NWI

Octrooien P215962 Construct and method

Totale inkomsten in euro 100.000


for screening, selection and identification of stress factors

Doelstelling


Doelstelling

Doelstelling

De doelstelling van het project was het ontwik-

Escherichia coli reporterstammen ontwikkelen die sig-

Bacteriële sporen bevinden zich in de (landbouw)

kelen van algoritmes om een robotteam zichzelf te

naaleiwitten tot expressie brengen onder controle van

grond, komen daardoor in onze voedselketen en

laten besturen. Binnen het project zijn bestaande

de pspA-promotor. Deze stammen gebruiken om inzicht

vormen potentieel, na kieming, een risico voor de

theoretische beslismodellen voor discrete problemen

te krijgen in de fysiologische functie van het psp-operon.

gezondheid. Sporen zijn bestand tegen hoge

uitgebreid naar continue toestands- en actieruimtes,

Deze stammen gebruiken om natuurlijk voorkomende

temperaturen, sommige zelfs tot ver boven de

wat belangrijk is voor het toepassen van deze techniek

antimicrobiële middelen te testen in Escherichia coli.

100°C. Overlevende sporen kiemen nooit tegelijk,

bij echte robots. De schaalbaarheid van de oplossingen

Principes vastgesteld voor Escherichia coli extrapoleren

wat conserveren extra lastig maakt. Dit project

is verbeterd door de optimale beslissing af te schatten.

en exploiteren naar/in (voedsel)pathogenen. Het

richtte zich op het mechanisme van heterogeniteit

pspA-systeem als high-troughput systeem in gezond-

in kieming en de mechanismen van stressresistentie

heidszorg en voedingmiddelenindustrie toepassen.

van sporen.

Resultaat na 5 jaar Het werk heeft uiteindelijk veel impact gehad. Het PERSEUS-algoritme (1) is een begrip (2) geworden

Resultaat na 5 jaar

Resultaat na 5 jaar

voor multi-agent decision making. Het proefschrift

Reporterstammen zijn ontwikkeld die in Escherichia coli

De proeven hebben geleid tot het identificeren

van Matthijs Spaan is genomineerd voor de Europese

verschillende reportereiwitten tot expressie brengen.

van een nieuwe manier van het meten van hitte-

prijs voor de beste roboticatoepassing. Met zes van

Deze stammen kunnen gebruikt worden om membraan-

resistentie. Deze methode is gepubliceerd in een

de negen gebruikers is er nog intensief contact, onder

potentiaalverstoringen te registreren. Met name de

toonaangevend Amerikaans microbiologietijdschrift.

andere in een nieuw onderzoeksproject (Bsik-project

unieke dose-responsecurve van de pspA-promoter heeft

De onderzoekers hebben daarnaast het sporulatie-

ICIS). TNO heeft geïnvesteerd in nieuwe promo-

een buitengewone toepasbaarheid. Het ontwikkelde

gedrag van laboratoriumstammen en bederfisolaten

vendi bij de UvA die zich met POMDPs bezig houden.

reportersysteem is geschikt voor high-throughput

vergeleken. Het bleek dat de isolaten complexe

Recent is de gecreëerde software gebundeld in een

screening. Het reportersysteem is ook actief in andere

kolonies maken waarin op specifieke plekken sporen

C++-toolbox. Deze toolbox bevat routines voor het

micro-organismen (Salmonella gallinarium). In veel

met een hoge hitteresistentie worden gevormd!

plannen en leren van (bijna) optimale oplossingen voor

pathogene Gram-negatieve organismen kan het systeem

Deze staat model voor de situatie in (industriële)

multi-agent systemen (MASs). Het onderzoek heeft

gebruikt worden, in Gram-positieve organismen is geen

biofilms. Unilever en Friesland Foods hebben de

geleid tot het nieuwe Bsik-project 03024.

activiteit gevonden. Het bedrijf Imenz Bioengineering

resultaten gebruikt om interne programma’s te

biedt het systeem in de markt aan als high-throughput

vernieuwen. Voor beiden is het ook aanleiding

screen voor identificatie van antimicrobiële middelen.

geweest een vervolg STW-aanvraag te sponsoren.

Resultaat na 10 jaar Het project heeft verschillende nieuwe algoritmen en technieken opgeleverd. In eerste instantie heeft

Resultaat na 10 jaar


dat niet geleid tot directe industriële exploitatie. Toch

Reporterstammen zijn ontwikkeld en zijn geschikt om

Het project heeft in de periode 2002-2007

toonden verschillende gebruikers en bedrijven grote

membraanpotentiaal verstoringen te registreren.

geleid tot een sterk verbeterd inzicht in gedrags-

interesse in de mogelijke toepassing van sommige van

De unieke dose-responsecurve van de pspA-promoter

heterogeniteit binnen genetisch homogene bacte-

de ontwikkelde algoritmen in de praktijk. Dit was in het

is tevens geschikt voor high-throughput screening

riële populaties sporenvormers. Een publicatie van

bijzonder het geval voor de max-plus-algoritme voor

en het opsporen van onbekende antimicrobiële verbin-

promovendus Veening is in Nature Microbiological

een schaalbare benadering van multi-agent coördinatie.

dingen. Het bedrijf IMEnz Bioengineering gebruikt

Reviews verschenen. Vervolgprojecten (CASIMIR, EU

De wetenschappelijke resultaten en de nieuwe algo-

het systeem als initiële high-throughput screening

en STW 2010-2014 10431 Targeted Inhibition of

ritmes, ontwikkeld binnen dit project, hebben in hoge

voor identificatie van mogelijke antimicrobiële midde-

Bacterial Spores-TIBS) hebben zich gericht/richten

mate bijgedragen tot de nationale en internationale

len. Verschillende antimicrobiële peptiden uit dierlijke

zich op het vinden van targets om bekende zwakzure

zichtbaarheid van de groep op het gebied van multi-

en plantaardige eiwitrijke reststromen uit de industrie

conserveermiddelen effectiever te maken en live-

agent onderzoek in gedistribueerde omgevingen.

zijn hierna doorontwikkeld. Een aantal van deze pep-

imagingtechnieken om de sporenkiemingshetero-

tiden blijken soortspecifiek te zijn. Momenteel wordt

geniteit in detail te testen. In 2007 leidde dit tot

onderzocht of ecosystemen hier mee kunnen worden

een patentaanvraag van Unilever op een scree-

ontdaan van ongewenste pathogenen.

ningssysteem. In het vervolgproject TIBS is een

Gebruikers Acklin BV (Waalwijk) / Giant Leap Technologies

chemische ‘core’structuur geïdentificeerd die sterke

(Amsterdam) / Philips Applied Technologies (Eindhoven) / Philips Research Europe - Eindhoven /

Gebruikers

antibederfsporeactiviteit geeft. Zeer recent is door

Saxion Hogeschool Enschede (Enschede) / Thales

Academisch Medisch Centrum (Amsterdam Zuidoost) /

Unilever onder andere op basis hiervan met de

Nederland BV (Hengelo) / TNO (Delft, ‘s-Gravenhage) /

IMEnz Bioengineering (Groningen) / Unilever R & D

UvA een separaat project gestart met betrekking

Universiteit Leiden / Y’All BV (Waalwijk)

(Vlaardingen)

tot screening van natuurlijke ingrediënten op hun

20


Effect of additives on the phase behaviour of lipids

05616

BBA

Projectleider Prof.dr. H. Schenk Totale toewijzing in euro

147.474

Identifying novel targets for the treatment of gastrointestinal motility disorders: The role of mast cells and neurogenic inflammation

05727

CCA

Projectleider Dr. G.E. Boeckxstaens Totale toewijzing in euro 719.000 Contracten Geheimhouding: Janssen

Pharmaceutica, Academisch Medisch Centrum; Optie: Janssen Pharmaceutica, Academisch Medisch Centrum Octrooien P59405 Means and methods for altering the

motility of the gastrointestinal

antisporewerking, ook gebruikmakend van een nu

Doelstelling

Doelstelling

na tien jaar binnen STW-project 10431 ontwikkeld

Vetten zijn complexe mengsels van triglycerides en

In dit project werden twee vaak voorkomende

uniek live-imagingsysteem waarmee individuele

kunnen in verschillende kristalpakkingen voorkomen

maag-darmaandoeningen (prikkelbaar darm-syndroom

sporen worden gevolgd. Dit ‘SporeTracker’-systeem

met verschillende fysische eigenschappen. Proef-

en postoperatieve ileus) onderzocht. De werkhypo-

stelt de onderzoekers in staat om vast te stellen

ondervindelijk is vastgesteld dat het toevoegen van

these luidde dat beide veroorzaakt worden door een

of sporen ‘blijven steken’ in de kiemings- of de

een additief het fasegedrag vaak op de gewenste

centraal mechanisme (degranulatie van mestcellen

uitgroeifase van ontwikkeling na toediening van

manier beïnvloedt. Hoe, waarom en onder welke

en neurogene inflammatie). In samenwerking met

antibacteriële stoffen. Deze gegevens zijn van groot

condities dit kan geschieden was het onderwerp van

de gebruiker (Johnson & Johnson, Beerse, België)

belang voor het opstellen van risicoschattingen.

dit onderzoek.

wilden wij 1) deze hypothese toetsen en aantonen via

Met TNO wordt in een parallel op te starten project een chemische bibliotheek van remmers gescreend

welke mechanismen genoemde processen verlopen, Resultaat na 5 jaar

om zodoende 2) nieuwe targets voor behandeling

en gekeken naar het toepassen van de opgezette

Vetbloem, het ongewenst wit uitslaan van chocolade,

onderzoeksstrategie en ‘SporeTracker’ om inzicht te

kan ontstaan door een verandering in de vetkristal-

krijgen in kiemingseiwitten van pathogene Clostridia

samenstelling en/of pakking, bijvoorbeeld door de

met een directe medische impact.

irreversibele faseovergang beta(V) -> beta (VI), in

Voor beide aandoeningen konden wij in diermodellen

cacaoboter. De cis-mono-onverzadigde triglyceriden

aantonen dat mestceldegranulatie een essentiële

zijn hoofdcomponenten van cacaoboter en lauric

rol speelt bij het ontstaan van klachten. Bij ileus gaat

FCDF Corporate Research (Deventer) / Nestlé

vetten en spelen een belangrijke rol bij het ontstaan

dit ook gepaard met neurogene inflammatie. Een

Nederland BV (Nunspeet) / Nestlé Research

van vetbloem. De triglyceride 1,2 distearoyl-

aantal van deze processen konden wij ook bij de mens

Center Lausanne (Zwitserland) / Royal Friesland-

2-oleoylglycerol (SOS), bijvoorbeeld, is naar alle

aantonen. Voor ileus heeft dit onderzoek geresulteerd

Campina (Deventer) / TNO (Zeist) / Unilever R & D

waarschijnlijkheid betrokken bij het ontstaan van vet-

in een wereldwijd octrooi genaamd ‘inflammation

(Vlaardingen) / Wageningen Universiteit & Research-

bloem op chocolade ten gevolge van de faseovergang

and gasto-intestinal motility disease’, en met behulp

centrum (Wageningen)

beta(V) -> beta(VI). In het onderzoek naar dit proces

van een reeds bestaand geneesmiddel met mestcel

is een doorbraak gerealiseerd door het ophelderen

stabiliserende eigenschappen hebben wij een eerste

van de kristalstructuren van beta2-SOS en beta(V)

succesvolle patiëntentrial uitgevoerd. In voortzetting

cacaoboter met behulp van synchrotron poeder-

op de behaalde resultaten loopt momenteel eenzelfde

diffractiegegevens waarmee de metastabiliteit van

trial voor het prikkelbaar darm-syndroom.

Gebruikers

identificeren. Resultaat na 5 jaar

beta(V) chocolade kon worden verklaard. De publicatie van dit werk heeft internationaal de aandacht getrokken in wetenschappelijke gremia maar ook in de

Resultaat na 10 jaar Er zijn geen verdere gegevens bij STW bekend.

populaire pers. Gebruikers Resultaat na 10 jaar

Academisch Medisch Centrum (Amsterdam Zuidoost) /

Er zijn geen nieuwe gegevens. De aanvrager is sinds

Janssen Pharmaceutica (Beerse, België) / Johnson &

eind 2004 met emeritaat en bovendien is de Kristal-

Johnson Pharmaceutical (Beerse, België)

lografiegroep van de UvA sinds 1-1-2012 opgeheven. Gebruikers Loders Croklaan BV (Wormerveer) / Unilever R&D (Bedford, Groot-Brittannië)

STW-projecten 2002

21

Development of novel palladium catalysts for the synthesis of pi-conjugated oligomers and polymers

05744

D

AAA

The development of high resolution ultrasonic techniques for inspection and material characterization in the aerospace industry

05244

Projectleider Prof.dr. P.W.N.M. van Leeuwen Totale

Projectleider Prof.dr.ir. C.P.A. Wapenaar

toewijzing in euro 569.191 Contracten Optie: Technische

in euro 63.309

BBA Totale toewijzing

Universiteit Eindhoven, Universiteit van Amsterdam, TNO-Delft


Doelstelling De bestudering van de eigenschappen van polythiofenen, een belangrijke klasse van organische halfgeleiderpolymeren, is van groot belang voor de toepassing van deze materialen in plastic elektronica, variërend van sensoren tot zonnecellen. Een van de belangrijkste aspecten is de conformatie


Doelstelling Gebruikelijke methode voor ultrasone inspectie van constructiematerialen, zoals toegepast in de luchten ruimtevaart industrie (bijvoorbeeld laminaten en in het bijzonder GLARE) is gebaseerd op transmissiemetingen. Een nieuwe methode gebaseerd op hoge-resolutie reflectiemetingen en geïntroduceerd

en aggregatie van polymeren aanzien dat in belang-

in een eerder STW-project, maakt het mogelijk

rijke mate de materiaal eigenschappen bepaalt. Het

3D-afbeeldingen van het materiaal te verkrijgen zodat

doel van dit project was om een eenvoudige methode

niet alleen de locatie maar ook de diepte van defecten

te ontwikkelen waarmee de conformatie en aggrega-

in het materiaal verkregen kan worden. In dit vervolg-

tie van polythiofenen bepaald kan worden. Verder is

project wordt deze methode verder ontwikkeld.

gekeken of de gesynthetiseerde polymeren kunnen worden gebruikt als metaaldetectoren en wat de rol van de conformatie is op de gevoeligheid.

Resultaat na 5 jaar In het project zijn een acquisitie- en scanningsysteem ontwikkeld als ook dataverwerkingstechnieken voor

Resultaat na 5 jaar

de kwantitatieve en kwalitatieve karakterisatie van

Voor het achterhalen of bepaalde eigenschappen

defecten. Voor het experimenteel testen van Glare-

van polythiofenen worden veroorzaakt door een

panelen is een opstelling gerealiseerd die in water

verandering in conformatie of door aggregatie is een

ondergedompelde laminaten meet met verbeterde

zeer eenvoudige optische methode is gevonden (1).

signaal-ruisverhouding en signaal-bandbreedte.

Deze methode is algemeen toepasbaar en kan in principe voor ieder willekeurige organisch half-


geleiderpolymeer worden toegepast. Verder zijn er

De luchtvaartindustrie heeft de resultaten van dit

polythiofeenderivaten ontwikkeld die in staat zijn

project niet overgenomen ter verdere ontwikkeling

om metaalionen zoals palladium en ruthenium te

van de methode voor industrieel gebruik. Wel is vast te

binden. Nadat een metaal is gebonden dooft de

stellen dat er een toenemende belangstelling is voor

fluorescentie van het polymeer. Op deze manier is

de pulse-echo-inspectie in combinatie met volledige

het mogelijk om metaaldetectors te maken (2).

onderdompeling. De in het project ontwikkelde kennis is opgepakt door de recyclingindustrie, waar ultrasone

Resultaat na 10 jaar Er zijn geen nieuwe ontwikkelingen.

technieken ontwikkeld worden voor procescontrole bij het scheiden van plastics. Deze kennis heeft mede de basis gevormd voor een Europees FP7-onderzoeks-

Gebruikers

project naar de mogelijkheden van ultrasone imaging-

Holst Centre (Eindhoven) / Philips Research Europe -

technologie in magnetische dichtheidscheiding

Eindhoven / TNO (Eindhoven)

(W2Plastics). Verdere spinoff van dit project was een STW fase-1 valorisatieproject waarin een haalbaarheidsonderzoek is gedaan naar de toepassing van ultrasone puls-echometingen voor geavanceerde defectdetectie in het vliegtuigmateriaal Glare. Resultaat was een effectief ultrasoon model voor elastische golfgeleiding in dit akoestisch complexe materiaal. Dit heeft een basis gelegd voor verder onderzoek naar de interpretatie van de gecompliceerde pulse-echodata.

22


Liquid loading in inclined pipes for gas production and transport

05338

Gebruikers

BBA

Modellering en optimalisatie van zonnecellen van amorf silicium voor ruimtetoepassingen

05369

ACA

Projectleider Prof.dr. R.V.A. Oliemans Totale toewijzing in

Projectleider Dr. R.A.C.M.M. van Swaaij Totale toewijzing

euro 461.610 Totale inkomsten in euro 136.134

in euro 180.423 Totale inkomsten in euro 82.226

Doelstelling

Doelstelling

FMLC (Delft) / Fokker Aerostructures BV

Bij gasproductie wordt ook vloeistof geproduceerd.

We hebben de prestatieverandering van amorf

(Papendrecht) / Fokker Special Products BV

Als de gassnelheid afneemt stroomt de vloeistof

silicium zonnecellen onderzocht tengevolge van

(Hoogeveen) / Nationaal Lucht- en Ruimtevaart-

terug en blokkeert de toegang voor gas naar de

bestraling met elektronen en protonen, met als doel

laboratorium (Marknesse) / Technische Universiteit

productiebuis. Hierdoor stopt de gasproductie.

te onderzoeken of deze zonnecellen geschikt zijn

Delft / Ten Cate Advanced Composites (Nijverdal) /

De kritische snelheid waarbij de gasproductie insta-

voor toepassing in de ruimte. Met name de prestatie

TNO (Delft)

biel wordt hangt af van de hellingshoek van de pro-

aan het einde van de levensduur van de satelliet is

ductiebuis. Doel is om de fysische mechanismen die

belangrijk om te weten. Daarvoor hebben we een

verantwoordelijk zijn voor deze tweefaseinstabiliteit

computermodel ontwikkeld, gebaseerd op veran-

te onderzoeken in een hellende buis.

deringen in materiaaleigenschappen, waarmee de prestatie voorspeld kan worden als functie van de

Resultaat na 5 jaar

stralingsdosis.

Het project heeft een betere fysische onderbouwing gegeven van de mogelijke rol van secundaire stroming

Resultaat na 5 jaar

en zwaartekracht bij het optreden van vloeistof terug-

De resultaten staan beschreven in het proefschrift

stroming bij een kritische gassnelheid in een produc-

van Arjen Klaver, ‘Irradiation-induced degradation of

tiebuis. Als spin-off is het mogelijk een beter model te

amorphous silicon solar cells’. Er is een computermodel

ontwikkelen voor het verstuiven en neerslaan van

ontwikkeld waarmee de zonnecelprestatie voorspeld

vloeistofdruppels in een kernringstroming. Voor de hoe-

kan worden na langdurige belichting of bestraling

kafhankelijkheid van de kritische gassnelheid kunnen

met elektronen of protonen. Geconcludeerd is dat

nog geen kwantitatieve verklaringen worden gegeven.

gedurende belichting defectcreatie geïnitieerd wordt door recombinatie. Gedurende bestraling is dit het


gevolg van interactie van geladen deeltjes met het

Het tweefasemodel voor verticale stroming is door

rooster. In de toekomst zullen zonnecellen op kleine

Shell gebruikt bij het verder verbeteren van de ‘Shell

satellieten getest worden, gebruikmakend van deze

Flow Correlations’, die gebruikt worden in ontwerp-

resultaten. Dit werk heeft geleid tot zeven publicaties

berekeningen door de pijpleiding-, flow assurance-

en vier mondelinge presentaties.

en process-engineers. De resultaten zijn gebruikt bij nieuwe JIP’s, die door Shell en andere partners


worden gesponsord bij de TU Delft. Bij projecten van

Er is een computermodel ontwikkeld waarmee de

TNO (met andere partners) zijn de resultaten gebruikt

prestatie van zonnecellen van amorf silicium voor-

om methoden voor vloeistofverwijdering uit de VS

speld kan worden na langdurige belichting, of bestra-

te vertalen naar condities voor de Noordzee. Deze

ling met elektronen of protonen. Geconcludeerd is

resultaten zijn internationaal gepresenteerd en gepu-

dat gedurende belichting defectcreatie geïnitieerd

bliceerd. Ze worden nu toegepast door verschillende

wordt door recombinatie door interactie van geladen

oliemaatschappijen. Binnen de TU Delft heeft het

deeltjes met het rooster. In een afstudeerproject

geleid tot de ontwikkeling van ‘het stekelvarken’, een

wordt nu gewerkt aan verbetering van dit model.

meetsectie voor snelle elektrische geleidingsmetingen.

Het model was quasistatisch en nu wordt geprobeerd

Hiermee kan de structuur van de vloeistoffilm worden

de verandering van de prestatie in de tijd dynamisch

gemeten, zowel in de tijd als ruimtelijk. Dit is bruikbaar

te modelleren. Dit vergt een goede karakterisering

onder alle hoeken en vooral geschikt voor dunne films.

van de zonnecellen en van de modelparameters die de eigenschappen van de cellen beschrijven.

Gebruikers

In een vervolgproject zullen zonnecellen van amorf

Shell Global Solutions International BV (Amsterdam) /

silicium als payload meevliegen met de Delfi n3Xt

Shell International Exploration and Production BV

sateliet. Deze satelliet is ontwikkeld en gebouwd door

(Rijswijk) / Technische Universiteit Delft / TNO

studenten en medewerkers van de TU Delft en wordt

(Delft) / Twister BV (Rijswijk ZH)

volgens plan gelanceerd in april 2013. De werking

STW-projecten 2002

23

Aerobic granular sludge reactors

05577

CCC

Projectleider Prof.dr.ir. M.C.M. van Loosdrecht Totale toewijzing in euro

201.024

Contracten Overdracht

Octrooi: TUD-TNWBT, Royal HaskoningDHV; Overname rechten en plichten: Royal HaskoningDHV; Samenwerking: TUD-TNWBT, STOWA

Octrooien

Werkwijze voor het verkrijgen van korrelvormige groei van een micro-organisme in een reactor; Werkwijze voor het behandelen van afvalwater

Totale inkomsten

in euro 136.134

van de zonnecellen zal continu gemonitord worden en vergeleken worden met de simulatieresultaten. Gebruikers

Doelstelling

HaskoningDHV Nederland BV (Nijmegen) /

en compacte afvalwaterzuiveringstechnologie, geba-

Paques BV (Balk) / Royal HaskoningDHV (Amersfoort) /

seerd op aëroob korrelslib.

Stichting Toegepast Onderzoek Waterbeheer (STOWA) (Amersfoort) / Van der Pluijm Water- en Milieu-

AgentschapNL (Utrecht) / Dutch Space BV (Leiden) / Energieonderzoek Centrum Nederland (Petten) /

Gebruikers

Het ontwikkelen van een eenvoudige, kostenefficiënte

Resultaat na 5 jaar

management (Boxtel) / Wageningen Universiteit &

Helianthos BV (Arnhem) / Technische Universiteit

In het onderzoek is een eerste aanzet tot het groeien

Researchcentrum (Wageningen) / Waterboard AA

Delft

van aëroob korrelslib in het laboratorium doorontwik-

en Maas (‘s-Hertogenbosch) / Waterschap Hollandse

keld tot een volwaardige technologie, gebaseerd op

Delta (Ridderkerk) / Waterschap Reest en Wieden

SBR-reactoren. In een zeer compacte reactor kan een

(Meppel)

hoge simultane verwijdering van CZV (100%), stikstof (94%) en fosfaat (94%) plaatsvinden. Het ontwerp van een waterzuiveringsinstallatie gebaseerd op aëroob korrelslib laat zien dat er 75% minder ruimte nodig is dan voor conventionele actief slib-installaties. Tevens is het energieverbruik tot 30% lager en zijn de investeringskosten 15% tot 20% lager. Deze door TU Delft en HaskoningDHV ontwikkelde technologie is zeer interessant voor het zuiveren van zowel huishoude-lijke als industriële afvalwaterstromen. Het aëroob korrelslib is gepatenteerd in twee octrooien. DHV introduceert de technologie op de markt onder de naam NeredaTM. Er is veel belangstelling getoond vanuit de Nederlandse waterschappen en uit de industrie, waar reeds drie praktijkinstallaties zijn gerealiseerd. Pilot-onderzoek zal leiden tot de eerste toepassing voor huishoudelijk afvalwater, en (inter) nationale projecten voor de bouw van NeredaTMinstallaties zijn gepland. Resultaat na 10 jaar De technologie is nu ‘volwassen’ en volledig in de praktijk geïntroduceerd. Er is zeer veel internationale aandacht voor de NEREDA-technologie en de eerste buitenlandse installaties zijn in aanbouw. Het onderliggende patent was afgelopen jaar door het Octrooibureau gekozen tot runner-up voor de Europese uitvindersprijs. Met DHV is een overeenkomst over licentieopbrengsten gemaakt waar komend jaar de eerste revenuen uit zullen voortkomen. Inmiddels wordt er gewerkt aan technologie om uit het geproduceerde slib alginaat te produceren. Dit zou het mogelijk maken om organisch koolstof in afvalwater om te zetten in een chemische grondstof.

24


Flight simulation models based on computational fluid dynamics and flight test identification

05670

AAA

Model predictive control for hybrid systems

05675

The analysis of spatial structures in hyperspectral images

BAA

05699

ABA

Projectleider Prof.dr.ir. J.A. Mulder Totale toewijzing in euro

Projectleider Prof.dr.ir. B. de Schutter Totale toewijzing in

Projectleider Dr.ir. R.P.W. Duin Totale toewijzing in euro

417.479

euro 366.542

365.862

Doelstelling

Doelstelling

Doelstelling

Een nieuwe methode voor de wiskundige synthese

Wij hebben ons gericht op het gestructureerd ontwerp

In hyperspectrale beelden is er voor elk pixel een

van aerodynamische modellen van vliegtuigen.

van regelaars voor specifieke klassen van hybride

volledig spectrum, in plaats van een of drie

Gegeven de geometrische vorm van het vliegtuig

systemen, dat wil zeggen systemen die gekenmerkt

kleurintensiteiten. Bij de aanvraag van het project

wordt eerst een model gemaakt met behulp van

worden door een combinatie van discrete en continue

in 2001 waren de eerste voor de industrie betaalbare

numerieke aerodynamica. Dit model wordt gebruikt

dynamica. De focus lag in het bijzonder op het ontwer-

scanners op de markt. Voordien werden ze vooral

om observaties in de vlucht te voorspellen. De fouten

pen van modelgebaseerde voorspellende regelaars

ten behoeve van remote sensing gebruikt. In de

in de voorspelling worden wiskundig beschreven en

voor stuksgewijze affine systemen met toepassing

industriële toepassingen zijn ruimtelijke samenhang

gebruikt als aanvulling op het oorspronkelijke model.

op DC-DC convertors en adaptive cruise control. De

tussen de pixels en verwerkingssnelheid van groot

belangrijkste aspecten die aan bod kwamen waren

belang om tot een nauwkeurige en bruikbare analyse

stabiliteit, robuustheid en efficiënte implementatie.

en segmentatie van beelden te komen. Het project

Resultaat na 5 jaar

stelde zich ten doel de mogelijkheden hiertoe te

Er werd een numeriek softwarepakket ontwikkeld waarmee op basis van de geometrische vorm van

Resultaat na 5 jaar

onderzoeken en daarbij gebruik te maken van de ruimtelijke en spectrale samenhang.

het vliegtuig de aerodynamische krachten en

Naast tal van fundamentele resultaten i.v.m. regelaar-

momenten op het vliegtuig voor iedere mogelijke

ontwerp voor stuksgewijze affine hybride systemen

vliegtoestand konden worden berekend. De resul-

heeft het project geresulteerd in twee proefschriften,

taten moesten worden samengevat in een globaal

19 tijdschriftartikelen, 3 boekhoofdstukken en 48

Het project ondervond moeilijkheden en stimulansen.

wiskundig model. Daarnaast moest het experimentele

conferentiebijdragen. Er is een DC-DC convertor set-up

Vooral in het begin was het moeilijk om geschikte,

instrumentatiesysteem van het Cessna Citation II

gebouwd en er zijn richtlijnen ontwikkeld om gebrui-

goed geannoteerde beelden te vinden. Gedurende

laboratoriumvliegtuig worden ontwikkeld om het

kers uit de industrie een leidraad te geven bij de te

het project kwamen er steeds frequenter contacten

geschikt te maken voor de uiterst nauwkeurige

maken keuzes i.v.m. regelaarontwerp voor hybride

tot stand met andere gebruikers, zowel internatio-

meting van aerodynamische krachten en momenten

systemen. Daarnaast hebben de activiteiten van de

naal (Zuid-Afrika, Oostenrijk, Duitsland, België, Iran)

in dynamische vliegcondities.

groep van de TU Eindhoven tot een patentaanvraag

als nationaal. Het ging hierbij om zeer verschillende

geleid i.s.m. Philips Lumileds: Philips invention -

toepassingen: delfstoffen, afvalwerking, genetisch

678058, High Speed, Average-Current Control Loop.

onderzoek, medische diagnostike, landbouw, miltaire


toepassingen en dergelijke. Het project concentreerde

Geïnspireerd door de noodzaak de verschillen tussen voorspelling en meting van aerodynamische krachten

Resultaat na 5 jaar


zich op de ontwikkeling van een software toolbox

en momenten wiskundig te beschrijven werd een

Onder de vervolgprojecten van dit project zijn drie EU-

om de verscheidenheid aan problemen aan te kunnen.

nieuwe techniek ontwikkeld op basis van multidimen-

projecten: SICONOS (FP5) en de Networks of Excellence

Deze toolbox is aan academische en industriële

sionale splines. Deze techniek bleek zo krachtig dat ze

HYCON (FP6) en HYCON2 (FP7), een NWO Van Gogh

onderzoekers in de diverse toepassingsgebieden

ook kon worden toegepast op de metingen zelf, niet

uitwisselingsproject met Supélec Rennes, een NWO-STW

ter beschikking gesteld. Een volledige oplossing van

slechts op de verschillen met de theoretische voor-

VIDI Vernieuwingsimpulsproject ‘Multi-agent control

de oorspronkelijke vraagstelling bleek echter veel

spellingen. Het resultaat bestaat dus uit twee nieuwe

of large-scale hybrid systems’ (door Bart De Schutter)

moeilijker dan gedacht. In de breedte is veel bereikt.

methoden voor de identificatie van aerodynamische

en een NWO-STW VENI Vernieuwingsimpulsproject

In de diepte valt nog veel te doen.

vliegtuigmodellen. Toepassingen zijn voorzien in de

‘Flexible Lyapunov functions for real-time control’

vluchtsimulatorindustrie en bij de ontwikkeling van

(door Mircea Lazar). Daarnaast hebben Mircea Lazar en

Micro Air Vehicles. Er werden proefschriften voltooid

Ion Necoara, de promovendi die op dit project hebben

Het project resulteerde allereerst in de ontwikkeling

over de ontwikkeling van numerieke aerodynamica en

gewerkt, nu allebei een permanente academische positie

van een hyperspectrale toolbox, vrij beschikbaar

over multidimensionale splines.

verworven, respectievelijk als ‘assistant professor’ aan

voor onderzoek. Daarnaast zijn toepassingen bij

de TU Eindhoven en als ‘associate professor’ aan de

drie partners (Unilever Vlaardingen, CTR in Villach,

Polytechnische Universiteit van Boekarest in Roemenië.

Oostenrijk en Plant Research International in

Gebruikers

Wageningen) uitvoerig onderzocht. De samenwerking

Dutch Space BV (Leiden) / ESTEC - European Space Research and Technology Centre (Noordwijk) /


Gebruikers

met CTR leidde tot een vervolgproject (een door CTR

Koninklijke Luchtmacht (‘s-Gravenhage) / Nationaal

IPCOS Technology BV (Boxtel) / Philips Lighting

gefinan-cierde promotieplaats) met betrekking tot

Lucht- en Ruimtevaartlaboratorium (Amsterdam,

BV (Oss) / Shell Global Solutions International BV

het efficiënt gebruik van door experts geannoteerde

Marknesse) / TNO (‘s-Gravenhage) / TRC

(Amsterdam) / Siemens Nederland NV (‘s-Graven-

meetgegevens voor het ontwerp van een (semi-)

Development BV (Arkel) / Vertigo Flight Simulation

hage) / SKF Research & Development Company BV

automatisch analysesysteem voor hyperspectrale

(Amsterdam)

(Nieuwegein)

STW-projecten 2002

25

The scaling up of a multipurpose, flexible submicrone particles aerosol reactor

05703

beelden. Als toepassing is ondermeer tumordetectie

ABA

Ultra-high frequency compact bipolar transistor modelling for communications

05752

BCB

Projectleider Dr.ir. J.C.M. Marijnissen Totale toewijzing in

Projectleider Prof.dr.ing. L.C.N. de Vreede Totale toewij-

euro 573.536 Contracten Optie: Heraeus Tenevo AG

zing in euro 883.000 Totale inkomsten in euro 141.666

Doelstelling

Doelstelling

in endoscopie onderzocht. Een belangrijk probleem,

Nanodeeltjes hebben vele interessante eigenschap-

High frequency bipolar transistoren zijn veel gebruikte

waarvoor mogelijke oplossingen zijn geanalyseerd,

pen. Een obstakel voor het commercialiseren van deze

componenten in de high-frequency communication

zijn de ‘verschuivende domeinen’. Dit zijn beelden

nanodeeltjes is het op grotere schaal produceren

technology. Het doel van dit project is het ontwik-

van soortgelijke objecten (bijvoorbeeld poliepen) die

van deze deeltjes. Het doel van dit project is het

kelen van geavanceerde modelling procedures, voor

onder verschillende omstandigheden (leeftijd) geheel

ontwerpen en construeren van een verbeterde

een doeltreffend en betrouwbaar ontwerp van next

andere spectra hebben. Door hun grote gevoeligheid

laser chemical vapor precipitation reactor die in het

generation communication circuits. Het onderzoek is

is dit juist voor hyperspectrale beelden een probleem.

verleden al toegepast werd in het genereren van

gericht op fysische and computational modelling van

Door het beschikbaar komen van goedkope hyper-

nanodeeltjes. Daarbij wordt de nadruk gelegd op het

moderne Si, SiGe, GaAs III-V HBT devices en tunable

spectrale scanners zijn er steeds meer industriële

opschalen en het verbeteren van uniformiteit van de

low-distortion integrated passives. Er is speciale aan-

toepassingen waarbij deze een rol (kunnen) spelen.

deeltjes in zowel de compositie als deeltjesgrootte.

dacht voor de toepassing van deze nieuwe modelling procedures in industry CAD software tools.

Onze ervaringen zijn daarom zeer waardevol bij de door ons gegeven industriële cursussen.

Resultaat na 5 jaar Een verbeterde en opgeschaalde laser CVP reactor

Gebruikers

Resultaat na 5 jaar

is ontworpen en gebouwd. De productie ligt op

De resultaten van dit project bestaan uit het

Plant Research International (Wageningen) / TNO

100 gram per uur en kan met kleine aanpassingen

voortzetten van Mextram transistor model als indus-

(‘s-Gravenhage) / Unilever R&D (Vlaardingen)

een kilogram per uur worden. Daarnaast is een

trieel standaardmodel, erkend door de Compact

complete opstelling met verschillende benodigde

Model Council (CMC). De CMC is een industrieel

procesonderdelen gebouwd. Voor het afvangen van

orgaan dat de 51 semiconductor companies verte-

de nanodeeltjes is een apart hoogtemperatuur filter

genwoordigt, die zich richten op de internationale

gebouwd. Binnenkort wordt het opstarten van het

standaardisatie van compact model formulations.

systeem verwacht. Het is mogelijk om in principe

Uitbreiding naar het Mextrammodel is voorgesteld en

vele verschillende materialen te maken maar initieel

doorgevoerd. De resulterende devices vertonen een

worden silicium(verbindingen) gemaakt. Silicium zal

niet-precedente lineariteit en low-loss performance.

worden gebruikt in onderzoek aan Li-ionbatterijen.

Veel publicaties zijn over dit onderwerp verschenen

Siliciumverbindingen zoals SiC en Si3N4 zullen

die een aanzienlijke belangstelling trekken van de

gebruikt worden in het maken van esthetische en

industrie voor deze nieuwe devices en hun gerela-

functionele keramische onderdelen.

teerde modellen.

Resultaat na 10 jaar Er zijn geen aanvullende gegevens bekend Gebruikers

Resultaat na 10 jaar Er zijn verder geen gegevens bekend bij STW. Gebruikers

Formatec Technical Ceramics BV (Goirle) / Heraeus

Agilent Technologies Netherlands BV (Alkmaar) /

TENEVO GmbH (Greppin, Duitsland) / Technische

CATENA Microelectronics BV (Delft) / IBM Micro-

Universiteit Delft / Warsaw University of Technology

electronics (Burlington, Verenigde staten) / National

(Warschau, Polen)

Semiconductor BV (Delft) / NXP Semiconductors (Eindhoven, Nijmegen) / Technische Universiteit Delft / TNO (‘s-Gravenhage)

26


Development of multifunctional reactors for multi-step synthesis of fine chemicals

05772

AAA

Shape optimization under conditions of partial elasto hydrodynamic lubrication

05797

BBA

Verlenging levensduur van stalen orthotrope brugdekconstructies met bijbehorende deklaagconstructies

05979

BCA

Projectleider Prof.dr. J.A. Moulijn Totale toewijzing in euro

Projectleider Dr.ir. A. van Beek Totale toewijzing in euro

Projectleider Prof.ir. F.S.K. Bijlaard Totale toewijzing in euro

536.000

292.550

541.330


Doelstelling

Doelstelling


Doelstelling

Doel was het ontwikkelen van een flexibel, efficiënt,

Voor optimalisatie van het ontwerp van water-

Veel stalen bruggen zijn met orthotrope rijdekken

schoon systeem voor de fijnchemische industrie,

gesmeerde (elasto-)hydrodynamische lagersystemen

gebouwd. In het laatste decennium zijn er verschei-

bestaande uit elementaire commercieel verkrijgbare

moeten de effecten van de ontwerpparameters

dene typen vermoeiingsscheuren gevonden in de

bouwstenen. Het project was een samenwerking

voorspeld worden door: a) ontwikkelingsprogramma-

dekken van deze bruggen en vrijwel altijd in de

tussen de groep Industriële Katalyse uit Delft en

tuur om wrijving in elasto-hydrodynamische

zwaarst belaste rijstrook. Het doel van het onderzoek

de Organische Synthese-groep uit Utrecht. Het werk

watergesmeerde lagersystemen te voorspellen,

is het ontwikkelen van renovatiemethoden voor deze

in Delft was gefocusseerd op het ophelderen van

b) integreren van oppervlaktetextuur in deze program-

brugdekken en het verkrijgen van een beter inzicht

mechanisme en daarmee samenhangende deacti-

matuur, c) optimalisatie van het lagerontwerp.

in het vermoeiingsgedrag van deze rijdekken.

vering van state-of-the-art katalysatoren voor de selectieve hydrogenering van aromatische ketonen en

Resultaat na 5 jaar

Resultaat na 5 jaar

op het optimaliseren van gestructureerde reactoren

Een rekenmethode is ontwikkeld om smerings-

Het uitgevoerde onderzoek is in een drietal disser-

voor de fijnchemie.

condities van elasto-hydrodynamisch gesmeerde

taties beschreven: dr.ir. T.O. Medani: ‘Principles of

radiale aslagersystemen te voorspellen. De methode

surfacings on orthotropic steel bridge decks’ (2006),

is geïmplementeerd in het eindige elementen-

dr.ir. F.B.P. de Jong: ‘Renovation techniques for

Katalysatordeactivering is onontkoombaar tijdens de

programma SEPRAN. Dit programma kan de basis

cracked orthotropic steel bridge decks’ (2006) en

hydrogenering van aromatische ketonen. Mechanisme

vormen voor een meer systematische kwantitatieve

dr.ir. S. Teixeira de Freitas: ‘Steel plate reinforcement of

en kinetiek van de deactivering zijn opgehelderd.

optimalisatie. Het effect van bepaalde ontwerp-

orthotropic bridge decks’ (2012). In het eerste onder-

Ondanks de deactivering is door een ingenieus

parameters op de prestaties van het lagersysteem is

zoek is de respons van deklaagmaterialen beschreven.

aantrekkelijk reactorontwerp een monolietreactor

bevestigd door een beperkt aantal experimenten.

In het tweede onderzoek is als renovatiemethode

een haalbare optie. De voordelen van dit ontwerp

Specifieke experimenten zijn nodig om het meso-

voor vaste bruggen de toepassing van een laag van

zijn dat de bestaande infrastructuur van een fijn-

model te valideren. Vervolgstappen zijn de uitbreiding

ca. 50 mm gewapend hoge-sterkte beton onderzocht.

chemische productiefaciliteit kan worden gebruikt

van de textuurberekeningen van 2D naar 3D. In

Inmiddels zijn verschillende vaste bruggen in het

en dat afzonderlijke regeneratiecycli overbodig

samenhang met de berekeningen is de bestudering

Nederlandse Rijkswegennet met deze renovatiemeth-

worden. Een ander conceptueel reactorontwerp is

van het optreden van lokale cavitatie zinvol, waarbij

ode versterkt.

gebaseerd op parallelle gestructureerde reactoren

dient te worden onderzocht of de textuur(meso)

geplaatst op het bestaande geroerde vat. Dit concept

berekeningen moeten worden uitgebreid met een

is aantrekkelijk voor meerstapsreactiesystemen

meer geavanceerd cavitati model.

Resultaat na 5 jaar

waarin de verschillende reactiestappen chemisch compatibel zijn. Resultaat na 10 jaar Er zijn geen nieuwe ontwikkelingen.

Resultaat na 10 jaar In het derde onderzoek is de renovatiemethode voor beweegbare bruggen met toepassing van


een tweede staalplaat op het bestaande brugdek

De promovendus heeft helaas ervoor gekozen niet te

onderzocht. Een direct verlijmde staalplaat is aange-

promoveren. Het enige resultaat is een aantal papers

bracht op de Scharsterrijnbrug in de A6 nabij Joure.

die wel vaak worden geciteerd.

Inmiddels is het rijdek van de Gideonbrug in de A7 op dezelfde wijze versterkt. De komende tijd zullen

Gebruikers

Gebruikers

nog meer beweegbare bruggen op deze wijze worden

Akzo Nobel Chemicals BV (Arnhem) / BASF Nederland

AWS II BV (Hoenderloo) / COMBIMAC BV (Emmen) /

versterkt. Jaarlijks wordt de stand van zaken met

BV (De Meern) / DSM Anti-Infectives BV (Delft) /

IHC Lagersmit (Alblasserdam) / MRConsult

betrekking tot het renoveren van de stalen bruggen

Givaudan UK Ltd (Ashford, Groot-Brittannië)

(Voorschoten) / Rijkswaterstaat (Utrecht) / SKF

in een lezingmiddag bediscussieerd. Documenten

Research & Development Company BV (Nieuwegein)

en presentaties worden gepubliceerd op de website

/ Techni-sche Universiteit Delft / TNO (Eindhoven) /

www.platformstalenbruggen.nl

Van der Velden Marine Systems (Krimpen aan de Lek)

STW-projecten 2002

27

Vector Stefan models for the homogenization in aluminum alloys

05983 Projectleider

Prof.dr.ir. P. Wesseling

BBA Totale toewijzing in

euro 179.000

Gebruikers

Doelstelling

door de brandwondenstichting die gebruik maakt van

Advies- en projectburo Estilla (Meppel) / Bolidt

Het doel van dit onderzoek is het ontwikkelen van

dezelfde wiskundige technieken om het optreden van

Kunststoftoepassingen BV (Hendrik-Ido-Ambacht) /

een wiskundig model dat een beschrijving geeft van

littekenweefsel te verminderen.

BSB Staalbouw BV (Sumar) / Delta Pi Performance

het diffusieproces van de legeringselementen van

Improvement BV (Duiven) / Esha (Groningen) /

aluminium en de processen die optreden op de grens

Gemeente Rotterdam / Hollandia BV (Krimpen

tussen de deeltjes en het aluminium beschrijft.

a/d IJssel) / Intelligent Engineering (Ottawa, Canada) / Iv-infra BV (Papendrecht) / Lightweight

Applied Technologies (Eindhoven) / Tata Steel Resultaat na 5 jaar

Structures BV (Delft) / Ministerie van Infrastructuur

Het produceren van gegoten microstructuurmetalen

en Milieu (Utrecht) / Rijkswaterstaat (Utrecht) /

is hoogst complex vanwege de heterogeniteit zowel

Samenwer-kende Nederlandse Staalbouw Intra

in de aanwezige fasen als in de lokale concentratie-

(Rotterdam) / Smits Neuchâtel Infrastructuur BV

gradiënten. Voor verdere verwerking moet een

(Utrecht) / Société des Pétroles Shell (Colombes,

hoge-temperatuur gloeibehandeling toegepast

Frankrijk) / Specialistische Bedekkingen en Onder-

worden. Deze behandeling kost tijd en vooral veel

houds Technieken BV SBO (Andelst) / Technische

energie. Bestaande modellen zijn alleen toepasbaar

Universiteit Delft

voor geïdealiseerde fasegeometriën zoals bolvormige deeltjes, naalden of plaatjes. In de praktijk echter treden er hele grillige vormen op en soms worden er opzettelijk breuken aangebracht. In dit onderzoek is een universeel mathematisch model gevonden. Het blijkt dat de level-set methode in staat is om deze problemen te modelleren voor complexe geometriën. Met het ontwikkelde model kunnen de gloeibehandelingen beter aangestuurd worden en wordt het energieverbruik aanzienlijk teruggebracht met behoud van kwaliteit van de legering. In een vervolgproject is de ontwikkelde kennis ook toegepast op biomedische problemen (wondheling) en gebruikt bij het ontwikkelen van zelfhelende materialen. Resultaat na 10 jaar Na het ontwikkelen van een geavanceerd wiskundig model is er software ontwikkeld voor het voorspellen van de homogeniseertijd. Deze software wordt door de industrie gebruikt. Dit heeft tot aanzienlijke energiebesparingen geleid en tot betere producten. Verder is dit het startpunt geweest van een hele nieuwe onderzoekslijn. Er is een blijvende samenwerking ontstaan met de Universiteit van Zaragoza. Er zijn drie postdocposities uit voortgekomen waar gewerkt werd aan zelfhelende materialen. Op dit moment is er een promovendus werkzaam om de modellen over te dragen naar ijzerlegeringen. Het gedrag hiervan in de warmbandwals kan met succes voorspeld worden. Dit is ingebouwd in de software die Tata Steel gebruikt voor het besturen van de walsen. Onlangs is een nieuwe promovendus gestart, gefinancierd

28


Gebruikers Ministerie van Defensie (‘s-Gravenhage) / Philips (IJmuiden, Velsen-Noord) / Technische Universiteit Delft

Stochastic modelling of nearshore wave-wave interactions for operational wave models

06025

BCA

Learning from nature

06050

Parametric modelling and meshless discretisation methods for knowledge based engineering applications

BBB

06054

ABA

Projectleider Prof.dr.ir. J.A. Battjes Totale toewijzing in

Projectleider Prof.dr. P.J. French Totale toewijzing in euro

Projectleider Prof.dr.ir. M.J.L. van Tooren Totale toewijzing

euro 191.900

450.475


Doelstelling

Doelstelling

Doelstelling

Ontwikkeling, implementatie en validatie van

Het project gaat over het leren van de natuur en

Het onderzoek richt zich op de vermindering van

een wiskundig model voor de voortplanting van

bestuderen van medische systemen. Het eerste

kosten en doorlooptijd van het ontwerpen van

windgolven in ondiep water, inclusief een verbeterde

projectdeel gaat over een reksensor, waarvan de

complexe systemen met behulp van parametrische

weergave van de drie-golfwisselwerkingen.

werking gebaseerd is op de vlieg. Dit eerst project

productmodellen en Multi-Disciplinaire Optimalisatie-

heeft geleid tot twee subprojecten, een gyroscoop

technieken. Voor de parametrische modellen worden

en een infraroodsensor. Contacten zijn gelegd met

Knowledge Based Engineering principes gebruikt.

Het onderzoek heeft geleid tot een beter inzicht

de Universiteit van Bath, in Engeland. Het tweede

De modellen worden in een optimalisatieframe-

in en wiskundige beschrijving van de niet-lineaire

gedeelte van het project is gericht op medische

work, genaamd Design and Engineering Engines

golfvoortplanting, in het bijzonder een uniform geldige

sensoren. Dit onderdeel betreft het ontwikkelen

(DEE), geïmplementeerd om hun bruikbaarheid

benadering die zowel in diep water als ondiep water

van multisensoren voor katheters, in samenwerking

voor geautomatiseerde analyse en optimalisatie te

geldig is, waar de zogeheten vier-golfwisselwerkingen

met AMC in Amsterdam en het Radboud universitair

onderzoeken.

en de drie-golfwisselwerkingen dominant zijn. Tevens

medisch centrum in Nijmegen.

Resultaat na 5 jaar

Resultaat na 5 jaar

is er een gevalideerd computerprogramma ontwikkeld voor de berekening van de bovengenoemde effecten.

