Jaarverslag Technologiestichting STW _ april 2008

groot zijn. Ten eerste wanneer nu al gebruikers kunnen worden geïdentificeerd, die daadwerkelijk geïnteresseerd zijn. Ten tweede doordat resultaten klaarblijkelijk een heel veld van toepassingen zullen ontsluiten, ook al zijn in dit stadium concrete gebruikers nog niet aan te wijzen. STW zal tevens stimulerend en initiërend optreden op prioriteitsgebieden waar er, op grond van maatschappelijke en/ of wetenschappelijke ontwikkelingen, een duidelijke inspanning vanuit het (para-)universitair onderzoekspotentieel is.

Ministerie van Economische Zaken

Technologiestichting STW

Technologiestichting STW / Jaarverslag 2007

De statuten vermelden als doel van de Stichting: in het algemeen belang en in dat van het wetenschappelijk onderwijs technischwetenschappelijk onderzoek en de toepassing daarvan te bevorderen. Het doel wordt nagestreefd door met geld, dat beschikbaar wordt gesteld door NWO (Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap) en door het Ministerie van Economische Zaken, technisch-wetenschappelijk onderzoek te stimuleren en te steunen in het bijzonder bij de instellingen van wetenschappelijk onderwijs. Tevens draagt de stichting bij aan de bevordering van de coördinatie van het onderzoek en het gebruik ervan. Technologiestichting STW financiert onderzoek, dat wordt geselecteerd op grond van wetenschappelijke kwaliteit en utilisatie. Onder dit laatste wordt verstaan de kans dat gebruikers de resultaten zullen toepassen. De kans op gebruik kan op twee manieren

Jaarverslag 2007 Technologiestichting STW _ april 200 8

Inhoud u Ontwikkelingen binnen STW u prof. Dave Blank en dr. Léon Gielgens u dr. Mihail Roco u prof.dr.ir. David Reinhoudt u dr. Germ Visser u prof.dr. Hans Hofstraat u Onderzoek u Richard van de Sanden en Erwin Kessels u ir. Redouane Hallouzi u prof.dr. Hans Gerritsen u prof.dr.ir. André de Boer u prof.dr. Harm K. Schutte u Bevorderen van de toepassing u prof.ir. Adriaan Beukers en ir. Siebe Nooij u Kengetallen en statistiek u STW-organisatie u Lijst van gebruikers u Jurykamers en commisies u Verkorte jaarrekening



Technologiestichting STW bezoekadres

Van Vollenhovenlaan 661 3527 JP Utrecht postadres

Postbus 3021 3502 GA Utrecht telefoon

030 6001 211 fax

030 6014 408 e-mail

[email protected] internet

www.stw.nl

Colofon ontwerp

ARGANTE ARGANTE, Amsterdam fotografie

Ivar Pel, Utrecht Ruben San a Jong, Amsterdam betrokken instellingen interviews

Schrijvenderwijs, Rotterdam STW, Utrecht druk

drukkerij MART.SPRUIJT bv, Amsterdam

STW-nummer

ISBN

NUR

2008/03295/STW

978-90-73461-55-0

950



Jaarverslag 2007

2


STW-conferentie 2007

3


Inhoud pagina

Voorwoord

05

01:

Ontwikkelingen binnen STW

07

Plannen van de overheid

09

De bijdrage aan het strategisch plan van NWO

09

De beleidslijn van het ministerie van Economische Zaken

09

Opvolging van de evaluatie van STW

11

Nanotechnologie en het Nederlands Nano Initiatief

11

Ontwikkelingen in valorisatie

15

De financiële situatie van STW

15

Nieuwe perspectieven: STW-conferentie 2007

22

Interviews: _ _ dr. Germ Visser “Meer samenwerking in onderling vertrouwen”

16

_ _ prof.dr. Hans Hofstraat “Nanotechnologie speelt hoofdrol in onderzoeksstrategie Philips”

02:

19

Onderzoek

27

Overzicht programma’s en activiteiten

29

Lopende programma’s

30

Nieuwe programma’s in 2007

30

Onderwerpen voor nieuwe programma’s in 2008

33

Interviews: _ _ ir. Redouane Hallouzi Foutdetectie en -tolerantie voorkomen rampen

35

_ _ prof.dr. Hans Gerritsen Best of both worlds in één microscoop

38

_ _ prof.dr.ir. André de Boer “Breng de bron van het ‘brommen’ in beeld”

42

_ _ prof.dr. Harm K. Schutte Videokymografie legt stem bloot

03:

46

Bevorderen van de toepassing

49

Cijfers in 2007

51

Valorisation Grant

52

Valorisatie workshop

52

_ _ prof.ir. Adriaan Beukers en ir. Siebe Nooij “Taniq biedt bedrijven oplossingen waar hun R&D-afdelingen niet op zouden komen”

54

04:

Kengetallen en statistiek

59

05:

STW-organisatie

73

06:

Lijst van gebruikers

77

07:

Jurykamers en commissies

87

08:

Verkorte jaarrekening

95

Lijst van afkortingen

107

4


Bestuur Prof.dr. P.M.G. Apers voorzitter Universiteit Twente Prof.dr.ir. M.P.C. Weijnen vice-voorzitter Technische Universiteit Delft Dr. T. Doyle Philips Research Dr. C.A. Linse Shell International BV

2

Ir. D.Ph. Schmidt TNO Bouw en Ondergrond Peter Apers

Dr.ir. J.C. van Suijdam DSM

1

Bestuursraad Prof.dr.ir. F.P.T. Baaijens Technische Universiteit Eindhoven Ir G.F.M. Beenker NXP 2 Dr.ir. J.P.H. Benschop ASML Netherlands BV Prof.dr. C.A. van Blitterswijk Universiteit Twente Prof.dr.ir. R. de Borst Technische Universiteit Delft Margot Weijnen

(m.i.v. mei Technische Universiteit Eindhoven) Dr.ir. Y. Engelen DSM Ir. T.R. Gorter Qanbridge BV Dr.ir. C.P. Jongenburger Corus

3

Prof.ir. G.D. Khoe Technische Universiteit Eindhoven Dr. C.J. Kroese ex-Kadaster RvB Dr. H.P.C.E. Kuipers Shell Global Solutions Prof.dr.ir. R. Rabbinge Wageningen Universiteit Terry Doyle

Dr.ir. K. Reinink Rijk Zwaan Zaadteelt en Zaadhandel BV Ir. J.A. Roels DSM

4

Prof.dr. F.W. Saris Universiteit Leiden

1

Dr. K. Wiedhaup Netherlands Genomics Initiative Waarnemers Drs. J.A. van den Bandt-Stel Vereniging VNO-NCW Mr. M.N.J. Commandeur EZ Mr.dr. A.A.H. Teunissen EZ Kees Linse

5 3

Dr. C. de Visser NWO Directie Dr.ir. A.A.J.M. Franken MBA directeur 3 Dr. C.A.M. Mombers adjunct-directeur Prof.dr. F.W. Saris directeur ad-interim 6 Dr. E.E.W. Bruins directeur 7

Dick Schmidt

Hans van Suijdam

1

tot juni 2007

2

sinds juni 2007

3

tot en met 31 december 2007

4

tot maart 2007

5

sinds 1 januari 2008

6

van 1 januari tot 1 mei 2008

7

sinds 1 mei 2008

5

Voorwoord / Jaarverslag STW 2007

Voorwoord Het jaar 2007 was voor STW een recordjaar.