Resultaat na 5 jaar

Het creëren van parametrische producten en para-

Voor het gedeelte van de reksensor loopt nu een

metrische engineering processen, zoals pre-process-

discussie om een bedrijf op te richten dat voor een

ing voor eindige elementen-berekeningen, is succesvol

Geen extra resultaten bekend (projectleider is met

deel resultaten van dit project kan gebruiken. Het

afgerond. Er is een methodiek ontwikkeld gebaseerd

pensioen).

gedeelte over de medische sensoren heeft geleid tot

op High Level Primitives (HLPs) (ten behoeve van

nieuwe contacten met bedrijven en een nieuw project

productmodellen) en Capability Modules (ten behoeve

op het gebied van implanteerbare sensoren.

van engineering processen). De HLPs dienen als


Gebruikers

bouwstenen waarmee een productfamilie kan worden

ARCADIS Nederland BV (Marknesse) / Deltares (Utrecht) / Deltares (Delft) / Rijksinstituut voor


opgebouwd die met de bijbehorende Capability

Integraal Zoetwaterbeheer en Afvalwaterbehandeling

Resultaten van biomimetics hebben geleid tot een

Modules gekoppeld kan worden aan een binnen het

(Lelystad) / Svasek Hydraulics (Rotterdam)

contract met Toyota over I- sensoren. Hieruit is een

project ontwikkelde kostenmodule, een bestaand

octrooi voortgekomen. Over de ideeën zijn drie keer

eindige elementen-pakket en een manufacturing

speciale sessies bij de IEEE Sensors conferentie

tool. Voor de aërodynamische analyse van het gehele

georganiseerd samen met prof. Gijs Krijnen van de

vliegtuig is een aërodynamisch optimalisatieframe-

Universiteit Twente. De promovendus die hierop

work opgezet met daarin opgenomen een binnen het

gewerkt heeft, is nu werkzaam als UD bij de Technical

project ontwikkelde adjoint euler solver. De tool is

University of Malaysia. Het werk aan de katheter

geverifieerd met een optimalisatie van een 3D-vleugel.

heeft geleid tot meer contacten met ziekenhuizen. Discussies zijn nu gaande om dit onderzoek te combineren met werk in flexibele devices. Gebruikers

Resultaat na 10 jaar Bij STW zijn geen verdere gegevens bekend. Gebruikers

Factory Cro For Medical Devices BV (Bilthoven) /

Airbus UK (Filton, Bristol, Groot-Brittannië) / Dassault

Medtronic SQDM (Arnhem) / Sensata Technologies

Systemes (Suresnes, Frankrijk) / Fokker Aerostruc-

Holland BV (Almelo) / Radboud universitair medisch

tures BV (Dordrecht) / Joint Radar Sensors (Hengelo)

centrum (Nijmegen) / Vitatron Medical BV (Dieren)

/ MSC Software Benelux BV (Gouda) / Nationaal Lucht- en Ruimtevaartlaboratorium (Marknesse) / NIMR College (Nieuwegein) / Technische Universiteit Delft / UGS PLM Solutions (‘s-Hertogenbosch)

STW-projecten 2002

29

E

SmartCam: Devices for Embedded Intelligent Cameras

05411

BBA

Air filmcooling through laser drilled nozzles

05478

ABA

Projectleider Prof.dr. H. Corporaal Totale toewijzing in

Projectleider Dr.ir. H.C. de Lange Totale toewijzing in euro

euro 554.519 Contracten Optie & Licentie: NXP Semi-

314.371

conductors, TUE-ELE, TUD-TNW, Koninklijke Philips Electronics NV

Octrooien Rescanned pixels Totale

inkomsten in euro 177.000


Doelstelling

Doelstelling

Sensoren worden steeds slimmer. Dat is handig, want

Voor het optimaal koelen van sneldraaiende turbine-

dan kunnen allerlei bewerkingen op de meetgegevens

bladen wordt koude lucht door kleine gaatjes in het

lokaal bij de sensor gedaan worden. De sensornetwerken

oppervlak gespoten waardoor een koude luchtlaag

en de centrale verwerking worden dan alleen belast als

ontstaat die het oppervlak beschermt. Voor het maken

er echt iets te melden valt. Slimme camera’s, SmartCams,

van de grote aantallen gaatjes wordt gebruik gemaakt

moeten zelf beslissen of er iets aan de hand is en dan

van laserdrilling. Nadeel is dat de vorm van de gaatjes

pas de data gaan doorsturen; dat bespaart een hoop on-

bij sommige procesomstandigheden niet meer is

nodige communicatie. In-camera image processing dus.

gegarandeerd. In het project wordt experimenteel en numeriek onderzocht wanneer deze productie-

Resultaat na 5 jaar De grote vragen zijn: a) hoe een adequate multipro-

onnauwkeurigheid een bedreiging vormt voor de koelprestatie.

cessorarchitectuur voor zo’n intelligente camera er uitziet, en b) hoe krijg je applicaties snel en efficiënt

Resultaat na 5 jaar

hierop afgebeeld? Er is een methodiek ontworpen

Het effect van gestileerde productie-onnauw-

om zeer snel SmartCamapplicaties, zoals object-

keurigheden op de optredende stromingsvelden en

herkenning, te implementeren op een multiprocessor-

de daaraan gekoppelde koelprestatie is in een aantal

systeem. Hierbij wordt gebruik gemaakt van skeletons.

modelexperimenten in kaart gebracht. Opvallende con-

Kritische beeldbewerkingscode wordt geclassificeerd

clusie is dat een juist-geplaatste onnauwkeurigheid de

met behulp van deze skeletons en vervolgens op

koelprestatie met meer dan 100% kan verbeteren. In

efficiënte wijze afgebeeld. Daarnaast heeft het

het numerieke deel van het project is een programma

project tot nieuwe inzichten met betrekking tot

ontwikkeld waarmee de lokale stromingsfenomenen

SIMD (Single Instructie Multiple Data) processoren

die een cruciale rol spelen bij de koeling, zoals het

geleid. Deze processoren zijn door hun data-parallelle

loslaten van wervels, kunnen worden gesimuleerd.

verwerking uitermate geschikt voor beeldbewerkings-

De software maakt gebruik van een lokaal verfijnd

algoritmen. De nieuwe inzichten hebben betrekking

rekennet en tijdintegratietechniek die Local Defect

op een verbeterde communicatie zodat de klasse van

Correction (LDC) heet. De experimentele resultaten

applicaties die efficiënt met behulp van deze proces-

hebben tot een aantal gesprekken met gasturbine-

soren kan worden uitgevoerd, sterk wordt uitgebreid.

fabrikanten geleid, waarmee de mogelijkheden voor een vervolgproject worden onderzocht.

Resultaat na 10 jaar Het SmartCamproject heeft een vervolg gekregen in EVA (Embedded Vision Architectures), een Pieken-in-

Resultaat na 10 jaar Verder zijn er geen gegevens bij STW bekend.

de-delta project. Daarin wordt de SmartCammethode toegepast op onder andere FPGA (Field Program-

Eldim BV (Lomm) / Nationaal Lucht- en Ruimtevaart-

Inmiddels heeft dat geleid tot een nieuw framework,

laboratorium (Amsterdam) / Nederlands Centrum

genaamd MAMPS, voor het snel genereren van FPGA-

voor Laser Research BV (Enschede) / Technische

implementaties van complexe image processing ten

Universiteit Delft / Universiteit Twente (Enschede) /

behoeve van smart camera’s. Verschillende bedrijven

V-Bèta BV (Goor)

onderzoeken de toepasbaarheid van dit framework. Gebruikers In3D (Delft) / Lithp Systems BV (Purmerend) / NR Malotaux Consultancy (Bilthoven) / NXP Semiconductors (Eindhoven) / Océ Technologies BV (Venlo) / Philips Applied Technologies (Eindhoven) / TNO (Delft, ‘s-Gravenhage) / Universiteit Gent (België)

30


Gebruikers

mable Gate Array) technologie en verder uitgebreid.

Pulse-tube refrigerators without regenerator

05569

BAA

Towards ultrafast all-optical packet switched telecommunication networks

05579

ABA

Flow-Induced Pulsations in Gas Transport Systems: prediction, prevention and influence on volume flowmeasurements

05645

CCB

Projectleider Prof.dr. A.T.A.M. de Waele Totale toewijzing

Projectleider Prof.dr. H.J.S. Dorren Totale toewijzing in euro

Projectleider Prof.dr.ir. A. Hirschberg Totale toewijzing


271.454

in euro 365.182 Contracten Optie: TNO-IT; Optie &


Licentie: DNV KEMA Energy & Sustainability

Totale


Doelstelling

Doelstelling

Doelstelling

Pulsbuiskoelers zijn aantrekkelijk omdat ze koude pro-

Eerste doel van het project is het verkrijgen van

Strominginstabiliteiten in gasleidingen induceren

duceren zonder bewegende delen aan de lage-tem-

inzicht in de werking van telecommunicatieknoop-

pulsaties die leiden tot systematische fouten in

peratuurkant. In de regenerator van pulsbuiskoelers

punten die volledig optisch geschakeld worden en in

gasdebietmetingen. Ook kan er door de pulsaties

wordt periodiek warmte opgeslagen en onttrokken. De

de werking van de bouwstenen ervan in het bijzonder.

mechanische schade ontstaan. Gezien de omvang van

materialen die daarvoor nodig zijn zijn duur, zwaar en

Tweede doel is inzicht te verkrijgen in het optische

de Nederlandse aardgasproductie (80 miljard kubieke

volumineus. Verder is de efficiëntie van de regenerator

schakelen bij ultrahoge snelheden. Met name optische

meter per jaar) en de omvang van andere gastromen

beperkt. In dit project is de pulsbuiskoeler vervangen

flip-flopgeheugens en optische schakelaars die van

in de industrie, is het van strategisch belang om deze

door twee koelers in tegenfase en de regeneratoren

de non-lineariteiten in III-V-halfgeleiders bij hoge

fouten te kwantificeren. Verder is het noodzakelijk om

door één warmtewisselaar waarbij de afgestane

snelheid gebruik maken worden onderzocht.

kennis te ontwikkelen om pulsaties te reduceren.

warmte van de ene stroom wordt opgenomen door de andere. Doel is een efficiënte, handzame koeler te verkrijgen.

Resultaat na 5 jaar

Resultaat na 5 jaar

Het project heeft bijgedragen aan een recente

In het project is nauw samengewerkt met Elster

veldtest op160 Gb/sec all-optical packet switching

Instromet, een fabrikant van gasdebietmeters.

waarbij gebruik gemaakt werd van een optische

Het onderzoek heeft veel kennis opgeleverd over het

Er zijn verschillende koelers gebouwd. Het bleek niet

flip-flop dat in samenwerking met het Britse

effect van pulsaties op de werking van turbinemeters.

eenvoudig warmtewisselaars te maken waarbij de

telecombedrijf CIP-integration was gerealiseerd.

Deze kennis wordt momenteel door het betrokken

Resultaat na 5 jaar

warmtestroom in iedere periode dan weer positief dan weer negatief is. In een van de koelers bevond de roterende kraan, waarmee de drukoscillaties worden

bedrijf gebruikt om de nauwkeurigheid van turbineResultaat na 10 jaar Verder zijn er geen gegevens bij STW bekend.

gemaakt, zich bij lage temperaturen, waardoor de warmte in de warmtewisselaar steeds naar dezelfde

meters verder te vergroten. Daarnaast is in het project onderzoek gedaan naar geluiddempers voor vliegtuigmotoren. Dit heeft vooral basiskennis opgeleverd.

Gebruikers Resultaat na 10 jaar

kant stroomde. Zowel uit experimenten als uit

Alcatel-Lucent (Hilversum) / Philips Research

theoretisch analyse is gebleken dat de voorgestelde

(Eindhoven) / Samsung Advanced Institute of

Correctieformules zijn opgesteld voor de invloed van

methode werkt en dat de tegenstroomwarmtewisse-

Technology (Suwon, Zuid-Korea) / Siemens

pulsaties op volumestroommetingen met behulp van

laar zelfs enigszins efficiënter is dan de regeneratoren

Nederland NV (‘s-Gravenhage)

turbinemeters. Deze theorie wordt gebruikt in het

in gewone koelers. Helaas bleek ook dat het constru-

instrument TurbinScope van Elster Instromet en het

eren van warmtewisselaars met de vereiste kwaliteit

product Dynamic Toolkit van DNV KEMA. Het Neder-

ingewikkeld en duur is. Bovendien waren ze vrijwel

lands Meetinstituut (NMi) gebruikt het om uit fluc-

even groot en zwaar als regeneratoren waardoor de

tuaties in rotatiesnelheid van de meter de sterkte van

beoogde voordelen goeddeels verloren gaan. Het

pulsaties te schatten. DNV KEMA meldt regelmatig

onderzoek heeft dus wel tot zinvolle diepere inzichten

opdrachten te krijgen in verband met het dynamisch

en een goede promotie geleid, maar helaas niet tot

gedrag van turbinemeters. Daarbij blijken de onder-

concrete toepassingen.

zoeksresultaten van groot belang te zijn bij contacten met klanten. Bij het ontwerpen van de test/ijkopstel-


ling Euroloop (2010) heeft NMi veel aandacht besteed

In verband met het emeritiaat van de projectleider is

aan het vermijden van pulsaties. Het product GASFIP

het onderzoek niet voortgezet. De onderzoeksgroep

van DNV KEMA maakt ook gebruik van resultaten van

werd opgeheven.

onderzoeken verricht bij de TU/e. Het onderzoek naar stromingsgeïnduceerde pulsaties bij de TU/e is steeds

Gebruikers

in nauwe samenwerking met TNO Delft verricht.

Dutch Space BV (Leiden) / Philips Healthcare

Dankzij dit en eigen onderzoek heeft TNO zich met

Nederland BV (Best) / Stirling Cryogenics & Refrigera-

PULSIM geprofileerd als een wereldspecialist op dit

tion BV (Son) / Thales Cryogenics BV (Eindhoven) /

gebied. De studie naar de responsie van geperfo-

Universiteit Twente (Enschede)

reerde wanden heeft een breed toepassing gebied , van CV-verbranding to vliegtuigmotoren. Naast een vervolgproject van STW, studie naar hinderlijk fluiten

STW-projecten 2002

31

Combustion associated noise in central heating equipment

05646

CCB

Amorfe Copolymeren en Mengbare Polymere Blends in Optische Golfgeleiders

05718

BBB

Projectleider Prof.dr. L.P.H. de Goey Totale toewijzing

Projectleider Prof.dr.ing. C.W.M. Bastiaansen Totale

in euro 457.022 Contracten Samenwerking: TNO-IT,

toewijzing in euro 289.474 Contracten Letter of

DNV KEMA Energy & Sustainability, Remeha BV, AWB

intent: TUE-BT; Overdracht Octrooi: Koninklijke

CV-Ketels Apparatenfabriek Warmtebouw BV, Atag

Philips Electronics NV, TUE

Verwarming BV, AGPO BV

Luminescent object and utilisation thereof;

Totale inkomsten in euro

148.006

Octrooien P6000557

P6000225 Luminescent object comprising aligned polymers having a specific pretilt angle

van flexibele geribbelde pijpen, is een Europees EC

Doelstelling

Doelstelling

Marie Curie-project betreffende stromingsakoestiek

Bij moderne hoog-rendement CV-ketels wordt het

Het doel van het project is een ‘Luminescent Solar

bij de TU/e uitgevoerd (Aether) en zijn twee projecten

brandervermogen traploos ingesteld. Een probleem

Concentrator’ (LSC) ontwikkelen. Dit is een systeem

(Flowairs en Tango) gehonoreerd.

voor ketelfabrikanten is echter dat in sommige

waarmee (zon)licht ingevangen en geconcentreerd

werkgebieden de ketel gaat resoneren en lawaai

kan worden. Het geconcentreerde licht kan bijvoor-

produceert. Dit ongewenste geluid wordt veroorzaakt

beeld worden gebruikt voor de opwekking van

DNV KEMA Energy & Sustainability (Groningen) /

door interactie tussen de gasvlam en de brander,

elektriciteit met behulp van standaard fotovoltaïsche

Elster-Instromet BV (Silvolde) / Nationaal Lucht-

waardoor resonanties in de ketel op kunnen treden.

zonnecellen. Het grote voordeel van deze techniek

en Ruimtevaartlaboratorium (Marknesse) /

De oorzaak van dit verschijnsel is nog deels onbe-

is dat een aanzienlijk kleiner oppervlak aan dure

NMi Certin BV (Dordrecht) / Philips Applied

grepen. Het project heeft tot doel om een numeriek

zonnecellen noodzakelijk is om dezelfde hoeveelheid

Technologies (Eindhoven) / Philips Consumer

model te ontwikkelen waarmee het geluid van CV-

elektrische energie op te wekken. Hierdoor wordt

Lifestyle (Drachten) / Shell International Exploration

ketels voorspeld kan worden.

de investering in zonne-energie sterk gereduceerd

Gebruikers

waardoor de kostprijs per kWh aan de opgewekte

and Production BV (Rijswijk) / TNO (Delft) / Universiteit Twente (Enschede)

Resultaat na 5 jaar

zonne-energie in de toekomst mogelijk het niveau van

Tijdens dit project is een meetmethode voor de

steenkool of aardgasgestookte elektriciteitscentrales

overdrachtsfunctie (TF) van vlammen ontwikkeld die

kan benaderen.

de stimulus (snelheidsverandering) relateert aan de vlamrespons (verandering van de warmteontwikke-

Resultaat na 5 jaar

ling) en deze methode is gebruikt om de gevoeligheid

STW en de TU Eindhoven hebben een belangrijke

voor verstoringen van de vlam te karakteriseren.

bijdrage geleverd aan de totstandkoming van de

De meetmethode is gebaseerd op de simultane

Maxxun-technologie en begin 2007 is besloten de

registratie van de akoestische snelheid met een

technologie onder licentie over te dragen aan de

‘hot-wire’-sensor, en de warmtevrijstelling via een OH*

nieuw opgerichte MAXXUN BV. Verdere technolo-

chemiluminescentiesensor. Op basis van experimen-

gische en marketing-technische ontwikkelingen

tele resultaten is een algemene fenomenologische

binnen MAXXUN BV zullen bijdragen leveren aan

vergelijking opgesteld die past bij de waargenomen

een verdere valorisatie van de technologie en naar

vlamoverdrachtsfuncties. Het numeriek berekenen van

verwachting is begin 2010 de technologie dermate

de overdrachtsfunctie zelf blijkt echter nog niet goed

ver ontwikkeld dat een kleinschalige productie-unit

mogelijk. Hiervoor is nader onderzoek noodzakelijk.

voor LSC’s ontworpen kan worden.



De ontwikkelde meetmethode en apparatuur is nu

In 2010 zijn de twee octrooien op het gebied van

ook in gebruik bij de ketel- en branderindustrie. Er is

Luminescent Solar Concentrator (LSC) uit dit STW-

een verklaring gegeven voor het instabiele gedrag

project overgedragen aan Philips NV

van sommige praktische systemen en er kan advies gegeven worden hoe deze instabiliteiten verholpen

Gebruikers

kunnen worden. De resultaten van dit onderzoek zijn

DSM Research BV (Geleen) / Energieonderzoek

indirect gebruikt bij enkele ketel- en branderprodu-

Centrum Nederland (Petten) / Free Energy

centen. Twee nieuwe vervolgprojecten zijn opgestart.

Europe BV (Eindhoven) / FUJIFILM Manufacturing Europe BV (Tilburg) / General Electric Plastics BV

Gebruikers

Philips Research (Eindhoven) / Shell Global Solutions

(Lichtenvoorde) / AWB CV-Ketels Apparatenfabriek

(Amsterdam)

Warmtebouw BV (Helmond) / Bekaert Combustion Technology BV (Assen) / DNV KEMA Energy & Sustainability (Groningen) / NV Bekaert S.A. (Aalter, België) / Remeha BV (Apeldoorn) / Technische Universiteit Eindhoven / TNO (Delft)

32


(Bergen op Zoom) / Lights Interaction (Helmond) /

AGPO Ferroli (Breda) / Atag Verwarming BV

Mechanical characterization of polymers and polymer films with nano-indentation

05745

A Model Based Controller for Diesel and Lean-Burn Engines, to Optimize both Emissions and Fue

BBB

05774

BAA

Projectleider Prof.dr.ir. H.E.H. Meijer Totale toewijzing in

Projectleider Prof.dr.ir. J.C. Schouten Totale toewijzing in


euro 987.541

Doelstelling

slijtage van polymeren bepaalt. Promovendus Lambert


Doelstelling

Doel van het project is het ontwikkelen van methoden

van Breemen heeft een vaste aanstelling gekregen

Wereldwijd bestaat er behoefte aan uitlaatgassyste-

om de mechanische eigenschappen van glasachtige

bij de faculteit en zet het onderzoek voort, momenteel

men voor dieselmotoren die weinig vervuilen, met

polymeren te bepalen door gebruik te maken van

in samenwerking met Akzo Nobel, om de invloed van

name voor wat NOx betreft. In een van de mogelijke

dunne films van het materiaal en zogenaamde

harde en zachte fillers en van de netwerkdichtheid

systemen wordt onder zuurstofrijke omstandigheden

lokale ‘nano-indentation-tests’. In het project lag

te onderzoeken, en met het Dutch Polymer Institute

NOx als nitraat opgeslagen. De opslagcapaciteit wordt

de focus op de materialen: polycarbonaat (PC),

om de invloed van kristallisatie en oriëntatie in

regelmatig geregenereerd door de inspuiting van extra

Poly(methylmethacrylate) (PMMA) en polystyreen (PS).

ongevulde en gevulde systemen te kwantificeren,

brandstof waarbij het NOx weer vrijkomt en wordt

via modelleren en experimenteren. Kortom, het is

gereduceerd. Dit hele proces is een typisch voorbeeld

een bijzonder levend gebied dat het beste van

voor een regeltoepassing, omdat er een goede balans

Resultaat na 5 jaar In het project was een sterke samenwerking met de

geavanceerd modelleren met gedefinieerd en gecon-

vereist is tussen perioden van NOx opslaan en NOx

industriële partners Philips en DSM. De promoven-

troleerd experimenteren combineert, en waarvoor

vrijmaken/reduceren via toegesneden brandstof-

dus op het project kreeg volledige toegang tot hun

grote belangstelling bestaat vanuit de industrie.

injectie. Een onjuiste balans kan NOx-uitstoot of over-

experimentele faciliteiten. Naast de gebruikelijke gebruikersbijeenkomsten waren er twee-maandelijkse

matige brandstofconsumptie tot gevolg hebben. Doel Gebruikers

van dit project is het ontwerp van een regelstrategie

voortgangsbijeenkomsten bij Philips en DSM. Het

Dejima Optical Films BV (Arnhem) / DSM Research BV

en regelaar, die gebaseerd zijn op een model dat de

onderzoek heeft geleid tot een karakterisatiemethode

(Geleen) / DSM Resins (Zwolle) / Océ Technologies

dynamica van zowel de motor als de autokatalysator

voor de plastische en visco-elastische eigenschappen

BV (Venlo) / Philips Research (Eindhoven) /

in acht neemt.

van polymeren, bruikbaar bij materiaalontwikkeling

Philips Research Europe - Eindhoven / Tata Steel

in de onderzoekslaboratoria van Philips en, met name,

(Velsen-Noord) / TNO (Delft)

Resultaat na 5 jaar

DSM. De succesvolle samenwerking met Philips

Een goede beschrijving is opgesteld over het

heeft uiteindelijk geleid tot de aanstelling van een

dynamisch chemisch gedrag van het ‘lean-burn

Philips-vertegenwoordiger uit de commissie als

automotive’ katalytisch systeem, met betrekking

part-time professor ‘small-scale mechanics’ op de

tot de rol van meervoudige opslagsites, de

faculteit Werktuigbouwkunde van de TU/e. Dit geeft

invloed van CO2 en H2O en het effect van verschil-

het belang van dit vakgebied aan. De resultaten zijn

lende reducerende agentia (CO, H2 en C2H4) op

gepresenteerd op internationale conferenties en

NOx-opslag en -reductie.

gepubliceerd in de internationale vakliteratuur. Resultaat na 10 jaar Resultaat na 10 jaar

Het onderzoek heeft vooral geleid tot achtergrond-

Na twee zelf ontwikkelde prototypen voor nano-

kennis over de werking van LNT-katalysatoren.

indentatie, uitgebreid met (single asperity) nano-

Bovendien zijn de methoden voor modelreductie, zoals

scratching, is er uiteindelijk een recent ontwikkelde

ontwikkeld in dit project, zeer interessant voor reduc-

commerciële indentor (van MTS) aangeschaft, omdat

tie van algemene modellen voor kinetische netwerken

die betrouwbaarheid met reproduceerbaarheid

en van problemen in verband met reactieve stroming.

combineert. De indentor is uitgebreid met een zelf ontwikkeld positioneer- en uitlijntafeltje, waardoor

Gebruikers

voor het eerst nauwkeurig krassen mogelijk werd.

BASF Nederland BV (De Meern) / E.P. Controls BV

Met polycarbonaat als een modelmateriaal werd

(Roden) / Ford Forschungszentrum Aachen (FAA)

via een hybride numeriek-experimentele methode

(Aachen, Duitsland) / Ford Research Laboratory

vastgesteld dat de in de tribologie gebruikelijke ad-

(Dearborn, Verenigde staten) / IPCOS Technology BV

ditieve combinatie van deformatie-en adhesiekrachten

(Boxtel) / PD&E Automotive Solutions BV (Helmond)

foutief is. Adhesie beïnvloedt de deformatie, wat

/ PSA Peugeot Citroën (La Garenne Colombes,

de snelheidsafhankelijkheid van de frictiecoëfficiënt

Frankrijk) / Shell International Chemicals BV

verklaart. De ontwikkelde methode leidt momenteel

(Amsterdam) / TNO (Delft) / Toyota Central R&D

tot een volstrekt nieuwe aanpak van de ontwikkeling

Labs. Inc. (Nagakute, Japan)

van kwantitatief begrip van wat nu precies frictie en

STW-projecten 2002

33

Influence of bio-gas addition on the flame stability of lean premixed gas-turbine combustors

05874

F

BBA

Multilayer systems as optical coatings in the XUV wavelength region

05538

BBB

Projectleider Dr.ir. R.J.M. Bastiaans Totale toewijzing in

Projectleider Dr.ir. J. Verhoeven Totale toewijzing in euro


280.467

Doelstelling Groene stroom kan onder andere worden geproduceerd door gas uit biomassa te verbranden in een gasturbine. De toevoeging van biogas aan aardgas kan echter de stabiliteit en veiligheid van de gasturbine negatief beïnvloeden. Dit is het gevolg van verandering van de verbrandingseigenschappen, in het bijzonder de turbulente verbrandingssnelheid. Dit onderzoek heeft tot doel om een verbrandingsmodel voor gasturbines te ontwikkelen waarmee het effect van de toevoeging van biogas aan aardgas op de verbrandingseigenschappen kan worden berekend. Resultaat na 5 jaar

Stichting voor Fundamenteel Onderzoek der Materie


Doelstelling De toepassing van lasers waarmee pulsen met een golflengte in de orde van tientallen nanometers kunnen worden gevormd, vereist de ontwikkeling van nieuwe optieken. De basis van deze optieken wordt gevormd door reflectieve multilaagsystemen. Het project betrof onderzoek naar materialen die de basis kunnen vormen als componenten voor multilaags reflectie-optieken in het golflengtegebied tussen 20 en 200 nm. Een belangrijk toepassingsgebied wordt gevormd door de mogelijkheid om attoseconde XUV-pulsen optisch te manipuleren. Resultaat na 5 jaar

Er is een model ontwikkeld om de invloed van water-

De resultaten van dit onderzoek hebben geleid tot

stoftoevoeging op turbulente voorgemengde verbran-

een eerste productie van optieken voor FLASCH

ding kwantitatief te kunnen voorspellen. Dit op een

(Free Electron Laser DESY). Toepassing van de nieuw

manier waarbij de benodigde computercapaciteit

ontwikkelde optieken voor lasers met een pulsduur

relatief gering is, als gevolg van de reductie van de

< 1 femtoseconde vereist compensatie voor een golf-

chemie. De rol van turbulentie fluctuaties in combi-

lengte-gerelateerde pulsverbreding (‘Chirp’-effect).

natie met preferente diffusie-effecten is echter nog

Dit resulteert in een extra eis aan het golflengte-

steeds niet duidelijk. Het onderzoek gaat door.

afhankelijke faseverloop van een multilaagsstructuur. Er wordt onderzocht of de oplossing voor dit probleem


patenteerbaar is. De ontwikkeling van multilaagop-

Het onderzoek in Eindhoven heeft de aandacht getrok-

tieken die voldoende chirpcompensatie leveren voor

ken van twee gasturbinefabrikanten: Siemens Power

lasers in het EUV-gebied met een pulslengte < 1

Group (Orlando USA) en Rolls Royce (Berlijn). Met deze

femtoseconde vormt de basis voor een nieuw in te

partijen is een nieuw STW-project gehonoreerd om ver-

dienen projectvoorstel bij STW.

scheidene effecten mee te nemen en te implementeren in computersoftware voor ontwerpdoeleinden. Ook is


er een nieuw project gehonoreerd met betrekking tot

Het opzetten van een vervolgproject is destijds in

de invloed van turbulentiepara-meters op gasturbine-

gang gezet. In de aanloop daarvan is een patent

verbranding. Een derde resultaat is een rol van de

geschreven en toegekend, waarin SiC-lagen een

onderzoeksgroep in een FP7-project ingediend door

belangrijke rol spelen in het corrigeren van de fase van

de European Turbine Network, met betrekking tot zeer

de gereflecteerde lichtpulsen. Aangezien projectleider

hoge hoeveelheden waterstof, t.b.v. CCS-technologie.

Vrakking zijn carrière in Berlijn als directeur van het Max Born Instituut heeft voortgezet en Verhoeven

Gebruikers DNV KEMA Energy & Sustainability (Arnhem) /

met pensioen is gegaan, is de aanvraag niet meer ingediend.

Electrabel Nederland NV (Eemshaven, Zwolle) / Laborelec (Linhebeek, België) / Nuclear Research

Gebruikers

and Consultancy Group (Petten) / Rolls-Royce

FOM-instituut DIFFER (Nieuwegein) / PANalytical BV

Deutschland Ltd & Co KG (Blankenfelde Mahlow,

(Almelo) / Universiteit Gent (België)

Duitsland) / RWTH Aachen University (Aachen, Duitsland) / Stichting Nationale Computer Faciliteiten (‘s-Gravenhage) / Technische Universiteit Eindhoven / University of Cambridge (Cambridge, Groot-Brittannië) / Vreman Research (Hengelo)

34


G

Fundamental limits of NO formation in premixed methane-air flames

05480

ABB

Penicillin production by Penicillium chrysogenum: Construction of novel strains that are impaired inmicrobody degradation

05563

BAA

Projectleider Prof.dr. H.B. Levinsky Totale toewijzing in

Projectleider Prof.dr. M. Veenhuis Totale toewijzing in euro


353.039

Contracten Optie: DSM Fine Chemicals Totale



Doelstelling

Doelstelling

In het project zijn de effecten van rookgasrecirculatie

Onderzoek naar het effect van microbody-afbraak op

(RGR) en branderstabilisatie op NO-vorming onder

de penicillinebiosynthese in schimmels. Dit onderzoek

condities van zuurstoftekort onderzocht. Hiertoe zijn

is gebaseerd op de waarneming dat in de latere fases

vlameigenschappen bij lage druk gemeten met behulp

van industriële fermentaties de microbodies, die de

van kwantitatieve laserspectroscopie. De metingen

sleutelenzymen van penicilline bevatten, spontaan

dienden inzicht te leveren in de laagst mogelijke NO-

worden afgebroken en als zodanig potentieel tot een

emissie onder deze condities en de beperkingen in de

verlaging van de penicillineproductiecapaciteit leiden.

relevante chemische mechanismen te identificeren.

Gerichte blokkering van deze afbraak zou dus tot een verhoging van penicillineproductie leiden en aldus

Resultaat na 5 jaar De resultaten lieten een verlaging zien in de NO-

de concurrentiepositie van de gebruiker DSM op de wereldmarkt kunnen versterken.

concentratie van resp. 40% en 25% voor branderstabilisatie en RGR, die uitstekend verklaard werden aan

Resultaat na 5 jaar

de hand van mechanistische analyse. De minimum

Er zijn stammen geconstrueerd die inderdaad

NO-concentraties zijn in de orde van tientallen ppm, te

geblokkeerd bleken in de afbraak van peroxisomen

hoog voor ‘ultra’ lage NOx-technieken. De resul-

in de productieschimmel. Er is aangetoond dat zowel

taten leidden tot een ACTS-project om de effecten

de afbraak van cytosolische componenten als van

van waterstof op milieuvervuilende emissies te

de microbodies geheel was verhinderd. In kolf-

analyseren, m.b.v. de methoden van het STW-project.

experimenten bij DSM is echter niet een significante

Hoewel geen nieuwe ontwerpen of gepatenteerde

verhoging van de penicillinesynthese gemeten. Er is

procedés zijn ontwikkeld, zijn de onderliggende

dus verder onderzoek nodig om deze onverwachte

mechanistische inzichten sindsdien wel toegepast in

uitkomst nader te analyseren. Momenteel ligt dit

de branderontwikkelingen; bijvoorbeeld de opgedane

onderzoek vrijwel geheel stil omdat de betreffende

kennis dat RGR een beperkte invloed heeft op NO-

AIO zijn promotieproject heeft afgerond. Er wordt

verlaging in zuurstofarme verbrandingsgebieden

gezocht naar mogelijkheden dit veelbelovende project

zoals die voorkomen in grootschalige branders die nu

te vervolgen.

gemeengoed zijn. Hierdoor konden weinig vruchtbare experimentele parametervariaties vermeden worden.


Resultaat na 10 jaar De door de experimenten geverifieerde voorspellingen

Gebruikers

van numerieke modellen voor vlamstructuur worden

DSM Anti-Infectives BV (Delft) / Technische

nu toegepast in consultancy waar inzicht in de laagste

Universiteit Delft

mogelijke NO-emissies noodzakelijk is. Ook is een STW-project onder het CCC-programma gestart, dat een nieuwe generatie verbrandingstechnieken onderzoekt, hetgeen het onderzoek naar nieuwe gebieden verlengt, waaronder de effecten van verschillende brandstoffen. Gebruikers DNV KEMA Energy & Sustainability (Arnhem) / R&V Engineering (Hilversum) / Radboud Universiteit Nijmegen / Tata Steel (Velsen-Noord) / Technische Universiteit Delft / Technische Universiteit Eindhoven / TNO (Delft) / TNO (Eindhoven) / Universiteit Twente (Enschede)

STW-projecten 2002

35

Improving acyl CoA: isopenicillin N acyltransferase for new (and existing) applications in the fermentative biosynthesis of ß-lactam antibiotics

05630

Development and validation of an in vitro system to predict intestinal drug metabolism and toxicityin man

BBA

05697

BBA

Projectleider Prof.dr. B.W. Dijkstra Totale toewijzing in euro

Projectleider Prof.dr. G.M.M. Groothuis Totale toewijzing in

205.381

euro 442.171 Contracten Material Transfer Agreement:


Rijksuniversiteit Groningen, 21st Century Medicine, Inc.

Doelstelling

De onderzoeksresultaten hebben geen financiële

Doelstelling

Acyl coenzyme A: isopenicilline N acyltransferase (AT)

revenuen opgebracht, maar wel tot een nieuw patent

Naast de lever spelen de darm en ook andere organen

uit Penicillium chrysogenum katalyseert de omzetting

geleid. Op dit moment loopt een nieuw project waarin

een belangrijke rol bij de omzetting van geneesmid-

van isopenicilline N naar penicilline G. Penicilline G kan

geprobeerd wordt de eerder genoemde problemen,

delen. Om inzicht te krijgen in de omzetting van

vervolgens weer gebruikt worden voor de productie

die succesvolle implementatie van gemodificeerde

geneesmiddelen in de darm en in de toxiciteit van de

van andere semi-synthetische penicillines. In tegen-

AT’s in de weg staan, op te lossen.

geneesmiddelen voor mensen zou het een aanvulling

stelling tot het gebruikelijke tweestapsproces, kan AT deze omzetting in één stap verrichten. Het doel van

zijn om op de humane darm onderzoek te kunnen Gebruikers

doen. Het doel van dit onderzoek was om te komen

het project is om met behulp van de 3D-structuur van

DSM Food Specialties (Delft) / Mucovax BV

tot een in-vitro test op zeer dunne plakjes menselijke

AT het enzym zo te veranderen dat het specifieker

(Leiden) / University of Manchester (Manchester,

darm. Een dergelijke test zou bijdragen aan de ontwik-

wordt voor bepaalde penicillines.

Groot-Brittannië)

keling van veilige en efficiënte geneesmiddelen.

Resultaat na 5 jaar

Resultaat na 5 jaar

AT wordt door P. chrysogenum gemaakt als een

Het systeem voor het toepassen van zeer dunne

40 kDa inactief pro-enzym, dat post-translationeel

plakjes van organen is ontwikkeld en is voor weefsel

geprocessed wordt door splitsing van de peptide-

van de rat voldoende geoptimaliseerd om te kunnen

binding tussen Gly102 and Cys103. De twee frag-

worden gebruikt bij het testen van nieuwe genees-

menten blijven echter bij elkaar. De 3D-structuur

middelen. Experimenten met zeer dunne plakjes

van zowel de precursor als het actieve AT zijn

humane darm zijn samen met een gebruiker uit-

opgehelderd met behulp van röntgendiffractie aan

gevoerd en vergeleken met andere techniek (Ussing

kristallen. Ook kon de structuur van een aan het

Chamber). De techniek bleek zeer succesvol. Beide

enzym gebonden ß-lactamkern opgehelderd worden.

technieken worden in nieuwe projecten naast elkaar

Deze structuren lieten zien dat de processing het

toegepast.

actief centrum toegankelijk maakt, en dat er dan ruimte vrij komt voor diverse substraten. Het is


nu mogelijk om op rationele wijze de substraat-

Dit project heeft geleid tot zes nieuwe projecten in

specificiteit van AT aan te passen.

onze werkgroep, gesubsidieerd door STW, TIPharma, RUG, ZONMW en CRC, en tot nationale en internatio-


nale samenwerkingen. Tevens wordt deze techniek

AT wordt door P. chrysogenum gemaakt als een

nu toegepast in een andere onderzoeksgroep van ons

40 kDa inactief pro-enzym, dat post-translationeel

instituut en in enkele laboratoria van farmaceutische

geprocessed wordt door splitsing van de peptide-

bedrijven, voor de ontwikkeling van geneesmiddelen.

binding tussen Gly102 and Cys103. De twee frag-

Op uitnodiging hebben we een review geschreven

menten blijven echter bij elkaar. De 3D-structuur van

over deze techniek in Nature Protocols, wat heeft

zowel de precursor als het actieve AT zijn opgehelderd

geleid tot vele contacten met andere onderzoekers

met behulp van röntgendiffractie aan kristallen. Ook

die de weefselslicetechniek willen gaan leren en

kon de structuur van een aan het enzym gebonden

gebruiken in hun onderzoek. Er zijn meer dan 30

ß-lactamkern opgehelderd worden. Deze structuren

publicaties verschenen waarin de techniek van

lieten zien dat de processing het actief centrum

weefselslices is gebruikt.

toegankelijk maakt, en dat er dan ruimte vrij komt voor diverse substraten. Deze structuur maakte

Gebruikers

het mogelijk om op rationele wijze de substraat-

Abbott Healthcare Products BV (Weesp) / Astellas

specificiteit van AT aan te passen. Inderdaad is het

Pharma BV (Leiden) / MSD Oss (Oss) / Nerviano Med-

gelukt om via mutaties de specificiteit van het enzym

ical Science (Nerviano, Israël) / Pharmacia & Upjohn

te veranderen, maar door diverse andere bottlenecks

S.p.A (Nerviano, Italië)

in het proces zijn de gerealiseerde nieuwe enzymvarianten op dit moment nog niet geïmplementeerd.

36


Reconstruction of the time-mean absolute velocity field of the ocean circulation

05798

L

ABA

Efficient gene targeting in plants by transient inhibition of non-homologous recombination

05583

BBA

Projectleider Dr.ir. F.W. Wubs Totale toewijzing in euro

Projectleider Prof.dr. P.J.J. Hooykaas Totale toewijzing in

268.000

euro 396.016

Contracten Geheimhouding: Prof.dr.ir. H.A.

Dijkstra

Doelstelling 1. Het ontwikkelen van een efficiënt programma voor grootschalige optimalisatieproblemen op massaalparallelle computers. 2. Met behulp van de ontwikkelde programmatuur

Universiteit Leiden

Doelstelling Transgenen integreren op een willekeurige positie in het plantengenoom. Expressie staat daardoor bloot aan ‘positie-effecten’. De doelstelling was te onderzoeken of in planten, net als in gist en schimmels,

en satellietdata van het GOCE-project het absolute

de frequentie van gerichte integratie via homologe

driedimensionale snelheidsveld schatten in bepaalde

recombinatie kan worden verhoogd door inhibitie van

gebieden op aarde, met name in de Atlantische

non-homologous end-joining (NHEJ). Er zullen daartoe

Oceaan.

planten worden gegenereerd waarin NHEJ (tijdelijk) is uitgeschakeld en deze zullen worden gebruikt in gene

Resultaat na 5 jaar

targeting-experimenten.

1. Software: een nieuwe efficiëntere versie van het oceaansimulatiemodel THCM is beschikbaar gekomen

Resultaat na 5 jaar

en is uitgebreid met een data-assimilatie algoritme.

Uitschakeling van NHEJ zorgde ervoor dat planten,

2. Het project heeft geresulteerd in een flink aantal

net als gist, gevoeliger werden voor DNA-schade

wetenschappelijke publicaties.

(bleomycine). De gene targeting (GT)-frequentie bleek

3. Er zijn nieuwe contacten ontstaan met onderzoe-

enigszins verhoogd in sommige van deze mutanten,

kers in binnen- en buitenland.

maar de meeste transgenintegratie bleek desondanks

4. Het project heeft een vervolg gekregen in een

plaats te vinden via niet-homologe recombinatie.

ALW/NWO-project.

Dit liet zien dat er een alternatieve integratieroute

5. De satellietdata zijn op dat moment nog niet

is, die ook uitgeschakeld dient te worden om de

beschikbaar.

willekeurige transgenintegratie te voorkomen en de frequentie van GT sterker te verhogen.

Resultaat na 10 jaar 1. De software is verder ontwikkeld en wordt nu


intensief gebruikt door de onderzoeksgroep van prof.

Het onderzoek is voortgezet onder andere in

Mu Mu van de universiteit van Qingdao in China.

Europese samenwerkingsprojecten. Intussen is

2. Er is een vervolgproject, gefinancierd door

duidelijk geworden dat er tenminste drie wegen zijn

AgentschapNL, met een partner uit de gebruikerscom-

via welke transgenen op een willekeurige plaats

missie, het MARIN.

kunnen integreren in het plantengenoom.

3.Tot nu toe is er door de beoogde gebruiker SRON geen gebruik gemaakt van de software, hoewel de GOCE-data recentelijk beschikbaar zijn gekomen.

Gebruikers Enza Zaden BV (Enkhuizen) / Keygene NV (Wageningen) / Monsanto Holland BV

Gebruikers

(Bergschenhoek, Wageningen) / Nickerson-Zwaan

Deltares (Utrecht, Delft) / Koninklijk Nederlands

BV (Made) / Nunhems Netherlands BV (Nunhem) /

Meteorologisch Instituut (De Bilt) / Rijkswaterstaat

Rijk Zwaan Zaadteelt en Zaadhandel BV (Fijnaart) /

(Arnhem) / SRON - Netherlands Institute for Space

Universiteit Leiden

Research (Utrecht) / Stichting Maritiem Research Instituut Nederland (Wageningen) / Technische Universiteit Delft

STW-projecten 2002

37

Objective and reproducible quantification of comprehensive cardiac MR patient examinations: towards the ‘one-stop-shop’ in cardiac imaging

05651

Efficient production of marker-free transgenic plants by agrobacteriummediated protein therapy

CCC

05664

ABA

Projectleider Prof.dr.ir. J.H.C. Reiber Totale toewijzing in

Projectleider Prof.dr. P.J.J. Hooykaas Totale toewijzing in


euro 408.384

Doelstelling

onderzoek zijn verwerkt in twee proefschriften.

Doelstelling

Door de snelle vooruitgang op het gebied van de

Na afloop van het project zijn enkele van de ont-

Transgenen integreren op een willekeurige positie

cardiovasculaire beeldvorming met MR en CT is het

wikkelde technieken opgenomen in een commercieel

in het plantengenoom. Expressie staat daardoor bloot

aantal beelden in een patiëntonderzoek zo groot

softwarepakket voor de analyse van MR-beelden

aan ‘positie-effecten’. Controle over de integratieposi-

geworden (1500 tot 5000 beelden), dat de inter-

van het hart, in nauwe samenwerking met het

tie zal de variatie in genexpressie doen verminderen

pretatie ervan steeds moeilijker wordt. Het doel van

Nederlandse bedrijf Medis, die deze software

en daarnaast insertiemutatie van endogene planten-

dit project was om computertechnieken te ontwik-

wereldwijd vermarkt. In 2010 is er een nieuw

genen voorkomen. Doel was de ontwikkeling van een

kelen om zo automatisch mogelijk metingen aan het

STW-project gestart, waarin nieuwe technieken

methode voor het gericht integreren van transgenen

hart te kunnen doen in grote MR-scans van het hart.

worden ontwikkeld om bloedstroom in het hart

en het verwijderen van merkergenen door middel van

nauwkeurig te meten met MR-data.

plaatsspecifieke recombinatie-eiwitten.

Resultaat na 5 jaar Aan het eind van de onderzoekperiode zijn de

Gebruikers

Resultaat na 5 jaar

benodigde algoritmen opgesteld die de geautomati-

Leids Universitair Medisch Centrum (Leiden) /

Een methode werd ontwikkeld waarin plaatsgerichte

seerde beeldverwerking, dus zonder dat interactie

Medis Medical Imaging Systems BV (Leiden)

integratie van transgenen door toediening van

van de cardioloog nodig is, mogelijk maken. Hierbij

recombinatie-eiwitten plaats vond met een frequentie

is gebruik gemaakt van een zogeheten evidence

van 1 tot 4 per 1000 willekeurige DNA insertie-

based (bijvoorbeeld anatomische informatie) active

gebeurtenissen. In de ontwikkelde methode van

appearance model. Er werd bereikt dat gegevens

‘Recombinase-Mediated Cassette Exhange’ (RMCE)

uit een perfusiescan en uit ‘delayed enhancement’

werd plaatsspecifieke integratie gekoppeld aan

registraties automatisch gecombineerd kun-

merkergendeletie. De methode bleek werkbaar

nen worden tot relevante klinische informatie: de

wanneer het recombinase via een genconstruct in de

zogeheten ‘single analysis button’. De succesvolle

plantencel tot expressie werd gebracht. Introductie

onderzoeker zal worden ingezet op andere projecten

van het recombinase als eiwit via het T4SS van

binnen het LKEB-lab. De validatie van de software

Agrobacterium leidde niet to RMCE.

en de integratie ervan in een groter systeem zullen in nauwe samenwerking met het bedrijfsleven afgemaakt worden. Het bedrijfsleven heeft grote

Resultaat na 10 jaar Er zijn geen verder ontwikkelingen.

belangstelling deze software te commercialiseren. Daartoe is een overeenkomst op gesteld tussen Medis, LUMC en STW.

Gebruikers Keygene NV (Wageningen) / Nunhems Netherlands BV (Nunhem) / Plant Research International

Resultaat na 10 jaar Het project heeft geleid tot de ontwikkeling een aantal algoritmen waarmee MR-beelddata van het hart effectiever kunnen worden doorzocht. Zo zijn er contourdetectietechnieken ontwikkeld waarmee informatie uit verscheidene deelscans wordt samengevoegd, hetgeen de betrouwbaarheid van de beeldanalyse ten goede is gekomen. Daarnaast zijn er computerondersteunde technieken ontwikkeld om subtiele verschillen tussen MR-beelden in rust en inspanning te detecteren. Tenslotte zijn er technieken ontwikkeld om voorkennis, die een expert gebruikt bij het bekijken van beelden, in een voor de computer bruikbare vorm te gieten. Dit alles is beschreven in een serie artikelen in vooraanstaande wetenschappelijke tijdschriften, en delen van dit

38


(Wageningen) / Rijk Zwaan Zaadteelt en Zaadhandel BV (De Lier) / Universiteit Leiden

M

Design and development of novel cytokine-like angiostatic peptides for treatment of solid tumours

05456

CCB

Projectleider Prof.dr. A.W. Griffioen Totale toewijzing in euro

Universiteit Maastricht

442.569

Contracten Overdracht Know-how: PepTx

Doelstelling

project, PepTx Inc., een licentie verleend aan een

Remming van angiogenese is een veelbelovende

Nederlandse fabrikant van PET-scanners, voor de

aanpak voor de behandeling van solide tumoren.

ontwikkeling van een PET-tracer om angiogenese te

Het doel van het project was om (1) de behandeling

kunnen detecteren met beeldvormende technieken.

van solide tumoren met de eerder ontwikkelde

Om de nadelen van een peptide-geneesmiddel te

angiogeneseremmer anginex te optimaliseren,

ondervangen werd de anginex mimetic KM0118

(2) een recombinante vorm van anginex te ontwik-

gevalideerd. Dit ‘small molecule’ is even potent als

kelen en te synthetiseren, en (3) de cellulaire receptor

anginex en er wordt op dit moment door PepTx

voor anginex te vinden en te gebruiken voor de

gezocht naar commerciële partners voor klinische

ontwikkeling van nieuwe cytokinen met een betere

ontwikkeling.

activiteit. Gebruikers Resultaat na 5 jaar De ontwikkelde recombinante vorm van anginex

AM Pharma BV (Bunnik) / Pepscan Presto BV (Lelystad) / PepTx (Wayzata, Verenigde Staten)

is biologisch even actief als synthetisch anginex. Het kan gebruikt worden bij mogelijke opschaling van productie en om via gentherapeutische strategieën behandeling met anginex te verbeteren. De cellulaire receptor voor anginex is geïdentificeerd. Door de belangrijkste gebruiker, PepTx Inc, is patent aangevraagd. Er is vanuit een groot Nederlands technologiebedrijf belangstelling voor anginex voor de ontwikkeling van een PET-tracer. Tijdens parallel onderzoek in de VS door een van de gebruikers is een ‘small molecule’ ontwikkeld met dezelfde werking als anginex. Dit molecuul zal getest worden voor een therapeutische toepassing in de behandeling van kanker. Resultaat na 10 jaar Zowel het werkingsmechanisme als de werking in tumormuismodellen werd onderzocht. Er werd gevonden dat anginex een zeer potent antikankermiddel is, met een direct cytotoxisch effect op tumorbloedvaten. Het mechanisme bleek de inductie te zijn van geprogrammeerde celdood en toename van de anti-tumorimmuunrespons. Tevens werd galectine-1 geïdentificeerd als de receptor voor anginex. In combinatie met chemotherapie en bestraling geeft anginex een belangrijk synergistisch effect. Commerciële ontwikkeling van therapeutische toepassing bleek moeilijk vanwege de kans op immunologische afweer of degradatie. Echter, een belangrijke eigenschap van anginex na intraveneuze injectie is de specifieke ophoping van het middel in de bloedvaten van de tumor. Na beëindiging van het project heeft de belangrijkste gebruiker van het

STW-projecten 2002

39

N

Thin-film high-efficiency solar cells

05492

CCC

Projectleider Dr.ir. J.J. Schermer Totale toewijzing in euro

691.759 Solar


Contracten Optie: Dutch Space BV, Circadian


Doelstelling

apparatuur voor zonnecelanalyse en referentiecellen

Voor het leveren van een significante bijdrage aan de

produceert. Door het grote succes van het onder-

energiebehoefte wereldwijd dient het rendement van

zoek doen bedrijven als AltaDevices, Microlink en

zonnecellen verhoogd te worden en de kosten ver-

Semprius in de Verenigde Staten nu grote inves-

laagd. In het project wordt de mogelijkheid onderzocht

teringen (> 200 MEuro) om vergelijkbare ELO-

de benodigde hoeveelheid hoogwaardig celmateriaal

technologieën te ontwikkelen en te implementeren

te minimaliseren en parallel daaraan het rendement

voor de productie van hoogrendement (>30%)

te verhogen door de ontwikkeling van zogenaamde

dunne-film zonnecellen. In Nederland wordt het

tandemcellen van InGaP/GaAs.

onderzoek voortgezet in het kader van enkele meer toepassingsgerichte projecten. Voor het noodzakelijke

Resultaat na 5 jaar Er is een proces ontwikkeld om via de methode van

fundamentele ondersteuning van deze projecten wordt nog financiering gezocht.

Epitaxiaal Lift-Off (ELO) dunne-film GaAs cellen te produceren en een methode ontwikkeld om via een

Agentschap NL (Utrecht) / Azur Space Solar

Dunne-films met een diameter tot 5 cm konden

Power GmbH (Heilbronn, Duitsland) / Dutch Space

worden vrijgemaakt van het dragermateriaal.

BV (Leiden) / Energieonderzoek Centrum Nederland

Een dunne-film GaAs-cel is geproduceerd met een

(Petten) / ESTEC - European Space Research and

wereldrecord rendement van 24,5% bij gebruik van

Technology Centre (Noordwijk) / Free Energy

halfgeleidermateriaal minimaal 50% minder. Ook is een

Europe BV (Eindhoven)

tunneljunctiestructuur ontwikkeld met een rendement van 29,2%. De cellen worden in nauwe samenwerking met Dutch Space, ESA en Azur Solar verder ontwikkeld voor toepassing in de ruimtevaart. Samen met ECN wordt de mogelijkheid onderzocht om de cellen in luminescerende vlakke-plaatconcentratoren toe te passen. Daarnaast wordt nu in samenwerking met een tweetal startup bedrijven gewerkt aan de integratie van deze cellen in concentratorsystemen waarbij met lenzen en spiegels een hoge concentratiefactor wordt behaald. Resultaat na 10 jaar In het project is een ELO-procestechniek ontwikkeld voor hoogrendement dunne-film zonnecellen. Hiermee zijn een dunne-film zonnecel met een wereldrecord rendement van 26,1% en een tandemcel met een rendement van 32% gedemonstreerd. Details van de ontwikkelde recepten en procedures zijn niet openbaar gemaakt maar er zijn geen additionele patenten aangevraagd. De Radboud Universiteit heeft met de Britse fabrikant Circadian Solar de joint venture tf2-devices opgericht die de ELO-technologie zal gaan exploiteren voor de productie van hoogrendement dunne-film cellen. De ontwikkeling van meettechnieken in het project heeft tevens geleid tot de oprichting van spin-off bedrijf ReRa Solutions dat

40


Gebruikers

tunneljunctie meerdere zonnecellen te stapelen.

Porous thin apatite-coatings for medical applications prepared by electrostatic spray deposition

05546

Radiolabeled Interleukin-8 to image infection and inflammation

BCB

05607

CCC

Projectleider Prof. J.A. Jansen Totale toewijzing in euro

Projectleider Prof.dr. F.H.M. Corstens Totale toewijzing in

246.856

euro 407.041 Contracten Letter of intent: Mallinckrodt

Contracten Optie: Cam Bioceramics BV

Octrooien PO43778 Elektrostatische Spray Depositie

Medical BV; Overdracht Octrooi; Radboud universitair

(ESD) van biocompatibele coatings op metallische

medisch centrum

substraten

HYNIC

Doelstelling

van elektrogesponnen matjes voor toepassingen in de

Octrooien IL-8 conjugated with

Doelstelling

Calciumfosfaat (CaP) wordt bij medische implantaten

tandheelkunde tot de

Snel en adequaat detecteren van ontstekingshaarden

vaak toegepast als deklaag. Er zijn verschillende

onderzoeksgebieden. Om industriële opschaling

bij patiënten maakt een effectieve behandeling

technieken om deze lagen aan te brengen. Er werd

van de fabricage van zowel biomedische deklagen als

mogelijk. Er zijn methoden om ontstekingshaarden

onderzocht of de nieuwe, goedkope en simpele

matjes mogelijk te maken, is de afdeling Biomaterialen

met radioactieve eiwitten zichtbaar te maken. Het

depositietechniek Electrostatic Spray Deposition

een samenwerking aangegaan met het Japanse

type eiwit dat hier gebruikt is (interleukine 8) heeft

(ESD) geschikt is om botbindende, keramische laagjes

bedrijf Fuence, dat wereldleider is op het gebied van

de eigenschap zich specifiek te hechten aan recep-

aan te brengen.

opschaling van de ESD-techniek.

toren op een bepaald type witte bloedcellen, de zogenaamde neutrofielen. Deze neutrofielen hopen

Resultaat na 5 jaar

Gebruikers

zich massaal op bij en in ontstekingen. Via de radio-

De oppervlakte-structuur van de deklagen kon

Advanced Photovoltaic Applications BV

actief gemerkte interleukines kan deze concentratie

gevarieerd worden van massief tot uiterst poreus,

(Leeuwarden) / Biomet Merck Biomaterials GmbH

van neutrofielen met gammacamera’s vastgelegd

terwijl de chemische samenstelling en (in vivo)

(Darmstadt, Duitsland) / Cam Bioceramics BV

worden en daarmee ook de plaats van de ontsteking

oplosbaarheid vrij instelbaar bleek. Dierstudies hebben

(Leiden) / DYNA Dental Engineering BV (Bergen

bepaald worden. Het werk concentreert zich op

de botbindende eigenschappen van deze poreuze

op Zoom) / TNO (Delft)

de chemie van het labelen van interleukine-8 met

deklagen overtuigend aangetoond. Na beëindiging

technetium 99-m en het vaststellen van de werk-

van het project is een nieuw prototype van de

zaamheid in patiënten.

ESD-techniek ontwikkeld om bij kamertemperatuur lagen op implantaten aan te brengen. Voordeel van

Resultaat na 5 jaar

deze aanpak is dat er ook organische biomoleculen

Er werd een methode gevonden (met gebruik-

op implantaten aangebracht kunnen worden die

making van de ‘tussenstof’ HYNIC) om gelabeld

de botrespons verder zouden kunnen verbeteren.

interleukine-8 te maken dat zijn biologische activiteit

Depositie van keramische deklagen op implantaten

heeft behouden. Dat werd aangetoond met dier-

met behulp van ESD was al tijdens het project gepa-

experimentele studies. Bovendien bleek de bereding

tenteerd; nu wordt de mogelijkheid onderzocht om dit

van deze variant snel en eenvoudig te zijn. Er werd

patent verder uit te breiden voor het aanbrengen van

octrooi aangevraagd waarop Covidien een licentie

organische biomoleculen (DPTE-project).

nam. Dit bedrijf verfijnde de methode verder, vroeg een vervolgoctrooi aan en is voornemens dit product


uit te ontwikkelen en op de markt te brengen. Het

Na vijf jaar onderzoek bleek dat het mogelijk was

traject om een overeenkomst daartoe te sluiten met

om poreuze keramische calciumfosfaat deklagen

STW is ingezet.

met de gewenste fysisch-chemische eigenschappen aan te brengen op titanium implantaten. In vitro en in vivo onderzoek toonde vervolgens aan dat deze

Resultaat na 10 jaar Er zijn verder geen gegevens bekend bij STW.

deklagen inderdaad de aangroei van botweefsel bevorderden. Ondanks de gunstige resultaten zoals

Gebruikers

behaald tijdens dit was de hoge depositietemperatuur

Covidien (Petten) / Radboud universitair medisch

een nadeel voor zowel industriële opschaling als

centrum (Nijmegen)

inbouw van bioactieve moleculen zoals groeifactoren en enzymen. Daarom is in vervolgonderzoek (DPTE-programma) een verbeterd depositie-apparaat ontwikkeld waarmee calcium-fosfaat deklagen bij kamertemperatuur – in combinatie met bioactieve moleculen zoals het mineralisatie-enzym alkalische fosfatase – aangebracht konden worden op titanium implantaten. Naast het deponeren van keramische en organische deklagen behoort nu ook het ontwikkelen

STW-projecten 2002

41

Growing Blood: from Fiction to Fact

05611

Molecular Velocity-field Measurement

BAA

05663

AAA

Projectleider Prof.dr. C.G. Figdor Totale toewijzing in euro

Projectleider Dr. N.J. Dam Totale toewijzing in euro

704.449

447.084

Contracten Optie & Licentie: Multigen Neder-

land BV, UT-TNW, RU; Material Transfer Agreement: Abbott Healthcare Products BV, UU

Totale inkomsten

in euro 61.875

Doelstelling

project verkregen. De experimentele bioreactor heeft

Doelstelling

Het nabootsen in vitro van de aanmaak van bloed-

daardoor geen concrete verbetering meer ondergaan.

Meetmethoden voor de lokale en instantane stroom-

cellen uit stamcellen. Bloedcellen bestaan uit diverse

Een groep in Parijs heeft recent gerapporteerd dat

snelheid van gassen zijn vrijwel altijd verstorend. Doel

typen elk met hun eigen specifieke productiefaciliteit

rode bloedcellen, die in het laboratorium zijn gepro-

was het ontwikkelen van een volledig optische methode

in het beenmerg. Specifieke glyco-eiwitten met de

duceerd, zijn teruggegeven aan beenmergdonor. Het

voor het één- of tweedimensionale snelheidsveld in tur-

daaraan gebonden groeifactoren spelen een belang-

aantal bloedcellen bedroeg 10 miljard overeenkomend

bulente luchtstromingen die niet verstorend zou zijn. De

rijke rol in de sturing van de uitrijping van een bloed-

met 2 ml bloed. Het grote voordeel is wel dat deze

methode is gebaseerd op de fotochemische creatie van

stamcel tot een bepaalde bloedcel. Het identificeren

bloedcellen een veel langere halfwaarde hebben dan

patronen van NO-moleculen in lucht; uit de verplaatsing

van deze glyco-eiwitten en de bijbehorende bloedcel

bloedcellen afkomstig van een bloeddonatie.

en deformatie daarvan wordt het snelheidsveld afgeleid.

in het beenmerg was het beoogde doel. Gebruikers Resultaat na 5 jaar

Resultaat na 5 jaar

Erasmus MC (Rotterdam) / Multigen

De relevante geëxciteerde toestanden van N2 en O2

Diverse bioreactoren zijn getest op hun vermogen

Nederland BV (Abcoude) / Stichting Sanquin

zijn grotendeels geïdentificeerd, maar het exacte

om stamcelvermeerdering te geven. Er traden geen

Bloedvoorziening (Amsterdam) / Universitair

reactiemechanisme is nog onderwerp van discussie.

toxische processen op. In alle geteste reactoren

Medisch Centrum Groningen

De optimale golflengten voor tracer-creatie zijn

bleek een beperkte groei op te treden met een snelle

vastgelegd. 2D-snelheidsmeting is aangetoond, door

uitrijping tot rijpe bloedcellen. Daarom zijn uit been-

de creatie van kleine netwerken van de tracer. APART is

merg factoren geïsoleerd die deze uitrijping reguleren.

bruikbaar gebleken onder hoge en lage druk, bij aange-

Een koppelingsprocedure is toegepast om deze

paste O2 /N2 -verhouding, en in voorgemengde brand-

factoren aan de reactor vast te klikken. De reactor

bare gassen tot aan het vlamfront. Lokale opwarming

met daarin een stamcelgroeifactor, ‘vastgeplakt’ aan

legt een ondergrens aan de resolutie op. Het bleek niet

de collageendrager, wordt nu gebouwd.

mogelijk alle gewenste eigenschappen voor een fosforescerende tracer in één molecuul te verenigen.

Resultaat na 10 jaar De identificatie van de speciale glyco-eiwitten is


gelukt. Isolatie van voldoende hoeveelheden van deze

Het onderzoek heeft een groot aantal vooral funda-

eiwitten uit beenmerg bleek het volgende obstakel.

mentele resultaten opgeleverd, alsmede een aantal

Daarom is gekozen om deze eiwitten te isoleren uit

vervolgprojecten, gericht op verbetering en uitbreiding

het beenmerg van koeien en varkens. Ook dit leverde

van de meettechniek. De details van het fotochemi-

niet voldoende materiaal op om deze eiwitten te

sche proces waarbij NO ontstaat zijn uitgezocht,

koppelen aan een 3D-matrix van collageen. Daarom

waarbij en passant een nieuwe spectrale structuur in

is heparine als glyco-eiwit mimic gebruikt. Beenmerg-

het zuurstofmolecuul ontdekt is. Hiervan is gebruik

stamcellen waren in staat om in deze ontworpen

gemaakt bij het optimaliseren van de meetmethode

bioreactoren te delen. De voor de koppeling gebruikte

en het minimaliseren van het energiesurplus dat met

stoffen en het geïsoleerde collageen waren niet

de fotochemie gepaard gaat. Gebleken is dat diffusie

toxisch voor de beenmergstamcellen. Er is een werk-

een fundamentele beperking oplegt aan de resolutie

baar prototype reactor geproduceerd van collageen

die met moleculaire snelheidsveldmetingen bereikt

met daaraan heparine gekoppeld opgeladen met een

kan worden. Aangetoond is dat de methode in be-

stamcel groeifactor. De uitrijping van de stamcellen

perkte mate toepasbaar is in verbrandingsprocessen.

stond echter een forse expansie in de weg. Daarop is het ontwerp aangepast door een stamcel groei-

Gebruikers

factor te binden aan de heparine. De groeifactor werd

Energieonderzoek Centrum Nederland (Petten) /

langzaam afgegeven door de heparine na een initiële

ILA GmbH (Edinburgh, Groot-Brittannië) / ILA

hoge afgifte. Proeven in muizen toonden aan dat de

Intelligent Laser Applications GmbH (Jülich, Duitsland)

collageen matrix inderdaad stamcellen aantrok en

/ Nationaal Lucht- en Ruimtevaartlaboratorium

deze waren in staat om uit te rijpen en de hele matrix

(Marknesse) / NMi Certin BV (Dordrecht) / Philips

te vullen. Na het project is geen nieuw onderzoeks-

Research (Eindhoven) / Technische Universiteit Delft / Technische Universiteit Eindhoven

42


A quantum cascade diode laserbased trace gas detector, a tool for non-invasive medical diagnosti

05688

BCB

Synthesis of novel arginine and citrulline derivatives to be used in the serological detection of autoantibodies

05734

BBB

DNA-lipid films for tailor-made implant surfaces

05758

BBB

Projectleider Dr. F.J.M. Harren Totale toewijzing in euro

Projectleider Prof.dr. F.P.J.T. Rutjes Totale toewijzing in

Projectleider Prof. J.A. Jansen Totale toewijzing in euro

429.00005688

euro 314.016

467.000

Contracten Geheimhouding: Alpes

Lasers

Octrooien P6000455 DNA-based coatings

for implants

Doelstelling

Doelstelling

Doelstelling

Het doel van het project is het ontwikkelen van een

Het doel van dit project is om de antigeniciteit van een

Modificaties aan het implantaatoppervlak zijn een

compacte monitor voor het detecteren van extreem

hele reeks gemodificeerde arginines en citrullides te

middel om controle op de processen op het schei-

lage gasconcentraties gebaseerd op een quantum-

onderzoeken. Gemodificeerde arginines en citrullides

dingsvlak tussen biomateriaal en levend weefsel

cascadelaser. Het doel is het instrument te ontwik-

worden via organische synthese bereid en gezuiverd.

uit te oefenen. Het doel van het project was de

kelen tot een betrouwbaar, op zichzelf staand

Deze nieuwe aminozuren worden ingebouwd in peptiden

toepassing van deoxyribonucleine zuur (DNA) als

instrument voor toepassingen op het gebied van

en peptidebibliotheken, en deze peptiden en bibliotheken

coating voor biomaterialen en implantaten, vanwege

levenswetenschappen zoals medische diagnostiek,

zullen worden getest op antigeniciteit met een grote

mogelijke positieve effecten op afweerreactie en

agrotechnologie, aardwetenschappen en atmosfe-

collectie auto-immuunsera. Het zwaartepunt van deze

botmineraalafzetting en mogelijkheid tot drug-

rische onderzoek.

aanvraag ligt bij de organische synthese van nieuwe

delivery.

arginine- en citrullinederivaten die gebruikt kunnen Resultaat na 5 jaar

worden voor nieuw te ontwikkelen diagnostische testen.

Met de apparatuur zijn speciaal voor NO zeer hoge gevoeligheden gehaald (subppbv), waardoor met

Resultaat na 5 jaar In vitro en in vivo werd aangetoond dat de coatings

Resultaat na 5 jaar

cytocompatibel en histocompatibel zijn en een

zeer goede tijdsresolutie NO-emissies van verkeer

Het doel om nieuwe aminozuren te synthetiseren

verminderde afweerreactie gaven. Ook werden

gemeten konden worden. Momenteel wordt de

met een vergelijkbare activiteit als het natuurlijke

positieve effecten op mineralisatie waargenomen

apparatuur ingezet voor het meten van NO afkomstig

citrulline is geslaagd. Pogingen om de gevoeligheid

en capaciteit tot drug-delivery. Het onderzoek heeft

van planten, omdat het gas een rol speelt in de verde-

in de auto-immuunassays te verhogen waren echter

geleid tot een patent voor de toepassing van DNA-

diging tegen micro-organismen. De technologie wordt

(nog) niet succesvol. Vanwege mogelijk patentwaar-

coatings in de implantologie. In-vivo onderzoek in een

momenteel vercommercialiseerd door Sensor Sense

dige informatie zijn publicaties uitgesteld en is een

verwant onderzoeksproject heeft positieve initiële

(een spin-off bedrijf van de Radboud Universiteit) voor

bibliotheek van verbindingen aangelegd die nog

effecten op de botresponse tegen DNA-coatings

atmosferische en agrotechnologische doelen.

verder is geëvalueerd. EuroDiagnostica en Axis Shield

aangetoond. De DNA-coatings zijn ondergebracht

hebben de financiering toegezegd van vervolgonder-

in een nieuw onderzoeksproject op het gebied van

zoek om de mogelijkheden van homocitrulline- en

implanteerbare sensoren en een te starten onder-

In een samenwerking tussen Sensor Sense BV en

ornithinederivaten voor gebruik in de diagnostische

zoeksproject waarin DNA-coatings gebruikt worden

Synspec BV zijn op quantumcascadelaser-gebaseerde

testen voor RA verder te onderzoeken. Daarnaast is er

ter verbetering van de werkzaamheid van anti-adhesie

detectoren op de markt gebracht voor de detectie van

een ander vervolgproject gehonoreerd wat meer een

meshes voor abdominale hernia’s.

gassen zoals ammoniak en NO2 voor atmosferische

‘development-karakter’ heeft.



en industriële detectie; bèta-versies voor de detectie van andere gassen zijn bij gebruikers uitgezet.


We hebben aangetoond dat DNA-gebaseerde

Wetenschappelijk wordt de apparatuur volop

In de tussentijd is er een publicatie verschenen van

coatings eenvoudig gemaakt kunnen worden via

toegepast voor de detectie van NO in het medisch

het project. Het bovengenoemde vervolgproject

layer-by-layer assembly, een techniek die toepasbaar

onderzoek. De apparatuur is daar gevalideerd en wordt

(EFRO-financiering), waarin gekeken is naar mogelijk-

is voor vele materialen en 3D-structuren. Deze

onder andere getest voor de detectie van astma bij

heden om PAD-enzymen die betrokken zijn bij de

coatings vormen zich door elektrostatische inter-

kinderen. Via financiering van de provincie Gelderland

ontstekingsreacties van RA, te deactiveren met

acties tussen negatief geladen DNA-moleculen en

en het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling

behulp van irreversibele remmers heeft een octrooi

positief geladen polymeren (i.e. poly-L-lysine en

(EFRO) wordt deze medische validatie uitgevoerd.

opgeleverd; Peptidylarginine deiminase (PAD)

poly(allylamine) hydrochloride). De gevormde

Tevens is het doel van dit project om, op quantum-

inhibitors, WO 2009-NL50340, 2009, wat door de

DNA-coatings bleken gunstige effecten te hebben

cascadelaser gebaseerde, ethyleendetectoren bij

betrokken partners is geprobeerd uit te licenseren.

t.a.v. immunologische response, nucleatie van

de tuinbouwer in de kas of opslag te gebruiken.

Dit is uiteindelijk niet gelukt. Daarmee is deze onder-

calciumfosfaat en drug-delivery. Door middel van

zoekslijn in feite beëindigd.

experimenten met macrofagen werd aangetoond dat

Gebruikers Applikon Biotechnology BV (Schiedam) /

een DNA-coating de secretie van pro-inflammatoire Gebruikers

cytokines vermindert, waardoor de kans op persi-

Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu

DSM Research BV (Geleen) / Radboud Universiteit

stente afweerreacties tegen biomedische devices

(Bilthoven) / Sensor Sense BV (Nijmegen) /

Nijmegen / Rijksinstituut voor Volksgezondheid en

verkleind wordt. Voor botimplantaten is het belangrijk

Universitair Medisch Centrum Utrecht / Wageningen

Milieu (Bilthoven) / Wieslab BV (Nijmegen)

dat een implantaat een directe binding met bot-

Universiteit & Researchcentrum (Wageningen)

weefsel kan aangaan. Voor DNA-coatings werd

STW-projecten 2002

43

NIOO

Egg hatching failure in avian predators: the role of the availability of essential nutrients in foodchains

05571

BBB

Projectleider Prof.dr. M.E. Visser Totale toewijzing in euro

230.066

aangetoond dat de fosfaatgroepen in het DNA een positief effect op de nucleatie van calciumfosfaat hebben en daarmee de directe botbinding bevorderd kan worden. Tenslotte werd de interactie van biomoleculen (e.g. groeifactoren) met DNA-coatings onderzocht met als doel DNA-coatings te gebruiken als drug-delivery vehicle om biologische processen te sturen. De resultaten van hieraan gerelateerde experimenten toonden dat zowel botvorming (via BMP-2) als bloedvatvorming (via VEGF) te sturen

Nederlands Instituut voor Ecologie

Doelstelling Sinds het begin van de jaren negentig zijn de roofvogelpopulaties op de arme zandgronden van Nederland ingestort. Er waren aanwijzingen dat vitamine B2 gebrek hier een rol in zou kunnen spelen. Doel van het project was om te onderzoeken of vitamine B2 tekorten inderdaad de oorzaak waren voor een verminderd broedsucces en populatieterugval en hoe deze deficiënties opgeheven zouden kunnen worden door gericht beheer van de vegetatie en/of bodem.

waren door middel van gefunctionaliseerde DNAcoatings. De onderzoeksresultaten hebben geleid

Resultaat na 5 jaar

tot vervolgonderzoek met wet-chemical coatings op

Het onderzoek laat zien dat aminozuurgebreken een

basis van organische bestanddelen.

betere verklaring voor het broedsucces en populatiedaling zijn dan vitamine B2. De aminozuurgebreken

Gebruikers

ontstaan waarschijnlijk als gevolg van stikstof-

ASM International NV (Almere) / BioComp Industries

depositie. Het ministerie van Landbouw heeft op basis

BV (Vught) / Brandwonden Research Instituut

van dit onderzoek geld vrijgemaakt om de bodem-

(Beverwijk) / Disphar International BV (Baarn) /

plant-insectrelaties die ten grondslag liggen aan

DSM Research BV (Geleen) / EMCM (Nijmegen) /

aminozuurgebreken in verschillende systemen (heide,

Humeca BV (Enschede) / Institut Straumann AG

venen) te onderzoeken. De betreffende deskundigen-

(Waldenburg, Zwitserland) / Katholieke Universiteit

teams van LNV, waar onderzoekers en beheerders in

Leuven (België) / Maastricht University (Maastricht) /

vertegenwoordigd zijn, erkennen het belang van het

Matricel GmbH (Herzogenrath, Duitsland) / Medtronic

onderzoek voor het behoud van de biodiversiteit. Het

BV (Maastricht) / Purac Biochem BV (Gorinchem) /

onderzoek zal uitmonden in diverse veldexperimenten.

Universitair Medisch Centrum Utrecht

Een directe voortgang van het project in bossen is nu in behandeling bij één van de deskundigenteams. Resultaat na 10 jaar Het project dat in overweging was bij LNV, heeft in 2013 zijn laatste jaar. Nieuwe resultaten wijzen erop dat niet zozeer de aminozuren zelf een probleem vormen, maar juist de stikstof in de plant dat niet als aminozuur of eiwit voorkomt. De oorzaak van de problematiek ligt bij stikstofdepositie, welke de fysiologie van de bomen verstoort. Dit heeft een grote beleidsrelevantie in het kader van de PAS (Programmatische Aanpak Stikstof). Samen met de Radboud Universiteit en het RIVM wordt een project voorbereid om de mechanismen nog verder te ontrafelen. Gebruikers ALTERRA (Wageningen) / Expertisecentrum LNV (Ede) / Gemeente Ede Staatsbosbeheer (Driebergen) / Vogelbescherming Nederland (Zeist) / Wageningen Universiteit & Researchcentrum (Wageningen)

44


T

Micro Valve for Implantable Medication Delivery Systems based on Field-Effect Control of Electroosmotic Flow

05384

Universiteit Twente

BBB

Development of Compositional Programming Techniques for networked heterogeneous hard real-time embedded systems

05410

CBA

Projectleider Prof.dr. J.G.E. Gardeniers Totale toewijzing in

Projectleider Dr.ir. J.F. Broenink Totale toewijzing in euro

euro 340.014

194.252

Doelstelling


Doelstelling

Het ontwikkelen van een nieuw principe voor vloei-

Het doel van dit project is om op CSP gebaseerde

stofsturing; het veranderen van de wandlading in een

programmeertechnieken te introduceren in het

microkanaal, via een op de buitenkant aangebrachte

gebied van real-time genetwerkte embedded

elektrode. Door de ladingsverandering zal ook de

control systemen (toepassingsgebied: mechatronica).

elektro-osmotische vloeistofstroming, die in het

Voordeel is dat embedded control software nu echt

kanaal kan worden gegenereerd via een langs het

componentsgewijs kan worden gebouwd, en dat voor

kanaal aangebracht veld, worden veranderd, zodanig

communicatie en scheduling bouwstenen van het

dat de vloeistofstroming stopt, of zelfs van richting

juiste niveau beschikbaar komen, zodat de systeem-

omkeert. Hierdoor wordt een klep gerealiseerd die

integrator geen lastige multithreading programma’s

geen bewegende mechanische onderdelen heeft.

hoeft te schrijven, terwijl de applicatie toch multi-

Dit concept is geschikt voor toepassingen waarbij

threaded is.

een lange levensduur, en geen onderhoud, gewenst is (bijvoorbeeld een implanteerbaar medicijnsysteem).

Resultaat na 5 jaar Van de in het proefschrift gepresenteerde beschrij-

Resultaat na 5 jaar

vingstaal, SystemCSP, worden elementen gebruikt

De principewerking van het concept is aangetoond.

om onze methoden en tools (met name gCSP) te

Hiertoe is er een nieuw fabricageproces ontwikkeld,

verbeteren. De metabeschrijving van SystemCSP

waarbij metaalelektrodes zijn ingebed in een isolator-

en GML plus de verbetervoorstellen voor deze tool,

laag, die vervolgens weer als wand in een microkanaal

die in het onderzoek naar voren kwamen, worden

is geïmplementeerd. Het concept is sterk afhankelijk

op dit moment gebruikt bij vervolgprojecten. De

van de pH en werkt alleen goed rond de pH-waarde

verbeterde CSP process scheduling is reeds verwerkt

waarbij de wandlading vrijwel volledig geneutraliseerd

in onze basis parallelle executie software. De experi-

wordt door protonen uit de oplossing. Om de span-

menteermogelijkheden met betrekking tot effecten

ningen nodig voor het schakeleffect op de wandlading

van verschillende schedulers hebben we nog niet

te reduceren is gekeken naar een complexere elektro-

allemaal uitgebuit. De in het proefschrift uitgewerkte

denstructuur, en aansturing met gesynchroniseerde

voorstellen op gebied van beschrijving van timing en

wisselspanningen van enkele volts. Dit concept blijkt

afhandeling ervan zullen daarna worden meegenomen

goed te werken.

in onze gCSP-tool. Vervolgprojecten zijn 07020, nu in zijn eindfase en 07757 (PROGRESS+-project), en het

Resultaat na 10 jaar De resultaten van het onderzoek naar wandlading-

PROGRESS+-project CoSDSE, wat de resultaten van dit project en van 05224 en 07020 valoriseert.

gecontroleerde elektro-osmotische stroming hebben een vervolg gekregen in nieuw onderzoek verricht bij


de betrokken groepen aan de Universiteit Twente,

Van de in het proefschrift gepresenteerde beschrij-

onder andere in het Vici-project van Gardeniers. Verder

vingstaal, SystemCSP, worden elementen gebruikt

worden enkele processen ontwikkeld in het project,

om onze methoden en tools te verbeteren. De

met name het integreren van metaalelkctrodes in

metabeschrijving van SystemCSP en GML plus

glaschips, momenteel gebruikt door spin-off bedrijven

de verbetervoorstellen voor deze tool, die in het

in de regio, onder andere in instrumenten voor het

onderzoek naar voren kwamen, worden op dit moment

meten van bestanddelen van bloed.

gebruikt bij vervolgprojecten. Zij vormden de basis voor het ontwikkelen van onze nieuwe aanpak voor

Gebruikers

embedded control software ontwikkeling, namelijk

C2V (Enschede) / Micronit Microfluidics BV

gebaseed op metamodellen, en vandaaruit de soft-

(Enschede) / Philips Research (Eindhoven) /

waregereedschappen te genereren. De verbeterde

Philips Research Europe - Eindhoven

CSP proces-scheduling is reeds verwerkt in onze basis parallelle executie software. De experimen-

STW-projecten 2002

45

Prediction of flow instabilities during polymer extrusion

Atomyste: ATOm splitting in eMbedded sYStems TEsting

05417

ACB

Projectleider Dr.ir. A. Rensink Totale toewijzing in euro

140.220


05481

BCA

Projectleider Prof.dr. J. Molenaar Totale toewijzing in euro

240.655

Contracten Licentie: Dow Benelux BV, TUE


teermogelijkheden met betrekking tot effecten van

Doelstelling

Doelstelling

verschillende schedulers hebben we nog niet

Het project Atomyste had als doel het ontwikkelen

Bij extrusie van polymeren om bijvoorbeeld folies te

allemaal uitgebuit. De in het proefschrift uitgewerkte

van methoden, technieken en gereedschappen voor

maken treden in de praktijk soms vreemde effecten

voorstellen op gebied van beschrijving van timing

atoomsplitsing bij het conformance testen van

op: het geëxtrudeerde materiaal kan een ondoor-

en afhandeling daarvan, zijn meegenomen bij de

embedded en reactieve softwaresystemen op basis

zichtig oppervlak vertonen, is soms gebobbeld of

ontwikkeling van softwaregereedschappen voor

van formele specificaties.

komt met schokken uit de extruder. Al deze effecten

ontwerpen van embedded control systems op een grafische wijze. Deze ontwikkelingen hebben geleid

maken het product waardeloos. Doel van dit project is Resultaat na 5 jaar

het begrijpen van het ontstaan van de ongewenste

tot het STW-PROGRESS-project 07020, en de

De in de projectomschrijving genoemde testtheo-

effecten en te komen tot adviezen ten aanzien van

vakgroep kennis en reputatie gegeven om te kunnen

rieën zijn uitgebreid met inzichten over het verband

polymeersamenstelling en extrudergeometrie die

bijdragen aan de net succesvol geëindigde Europese

tussen testen vóór en na atoomsplitsing. Om tot deze

hogere productiesnelheden mogelijk maken.

projecten DESTECS (248314) en BRICS (231940),

inzichten te komen bleek het nodig een uitbreiding

en het STW-Perspectiefprogramma ‘Robust design

te geven aan de kern van de theorie, zodat deze nu

of Cyber-Physical Systems’ (P11-29), dat in de

compositioneel is. Deze uitbreiding is ook opgenomen in

Het is gelukt de wandconditie te beschrijven als

opstartfase verkeert.

de bestaande toolondersteuning voor het automatisch

functie van de eigenschappen van polymeer en

genereren en uitvoeren van testen, door middel van het

extruderwand. Deze conditie is gecombineerd met

tool TorX. De op het project aangestelde promovendus

een stromingsmodel voor het extrusiemodel. Dit

Fontys Hogeschool Eindhoven / Imtech

is na afloop van het project een spin-offbedrijf (Axini)

model beschrijft en voorspelt daarmee uitstekend de

(Amersfoort) / NXP Semiconductors (Eindhoven) /

gestart – met onder andere hulp van een STW-Valor-

zogeheten ‘spurt’ instabiliteit. Bij dit effect komt het

Océ Technologies BV (Venlo) / Philips Healthcare

isation Grant. Deze spin-off maakt gebruik van test

materiaal op een pulserende manier uit de extruder,

Nederland BV (Best) / Stork Plastics Machinery BV

softwaretechnologie die mede in de context van het

soms weinig of niets en dan weer heel veel met grote

(Hengelo) / TASS Nederland (Eindhoven)

project is ontwikkeld, in de vorm van het tool TorX.

snelheid. Het model is overgedragen aan de industrie

Deze software wordt voor doeleinden van het bedrijf

en kan gebruikt worden om materialen te ontwikkelen

uitgebreid; waar uitbreidingen in samenspraak met de

waarvoor het spurteffect pas bij hoge extrusiesnel-

leerstoel gebeuren, kunnen de vernieuwingen ook voor

heden optreedt. Het verworven inzicht zou in een

onderzoek worden ingezet.

vervolgproject gebruikt kunnen worden om ook de

Gebruikers

Resultaat na 5 jaar

zogeheten ‘sharkskin’ instabiliteit te verklaren. Resultaat na 10 jaar Atomyste heeft geleid tot een aanvulling op de


bestaande theorie voor modelgedreven testen, en

Dit project heeft geleid tot een beter inzicht in het

daarmee ook tot een verdere ontwikkeling van de

stromingsgedrag van polymeren in het algemeen.

bestaande tooling voor het daadwerkelijk afleiden van

Het onderzoek is voortgezet binnen DOW, Terneuzen.

tests voor reactieve systemen uit daarvoor geëigende

We weten nu dat de verschillende instabiliteiten

modellen. Het academische prototype-tool JTorX (zie

heel verschillende oorzaken hebben. Speciaal is

http://fmt.cs.utwente.nl/tools/jtorx) is verrijkt met het

voortgang gemaakt met het begrijpen waarom de

in Atomyste ontwikkelde principe van compositioneel

zogeheten ‘spurt’ instabiliteit optreedt. Hierbij

testen. Het spin-offbedrijf Axini biedt volledige automa-

komt het polymeer met schokken uit de extruder.

tisering van het testen van ICT-systemen, op basis van

De oorzaak blijkt te zijn het feit dat het gesmolten

het principe van modelgedreven testen. Axini draait

polymeer eerst tegen de wand plakt en daarna plot-

inmiddels zelfstandig op basis van eigen inkomsten.

seling losschiet. De inzichten zijn neergelegd in een proefschrift en tal van artikelen en hebben uitein-

Gebruikers

delijk gediend als bouwstenen voor een boek over

ASML Netherlands BV (Veldhoven) / Logica Neder-

stromingsinstabiliteiten: ‘Polymer Melt Fracture’

land BV (Rotterdam) / Ordina (Nieuwegein) / Philips

door Rudy Koopmans, Jaap den Doelder en Jaap

Research Europe - Eindhoven / Route 67 (Waalre) /

Molenaar, ISBN 978-157444-780-4, CRC Press,

Siemens VDO Trading BV (Eindhoven)

2011. De industrie begrijpt hierdoor beter hoe de instabiliteiten in de praktijk beheerst kunnen worden.

46


Advanced simulation techniques for vortex dominated flows in aerodynamics

05541

05576

BBA

Projectleider Prof.dr.ir. J.J.W. van der Vegt Totale

Projectleider Prof.dr.ir. J.W.M. Noordermeer Totale toewij-

toewijzing in euro 289.058 Contracten Samenwerking:

zing in euro 662.056 Totale inkomsten in euro

UT-EWI, NLR

Er kan op twee manieren ingegrepen worden om

ABA

Development of a continuous process for recycling/devulcanisation of EPDM-rubber vulcanisates with amine devulcanisation agent


Doelstelling

Doelstelling

hogere verwerkingssnelheden te realiseren: (a) de

Het ontwikkelen van een discontinue Galerkin eindige

De ontwikkeling van reactieve extrudertechnologie

ketenlengte en ketenvertakkingen van de polymeren

elementen-methode voor het oplossen van de

op continue pilotschaal voor mechanochemische

worden specifiek gekozen en (b) voor een gegeven

compressibele Navier-Stokesvergelijkingen. Met deze

recycling/devulcanisatie van EPDM rubberafval uit

polymeer worden de materiaalverwerkingscondities

numerieke methode kan de compressibele turbulente

de productie van dakbedekking, raamprofielen en

zoals bijvoorbeeld de extrudergeometrie optimaal

stroming rond vliegtuigvleugels berekend worden.

automobielprofielen. Wetenschappelijk doel was de

gekozen. De productiecapaciteit is hierdoor toe-

Hierbij wordt de turbulentie gemodelleerd door middel

ontwikkeling van een model op basis van de proces-

genomen.

van een Large Eddy model.

variabelen, teneinde een basisontwerp voor een volledig productieproces te kunnen maken. Uitvoering

Gebruikers

Resultaat na 5 jaar

Dow Benelux BV (Terneuzen) / DSM Research BV

Het numerieke model voor compressibele visceuze stro-

(Geleen) / TEIJIN TWARON BV (Arnhem) / TNO

mingen is gereed. Daarnaast is er significante voortgang

(Eindhoven)

geboekt in het ontwikkelen van efficiënte oplossings-

van verdere productontwikkeling voor toepassing van het recyclaat in bijvoorbeeld nieuwe dakbedekking. Resultaat na 5 jaar

technieken en het modelleren van commuteerfouten

De procescondities voor recycling van aangeleverd

in Large Eddy Simulaties. Het numerieke model is

EPDM rubberen bouwprofiel zijn bepaald: temperatuur,

volledig geïmplementeerd in het computerprogramma

het devulcanisatiemiddel en de vereiste tijdsduur.

Hexadap. Dit wordt door het Nationaal Lucht- en

Opgeschaald naar dubbelschroefsextrusie zijn

Ruimtevaartlaboratorium verder ontwikkeld en gebruikt

kilogrammen gedevulkaniseerd EPDM bereid. Hiermee

voor aerodynamische berekeningen. Hiermee is alle

is succesvol onderzoek uitgevoerd naar toepas-

relevante kennis overgedragen naar de gebruiker.

sing in EPDM-dakbedekking, naast mechanistisch

Daarnaast zijn de resultaten uitgebreid gepubliceerd in

moleculair onderzoek naar het mechanisme van de

wetenschappelijke tijdschriften en in twee proefschrif-

devulcanisatie. Bij de recyclingfirma Rubber Resources

ten. Een vervolg is het ADIGMA-project. Dit is een EU

(Maastricht) zijn de resultaten op industriële schaal

STREP waarin door een groot consortium een nieuwe

succesvol getest. Momenteel lopen toepassing-

generatie van nog nauwkeuriger numerieke technieken

sonderzoeken van het recyclaat bij een tweetal

voor het oplossen van de compressibele Navier-

EPDM-dakfolieproducenten, in Nederland en in de VS.

Stokesvergelijkingen wordt ontwikkeld. Resultaat na 10 jaar Resultaat na 10 jaar

Er zijn geen nieuwe ontwikkelingen.

De gebruiker van het project, het NLR, is een aantal jaren na de succesvolle beëindiging van het STW-

Gebruikers

project gestopt met de ontwikkeling van discontinue

DSM Elastomers BV (Sittard) / Hertel Rubber

Galerkin-methodes voor luchtvaarttoepassingen. Deze

Products BV (Kampen) / Rhein Chemie Rheinau GmbH

beëindiging is voornamelijk ingegeven door budgetover-

(Mannheim, Duitsland) / Rijksuniversiteit Groningen /

wegingen, niet zozeer door de geschiktheid van de

Rubber Resources (Maastricht) / Universiteit Twente

methode. Derhalve is er op dit moment geen operatio-

(Enschede)

neel prototype, product of patent. Rond het einde van het STW-project heeft het NLR, samen met de Universiteit Twente, deelgenomen aan het EU-project ADIGMA. Dit project is positief afgesloten, en het vervolgproject IDIHOM is in zijn laatste jaar. Zonder de resultaten van het STW-project hadden NLR noch de Universiteit Twente, kunnen participeren in ADIGMA en IDIHOM. Gebruikers Nationaal Lucht- en Ruimtevaartlaboratorium (Amsterdam) / Rijksuniversiteit Groningen / Technische Universiteit Delft

STW-projecten 2002

47

EXPLORE: Experimentation Platform for Organic Reactions

05605

BBA

Micro and miniaturized flow controllers for gas chromathography

05610

CBA

Long-life low-noise microcooler

05677

BCB

Projectleider Prof.dr.ir. A. van den Berg Totale toewijzing

Projectleider Prof.dr. M.C. Elwenspoek Totale toewijzing in

in euro 506.635

euro 548.391 Contracten Optie: Bronkhorst High-Tech

in euro 705.818 Contracten Geheimhouding: SRON,

BV

Dutch Space BV, ASTRON, Micronit Microfluidics BV,


Projectleider Prof.dr.ir. H.J.M. ter Brake Totale toewijzing

Thales Cryogenics BV, ESA-ESTEC

Totale inkomsten in

euro 43.064

Doelstelling

Doelstelling

Doelstelling

Het doel van dit project is een geminiaturiseerd

Bij de miniaturisatie van flow controllers is de

In dit project zal technologie en kennis worden

systeem te realiseren waarmee op een veilige manier

actuatie van kleppen de bottleneck. De nu gebruikte

ontwikkeld voor de productie van geminiaturiseerde

chemisch onderzoek kan worden verricht bij hoge

elektromagnetische actuatoren worden te heet bij

koelers, bedoeld om detectoren en elektronische

drukken.

miniaturisatie. Het doel van dit project is om een

componenten tot extreem lage temperaturen af te

alternatief actuatiemechanise te vinden en dit te

koelen. Een lagere temperatuur betekent lagere ruis

testen in een klep die geschikt is voor gebruik in

en grotere snelheid in de digitale circuits. Aandacht-

De hoogste druk die na afloop van het project op

een geminiaturiseerde gaschromatograaf. Daarnaast

punten zijn het minimaliseren van de afmetingen,

de chip behaald is lag dicht tegen de 700 bar. Destruc-

zal onderzoek worden gedaan aan mogelijkheden

verhoging van het rendement, de maakbaarheid

tieve druktests hebben aangetoond dat bij dergelijke

om met behulp van electroplating een klep te maken

en het voorkomen van trillingen als gevolg van

drukken de verbinding tussen de glaschip en glas-

van nikkel.

tweefasestroming.

Resultaat na 5 jaar

capillairen die zorgen voor de verbinding met een pomp, verantwoordelijk is voor de sterkte van het

Resultaat na 5 jaar

Resultaat na 5 jaar

systeem. De focus van het onderzoek lag in het

Met behulp van silicium micromachining-technieken is

In het project zijn microkoelers ontwikkeld die bestaan

verbeteren van de bindingssterkte en het chip-

een microklep ontwikkeld. Tevens werd een systeem

uit drie dunne glasplaatjes waarin kanaaltjes worden

ontwerp, en het verrichten van enkele chemische

van kleppen en hydraulische weerstanden ontwik-

geëtst. Deze plaatjes worden op elkaar gebond om

demonstraties van hoge druk-chemie die bij uitstek

keld, inclusief goed werkende analytische modellen

zo een koeler te realiseren. In het project zijn een-

op een chip kan gebeuren, zoals reacties onder

van de kleppen, die in een werkgebied van 2 tot

trapskoelers ontwikkeld die werkend met hoge-druk

superkritische condities.

10 bar een stabiele besturing van de flow mogelijk

stikstofgas koelen tot 100 K (ca. 170 °C). Toepassing

maken. De klep is zodanig ontworpen dat ze door een

van deze koelers voor koeling van ruisarme voor-

grote verscheidenheid van actuatoren kan worden

versterkers en detectoren is in parallel lopende

Het onderzoek heeft een vervolg gekregen in het

aangedreven: het is een modulair systeem. Voor een

projecten verkend. Deze presteren beter wanneer

programma NanoNextNL, waarin een project wordt

praktische toepassing is echter nog verder onderzoek

ze gekoeld worden tot cryogene temperaturen.

uitgevoerd in samenwerking met enkele industriële

noodzakelijk. Nikkel electroplating als technologie

De ontwikkelde microkoelers hebben afmetingen die

partners om de microreactoren voor hoge druk op te

biedt interessante perspectieven, maar het bleek niet

vergelijkbaar zijn met de devices die gekoeld moeten

schalen naar grotere doorstroomvolumes, door gebruik

goed mogelijk om hiermee onderdelen voor de micro-

worden. Bovendien is hun koelvermogen veel meer

te maken van kanaaldiameters rond de 1 mm. Hiertoe

klep te maken. Als demonstrator is wel een membraan

toegespitst op de toepassing waardoor slechts een

dient de technologie om dergelijke microreactoren te

met micronozzles ontwikkeld, dat gebruikt kan worden

zeer gering inputvermogen is vereist. De belangrijkste

verbinden met externe apparatuur te worden herzien.

om emulsies te maken.

markten zijn de koeling van voorversterkers, bijvoor-


beeld in telecommunicatiesystemen, en de koeling van

Verder zijn de hoge druk-aansluitingen die in het STW-project zijn ontwikkeld toegepast in een aantal projecten gericht op HPLC op een chip.

Resultaat na 10 jaar seerde flowcontrollers is nog steeds een belangrijk

Gebruikers

infrarood detectoren in ruimteonderzoek.

De ontwikkeling van technologie voor geminiaturiResultaat na 10 jaar

speerpunt voor de onderzoeksgroep. Het is onbekend

In 2008 heeft Pieter Lerou (promovendus in het

Abbott Healthcare Products BV (Weesp) /

of er inmiddels een praktisch toepasbare microklep

project) een spin-off bedrijf gestart: Kryoz Technolo-

Micronit Microfluidics BV (Enschede) / MSD Oss /

is ontwikkeld.

gies (www.kryoz.nl). Voor het opstarten van Kryoz heeft hij een STW Valorisation Grant verworven (1e en

Shell Research and Technology Centre (Amsterdam) Gebruikers

2e fase). Kryoz ontwikkelt de microkoelertechnologie

Applied Instruments (Vlissingen) / Bronkhorst

verder voor commerciële toepassingen. Voor toepas-

High-Tech BV (Ruurlo) / LioniX BV (Enschede) /

sing in ruimteonderzoek loopt een aantal projecten

Nanomi BV (Oldenzaal) / Stork Veco BV (Eerbeek) /

gesponsord door ESA in samenwerking met Kryoz en


Dutch Space. Ook is een nieuw STW-project gestart gericht op het bereiken van nog lagere temperaturen.

48


A new method for research and development of heterogeneous catalysts and catalytic processes inliquid phase

05694

BBA

Next generation fluorine based VUV excimer lasers

05696

BBA

Projectleider Prof.dr.ir. L. Lefferts Totale toewijzing in euro

Projectleider Dr. P.J.M. Peters Totale toewijzing in euro

466.880

456.850


Octrooien P81094 Method and system

for creating a homogeneous pulsed gas discharge (Fluorine excimer lasers)


360.000

Gebruikers

Doelstelling

Doelstelling

ASTRON - Netherlands Institute for Radio Astronomy

In de katalyse is de afgelopen decennia buitengewoon

Door het gebruik van fluor in plaats van chloor in

(Dwingeloo) / Bronkhorst High-Tech BV (Ruurlo) /

veel inzicht verkregen op basis van spectroscopische

bepaalde lasergasmengsels kunnen excimeerlasers

Dutch Space BV (Leiden) / ESTEC - European Space

technieken en transiënte reactoren. Het verkregen

gemaakt worden die vacuüm UV -golflengtes uitzenden

Research and Technology Centre (Noordwijk) /

inzicht heeft veelvuldig ontwikkeling van nieuwe

(bijvoorbeeld ArF* of F2*). Door het sterkere elektron-

Micronit Microfluidics BV (Enschede) / SRON -

katalysatoren en verbetering van bestaande kataly-

egatieve karakter van fluor in vergelijking met chloor

Netherlands Institute for Space Research (Utrecht)

satoren mogelijk gemaakt. Deze technieken zijn helaas

vertonen elektrische ontladingen in dit soort gasmeng-

/ Thales Cryogenics BV (Eindhoven) / TNO (Delft) /

alleen beschikbaar voor heterogene katalysatoren in

sels een veel grotere neiging tot het ontwikkelen van


gasfase omdat de hoge dichtheid van vloeistoffase

instabiliteiten. Dit leidt tot kortere laserpulsen en uitein-

de technieken in hoge mate stoort. Het doel van dit

delijk tot een mindere bundelkwaliteit. De bedoeling van

project is de ontwikkeling van transiënte reactoren in

het project was om de gasontladingseigenschappen van

vloeistoffase.

op fluor gebaseerde gasmengsels voor excimeerlasers te bestuderen met de bedoeling om uiteindelijk stabiele

Resultaat na 5 jaar

ontladingen met lange pulsduren te kunnen maken.

De belangrijkste problemen met de reactoren en detectoren zijn opgelost. Nieuwe gestructureerde

Resultaat na 5 jaar

reactoren zijn ontwikkeld die een voldoende lage

De in het onderzoeksproject behaalde onderzoeks-

drukval combineren met de aanwezigheid van

resultaten hebben geleid tot een beter inzicht in de

voldoende hoeveelheid katalysator en plugflow-

stabiliteitscriteria van de gasontladingseigenschappen

gedrag, voorwaarden om goede transiënte experi-

van op fluor gebaseerde lasergasmengsels die gebruikt

menten te kunnen uitvoeren. Bovendien zijn twee

worden voor excimeerlasers. Er werd een tweetal kleine

typen detectoren ontwikkeld waarmee on-line de

ontladingscellen gebouwd waarmee de experimenten

concentraties van reactanten en producten in de

werden uitgevoerd. Verschillende vormen van gas-voor-

uitgang van de transiënt-bedreven reactoren kan

ionisatie en excitatiecircuits werden ontworpen en uit-

worden gevolgd als functie van de tijd. Beide detec-

gebreid getest. Een van de belangrijkste ontdekkingen

toren werken op basis van massaspectrometrie;

was dat door toevoeging van een zeer kleine hoeveel-

het interface met de vloeistoffase wordt verzorgd

heid Xe aan het sterk elektronegatieve gasmengsel

met enerzijds een membraan en anderzijds met

stabiele en homogene gasontladingen gemaakt konden

electron-spray-ionization.

worden met zeer lange pulsduren van 170 ns of langer. Zonder toevoeging van Xe werd de ontlading al


instabiel na ongeveer 70 ns. Op deze vinding is patent

De ontwikkelde reactoren en detectoren zijn nog te

aangevraagd. Vanuit de industrie is dit project met grote

storingsgevoelig en arbeidsintensief voor uitgebreide

interesse gevolgd en gesteund door NCLR BV

praktische toepassing. Verdere ontwikkeling is nodig om dat mogelijk te maken, maar er is nog geen vervolg gegeven aan het onderzoek.

Resultaat na 10 jaar Het project is destijds succesvol en binnen het budget beëindigd met de promotie van de twee promovendi

Gebruikers

en een patentaanvraag. Dit aanvraag is jammer

DSM Research BV (Geleen) / Micromeritics SA/NV

genoeg na twee jaar niet voortgezet omdat enerzijds

(Brussel, België) / Shell International Oil Products BV

het NCLR (inmiddels failliet!) niet meer geïnteresseerd

(Amsterdam) / Shell Research and Technology Centre

was en de projectleider ook geen andere laserfirma

(Amsterdam) / Technische Universiteit Eindhoven

voor dit patent heeft kunnen interesseren. Gebruikers ASML Netherlands BV (Veldhoven) / Nederlands Centrum voor Laser Research BV (Enschede) / Perdix Technologies BV (Wijchen) / Philips Enabling Technologies Group (Eindhoven)

STW-projecten 2002

49

Ontwikkeling van een polyelektroliet voor een methanol brandstofcel

05713

BBA

Organic acid and protein recovery and fractionation using direct acidification by bipolar membrane electrodialysi

05739

BCB

Ontwikkeling van nieuwe chelaatliganden voor specifieke actinidebinding bij de verwerking van hoogradioactieve processtromen: een combinatoriële strategie ter identificatie en selectie

05751

BBA

Projectleider Prof.dr.ing. M. Wessling Totale toewijzing in

Projectleider Prof.dr.ing. M. Wessling Totale toewijzing

Projectleider Dr. W. Verboom Totale toewijzing in euro


in euro 346.320 Contracten Overdracht Octrooi:

607.208

FuMa-Tech GmbH spacer

Doelstelling


Octrooien P47042 Membrane con


Doelstelling

Doelstelling

Doel van het project is de ontwikkeling van een

Elektrodialyse met bipolaire membranen is een

Het doel was een wetenschappelijke bijdrage te

polyelektroliet membraan voor de toepassing in een

technologie waarin een membraan, bestaande uit

leveren aan het oplossen van het kernafvalprobleem.

methanol brandstofcel met een hoge doorlaatbaarheid

een laminaat van een anionuitwisselingslaag en een

Als invalshoek werd gekozen voor de ontwikkeling

voor protonen maar een verwaarloosbare permeabi-

kationuitwisselingslaag, water dissocieert in protonen

van nieuwe americiumliganden via een combinatoriële

liteit voor methanol. Het onderzoek richt zich op

en hydroxylionen. Bipolaire membraanelektrolyse

aanpak. Americium (als Am3+) is een van de hoog-

‘gezwollen’ en op ‘droge’ of ‘watervrije’ membranen.

biedt veel mogelijkheden voor het ontzouten van

radiotoxische elementen, dat aanwezig is in kernafval.

De eigenschappen van deze membranen zullen

fijne chemicaliën met hoog toegevoegde waarde.

Door middel van extractie met organische verbindin-

worden onderzocht binnen het temperatuurstraject

Er zijn echter nog een paar technische belemmeringen.

gen kan dit element (als kation) uit kernafval gehaald

van 60 tot 90 oC (vloeibare methanoloplossing) en

Het project focusseert op (a) nieuwe concepten in

worden. Hiervoor zijn liganden nodig met een hoge

100 tot 150 oC (dampvormig methanol).

moduleontwerp en procesvoering ter voorkoming van

affiniteit voor Am3+ en een hoge selectiviteit ten

precipitatie van de aangezuurde organische moleculen

opzichte van het veel voorkomende Eu3+.

Resultaat na 5 jaar

in de membraanstack, en (b) nieuwe concepten

DMFC’s (direct methanol fuel cell) brengen chemische

voor het ontwikkelen van membranen voor kation-

energie uit een brandstof direct over in elektrische

uitwisseling die ‘scaling-resistent’ zijn.

energie. Dit kan worden toegepast in draagbare elektronische apparatuur. Het membraan voor de

Resultaat na 5 jaar Er zijn een vijftal nieuwe platformen bestudeerd, hetgeen heeft geleid tot nieuwe inzichten.

Resultaat na 5 jaar

Vervolgens is het tritylplatform gebruikt als basis

uitwisseling van protonen is het hart van van de

De doelen van het project zijn gehaald. De drie

voor de synthese van in totaal 81 nieuwe Am3+-

DMFC. De huidige (perfluorosulfonated ionomere)

belangrijkste aspecten die een rol spelen bij het

liganden door middel van combinatoriële chemie.

membranen hebben beperkingen qua prestaties en

minder efficiënt verlopen van membraanelektro-

Het project heeft aangetoond dat de toepassing van

kosten. Nieuwe membraanmaterialen zijn ontwikkeld

dialyse, zijn onderzocht: membraanselectiviteit,

een combinatoriële benadering voor het vinden van

met een lage methanolpermeabiliteit en hoge DMFC-

concentratiepolarisatie, en membraan ‘scaling’ en

nieuwe coördinerende liganden veelbelovend is.

performance, zelfs bij hoge methanolconcentraties.

‘fouling’. De nieuwe asymetrische membranen en

Een split-pool ‘tea bag’ benadering maakt het mogelijk

Dit om beter te kunnen concurreren met bestaande

geoptimaliseerde membraan-spacer configuraties

een groot aantal potentieel nieuwe liganden te

Li-ionbatterijen.

lieten een efficiënter iontransport zien. Een mogelijke

synthetiseren en te analyseren in een relatief kort

toepassing ligt in de zuivelindustrie (ontzouten van

tijdsbestek. De ontwikkelde methode maakt dat

wei) en in de chemische industrie (EDTA-kristallisatie).

voor de analyse van parallelle rijen van verbindingen

De methode om membraanspacers te fabriceren is

de weg naar het parallelle combinatoriële syntheti-

door STW gepatenteerd en onderhandelingen over

seren van nieuwe, coördinerende liganden een stap

de overdracht van dit patent aan een van de partici-

dichterbij is.

Resultaat na 10 jaar Er zijn geen gegevens aangeleverd. Gebruikers Aquamarijn Microfiltration BV (Zutphen) / DSM

panten in het onderzoek is nog gaande (maart 2008). Resultaat na 10 jaar

Engineering Plastics BV (Geleen) / DSM Solutech BV (Heerlen) / Energieonderzoek Centrum Nederland


Het onderzoek heeft niet direct geleid tot een nieuw

(Petten) / FuMa-Tech GmbH (Vaihingen, Duitsland) /

De kosten voor het octrooi zijn vergoed aan STW

prototype of proces. Indirect hebben de verkregen

NedStack fuel cell technology BV (Arnhem)

plus een gering eerste licentievergoeding. Er zijn geen

resultaten er wel toe geleid dat kon worden bijgedra-

verdere gegevens aangeleverd.

gen aan een tweetal EU-projecten betreffende de behandeling van nucleair afval. Een derde EU-project

Gebruikers

gaat voorjaar 2013 van start. Hoewel zonder externe

Akzo Nobel Chemicals BV (Arnhem) /

financiële ondersteuning, hebben de verkregen in-

DMV International (Veghel) / DSM Research BV

zichten de basis gelegd van een vruchtbare bilaterale

(Geleen) / FuMa-Tech GmbH (Vaihingen, Duitsland) /

samenwerking met een groep in Mumbai (India).

IEC NV (Riemst, België) Gebruikers Akzo Nobel Functional Chemicals BV (Amersfoort) / COVRA NV (Vlissingen) / DSM (Heerlen) / Nuclear Research and Consultancy Group (Petten) / Unilever R&D (Vlaardingen)

50


Synthesis and preparation of a new generation gas separation membranes

05776

ACA

Cmos nano-wire communication

05791

CCA

Projectleider Prof.dr.ing. M. Wessling Totale toewijzing

Projectleider Dr.ir. E.A.M. Klumperink Totale toewijzing in

in euro 424.212 Contracten Geheimhouding: Shell


Research and Technology Centre, Dr. T. Visser; Optie: Parker Filtration & Separation BV

Octrooien P6005793

Gas separation membranes comprising permeability enhancing additives

Doelstelling

Doelstelling


Doel van het project is de ontwikkeling van nieuwe

Voor nieuwe generaties digitale CMOS-chip worden

Het werk heeft internationaal behoorlijk wat aandacht

polymere gasscheidingsmembranen voor de scheiding

de MOS-transistoren wel sneller, maar de data-

getrokken en de equalizertechniek wordt bijvoorbeeld

van koolwaterstoffen. De aanpak bestaat uit het

communicatie over dunne lange koperdraden met

door IBM gebruikt voor inter-chip-communicatie.

covalent koppelen van koolstof C60 (fullerenen of

toenemende weerstand niet. Het doel van dit project

De vier belangrijkste papers die voortgekomen zijn

‘bucky-balls’) als zijgroep aan polymeren om een zo

is om via gemengde analoog-digitale circuittech-

uit het project hebben citatiescores boven de 20,

groot mogelijk vrij volume te creëren, toegankelijk

nieken deze bottleneck in de datacommunicatie aan

en groeien nog flink. AXIOM-IC (www.axiom-ic.com/)

voor moleculen uit de gas- of dampfase. Dit moet

te pakken. Concreet is het doel om de snelheid en

ontwikkelt zich succesvol en heeft momenteel rond

resulteren in superglasachtige materialen met

betrouwbaarheid van communicatie over lange draden

de 20 mensen in dienst. Het bedrijf heeft de Van den

excellente gas- en damppermeatie-eigenschappen.

op CMOS-chips te verbeteren, met als randvoorwaarde

Kroonenberg-prijs 2012 voor jong ondernemerschap

minimaal vermogensgebruik en chipoppervlak.

ontvangen. Enkele ideeën ontstaan in het CMOS

Resultaat na 5 jaar De doelen van het project zijn gehaald. Verscheidene

Nano-Wire project, met name qua modellering van Resultaat na 5 jaar

parasitaire effecten en ontwerptechnieken voor

nieuwe materialen voor gasscheidingsmembranen zijn

Via tweede chiprealisaties is aangetoond is dat

zuinige comparators, hebben volgens Daniel Schinkel

gesynthetiseerd en hun gasscheidingseigenschappen

via gemengde analoog-digitale technieken de

een positieve rol gespeeld bij de ontwikkeling van het

zijn onderzocht. Met name de vinding dat toevoeging

datacommunicatiesnelheid over 10 mm lange draden

bedrijf. Daniel is als 2e geëindigd bij de Simon Stevin

van lage concentraties van hyper-branched polyesters

op CMOS-chips aanzienlijk te verhogen is. Dit kan

Gezel verkiezing 2012.

aan het membraanpolymeer leidde tot betere

samengaan met een zeer laag energieverbruik. Op

gasscheidingseigenschappen was verrassend.

dit moment zijn ons geen concrete producten bekend

Deze vinding is door STW gepatenteerd en in optie

waarin deze concepten gebruikt worden. De belang-


gegeven aan Parker Filtration & Separation BV. Het

rijkste uitdaging lijkt nu te liggen in het inpassen van

(Dwingeloo) / FOM-Nikhef (Amsterdam) /

onderzoek heeft verder veel inzicht gegeven in het

onze deels analoge IC-concepten in de digitale design

NXP Semiconductors (Eindhoven, Nijmegen) /

gedrag van asymmetrische holle vezelmembranen.

flow. Of dit zal gebeuren zal mede afhangen van de

TNO (‘s-Gravenhage)

Dit aspect van het onderzoek heeft geleid tot

digitale architectuurontwikkelingen en de behoefte

vervolgprojecten die nu direct worden gefinancierd

om daarin lange draden te gebruiken. We hebben onze

door de bedrijven in de gebruikerscommissie van het

technieken ook toegepast op kortere draden met een

STW-project.

lengte van 1 tot 2 mm, waarbij nog steeds aanzienlijke

Gebruikers

voordelen te behalen zijn. Uit het onderzoek is het Resultaat na 10 jaar Er zijn geen nieuwe ontwikkelingen.

bedrijf AXIOM-IC (zie http://www.axiom-ic.com/) voortgekomen.

Gebruikers Energieonderzoek Centrum Nederland (Petten) / Parker Filtration & Separation BV (Etten-Leur) / Shell Global Solutions International BV (Amsterdam)

STW-projecten 2002

51

Rapid Trace-gas Detector and Analyzer (RTDA)

05795

Development of a superconducting MgB2/Fe wire for MRI scanner systems

BBB

05816

BCA

Projectleider Prof.dr. K.J. Boller Totale toewijzing in euro

Projectleider Dr.ir. B. ten Haken Totale toewijzing in euro

796.000

648.644


Doelstelling

Gebruikers


Doelstelling

Het ontwikkelen van een detector voor snelle detectie

DSM Research BV (Geleen) / Nederlands Centrum

Het einddoel is de ontwikkeling van een supergeleider

en analyse van sporengassen. Als lichtbron is hiervoor

voor Laser Research BV (Enschede) / Nedinsco BV

die prijs-economisch concurrerend is met NbTi, maar

een Optische Parametrische Oscillator (OPO) gebruikt

(Venlo) / Perdix Technologies BV (Wijchen) / Philips

bruikbaar is bij hogere temperatuur. Toepassing wordt

die monochromatisch licht afgeeft in het mid-infrarode

Applied Technologies (Eindhoven) / Rijksuniversiteit

voorzien in magneten die een veld van enkele tesla’s

golflengtegebied. Voor de detectie van gassen is de

Groningen / Sensor Sense BV (Nijmegen) / Unilever

opwekken, zoals de MRI-scannersystemen in veel

OPO gecombineerd met andere gevoelige spectro-

R & D (Vlaardingen) / Radboud universitair medisch

ziekenhuizen. Het beoogde productieproces is geba-

scopische methoden (fotoakoestische detectie,

centrum (Nijmegen) / VSL (Delft) / Wageningen

seerd op de ‘powder-in-tube’ methode, een proces

frequentie modulatie spectroscopie en cavity


dat al wordt toegepast voor de duurdere Nb3Sn en

enhanced absorptie spectroscopie). In de toekomst

de hoge-temperatuur supergeleiders.

kan deze ingezet worden voor medische diagnostiek, maar ook om andere gasdetectoren en biosensoren

Resultaat na 5 jaar

die voor medische of industriële toepassingen van

Het supergeleidende gedrag van diverse materiaal-

belang zijn te ijken en te verbeteren.

combinaties werd gemodelleerd en vervolgens werden

Resultaat na 5 jaar

MgB2-draden vervaardigd. Naast de vinding dat toevoeging van Pb leidt tot betere verwerkbaarheid,

Het onderzoek heeft tot een groot aantal publica-

werden ook hybride processen (voor-gereageerd

ties geleid. Een van de meest opzienbarende is die

MgB2 poeder in combinatie met on-gereageerde

waaruit blijkt dat planten geen methaan produceren,

Mg en B) ontwikkeld. Daarnaast werd er een unieke

in tegenstelling tot een eerdere publicatie in Nature.

experimentele infrastructuur gerealiseerd voor de

Voor de OPO’s is commerciële belangstelling gekomen

thermische karakterisatie van supergeleiders bij

van E.L.S. uit Duitsland. Helaas is dit bedrijf voortijdig

hogere temperatuur. De internationaal erkende ken-

overgenomen en zijn de activiteiten gestopt.

nis stelde de projectvoerder in staat een breder en

Momenteel zijn er directe contacten met spectro-

succesrijk EU-project te mobiliseren en coördineren,

scopiegroepen in Helsinki, Zürich, Leiden en Delft,

waarin onder andere een prototype MgB2 MRI-sys-

die naar aanleiding van ons ontwerp zelf een OPO

teem werd ontwikkeld.

bouwen. In Delft wil het Nederlands Meetinstituut de OPO gebruiken voor de ontwikkeling van gas-


standaarden en zal in het kader van het EURAMET-

Inmiddels is MgB2-productie een commerciële

netwerk met hen samen gewerkt worden.

activiteit en worden er met dit materiaal wereldwijd meer economische supergeleidende magneten


ontworpen. Behalve voor medische MRI wordt de

Tot een directe commerciële exploitatie van de ken-

nieuwe supergeleider ook verder ontwikkeld voor

nis van de OPO is het niet gekomen, wel zijn elders,

elektrotechnische toepassingen zoals foutstroom-

gebaseerd op ons ontwerp en publicaties een OPO op

begrenzers en generatoren voor windturbines.

de markt gekomen via Aculight (nu Lockheed Martin).

Zowel projectuitvoerder als verscheidene gebruik-

Voor wat betreft de wetenschappelijke toepassingen

ers zijn hier bij betrokken. Vanuit wetenschappelijk

wordt onderzoek verricht naar de detectie van gassen

oogpunt worden modellen uit het project inmiddels

in de uitademing, met name voor de medische toe-

ook toegepast bij de optimisatie van andere

passingen. Zo loopt momenteel een onderzoek naar

geavanceerde supergeleidende materialen. De

de detectie van HCN in de adem van patiënten met

experimentele infrastructuur heeft dan weer

cystic fibrosis die geïnfecteerd zijn door Pseudomonas

aanleiding gegeven tot verdere betrokkenheid bij

bacteriën (gefinancierd door het astmafonds).

internationale samenwerkingsverbanden, met name rond hoogveld magneten ten behoeve van hogeenergiefysica en kernfusie.

52


Nearly quantum-Limited squids for extreme small displacements sensors application to minigrail (NQLS)

05879

Gebruikers

BAA

High-speed micro/nanofluidics for bio-applications

06016

CCB

Projectleider Dr.ir. J. Flokstra Totale toewijzing in euro


505.589


Doelstelling

Doelstelling

ESCETE Single Crystal Technology BV (Enschede)

Het doel van het project was de ontwikkeling van zeer

Het onderzoek heeft zich gericht op ontwikkelen van

/ Philips Healthcare Nederland BV (Best) / SMI

gevoelige verplaatsingssensoren gebaseerd op lage-

nieuwe micro/nanofluïdische technieken en devices.

BV (Enschede) / Smit Draad/Draad Nijmegen BV

Tc Superconducting Quantum Interference Devices

Hierbij worden vloeistoffen op nanoliterschaal

(Nijmegen) / Smit Transformatoren BV (Nijmegen)

(SQUIDs) voor de uitlezing de eerste bolvormige

gemanipuleerd en bijvoorbeeld geanalyseerd. De

/ Technische Universiteit Eindhoven / Universiteit

resonante massa gravitatiegolf-antenne MiniGrail.

focus was hierbij op snelheid en applicaties in het

Twente (Enschede)

Er wordt gebruik gemaakt van een massatransducer

biomedische gebied, en het gebruik maken van micro-

en een fluxtransformer netwerk die de koppeling naar

en nanofabricagetechnieken in het MESA+ Nanolab.

de SQUID verzorgt. Optimalisatiecriteria zijn de best realiseerbare gevoeligheid en een zo gering mogelijke back-action op het detectienetwerk.

Resultaat na 5 jaar Het indertijd opgestarte onderzoek heeft geleid tot een grote hoeveelheid activiteiten op wetenschap-

Resultaat na 5 jaar

pelijk en toepassingsgebied. Zo heeft het project

Verschillende stabiele twee-traps SQUID-systemen

geleid tot transfectie van DNA in een enkele, getrapte

zijn ontwikkeld. Zowel simulaties als experimenten

stamcel in een microfluïdische structuur. Naar aan-

in het mK-gebied zijn uitgevoerd. De mK-metingen

leiding van dit kiemproject is binnen onze groep een

zijn in Leiden verricht waarbij de SQUID gekoppeld

groot aantal projecten in deze richting opgestart en is

was aan de antenne. Voor een van de SQUIDs werd

een aantal promoties gerealiseerd op het project.

de quantumlimiet vrijwel behaald. MiniGrail is in staat om gravitatiegolven te detecteren met een


gevoeligheid die vergelijkbaar is met de veel duurdere

In een latere fase zijn nog een vijftal andere promoties

interferometerantennes. Het onderzoek is nog niet

en tientallen publicaties hier indirect uit voortgevloeid.

zo ver dat het bestaan van de golven is aangetoond.

Ook heeft het project bijgedragen aan de vorming

De ontwikkelde SQUIDs zijn ook gebruikt voor ruis-

van een aantal startups op het gebied van Lab-on-

thermometrie, als voorversterkers en voor de uitlezing

a-Chip, zoals Medimate, Blue4Green en Cellanyzer.

van AFM- en NMR-systemen. Na afloop is het project

Postdoc Helene Andersson-Svahn die op het project

en de samenwerking tussen Twente en Leiden voort-

aangesteld is geweest is intussen full-professor aan

gezet met eigen middelen.

de KTH in Zweden geworden. Een andere postdoc is nu tenure-track medewerker bij de UT. Het is niet


overdreven te stellen dat het project de oorsprong is

Na 2007 heeft er geen onderzoek aan MiniGrail

geweest van een nu zeer florerende onderzoekstak

meer plaatsgevonden. Het onderzoek aan de

‘cells-on-chip’ bij onze BIOS onderzoeksgroep.

SQUID-detectoren is afgerond. Het bestaan van de gravitatiegolven kon met deze detectoeren in combinatie met de MiniGrail niet worden aangetoond.

Gebruikers Cytocentrics BV (Eindhoven) / IBIS Technologies BV (Enschede) / IQ Products (Groningen) /

Gebruikers

Janssen Pharmaceutica (Beerse, België) / Micronit

ESTEC - European Space Research and Technology

Microfluidics BV (Enschede) / Modiquest Research BV

Centre (Noordwijk) / Hightech Development Leiden

(Oss) / R&R Mechatronics BV (Zwaag) / Shimadzu

(Leiden) / INFN (Padova, Povo, Trento, Italië) /

Benelux (‘s-Hertogenbosch) / Universiteit Twente

Mitutoyo Research Center Europe BV (Best) / SRON -

(Enschede) / Wageningen Universiteit & Research-

Netherlands Institute for Space Research (Utrecht) /

centrum (Wageningen)

Twente Solid State Technology BV (Enschede) / Università degli Studi di Roma ‘Tor Vergata’ (Roma, Italië) / Universiteit Twente (Enschede) / VSL (Delft)

STW-projecten 2002

53

Innovative metal patterning using low-thermal-budget supersonic impact of neutrals: IMPULSION

06101

U

AAA

Model-based image reconstruction for 3D Transmission Tomography

05544

BCA

Projectleider Prof.dr.ir. B. Poelsema Totale toewijzing in

Projectleider Prof.dr. F.J. Beekman Totale toewijzing in

euro 473.501

euro 420.337

Doelstelling Goed gedefinieerde metaalstructuren worden onder andere toegepast in zonnecellen en andere elektronische apparatuur. In dit project is een alternatieve methode van metaaldepositie onderzocht, waarbij conventionele lithografie en


Doelstelling Het project heeft tot doel om methoden te ontwikkelen om routinernatig zeer nauwkeurige CT-reconstructie te kunnen uitvoeren, ook onder rnoeilijke condities zoals gebruik van gereduceerde stralingsdosis en/of beweging van de patiënt tijdens de opname.

chemisch etsen niet nodig zijn. Selectieve depositie Resultaat na 5 jaar

van colloïdale metaaldeeltjes wordt bereikt door gepatroneerde functionalisering van het substraat.

In het project is een aantal aspecten onderzocht.

Specifieke uitgroei van de metaaleilanden leidt tot

Allereerst is bekeken of grafische kaarten kunnen

geleidende patronen. Ook is het toepassen van

helpen in het verkorten van rekentijd op een computer.

hyperthermische bundels voor het verbeteren van

Ook is er software geschreven zodat beelden die uit

de geleidingseigenschappen onderzocht.

een CT-scanner komen, gecorrigeerd kunnen worden. Verder is er een Monte Carlo-methode ontwikkeld en

Resultaat na 5 jaar

is gewerkt aan het ontwikkelen van software om de

In dit project hebben we onderzocht en aangetoond

dosis straling te verlagen die een patiënt krijgt onder

dat lokale depositie van metaalcolloiden via zacht-

een CT-scanner (bij gelijkblijvende beeldkwaliteit).

lithografische methodes, i.e. microcontactprinten,

De software uit dit project is gebruikt in de start-up

gevolgd door selectieve metaaldepositie vanuit

MILABS, die de aanvrager heeft opgericht. MILABS

oplossing, de mogelijkheid biedt om goedgeleidende

maakt CT-scanners waarmee kleine dieren tot in groot

metaalbanen te maken op isolerende substraten.

detail levend kunnen worden afgebeeld.

Hoewel deze resultaten niet direct tot industriële Resultaat na 10 jaar

toepassing hebben geleid, is er wel een vervolgproject geïnitieerd met het oog op biosensorapplicaties.

In het project is een aantal methodes ontwikkeld voor

Hierbij zijn met name de optische eigenschappen

iteratieve reconstructie voor CT-scanners. Toentertijd

van de uitgroeiende lagen van belang, zoals die

was het, door beperkingen van de hardware, nog te

bestudeerd en geanalyseerd zijn in dit project.

vroeg om deze methodes grootschalig te implemen-

Daarnaast is er in het kader van dit project tijdens

teren. De tijd is daar nu wel rijp voor. Een aantal

een afstudeeropdracht een infrarood ellipsometer

grote bedrijven zoals GE, Siemens en Philips zijn zich

gebouwd en geoptimaliseerd.

inmiddels gaan richten op de iteratieve reconstructie. Ons werk van tien jaar geleden heeft een grote

Resultaat na 10 jaar Er zijn verder geen gegevens bekend bij STW.

bijdrage geleverd aan de ontwikkeling van dit vakgebied en we merken dat de belangstelling ervoor langzaam maar zeker toeneemt.

Gebruikers Gebruikers

Helianthos BV (Arnhem) / Philips Research (Eindhoven) / Philips Research Europe - Eindhoven

DNV KEMA Energy & Sustainability (Arnhem) /

/ Universität Heidelberg (Heidelberg, Duitsland) /

Erasmus MC (Rotterdam) / Nucletron BV (Veenendaal)


/ Philips Research (Hamburg, Duitsland) / Skyscan NV (Aartselaar, België) / Universitair Medisch Centrum Utrecht

54


Airborne measurement of radiances in cloudy conditions

05547

ACA

Control of plant architecture by adapting light- and hormone signal transduction processes

05562

BBA

Downy mildew genomics and plant disease resistance

05565

BBA

Projectleider Dr. H. van Dop Totale toewijzing in euro

Projectleider Prof.dr. J.C.M. Smeekens Totale toewijzing in

Projectleider Dr. A.J.F.M. van den Ackerveken Totale

183.781

euro 362.569

toewijzing in euro 547.505 Contracten Licentie: Enza

Zaden Research and Development BV, Rijk Zwaan Zaadteelt en Zaadhandel BV


20.400

Doelstelling

Doelstelling

Doelstelling

Het ontwerpen en testen van het DIRAM-instrument,

Toepassen van kennis verkregen uit fundamenteel

Valse meeldauw is een belangrijke ziekte op vele

waarmee (anisotropie in) de verstrooiing van

onderzoek in samenwerking met de veredelings-

gewassen, en leidt tot grote oogstverliezen. Om

zonnestraling in wolken kan worden gemeten, met

industrie om in land- en tuinbouwgewassen bloei en

nieuwe vormen van ziekteresistentie te vinden is

het doel daaruit fysische eigenschappen (vloeibaar

lengtegroei te beheersen, waardoor onder variërende

kennis van de ziekteverwekkers en hun uitgescheiden

water-inhoud, druppelgrootte, optische dikte) te

omgevingsomstandigheden een optimale gewas-

effectoreiwitten belangrijk. Doel is om deze eiwitten,

bepalen. Een verdere toepassing behelst de meting

opbrengst kan worden verkregen.

van valse meeldauw, van sla en Arabidopsis, op te

van de reflectie van sneeuw en ijsoppervlakken om albedostudies te kunnen doen.

sporen en te gebruiken bij de screening voor nieuwe Resultaat na 5 jaar

resistentiegenen in gewassen.

Het project heeft geresulteerd in nieuwe inzichten Resultaat na 5 jaar

in de moleculaire mechanismen waarlangs bloei

Resultaat na 5 jaar

Drie prototypes zijn gemaakt en getest op een

gereguleerd wordt. De ontwikkeling van niet-/laat-

Bij de start in 2002 was er nog niets bekend over de

vliegtuigmeetcampagne in mei 2003, waarmee

bloeiend voedergras op basis van ATH1-technologie

genen van valse meeldauw en over de eiwitten die

het primaire doel van het project was bereikt. Verder

(Van der Valk et al., 2004) laat zien dat een deel

door deze ziekteverwekkers worden uitgescheiden

zijn tijdens een veldcampagne in Samedan (CH) in

van deze kennis momenteel direct toepasbaar is

tijdens infectie. Binnen het project zijn genen

2005 sneeuwalbedo’s bepaald. Een patentaanvraag

op het gebied van bloeiregulatie. Met de komst van

gevonden die coderen voor deze eiwitten. Een

is overwogen maar niet gerealiseerd gezien de hoge

TILLING-technieken kan nu ook de minder gewenste

selectie is nader onderzocht op sla veredelingslijnen.

kosten. Een commercieel traject voor het instrument

GGO-technologie omzeild kan worden wat toepassing

Binnen de testset werden helaas geen geschikte kan-

(Kipp & zonen) werd gezien de kleine markt niet

verder zal stimuleren. De samenwerking UU-partners

didaten gevonden. In de tweede fase van het project

gevolgd. Het KNMI heeft belangstelling getoond

heeft tot nu toe geresulteerd in drie patenten: PCT/

werd duidelijk dat RXLR-eiwitten binnen de plant

om het instrument in te zetten voor optimale

IB98/00821, PCT/EP01/09570, PCT/EP01/09572 en

herkend worden. Aan het einde van het project was er

positionering van zonnepanelen maar daar (nog)

bij alle partijen is de wens aanwezig om het samen-

helaas geen tijd meer om deze RXLR-eiwitten in sla

geen gevolg aan gegeven.

werkingsverband voort te zetten.

te testen. Onze kennis, en die van de bedrijven, over infectie door valse meeldauw is enorm toegenomen.

Resultaat na 10 jaar Er zijn geen nieuwe ontwikkelingen. Gebruikers

Resultaat na 10 jaar Project STW05562 heeft geresulteerd in nieuwe in-


zichten in de moleculaire mechanismen via welke bloei

De resultaten van het STW-onderzoek vormden de

gereguleerd wordt met betrekking tot het verkrijgen

basis voor een samenwerking met drie Europese

Energieonderzoek Centrum Nederland

van bloeicompetentie en de regulering van bloei door

groepen (ERA-PG-project) om de RXLR-effectoren van

(Petten) / Kipp & Zonen BV (Delft) / Koninklijk

omgevingstemperatuur. De ontwikkeling van niet-/

valse meeldauw van Arabidopsis nader te onder-

Nederlands Meteorologisch Instituut (De Bilt) /

laat-bloeiend voedergras op basis van ATH1-techno-

zoeken. De resultaten uit dit en andere vervolgonder-

TNO (Apeldoorn, ‘s-Gravenhage)

logie (Van der Valk et al., 2004) laat zien dat een

zoeken hebben uiteindelijk geleid tot de publicatie van

deel van deze kennis momenteel direct toepasbaar

het genoom van valse meeldauw in Science (2010).

is. Zeker nu met de komst van TILLING-technieken

De verkregen kennis en methoden zijn verder uit-

minder gewenste GGO-technologie omzeild kan

gewerkt in een TTI-GG-project in samenwerking met

worden. De samenwerking UU-partners heeft verder

vijf veredelingsbedrijven. Dit heeft geresulteerd in de

geresulteerd in drie patenten: PCT/IB98/00821,

identificatie van vele effectoren van valse meeldauw

PCT/EP01/09570, PCT/EP01/09572. Voortbouwend

van sla en het opsporen van resistentiegenen bij sla

op binnen het project verkregen kennis en inzichten

(o.a. Dm2). Ondanks het niet realiseren van patenten

is in 2010 een TTI-GG-project genaamd ‘Control

heeft de kennis wel geleid tot nieuwe belangrijke

of flowering time by environmental stimuli’ gestart.

inzichten voor de veredeling op ziekteresistentie en

Wetenschappelijk gezien heeft het project de aanzet

tot vruchtbare samenwerkingen met het veredelings-

gegeven tot de promoties van dr. B. Rutjens en

bedrijfsleven.

dr. D. Bao en vier publicaties. Gebruikers Gebruikers

Enza Zaden BV (Enkhuizen) / Enza Zaden Research

Rijk Zwaan Zaadteelt en Zaadhandel BV (Fijnaart) /

and Development BV (Enkhuizen) / Rijk Zwaan

SESVANDERHAVE Nederland BV (Rilland)

Zaadteelt en Zaadhandel BV (De Lier, Fijnaart)

STW-projecten 2002

55

V

Heatshock proteins in bovine paratuberculosis. A novel diagnostic approach with further elucidation of immunopathogenisis and genetic aspects

05589

CCC

Projectleider Prof.dr. V.P.M.G. Rutten Totale toewijzing in euro 563.010 Contracten Samenwerking: Universiteit

Utrecht Holding BV

Octrooien Diagnosis and treatment

of slow progressive infections


48.521

Doelstelling

daarop een succes, in totaal twee promoties en circa

Paratuberculose is voor rundvee een slepende,

15 publicaties in gerenommeerde wetenschappelijke

ongeneeslijke darmontsteking die wereldwijd

tijdschiften. Mede gebaseerd op kennis opgebouwd

voorkomt. De ziekte leidt tot verminderde melkgift

in project 05589 werd in 2010 een WOTRO-project-

en een slechte conditie door diarree. Hoewel het dier

subsidie (700.000 euro) verkregen. Op basis van

als kalf al besmet wordt met de bacterie, wordt de

de behaalde resultaten wordt met andere partners

ziekte pas ontdekt in het volwassen dier. Bedrijven

gewerkt aan diverse onderzoeksvoorstellen ter

waar de ziekte voorkomt verliezen per jaar gemiddeld

verbetering van het vaccineffect.

10% van hun dieren. Het doel was het ontwikkelen van een vroege, gevoelige diagnostische methode

Gebruikers

waarbij kalveren worden geïmmuniseerd. Daar-

CRV BV (Arnhem) / Gezondheidsdienst voor Dieren

naast wordt via genetisch onderzoek gezocht naar

(Deventer) / Holland Genetics BV (Arnhem)

potentieel gevoelige en resistente nakomelingen voor aangepaste selectie en fokkerij. Resultaat na 5 jaar Er is een volledig nieuwe gevoelige diagnostische methode ontwikkeld. Jonge kalveren worden geïmmuniseerd met een heatshock eiwit van de bacterie (Hsp70). Daarop is octrooi aangevraagd. Gebruikers die diagnostische tests kunnen ontwikkelen zijn wereldwijd benaderd. Men zag echter immunisering met Hsp70 als vaccinatie en niet als diagnostische test. Ook waren bedrijven zelf al bezig met het ontwikkelen van vaccins. Uiteindelijk was er onvoldoende belangstelling voor het octrooi. Uit het genetische onderzoek is een waardevolle merker naar voren gekomen om een onderscheid te kunnen maken tussen gezonde en zieke dieren. Resultaat na 10 jaar Na voorgaande rapportage (na 5 jaar) werd met één van de gebruikers, op basis van het patent, alsnog een contract afgesloten om gedurende een periode van vier jaar (promotieonderzoek, budget 350.000 euro) eedere bevindingen te bevestigen. Dit project liep af op 1 mei 2011. Resultaten werden bevestigd, Hsp70-vaccinatie was in zekere mate beschermend (preventief) en, als nieuwe bevinding, bleek ook effectief wanneer toegepast in reeds geïnfecteerde dieren (therapeutisch). Daarnaast werd nader inzicht verkregen in het werkingsmechanisme. Resultaten werden door deze partner niet sterk genoeg geacht om over te gaan tot verdere vaccinontwikkeling. Op dit ogenblik is een andere potentieel geïnteresseeerde in beraad om hier alsnog mee aan de gang te gaan. Wetenschappelijk is project 05589 en het vervolg

56



Viral G-protein coupled receptors: the quest for new drug targets

05793

Metal-hydrides for smart coatings

BAB

05804

Projectleider Prof.dr. R. Leurs Totale toewijzing in euro

701.255

Projectleider Prof.dr. R.P. Griessen Totale toewijzing in

Contracten Material Transfer Agreement: VU,

Abbott Healthcare Products BV

euro 691.687 Octrooien Toepassing van een variabel

reflectiemateriaal (VAREM)

Totale inkomsten in

euro 60.378

Doelstelling

BBA


47.000

(11462, 2011-2015) in samenwerking met Ablynx,

Doelstelling

Virussen kunnen het functioneren van de gast-

dat zich richt op het ontwikkelen van remmende

Doel van het project is de ontwikkeling van een

cel beïnvloeden door de expressie van G-eiwit

VHH-gebaseerde antilichamen, om oncogene

reversibele schakelbare absorberlaag en het opti-

gekoppelde receptoren (GPCRs). In dit project

activiteit van de virale GPCRs ORF74 en US28 te

maliseren van de kinetische en optische eigenschap-

werd onderzocht of virale GPCRs een aangrijpings-

blokkeren. VHHs zijn eiwitfragmenten afkomstig

pen en de structurele stabiliteit van met name de

punt zijn voor geneesmiddelenonderzoek. Er zijn

van een zeldzame klasse van antilichamen die van

absorberende laag. Ten tweede is het doel deze

verschillende assays ontwikkeld om liganden gericht

nature voorkomen in kameelachtigen. Vanwege hun

laag in een device te incorporeren. Uiteindelijk zal

tegen de virale receptor US28 te screenen en de

grootte en unieke driedimensionale structuur, ons

dit moeten leiden tot een volledig in de vaste stof

rol van virale GPCRs in proliferatieve signalering

eerder succes met Ablynx met identificatie van

uitgevoerd device. Het uiteindelijke doel van dit

(bijvoorbeeld kanker) te bestuderen. Deze karakteri-

VHHs die selectief een humane GPCR remmen,

device was de implementatie ervan in een hybride

sering werd mede mogelijk gemaakt door de ontwik-

hebben VHHs de potentie om een innovatieve klasse

zonnecel-zonnecollectorstructuur, waar de schakel-

keling van nieuwe liganden die tijdens dit project

van zeer selectieve (virale) GPCR therapeutica te

bare absorber dient om oververhitting van de zonnecel

zijn gesynthetiseerd.

worden.

te voorkomen. Het werk van de TWAIO liet zien dat dit geen realistische oplossing is. We concentreren ons

Resultaat na 5 jaar

Gebruikers

De studies hebben aangetoond dat de virale

Abbott Healthcare Products BV (Weesp) / Erasmus

chemokinereceptor US28 een belangrijke rol speelt

MC (Rotterdam) / MSD Oss / Nycomed BV (Hoofd-

als viraal oncogen en zo mogelijk de ontwikkeling en/

dorp) / Vrije Universiteit Amsterdam

nu op het maken van een oververhittingsbeveiliging voor een goedkope, plastic, zonnecollector. Resultaat na 5 jaar

of groei van HCMV-geassocieerde tumoren stimuleert.

Het is niet gelukt om een vaste-stof device te maken.

De gedetailleerde structuur-activiteitsrelaties die

In de toekomst zal moeten worden gezocht naar

ontwikkeld zijn, vormen een belangrijke basis voor

nieuwe, OH-compatibele elektrolieten, mogelijk op

nieuwe US28-liganden die op termijn in transgene

solgelbasis. Wel is gevonden dat Mg-Ti-H een ideale

diermodellen getest kunnen worden. Mede door de

schakelbare absorber is met goede optische en

resultaten van dit STW-project konden diverse nieuwe

kinetische eigenschappen. De relatie tussen structuur

onderzoeksprojecten geïnitieerd worden: een NWO

en optische (en elektrische) eigenschappen wordt

Vidi en NWO ECHO-beurs (CW) en het starten van

intensief onderzocht.

transgene muisstudies in samenwerking met een lab in de VS.

Resultaat na 10 jaar De toepassing van de schakelbare absorberlaag in een


zonnecollector is niet van de grond gekomen. In plaats

In dit STW-project hebben wij de biochemische

daarvan is de ontwikkeling van Mg-Ti-H als waterstof-

eigenschappen van belangrijke virale GPCRs nader

sensor voorspoedig verlopen. Het vervolgonderzoek is

onderzocht en een aantal relevante in-vitro en in-vivo

eerst door het ACTS Duurzaam waterstof-programma

bioassays ontwikkeld. Met behulp van de oncogene

gefinancierd en heeft sinds kort geleid tot directe

signaleringsassays hebben we een GPCR-specifieke

funding door de industrie (ABB). Wij hopen binnen

‘small molecule library’ getest en een aantal chemische

twee jaar een device te hebben ontwikkeld dat op de

verbindingen geselecteerd voor verdere karakterisatie

markt gebracht kan worden.

van de virale GPCRs. Deze nieuwe verbindingen waren uiterst bruikbaar in cellulaire assays, maar konden

Gebruikers

niet voldoende geoptimaliseerd worden voor gebruik

Energieonderzoek Centrum Nederland (Petten) /

in in-vivo modelsystemen. Recent onderzoek met

Philips (Eindhoven) / SABIC Innovative Plastics

patiëntmateriaal (gliablastoma, Karposi Sarcoma)

(Bergen op Zoom) / Shell International Oil Products

en transgene muizen heeft aangetoond dat virale

BV (Amsterdam) / Universiteit Utrecht / University

GPCR-eiwitten kunnen bijdragen aan het ontstaan

of Oslo (Noorwegen)

van ontstekingen en kanker. Op basis hiervan als ook de eerdere onderzoeksresultaten (bovengenoemd STW-project) is een vervolg STW-project gehonoreerd

STW-projecten 2002

57

Stabilising therapeutic proteins by supercritical drying

05643

BBA

The fungal protein factory: increasing the number and variety of production units and production facilities

05683

CCC

Projectleider Prof.dr. W. Jiskoot Totale toewijzing in euro

Projectleider Prof.dr. H.A.B. Wösten Totale toewijzing in

556.152

euro 934.960 Contracten Letter of intent: WUR-PRI;


Optie: DSM Research BV, RUG

Octrooien A recombinant

host cell for the production of a compound of interest Totale inkomsten in euro 691.159

Doelstelling

Doelstelling

van een vervolg patentaanvraag op de transcriptie-

Om eiwitgeneesmiddelen te stabiliseren worden

Aspergillus niger is een uitstekend productie-

ze vaak gevriesdroogd. Vriesdrogen levert echter

systeem voor eiwitten die van belang zijn voor de

niet altijd het gewenste stabiele product op en is

industrie en de geneeskunde. In deze schimmel

bovendien tijdrovend en duur. Het doel van dit project

blijkt echter slechts een gering percentage

Biomade Technology Foundation (Groningen) /

was om een snel, efficiënt proces te ontwikkelen,

schimmeldraden bij eiwitproductie betrokken te zijn.

DSM Food Specialties (Delft) / Plant Research

gebaseerd op het sproeien van waterige eiwit-

Voorts kunnen niet alle eiwitten in Aspergillus niger

International (Wageningen) / Wageningen

oplossingen in hogedruk kooldioxide (superkritische

worden geproduceerd. De doelstellingen van dit

Universiteit & Researchcentrum (America (Horst)

CO2) als droogmedium, waarbij het water onttrokken

project waren dan ook: 1) het verder verhogen van

wordt en de eiwitten en eventuele hulpstoffen als

eiwitproductie in Aspergillus niger door het relatieve

poeder achterblijven.

aantal schimmeldraden te verhogen dat bijdraagt tot eiwituitscheiding; 2) het ontwikkelen van een

Resultaat na 5 jaar

alternatief schimmelproductiesysteem.

In dit project is aangetoond dat de methode een veelbelovend alternatief is voor vriesdrogen ter

Resultaat na 5 jaar

stabilisering van eiwitgeneesmiddelen. De grootte en

DSM heeft een octrooi ingediend dat gebaseerd

vorm van de gevormde poeders kan gemanipuleerd

is op bevindingen van het project. Kern van de

worden, afhankelijk van de opgelegde procescondities.

aanvraag is dat het relatieve aantal schimmeldraden

De procescondities en de toevoeging van stabilisa-

dat betrokken is bij eiwitproductie verhoogd kan

toren en buffers zijn van wezenlijk belang voor de

worden door promotoren te gebruiken die in

stabilisering van eiwitten. Momenteel worden de

verschillende delen van het schimmelmycelium

mogelijkheden onderzocht om de poeders te coaten

actief zijn. Onder meer op grond van resultaten

met polymeren voor de ontwikkeling van eiwitgenees-

van het project heeft het Department of Energy

middelen met een verlengde werking. De bedrijven

(Verenigde Staten) besloten de volledige samen-

OctoPlus en Feyecon hebben belangstelling getoond

stelling (sequentie) van het erfelijk materiaal te

voor dit vervolgonderzoek.

bepalen van de paddenstoelvormende schimmel Schizophyllum commune. Deze sequentie wordt

Resultaat na 10 jaar Het hierboven genoemde vervolgonderzoek heeft

thans gebruikt in een STW-project met als doel medicijnen in paddenstoelen te produceren.

mede geleid tot het succesvol indienen van een vervolgaanvraag, waarin de ontwikkelde eiwitdeeltjes


ingekapseld worden in microsferen ten behoeve van

1) De patentaanvraag gebaseerd op de vinding dat

gereguleerde afgifte (STW-project 12144). Zowel

het relatieve aantal schimmeldraden dat betrokken

FeyeCon als OctoPlus zijn lid van de gebruikers-

is bij eiwitproductie verhoogd kan worden door

commissie.

promotoren te gebruiken die in verschillende delen van het schimmelmycelium actief zijn is niet doorgezet.

Gebruikers

2) De genoomsequentie van Schizophyllum

Abbott Healthcare Products BV (Weesp) /

commune heeft uiteindelijk geleid tot een drietal

FeyeCon Carbon Dioxide Technologies (Weesp) /

STW-projecten, waarvan er nog één loopt. Uit een

Johnson & Johnson Pharmaceutical Research (Beerse,

afgerond project zijn twee patentaanvragen gekomen

België) / OctoPlus NV (Leiden) / Stichting Sanquin

die gelicenseerd zijn aan CNC. Het betrof een

Bloedvoorziening (Amsterdam)

aanvraag over regulatiegenen die betrokken zijn bij paddenstoelvorming en een aanvraag over induceerbare promotoren. Inmiddels heeft het bedrijf laatst genoemde aanvraag laten vallen, terwijl eerstgenoemde aanvraag binnenkort zal worden toegekend. We zijn inmiddels bezig met het indienen

58


factoren die betrokken zijn bij paddenstoelvorming. Gebruikers

Catalyst system for the single-step liquid-phase production of MIBK

05733

W

ABA

Ontwikkeling van een methode voor de veredeling van komkommer op versterkte aantrekking van biologische bestrijders

05479

BBA

Projectleider Prof.dr.ir. K.P. de Jong Totale toewijzing in

Projectleider Prof.dr. M. Dicke Totale toewijzing in euro


364.374

Contracten Afstandsverklaring: Dr. ir. I.F.

Kappers; Letter of intent: WUR-PRI; Optie: WUR-PRI, WUR-BC, Monsanto Holland BV, Enza Zaden Research and Development BV, WUR-PW


90.526

Doelstelling Het doel is een op geactiveerde hydrotalciet gebaseerd katalysatorsysteem te ontwikkelen voor de synthese van methylisobutylketon (MIBK) in een reactiestap uit aceton en waterstof. Mechanistisch verloopt de synthese in drie stappen. Een vloeistoffaseproces waarbij uit de grondstoffen aceton en waterstof in een stap onder milde omstandigheden over een vaste katalysator MIBK wordt gevormd zou een goed alternatief zijn voor het gangbare homogene driestappenproces.


Doelstelling De doelstelling is het ontwikkelen van een methode om op een snelle en efficiënte wijze te kunnen selecteren op verhoogde aantrekking van biologische bestrijders, wat een vernieuwing van de plantenveredeling kan opleveren. Resultaat na 5 jaar Voor het gekozen modelgewas, komkommer, is aangetoond dat er variatie is in de sterkte van aantrekking van lijfwachten, in dit geval roofmijten die spint kunnen bestrijden. Daarnaast is aangetoond

Resultaat na 5 jaar

dat dit vermogen genetisch bepaald is. De betrok-

Het onderzoek heeft veel wetenschappelijke infor-

kenheid van een specifiek gen is aangetoond en door

matie opgeleverd ten aanzien van de invloed van de

komkommerplanten te transformeren kunnen de

activeringsprocedure op de eigenschappen van

effecten van specifieke genen bestudeerd worden.

Mg-Al-hydrotalcieten in condensatiereacties. Met

In een proof-of-concept studie is één van de betrok-

name is van belang de gevonden relatie HT-morfo-

ken genen ingebracht in Arabidopsis onder controle

logie en katalytische activiteit. Verder is gebleken

van een constitutieve promoter. Als resultaat daarvan

dat deactivatie in de dehydratatiereactie van DAA

waren de transgene Arabidopsisplanten zonder

afhankelijk is van de concentratie van basische opper-

beschadiging attractief voor roofmijten. Momenteel

vlaktegroepen. Aangetoond werd dat een gecon-

worden komkommerplanten getoetst waarin de

troleerde droogstap van geactiveerd HT en een lage

expressie van genen is veranderd, die betrokken zijn

waterconcentratie in het reactiemengsel van cruciaal

bij de productie van ‘SOS-geuren’. Als de genen

belang zijn voor een hoge katalytische activiteit.

gebruikt kunnen worden als moleculaire expressie-

Aangetoond werd dat de HT-plaatgrootte terugge-

merkers dan kunnen jonge komkommerplanten

bracht kon worden tot 20 nm waardoor de specifieke

geselecteerd worden op het vermogen veel SOS-

activiteit sterk kan worden verhoogd. De resultaten

geuren te produceren en dat zou een belangrijke stap

van het onderzoek als beschreven in de dissertatie

voorwaarts zijn in het veredelen van planten voor

geven meer inzicht in de aard van de Brønsted-basis-

betere prestaties van biologische bestrijding.

che groepen in geactiveerde hydrotalcieten wat het mogelijk maakte om nieuwe, efficiëntere katalysatoren voor reacties in de vloeistoffase te ontwikkelen.

Resultaat na 10 jaar Met ingang 1-1-2011 is een STW-project gestart dat de resultaten uit project 05479 verder benut. Daarin

Resultaat na 10 jaar Er zijn geen nieuwe ontwikkelingen te melden.

zoeken we naar induceerbare promotoren van genen die betrokken zijn bij de productie van geurstoffen die biologische bestrijders aantrekken. Hiervoor is de

Gebruikers

sequensing van het komkommergenoom samen met de

BASF Nederland BV (De Meern) / Dow Benelux BV

resultaten uit project 05479 cruciaal. Deze genoom-

(Terneuzen)

informatie wordt geanalyseerd in verschillende komkommer-accessies en gekoppeld aan metabolietpatronen van geïnduceerde geurcomponenten en expressiepatronen van de genen die coderen voor

STW-projecten 2002

59

Improving nutrient utilization by synchronization using the preruminant calf as a model

05505

de enzymen die de geurcomponenten produceren.

CBA

Development of a versatile software protocol for ecotoxilogical risk assessment at the population level: the missing link between single-species tests and higher level test systems

05509

BCB

Projectleider Dr.ir. W.J.J. Gerrits Totale toewijzing in euro

Projectleider Dr.ir. J.E. Kammenga Totale toewijzing in euro

1.196.950

332.848


Doelstelling


Doelstelling

De geïntegreerde aanpak van bioinformatica,

Het onderzoeken van de mogelijkheid om de efficiën-

Een softwareprotocol voor het schatten van popu-

metaboliet en genexpressie-analyse en gedragswerk

tie van voerbenutting door groeiende vleeskalveren te

latiegroeisnelheden bij verschillende concentraties van

zal leiden tot het identificeren van nieuwe genen en

verbeteren door nutriëntsynchronisatie. Hierbij wordt

toxische stoffen. Het protocol moet gebruikt kunnen

hun promotoren die in komkommer van belang zijn

de invloed onderzocht van het afstemmen van het

worden om resultaten van enkel-soorts testen te kop-

voor (geïnduceerde) indirecte verdedigingsmecha-

tijdstip waarop voedingsstoffen worden geabsorbeerd

pelen aan populatie-effecten in mesocosmos testsys-

nismen. We zijn een proces op het spoor om planten

op de behoefte van de dieren. Utilisatie van dit

temen met als basis de levenscycli en reproductieve

versneld te kunnen screenen op een gunstige

onderzoek wordt verwacht in de kalvermelkindustrie,

strategieën. Centraal staat een blauwdrukontwerp dat

eigenschap zoals de productie van SOS-geurstoffen:

die via combinatie van aanpassing van voerschema’s

gebaseerd is op de diversiteit van levensstrategieën

met moleculaire expressiemerkers kan dat al in jonge

en grondstofkeuze (bijvoorbeeld langzaam versus snel

binnen de nematodenfauna. Uitgangspunt is het

planten, in plaats van te moeten wachten tot de

verteerbaar) nutriëntsynchronisatie kan beïnvloeden.

bepalen van effecten op populatieniveau op basis van toxiciteitsdata met behulp van zogeheten dynamische

planten groter zijn en ze dan te infecteren met plaaginsecten. Dit kan de veredeling op SOS-geur-

Resultaat na 5 jaar

energie-budgetten (DEBtox).

stoffen veel aantrekkelijker maken omdat juist zo’n

In het oog springende resultaten van dit project

selectietoets door veredelaars als vereiste was

waren: 1) de positieve invloed van vaker voeren op

benoemd om op dit terrein vorderingen te kunnen

eiwitefficiëntie; 2) gelijktijdige opname van glucose

Als spin-off is DEBtox opgenomen in recente Interna-

maken naar cultivars die een verhoogd ‘lijfwacht-

en aminozuren heeft effect op groeiprestaties

tional Standards Organization (ISO) en OECD guidance

aantrekkend gehalte’ hebben.

(vetaanzet, negatief) en gezondheid (insuline-

documenten voor de analyse van dosis-responsdata

respons, positief); 3) vleeskalveren maken vrijwel

voor tal van organismen. Op verzoek van het European

geen lichaamsvet uit glucose. Deze bevindingen zijn

Chemicals Bureau van de Europese Commissie, is

Enza Zaden BV (Enkhuizen) / Koppert BV (Berkel en

of worden in de praktijk toegepast dan wel verder

DEBtox geïntroduceerd bij Europese risicobeoorde-

Rodenrijs) / Monsanto Holland BV (Bergschenhoek)

onderzocht. Dit bleek onder meer uit: a) een nieuw,

laars. In het FP-7 EU-project NoMiracle (40 Europese

praktijkgericht onderzoeksproject naar effecten van

partners) wordt het ontwikkelde DEBtox protocol

nutriëntsynchronisatie; b) een succesvolle vervolg-

toegepast voor analyse van mengsel-toxiciteitsdata.

aanvraag bij STW, gedragen door drie industriële

Het ontwikkelde DEBtox protocol wordt toegepast als

partners; c) diverse publicaties in de vakpers.

nieuwe tool voor de analyse van toxiciteitsdata van

Gebruikers

Resultaat na 5 jaar

ExxonMobil (contract met de VU). Resultaat na 10 jaar Verder zijn er geen gegevens bij STW bekend.

Resultaat na 10 jaar Inmiddels is er een specifieke website gewijd aan

Gebruikers

de ontwikkelingen rondom DEBtox: www.debtox.

Orffa Additives BV (Werkendam) / Productschap

info (gemaakt en onderhouden door Tjalling Jager,

Diervoeder (Lelystad) / Provimi Research and

destijds postdoc op het STW-project). Het ontwikkelde

Technology Centre (Sint-Stevens-Woluwe, België)

softwareprotocol is verder uitgebreid en verschillende implementaties worden via deze website gratis verspreid. Eveneens bevat deze site een gratis e-book en een lijst van artikelen die gebruik maken van deze methoden. In het FP-7 EU Marie Curie ITN CREAM (www.cream-itn.eu) wordt de DEBtox-methodiek toegepast en verder uitgewerkt in vier promotieprojecten. Verder lopen er momenteel drie contracten tussen de VU en Noorse onderzoeksinstituten (IRIS en SINTEF) om deze methoden toe te passen op de risicobeoordeling rondom oliewinning. Tenslotte is in 2012 een internationale zomercursus van start gegaan waarin DEBtox een prominente rol speelt (www.debtox.info/dynmodtox.php).

60


Botrytis diseases in flower bulbs: molecular diagnostics and host specificity

05564

AAB

Projectleider Dr. J.A.L. van Kan Totale toewijzing in euro

396.974

Contracten Material Transfer Agreement:

WUR-PRI, WUR-BC, WUR-PPO


22.689

Gebruikers

Doelstelling

teel inzicht, niet tot een product of proces. Er is geen

ALTERRA (Wageningen) / Grontmij Nederland BV

Botrytis schimmels veroorzaken schade in bloem-

patent gerealiseerd. Er zijn geen financiële revenuen

(Amsterdam) / Ministerie van Infrastructuur en Milieu

bollenteelt (‘vuur’). Het project richt zich op vuur

geweest, anders dan de toegezegde bijdragen van

(‘s-Gravenhage) / NOTOX BV (‘s-Hertogenbosch) /

in tulp en lelie: diagnostiek van Botrytis-soorten

gebruikers tijdens de uitvoering van het project.

Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu

met moleculaire merkers; genetische variatie in

(Bilthoven) / TNO (Den Helder)

veldpopulaties; factoren die niet-waardplant-

Gebruikers

resistentie en virulentie bepalen. Dit inzicht draagt

Plant Research International (Wageningen) /

bij aan beheersing van vuur in de bollenteelt.

Wageningen Universiteit & Researchcentrum (Lisse)

Resultaten worden benut door onderzoeksinstituten. Resultaat na 5 jaar Op basis van DNA-sequenties kunnen alle Botrytissoorten onderscheiden worden en is een stamboom opgesteld die verwantschappen van soorten beschrijft. Wereldwijd worden deze resultaten gebruikt om soorten te identificeren. Er is grote genetische variatie gevonden in veldpopulaties van Botrytis tulipae (in tulp) en Botrytis elliptica (in lelie). Infectie van B. elliptica op lelie vereist geprogrammeerde celdood in de plant, veroorzaakt door een eiwit van de schimmel. Dit eiwit kan bruikbaar zijn in veredeling van lelie voor resistentie tegen B. elliptica. De resultaten leveren hoofdzakelijk basiskennis voor telers en onderzoeksinstituten. Resultaat na 10 jaar Op basis van DNA-sequenties konden alle 22 Botrytis soorten onderscheiden worden en is een fylogenetische boom opgesteld die verwantschappen tussen soorten beschrijft. Er werd grote genetische variatie vastgesteld in veldpopulaties van B. tulipae en B. elliptica, verzameld in 2002-2004. In B. elliptica werden aanwijzingen gevonden voor seksuele reproductie in het veld. Infectie van B. elliptica op lelie verloopt door inductie van geprogrammeerde celdood in de waardplant, veroorzaakt door een eiwit dat B. elliptica uitscheidt in cultuurmedium. Dit eiwit is nuttig in screening van lelie voor resistentie tegen B. elliptica. In 2012 is een project gestart om dit eiwit te identificeren en gebruik ervan in veredeling mogelijk te maken. In 2012 is een project gestart om genoomsequenties te bepalen van zes Botrytissoorten die belangrijke schade kunnen geven in de bloembollenteelt, met name in tulp, lelie, gladiool, narcis, iris en hyacint. Met de genoomsequenties kunnen deze ziektes op termijn beter bestreden worden. Het project heeft vooral geleid tot fundamen-

STW-projecten 2002

61

Can fish become vegetarian - a study on replacing fishmeal by plant protein sources containing high levels of non starch polysaccharide (NSP) in fish diet

05726

CAA

Breeding for energy-efficient crops. A candidate-gene approach to establish enhanced sink growth and nutrient allocation in tomato at moderately low temperatures

05769

BAA

Projectleider Dr.ir. J.W. Schrama Totale toewijzing in euro

Projectleider Prof.dr. R.G.F. Visser Totale toewijzing in euro

308.049

439.375

Contracten Overdracht Know-how: WUR-DW,

Nutreco Aquaculture Research Centre AS


Totale inkom-

sten in euro 200.000

Doelstelling

Doelstelling

Gebruikers

Voor het kweken van consumptievis wordt vismeel

Oorspronkelijk doel van het project was om mole-

Enza Zaden BV (Enkhuizen) / Monsanto Holland

gebruikt als visvoer. Vispopulaties worden al maximaal

culaire markers te ontwikkelen voor het veredelen

BV (Bergschenhoek, Wageningen) / Nunhems

geëxploiteerd. De vraag naar vismeel neemt echter

van tomaat voor verhoogde opbrengst bij lagere

Netherlands BV (Nunhem) / Rijk Zwaan Zaadteelt en

nog steeds toe door de explosieve groei van de

temperatuurcondities. De vraagstelling was of genen

Zaadhandel BV (De Lier)

aquacultuur en het verbod op het gebruik van

betrokken bij koolhydraatmetabolisme uit wilde

diermeel. De visvoerindustrie is genoodzaakt over

soorten na introgressie in commerciële tomaatras-

te stappen op plantaardige ingrediënten, terwijl het

sen zorgen voor een hogere opbrengst bij lagere

effect van onverteerbare voedingsvezels op vissen

kastemperatuur. Wegens gebrek aan tijdig beschikbaar

niet bekend is. Dit project bestudeert het effect van

materiaal (introgressielijnen) werd de vraagstel-

niet-zetmeel koolhydraten en voedingsvezels op

ling aangepast en werd de nadruk gelegd op het

gekweekte vis.

bestuderen van de regulatie van genen betrokken bij koolhydraatmetabolisme tijdens vruchtgroei van

Resultaat na 5 jaar Binnen het project is voornamelijk basiskennis

cultuurtomaat (cultivar money maker) en twee wilde verwanten (S. habrochaites en S. peruvianum).

gegenereerd over onder andere de verteerbaarheid, effecten op de waterbalans in de darm, effecten op de

Resultaat na 5 jaar

microflora en fermentatie in de darm van niet-zetmeel

Vruchtontwikkeling en groei in cultuurtomaat en wilde

koolhydraten in verschillende vissoorten zoals tilapia,

verwanten verloopt grotendeels volgens dezelfde

zeebaars, zalm en meerval. Deze basiskennis was

patronen. Vruchten van cultuurtomaat verschil-

van groot belang voor Nutreco voor het toe kunnen

len van vruchten van wilde verwanten wat betreft

passen van niet-zetmeel koolhydraten in het door hen

koolhydratensamenstelling die deels terug te voeren

geproduceerde visvoer.

is op verschillen in regulatie van enzymactiviteit en regulatie van genexpressie van genen betrokken bij


koolhydraatmetabolisme. Van diezelfde genen werden de tot expressie komende isovormen geïsoleerd en gesequenced. De sequentieverschillen kunnen worden

Gebruikers

omgezet tot moleculaire merkers. Na afsluiting van

DSM Food Specialties (Delft) / Nutreco Aquaculture

het project werd het onderzoek door verschillende

Research Centre AS (Stavanger, Noorwegen) /

masterstudenten voortgezet en er is onder andere


gekeken naar de groei van tomatenplanten met

(Wageningen)

isovormen van sucrosesynthase en oplosbaar invertase afkomstig uit wilde soorten. De introgressielijnen laten veranderingen zien in de groei en verdeling van droge stof bij zowel normale (25 °C) als suboptimale groeitemperatuur (16 °C) Resultaat na 10 jaar Isovormen van sucrosesynthase, celwandgebonden en oplosbaar invertase en ADP-glucosepyrophosphorylase werden geïsoleerd uit de verschillende tomaataccessies en gesequenced. De sequenties werden naar de deelnemende veredelingsbedrijven gestuurd. De sequentieverschillen kunnen worden omgezet tot moleculaire markers. Sinds oktober 2011 wordt het onderzoek voortgezet door een promovendus binnen het Towards Bio Solar Cells consortium.

62


STW-projecten 2002

63

03 Lijst gebruikers bij STW-projecten 2002 Lijst van gebruikers betrokken bij projecten gestart in 2002.

Lijst van gebruikers bij STW-projecten 2002

65

Aa

Bekaert Combustion


Technology BV

(Utrecht) 05063

(Weesp) 05605 / 05643 / 05697 / 05793

BioComp Industries BV

(Terneuzen) 05481 / 05733

Academisch Medisch Centrum

(Vught) 05758

DSM

(Amsterdam Zuidoost) 05496 /

Biomade Technology Foundation

(Heerlen) 05751

05727

(Groningen) 05683

DSM Anti-Infectives BV

Advanced Photovoltaic

Biomet Merck

(Delft) 05563 / 05772

Applications BV

(Assen) 05646

Douwe Egberts

Biomaterials GmbH

Dow Benelux BV

ESTEC - European Space Research and Technology Centre

(Noordwijk) 05492 / 05670 / 05677 / 05879

Ff Factory Cro For Medical Devices BV

DSM Elastomers BV

(Bilthoven) 06050 FCDF Corporate Research

(Leeuwarden) 05546

(Darmstadt, Duitsland) 05546

(Sittard) 05576

Advies- en projectburo Estilla

Bolidt Kunststoftoepassingen BV

DSM Engineering

(Meppel) 05979

(Hendrik-Ido-Ambacht) 05979

Plastics BV

Agentschap NL

Brandwonden Research Instituut

(Geleen) 05713

(Utrecht) 05369 / 05492

(Beverwijk) 05758

DSM Food Specialties

(Weesp) 05643

Agilent Technologies

Bronkhorst High-Tech BV

(Delft)

FMLC

05630 / 05683 / 05726

(Deventer) 05587 FeyeCon Carbon Dioxide Technologies

(Ruurlo) 05610 / 05677

DSM Research BV

(Delft) 05244

(Alkmaar) 05752

BSB Staalbouw BV

Fokker Aerostructures BV

AGPO Ferroli

(Sumar) 05979

(Geleen) 05481 / 05694 / 05718 / 05734 / 05739 / 05745 / 05758 / 05795 DSM Resins

(Hoogeveen) 05244 FOM-Nikhef

Netherlands BV

(Breda) 05646

Cc

Airbus UK

(Papendrecht) 05244 / 06054 Fokker Special Products BV

(Filton, Bristol, Groot-Brittannië) 06054

C2V

(Zwolle) 05745

(Enschede) 05384

DSM Solutech BV

(Amsterdam) 05791

Akzo Nobel Chemicals BV

Cam Bioceramics BV

(Heerlen) 05713

Fontys Hogeschool Eindhoven

(Arnhem) 05739 / 05772

(Leiden) 05546

Dutch Space BV

(Eindhoven) 05410

Akzo Nobel Functional

CATENA Microelectronics BV

Ford Forschungszentrum

(Aachen, Duitsland) 05774

(Delft) 05752

(Leiden) 05369 / 05492 / 05569 / 05670 / 05677

(Amersfoort) 05751

COMBIMAC BV

DYNA Dental

Alcatel-Lucent

(Emmen) 05797

(Hilversum) 05579

Corbion

Chemicals BV

Engineering BV

(Bergen op Zoom) 05546

Aachen (FAA) Ford Research Laboratory

(Dearborn, Verenigde Staten)

ALTERRA

(Gorinchem) 05758

(Wageningen) 05509 / 05571

COVIDIEN

AM Pharma BV

(Petten) 05607

E.P. Controls BV

(Goirle) 05703

(Bunnik) 05456

COVRA NV

(Roden) 05774

Free Energy Europe BV

05774

Ee

Formatec Technical Ceramics BV

Applied Instruments

(Vlissingen) 05751

Eldim BV

(Eindhoven) 05492 / 05718

(Vlissingen) 05610

CRV BV

(Lomm) 05478

FUJIFILM Manufacturing

Applikon Biotechnology BV

(Arnhem) 05589

Electrabel Nederland NV

(Schiedam) 05688

Cytocentrics BV

(Eemshaven) 05874

(Tilburg) 05718

Aquamarijn Microfiltration BV

(Eindhoven) 06016

Elster-Instromet BV

FuMa-Tech GmbH

(Silvolde) 05645

(Vaihingen, Duitsland) 05713 / 05739

(Zutphen) 05713 ARCADIS Nederland BV

(Zwolle) 06025

Dd

EMCM

Dassault Systemes

(Nijmegen) 05758

ASML Netherlands BV

(Suresnes, Frankrijk) 06054

Energieonderzoek Centrum

(Veldhoven) 05417 / 05696

Dejima Optical Films BV

ASTRON - Netherlands Institute

(Arnhem) 05745

for Radio Astronomy

(Dwingeloo) 05677 / 05791

Delta Pi Performance Improvement BV

Nederland

(Petten) 05063 / 05369 / 05492 / 05547 / 05663 / 05713 / 05718 / 05776 / 05804

Europe BV

Gg Gemeente Ede

(Ede) 05571 Gemeente Rotterdam

(Rotterdam) 05979

Atag Verwarming BV

(Duiven) 05979

Enza Zaden BV

General Electric Plastics BV

(Lichtenvoorde) 05646

Deltares


AWS II BV

(Delft)

(Enkhuizen) 05479 / 05565 / 05583 / 05769

05798 / 06025

Gezondheidsdienst voor Dieren

(Hoenderloo) 05797

Disphar International BV

Azur Space Solar Power GmbH

(Baarn) 05758

(Heilbronn, Duitsland) 05492

DMV International

(Enkhuizen) 05565

(Amsterdam) 05414

(Veghel) 05739

Erasmus MC

Givaudan UK Ltd

DNV KEMA Energy &

(Rotterdam) 05544 / 05611 /

(Ashford, Groot- Brittannië)

05793

05772

Esha

Grontmij Nederland BV

(Groningen) 05979

(Amsterdam) 05509

Bb BASF Nederland BV

(De Meern) 05063 / 05733 / 05772 / 05774

66


Sustainability

(Arnhem) 05480 / 05645 / 05646 / 05874

Enza Zaden Research and Development BV

(Deventer) 05589 Giant Leap Technologies

Jj

GSF SUEZ Energie Nederland

(Zwolle) 05874

Hh HaskoningDHV Nederland BV

Micronit Microfluidics BV

NOTOX BV

(Beerse, België) 05727 / 06016

(Enschede) 05384 / 05605 / 05677 / 06016

NR Malotaux Consultancy

Johnson & Johnson

Ministerie van Defensie

(Bilthoven) 05411

(‘s-Gravenhage) 05983

Nuclear Research and

Janssen Pharmaceutica

Pharmaceutical

(Nijmegen) 05577

(Beerse, België) 05727

Helianthos BV

Johnson & Johnson

(Arnhem) 05369 / 06101

Pharmaceutical Research

Ministerie van Infrastructuur en

(‘s-Hertogenbosch) 05509

Consultancy Group

(Petten) 05751 / 05874

Milieu

(‘s-Gravenhage) 05509 / 05979

Nucletron BV

Mitutoyo Research

(Veenendaal) 05544

Heraeus TENEVO GmbH


(Greppin, Duitsland) 05703

Joint Radar Sensors

Hertel Rubber Products BV

(Hengelo) 06054

(Best) 05879

(Nunhem) 05583 / 05664 /

Modiquest Research BV

05769

Kk

(Oss) 06016

Nutreco Aquaculture

(Kampen) 05576 Hightech Development Leiden

Center Europe BV

Nunhems Netherlands BV

(Leiden) 05879

Katholieke Universiteit Leuven

Monsanto Holland BV

Holland Genetics BV

(Leuven, België) 05758

(Stavanger, Noorwegen)

(Arnhem) 05589

Keygene NV

(Bergschenhoek) 05479 / 05583 / 05769

Hollandia BV

(Wageningen) 05583 / 05664

MRConsult

NV Bekaert sa

(Krimpen a/d IJssel) 05979

Kipp & Zonen BV

(Voorschoten) 05797

(Aalter, België) 05646

Holst Centre

(Delft) 05547

MSC Software Benelux BV

NXP Semiconductors

(Eindhoven) 05744

Koninklijk Nederlands

(Gouda) 06054 MSD Oss

(Eindhoven) 05410 / 05411 / 05752 / 05791

Humeca BV

(Enschede) 05758

Ii

Meteorologisch Instituut

(De Bilt) 05547 / 05798

(Oss) 05605 / 05697 / 05793

Nycomed BV

Mucovax BV

(Hoofddorp) 05793

(Berkel en Rodenrijs) 05479

(Leiden) 05630

Oo

Multigen Nederland BV

(Enschede) 06016

Ll

IBM Microelectronics

Laborelec

(Burlington, Verenigde Staten)

(Linhebeek, België) 05874

05752

Leids Universitair

(Riemst, België) 05739

05726

Koppert BV IBIS Technologies BV

IEC NV

Research Centre AS

Medisch Centrum

(Leiden) 05651

IHC Lagersmit

Lightweight Structures BV

(Alblasserdam) 05797

(Delft) 05979

ILA GmbH

(Abcoude) 05611

Océ Technologies BV

(Venlo) 05410 / 05411 / 05745

Nn

OctoPlus NV

(Leiden) 05643

Nanomi BV

(Oldenzaal) 05610

Ordina

Nationaal Lucht- en

(Nieuwegein) 05417

Ruimtevaartlaboratorium

Orffa Additives BV

LioniX BV

(Marknesse) 05244 / 05541 / 05645 / 05663 / 05670 / 06054

(Edinburgh, Groot- Brittannië)

(Enschede) 05610

National Semiconductor BV

05663

Lithp Systems BV

(Delft) 05752

PANalytical BV

ILA Intelligent Laser

(Purmerend) 05411

Nederlands Centrum

(Almelo) 05538

Applications GmbH

(Jülich, Duitsland) 05663

Loders Croklaan BV

voor Laser Research BV

(Werkendam) 05505

Pp

Paques BV

(Wormerveer) 05616

(Enschede) 05478 / 05696 /

IMEnz Bioengineering

Logica Nederland BV

05795

Parker Filtration & Separation BV

(Groningen) 05496

(Rotterdam) 05417

Nedinsco BV

(Etten-Leur) 05776

(Venlo) 05795

PD&E Automotive Solutions BV

NedStack fuel cell technology BV

(Helmond) 05774

Imtech

Mm

(Amersfoort) 05410

(Balk) 05577

INFN

Maastricht University

(Arnhem) 05713

Pepscan Presto BV

(Povo, Trento, Italië) 05879

(Maastricht) 05758

Nerviano Medical Science

(Lelystad) 05456

Institut Straumann AG

Matricel GmbH

(Nerviano, Israël) 05697

PepTx

(Waldenburg, Zwitserland)

(Herzogenrath, Duitsland)

Nestlé Nederland BV

(Wayzata, Verenigde Staten)

05758

05758

(Nunspeet) 05587

05456

Intelligent Engineering

Medis Medical Imaging

Nestlé Research Center Lausanne

Perdix Technologies BV

(Lausanne, Zwitserland)

(Wijchen) 05696 / 05795

(Ottawa, Canada) 05979

Systems BV

IQ Products

(Leiden) 05651

05587

Pharmacia & Upjohn S.p.A

(Groningen) 06016

Medtronic BV

Nickerson-Zwaan BV

(Nerviano, Italië) 05697

Itho BV

(Maastricht) 05758

(Made) 05583

Philips

(Schiedam) 05063

Medtronic SQDM

NIMR College

(Eindhoven) 05804

Iv-infra BV

(Arnhem) 06050

(Nieuwegein) 06054

Philips Applied Technologies

(Papendrecht) 05979

Micromeritics SA/NV

NMi Certin BV

(Brussel, België) 05694

(Dordrecht) 05645 / 05663

(Eindhoven) 05411 / 05414 / 05645 / 05795 / 05983


67

Philips Consumer Lifestyle


Siemens Nederland NV


(Drachten) 05645

(Groningen) 05541 / 05576 /

(‘s-Gravenhage) 05579 /

Philips Enabling

05795

05675

Rijkswaterstaat

Siemens VDO Trading BV

(Eindhoven) 05696

(Arnhem) 05798 / 05979

(Eindhoven) 05417

(Delft) 05244 / 05338 / 05369 / 05478 / 05480 / 05541 / 05563 / 05663 / 05703 / 05752 / 05797 / 05798 / 05979 / 05983 / 06054

Philips Healthcare Nederland BV

Rolls-Royce Deutschland

SKF Research & Development

Technische Universiteit

Technologies Group

(Best) 05410 / 05569 / 05816 Philips Lighting BV

(Oss) 05675

Ltd & Co KG

Company BV

(Blankenfelde mahlow, Duitsland) 05874

(Nieuwegein) 05675 / 05797

Eindhoven

Skyscan NV

(Eindhoven) 05480 / 05646 / 05663 / 05694 / 05816 / 05874

Philips Research

Route 67

(Aartselaar, België) 05544

TEIJIN TWARON BV

(Eindhoven) 05384 / 05544 / 05579 / 05663 / 05718 / 05745 /

(Waalre) 05417

SMI BV

(Arnhem) 05481

Royal FrieslandCampina

(Enschede) 05816

Ten Cate Advanced Composites

06101

(Deventer) 05587

Smit Draad/Draad Nijmegen BV

(Nijverdal) 05244

Philips Research Europe -

Royal HaskoningDHV

(Nijmegen) 05816

Thales Cryogenics BV

(Amersfoort) 05577

Smit Transformatoren BV

(Eindhoven) 05569 / 05677

Rubber Resources

(Nijmegen) 05816

Thales Nederland BV

(Maastricht) 05576

Smits Neuchâtel Infrastructuur BV

(Hengelo) 05414

Eindhoven

(Eindhoven) 05414 / 05417 / 05745 / 06101 Plant Research International

RWTH Aachen University

(Utrecht) 05979

TNO

(Wageningen) 05564 / 05664 /


Société des Pétroles Shell

en Onderhouds

(Apeldoorn) 05547 (Delft) 05063 / 05244 / 05338 / 05411 / 05414 / 05480 / 05546 / 05645 / 05646 / 05677 / 05745 /

Technieken BV SBO

05774

(Colombes, Frankrijk) 05979

05699

Ss

Productschap Diervoeder

Specialistische Bedekkingen

(Lelystad) 05505

SABIC Innovative Plastics

Provimi Research and


Technology Centre

Samenwerkende Nederlandse

(Sint-Stevens-Woluwe, België) 05505

(Rotterdam) 05979

PSA Peugeot Citroën

Samsung Advanced

(La Garenne Colombes, Frankrijk) 05774

Rr

Staalbouw Intra

(Andelst) 05979 SRON - Netherlands Institute for Space Research

(Utrecht) 05677 / 05798 /

(Den Haag) 05411 / 05414 / 05547 / 05670 / 05699 / 05752 / 05791

05579

(Driebergen) 05571

(Den Helder) 05509 (Eindhoven) 05480 / 05481 / 05744 / 05797 (Zeist) 05587

Saxion Hogeschool Enschede

Stichting Maritiem Research

Toyota Central R&D Labs. Inc.

Institute of Technology

(Suwon, Korea (republiek))

05879 Staatsbosbeheer

R&R Mechatronics BV

(Enschede) 05414

(Zwaag) 06016

Sensata Technologies Holland BV

(Wageningen) 05798 Stichting Nationale

Instituut Nederland

(Nagakute, Japan) 05774 TRC Development BV

R&V Engineering

(Almelo) 06050

(Hilversum) 05480

Sensor Sense BV

Radboud universitair

(Nijmegen) 05688 / 05795


(Enschede) 05879

SESVANDERHAVE Nederland BV

Stichting Sanquin

Twister BV

medisch centrum

Computer Faciliteiten

(Nijmegen) 05607 / 05795 /

(Rilland) 05562

06050

Shell Global Solutions

(Amsterdam) 05611 / 05643


(Amsterdam) 05718

Stichting Toegepast Onderzoek

(Nijmegen) 05480 / 05734


Bloedvoorziening

Waterbeheer (STOWA

International BV

Remeha BV

(Apeldoorn) 05646

(Amsterdam) 05338 / 05675 /

Rhein Chemie Rheinau GmbH

05776

(Mannheim, Duitsland) 05576

Shell International Chemicals BV

Rijk Zwaan Zaadteelt en Zaadhandel BV

Volksgezondheid en Milieu

(Bilthoven) 05509 / 05688

(Amsterdam) 05774

Stork Plastics Machinery BV

Università degli Studi

(Hengelo) 05410

and Production BV


(Roma, Italië) 05879

(Eerbeek) 05610

Universitair Medisch

Svasek Hydraulics

(Amsterdam) 05694 / 05804

Centrum Groningen

(Groningen) 05611 Universitair Medisch

Tt

Shell Research and

di Roma ‘Tor Vergata’

Stork Veco BV

(Rotterdam) 06025

Oil Products BV

Centrum Utrecht

TASS Nederland

(Utrecht) 05544 / 05688 /

(Amsterdam) 05605 / 05694

(Eindhoven) 05410

05758

Shimadzu Benelux

Tata Steel

Universität Heidelber

(Velsen-Noord) 05480 / 05983

(Heidelberg, Duitsland) 06101

Technology Centre

(‘s-Hertogenbosch)

68

Unilever R & D

Shell International Exploration

Shell International

Rijksinstituut voor


Stirling Cryogenics &

(Vlaardingen) 05496 / 05587 / 05616 / 05699 / 05751 / 05795

Rijksinstituut voor Integraal Afvalwaterbehandeling

Uu UGS PLM Solutions

(Amersfoort) 05577 Refrigeration BV

(Rijswijk) 05338 / 05645

(Lelystad) 06025

(Rijswijk) 05338

(Son) 05569

(Fijnaart) 05562 / 05565 / 05583 / 05664 / 05769 Zoetwaterbeheer en

(Arkel) 05670 Twente Solid State Technology BV

06016

Universiteit Gent

Yy

(Gent, België) 05411 / 05538

Y’All BV

Universiteit Leiden

(Waalwijk) 05414

(Leiden) 05414 / 05583 / 05664 Universiteit Twente

(Enschede) 05063 / 05478 / 05480 / 05569 / 05576 / 05610 / 05645 / 05677 / 05816 / 05879 / 06016 / 06101 Universiteit Utrecht

(Utrecht) 05804 University of Cambridge

(Cambridge, Groot-Brittannië) 05874 University of Manchester

(Manchester, Groot-Brittannië) 05630 University of Oslo

(Oslo, Noorwegen) 05804

Vv Van der Pluijm Water- en Milieumanagement

(Boxtel) 05577 Van der Velden Marine Systems

(Krimpen aan de Lek) 05797 Vertigo Flight Simulation

(Amsterdam) 05670 Vreman Research

(Hengelo) 05874 Vrije Universiteit Amsterdam

(Amsterdam) 05793 VSL

(Delft) 05795 / 05879

Ww Wageningen Universiteit & Researchcentrum

(America (Horst) 05683 (Lisse) 05564 (Wageningen) 05571 / 05577 / 05587 / 05688 / 05726 / 05795 / 06016 Warsaw University of Technology

(Warsaw, Polen) 05703 Waterboard AA en Maas

(‘s-Hertogenbosch) 05577 Waterschap Hollandse Delta

(Ridderkerk) 05577 Waterschap Reest en Wieden

(Meppel) 05577 Whirlpool S.A.

(Joinville, Brazilië) 05063 Wieslab BV

(Nijmegen) 05734


69

04 STW-projecten 2007

73

A

/


74

D

/


82

E

/


86

G

/


89

L

/

Universiteit Leiden

89

N

/


91

R

/

Erasmus Universiteit Rotterdam

92

T

/

Universiteit Twente

97

U

/


99

V

/


101

W

/


STW-projecten 2007

71

Uitleg projecten 2007 Hieronder staan de gegevens die u op de projectpagina’s kunt tegenkomen: Titel de titel van het project. Project het projectnummer, het volgnummer waarop de projecten zijn gesorteerd. BPI (bijvoorbeeld BCB, zie pagina 10 en 11): de utilisatiecategorieën waarin het project is ingedeeld. Projectleider naam van de projectleider. Toewijzing de door STW aan dit project toegekende subsidie (in euro). Contracten en octrooien soort overeenkomst die met een gebruiker is afgesloten (optie, licentie, bijdrage, samenwerking, raamovereenkomst, material transfer agreement (mta), etc.) en eventuele octrooien/octrooiaanvragen. Inkomsten op dit project de totaal geregistreerde inkomsten (in euro). Dit zijn alle gelden en bijdragen in natura (door gebruikers en derden) die op basis van een STW-project gegenereerd werden gedurende het hele traject. Dus van voor de start tot na afloop van het project. Doelstelling een korte omschrijving van de doelstelling van het onderzoek. Resultaat een overzicht van de behaalde resultaten. Gebruiker(s) een lijst met de namen van de gebruikers bij het project.

72


A

Nanoparticle assisted optical molecular imaging (NAOMI) of the murine retina

07544


BAA

Development of a miniaturized, multi-channel recording system with wireless data transmission - new and versatile instrumentation for cognitive and physiological research in freely moving animals

07613

BBA

Projectleider Dr.ir. D.J. Faber Totale toewijzing in euro

Projectleider Prof.dr. C.M.A. Pennartz Totale toewijzing in

140.608


Doelstelling

Doelstelling

In dit VENI-project wordt onderzocht hoe, met behulp

Dit project heeft als doel miniatuurapparatuur te

van hoge resolutie driedimensionale afbeeldingen

ontwikkelen voor elektrofysiologische metingen in

van het netvlies van proefdieren, nanodeeltjes

het brein van muizen die cognitieve taken uitvoeren.

kunnen worden gebruikt om met Optische Coherentie

Hiermee zal beter worden begrepen welke mecha-

Tomografie (OCT) moleculaire processen in beeld te

nismen ten grondslag liggen aan het disfunctioneren

brengen. Gebruik van nanodeeltjes in patiënten

van neurale circuits in muismodellen van hersen-

is met de nodige zorg over toxiciteit omgeven.

aandoeningen.

Het onderzoek richt zich derhalve op methodes om miniem optisch contrast te kwantificeren om minimaal

Resultaat na 5 jaar

detecteerbare concentraties van nanodeeltjes vast

In dit project zijn we er in geslaagd om (1) een

te stellen.

miniatuurapparaat te ontwikkelen om vele elektroden nauwkeurig te kunnen plaatsen in het muizenbrein;

Resultaat na 5 jaar

(2) een prototype te ontwikkelen van een elektronisch

Dit project heeft de basis gevormd van huidig

instrument om hersensignalen vlakbij de bron te

onderzoek naar kankerdiagnose met behulp van

meten, versterken, digitaliseren en draadloos te

OCT, op basis van weefsel-eigen optisch contrast.

verzenden; (3) procedures te ontwikkelen om deze

In het Academisch Medisch Centrum werken nu twee

nieuwe apparatuur zorgvuldig toe te passen bij

postdocs en elf promovendi voltijds aan de toepassing

muizen, en (4) belangrijke wetenschappelijke bevin-

van de binnen NAOMI ontwikkelde methodes voor

dingen te verkrijgen met deze nieuwe technologie.

het vaststellen van invasiviteit en agressiviteit van

Er is nog geen sprake van een patent of van financiële

tumoren. De resultaten van het werk binnen NAOMI

revenuen, maar deze route wordt zeker overwogen.

vormen de bases voor twee recent toegekende

IPR wordt gedeeld tussen de chipontwikkelaar (IMEC)

STW-projecten (OBAMA en PROSPECT) binnen het

en de UvA. Er is nog geen vervolgproject.

Perspectiefprogramma iMIT voor optische diagnose van blaas- en prostaatkanker, en een project (i-OCT) in het kader van het IOP-programma Photonic Devices.

Gebruikers Erasmus MC (Rotterdam) Johnson & Johnson Pharmaceutical (Beerse,

Gebruikers

België) / Noldus Information Technology BV

Nederlands Herseninstituut (Amsterdam Zuidoost) /

(Wageningen) / Radboud Universiteit Nijmegen /

Topcon Europe BV (Capelle aan den IJssel) /



STW-projecten 2007

73

Advanced treatment of HIV infections

Molecules and light in individual metal nanostructures

07708

AAA

08012

D

AAA

Projectleider Prof.dr. B. Berkhout Totale toewijzing in

Projectleider Prof.dr. A.M. Brouwer Totale toewijzing in

euro 459.178 Contracten Optie: to-BBB Octrooien

euro 247809

Differentially expressed nucleic acids in the bloodbrain barrier under inflammatory conditions

Totale inkomsten

in euro 9.500

Doelstelling

Doelstelling

Doel van het onderzoek was om een nieuwe methode

Het doel van dit NanoSci-ERA project was om

te ontwikkelen om geneesmiddelen in bepaalde

metaalnanodeeltjes zodanig te organiseren dat ze

bloedcellen en naar de hersenen te brengen. De

de spectroscopische respons van moleculen in hun

gebruikte technologie is gebaseerd op het CRM197

omgeving zouden versterken, waardoor de detecteer-

dragereiwit waarvan bekend is dat het volledig is

baarheid daarvan drastisch zou worden verhoogd. In

omdat het al vele jaren in vaccins wordt toegepast.

het kader van het ERAnet programma lag de nadruk op fundamenteel onderzoek en speelde utilisatie

Resultaat na 5 jaar

geen grote rol. Op langere termijn zou het onderzoek

Wij hebben het gebruik van CRM197 voor genees-

kunnen leiden tot de ultragevoelige detectie van

middeltoediening aan bloedcellen (leukocyten)

biomoleculen zoals DNA, met als ultiem doel de karak-

getest. Heparine-bindende epidermale groeifactor

terisering van één enkel molecuul.

(HB-EGF) komt tot expressie op leukocyten en is het doelwit voor CRM197-binding. Verschillende

Resultaat na 5 jaar

CRM197-gestuurde systemen, waaronder liposomen,

In het kader van de transnationale samenwerking in

worden in vitro efficiënt opgenomen via CRM197.

het project zijn door de Italiaanse partner theoretische

Ook in vivo is efficiënte en specifieke opname

modellen ontwikkeld waarin wordt voorspeld hoe de

aangetoond in zowel de muis met een menselijk

luminescentie van een molecuul in de nabijheid van

immuunsysteem als de hamster. Monocyten vormen

een of meer nanodeeltjes van goud of zilver wordt

de meest prominente subset van bloedcellen waar

beïnvloed. Het bleek dat slechts onder bepaalde

CRM197-gemedieerde opname plaats vindt.

condities versterking van het signaal kan worden

Daarmee is de toepassing van CRM197-gemedieerde

verwacht. De experimentele groepen hebben

toediening vooral geschikt voor ziektes waar deze

fluorescerende kleurstoffen gehecht aan metaal-

cellen een belangrijke rol spelen (multiple sclerose,

nanodeeltjes en hun eigenschappen bestudeerd.

reumatoïde artritis en verschillende infectieziektes).

Een belangrijk praktisch resultaat voor het onderzoeksveld was dat de verbindingen veel minder sterk

Gebruikers

aan het goudoppervlak hechtten dan in het algemeen

OctoPlus NV (Leiden) / Tibotec BVBA (Beerse, België)

wordt aangenomen. De resultaten zijn gepubliceerd

/ to-BBB (Leiden)

in de wetenschappelijke literatuur maar hebben, mede door de fundamentele insteek van het programma, niet geleid tot valorisatie.

74



LIFE: Lighting & Instrumentation Flexible & Ergonomic

07320

BAA

High Gas Loading in Static Mixers

07442

BBA

Projectleider Prof.dr. J. Dankelman Totale toewijzing in

Projectleider Prof.dr. R.F. Mudde Totale toewijzing in euro


199.524

Contracten Optie: Primix BV Totale inkomsten

in euro 30.000

A decision support system for the sampling of industrial mixtures of particles and improved sampling standards

07457

CBA

Projectleider Dr.ir. P. Bode Totale toewijzing in euro

876.973

Contracten Afstandsverklaring: Mw. I.M.

Martosoewondo; Afstandsverklaring: Mw. S.R.D. Janglie; Optie TUD-RID, Hosokawa Micron BV Totale inkomsten in euro 227.650

Doelstelling

Doelstelling

Doelstelling

Het LIFE-OR-project richtte zich op het analyseren

Overdracht van stoffen van gas- naar vloeistoffase is

Niet-representatieve monstername kan leiden tot

en verbeteren van problematiek rondom verlichting

een veel voorkomend proces. In veel industriële

foutieve afkeuring of goedkeuring van producten,

en instrumentatie in de operatiekamer met als doel

toepassingen is er de wens of zelfs noodzaak om

hetgeen enorme economische consequenties kan

tot een flexibele en ergonomische werkplek voor

dit op een continue basis te doen. Binnen de

hebben en zelfs gevaar kan opleveren voor mens

de chirurg te komen waarbij de patiëntveiligheid

procestechnologie is hiervoor een aantal standaard

en milieu. Bestaande theorieën over monstername

verbeterd wordt. Een onderzoekslijn richtte zich op de

mogelijkheden bekend. In dit project onderzoeken

bevatten empirische aannames terwijl realistische

operatieverlichting, de andere op de instrumentatie.

we of het gebruik van statische mengers bij relatief

situaties zoals klontering van deeltjes en ontmenging

Nieuwe observatie- en simulatietechnieken moesten

hoge gasstromen kan leiden tot een continu proces

onvoldoende aandacht krijgen. Hierdoor worden

worden ontwikkeld voor analyse van tekortkomingen

dat hoge overdracht van de gas- naar vloeistoffase

foute voorspellingen gedaan over de grootte van

en evaluatie en mogelijke oplossingen.

kan bewerkstelligen bij een lage energietoevoer.

een representatief steekmonster.

Resultaat na 5 jaar

Resultaat na 5 jaar

Resultaat na 5 jaar

Het project heeft laten zien dat de ontwikkelde

De statische mengers zijn zowel in horizontale als

Een nieuwe bemonsteringstheorie is ontwikkeld

patroonherkenningstechnieken gebruikt kunnen

verticale oriëntatie te gebruiken voor stofoverdracht

waarin de eigenschappen van de deeltjes worden

worden voor monitoren van chirurgische processen,

van een gas- naar vloeistoffase. Met de verworven

gebruikt zoals afmeting, vorm en samenstelling om

detecteren van afwijkingen van het standaardproces

achtergrondkennis kunnen we engineeringschat-

de grootte van een representatief steekmonster en

en voorspellen van operatieduur en hersteltijd.

tingen van de efficiëntie van de statische mengers

de bemonsteringsfout te schatten. Experimenteel is

Een operatielamp is ontwikkeld, optimaal afgestemd

maken. De drukval is te schatten uit bestaande

vastgesteld dat deze theorie veel beter aansluit bij

op wondgeometrie met behulp van combinatie van

een-fasecorrelaties, terwijl de totale overdracht uit

de praktijk dan de bestaande empirische modellen.

adaptieve lamp en wireless pointer. Vanuit de

de metingen van dit project volgt. Hiermee kan de

Een softwarepakket, het decision support system,

medische industrie en ziekenhuizen is een brede

potentie van de statische mengers in vloeistof-

is ontwikkeld en beschikbaar voor testen door de

belangstelling voor de ontwikkelde kennis en vervolg-

gassystemen in de praktijk per applicatie geschat

partners in dit STW-project voor praktische toepas-

projecten zijn gestart.

worden, bijvoorbeeld in de afvalwaterzuivering en

singen in hun bedrijfsvoering. Het helpt de eindge-

in chemische reactoren. De huidige kennis kan niet

bruiker om een wetenschappelijk onderbouwd in

zonder meer vertaald worden naar deze Reynolds-

plaats van empirisch besluit te nemen tijdens de

getallen groter dan 40.000.

monstername.

Gebruikers ForceLink BV (Culemborg) / Philips Nederland BV (Eindhoven) / Reinier de Graaf Gasthuis (Delft) / Technische Universiteit Delft / TNO (Eindhoven)

Gebruikers

Gebruikers

DSM Research BV (Geleen) / Linde Gas Benelux BV

Deltares (Utrecht) / Hosokawa Micron BV

(Schiedam) / Primix BV (Mijdrecht) / Technische

(Doetinchem) / International Atomic Energy Agency

Universiteit Delft

(Seibersdorf, Oostenrijk) / Ministerie van Veiligheid en Justitie (‘s-Gravenhage) / MSD Oss / Nederlands Forensisch Instituut (‘s-Gravenhage) / Nutreco Nederland BV (Boxmeer, St. Anthonius) / Technische Universiteit Delft / Trouw Nutrition Nederland BV (Putten)

STW-projecten 2007

75

Radiation Effects in Solid-State Image Sensors with Pinned-Photodiodes

07489 Projectleider Prof.dr. P.J. French

665.702

BBA Totale toewijzing in euro


Flotation and de-mixing of turbulent three-phase flows

07510

BBA

Atomistic simulation of nucleation and precipitation in Al-Mg-Si-(Cu) aluminium alloys for application in automotive and aerospace

07532

BBA

Projectleider Prof.dr.ir. J. Westerweel Totale toewijzing

Projectleider Dr.ir. M.A. van Huis Totale toewijzing in euro

in euro 227.004 Contracten Optie: Tata Steel Totale

140.608


Doelstelling

Doelstelling

Doelstelling

Het onderzoek naar stralingsschade bij beeld-

De kwaliteit van dungewalst staal kan worden

Aluminiumlegeringen waarin ook de elementen

sensoren is zeer breed en lastig. Daarom is het

verbeterd door het vloeibaar staal tijdens productie

magnesium en silicium aanwezig zijn, worden op

project beperkt tot straling afkomstig van natuurlijke

te behandelen met argongasbellen, die kristallijne

grote schaal gebruikt in de auto-industrie. Nadat

kosmische straling en afkomstig van röntgenstraling

insluitsels rond de 50 micron verwijderen. Het

de platen in de juiste vorm gebracht zijn, worden

voor medische toepassingen.

mechanisme werd gezocht in enerzijds hechting van

de materialen hard gemaakt door het ‘afbakken’

deeltjes met grote contacthoek (‘staalofobe’ deeltjes)

op een temperatuur van 180 °C. Het is echter

aan het beloppervlak, anderzijds aan zog-invanging

gebleken dat in het tijdsbestek tussen productie

Eerder was al bewezen dat de schade bij CCDs

van deeltjes. Doel van het onderzoek was het

in de aluminiumfabriek en het afbakken in de

een puur siliciumprobleem is, dat ook gezien kan

modelmatig en experimenteel kwantificeren van het

autofabrieken, de materiaaleigenschappen achter-

worden in andere devices die gemaakt zijn in

belang van beide mechanismen, en valideren aan de

uitgaan. Doel is om met simulaties op atomair niveau

silicium, inclusief CMOS-beeldsensoren. Inmiddels

hand van metingen in watermodellen.

te achterhalen wat daarvan de oorzaak is.

Resultaat na 5 jaar

hebben wij ook bewezen dat de natuurlijke kosmische straling nagebootst kan worden door artificiële

Resultaat na 5 jaar

Resultaat na 5 jaar

neutronenstraling in laboratoriumomgevingen.

Zog-invangst is gemodelleerd voor een enkele

Uit de atomaire simulaties, mede ondersteund

Dit vergemakkelijkt en versnelt het onderzoek

geïdealiseerde ‘spherical cap’ gasbel. Het model

door experimenten, is gebleken dat er ook bij

naar stralingsschade aanzienlijk. De straling ten

beschrijft het evenwicht in deeltjestransport door

kamertemperatuur al nanokristalletjes van AlMgSi

gevolge van röntgenstralen is intensief bestudeerd

inertie en door turbulentie, en is experimenteel

ontstaan, die slechte voorlopers zijn van de

door middel van bestraling op speciaal ontworpen

gevalideerd met behulp van gedetailleerde

‘hardheidkristallen’ die uiteindelijk bij het afbakken

teststructuren. Dit is gedaan in nauwe samen-

snelheids- en concentratiemetingen met behulp

moeten worden gevormd. De onderzoeksafdeling

werking met Philips Medical Systems. De zwakke

van Particle Image Velocimetry. Hechting aan het

van Tata Steel heeft daarom een voorverhittings-

plekken in verband met stralingsschade van een

beloppervlak is experimenteel onderzocht voor

behandeling in de aluminiumfabriek ontwikkeld,

klassieke 4-transistor CMOS-pixel zijn blootgelegd.

een enkele gasbel, waarbij fluorescent gemarkeerde

waarbij wel de goede voorloper-nanokristallen

Eveneens zijn ontwerpmethodieken voorgesteld,

deeltjes met een contacthoek gelijk aan die van het

ontstaan, zonder dat de materialen zo hard worden

geïmplementeerd en geverifieerd om deze pixels

staal-aluminiumoxide-argonsysteem zijn gebruikt.

dat ze niet meer in de juiste vorm kunnen worden

stralingshard te maken. De behaalde resultaten zijn

De analyse heeft tot nieuw inzicht geleid dat nu

gebracht. De atomaire simulaties hebben de ontwik-

gepresenteerd en gepubliceerd.

toegepast wordt in een grootschalige numeriek model

keling van deze voorbehandelingsmethode onder-

van Tata Steel.

steund. In combinatie met bedrijfsmatige ontwikkeling

Gebruikers Adimec Holding BV (Eindhoven) / Bradford

heeft dit geleid tot een superieur product. Gebruikers Gebruikers

Engineering BV (Heerle) / DALSA BV (Eindhoven) /

Deltares (Delft) / Shell Global Solutions International

DALSA Professional Imaging (Eindhoven) / Institut

BV (Amsterdam) / Tata Steel (IJmuiden) / Tata Steel

Fokker Aerostructures BV (Papendrecht) /

Supérieur de l’Aéronautique et de l’Espace

Europe (IJmuiden) / Technische Universiteit Eindhoven

Nationaal Lucht- en Ruimtevaartlaboratorium

(Toulouse, Frankrijk) / Lens Research & Development

(Marknesse) / Tata Steel (IJmuiden) / Technische

(Bleiswijk) / Philips Healthcare Nederland BV

Universiteit Delft / TNO (Delft, Eindhoven)

(Best) / Thomson Broadcast & Media Solutions Nederland BV (Breda) / TNO (Delft) / University of Central Lancashire (Preston, Groot-Brittannië)

76


Precise dating of flood deposits: reading the geological archive to improve flood protectio

07553

BBB

All-aromatic aerospace composites: An integral approach towards the design and synthesis of fiber and resin chemistries

07560

BBB

Statically balanced compliant mechanisms

07583

BBB

Projectleider Prof.dr. J. Wallinga Totale toewijzing in euro

Projectleider Prof.dr. T.J. Dingemans Totale toewijzing in

Projectleider Prof.dr.ir. J.L. Herder Totale toewijzing in euro

405.600

euro 405.600 Contracten Octrooiafspraken: Technische

405.600

Universiteit Delft; Optie:TEIJIN TWARON BV

Statically Balanced Small Scale Compliant Kinematic

Octrooien

NL/47333 All-heterocyclic polyamide and method for producing same

Doelstelling

Octrooien

Micro-electromechanical system;

Energy Harvesters


Doelstelling

Doelstelling

Nederland is kwetsbaar voor overstroming. In dit

De meeste interessante composieten zijn gebaseerd

Elastische mechanismen bewegen door vervorming

Vidi-onderzoek worden optische dateringsmethoden

op een koolstofvezel en een hars. Het probleem is

van materiaal zodat ze uit één stuk kunnen bestaan.

ontwikkeld om de ouderdom van zandafzettingen die

echter dat de koolstofvezel en de hars chemisch en

Door afwezigheid van wrijving en speling worden

tijdens (pre-)historische overstromingen ontstaan zijn

fysisch op het grensvlak niet compatibel zijn waardoor

ze veel toegepast in de high-tech industrie. Een

nauwkeurig te bepalen. Zo kunnen we leren van het

de uiteindelijke composieteigenschappen lager

probleem is dat het vervormen energie kost waardoor

verleden om overstromingsrampen in de toekomst te

uitvallen. Het doel van dit project is om met behulp

het rendement laag is. Kern van dit project is het

voorkomen.

van koolstofnanodeeltjes het grensvlak van vezel

statisch balanceren van het te vervormen deel

en hars zodanig te modificeren dat er een optimaal

door aanvullen van deze energie uit een voorgespan-

grensvlak gecreëerd wordt zodat de mechanische

nen deel van hetzelfde mechanisme, zodat er geen

Met de nieuw ontwikkelde methoden hebben we

belastingen van de hars naar de vezel gewaarborgd

externe energie voor het vervormen nodig is en het

vastgesteld dat de duinen bij Heemskerk overspoeld

kan worden.

rendement drastisch verbetert.

Resultaat na 5 jaar

zijn tijdens een extreme stormvloed in 1775 of 1776 n.Chr.; het water kwam daarbij hoger dan tijdens de

Resultaat na 5 jaar

Resultaat na 5 jaar

overstromingsramp van 1953. Deze kennis draagt bij

Er is een series harsen ontwikkeld die én compatibel

In het project is de haalbaarheid van het statisch

aan risico-inschatting van stormvloeden. Ook hebben

zijn met de huidige koolstofgarens én met koolstof-

balanceren van elastische mechanismen aangetoond

we de sedimentatiesnelheid in uiterwaarden bepaald,

nanodeeltjes zoals nanobuisjes en grafeen. Met

met theorie, ontwerpmethoden en een reeks

wat van belang is voor het ontwikkelen van effectieve

name de eigenschapen van de nanocomposieten

prototypen met rendementen tot 98%. De prototypen

en veilige beheersstrategieën voor rivieren. Onder

gebaseerd op koolstofnanobuisjes zijn zeer opmerke-

op mesoschaal zijn veelal uit staal of titanium

meer NRC, Volkskrant, en VARA Vroege Vogels en

lijk gebleken. Zo zijn we er bijvoorbeeld in geslaagd

gemaakt, die op microschaal zijn gemaakt van een

internationale sites hebben aandacht aan het onder-

om de thermomechanische eigenschappen van de

microcomposiet van koolstof nanobuizen met

zoek besteed, en de subsidie heeft ertoe bijgedragen

harsen significant te verbeteren. Zo kan de maximale

uitstekende eigenschappen. Er zijn vijf patenten

dat de onderzoeksleider inmiddels een leerstoel

gebruikstemperatuur met bijna 100 o C verhoogd

uit het project voortgekomen voor toepassing in

bekleedt aan de WUR.

worden en gaat de vloeisterkte fors omhoog. Daarbij

micromechanismen, sensoren, bewegingsplatformen

is het hars nu ‘koolstofminnend’ waardoor de hars

voor de high-tech industrie, en grijpers. Op basis

chemisch en fysisch meer overeenkomt met het

van een van de patenten is het bedrijf Flexous BV

ALTERRA (Wageningen) / Deltares (Delft) /

oppervlak van de koolstofvezel. Momenteel zijn we

gestart dat een Valorisation Grant fase-I heeft

Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (Amersfoort) /

bezig om de nieuwe composieteigenschappen te

verkregen. Diverse vervolgprojecten zijn toegekend

Rijkswaterstaat (Lelystad) / Technische Universiteit

onderzoeken.

(Marie Curie IEF, ZonMW IMDI, 3mE Cohesion, TAG),

Gebruikers

twee andere zijn gepland.

Delft / TNO (Utrecht) Gebruikers Fokker Special Products BV (Hoogeveen) / TM

Gebruikers

Advanced Structures (‘s-Gravenhage) / Technische

BAAT Medical Engineering (Hengelo) / Bureau Settels

Universiteit Delft / Teijin Aramid (Arnhem) / TEIJIN

van Amelsvoort (Eindhoven) / InteSpring BV (Delft) /

TWARON BV (Arnhem) / TNO (Eindhoven)

Moog FCS (Nieuw-vennep) / TNO (Delft)

STW-projecten 2007

77

The ultimate scintillator

07644

PIV-based Non-intrusive Determination of Unsteady Aerodynamic Loads

CCC

07645

JavaCam - Intelligente Camera voor Educatieve doeleinden

BBA

07758

BCA

Projectleider Prof.dr. P. Dorenbos Totale toewijzing in euro

Projectleider Dr.ir. B.W. van Oudheusden Totale toewij-

Projectleider Dhr. P. van Lith Totale toewijzing in euro

1.152.873

zing in euro 342.678

50.000,00

TUD

Contracten Optie: Saint-Gobain Crystaux,


Doelstelling

Doelstelling

Doelstelling

Een scintillator is een doorzichtig kristallijn materiaal

Het bepalen van druk in een stroming en lucht-

De meeste scholieren zijn intensieve gebruikers van

dat de energie van ioniserende straling, röntgen- en

krachten op objecten op basis van Particle Image

moderne media zoals smart phones en camera’s,

gammastraling, omzet in een detecteerbare snelle

Velocimetry (PIV), een niet-intrusieve optische

maar vrijwel niemand vraagt zich af hoe dergelijke

lichtflits. Het is hierbij van belang dat die energie zo

methode voor het meten van de snelheid in de

apparaten werken. Bij de toepassing van kleine robots

nauwkeurig mogelijk gemeten kan worden. LaBr3:Ce

stroming. Nadere toepassing is voorzien voor

in het onderwijs kunnen intelligente camera’s een

met een resolutie van 2,8% (FWHM) bij 662 keV

fysisch-fundamenteel stromingsonderzoek

belangrijke toevoeging vormen. In het JavaCam project

gammadetectie was tot nu toe de recordhouder. Dit

(turbulentie bijvoorbeeld) en voor technische

is een kleine intelligente camera ontwikkeld, waarmee

project beoogt een nieuw scintillatiekristal te ontwik-

toepassingen, waar de (instantane) luchtbelas-

scholieren kunnen leren hoe een camera objecten kan

kelen met een energieresolutie die de fundamentele

tingen moeilijk of niet direct te bepalen zijn.

herkennen en de plaats ervan in het beeld kunnen

limiet van 1,8% gaat benaderen.

Typische toepassingsgebieden hiervoor zijn

bepalen.

vliegtuigpropellers en windturbinerotoren. Resultaat na 5 jaar Om het doel te bereiken is het essentieel om een scin-

Resultaat na 5 jaar Resultaat na 5 jaar

In eerste instantie is een simulator ontwikkeld voor

tillator te ontwikkelen waarbij de lichtflitsintensiteit

Deze methode van druk- en krachtenbepaling

gebruik op een PC waarbij de beeldverwerking in Java

proportioneel is met de gamma-energie. In januari

heeft een grote potentie: niet-invasief, vereist geen

wordt gecodeerd. Daarmee kunnen leerlingen inzicht

2013 is promovendus I. Khodyuk op dat thema van

instrumentatie en met regelbare gevoeligheid.

krijgen in de werking van dergelijke software. Het pro-

proportionele responsie gepromoveerd. Promovendus

Daarnaast wordt deze methode gezien als de enige

ject is gebruikt door leerlingen van een HBO opleiding.

M. Alekhin heeft onlangs gemeten dat verontreiniging

bruikbare aanpak voor het bepalen van de instantane

Daarna is een prototype ontwikkeld van deze camera,

van LaBr3:Ce met Sr2+ of Ca2+ de proportionaliteit

druk in een stroming. Het onderzoek heeft ervaring

die in een aantal proefprojecten is gebruikt. De

dramatisch verbetert waardoor de resolutie beneden

en nader inzicht opgeleverd in de kritische aspecten

software die voor het project is gemaakt zal gebruikt

de 2,4% komt. In oktober 2012 is een patent op de

van de experimentele opzet en de digitale nabewer-

worden in een vervolgproject voor het detecteren en

vinding aangevraagd. Het bedrijf Saint-Gobain

king die hierbij is vereist. Concrete toepassingen, voor

tracken van kleine robotjes. Er is een kleine serie van

Crystaux zal met de nieuwe vinding, een verbeterde

instantane drukbepaling bij lage stromingssnelheden

de camera in productie genomen voor toepassing in

versie van LaBr3-scintillatoren, gaan groeien, wat al

en de druk en krachten bij hoge snelheden (propellers),

het voortgezet onderwijs.

op korte termijn tot betere detectie-instrumenten

zijn succesvol uitgewerkt en bevestigen de bruikbaar-

kan/zal gaan leiden. Dergelijke instrumenten worden

heid voor een breed toepassingsgebied.

gebruikt in de medische diagnostiek (CT, PET, SPEC-scanners), voor veiligheidsmonitoring en voor industriële en wetenschappelijke toepassingen.

Gebruikers German-Dutch Wind Tunnels (Marknesse) / La Vision GmbH (Goettingen, Duitsland) / Nationaal Lucht- en

Gebruikers Saint-Gobain Crystaux (Saint Pierre les Nemours, Frankrijk)

78


Ruimtevaartlaboratorium (Marknesse) / Technische Universiteit Delft

Ship drag reduction by air lubrication

07781

AAA

Reversing the traffic jam: better predictions by looking back

07814

ABA

Atomic Force Microscopes for Observing Dynamic Processes on the Molecular Level in Real-Time

07834

ABA

Projectleider Prof.dr.ir. T.J.C. van Terwisga Totale toe-

Projectleider Dr.ir. J.W.C. van Lint Totale toewijzing in euro

Projectleider Dr. G. Schitter Totale toewijzing in euro

wijzing in euro 954.034 Contracten Afstandsverklaring:

140.608

140.608

MARIN


Doelstelling

Doelstelling

Doelstelling

Hoewel in laboratoriumproeven is aangetoond dat de

Het nauwkeurig bepalen en voorspellen van de

Met Atomic-Force Microscopie (AFM) kunnen

wrijvingsweerstand langs een vlakke plaat met zo’n

huidige en toekomstige verkeerstoestand (waar staan

afzonderlijke moleculen en atomen gevisualiseerd

90 % gereduceerd kan worden, lukt het vooralsnog

de files en hoe gaan die zich ontwikkelen) is van

worden. Observatie van processen op nanoschaal is

niet om een meetbare weerstandsreductie te halen

cruciaal belang voor het beter managen en regelen

echter nog onmogelijk. Door middel van een beter

op schepen. Het doel van dit project is om de fysica

van verkeer. Het doel van dit project was om een

mechatronisch ontwerp en regeling van deze

van luchtsmering door middel van bellen, luchtfilms,

nieuwe methode te ontwikkelen die dat doet door

microscopen wordt het mogelijk de moleculen in

holtes of kamers te begrijpen en dit begrip te vertalen

allerlei real-time metingen te combineren met een

actie te visualiseren.

in technieken om weerstandsreductie bij schepen te

intelligent verkeersmodel. Behalve schatten en

bereiken.

voorspellen wilden we met deze aanpak ook

Resultaat na 5 jaar In dit nog lopende project is vastgesteld dat weer-

Iterative Learning Control is ontwikkeld en geïmple-

terug te redeneren naar de oorzaken van de

menteerd op de high-speed scanner. Daarnaast is

problemen (regulier knelpunt of een incident?).

er succesvol gewerkt aan de ontwikkeling en implementatie van ‘model-based control’ voor de

standsreductie door een ‘air cavity’ (luchtholte of -kamer) een veelbelovende techniek is voor het

Resultaat na 5 jaar

diagnoses stellen, door vanuit de huidige situatie

Resultaat na 5 jaar

tip-sample-interactie op hoge snelheid. Er is een

reduceren van de scheepsweerstand. Tijdens labora-

Er zijn grote stappen gemaakt! Er zijn nieuwe snelle

eerste prototype voor ‘dual actuation’ AFM,

toriumproeven in een watertunnel is een reductie

en slimme methodes ontwikkeld voor het samen-

inclusief een verbeterde schatting van de opper-

van de wrijvingsweerstand op een vlakke plaat tot

voegen van verkeersdata uit allerlei bronnen en voor

vlaktetopografie gedurende het meten met de

circa 80% gemeten en is vastgesteld dat met

het schatten, voorspellen en diagnostiseren met

(dual actuation) AFM.

deze techniek geen grote schaaleffecten zijn te

slimme verkeersmodellen. Er zijn in de afgelopen vijf

verwachten. Het effect van externe verstoring door

jaar inmiddels vijf studenten bij mij gepromoveerd

inkomende golven wordt binnenkort onderzocht.

op additionele onderdelen van de puzzel, zoals

Technische Universiteit Delft / Universiteit Leiden

In een ander deelproject is gebleken dat er geen

de wiskundige en numerieke modellering en het

/ University of California at Santa Barbara (Santa

aanwijzingen zijn dat luchtsmering door middel van

incorporeren van heterogeniteit (vrachtwagens versus

Barbara, Verenigde staten) / Veeco Instruments BV

microbelletjes (ordegrootte 10 micrometer) tot

personenauto’s) in de schattingen en voorspellingen.

(Breda) / Vrije Universiteit Amsterdam / VSL (Delft)

weerstandsreductie leidt. Grotere vervormbare

Inmiddels begint de praktijk (de wegbeheerders,

luchtbellen in de grenslaag van een Taylor Couette-

Rijkswaterstaat) lucht te krijgen van de potentie van

opstelling leiden wel tot maximaal circa 40%

deze methodes. In een aantal projecten (onder andere

wrijvingsweerstandsreductie.

de praktijkproef verkeersmanagement Amsterdam)

Gebruikers

worden deze methodes nu ook echt toegepast. Gebruikers Bluewater Energy Services BV (Hoofddorp) /

Gebruikers

Damen Shipyards Group (Gorinchem) /

ARS Traffic & Transport Technology BV

DST Entwicklungszentrum für Schiffstechnik und

(Leidschendam) / Ministerie van Infrastructuur

Transportsysteme e.V. (Duisburg, Duitsland) /

en Milieu (Rotterdam, ‘s-Gravenhage) / Sense

IHC Dredgers BV (Kinderdijk) / PPG Coatings

Observation Systems BV (Rotterdam) / Universiteit

Europe BV (Uithoorn) / SpaarnWater (Haarlem) /

Twente (Enschede)

Stichting Maritiem Research Instituut Nederland (Wageningen) / Technische Universiteit Delft / TNO (Delft, Eindhoven) / Universiteit Twente (Enschede) / VNSI-Scheepsbouw Nederland (Rotterdam)

STW-projecten 2007

79

Onshore sandbar migration in the nearshore

07908

BCB

Seismic and electromagnetic interferometry for reservoir characterization

07913

CBB

Product quality control using Smart PEAS-based UWB-technology

07976

BBA

Projectleider Prof.dr.ir. M.J.F. Stive Totale toewijzing in euro

Projectleider Prof.dr.ir. C.P.A. Wapenaar Totale toewijzing

Projectleider Dr.ir. H.J.M. Kramer Totale toewijzing in euro

453.678


746.926


Doelstelling

Doelstelling


Doelstelling

Deze studie heeft als doel het onderzoeken en

Doel van het project is het ontwikkelen van seismische

Toepasbaarheid te onderzoeken van slimme

modelleren van de fysische mechanismen die

en elektromagnetische interferometrische methoden

bewegende actuator/sensorsystemen in proces-

verantwoordelijk zijn voor bankmigratie naar de kust

om de bepaling van de parameters van koolwaterstof-

apparatuur (Smart PEAS) die, geplaatst in een draad-

toe. Door het uitvoeren van gedetailleerde metingen

reservoirs te verbeteren. Met de nieuwste inzichten

loos Ultra Wide Band (UWB) meet- en regelnetwerk,

in de bodemgrenslaag van een golfgoot kunnen de

in interferometrie worden virtuele bronnen dichtbij

precieze 3D-profielen van relevante procesvariabelen

verantwoordelijke processen vastgelegd worden.

het reservoir geconstrueerd. Deze virtuele bronnen

in real-time kunnen meten en doorgeven.

De bevindingen zullen gemodelleerd worden tot

zorgen voor een betere belichting en een verhoogde

nieuwe en verbeterde sedimenttransportformules

ruimtelijke resolutie. Het onderzoek wordt uitgevoerd

die geïmplementeerd kunnen worden in numerieke

in samenwerking met de exploratie-industrie (Shell,

Het project is zeer succesvol. Aangetoond is dat

morfodynamische modellen.

TNO, Fugro-Jason, OHM en Sintef).

UWB-communicatie in een vloeistoffase in een proce-

Resultaat na 5 jaar

somgeving mogelijk is. Daarnaast is een groot scala Resultaat na 5 jaar

Resultaat na 5 jaar

van belangrijke industriële toepassingen

Naarmate golven in ondieper water komen neemt de

Verschillende strategieën zijn ontwikkeld voor het

geïdentificeerd en is aangetoond dat in-situ meting

asymmetrie van de orbitaalsnelheid toe. Metingen

genereren van virtuele bronnen (zowel seismisch

van de profielen van procesvariabelen kan bijdragen

laten zien dat de asymmetrie ook verandert over de

als elektromagnetisch) dichtbij het reservoir. De

aan de optimalisatie van de procescondities. De

dikte van de bodemgrenslaag. Kelvin-Helmholtz-in-

methodiek gebaseerd op multidimensionale

belangrijkste resultaten: ontwikkeling van de

stabiliteiten zijn waargenomen in de bodemgrenslaag

deconvolutie heeft als belangrijkste eigenschappen:

UWB- en antennetechnologie voor de communicatie

gedurende het omkeerpunt van de orbitaalsnelheid.

optimale resolutie, compensatie voor dissipatie en

en positionering in vloeistoffen; ontwikkeling van

Deze bevindingen ondersteunen de hypothese

hoge herhaalbaarheid ten behoeve van het monitoren

een robuust positionering- en communicatieprotocol;

dat sedimenttransport door de orbitaalbeweging

van veranderingen. De seismische methode is

methodologie voor het mechanisch ontwerp van de

veroorzaakt wordt door wrijvingskrachten. Utilisatie

succesvol toegepast op synthetische data van

Smart PEAS; ontwikkeling van een driedimensionale

wordt/is gerealiseerd door de in de praktijk gebruikte

Shell en op velddata van Saudi Aramco en PGS Leiden.

meetmethode voor de meting van de temperatuur- en

morfodynamische modellen te voorzien van een

Voor de elektromagnetische methode is geen

stromingsprofielen in een complexe geometrie voor de

reeds bestaand analytisch schuifspanningsmodel om

geschikte velddata gevonden maar het onderzoek

validatie van driedimensionale procesmodellen en de

zodoende het sedimenttransport te voorspellen via

heeft wel geleid tot belangrijke aanbevelingen ten

optimalisatie van de procesvariabelen; de ontwikkeling

een machtsfunctie.

aanzien van de data-acquisitie.

van een prototype voor Smart PEAS met een op UWBgebaseerde positionering.

Gebruikers

Gebruikers Gebruikers

ARCADIS Nederland BV (Marknesse) / Deltares (Delft,

CGG-Jason Netherlands BV (Leidschendam) /

Utrecht) / Havenbedrijf Rotterdam NV (Rotterdam) /

Koninklijke Shell (Rijswijk) / Massachusetts Institute

Svasek Hydraulics (Rotterdam) / Van Oord Dredging

of Technology (Cambridge, Verenigde staten) / OHM

Siemens AG (Karslruhe, Duitsland) / TNO (Delft) /

and Marine Contractors BV (Rotterdam)

Ltd. (Aberdeen, Groot-Brittannië) / Shell International

Unilever R & D (Vlaardingen) / Westfield Business

Exploration and Production Inc. (Houston, Verenigde

Development (Delft)

staten) / SINTEF (Trondheim, Noorwegen) / TNO (Utrecht)

80


3UB BV (Delft) / NIZO food research BV (Ede) /

CO2 oxidative dehydrogenation for hydrocarbons to olefins and styrene production

07983

BBA

Structured reactors for fischer-tropsch synthesis a multiscale approach to XtL technology

07984

Increasing operator support and situational awareness through conflict prediction and resolution

BBA

10033

CBA

Projectleider Prof.dr.ir. M. Makkee Totale toewijzing in euro

Projectleider Dr.ir. J.R. van Ommen Totale toewijzing in

Projectleider Prof.dr.ir. E. Theunissen Totale toewijzing in

854.998

euro 639.698 Contracten Optie: TUD-TNW, Shell Global


Contracten Geheimhouding: RUG, TUD; Optie

& Licentie: TUD, RUG, Lummus Technology Inc

Totale


Doelstelling

Solutions International BV; Afstandsverklaring: Dhr. M.J. Koster


Doelstelling

Doelstelling

Dit onderzoek aan de katalytische dehydrogenering

In de XtL-technologie worden ruwe grondstoffen

Voor verschillende militaire toepassingen worden

van ethylbenzeen (EB) naar styreen (ST) had als

(steenkool, gas of biomassa) omgezet in synthesegas,

vliegtuigen gebruikt waarbij de controle over de

primair doel om betere katalysatoren te ontwikkelen

een mengsel van koolstofmonoxide en waterstof.

besturing door een piloot op de grond plaatsvindt.

voor zowel het dehydrogeneringsproces in kooldioxide

Dit synthesegas wordt omgezet in een mengsel van

Vrachtvervoerders voorzien een grote markt voor

als in zuurstofhoudende atmosfeer die kunnen con-

koolwaterstoffen, van methaan tot zware wax, door

civiele toepassingen van dergelijke onbemande vlieg-

curreren met het huidige proces van styreenvorming

de Fischer-Tropsch-reactie. Het hoofddoel van dit

tuigen, en internationaal is er duidelijk sprake van de

in stoom. Het commerciële proces met stoom heeft

project is een sprong voorwaarts in de efficiëntie

ambitie om in de toekomst de bemande luchtvaart het

een relatieve hoge omzetting van EB per doorzet (>

van Fischer-Tropsch-reactiesystemen, het hart van

luchtruim te laten delen met onbemande vliegtuigen.

65%) met een zeer hoge selectiviteit (96%) naar ST.

de XtL-technologie. Dit wordt bereikt door het slim

Het doel van het project betrof het ontwikkelen

Dit legt de lat voor het onderzoek naar de oxidatieve

structureren van de reactieomgeving.

en evalueren van hulpmiddelen om tijdig conflicten

dehydrogenering zeer hoog (omzetting > 80% met een selectiviteit > +96%).

tussen onbemande en bemande vliegtuigen te Resultaat na 5 jaar

detecteren en op te lossen.

Binnen het onderzoek zijn diverse gestructureerde Resultaat na 5 jaar

reactorpakkingen gescreend; de pakkingen met de

Resultaat na 5 jaar

Voor de ODH-reactie blijkt dat het tijdens de reactie

hoogste score op een brede set criteria zijn verder in

Door de goede samenwerking met de gebruikers-

gevormde cokes de werkelijke(selectieve) katalysator

detail onderzocht. Ook is onderzocht wat de optimale

commissie was het mogelijk tijdens het project

is. Een mechanisme of een methode die erin slaagt

operatiecondities zijn (gas- en vloeistofsnelheden,

een prototype van het ontwikkelde systeem te

om de hoeveelheid cokes op de katalysator onder

CO/H2-verhouding). Verder is software ontwikkeld

koppelen aan een verkeersleidingssysteem.

controle te krijgen is nog niet gevonden. De toevoer

voor het in detail simuleren van pakkingen. Al deze

Evaluaties toonden niet alleen de voordelen aan,

van meer zuurstof geeft meer oxidatie van cokes,

kennis zal door de gebruikers in de toekomst worden

maar ook dat het ontwikkelde concept voor een groot

maar hierdoor stijgt in praktijk de netto cokesproductie

ingezet bij het ontwikkelen van nieuwe installaties.

deel te realiseren is via toevoegingen aan de huidige

met een daling van de ST-selectiviteit. Er zijn echter grote stappen gezet en het lijkt zelfs alsof de gestelde

systemen, en dus op een evolutionaire wijze kan Gebruikers

worden geïntroduceerd. In 2007 heeft het team

doelen binnen bereik zijn. Het gebruik van meer

Shell Global Solutions International BV (Amsterdam) /

de AIAA/IEEE David Lubkowski Award voor zijn eerste

dan zes reactoren met getrapte O2-voeding met de


resultaten ontvangen. In 2009 was het resultaat

5% P/SiO2-katalysator geeft een hogere EB-omzet-

aanleiding tot een convenant voor verdere samen-

ting en ST-selectiviteit. De realiteit is echter minder

werking op dit gebied tussen de NLDA, het AOCS-NM

simpel, aangezien deze en ook andere katalysatoren

en de TU Delft. Ook vormden de resultaten een

deactiveren tijdens de time-on-stream.

belangrijke basis voor vervolgonderzoek dat heeft geresulteerd in een promotie in 2011.

Gebruikers Lummus Technology Inc. (Bloomfield, Verenigde Staten)

Gebruikers Koninklijke Luchtmacht (Garderen, Nieuw-Millingen) / Rockwell Collins (UK) Ltd (Hoofddorp)

STW-projecten 2007

81

E

Salt weathering of porous building materials

06752

BAA

Limit cycle based linearization technique for highperformance transmitter

07118

BBB

Projectleider Dr.ir. L. Pel Totale toewijzing in euro 530.436

Projectleider Prof.dr.ir. A.H.M. van Roermund Totale


toewijzing in euro730.221 Octrooien

Low frequency

dithering technique for high performance transmitters Totale inkomsten in euro 69.000


Doelstelling

Doelstelling Ons wereld cultureel erfgoed wordt voortdurend

Moderne communicatiesystemen maken gebruik

door omgevingsinvloeden bedreigd. Zouten (zoals

van hoge ‘crest factor’-signalen vanwege de

natriumchloride en -sulfaat) zijn één van de belang-

dringende noodzaak tot hogere bandbreedte-

rijkste oorzaken van schade aan objecten, zoals

efficiency. Daarmee wordt het voor communicatie-

muurschilderingen, standbeelden en gebouwen.

systemen steeds moeilijker om tegelijkertijd te

Zouten kunnen met vocht meeliften en het materiaal

voldoen aan de verplichte lineariteitsnormen en de

binnendringen. Bij het drogen bewegen de zouten

wens/eis met betrekking tot een hoge efficiëntie.

naar buiten en kristalliseren op of in het materiaal wat

Doel is aan te tonen dat een nieuwe laagfrequente

erosie tot gevolg heeft. Doel was om een beter inzicht

dithering-techniek kan worden toegepast in

te krijgen in de schademechanismen en de mogelijke

moderne communicatiesystemen om deze gelijktijdige

preventieve maatregelen.

verbetering van lineariteit en efficiëntie mogelijk te maken.

Resultaat na 5 jaar Er zijn belangrijke stappen gezet in het beter begrijpen

Resultaat na 5 jaar

van de schademechanismen door kristalgroei van

De theorie achter het algemene concept van een

zouten in de poriën van poreuze materialen. Een

dither-systeem op basis van tijddomeinmiddeling

belangrijk resultaat is dat de metastabiele kristalvorm

en statistische middeling is volledig uitgewerkt en

van natriumsulfaat wordt gevormd in poreuze mate-

uitvoerig beschreven in een proefschrift. Alle

rialen en deze grote invloed heeft op opbouw van de

belangrijke niet-lineaire matrices (ACPR, SNDR enz.)

kristallisatiedruk en daarmee op de mogelijke schade.

zijn voor zo’n systeem met dithering afgeleid in

Voor natriumchloride is aangetoond dat inhibitoren

gesloten vorm. Deze theoretische bevindingen zijn

de kristallisatie in een poreus materiaal kunnen

gevalideerd aan de hand van de realisatie van een

voorkomen, maar dat ze alleen invloed hebben onder

reeks testcircuits en bijbehorende metingen. Er is

bepaalde klimaatomstandigheden. Dit verbeterde

aangetoond dat in een 2-watt LDMOS-versterker

inzicht in de schademechanismen kan worden gebruikt

met de laagfrequente dithering-techniek de maximum

om schade te voorkomen door middel van een combi-

drainefficiëntie en de adjacent channel power ratio

natie van goede klimaatbeheersing en gebruik van de

(ACPR) met respectievelijk 4 procent en 25 dB kunnen

juiste inhibitor.

worden verbeterd. De resultaten van dit werk zullen in onze toekomstige programma’s de basis gaan vormen

Gebruikers Fachhochschule Köln (Duitsland) / ICCROM (Rome,

voor de realisatie van zeer breedbandige en hoogefficiënte zenders.

Italië) / Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (‘s-Gravenhage) / Remmers

Gebruikers

Bouwchemie BV (Hoogeveen) / Rijksdienst voor

NMDG NV (Bornem, België) / NXP Semiconductors

het Cultureel Erfgoed (Amersfoort) / Shell Interna-

(Eindhoven, Nijmegen) / Philips Research

tional Exploration and Production BV (Rijswijk) / TCKI

Laboratories (Eindhoven) / Technische Universiteit

(Velp) / Technische Universiteit Delft / TNO (Delft)

Eindhoven / Thales Naval Nederland (Hengelo) / TNO (Delft, ‘s-Gravenhage)

82


Constitutive modelling of polymeric foams

07345

Robust detection of line structures and texture anomalies using multi-scale context fillers

AAA

07487

BBB

Multi-scale mechanics of traumatic brain injury

07521

ABA

Projectleider Prof.dr.ir. H.E.H. Meijer Totale toewijzing in

Projectleider Prof.dr.ir. B.M. ter Haar Romeny Totale toe-

Projectleider Dr.ir. J.A.W. van Dommelen Totale toewijzing

euro 428851 Totale inkomsten in euro 80000

wijzing in euro 171.290 Contracten Optie: Arte Research

in euro 105.794

and Development BV

Doelstelling


Doelstelling

Doelstelling

Door de geringe kwaliteit van de beschikbare

Diagnostische beelden worden in onvoorstelbare

Hersenletsel als gevolg van ongevallen heeft vaak

materiaalmodellen voor schuimen is het momenteel

hoeveelheden geproduceerd, en er komt steeds meer

grote consequenties voor de slachtoffers. In dit onder-

onmogelijk om producten op betrouwbare wijze te

behoefte aan computer-ondersteunde, en vooral

zoek wordt op basis van geavanceerde numerieke

optimaliseren. Dit project heeft als doel de huidige

kwantitatieve diagnose. Voor medische beelden

modellering een relatie gelegd tussen de mechanische

constitutieve modellen te verbeteren. Er wordt

worden screeningsprogramma’s belangrijker, in de

belasting van hersencellen op microscopische schaal

gebruik gemaakt van een nieuwe combinatie van (i)

industrie is veel visuele inspectie. Ons visueel systeem

en hoofdimpact op de macroscopische schaal via

3D CT-scan karakterisering, (ii) automatische mesh ge-

doet deze taken moeiteloos. Het project beoogt het

de onderliggende structuur van het hersenweefsel,

neratie, (iii) geavanceerde constitutieve vergelijkingen

afkijken en nabouwen van hoe ons visueel systeem

met als doel om met numerieke hoofdmodellen op

voor de polymeren materialen, en (iv) micromechani-

contouren en lijnen ziet.

betrouwbare wijze hersenletsel in een crashsituatie

sche modellering om de macroscopische respons te voorspellen.

te voorspellen. Resultaat na 5 jaar In de visuele cortex zijn massieve filterbanken

Resultaat na 5 jaar

Resultaat na 5 jaar

aangetroffen die op alle oriëntaties meten in een

Uit het onderzoek is gebleken dat de heteroge-

Voor optimalisatie van schuimproducten is voorspel-

enkel pixel. Deze structuur is nagebouwd, eerst in

niteiten in de structuur van de hersenen een grote

baarheid van het mechanische gedrag van schuimen

software, later in FPGA- en GPU-hardware. Hieruit

invloed hebben op de mechanische belasting van

onder complexe belastingscondities noodzakelijk. Dit

is een spin-off ontstaan, Inviso BV, die na een start

het hersenweefsel. Numerieke hoofdmodellen

is niet mogelijk met de huidige constitutieve modellen

met een STW Valorisation Grant diverse prototypen

beginnen nu steeds meer deze heterogene structuren

en experimentele karakteriseringstechnieken . Met

in de markt aan het zetten is: analyse van lekkende

in hun geometrie op te nemen. Een niet-lineair

behulp van de nieuwe combinatie van Micro-CT scans

bloedvaten in netvlies opnamen ten behoeve

constitutief model voor hersenweefsel is ontwikkeld

en eindige elementen simulaties is het nu mogelijk om

van screening naar diabetes, inspectie tijdens de

en geïmplementeerd in een aantal commerciële

het gedrag van schuimen in verschillende belasting-

productie van vliegtuigonderdelen en windmolen-

eindige-elementencodes. In het project is een

condities te analyseren. Enerzijds geeft dit inzicht in

bladen, scheurdetectie in kostbare natuursteenplaten

anisotroop letselcriterium ontwikkeld in directe

de micro-deformatiemechanismen, essentieel voor

ten behoeve van het zagen van keukenbladen en

samenwerking met de ontwikkelaar van het

materiaalverbetering. Anderzijds geeft het de beno-

de detectie van kosmische straling in zeer gevoelige

KTH-hoofdmodel. Dit letselcriterium maakt een

digde informatie om de 3D beschrijving van schuimen

röntgendetectoren.

meer betrouwbare interpretatie van crashsimulaties

drastisch te verbeteren.

met numerieke hoofdmodellen mogelijk. Gebruikers Arte di Granito BV (Helmond) / Arte Research and

Gebruikers

Development BV (Helmond) / Cosentino North West

Arai Helmet (Europe) BV (Hoevelaken) / Ford

Europe BV (Deurne) / FEI Company (Eindhoven) /

Research Laboratory (Dearborn, Verenigde staten)

Ministerie van Defensie (‘s-Gravenhage) / Pie Medical

/ Memorial University of Newfoundland (St. Johns,

Imaging BV (Maastricht) / Plant Research Interna-

Canada) / NTCP (Laon, Frankrijk) / Philips Applied

tional (Wageningen) / Radboud universitair medisch

Technologies (Eindhoven) / Technische Universiteit

centrum (Nijmegen)

Eindhoven / TNO (Helmond, Rijswijk)

STW-projecten 2007

83

Moving charge and matter with self-assembled molecular Brownian motors

07575

BBA

SEDAN: Searchable data encryption

07630

BBA

Prof.dr.ir. H.C.A. van Tilborg

PEARL: Privacy enhanced security architecture for RFID labels

07639

Projectleider Dr.ir. M. Kemerink Totale toewijzing in euro

Projectleider

405.600

wijzing in euro 333.336 Contracten Optie & Licentie:

710.034

Philips Electronics Nederland BV

nics Nederland BV

Totale toe-

Totale inkomsten in

BBB

Projectleider Prof.dr. S. Etall Totale toewijzing in euro Contracten Optie & Licentie: Philips ElectroTotale inkomsten in euro 110.160

euro 40.800

Doelstelling

Doelstelling

Doelstelling

Doel van dit project is het aantonen van de toepas-

Als het om gevoelige informatie gaat, zoals bedrijfs-

Het doel van het PEARL-project is om praktische

baarheid van het zogenaamde ratchet-concept

geheimen of persoonsgegevens, zullen instellingen

beveiligingsmechanismen en bijbehorende evalu-

voor praktische applicaties en devices. Ratchets

en bedrijven vaak al die gegevens versleuteld

atiemethodes te ontwikkelen voor RFID-gebaseerde

gebruiken periodieke maar asymmetrische structuren

willen opslaan. Op die manier beschermen zij zich

systemen. Speciaal aan deze zetting is dat de zeer

om energie te onttrekken aan externe verstoringen.

tegen hackers of kwaadwillenden. Maar het is reuze

beperkte resources op mobiele apparatuur zoals

Een eenvoudig voorbeeld is een knikker die helling op

bewerkelijk om een heel groot gegevensbestand, dat

RFIDs het onderscheiden van legitiem gebruik en

rolt op een schuddend wasbord. In dit project zullen

op een server beschikbaar is, eerst helemaal op te

vijandige tracking erg lastig maken. Daarom werkt

met behulp van microsysteemtechnologie twee de-

halen en te volledig te moeten ontcijferen voordat je

PEARL aan de ontwikkeling van innovatieve methoden

vices ontwikkeld worden: een elektronisch ratchet dat

daarin iets kunt opzoeken. Zou dat niet veel efficiënter

en modellen om privacy- en security-eigenschappen

als (efficiënte) spanningsbron gebruikt kan worden en

op die server zelf kunnen zonder dat te veel uitlekt

van RFID te garanderen.

een vloeistof ratchet dat als een grootte-selectieve

van wat je daar aan het opzoeken bent? Resultaat na 5 jaar

zeef gebruikt kan worden. Resultaat na 5 jaar Resultaat na 5 jaar

Het onderzoek heeft zwakheden in veel gebruikte

Voor diverse, goed gedefinieerde scenario’s zijn

RFID-beveiligingsmechanismen helpen aantonen

Bovengenoemde devices, de ratchet-spanningsbron

zoekmethodes in vercijferde gegevensbestanden

(bijvoorbeeld de OV Chipcard). Om privacy-eigenschap-

en de ratchet-zeef, zijn gerealiseerd. Hierbij is nog

gevonden en beschreven die efficiënter zijn dan in de

pen, zoals het voorkomen van vijandige tracking, te

geen gebruik gemaakt van zogeheten moleculaire

literatuur bekend, terwijl de hoeveelheid informatie

kunnen garanderen zijn verificatiemodellen ontwikkeld

potentialen. Dit zal hopelijk in de nabije toekomst

die over de zoekopdrachten naar buiten lekt hetzelfde

voor de RFID-securityprotocollen en identiteitman-

onderzocht kunnen worden. De ratchet-spanningsbron

is dan wel strikt minder. Bij deze methodes kunnen

agementsystemen in het algemeen. Opgebouwde

is het eerste elektronische ratchet ter wereld dat aan-

verschillende compromissen gesloten worden tussen

expertise wordt gebruikt in gerelateerde en vervolg-

toont dat ratchets niet alleen wetenschappelijk maar

efficiëntie en bewijsbare veiligheid. Het hangt van

projecten zoals ‘Identity Management for Mobile

ook praktisch relevant kunnen zijn. De gegenereerde

de toepassing af welke keuze de beste is. Nieuw is

Devices (Mobiman)’ (STW) en valorisatieproject

vermogens kunnen externe elektronica aansturen.

ook het gebruik van wildcards bij het zoeken in

`Secure and privacy-aware mobile identity manage-

Momenteel werken de onderzoekers aan het schalen

versleutelde bestanden.

ment’ (EIT ICT Labs) waarin tools worden ontwikkeld

naar hogere vermogens en RF-compatibiliteit. De ratchet-zeef werkt in de zin dat deeltjes verplaatst

gebaseerd op de resultaten uit PEARL en Mobiman. Gebruikers Gebruikers

kunnen worden. De in parallel uitgevoerde modelle-

Comsec Consulting BV (Capelle aan den IJssel) /

ring laat zien dat deetjesscheiding mogelijk moet zijn.

Equens NV (Utrecht) / Irdeto BV (Hoofddorp) /

ECP-EPN (Leidschendam) / GS1 Nederland

Praktische implementatie zal echter moeizaam blijven.

Philips Research (Eindhoven) / Rabobank Nederland

(Amsterdam) / NXP Semiconductors (Eindhoven) /

(Utrecht) / Technische Universiteit Eindhoven

NXP Semiconductors Belgium NV (Leuven, België) /

Gebruikers

Philips Research (Eindhoven) / Radboud Universiteit

Dutch Polymer Institute (Eindhoven) / Philips

Nijmegen / Technische Universiteit Eindhoven / TNO

Research (Eindhoven) / Technische Universiteit

(Delft) / Université du Luxembourg (Luxembourg,

Eindhoven / TNO (Eindhoven) / Universiteit Hasselt

Luxemburg) / Vrije Universiteit Amsterdam

(Diepenbeek, België)

84


Photonic packet switching

07694

PUSH Practical Use of Software/ Hardware Engineering

AAA

07756

CCA

Model Reduction for Complex High-Tech Systems - Efficient Analysis of Active Multi-physical Systems

07788

CCB

Projectleider Prof.dr. H.J.S. Dorren Totale toewijzing in euro

Projectleider Dr.ir. J.P.M. Voeten Totale toewijzing in euro

Projectleider Dr.ir. N. van de Wouw Totale toewijzing in

845000

50000


Doelstelling

Doelstelling

Doelstelling

De capaciteit van communicatiesystemen groeit al

Het doel van het PROGRESS PLUS voorstel PUSH

In de industrie worden virtuele ontwerpomgevingen

vele decennia grofweg elke zeven jaar met een factor

was het verbeteren van het industrieel gebruik van

gebruikt om de toenemende complexiteit van

tien. Op dit moment ligt de capaciteit van een enkel

de SHE methode, de POOSL taal en de ondersteunde

productontwerpen het hoofd te kunnen bieden.

golflengte kanaal in zulk communicatiesysteem

modelleergereedschappen. Het plan was om dit doel

Doel is een modelreductiemethodologie voor

boven de 100 Gigabit per seconde. Optische com-

te bereiken door het ontwikkelen van een indus-

technische hoogwaardige, multifysische systemen

municatie systemen vormen de enige communicatie

triële cursus, gebaseerd op het reeds aanwezige

te ontwikkelen. Een innovatief aspect is de over-

infrastructuur die een dergelijke hoge datatransport

academisch materiaal. Disseminatie vond plaats door

brugging van het gat tussen reductietechnieken

capaciteit kan faciliteren. Het vernieuwingsimpuls

het verzorgen van een cursus, met name gericht op

in de verschillende vakgebieden van mechanica,

project ‘Photonic Packet Switching (7694)’ richt zich

MKB, in samenwerking met DevLab. Middels feedback

systeemtheorie en de wiskunde. De ontwikkelde

op optische signaal verwerking van data-paketten

op deze cursus werd het materiaal verbeterd om

methoden toegepast op industriële problemen

in knooppunten van hoge capaciteit communicatie

zodoende een groter industriële draagvlak te krijgen.

met multifysische aspecten zullen worden geïmplementeerd in een softwareplatform.

netwerken. Resultaat na 5 jaar Resultaat na 5 jaar

De cursus heeft een positieve impact op het gebruik

Resultaat na 5 jaar

Het VICI project richt zich op drie concrete fundamen-

van de methodologie in de industrie. Inmiddels worden

Een modelreductietechniek voor vibro-akoestische

tele technologische onderzoeksvragen:

de modelleergereedschappen veelvuldig toegepast

problemen is ontwikkeld, geïmplementeerd in het

1. Hoe kunnen optische schakelaars schalen naar een

wordt bij ASML en TNO-ESI (in de projecten met

softwaregereedschap VibroSYS en toegepast op

groot aantal inputs en outputs?

industriële partners Océ, NXP, Vanderlande en Philips

industriële benchmarks zoals een printkop van

2. Hoe kunnen data-pakketten in het optische domein

Healthcare).

Océ. Ook zijn modelreductietechnieken ontwikkeld

worden gebufferd?

die structuurbehoud kunnen garanderen en de

3. Wat zijn de systemen-eisen aan buffering en

complexiteit van de koppeling tussen subsystemen

schaalbaarheid van optische schakelaars?

kunnen reduceren. Deze technieken zijn toegepast op industriële benchmarks zoals een printkop van

Uitkomsten van dit project worden inmiddels gebruikt

Océ. Modelreductietechnieken voor niet-lineaire

in Europese vervolgprojecten waarin met behulp van

geregelde systemen zijn ontwikkeld, die stabiliteits-

industriële partners (o.a. IBM, IMEC, INTEROUTE, TE

behoud garanderen en in een foutgrens voorzien,

Connectivity) technology-demonstrators worden

en toegepast op industriële benchmarks zoals de

ontwikkeld die getest zullen worden in commerciële

temperatuurregeling in een ‘lab-on-chip’ van Philips.

systemen. Gebruikers Dutch Space BV (Leiden) / ESTEC - European Space Research and Technology Centre (Noordwijk) / Océ Technologies BV (Venlo) / Philips Applied Technologies (Eindhoven) / Philips Healthcare Nederland BV (Best) / Technische Universiteit Eindhoven

STW-projecten 2007

85

Model Reduction and Control Design for Large-Scale Dynamical Systems

07851

BBA

Towards clean diesel engine combustion

07911

CBA

Projectleider Prof.dr.ir. S. Weiland Totale toewijzing in euro

Projectleider Prof.dr. L.P.H. de Goey Totale toewijzing in

499.518

euro 966.721 Contracten Optie: TUE, Shell Internatio-

nal Limited

Doelstelling


Doelstelling

Het doel is om methodologieën te ontwikkelen om,

Dieselmotoren zijn feitelijk zonder concurrentie

met behoud van de juistheid en nauwkeurigheid,

waar het krachtbronnen voor zwaar transport betreft,

complexe elementen van modellen te vervangen door

maar ook een bron van roet en stikstofoxiden.

eenvoudigere representaties hiervan.

Dit project had als doel om fundamentele kennis te vergaren over een verbrandingsmodus die in potentie

Resultaat na 5 jaar

hogere efficiëntie aan minder vervuilende uitstoot

Het is gelukt om een strategie te vinden waarmee de

zou kunnen koppelen. Het idee is om vernevelde

complexiteit van modellen kan worden gereduceerd

brandstof en lucht voor de verbranding precies zo

zonder verlies van voor controle relevante informatie.

goed te mengen dat roetvorming voorkomen wordt,

Het is aangetoond dat de theorie toepasbaar is in

en tegelijk de verbranding bij relatief lage temperatuur

algoritmes voor matig-complexe praktijksituaties

verlopen kan, zodat ook de vorming van stikstofoxiden

zoals een binaire distillatiekolom en een dynamisch

vermeden wordt.

mensmodel voor rem- en botssimulaties. Hoewel hier geen fundamentele problemen voorzien worden is de

Resultaat na 5 jaar

toepasbaarheid voor situaties met hoge complexiteit

Het onderzoek heeft geleid tot tien publicaties,

nog niet aangetoond.

over diverse aan de nieuwe verbrandingsmodus gerelateerde onderwerpen, zoals het snelheids- en

Gebruikers

temperatuurveld waarin de brandstof geïnjecteerd

Ardagh Glass (Dongen) / ASML Netherlands BV

wordt. De experimentele gegevens zijn gebruikt om

(Veldhoven) / Ford Forschungszentrum Aachen

numerieke modelberekeningen aan te toetsen.

(FFA) (Aachen, Duitsland) / IPCOS (Leuven, België) /

Vervolgonderzoek richt zich op het effect dat specifiek

IPCOS BV (Boxtel) / IPCOS Technology BV

voor dit doel ontwikkelde brandstoftoevoegingen

(Boxtel) / SCHOTT AG (Mainz, Duitsland) /

hebben op de verbrandingseigenschappen, en meer

Technische Universiteit Delft / Technische

in het algemeen naar de wijze waarop je diesel-

Universiteit Eindhoven / TNO (Eindhoven, Helmond)

brandstof aan zou moeten passen om de voor dit verbrandingsconcept ideale eigenschappen te verkrijgen. De nieuw ontwikkelde numerieke methoden zijn geïntegreerd in bestaande softwarepaketten. Gebruikers Cyclone Fluid Dynamics BV (Waalre) / Dacolt (Maastricht) / DAF Trucks NV (Eindhoven) / Jacob Klimstra Consultancy (Broeksterwald) / Koninklijk Instituut voor de Marine (Den Helder) / Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut (De Bilt) / Radboud Universiteit Nijmegen / Shell Global Solutions (Chester, Groot-Brittannië) / Technische Universiteit Delft / TNO (Delft, Helmond) / Universiteit Twente (Enschede) / Wärtsilä Finland Oy (Vaasa, Finland)

86


G Rijksuniversiteit Groningen

Development of stable virosome formulations for vaccination and delivery of nucleic acids

07373

BBA

Phase lock speech (PLS) processing in cochlear implants: a new opportunity for the rehabilitation of deafness

07460

CBA

Addressing biologicals - the design of new cell-selective drugs

07697

BCB

Projectleider Prof.dr. J.C. Wilschut Totale toewijzing in

Projectleider Prof.dr. P. van Dijk Totale toewijzing in

Projectleider Prof.dr. K. Poelstra Totale toewijzing in euro

euro 420.791 Contracten Optie: Universitair Medisch

euro 207.851 Contracten Optie: Universitair Medisch

1.250.000

Centrum Groningen, Virosome Biologicals BV

Centrum Groningen, Advanced Bionics UK Ltd

Octrooien

Virosome-mediated intracellular delivery of therapeutic agents; Virosome-like-particles

Octrooien

P90082 Interferon analogs

Totale


Totale inkomsten in

euro 45.000

Doelstelling

Doelstelling

Doelstelling

Virosomen zijn gereconstitueerde membranen

Cochleaire implantatie wordt toegepast bij patiënten

Het doel van dit project was cytokines en prosta-

afkomstig van virussen. Influenzavirosomen kunnen

die geheel doof of zeer ernstig slechthorend zijn.

glandines te gebruiken voor de behandeling van

enerzijds dienen als griepvaccin, anderzijds kunnen zij

Een cochleair implantaat kan door directe stimu-

leverfibrose. Deze producten worden tijdens ziektes

gebruikt worden om vreemd materiaal, bijvoorbeeld

latie van de gehoorzenuw het gehoor aanzienlijk

door vele lichaamscellen aangemaakt en ze sturen het

DNA of small interfering RNA, in cellen te trans-

verbeteren. De huidige stimulatiestrategieën hebben

ziekteproces. Toepassing als geneesmiddel is echter

porteren. Virosomen zijn echter zeer beperkt houd-

belangrijke beperkingen bij het luisteren in complexe

vaak onmogelijk omdat ze lokaal werken en heftige

baar. Het doel van dit project was het ontwikkelen

akoestisch situaties (bijvoorbeeld in een groep

reacties in andere organen uitlokken na toediening

van methoden voor de stabilisatie van virosomen

mensen of bij storend achtergrondgeluid). Het doel

aan de patiënt. Het project beoogt methoden te

door er een droog poeder van te maken. Dit poeder

van het onderzoek is de ontwikkeling van een nieuwe

onderzoeken om deze producten gericht te sturen

moest voor enkele maanden houdbaar zijn bij kamer-

stimulatiestrategie die is gebaseerd op kennis over

naar het ziekteproces waardoor ze toepasbaar zijn

temperatuur en moest geschikt zijn voor toediening in

de fysiologie van het normale gehoor.

als therapie voor deze ernstige leveraandoening die

de longen door middel van inhalatie.

wereldwijd veel voorkomt. Resultaat na 5 jaar

Resultaat na 5 jaar

Er werd een prototype ontwikkeld van de nieuwe

Resultaat na 5 jaar

Het sproeien van kleine druppeltjes van een

spraakcodeerstrategie. Een spraakprocessor, met de

Een van de meest veelbelovende producten is

hooggeconcentreerde suikeroplossing met virosomen

nieuwe strategie, is in het dagelijkse leven door een

Interferon dat we gericht hebben gestuurd naar de

in vloeibaar stikstof bleek de meest geschikte

aantal slechthorenden uitgetest. Daarnaast werden

fibrotische lever. Interferon is een eiwit dat fibrose-

methode voor het stabiliseren van virosomen en

laboratoriumtests uitgevoerd, onder gecontroleerde

processen kan remmen maar het ontregelt ook het

het produceren van inhaleerbare partikels. Influenza-

condities. Het bleek dat gebruikers de nieuwe

immuunsysteem waardoor toediening aan de patiënt

virosomen, maar ook andere soorten griepvaccin

strategie goed tolereren. Het verstaan van spraak met

onmogelijk is. Door het eiwit te koppelen aan een

konden op deze manier worden gestabiliseerd,

een traditionele en de nieuwe strategie was vergeli-

peptide dat bindt aan een groeifactorreceptor hoopt

zodat ze voor enkele maanden tot jaren bij kamer-

jkbaar. De laboratoriumtests toonden dat de luidheid

het op in onze doelcellen. Dit zijn cellen die sterk

temperatuur houdbaar zijn. De droge vaccinpartikels,

van een geluid een belangrijke invloed heeft op de

groeien tijdens fibrose en littekenweefsel aanmaken

rechtstreeks toegediend in de longen, bleken uiterst

ervaren toonhoogte. Dit resultaat geeft een belangrijk

dat uiteindelijk de lever te gronde richt. Ons eiwit

geschikt om proefdieren te beschermen tegen infectie

aanknopingspunt voor het verder aanpassen van de

remde het fibroseproces sterk in proefdieren zonder

met influenzavirus. In twee vervolgprojecten wordt

codeerstrategie. Er is overleg met één van de gebruik-

effecten buiten de lever. Het middel is nu gepaten-

de formulering nu verder geoptimaliseerd om zo gauw

ers uit de gebruikscommissie om een vervolgstudie uit

teerd en overgedragen aan BiOrion Technologies BV,

mogelijk eerste klinische testen met een inhaleerbaar

te voeren. Het project heeft niet geleid tot een patent.

gespecialiseerd in de ontwikkeling van therapeutische

griepvaccin te kunnen starten.

eiwitten ter voorbereiding op de klinische trials. Gebruikers

Gebruikers

Advanced Bionics Corporation (Valencia,

Gebruikers

Abbott Healthcare Products BV (Weesp) / Euriskein

Verenigde staten) / Advanced Bionics NV (Niel,

BiOrion Technologies BV (Groningen) / Harvard

(Hulshorst) / Universiteit Utrecht / Virosome

België) / Advanced Bionics UK Ltd (Cambridge,

Medical School (Boston, Verenigde staten) /

Biolo-gicals BV (Leiden)

Groot-Brittannië) / Oticon A/S (Snekkersten,

InnoCore Technologies (Groningen) / IQ Therapeutics

Denemarken) / Sound Intelligence (Amersfoort) /

(Groningen) / Philips Research (Eindhoven) /

VU Medisch Centrum Amsterdam

Universitair Medisch Centrum Groningen

STW-projecten 2007

87

Creating novel enzymes by active site reconstruction

07726

BBA

Projectleider Prof.dr.ir. M.W. Fraaije

in euro 459.017

Super hydrophilic hyperbranched biomedical coatings with antiadhesive and anti-microbial activity

Totale toewijzing


Doelstelling

07844

BBA

Nano-hybrids for Photonic Devices

08013

BBA

Projectleider Prof.dr. A.J. Schouten Totale toewijzing in

Projectleider Dr.ir. C.L. de Korte Totale toewijzing in euro

euro 433.356

242678

Doelstelling

Doelstelling

Enzymen vormen een krachtige klasse van eiwitgeba-

Het doel van dit project was om excellente coatings

Het doel van het project is het om carbon nanotubes

seerde katalysatoren. De industrie is zich steeds meer

te ontwikkelen voor biomedische implantaten en

zichtbaar licht laten uitzenden door geconjugeerde

bewust van de mogelijkheden die enzymen bieden,

biomedische hulpmiddelen. Een van de belangrijkste

moleculen te plaatsen in de carbon nanotube

vooral in hun zoektocht naar ‘groene’ alternatieven

doelstellingen was om, in tegenstelling tot de tot nu

voor huidige industriële processen. Het nadeel is dat

toe gebruikelijk systemen, coatings te ontwikkelen

de meeste enzymen niet direct toegepast kunnen

die géén biociden zouden afgeven aan hun omgeving.

De belangrijkste resultaten naar 5 jaar zijn, i) dat

worden. Ze zijn immers geëvolueerd om een rol

Dit om te voorkomen dat er schadelijke stoffen in het

hybride objecten gevormd door carbon nanotubes

te vervullen in een bepaalde biologische context.

lichaam van patiënten terecht komen.

en organische moleculen zijn effiiciënte emitters in het zichtbare deel van het spectrum; ii) Emissie is

De uitdaging is dus om enzymen dusdanig aan te passen (‘engineering’) dat ze een gewenste reactie

Resultaat na 5 jaar

Resultaat na 5 jaar

afstembaar door gebruik van verschillende typen

katalyseren onder de gewenste omstandigheden. In

Antibacteriële coatings bevatten ongebonden

moleculen iii) het begrijpen van de aard van de

dit project is gewerkt aan een nieuwe technologische

biociden die aan de omgeving afgegeven worden.

excitonische interactie tussen de moleculen en de

aanpak om oxidatieve enzymen te engineeren.

Ze zijn daardoor maar tijdelijk werkzaam en conta-

carbon nanotubes (hybrid exciton); iv) stabiliseren van

mineren de patiënt. Wij hebben onderzoek gedaan aan

de organische ‘pea’ als deze in de single wall nanotube

antibacteriële coatings die geen biociden afgeven.

‘pod’ wordt geplaatst.

Resultaat na 5 jaar In dit project is eerst met behulp van gerichte

De bacteriën worden dan gedood door in contact te

mutagenese en gedetailleerde karakterisaties

komen met het gecoate oppervlak van een implantaat.

achterhaald welke delen van oxidases ervoor zorgen

Er is een biocompatibel hyper vertakt polymeer

dat ze in staat zijn om efficiënt zuurstof te gebruiken

ontwikkeld dat hiervoor bij uitstek geschikt leek.

voor katalyse. Dit heeft tot nieuwe inzichten geleid

In een een-staps-reactie zijn in kwantitatieve

die gebruikt zijn om oxidases en andere enzymen

opbrengst AB2-monomeren gemaakt, waarvan de

aan te passen. Daarnaast is er nieuwe technologie

B-groep een geblokte isocyanaat is. Door deze mono-

ontwikkeld voor (1) productie van oxidases aan de

meren te polymeriseren op een substraat ontstonden

oppervlakte van bacterie cellen, (2) creatie van een

coatings die nog vele geblokte isocyanaatgroepen

nieuw type enzym, een oxidase met peroxidase

bevatten. Op deze stabiele coatings zijn covalent

activiteit, en (3) detectie van oxidase-activiteit in een

gebonden quaternaire ammoniumionen aangebracht.

enkele bacteriecel met behulp van flow cytometrie.

Deze coatings zijn uitgebreid getest op hun anti-

De ontwikkelde kennis en technologie wordt benut

bacteriële eigenschappen. Er is duidelijk aangetoond

in nieuwe projecten (onder andere in een NWO-

dat, als de positieve lading van de coating hoog

TASC-project) en de promovendus is nu werkzaam

genoeg was, alle bacteriën gedood werden. Hiermee

in het betreffende vakgebied bij een van de partners

werd overtuigend aangetoond dat geïmmobiliseerde

van het STW-project.

biociden effectief zijn. Op grond hiervan hebben we een nieuw mechanisme opgesteld.

Gebruikers DSM Food Specialties (Delft) / DSM Research BV (Geleen) / FrieslandCampina (Deventer) / MSD Oss

Gebruikers Atos Medical AB (Hörby, Zweden) / Atos Medical BV (Groningen, Zoetermeer) / DePuy CMW (Blackpool, Groot-Brittannië) / DSM Research BV (Geleen) / Wageningen Universiteit & Researchcentrum (Lisse)

88


L

N

Efficient development of small molecule inhibitors of tyrosine kinases - Identification of EphA4 blockers as anti-cancer lead compounds

07790

BBA

Projectleider Dr. C.P. Tensen Totale toewijzing in euro

941.788

Contracten Optie: ZoBio BV, PamGene

International BV, Pyxis Discovery BV

Totale inkomsten

in euro 230.000

Universiteit Leiden

Doelstelling De tyrosine kinase-receptor EPHA4 komt verhoogd tot expressie in cutane lymfomen, pancreas- en prostaatcarcinomen en blijkt belangrijk te zijn voor de groei van tumorcellen. Dit project richtte zich op het ontwikkelen van remmers met hoge affiniteit voor EPHA4. Tevens werden nieuwe technologieën


om deze remmers te ontwikkelen gevalideerd en geïmplementeerd. Resultaat na 5 jaar Sezary syndroom (Sz) is een zeldzaam type T-cel lymfoom (NL: 5-10 nieuwe diagnoses p/ jr). Kenmerkend is een hevig jeukende, rode huid en gezwollen lymfeklieren. De kwaadaardige T-cellen worden ook teruggevonden in het bloed. De therapeutische mogelijkheden zijn zeer beperkt en de ziekte is zeer agressief (vijf jaar na diagnose is bijna 80% van de patiënten overleden). Er zijn remmers voor EPHA4 ontwikkeld die de groei van Sz-cellen kunnen remmen. Vervolgens zijn zowel de in-silico ontworpen alsmede de TINS-geïdentificeerde stoffen getest op (remmende) activiteit in een in-vitro kinase-assay. Deze analyse leverde een aantal verbindingen op die specifiek de EPHA4 kinase-activiteit kunnen beïnvloeden die de start kunnen zijn voor verdere ontwikkelingen van een medicijn. Vooruitlopend op de ontwikkeling van EPHA4-remmers is binnen de afdeling Huidziekten van het LUMC een muismodel ontwikkeld voor Sz-syndroom. Gebruikers Key Drug Prototyping BV (Amsterdam) / PamGene International BV (‘s-Hertogenbosch) / Pyxis Discovery BV (Delft) / ZoBio BV (Leiden)

STW-projecten 2007

89

Vulnerable Plaque Detection in Carotid Arteries using Non-Invasive Ultrasound Elastography

Nucleation, growth and surface patterning of smooth, nanocrystalline diamond films

07527

ABA

07589

CCB

HearClip - Personalization of Hearing Aids Through Bayesian Preference Elicitation

07605

BBB

Projectleider Dr. J.G. Buijnsters Totale toewijzing in euro

Projectleider Dr.ir. C.L. de Korte Totale toewijzing in euro

Projectleider Prof.dr.ir. J.C.M. van Hest Totale toewijzing

140.608

405.600

in euro 649.688 Contracten Optie: GN ReSound BV


Octrooien

Optimization of hearing aid parameters


Doelstelling

Doelstelling

Doelstelling

Het project was gebaseerd op een hoofdzakelijk

Het openbarsten van een atherosclerotische plaque

Het optimaal instellen van een gehoorapparaat is

experimentele studie van de nucleatie en groei-

in de halsslagader kan leiden tot een herseninfarct.

een complex probleem door een aantal factoren:

dynamica van nanokristallijne diamantfilms. Doel

Met echografie is een atherosclerotische plaque te

(1) het aantal mogelijk in te stellen parameters is

was om de nucleatie van diamant te versterken tot

detecteren maar niet te bepalen of deze gevaarlijk is.

hoog; (2) de variabelen die de tevredenheid van de

nucleatiedichtheden >> 108 cm-2 en zodoende

Doel van het project is om het risico op openbarsten

gebruiker bepalen zijn onbekend; (3) de evaluatie

zeer dunne en gladde nanokristallijne diamantlagen

vast te stellen door met echografie nauwkeurig te

van de tevredenheid van een gebruiker aan de

te verkrijgen voor tribologische doeleinden en diverse

bepalen wat de vervorming van de plaque is ten

hand van luisterexperimenten is omvangrijk en

microdevice toepassingen. Hiertoe werden verschil-

gevolge van de veranderende bloeddruk.

vaak onbetrouwbaar ten gevolge van inconsistente

lende oppervlaktemodificatietechnieken toegepast

antwoorden. In de praktijk worden daardoor vaak Resultaat na 5 jaar

op het substraatmateriaal in combinatie met een gedetailleerde analyse van de groeidynamica. Resultaat na 5 jaar

standaardwaarden gekozen. Het HearClip-project

We hebben een techniek ontwikkeld om de vervor-

heeft als doel om de procedure voor het optimaal

ming van de plaque in alle richtingen nauwkeurig

instellen van gehoortoestellen te verbeteren.

te kwantificeren. De techniek maakt gebruik van Resultaat na 5 jaar

Nanokristallijne diamantlagen werden gesynthe-

verscheidene echoscans die worden uitgezonden

tiseerd bij relatief lage substraattemperaturen en

onder verschillende hoeken. Voor deze techniek is

Verschillende softwaremodules zijn ontwikkeld in

conformele laagvorming op microgestructureerde

een patent aangevraagd. Na de experimentele

samenwerking met het bedrijf ReSound voor het

patronen van Si werd daarbij aangetoond. Dit maakt

validatie is de techniek geïmplementeerd in een

evalueren van gehoorapparaten. De modellen zijn

de weg vrij voor de ontwikkeling van nanodiamant-

commercieel verkrijgbaar echoapparaat van

succesvol getoetst in luisterexperimenten met

patronen in bijoorbeeld MEMS. Er zijn tien weten-

Samsung-Medison (Seoul, Zuid-Korea). Met dit appa-

gezonde personen. Hierin is onder andere aangetoond

schappelijke artikelen uit het project voortgekomen

raat is een patiëntstudie uitgevoerd om de techniek

dat de methoden zorgen voor (1) een betere meting

en ondanks een afwijzing voor verdere ontwikkeling in

te valideren. In deze studie werd eerst een echo-

van de tevredenheid van de gebruiker en (2) een

een Vidi-programma worden de ontwikkelde kennis en

opname gemaakt waarna de atherosclerotische

verbetering in de instellingen van de programmatuur

technieken nu gecontinueerd door projectleider

plaque chirurgisch wordt verwijderd. De onder-

in het gehoorapparaat.

dr. Ivan Buijnsters via een postdoc (EU-FP7 Marie

handelingen over licensering van het patent zijn

Curie IEF) aan de KU Leuven (België). Hij werkt

gaande.

Gebruikers

daar samen met onderzoekers van het IMEC aan het gebruik van nanokristallijne diamantfilms voor

BerkelBike BV (‘s-Hertogenbosch) / Cochlear Gebruikers

Technology Center Europe (Mechelen, België) /

toepassingen in onder andere scanning spreading

Philips Medizin Systeme GmbH (Böblingen,

GN ReSound BV (Eindhoven) / Laramart

resistance microscopy.

Duitsland) / Philips Nederland BV (Eindhoven) /

Ontwikkelings & Exploitatie Mij BV (Velp) / Philips

Samsung Electronics SEBN (Delft) / Samsung

Research Laboratories (Eindhoven) / Technische

Medison Co, LtD. (Seoul, Korea (republiek)) /

Universiteit Eindhoven / Tekst & Project

Akzo Nobel Chemicals BV (Arnhem) / Chromin

Radboud universitair medisch centrum (Nijmegen) /

(Sint-Michelsgestel) / TNO (Delft) / Van der

Maastricht B.V / Diamand product solutions


Veen Ingenieursbureau BV (Zwolle) / Varibel

Gebruikers

(Merselo) / Ionbond Netherlands BV (Venlo) / Katholieke Universiteit Leuven (Heverlee, België) / PSS Gereedschapmakerij (Heesch) / Radboud universitair medisch centrum (Nijmegen) / TNO (Delft) / Wiediam Diamond Knives and Tools (Wanroij)

90


Innovations BV (Arnhem)

R

Nanostructured biomaterial surfaces

07621

BAA

ntravascular Photoacoustics and Intravascular Ultrasound for Imaging of Atherosclerotic Plaque Composition and Neovascularization

10040

CBB

Projectleider Dr. X.F. Walboomers Totale toewijzing in euro

Projectleider Prof.dr.ir. A.F.W. van der Steen Totale

496.756

toewijzing in euro

1503664

Contracten Optie: Boston

Scientific -Mapple Grove, Erasmus MC, Bristol Meyers Squibb Pharmaceutical Research Institute, Erasmus MC; Samenwerking: Boston Scientific -Mapple Grove, EMC

Octrooien

Endoscopic probe for photo-acoustic

and ultrasonic imaging

Doelstelling Door vergrijzing van de bevolking is er een groeiende markt voor medische en tandheelkundige implantaten. Doel is een botgenezing-bevorderend implantaat te ontwikkelen, door toepassing van kunstmatige geordende oppervlakte nanotopografie in de ordegrootte van 10 tot 100 nm. Daarbij wordt gekeken

Erasmus Universiteit Rotterdam

inkomsten in euro 1315000

Doelstelling Intravasculair ultrageluid (IVUS) wordt gebruikt voor het afbeelden van de kransslagaderen. Het visualiseert de structuur van de vaatwand, maar is niet gevoelig voor de eigenschappen van instabiele atherosclerotische plaques die hartaanvallen veroorzaken: de ingroei van kleine bloedvaatjes in de

naar de effecten van topografie op de materiaal-

plaque en de ophoping van vetten zoals cholesterol.

eigenschappen, hechting en functie van bot- en

We beogen IVUS geschikt te maken voor het

ontstekingscellen, en de uiteindelijke botvorming en

afbeelden van deze aspecten van atherosclerose,

implantaatintegratie in vivo.

door gebruik van kleine gasbelletjes en foto-akoestiek: geluid dat wordt uitgezonden na absorptie van een

Resultaat na 5 jaar

optische puls.

Vele typen nanopatronen zijn geproduceerd en gekarakteriseerd in polymeren, metalen en keramische

Resultaat na 5 jaar

biomaterialen. Eerst lag de focus op het maken van

De gasbelletjes in kleine bloedvaatjes worden zicht-

substraten die vele nanopatronen tegelijkertijd omvat-

baar gemaakt door te kijken naar het frequentie-

ten (‘biochip’) om daarmee een snelle en efficiënte

spectrum van de opgevangen echo’s. Tot nu toe

evaluatie mogelijk maken. Vervolgens is de aandacht

werkte dit alleen met speciale ultrageluidtrans

gericht op het opschalen van nanotopgrafiepatronen

ducenten. We zijn erin geslaagd deze techniek te

over grotere oppervlakten met het oog op industriële

implemen-teren voor de beperkte bandbreedte van

utilisatie. Van de nanopatronen is aangetoond dat

commerciële echocatheters, zodat de stap naar de

zij specifiek eiwithechting, celhechting/functie en

kliniek een stuk kleiner geworden is. De samenstelling

mineralisatie beïnvloeden. In diermodellen zijn

van het weefsel in de vaatwand kunnen we zien door

gunstige effecten op de ontstekingsreactie en

gebruik te maken van absorptiespectroscopie met

botcompatibiliteit aangetoond. Aan de hand van de

foto-akoestiek. Een nieuw ontwikkelde licht-geluid

resultaten zijn vervolgprojecten gestart met financie-

catheter belicht de vaatwand en ontvangt het akoes-

ring van ALW en een met steun van KNAW en uit

tische signaal. We hebben laten zien dat we vetten

eigen middelen. Een patent of licentie is pas voorzien

kunnen aantonen, en dat we cholesterol en andere

na verdere validatie in deze vervolgstudies. Ook

vetten in de plaque kunnen onderscheiden.

ontbreekt een methode om nanopatronen kosteneffectief aan te brengen op complexe oppervlakken. Marktintroductie van medical devices is daardoor pas te verwachten op de midden tot lange termijn. Gebruikers Academisch Centrum Tandheelkunde Amsterdam / Astra Tech Benelux BV (Zoetermeer) / BioComp Industries BV (Vught) / DYNA Dental Engineering BV (Bergen op Zoom) / Lasertec BV (Barendrecht) / Philips MiPlaza Photonics Labs (Eindhoven) / Universiteit Twente (Enschede)

STW-projecten 2007

91

T

Bio-inspired Engineering of ARray Sensors (Bio-EARS)

07197

NANOCERFIL: Nanofiltration hollow membranes for non-aqueous applications

BBB

07349

CCB

Projectleider Prof.dr.ir. G.J.M. Krijnen Totale toewijzing in

Projectleider Ir. A.J.A. Winnubst Totale toewijzing in euro

euro 1.298.535

624.140 Twente

Contracten Octrooiafspraken: Universiteit

Octrooien

P6028777 Hollow fibre membrane;

P6034592 Cross-linked polyimide membranes

Totale


Universiteit Twente

Doelstelling

Doelstelling

Biologische sensoren behoren tot de gevoeligste en

Poreuze keramische en metallische holle vezels

verst geëvolueerde die we kennen. Doel van BioEARS

zijn gemaakt via co-extrusie van polymeren met

is om inspiratie aan de natuur te ontlenen en syste-

anorganisch poeder. Inzicht in procestappen hebben

men te maken die beter zijn dan traditionele. Het

de fabricage mogelijk gemaakt van vezels met

gebruik van arrays van, bijvoorbeeld, flow-sensoren

kleine diameter (tot 0,3 mm buitendiameter) en

die een (flow-)camera vormen, maakt het mogelijk

uniforme poriemorfologie. Tevens zijn composiet

spatio-temporele metingen te doen en daarmee

nanofiltratiemembranen ontwikkeld door het

objecten te volgen, zoals bijvoorbeeld vissen dat doen.

aanbrengen van een organische (PDMS) coating

Elektrostatische interactie wordt bestudeerd met het

op de keramische holle vezel-drager via dip-coating.

oog op signaalverbetering.

Een nieuwe holle vezel-spinningmethode is ontwikkeld: chemie in een spinneret.

Resultaat na 5 jaar Geïnspireerd door krekels zijn er haar-flowsensoren

De ontwikkelde methode voor fabricage van

bandbreedte van 1 kHz. Met arrays van deze sensoren

anorganische holle vezels biedt voor het eerst de

hebben we het volgen van kleine objecten gedemon-

mogelijkheid om, eenvoudig en relatief goedkoop,

streerd wanneer deze harmonisch of lineair bewegen.

membranen te produceren met superieure

We hebben parametrische versterking van 20 dB

oppervlakte/volume ratio, thermische, chemische

getoond en met elektromechanische amplitude-

en mechanische eigenschappen. Commercialisatie

modulatie laag frequent-signalen 25-voudig

op korte termijn is mogelijk, maar vergt vervolg-

verbeterd. De inzichten ontleend aan de parametrische

onderzoek gericht op verdere optimalisatie van

interacties hebben we gebruikt voor aansturing van

de vezels en, belangrijker nog, ontwikkeling van

een Coriolis-type flowsensor (die momenteel wordt

gerelateerde procestechnologie (membraan

gecommercialiseerd) om de afmetingen te verkleinen.

module-ontwerp, etc.).

Gebruikers

Akzo Nobel Chemicals BV (Arnhem) / DSM Research

Centre (Noordwijk) / Philips Applied Technolo-

BV (Geleen) / Energieonderzoek Centrum Nederland

gies (Eindhoven) / Philips Research (Eindhoven) /

(Petten) / Shell Global Solutions International BV

Rijksuniversiteit Groningen / Sonion Nederland BV

(Amsterdam) / Solsep BV (Apeldoorn) / Wyatt

(Amsterdam) / Université de Tours - Francois Rabelais

Technology Europe GmbH (Dermbach, Duitsland)

Gelsenkirchen (Bocholt, Duitsland)


Gebruikers

ESTEC - European Space Research and Technology

(Tours, Frankrijk) / University of Applied Sciences,

92

Resultaat na 5 jaar

gemaakt met een gevoeligheid van 1 mm/s en een

Ultrasonic cleaning of root canals - Endodontic therapy through microstreaming and cavitation

07498

CBC

Porous metallic and ceramic microreactors

07569

Transient Dynamics in the Morphology of Coastal Seas (short title: TRANSIMORF)

ABA

07585

ABB

Projectleider Dr. A.M. Versluis Totale toewijzing in euro

Projectleider Prof.dr.ir. R.G.H. Lammertink Totale toewij-

Projectleider Dr.ir. P.C. Roos Totale toewijzing in euro

690.732

zing in euro 405.600

140.608


Doelstelling

Doelstelling

Doelstelling

Het doel van een wortelkanaalbehandeling is het

Het project omvat de integratie van membraan-

Doel van het TRANSIMORF-project was beter inzicht

voorkomen of genezen van een ontsteking aan de

functionaliteit en heterogene katalyse in micro-

in zeebodemdynamiek en getijdedynamiek in relatie

wortelpunt van een tand of kies. Deze ontsteking

gestructureerde reactoren voor het intensiveren van

tot grootschalige ingrepen in ondiepe kustzeeën zoals

kan ontstaan als reactie op micro-organismen in het

gekatalyseerde gas-vloeistofreacties. Met behulp

de Noordzee. Dit ondersteunt het beleid van de over-

wortelkanaal. Het reinigen van wortelkanalen met

van poreuze structuren en selectieve oppervlakte-

heid om de veelheid aan activiteiten op de Noordzee

antimicrobiële spoelmiddelen is daarom een belangrijk

modificatie zijn reactoren gemodelleerd, ontworpen

op een duurzame manier in te richten.

onderdeel van de behandeling. Het activeren van

en geanalyseerd voor katalytische omzettingen in

spoelmiddelen met ultrageluid verhoogt het reinigend

waterige oplossingen. Deze reactoren kunnen worden

effect, maar de reden was niet bekend. Het doel van

ingezet voor waterzuiveringsprocessen.

het STW-project was het beschrijven van de onderliggende fysische mechanismen van de ultrasone en standaard irrigatietechniek.

Resultaat na 5 jaar Kennis over de invloed van zeer grootschalige zandwinning op de getijdedynamiek in de Noordzee,

Resultaat na 5 jaar

die indirect de zeebodemdynamiek aanstuurt, heeft

Verwijderen van bijvoorbeeld hormoon- en medicijn-

geleid tot advies aan de overheid (Rijkswaterstaat

resten uit water is een grote uitdaging. Het betreft

Noordzee). Verder heeft het project direct andere

relatief kleine moleculen die bij lage concentraties al

wetenschappelijke projecten geïnspireerd. Zo wordt

Met hoge-snelheidscamera’s zijn de met ultrageluid

schadelijk kunnen zijn. Voor het reinigen van water

de innovatie op het gebied van hydrodynamische

opgewekte microstromingen in een wortelkanaal

zijn twee routes onderzocht, de fotokatalytische

modellering (zoals binnen het project verkregen)

zichtbaar gemaakt en is de reinigende werking van

oxidatie van organische verontreinigingen en de

nu toegepast om inzicht te verkrijgen in de dynamiek

de kanaalwand bestudeerd. Ultrageluid wekt ook

reductie van nitriet. Beide routes hebben baat bij een

van barrièrekusten, zoals de Waddenzee. Verder is

imploderende cavitatiebellen in de spoelvloeistof

efficiënte toevoer van gas (zuurstof en waterstof

er nu een onderzoeksproject (promovendus aan de

op die kunnen bijdragen aan het reinigend effect.

respectievelijk) en laten uitstekende conversies zien in

Universiteit Twente), deels gebaseerd op resultaten

Met de opgedane kennis kon de meest effectieve

de ontwikkelde reactoren. Ondanks het microkarakter

uit het VENI-project, aan een gerelateerd onderwerp,

en veilige spoelnaald ontwikkeld worden voor de

van de reactoren zijn de fabricagemethoden ook bruik-

namelijk de invloed van grootschalige bodem-

standaard irrigatie alsmede instrumenten die enerzijds

baar voor het opschalen. De resultaten zijn aanleiding

topografie op de stormopzet aan de kust. Ten slotte

de ultrasone irrigatie verbeteren en anderzijds ultra-

geweest om dit concept verder te ontwikkelen binnen

heeft de workshop, gehouden ter afsluiting van het

sone irrigatie ook toepasbaar maken bij behandeling

het NanoNextNL-consortium met rechtstreekse

project, aandacht in de pers gehad en de contacten

van tandvleesontstekingen. Verschillende patent-

interesse van diverse bedrijven.

tussen onderzoeker en gebruikers versterkt.

Resultaat na 5 jaar

aanvragen zijn in behandeling. STW heeft samen met de industrie een jaar verlenging van het project gefinancierd en nieuw vervolgonderzoek is in de maak.

Gebruikers

Gebruikers

DEMCON (Enschede) / DSM Innovative Synthesis BV

ACRB (Lemmer) / Deltares (Delft) / Koninklijke Marine

(Geleen) / DSM Research BV (Geleen) / Hyflux

(‘s-Gravenhage) / Rijkswaterstaat (Rijswijk) / Saxion

CEPAration BV (Helmond) / LioniX BV (Enschede) /

Hogeschool IJsselland (Deventer) / TNO (Utrecht) /

Academisch Centrum Tandheelkunde Amsterdam /

Micronit Microfluidics BV (Enschede) / MSD Oss /

Witteveen+Bos (Rotterdam)

EMS Electro Medical Systems SA (Nyon,

TNO (Delft) / Universiteit Twente (Enschede)

Gebruikers

Zwitserland) / Erasmus MC (Rotterdam) / FKG Dentaire (La Chaux-de-Fonds, Zwitserland) / Hu-Friedy (Chicago, Verenigde Staten) / Nikinc Dental BV (Eindhoven) / Philips Consumer Lifestyle (Drachten) / Satelec Acteon Group (Merignac, Frankrijk) / University of Bath (Bath, Groot-Brittannië) / University of Birmingham (Birmingham, GrootBrittannië)

STW-projecten 2007

93

A non-fusion scoliosis correction device

07618

BCA

VISPER: The virtual security perimeter for digital, physical, and organisational security

07628

BBA

VRIEND: Value-based security risk mitigation in enterprise networks that are decentralized

07635

BBA

Projectleider Prof.dr.ir. G.J. Verkerke Totale toewijzing in

Projectleider Prof.dr. P.H. Hartel Totale toewijzing in euro

Projectleider Prof.dr. R.J. Wieringa Totale toewijzing in euro


522.695

355.017

Doelstelling


Doelstelling


Doelstelling

Scoliose is een 3D-vervorming van de wervelkolom

Vroeger kon je een hek om je bedrijf heen zetten om

Bedrijven werken vaak samen in netwerken, waarin

van jonge meisjes. Als behandeling wordt een rechte

bedrijfsgegevens te beschermen. Tegenwoordig

informatie decentraal opgeslagen is. De verschillende

scoliosecorrectiestaaf aan wervels gefixeerd. Dit

staan gegevens in de cloud of op laptops van externe

bedrijven in het netwerk hebben vaak verschillende

resulteert echter in een stijve rug door fusie van de

consultants. Dit project onderzocht de veiligheids-

beveiligingsmaatregelen. Dit project helpt bij het

wervels, onvolledige correctie en kan pas worden

risico’s die hiermee samenhangen, en mogelijke

risicomanagement: het levert methoden en tech-

toegepast na de groei. Doel van het onderzoek was

oplossingen daarvoor. In het bijzonder is aandacht

nieken om de effectiviteit en zwakheden van beveilig-

een systeem te ontwikkelen dat fusie voorkomt en

besteed aan het ontwikkelen van methoden om te

ingsmaatregelen in te schatten en de beveiliging in

dat resulteert in een volledige correctie. Na succes-

testen of het beveiligingsbeleid van een organisatie

verschillende samenwerkende bedrijven op elkaar af

volle dierproeven wordt het systeem overgedragen

op correcte wijze gehandhaafd wordt door beveilig-

te stemmen.

aan een bedrijf voor verdere ontwikkeling.

ingsmechanismen. Resultaat na 5 jaar

Resultaat na 5 jaar

Resultaat na 5 jaar

Verscheidene methodes om IT-beveiliging van een

Twee scoliosecorrectiesystemen, voor zijdelingse en

Een ‘attack navigator’, Portunes, is geïntroduceerd,

bedrijf te beoordelen en te verbeteren zijn ontwikkeld.

torsiecorrectie, zijn gerealiseerd. Dankzij de visco-

die aanvalsscenario’s genereert die het beveiligings-

Een methode weegt veiligheidsprofielen van verschil-

elastische eigenschappen van de wervelkolom zal een

beleid overtreden. Om dit model te valideren is in een

lende IT-architecturen tegen elkaar af. Een andere

kleine, maar continue kracht op de wervelkolom een

experiment de diefstal van meer dan dertig laptops

analyseert de architectuur van uitbesteding (bijvoor-

volledige correctie realiseren. De wervelkolom blijft

nagebootst, waarover uitgebreid is bericht in de

beeld bij uitbesteding van IT aan een ander bedrijf).

flexibel, zodat geen fusie optreedt. Het systeem staat

media. Ook zijn aanbevelingen gedaan over het

Dit biedt ondersteuning bij het identificeren van

groei toe, zodat vroegtijdig, bij kleine deformaties,

gebruik van combinaties van fysieke en digitale

zwakke plekken in die uitbestedingsarchitectuur, en bij

ingegrepen kan worden. Om de werking van het sys-

beveiligingsmechanismen. De gebruikers van het

het vaststellen van service level agreements waarin

teem te optimaliseren, is een numeriek simulatiemodel

project zullen de resultaten toepassen bij het op

maatregelen worden vastgelegd om een minimum

ontwikkeld. Voor fixatie aan de wervels is een nieuw

één lijn brengen van beleid en mechanismen. Het

beveiligingsniveau te garanderen. Als vervolg is samen

systeem ontwikkeld. Dierproeven waren succesvol.

onderzoek wordt voortgezet in het FP7 Integrated

met de Britse Open University gewerkt aan methodes

Een patentaanvraag is ingediend. Het systeem is

Project TREsPASS: Technology-supported Risk

voor kwalitatieve IT beveiligings-risico-assessment en

overgedragen aan de firma Biomet.

Estimation by Predictive Assessment of Socio-

er wordt gewerkt aan een Europees voorstel met de

technical Security.

OU op dit gebied.

Gebruikers BAAT Medical Engineering (Hengelo) / DePuy Spine

Gebruikers

Gebruikers

International (Amersfoort) / ESI Group (Delft) /

Akzo Nobel Chemicals BV (Arnhem) / Atos

Akzo Nobel Chemicals BV (Arnhem) / Atos

InSpine Netherlands BV (Schiedam) / Universitair

Consulting (Utrecht) / Belastingdienst (Apeldoorn)

Consulting (Utrecht) / Belastingdienst (Apeldoorn) /

Ziekenhuis Gent (België) / Universiteit Twente

/ BiZZdesign Company (Enschede) / DSM Corporate

BiZZdesign Company (Enschede) / Chess eT

(Enschede) / Vrije Universiteit Amsterdam / VU

ICT (Sittard) / Fox-IT (Delft) / Getronics PinkRoccade

International BV (Haarlem) / DSM Corporate ICT

Medisch Centrum Amsterdam

Nederland BV (Lelystad) / Philips (Eindhoven) /

(Sittard) / Fox-IT (Delft) / Getronics PinkRoccade

TNO (‘s-Gravenhage)

Nederland BV (Lelystad) / Philips (Eindhoven) / Tata Steel (IJmuiden)

94


Super Low Power Hot-Surface Silicon Devices for Chemical Sensors and Actuators

07682

BBA

Sub-micron thin doped barium titanate films for MLCC technology

07711

BBA

e-Ceptor

07819

ABA

Projectleider Dr. A.Y. Kovalgin Totale toewijzing in euro

Projectleider Prof.dr.ing. D.H.A. Blank Totale toewijzing

Projectleider Dr. R. Luttge Totale toewijzing in euro

614.420

in euro 676.135 Contracten Optie: YAGEO EUROPE BV

140.608



Doelstelling

Doelstelling

Doelstelling

Dit project is gericht op laagvermogen CMOS-

Keramische multilaagscondensatoren (MLCC) van

De natuur kan ingewikkelde (bio)moleculaire

compatibele eenvoudige chemische sensoren en

bariumtitanaat worden overal in de elektronica-

processen onthouden, toepassen en optimaliseren.

actuatoren. Het doel is om in micro- of nanoschaal

industrie gebruikt. Om de capaciteit per volume-

Deze molecuul-molecuulinteracties leiden tot het

een zogenaamde hete oppervlak-component op

eenheid te verhogen zijn dunnere keramische lagen

functionele bestaan van complexe biologische

een hoge temperatuur te houden door middel van

(<500 nm) opgebouwd uit kleinere keramische

systemen (inclusief de mens). Deze ontwerpmethoden

warmtedissipatie in een elektrisch geleidende

deeltjes nodig. In dit project worden nieuwe synthese-

inspireren de technologie. Doel was de driedimen-

verbinding met nano- of microschaalafmetingen.

routes voor bariumtitanaat nanodeeltjes ontwikkeld,

sionaliteit van biomoleculaire structuren (key-lock)

De onderzoeksvraag is om de haalbaarheid van de

en nat-chemische off-contact depositieroutes voor de

met nanolithografische technieken na te bootsen

voorgestelde technologieën en materialen aan te

vorming van dunne lagen uit deze deeltjes.

op artificiële oppervlaktes. De functionaliteit van

tonen. De utilisatiefocus beperkt zich tot goedkope gas- en warmtesensoren.

deze methode zal later gekarakteriseerd worden door Resultaat na 5 jaar

deze toe te passen op medische implantaten.

Ultradunne bariumtitanaatfilms van 200 nm dikte Resultaat na 5 jaar

met een hoge dielektrische constante van 700 zijn

Resultaat na 5 jaar

De geminiaturiseerde hete oppervlak-componenten

gerealiseerd door middel van een off-contact

Met nano-engineering zijn oppervlaktes driedimen-

ontworpen binnen dit onderzoek vertonen interes-

depositiemethode. Er is een nieuwe synthese-

sionaal gestructureerd. Nano-imprint lithografie op

sante sensoreigenschappen en werken bij een laag

route ontwikkeld om dispersies van bariumtitanaat

een biomateriaal was de basis voor het ontwerp

vermogen, in het W/mW-bereik. Verscheidende

nanodeeltjes van < 10 nm diameter te maken bij een

van een systematisch schaalbare oppervlakte-

gevoeligheden zoals voor warmte, gasstroming

temperatuur beneden 150 oC. Deze dispersies kunnen

modificatietechniek. Dit leidde tot een beter begrip

en warmtegeleiding van bepaalde gassen zijn

worden gebruikt om films met gewenste dikte te

van celinteracties met biomaterialen. Met het RUMC

aangetoond. De al dan niet gecombineerde eigen-

spincoaten. Dit heeft een proces opgeleverd waarmee

concludeerden we dat (bot)cellen zeer gevoelig

schappen van de ontwikkelde componenten kunnen

veel dunnere bariumtitanaatlagen kunnen worden

reageren op de exacte vorm en afmeting van

de aanzet geven tot een aantal toepassingen op

gemaakt dan met klassieke tape cast-methoden.

nanostructuren. We hebben vervolgonderzoek op

het gebied van sensoren. De componenten zijn

Deze lagen kunnen ook gepatroneerd worden op

het gebied van nano-engineering voor (bio)medische

volledig met standaard IC-technologie vervaardigd.

micrometerschaal.

doeleinden opgestart, waarbij we neuronale

Dit betekent dat er potentiële mogelijkheden liggen om productie in bestaande fabricagelijnen op grote schaal te kunnen uitvoeren.

celculturen in een bioreactor op chipformaat realiseren Gebruikers Ferro Holland BV (Uden) / SolMateS BV (Enschede) /

voor het nabootsen van de functies van het brein (ERC Starting Grant).

TNO (Eindhoven) / Universiteit Twente (Enschede) / Gebruikers

YAGEO EUROPE BV (Roermond)

Gebruikers

AnMar BV (Eindhoven) / MEAS Deutschland GmbH

Academisch Medisch Centrum (Amsterdam Zuidoost /

(Dortmund, Duitsland) / NXP Semiconductors

Advanced Fluidics Llc (Ellicott City, Verenigde Staten)

(Eindhoven) / Sensata Technologies Holland BV

/ C2V (Enschede) / Cytocentrics BV (Eindhoven) /

(Almelo / TNO (Zeist)

IMEC (Leuven, België) / NT&D Nanotechnology & Devices (Aachen, Duitsland) / Philips Applied Technologies (Eindhoven) / Universität Karlsruhe (Duitsland) / Universiteit Leiden / Wageningen Universiteit & Researchcentrum (Wageningen)

STW-projecten 2007

95

A novel process route for the production of building blocks for chemicals from protein sources using electrodialysis

07975

CBA

Fertility-Chip Point-of-Care Semen Analyzer using a Lab-on-a-Chip

07994

BBA

Micro cryo tips for cooling lowtemperature electronic devices

08014

CCB

Projectleider Prof.dr.ing. M. Wessling Totale toewijzing in


Projectleider Prof.dr.ir. H.J.M. ter Brake Totale toewijzing in


in euro 504.543 Contracten Octrooiafspraken: Uni-


versiteit Twente

Octrooien

P100007 Lab-on-a-chip

device, for instance for use of the analysis of semen; P100010 A compact 2D fluorescence detection system for on-chip analysis


20.000

Doelstelling

Doelstelling

Doelstelling

De afnemende beschikbaarheid van fossiele brand-

Het doel van dit project was om een draagbaar

Met micromechanische technieken (MEMS) zullen

stoffen noodzaakt de chemische industrie nieuwe

systeem voor semen-analyse te ontwikkelen waarmee

extreem kleine koelers worden ontwikkeld, die

routes te ontwikkelen voor de productie van

thuis de kwaliteit van semen bepaald kan worden. De

gebruikt kunnen worden om cryogene temperaturen

chemicaliën. Aminozuren in bijvoorbeeld biomassa

focus lag op de ontwikkeling van een microfluïdische

te bereiken, tot ruim onder 120 K, ofwel -150 °C.

spelen hierbij een belangrijke rol. Het is echter

chip voor dit systeem. We hebben aangetoond dat een

Aan deze microkoelers is in toenemende mate

essentieel dat deze aminozuren in zuivere vorm

glazen chip met geïntegreerde elektrodes gebruikt kan

behoefte om geavanceerde elektronica te koelen.

beschikbaar zijn. Doel van dit project was de ontwik-

worden om op een objectieve wijze twee belangrijke

Koelers voor het cryogene temperatuurbereik zijn al

keling van een effectieve en efficiënte methode voor

parameters van semen te beoordelen: de concentratie

geruime tijd op de markt, maar zijn voor veel nieuwe

de scheiding van aminozuren. Tevens is onderzocht

en motiliteit.

toepassingen te groot, te zwaar, te duur en vragen

of het mogelijk is individuele aminozuren door enzymatische omzettingen te modificeren waardoor de scheiding effectiever wordt. Resultaat na 5 jaar

te veel input vermogen. De koeltechiek die wij voorResultaat na 5 jaar

stellen resulteert in extreem veel kleinere koelertips,

Elektrische impedantiemetingen in een microfluïdisch

in volume en gewicht twee tot drie ordes van grootte

systeem kunnen gebruikt worden om spermatozoa in

minder.

semen afzonderlijk te detecteren en te onderscheiden Resultaat na 5 jaar

Er is een effectieve en efficiënte methode voor de

van andere aanwezige cellen. Met dit microfluïdisch

scheiding van complexe mengsels van aminozuren

systeem was het mogelijk om zowel iets over de

Een tweetraps microkoeler is gerealiseerd werkend

ontwikkeld. Het onderzoek toonde aan dat de

concentratie als motiliteit van de spermatozoa

met stikstof en waterstofgas. Dit koelertje koelt af

combinatie van enzymatische conversie en mem-

te zeggen. Er zijn uit dit project verschillende

naar 30 K in ruwweg een uur. Utilisatie is gedemon-

braanelektrodialyse zeer succesvol is voor scheiding

wetenschappelijke publicaties en twee octrooien

streerd door met deze koeler een hoge-temperatuur

van aminozuren. Afhankelijk van de specifieke

voortgekomen. Momenteel wordt er gekeken of de

supergeleidende film af te koelen. Verstopping van

componenten en met name de pH kan 90% van het

chip gevaloriseerd kan worden, met mogelijk een

de microkanaaltjes is verder bestudeerd en in beeld

gewenste aminozuur teruggewonnen worden, terwijl

nieuwe spin-off.

gebracht met hoge-resolutiecamera’s. Een kleine

de energieconsumptie laag is en een efficiëntie van 70% bereikt kan worden. De aminozuurflux van het

compressor werkend op basis van cyclische ad- en Gebruikers

desorptie van gas aan actieve kool is in ontwikkeling.

membraan en de waterhuishouding van het proces

Blue4Green BV (Enschede) / FREYA (Wijchen) /

Utilisatie van deze technieken verloopt via Kryoz

moeten nog wel sterk verbeterd worden alvorens het

LioniX BV (Enschede) / Medisch Spectrum Twente

Technologies (spin-off van eerder STW-project).

proces rendabel wordt.

(Enschede) / Menzis zorg en inkomen (Zwolle) / R&R Mechatronics BV (Zwaag) / TOPIGS Research

Gebruikers

Gebruikers

Center IPG (Beuningen) / VieCuri Medisch Centrum


CCL research (Veghel) / Energieonderzoek

voor Noord-Limburg (Venlo) / VU Medisch Centrum

(Dwingeloo) / Commonwealth Scientific & Industrial

Centrum Nederland (Petten) / FuMa-Tech GmbH

Amsterdam / Wageningen Universiteit & Research-

Research Organisation (Lindfield, Australië) / Dutch

(Vaihingen an der Enz, Duitsland) / Huntsman

centrum (Lelystad)

Space BV (Leiden) / ESTEC - European Space

(Europe) B V (Everberg, België) / Wageningen

Research and Technology Centre (Noordwijk) / Kryoz


Technologies BV (Enschede) / Mesaplexx Pty Ltd (Eight mile plains, Australië) / Micronit Microfluidics BV (Enschede) / NCIRO Australia Telescope National Facility (Epping, Australië) / SRON - Netherlands Institute for Space Research (Utrecht) / Thales Cryogenics BV (Eindhoven) / Twente Solid State Technology BV (Enschede) / Universiteit Twente (Enschede)

96


U

The development and validation of immune tolerant mouse models to measure and predict the immunogenicity of monoclonal antibody (MAb) therapeutics

07171

CAA

Human CNS Neuroprosthetics substituting lost brain function

07685

BBB

Projectleider Prof.dr. W. Jiskoot Totale toewijzing in euro

Projectleider Prof.dr. N.F. Ramsey Totale toewijzing in euro

1.034.154

1.250.000

Contracten Geheimhouding: Ares Trading

SA, OctoPlus NV, SANQUIN; Optie: Merck Serono International S.A., Ares Trading SA, Universiteit Utrecht, UL-LACDR



Doelstelling

Doelstelling

Doel van het project was om transgene muizen die

Door een hersenbloeding, tumor of spierziekte

het humane IgG-repertoire tot expressie brengen te

kunnen mensen de controle over hun spieren volledig

ontwikkelen tot een model om de immunogeniciteit

verliezen. Voor dergelijke ernstig verlamde mensen

van monoklonale antilichamen te voorspellen, met

zijn er geen adequate hulpmiddelen om communicatie

name product-gerelateerde factoren zoals formuler-

mogelijk te maken. Doel was om proof-of-principle

ing, aanwezigheid van ontledingsproducten en andere

te leveren dat we hersenactiviteit zodanig kunnen

onzuiverheden, toedieningsweg, alsmede gebruiks-

decoderen dat verlamden daarmee een computer

en bewaaromstandigheden.

kunnen besturen (Brain-Computer Interface, BCI), gebruikmakend van functionele MRI-hersenscans en

Resultaat na 5 jaar Het project heeft geresulteerd in een prototype

elektroden die onder de schedel waren geplaatst bij epilepsiepatiënten voor medische doeleinden.

muismodel om de immunogeniciteit van humaan IgG te voorspellen en acht publicaties in peer-

Resultaat na 5 jaar

reviewed internationale tijdschriften. Tevens is het

Met een reeks toegespitste experimenten hebben we

verkregen inzicht in immunogeniciteit van humaan

aannemelijk kunnen maken dat een implanteerbaar

IgG de basis voor een vervolgaanvraag over specifieke

BCI-systeem communicatie kan bewerkstelligen.

product-gerelateerde factoren die kunnen leiden

Aansluitend aan dit project wordt nu een klinische

tot verhoogde immunogeniciteit van humane

studie voorbereid samen met een fabrikant van een

IgG-producten die momenteel op de markt zijn.

BCI-systeem, met een toegekende STW-subsidie

Twee onderzoeksters die aangesteld waren op dit

(HTSM-call 2012). In 2013 wordt de eerste verlamde

project, dr. Andrea Hawe en dr. Vera Brinks, hebben op

patiënt geopereerd. Bovendien heeft dit project

basis van in dit project opgedane kennis met succes

bijgedragen aan de toekenning van een ERC-Ad-

een VENI-projectaanvraag gedaan (respectievelijke

vanced subsidie (2012) voor vervolgonderzoek naar

projectnummers 10238 en 11196).

decodering van interne spraak.

Gebruikers

Gebruikers

Merck Serono International S.A. (Geneva,

Dwarslaesie Organisatie Nederland (Groningen) /

Zwitserland) / OctoPlus NV (Leiden) /

Medtronic BV (Maastricht) / Micromed S.p.A.

Sanquin Research (Amsterdam) / Stichting

(Mogliano Veneto, Italië) / Vereniging Spierziekten

Sanquin Bloedvoorziening (Amsterdam)

Nederland (Baarn)


97

PUSH Practical Use of Software/Hardware Engineering

De Montium Development Kit

07757

07759

CCA

Production of therapeutic proteins in mushroom

CCA

07787

BCA

Projectleider Dr. ir. J.F. Broenink Totale toewijzing in euro

Projectleider Prof. dr. ir. G.J.M. Smit Totale toewijzing in

Projectleider Dr. L.G. Lugones Totale toewijzing in euro

50000

euro 50000

680.604

Contracten Afstandsverklaring: UU Totale


Doelstelling

Doelstelling

Doelstelling

Doel van dit PROGRESS +project is voor industrieel

De Montium processor is een geheel nieuwe

Dit project had twee met elkaar gerelateerde

gebruik geschikt maken van de resultaten van de

energiezuinige processorarchitectuur voor het

doelstellingen om paddenstoelen te ontwikkelen

PROGRESS projecten 5224, 5410, 07020 (tools

intensieve rekenwerk in zogenoemde embedded

als productieplatform voor eiwitten met humane en

en methoden voor het ontwerpen van betrouwbare

computersystemen voor bijvoorbeeld draadloze

veterinaire toepassing. Eerste doel was om heterologe

en robuuste embedded control software, uitgaande

communicatie, spraakherkenning of digitale radio.

expressie te verbeteren. Het tweede doel was de

van virtueel prototypen en systeemintegratie op

Door het revolutionaire hardwareontwerp kan

glycosyleringsmachinerie van de paddenstoel te

model niveau). Het project is opgezet rond twee

voor softwareontwikkeling geen gebruik gemaakt

humaniseren. Dit zou worden gedaan door middel van

eindproducten: het software gereedschap gCSP en

worden van de standaard software ontwikkel-

de introductie van de nodige heterologe enzymen,

cursusmateriaal hiervoor.

gereedschappen. Dit project ontwikkelt technologie

voorzien van ankers die er voor zorgen dat ze op de

die softwareontwikkeling voor de Montium processor

juiste plek in de secretoire route terecht komen.

Resultaat na 5 jaar

eenvoudiger maakt. Resultaat na 5 jaar

In dit 1 jaar durend valorisatie project is het software gereedschap gCSP van meer functionaliteit voorzien,

Resultaat na 5 jaar

Drie therapeutische eiwitten zijn succesvol tot

en robuust gemaakt. Er is een bestaande, in-house

De technologie die in dit project ontwikkeld is,

expressie gebracht. Expressie werd verbeterd door

ontwikkelde, kleine mobiele robot geschikt gemaakt

is door Recore Systems toegepast en verder ontwik-

aanpassingen aan codon usage en promoterkeuze.

voor besturing met vanuit gCSP genereerde code.

keld in de ‘Sensation IDE’. Dit is een zogenoemde

Terwijl glucocerebrosidase activiteit vertoonde,

Het gerealiseerde cursusmateriaal bestaat uit prac-

‘Integrated Development Enviroment’ voor de

werden de andere eiwitten proteolytisch geknipt wat

ticum handleidingen voor het Mastervak Real-Time

Montium processor waar diverse software ontwik-

het belangrijkste knelpunt blootstelde. De eerste

Embedded Systems en cursusmateriaal inclusief

kelgereedschappen in gebundeld zijn (zoals compiler,

stappen naar humanisering van N-glycosylering

practikum voor de post-academische / post-HBO

debugger, simulator, profiler, etc.). Deze omgeving is

zijn succesvol genomen. Inactivatie van glycosy-

cursus Real-Time Software Development, gegeven

voor diverse (commerciële) toepassingen gebruikt.

leringsgenen alg3 en alg11 heeft geleid tot productie

in december 2007, bij Chess in Eindhoven. Ervaringen

Recore Systems gebruikt deze omgeving tegenwoor-

van 100% Man3GlcNAc2. Door introductie van GnTI

met dit gereedschap, het academisch en post-

dig bijvoorbeeld voor de softwareontwikkeling van

werd 60% GlcNAcMan3GlcNAc2 gevormd, een basis-

academisch onderwijs zijn gebruikt voor verdere

digitale (DAB+) en analoge (FM) radio op haar eigen

structuur van waaruit alle humane glycanen kunnen

ontwikkeling ervan. De kleine mobiele robot wordt

Moon platformchip.

worden geproduceerd.

nu onder meer gebruikt bij andere projecten, namelijk in het Europese project DESTECS (248134) en het UT-intern gesubsidieerde project MDDES.

Gebruikers Bayer Crop Science BV (Mijdrecht) / Bayer CropScience SA-NV (Gent, België) / Bromyc BV

Er zijn geen patenten, IPR of revenuen gerealiseerd

(Gennep) / CNC Grondstoffen BV (Milsbeek) / Danisco

vanuit dit project. Omdat dit project een éénjarig

Genencor International BV (Leiden) / Genmab BV

valorisatie project was, zijn er geen wetenschappelijke

(Utrecht) / IQ Products (Groningen) / Plant Research

publicaties geproduceerd. Wel cursusmateriaal en

International (Wageningen) / Sylvan Foods

documentatie van de software en robot.

Netherlands BV (Horst) / Sylvan Inc. (Langeais, Frankrijk) / Wageningen Universiteit & Researchcentrum (Horst)

98


Zonal Osteochondral Organ Printing for Regenerative Medicine

07825

BBA

Projectleider Dr.ir. J. Malda Totale toewijzing in euro

140.608

07938

BAA

Projectleider Dr.ir. R.P. de Vries Totale toewijzing in euro

663.795 UU, UL

Doelstelling

Contracten Afstandsverklaring: KNAW-CBS,


Doelstelling

De organisatie van gewrichtskraakbeen is erg belang-

De industrie gebruikt de schimmel Aspergillus

rijk voor zijn functie. Beschadigingen van dit weefsel

voor de productie van enzymen. De productie

genezen echter niet vanzelf en huidige behandelings-

hiervan is scherp gereguleerd, maar er is nog

methoden slagen er niet in deze unieke organisatie te

weinig bekend over de regulatoren die hierbij

herstellen. Ons doel is om van cellen en biomaterialen

betrokken zijn. Het doel is nieuwe regulatoren te

en met 3D-printtechnologie, implantaten te vervaar-

identificeren en manipulatie van deze regulatoren

digen die lijken op natuurlijk kraakbeen en waarmee

te gebruiken als middel om enzymproductie te

beschadigingen hersteld kunnen worden.

verbeteren of nieuwe enzymmengsels te produceren.

Resultaat na 5 jaar

V

Modification of the expression of transcriptional regulators of Aspergillus to improve industrial fermentations and use of agricultural by-products


Resultaat na 5 jaar

De cellen uit de verschillende lagen van het kraakbeen

Het project heeft geleid tot de identificatie van

zijn gekarakteriseerd en een nieuwe 3D-printtechno-

drie nieuwe regulatoren van Aspergillus betrokken

logie is ontwikkeld waarmee georganiseerde levende

bij suikermetabolisme. Uitschakelen van één van

kraakbeenimplantaten met verbeterde mechanische

die regulatoren, RhaR, resulteert in een pectinase-

eigenschappen kunnen worden gemaakt. Het werk

enzymmengsel met een andere samenstelling, met

heeft geleid tot 15 publicaties en een proefschrift.

mogelijke toepassing in de levensmiddelenindustrie.

Tevens heeft het de aanzet gegeven voor de start van

Ook is de rol van verschillende enzymen in de afbraak

twee nieuwe projecten waarvoor Europese financie-

van polymeren opgehelderd. Exoarabinanase lijkt

ring is verkregen. Dit betreft een Marie Curie-project,

een cruciale rol te spelen in de afbraak van een speci-

waarin we onderzoeken hoe we hydrogelen verder

fieke structuur van pectine, rhamnogalacturonan I.

kunnen aanpassen om te gebruiken voor het printen

Gebleken is dat dit enzym ontbreekt in verschillende

van verschillende weefsels. Daarnaast betreft dit het

commerciële enzymmengsels, dus toevoeging van dit

project ‘HydroZones” (9,75 miljoen euro) waarmee

enzym aan die mengsels zou tot verbeterede afbraak

we de volgende stap maken in de vertaling van deze

van plantenbiomassa kunnen leiden.

implantaten naar klinische toepassingen. Gebruikers Gebruikers

DSM Food Specialties (Delft) / Dyadic Nederland

Erasmus MC (Rotterdam) / Porogen BV (Bilthoven) /

BV (Wageningen) / Plant Research International

Universiteit Utrecht / Wageningen Universiteit &

(Wageningen) / TNO (Zeist) / Universiteit Leiden /

Researchcentrum (Wageningen)

Wageningen Universiteit & Researchcentrum (Wageningen)

STW-projecten 2007

99

Identification of virus inhibitors in cancer cellsto improve oncolytic virotherapy by RNA interference

07710

CCB

Development of mucosal vaccines through interference with protease inhibitors

07723

AAA

Using Light Better - Generation and Detection of Partially Coherent Light

07803

AAA

Projectleider Dr. V.W. van Beusechem Totale toewijzing in

Projectleider Prof.dr. G. Kraal Totale toewijzing in euro

Projectleider Prof.dr. T.D. Visser Totale toewijzing in euro

euro 584.590 Contracten Optie: ORCA Therapeutics BV

486.590

177.678

Octrooien

ses

P91457 Replication-competent adenoviru-


Doelstelling

Doelstelling

Doelstelling

Doel van het onderzoek was de ontwikkeling van

Orale vaccins waren tot nu toe niet succesvol omdat

Bij het meten van snelheid, positie en textuur

oncolytische adenovirussen met een verbeterde

de natuurlijke tolerantie langs onze slijmvliezen een

van objecten met lichtsensoren wordt de meet-

antikankerwerking.

probleem vormt. Het immuunsysteem langs de darm

nauw-keurigheid mede bepaald door de mate van

en in de longen is vooral gericht op zo min mogelijk

coherentie van het licht. Doel van het project is

reacties te induceren en actieve tolerantie tegen

de effecten van coherentie op verstrooiing, voort-

Tumor suppressor eiwit p53-remmers zijn potentiële

antigen op te wekken die via de mucosae binnen-

planting en detectie van licht beter te begrijpen om

remmers van de adenovirusvermeerdering in kanker-

komen. Met de proteaseremmer SLPI (secretory

betrouwbaardere sensoren te kunnen ontwikkelen.

cellen. Wij vonden met behulp van RNAi-screening

leukoprotease inhibitor) met een antimicrobiële

dat één van die remmers inderdaad de werking van

werking, is getracht om een methode te ontwikkelen

p53 belemmerde. Op basis van deze bevindingen

om tijdens het induceren van een mucosale vaccinatie

Het bedrijf Corrsys 3d Sensors uit Wetzlar (Duitsland)

hebben wij een nieuw virus gemaakt dat tijdens

de werking van dit enzym te blokkeren.

levert optische sensoren aan de auto-industrie en is

Resultaat na 5 jaar

vermeerdering in kankercellen RNAi-moleculen produceert die de aanmaak van de p53-remmer

Resultaat na 5 jaar

betrokken in het onderzoek. Corrsys haakte echter Resultaat na 5 jaar

voortijdig af. Een van de onderzoeksresultaten was

tegengaan. Het nieuwe virus was potenter in het

We hebben remmende antilichamen geproduceerd,

het ontwerp en de realisatie van een zogenaamde

doden van de kankercellen en onderdrukte de tumor-

en daarmee een screeningsmethode opgezet om

plasmonschakelaar. De resultaten zijn gepubliceerd

groei al snel na toediening. Bij een andere benadering

remmers van SLPI-activiteit te kunnen meten.

in Optics Express vol. 20, ‘Plasmon switching:

maakten wij gebruik van onze unieke technologie en

Daarnaast hebben we de signaleringsroutes die

observation of dynamic surface plasmon steering by

expertise om alle ongeveer 20.000 humane genen

SLPI gebruikt om antigeen-presenterende cellen

selective mode excitation in a sub-wavelength slit’.

stuk voor stuk met behulp van RNAi te onderdruk-

aan te zetten in kaart gebracht, en konden we

Het project is alsnog succesvol afgerond met

ken. Op deze manier identificeerden wij remmers van

aantonen dat tijdens de ontwikkeling van slijmvlies

de promotie van S.B. Raghunathan aan de TU Delft op

adenovirusvermeerdering in prostaatkankercellen.

de productie van SLPI een gevolg is van microbiële

3 mei 2013.

De nieuw gevonden targets hebben wij beschermd

stimuli. Helaas hebben we in een aantal dierproeven

door middel van een octrooiaanvraag. Veelbelovende

niet kunnen aantonen dat het toedienen van

vindingen worden door ORCA Therapeutics geïmple-

remmende mono-klonale antilichamen tijdens de

Cosine Research BV (Leiden) / Rijksuniversiteit

menteerd in haar oncolytisch virusprogramma.

inductie van een mucosale immuunrespons effect

Groningen / Vrije Universiteit Amsterdam

heeft op het ombuigen van de tolerantie. Gebruikers DC Prime BV (Amsterdam) / InteRNA Technologies

Gebruikers

BV (Utrecht) / ORCA Therapeutics BV (Bilthoven) /

Crossbeta Biosciences BV (Utrecht) / Erasmus MC

Universiteit Leiden

(Rotterdam) / Nederlands Vaccin Instituut (Bilthoven)

100


Gebruikers

W

A novel method in agricultural nitrogen management: Unraveling the mystery of natural N release in soils to the benefit of farming and environment

07367

07435

BAA

Projectleider Dr.ir. E.J.M. Temminghoff Totale toewijzing in

Projectleider Dr.ir. J. Vos Totale toewijzing in euro 495.358

euro 485.789 Contracten Optie: BLGG AgroXpertus BV,


WUR-OW


BCC

Virtual roses: a new tool to optimize plant architecture in glasshouse rose production systems


Doelstelling

Doelstelling

Stikstof is een essentiële voedingsstof voor planten.

Het doel van het onderzoek is om knopuitloop in

Boeren moeten stikstof precies kunnen doseren.

kasrozen te bestuderen in relatie tot de opbouw

Te weinig stikstof leidt tot te lage gewasopbrengsten -

(architectuur) van de plant en omgevingsfactoren en

te veel leidt tot schadelijke verliezen naar het milieu

om die kennis te gebruiken voor het maken van een

en te hoge kosten. Boeren moeten daarom kunnen

model dat de bloemproductie berekent in relatie tot

beschikken over een voorspeller voor de stikstof

gewasopbouw, plantbehandeling en kasklimaat.

die aan hun gewas wordt geleverd uit organische

Er zal een prototype van een driedimensionaal

stof (uit de bodem). Doel was om zo’n voorspeller te

functioneel-structureel plantmodel worden ontwik-

ontwikkelen.

keld waarmee bloemtakproductie verkend kan worden voor verschillende teeltsystemen, snoeien oogst-

Resultaat na 5 jaar

strategieën en rassen.

De ontwikkelde methode om stikstofleverantie door de bodem te voorspellen bestaat uit een praktische

Resultaat na 5 jaar

en slimme combinatie van bodem- en weergegevens

Lichtverdeling en -onderschepping in een drie-

waarmee een boer een bemestingsadvies ontvangt

dimensionale ‘virtuele kas’ zijn gemodelleerd.

dat toegespitst is op zijn/haar situatie. Er zijn uit-

Het driedimensionaal plantmodel simuleert foto-

gewerkte plannen om dit product binnen een jaar

synthese en groei, vorm en ruimtelijke oriëntatie

aan te bieden als internetapplicatie. Binnen enkele

van individuele plantorganen en daarmee de ontwik-

maanden zal het door de gebruiker BLGG AgroXpertus

keling van de plantstructuur. Er zijn interactieve

gebruikt worden in de stikstofadvisering rond poten-

voorzieningen gemaakt waarmee het mogelijk is

tieel 500.000 grondmonsters. Daarmee kan BLGG

om plantmanipulaties te simuleren zoals oogsten

AgroXpertus een uniek product aan boeren aanbieden

en snoeien. Verdere precisering van de ooguitloop-

en kunnen boeren efficiënt met meststoffen omgaan.

module en calibratie van verschillende modelpara-

Tijdens mondelinge presentaties zijn de resultaten

meters is nodig voor toepassing in de praktijk (met

ook buiten de gebruikerscommissie verspreid onder de

name consultancy) realistisch is.

eindgebruikers (boeren). Gebruikers Gebruikers

Frans van den Bos Rozen BV (De Lier) /

BLGG AgroXpertus BV (Wageningen) /

Marjoland BV (Waddinxveen) / Phytocare (Berkel

Hoofdproductschap Akkerbouw (‘s-Gravenhage) /

en Rodenrijs) / Plant Research International

LTO Groeiservice (Bleiswijk) / Nutriënten

(Wageningen) / Productschap Tuinbouw

Management Instituut NMI BV (Wageningen) /

(Zoetermeer) / S. van der Hulst-Rozenkwekerij

Productschap Zuivel (Zoetermeer)

BV (Meterik) / Wageningen Universiteit & Researchcentrum (Bleiswijk, Randwijk, Wageningen)


101

Sensory Specific Satiation: Linking product properties to obesity prevention

07438 Projectleider

Prof.dr.ir. C. de Graaf

BBA Totale toewijzing in

euro 1.877.048 Totale inkomsten in euro 554.000

Innovations in Scintillometry Measuring surface fluxes of water vapour, sensible heat and momentum on field to kilometre scale

07484

BCB

Facilitating the development of solid feed intake in piglets by means of vertical (mother-offspring) information transfer

07722

BCA

Projectleider Prof.dr. A.A.M. Holtslag Totale toewijzing in

Projectleider Prof.dr.ir. B. Kemp Totale toewijzing in euro

euro 490.416

983.339

Contracten Optie: Lucta SA; Raamovereen-

komst: Productschap Diervoeder

Totale inkomsten in

euro 274.500

Doelstelling

Doelstelling

Doelstelling

Het doel was om vast te stellen hoe sensorische

Zo’n 20% van alle landbouw in de wereld is afhankelijk

Pas gespeende biggen in de varkenshouderij eten

signalen (smaak, geur) betrokken zijn bij de verzadi-

van geïrrigeerde landbouw. Het gaat doorgaans om

vaak onvoldoende en hebben last van stress. Ze zijn

gende werking van voedingsmiddelen. Kunnen we

semi-aride gebieden waar een hevige competitie

bij spenen vaak nog afhankelijk van moedermelk

voedingsmiddelen ontwerpen die een hoge belonende

heerst om de gebruiksrechten van het water. De

en hebben weinig ervaring met het eten van vast

waarde (heel lekker zijn) hebben, maar waarvan

landbouw gebruikt niet zelden tot 90% van al het

voer. De lage voeropname na spenen leidt tot grote

mensen niet snel te veel van eten?

beschikbare water. Er is dus een grote behoefte om

gezondheids- en welzijnsproblemen. In dit project

het feitelijke waterverbruik door de gewassen goed

onderzochten we hoe het eetgedrag van biggen

te monitoren om vervolgens de irrigatiehoeveelheid

verbeterd kan worden.

Resultaat na 5 jaar De resultaten van de projecten hebben laten zien

daarop aan te passen. Het doel is het ontwikkelen van

dat het smaak- en geursysteem op een verschillende

meettechnieken om de verdamping van water direct

wijze bijdragen aan verzadiging. Het smaaksysteem

te meten op een ruimtelijke schaal van 100 meter tot

Biggen eten en groeien beter als ze samen met hun

werkt als een nutrient sensing systeem. De mate van

10 kilometer.

moeder kunnen eten, en vertonen dan na spenen

verzadiging dat een voedingsmiddel oproept, hangt sterk samen met de duur en de intensiteit van de

Resultaat na 5 jaar

minder stress. Biggen nemen geuren uit hun moeders Resultaat na 5 jaar

voer al in de baarmoeder waar. Als ze na spenen aan

smaaksensatie. Het geursysteem werkt in eerste

Samen met Radiometer Physics is een radiogolven

deze geuren worden blootgesteld, eten en groeien ze

instantie eerder eetlustopwekkend. Dit is voor

scintillometer ontwikkeld waarmee de verdamping

beter, en hebben ze minder stress en speendiarree.

bedrijven hanteerbare kennis. De drie deelnemende

kan worden gemeten over een afstand tot 10 km.

De informatieoverdracht tussen zeug en big stimu-

bedrijven, Unilever, Danone en FrieslandCampina,

De optische scintillometer was al in een eerder

leert dus de ontwikkeling van voeropnamegedrag bij

hebben dan ook aangegeven de verkregen kennis

STW-project ontwikkeld en vermarkt. Het unieke van

biggen en vermindert speenproblemen. Het project

van dit project te implementeren bij productontwik-

dit scintillometer meetsysteem is de grote schaal

leidde tot de ontwikkeling van family feeders voor

keling. Hierbij gaat het zowel om het ontwerpen van

waarop de verdamping kan worden bepaald.

zeugen en biggen, en heeft bijgedragen aan de

voedingsmiddelen met een hogere als met een lagere

Daarnaast is er een nieuwe meettechniek ontwik-

ontwikkeling van huisvestingssystemen met meer

verzadigende werking.

keld om verdamping en ook het CO2-transport over

mogelijkheden voor zeug-big interactie. Het prenatale

een relatieve korte afstand van ongeveer 100 meter

geuroverdrachtconcept is verwerkt in een nieuw

te bepalen. Dit heeft nieuwe inzichten opgeleverd

voerproduct voor zeug en big.

Gebruikers CSM NV (Diemen) / Danone Research BV

over de interactie tussen planten en het turbulente

(Wageningen) / FrieslandCampina Innovation

transportmechanisme.

(Wageningen) / NIZO food research BV (Ede, Gld) / Royal FrieslandCampina (Deventer) / TNO (Zeist) /

Gebruikers L.Verbakel BV (Sint Oederode) / Lucta SA (Montornés

Gebruikers

del Vallés, Barcelona, Spanje) / Nutreco Nederland

Unilever R & D (Vlaardingen) / Wageningen

Ingenieursbureau Wittich & Visser BV (Rijswijk) /

BV (St. Anthonis) / Praktijkonderzoek Veehouderij


Kipp & Zonen BV (Delft) / Koninklijk Nederlands

(Lelystad) / Productschap Diervoeder (Zoetermeer) /

Meteorologisch Instituut (De Bilt) / Meteo Consult BV

Productschappen Vee, Vlees en Eieren (Zoetermeer)

(Wageningen) / New Mexico Tech (Socorro, Verenigde Staten) / Scintec AG (Tübingen, Duitsland) / Technische Universiteit Delft / Wageningen Universiteit & Researchcentrum (Wageningen)

102


Denitrification with dissolved methane from anaerobic digestion: a novel opportunity for sewage treatment

07736

BAA

The search for resistance against economically important plant diseases caused by Verticillium in arabidopsis and tomato

07791

BBA

Elucidation of the sequence of Potato Chromosome V

07795

CBA

Projectleider Dr.ir. H. Temmink Totale toewijzing in euro

Projectleider Dr.ir. B.P.H.J. Thomma Totale toewijzing in

Projectleider Prof.dr. R.G.F. Visser Totale toewijzing in euro

884.120


1.948.169

Contracten Afstandsverklaring: Hr. L. Zhang;

Afstandsverklaring: Dhr. J. Sanchez

Totale inkomsten in euro 1.000.000

Totale inkomsten in

euro 102.620

Doelstelling

Doelstelling

Doelstelling

Het voorstel richt zich op een zuiveringsproces voor

Plantenziekten bedreigen plantaardige productie.

Vroegheid is een aardappelraseigenschap die gestuurd

rioolwater dat bestaat uit een combinatie van een

Het doel was: (1) het screenen van populaties van

wordt door een QTL op chromosoom 5. Vroege

koude anaërobe opstroomreactor met daaraan

Arabidopsis-mutanten voor veranderde vatbaarheid

aardappelrassen hebben een relatief korte groei-

gekoppelde verwarmde vergister, en een methaan-

ten opzichte van Verticillium, (2) resistentie tegen

periode en zijn in staat om – onder de lange dag-

afhankelijke denitrificatiestap. Dit heeft grote

fysio 2 Verticillium-stammen in tomaat te identifi-

omstandigheden van Noord-Europa – vroeg knollen

voordelen met betrekking tot kosten, energie- en

ceren, en (3) Verticillium pathogeniciteitsfactoren te

te vormen. De doelen waren het ophelderen van

ruimtegebruik, klimaat en slibproductie en daarom

identificeren.

de DNA-sequentie van chromosoom 5 van de

wordt een grote markt verwacht. Laboratoriumonder-

diploide aardappelkloon RH en het in deze sequentie Resultaat na 5 jaar

zoek moet resulteren in aanbevelingen voor de opstart en het ontwerp van het proces, waarna door

Genetische resistentie tegen Verticillium is in veel

de industriële partners een pilotplant wordt gebouwd.

gewassen niet aanwezig. In tomaat is echter een resistentielocus gekarakteriseerd dat resistentie biedt

Resultaat na 5 jaar

identificeren van het gen dat verantwoordelijk is voor vroegheid. Resultaat na 5 jaar

tegen Verticillium-stammen die behoren tot fysio 1.

Van aardappel kloon RH zijn 573 BAC clonen

Er is veel kennis opgedaan over beide zuiverings-

Steeds vaker echter worden fysio 2-stammen van de

gesequenced, waarmee 55 Mbp unieke sequentie

stappen in het proces. Om de koude anaërobe

schimmel aangetroffen die het resistentielocus door-

van chromosoom 5 is verkregen. Met DNA-merkers

opstroomreactor goed te laten functioneren is het

broken hebben. Vandaar dat resistentie tegen met

uit deze BAC-sequenties kon de positie van de QTL

noodzakelijk gebleken om de warme vergister met

name dit fysio zeer gewenst is. Vroege detectie en

voor vroegheid nauwkeurig worden bepaald. Een

extra organisch substraat (afval) te voeden. De groei

identificatie van Verticillium-species is belangrijk om

transposon-gemuteerde cycling DOF transription

van de methaanafhankelijke denitrificerende micro-

schade door deze pathogeen te beperken. Gezien de

factor (StCDF) werd geïdentificeerd als de genetische

organismen bleek erg langzaam en het is vooralsnog

trend richting moleculaire detectie van plantenpatho-

factor verantwoordelijk voor vroegheid. Screening

niet gelukt een omzettingssnelheid te bereiken

genen worden moleculaire merkers voor Verticillium-

op dit gemuteerde allel van het StCDF-gen kan nu

waarmee een praktijktoepassing binnen handbereik is.

species gezocht om in dit type detectietesten toe te

bij de aardappelveredeling gebruikt worden om

Wel zijn er duidelijke aanwijzingen verkregen hoe dit

passen.

vroegheid te voorspellen in kruisingspopulaties.

verbeterd zou kunnen worden. Er wordt financiering gezocht om het onderzoek aan beide reactorsystemen voort te kunnen zetten. Gebruikers Hoogheemraadschap Delfland (Delft) / Paques BV

Tussen de twee homologe sequenties van chroGebruikers

mosoom 5 werden onverwacht grote verschillen

Bejo Zaden BV (Warmenhuizen) / De Ceuster NV

gevonden, die het inzicht over de diversiteit van het

(DCG) (Sint-Katelijne-Waver, België) / Enza Zaden BV

aardappelgenoom hebben bijgesteld.

(Enkhuizen) / Monsanto Holland BV (Bergschenhoek) / Nunhems Netherlands BV (Nunhem)

Gebruikers

(Balk) / Stichting Toegepast Onderzoek Waterbeheer

Averis Seeds BV (Valthermond) / C. Meijer BV

(STOWA) (Amersfoort) / Technische Universiteit

(Rilland) / Farm Frites (Oudenhoorn) / HZPC

Delft / Wageningen Universiteit & Researchcentrum

Holland BV (Metslawier) / Kweek en researchbedrijf

(Wageningen) / Waterschap Hollandse Delta

AGRICO BV (Bant) / KWS POTATO BV (Emmeloord) /

(Ridderkerk)

Ministerie van Economische Zaken (‘s-Gravenhage) / Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (‘s-Gravenhage) / Plant Research International (Wageningen)

STW-projecten 2007

103

Potatoes with novel properties for consumption and processing industry

07926

CBA

Projectleider Dr.ir. H.J. van Eck Totale toewijzing in euro

806.262

Contracten Optie: HZPC Holland BV, Kweek en

researchbedrijf AGRICO BV, C. Meijer BV, KWS POTATO BV, Royal Cosun, McCain Foods Holland BV, Averis Seeds BV, AVEBE UA, WUR; Samenwerking: WUR, CBSG

Octrooien

P88515 Method for modulating the

level of phosphorylation of starch in a plant line,...; P88516 Method for increasing the level of zeaxanthin in a plant line, ... Totale inkomsten in euro 95.000 Doelstelling Het doel van dit onderzoek is de analyse van genetische variatie in kandidaat genen die betrokken zijn bij kwaliteitseigenschappen van de aardappel. Genetische variatie bestaat uit natuurlijke variatie en uit geïnduceerde variatie door middel van EMS-mutagenese. In dit project is sequentievariatie geanalyseerd in genen betrokken bij onder andere het suikermetabolisme, polyfenoloxidase, en biosynthese van glycoalkaloïde, pectine en carotenoïde. Resultaat na 5 jaar Het project heeft geleid tot een collectie van EMS-geïnduceerde mutanten, waarin mutaties (onder andere stop codons) gevonden zijn in belangrijke genen van het koolhydraatmetabolisme. De veredeling van aardappelrassen met oranje vleeskleur is mogelijk gemaakt. Voorts zijn 129.000 SNP-loci gevonden in circa 800 genen. De SNPs zijn toegepast in een 20K SNP-array, waarvan 2500 arrays samen met kweekbedrijven gebruikt zijn om tetraploid germplasm te analyseren. De verkregen data vormen de basis van een nieuw promotieproject dat gefinancierd wordt deels door CBSG en deels door de aardappelkweekbedrijven. Gebruikers AVEBE UA (Foxhol) / Aviko BV (Steenderen) / C. Meijer BV (Rilland) / HZPC Holland BV (Metslawier) / Kweek en researchbedrijf AGRICO BV (Bant) / KWS POTATO BV (Emmeloord) / McCain Foods Holland BV (Hoofddorp)

104


STW-projecten 2007

105

05 Lijst gebruikers bij STW-projecten 2007

Lijst van gebruikers betrokken bij projecten gestart in 2007.


107

3UB BV

Atos Medical AB

CNC Grondstoffen BV

Dow Benelux BV

(Delft) 07976

(Hörby, Zweden) 07844

(Milsbeek) 07787

(Terneuzen) 07345

Atos Medical BV

Cochlear Technology

Aa

(Zoetermeer) 07844

Center Europe


AVEBE UA

(Mechelen, België) 07605 Commonwealth Scientific

DSM Corporate ICT

(Sittard) 07628 / 07635 DSM Engineering Plastics BV

(Weesp) 07373

(Foxhol) 07926

Academisch Centrum

Averis Seeds BV

Tandheelkunde Amsterdam

(Valthermond) 07795

(Amsterdam) 07498 / 07621

Aviko BV

(Lindfield, Australië) 08014

Academisch Medisch Centrum

(Steenderen) 07926

Comsec Consulting BV

(Geleen) 07569

(Capelle aan den IJssel) 07630

DSM Research BV

Cosentino North

(Geleen) 07349 / 07442 / 07569 / 07726 / 07844

(Amsterdam Zuidoost) 07819

Bb

ACRB

(Lemmer) 07585

BAAT Medical Engineering

& Industrial Research Organisation

West Europe BV

Adimec Holding BV

(Hengelo) 07583 / 07618

(Deurne) 07487

(Eindhoven) 07489

Bayer Crop Science BV

Cosine Research BV

Advanced Bionics Corporation

(Mijdrecht) 07787

(Leiden) 07803

(Valencia, Verenigde Staten)

Bayer CropScience SA-NV

Crossbeta Biosciences BV

(Geleen) 07345 DSM Food Specialties

(Delft) 07726 / 07938 DSM Innovative Synthesis BV

DST Entwicklungszentrum für Schiffstechnik und Transportsysteme e.V.

(Duisburg, Duitsland) 07781

07460

(Gent, België) 07787

(Utrecht) 07723

Dutch Polymer Institute

Advanced Bionics NV

Bejo Zaden BV

CSM NV

(Eindhoven) 07575

(Niel, België) 07460

(Warmenhuizen) 07791

(Diemen) 07438

Dutch Space BV

Advanced Bionics UK Ltd

Belastingdienst

Cyclone Fluid Dynamics BV

(Leiden) 07788 / 08014

(Cambridge, Groot-Brittannië)

(Apeldoorn) 07628 / 07635

(Waalre) 07911

Dwarslaesie Organisatie

07460

BerkelBike BV

Cytocentrics BV

Advanced Fluidics Llc


(Eindhoven) 07819

(Ellicott city, Verenigde Staten) 07819

BioComp Industries BV

Akzo Nobel Chemicals BV

BiOrion Technologies BV

Dacolt

DYNA Dental Engineering BV

(Arnhem) 07349 / 07527 / 07628 / 07635

(Groningen) 07697

(Maastricht) 07911


BiZZdesign Company

DAF Trucks NV

ALTERRA

(Enschede) 07628 / 07635

(Eindhoven) 07345 / 07911

(Wageningen) 07553

BLGG AgroXpertus BV

DALSA BV

AnMar BV

(Wageningen) 07367

(Eindhoven) 07489

(Leidschendam) 07639

(Eindhoven) 07682

Blue4Green BV

DALSA Professional Imaging

EMS Electro Medical Systems SA

Arai Helmet (Europe) BV

(Enschede) 07994

(Eindhoven) 07489

(Nyon, Zwitserland) 07498

(Hoevelaken) 07521

Bluewater Energy Services BV

Damen Shipyards Group

Energieonderzoek

Dyadic Nederland BV

Dd

(Vught) 07621

ARCADIS Nederland BV

(Hoofddorp) 07781

(Gorinchem) 07781

(Zwolle) 07908

Bradford Engineering BV

Danisco Genencor

Ardagh Glass

(Heerle) 07489

(Dongen) 07851

Bromyc BV

ARS Traffic & Transport Technology BV


Development BV

Ee ECP-EPN

Centrum Nederland

(Petten) 07349 / 07975 Enza Zaden BV

(Enkhuizen) 07791

(Gennep) 07787

DC Prime BV

Equens NV

(Amsterdam) 07710

(Utrecht) 07630

(Eindhoven) 07583

De Ceuster NV (DCG)

Erasmus MC

(Sint-Katelijne-Waver, België) 07791

07723 / 07825

C. Meijer BV

Deltares

ESI Group

(Rilland) 07795 / 07926

(Utrecht) 07457 / 07510 / 07553 / 07585 / 07908

ESTEC - European Space Research

Cc

(Helmond) 07487

(Helmond) 07487

International BV

(Leiden) 07787

(Wageningen) 07938

Bureau Settels van Amelsvoort

Arte di Granito BV Arte Research and

Nederland

(Groningen) 07685

C2V

(Rotterdam) 07498 / 07613 /

(Delft) 07618

ASML Netherlands BV

(Enschede) 07819

DEMCON

(Veldhoven) 07851

CCL research

(Enschede) 07569

(Noordwijk) 07197 / 07788 /

Astra Tech Benelux BV

(Veghel) 07975

DePuy CMW

08014

(Zoetermeer) 07621

CGG-Jason Netherlands BV

(Blackpool, Groot-Brittannië)

Euriskein

ASTRON - Netherlands Institute


07844

(Hulshorst) 07373

Chess eT International BV

DePuy Spine International

(Dwingeloo) 08014

(Haarlem) 07635

(Amersfoort) 07618

Atos Consulting

Chromin Maastricht BV

Diamand product solutions

Fachhochschule Köln

(Utrecht) 07628 / 07635

(Maastricht) 07527

(Merselo) 07527

(Köln, Duitsland) 06752

for Radio Astronomy

108


and Technology Centre

Ff

Jj

Farm Frites

Havenbedrijf Rotterdam NV

(Oudenhoorn) 07795

(Rotterdam) 07908

Jacob Klimstra Consultancy

FEI Company

Hoofdproductschap Akkerbouw

(Broeksterwald) 07911

(Eindhoven) 07487


Johnson & Johnson

Ferro Holland BV

Hoogheemraadschap Delfland

Lummus Technology Inc.

(Bloomfield, Verenigde Staten) 07983

Mm

Pharmaceutical

(Uden) 07711

(Delft) 07736


FKG Dentaire

Hosokawa Micron BV

Johnson Controls GmbH

(Waddinxveen) 07435

(La Chaux-de-Fonds, Zwitserland) 07498

(Doetinchem) 07457

(Burscheid, Duitsland) 07345

Massachusetts Institute

Marjoland BV

of Technology

Hu-Friedy

Kk

Fokker Aerostructures BV

(Chicago, Verenigde Staten)

(Papendrecht) 07532

07498

Katholieke Universiteit Leuven

(Cambridge, Verenigde Staten) 07913

Fokker Special Products BV

Huntsman (Europe) BV

(Heverlee, België) 07527

McCain Foods Holland BV

(Hoogeveen) 07560

(Everberg, België) 07975

Key Drug Prototyping BV

(Hoofddorp) 07926

ForceLink BV

Hyflux CEPAration BV

(Amsterdam) 07790

MEAS Deutschland GmbH

(Culemborg) 07320

(Helmond) 07569

Kipp & Zonen BV

(Dortmund, Duitsland) 07682

Ford Forschungszentrum

HZPC Holland BV

(Delft) 07484

Medisch Spectrum Twente

(Metslawier) 07795 / 07926

Koninklijk Instituut

(Enschede) 07994

Aachen (FFA)


voor de Marine

Ii

Ford Research Laboratory

(Dearborn, Verenigde Staten) 07521

ICCROM

(Rome, Italië) 06752

Medtronic BV

(Den Helder) 07911

(Maastricht) 07685

Koninklijk Nederlands

Memorial University of

Meteorologisch Instituut

Newfoundland

Fox-IT

IHC Dredgers BV

(De Bilt) 07484 / 07911

(St. Johns, Canada) 07521

(Delft) 07628 / 07635

(Kinderdijk) 07781

Koninklijke Luchtmacht

Menzis zorg en inkomen

Frans van den Bos Rozen BV

IMEC

(Nieuw Milligen) 10033

(Zwolle) 07994

(De Lier) 07435


Koninklijke Marine

Merck Serono International S.A.

FREYA

Ingenieursbureau


(Geneva, Zwitserland) 07171

(Wijchen) 07994

Wittich & Visser BV

Koninklijke Shell

Mesaplexx Pty Ltd

FrieslandCampina Innovation

(Rijswijk) 07484

(Rijswijk) 07913

(Eight Mile Plains, Australië)

(Wageningen) 07438

InnoCore Technologies

Kryoz Technologies BV

08014

FuMa-Tech GmbH

(Groningen) 07697

(Enschede) 08014

Meteo Consult BV

(Vaihingen, Duitsland) 07975

InSpine Netherlands BV

Kweek en researchbedrijf

(Schiedam) 07618

Gg GE Plastics

Institut Supérieur de l’Aéronautique et de l’Espace


(Toulouse, Frankrijk) 07489

GE Sensing & Inspection

InteRNA Technologies BV

Technologies GmbH

(Wunstorf, Duitsland) 07345 Genmab BV

(Utrecht) 07710 International Atomic Energy Agency

AGRICO BV

(Wageningen) 07484 Micromed S.p.A.

(Bant) 07795 / 07926

(Mogliano Veneto, Italië)

KWS POTATO BV

07685

(Emmeloord) 07795 / 07926

Micronit Microfluidics BV

(Enschede) 07569 / 08014

Ll

Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties

L.Verbakel BV

(Sint Oederode) 07722


(Utrecht) 07787

(Seibersdorf, Oostenrijk)

La Vision GmbH

Ministerie van Defensie

German-Dutch Wind Tunnels

07457

(Goettingen, Duitsland) 07645


(Marknesse) 07645

InteSpring BV

Laramart Ontwikkelings &

Ministerie van Economische Zaken

Getronics PinkRoccade

(Delft) 07583


Exploitatie Mij BV

Ionbond Netherlands BV

(Velp) 07605

(Lelystad) 07628 / 07635

(Venlo) 07527

Lasertec BV

GN ReSound BV

IPCOS

(Barendrecht) 07621

(Rotterdam) 07814

(Eindhoven) 07605


Lens Research & Development

Ministerie van Veiligheid

GS1 Nederland

IPCOS BV

(Bleiswijk) 07489

(Amsterdam) 07639

(Boxtel) 07851

Linde Gas Benelux BV


GTM Advanced Structures

IPCOS Technology BV

(Schiedam) 07442

Mitsubishi Engineering-Plastics


(Boxtel) 07851

LioniX BV

IQ Products

(Enschede) 07569 / 07994

(Geleen) 07345

(Groningen) 07787

LTO Groeiservice

Monsanto Holland BV

Harvard Medical School

IQ Therapeutics

(Bleiswijk) 07367

(Bergschenhoek) 07791

(Boston, Verenigde Staten)

(Groningen) 07697

Lucta SA

Moog FCS

Irdeto BV

(Montornés del Vallés, Barcelona, Spanje) 07722

(Nieuw-Vennep) 07583

Nederland BV

Hh

07697

(Hoofddorp) 07630

Ministerie van Infrastructuur en Milieu

en Justitie

Europe BV


109

MSD Oss

OHM Ltd.

(Oss) 07457 / 07569 / 07726

(Aberdeen, Groot- Brittannië)

Nn Nationaal Lucht- en Ruimtevaartlaboratorium

Productschappen Vee, Vlees en Eieren

Sensata Technologies Holland BV

07913

(Zoetermeer) 07722

(Almelo) 07682

ORCA Therapeutics BV

PSS Gereedschapmakerij

Sense Observation Systems BV

(Bilthoven) 07710

(Heesch) 07527

(Rotterdam) 07814

Oticon A/S

Pyxis Discovery BV


(Marknesse) 07532 / 7645

(Snekkersten, Denemarken)

(Delft) 07790

(Chester, Groot-Brittannië)

NCIRO Australia Telescope

07460

07911

Rr

National Facility

Pp

(Epping, Australië) 08014 Nederlands Forensisch Instituut

PamGene International BV

R&R Mechatronics BV

Shell Global Solutions International BV

(Zwaag) 07994

(Amsterdam) 07349 / 07510 /



Rabobank Nederland

07984

Nederlands Herseninstituut

Paques BV

(Utrecht) 07630

Shell International

(Amsterdam Zuidoost) 07544

(Balk) 07736

Radboud universitair

Nederlands Vaccin Instituut

Philips

(Bilthoven) 07723

(Eindhoven) 07628 / 07635

(Nijmegen) 07487 / 07589

Nederlandse Organisatie voor

Philips Applied Technologies


(Eindhoven) 07197 / 07521 / 07788 / 07819

(Nijmegen) 07527 / 07613 / 07639 / 07911

(Houston, Verenigde Staten)

(‘s-Gravenhage) 07795 New Mexico Tech

Philips Consumer Lifestyle

Reinier de Graaf Gasthuis

Siemens AG

(Socorro, Verenigde Staten)

(Drachten) 07498

(Delft) 07320

(Karslruhe, Duitsland) 07976

07484

Philips Healthcare

Remmers Bouwchemie BV

SINTEF

(Hoogeveen) 06752

(Trondheim, Noorwegen)

Rijksdienst voor

07913

Wetenschappelijk Onderzoek

Nikinc Dental BV

Nederland BV

(Eindhoven) 07498

(Best) 07489 / 07788

NIZO food research BV

Philips Medizin

(Ede gld) 07438 / 07976

07913

SolMateS BV

(Enschede) 07711

Philips MiPlaza Photonics Labs

(Groningen) 07197 / 07803

(Apeldoorn) 07349

(Eindhoven) 07621

Rijkswaterstaat

Sonion Nederland BV

Noldus Information

Philips Nederland BV

(Lelystad) 07553 / 07585

(Amsterdam) 07197

(Eindhoven) 07320 / 07589

Rockwell Collins (UK) Ltd

Sound Intelligence

Philips Research

(Hoofddorp) 10033

(Amersfoort) 07460

Royal FrieslandCampina

SpaarnWater

(Deventer) 07438 / 07726

(Haarlem) 07781


(Eindhoven) 07197 / 07575 / 07630 / 07639 / 07697

NTCP

Philips Research Laboratories

(Laon, Frankrijk) 07521

(Eindhoven) 07118 / 07605

Nunhems Netherlands BV

Phytocare

& Devices

and Production Inc.

Solsep BV

(Bornem, België) 07118

NT&D Nanotechnology

Shell International Exploration


(Böblingen, Duitsland) 07589

Technology BV

het Cultureel Erfgoed

Exploration and Production BV

(Rijswijk) 06752

(Amersfoort) 06752 / 07553

Systeme GmbH

NMDG NV

(Wageningen) 07613

medisch centrum

SRON - Netherlands Institute

Ss S. van der Hulst-

for Space Research

(Utrecht) 08014

(Nunhem) 07791

(Berkel en Rodenrijs) 07435

Nutreco Nederland BV

Pie Medical Imaging BV

(Meterik) 07435

(Boxmeer) 07457 / 07722

(Maastricht) 07487

Saint-Gobain Crystaux

(Wageningen) 07781

Nutricia Research BV

Plant Research International

Stichting Sanquin

Rozenkwekerij BV

Stichting Maritiem Research Instituut Nederland

(Utrecht) 07438

(Wageningen) 07435 / 07487 /

(Saint Pierre les Nemours, Frankrijk) 07644

Nutriënten Management

07787 / 07795 / 07938

Samsung Electronics SEBN

(Amsterdam) 07171 Stichting Toegepast Onderzoek

Bloedvoorziening

Porogen BV

(Delft) 07589

(Wageningen) 07367

(Bilthoven) 07825

Samsung Medison Co, LtD.

NXP Semiconductors

PPG Coatings Europe BV

(Seoul, Korea ) 07589

(Eindhoven) 07118 / 07639 /

(Uithoorn) 07781

Sanquin Research

Superon GmbH

07682

Praktijkonderzoek Veehouderij

(Amsterdam) 07171

(Dermbach, Duitsland) 07349

NXP Semiconductors

(Lelystad) 07722

Satelec Acteon Group

Svasek Hydraulics

(Rotterdam) 07908

Instituut NMI BV

Belgium NV


Oo

Primix BV

(Merignac, Frankrijk) 07498 Saxion Hogeschool IJsselland

Sylvan Foods Netherlands BV

Productschap Diervoeder

(Deventer) 07585

(Horst) 07787

(Zoetermeer) 07722

SCHOTT AG

Sylvan Inc.

(Langeais, Frankrijk) 07787

Productschap Tuinbouw

(Mainz, Duitsland) 07851

(Venlo) 07788

(Zoetermeer) 07435

Scintec AG

OctoPlus NV

Productschap Zuivel

(Tübingen, Duitsland) 07484

(Leiden) 07171 / 07708

(Zoetermeer) 07367


(Amersfoort) 07736

(Mijdrecht) 07442

Océ Technologies BV

110

Waterbeheer (STOWA)

Tt

Vv

Topcon Europe BV

Tata Steel

(Capelle aan den IJssel) 07544

(IJmuiden) 07510 / 07532 /

TOPIGS Research Center IPG

07635

(Beuningen) 07994

(Zwolle) 07605

Tata Steel Europe

Trouw Nutrition Nederland BV

Van Oord Dredging and

Zz

Van der Veen

ZoBio BV

Ingenieursbureau BV

(IJmuiden) 07510

(Putten) 07457

TCKI

Twente Solid State Technology BV

(Rotterdam) 07908

(Velp) 06752

(Enschede) 08014

Varibel Innovations BV

Marine Contractors BV

(Arnhem) 07605


Uu

(Delft) 06752 / 07320 / 07442 /

Veeco Instruments BV

07457 / 07484 / 07532 / 07553 /

Unilever R & D

(Breda) 07834

07560 / 07645 / 07736 / 07781 /

(Vlaardingen) 07438 / 07976

Vereniging Spierziekten

07834 / 07851 / 07911 / 07984

Universitair Medisch


Centrum Groningen

(Groningen) 07697

Nederland

(Baarn) 07685 VieCuri Medisch Centrum

(Eindhoven) 07118 / 07345 / 07510 / 07521 / 07575 / 07605 / 07630 / 07639 / 07788 / 07851

(Utrecht) 07589

Virosome Biologicals BV

Teijin Aramid

Universitair Ziekenhuis Gent

(Leiden) 07373

(Arnhem) 07560

(Gent, België) 07618

VNSI-Scheepsbouw Nederland

TEIJIN TWARON BV

Universität Karlsruhe

(Rotterdam) 07781

(Arnhem) 07560

(Karlsruhe, Duitsland) 07819


Tekst & Project

Université de Tours -

(Amsterdam) 07618 / 07639 / 07803 / 07834

(Sint-Michelsgestel) 07605 Thales Cryogenics BV


Francois Rabelais

(Tours, Frankrijk) 07197

voor Noord-Limburg

(Venlo) 07994

VSL

(Eindhoven) 08014

Université du Luxembourg

(Delft) 07834

Thales Naval Nederland

(Luxembourg, Luxemburg)

VU Medisch Centrum Amsterdam

(Hengelo) 07118

07639

(Amsterdam) 07460 / 07618 /

Thomson Broadcast & Media

Universiteit Hasselt

07994

Solutions Nederland BV

(Diepenbeek, België) 07575

Ww

(Breda) 07489

Universiteit Leiden

Tibotec BVBA

(Leiden) 07710 / 07819 / 07834 / 07938

Wageningen Universiteit &

TNO

Universiteit Twente

(Delft) 07118 / 07527 / 07532 / 07569/ 07583 / 07605 / 07639 / 07781 / 07911 / 07976

(Enschede) 07544 / 07569 / 07618 / 07621 / 07711 / 07781 / 07814 / 07911 / 08014


Researchcentrum

TNO


(America (Horst) 07787 (Bleiswijk) 07435 (Lelystad) 07994 (Lisse) 07844 (Randwijk) 07435 (Wageningen) 07438 / 07484 / 07736 / 07819 / 07825 / 07938/

(Eindhoven) 06752 / 07118 / 07320 / 07489 / 07532 / 07560 / 07575/ 07711 / 07781 / 07851

(Amsterdam) 07613

07975

University of Applied

TNO

(Bocholt, Duitsland) 07197

Waterschap Hollandse Delta

(Helmond) 07521 / 07851 /

University of Bath

(Ridderkerk) 07736

077911

(Bath, Groot-Brittannië) 07498

Westfield Business Development

TNO

University of Birmingham

(Delft) 07976

(Rijkwijk) 07521

Wiediam Diamond

TNO

(Birmingham, Groot-Brittannië) 07498

(Utrecht) 07553 / 07585 /

University of California

(Wanroij) 07527

TNO


(Den Haag) 07628

(Utrecht) 07373 / 07825

07913

Sciences, Gelsenkirchen

at Santa Barbara

(Zeist) 07438 / 07682 / 07938

(Santa Barbara, Verenigde Staten) 07834

TNO DIANA BV

University of

TNO

(Delft) 07345

(Leiden) 07790

Central Lancashire

to-BBB

(Preston, Groot-Brittannië)

(Leiden) 07708

07489

Wärtsilä Finland Oy

(Vaasa, Finland) 07911

Knives and Tools Witteveen+Bos

(Rotterdam) 07585

Yy YAGEO EUROPE BV

(Roermond) 07711


111


AIO

Assistent in Opleiding

AMC

Amsterdam Medisch Centrum

CCC

Clean Combustion Concepts (Perspectiefprogramma)

DPTE

Dutch Programme for Tissue Engineering

EU

Europese Unie

EUR Erasmus Universiteit Rotterdam EZ Ministerie van Economische Zaken FOM Stichting voor Fundamenteel Onderzoek der Materie IAVI International AIDS Vaccine Initiative, USA k€ kilo euro (eenheid van 1.000 euro) LNV

Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedsel

LUMC

Leids Universitair Medisch Centrum

M€ Mega euro (eenheid van 1.000.000 euro) MRC

Medical Research Council, UK

MTA

Material Transfer Agreement

NWO Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek OCW Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap OTP Open Technologieprogramma RU(N)


RUG Rijksuniversiteit Groningen TNO Nederlandse Organisatie voor Toegepast Natuurwetenschappelijk Onderzoek TTI

Technologische Topinstituten

TTO

Technology Transfer Office

TU

Technische Universiteit

TUD Technische Universiteit Delft TUE Technische Universiteit Eindhoven UD

Univeritair Docent

UL Universiteit Leiden UM Universiteit Maastricht UMC Universitair Medisch Centrum UT Universiteit Twente UU Universiteit Utrecht UvA Universiteit van Amsterdam VU Vrije Universiteit WL Waterloopkundig Laboratorium WU Wageningen Universiteit WUR Wageningen Universiteit & Researchcentrum

112



112

Colofon Redactie

Huub Eggen, STW

Eindredactie en productie

Kitty Puijk, STW

Ontwerp

Room for ID’s, Nieuwegein

Fotografie

Ivar Pel, Utrecht

Drukwerk

Zwaan printmedia, Wormerveer

www.stw.nl

Technologiestichting STW. Utilisatierapport 2013

Recommend Documents