In dit jaarverslag ziet u speciale aandacht

Nooit eerder werd ruim 67 miljoen euro toe-

voor nanotechnologie. Nanotechnologie is

gekend aan STW-projecten. Ten dele was

een ontwikkeling die zich al vanaf begin van

dit toe te schrijven aan extra subsidie van

de jaren negentig heeft ingezet, maar nu

NWO voor het overgangsjaar, maar ook aan

steeds zichtbaarder wordt. Vele landen in

het succes van Perspectief, de programma’s

het buitenland investeren vele honderden

die STW in samenwerking met het ministerie

miljoenen euro’s extra in nanowetenschappen.

van Economische Zaken uitvoert, en de bijdra-

Nederland heeft een goede positie, maar

gen van participanten aan die programma’s.

houden we die? Samen met haar NWO-

In 2007 ontving STW in totaal 357 project-

partners, FOM en NanoNed, ontwikkelt STW

voorstellen en werden er 137 gehonoreerd.

momenteel op verzoek van het kabinet een

De gemiddelde projectomvang voor OTP- en

nationale onderzoeksagenda. Daarbij worden

Perpectief-voorstellen steeg naar 600 duizend

de krachten gebundeld, zowel in wetenschaps-

euro.

als in gebruikersland. De agenda wordt naar verwachting in het voorjaar van 2008

De uitbouw van de STW-programma’s heeft

gepresenteerd.

in het afgelopen jaar gestalte gekregen in de vorm van vier nieuwe programma’s. Ook zijn

In de komende periode wil STW zich mani-

vier nieuwe onderwerpen aangewezen voor

festeren als dé Nederlandse organisatie voor

de programmering van 2008 (zie pagina 33).

technisch-wetenschappelijk onderzoek, die

STW prijst zich gelukkig met het vertrouwen

naast wetenschappelijke excellentie utilisatie

dat haar financiers hebben in STW’s zelfstan-

meeweegt bij de ontplooiing van al haar

dige wijze van programmering. Volgens af-

activiteiten. Op het grensvlak van publieke

spraak met haar financiers zal STW in 2009

kennisinstellingen en industrie, zowel MKB als

de laatste stap zetten in de transitie naar een

grote bedrijven, zal STW zich blijven inzetten

situatie waarbij STW de helft van haar budget

voor het onderhouden van goede relaties met

op programmatische wijze inzet.

beide doelgroepen en voor de daadwerkelijke toepassing van onderzoeksresultaten. Hierin

Op verzoek van STW heeft het adviesbureau

wil STW als professionele organisatie optreden

Dialogic een onderzoek gedaan naar het

en zowel dienstverlener als strategische part-

verband tussen wetenschappelijke kwaliteit

ner zijn voor de stakeholders. Zoals u in dit

van STW-projecten en de utilisatie van de

jaarverslag kunt lezen is hiervoor al een goede

resultaten daarvan. De interessante conclusie

basis gelegd.

van deze studie is dat wetenschappelijke kwaliteit en utiliteit van onderzoek goed samen-

Wij wensen u veel leesplezier!

gaan. De mogelijke veronderstelling dat het een

Peter Apers, voorzitter

ten koste van het andere moet gaan wordt –

Anton Franken, directeur

althans in de STW-opzet – hiermee ontkracht.

31 december 2007

Op pagina 11 gaan we hier nader op in.

7

Ontwikkelingen binnen STW / Jaarverslag STW 2007

01 : Ontwikkelingen binnen STW Plannen van de overheid

09

De bijdrage aan het strategisch plan van NWO

09


09


11


11


15


15


22

Interviews _ _ prof. Dave Blank en dr. Léon Gielgens “STW brengt vraag en antwoord samen”

10

_ _ dr. Mihail Roco “Langetermijnvisie is noodzakelijk voor ontwikkeling van nanotechnologie” _ _ Five questions to mr. Roco

12 13

_ _ prof.dr.ir. David Reinhoudt “Met nanotechnologie zullen we het moeten doen”

14

_ _ dr. Germ Visser “Meer samenwerking in onderling vertrouwen”

16

_ _ prof.dr. Hans Hofstraat “Nanotechnologie speelt hoofdrol in onderzoeksstrategie Philips”

19

8


9


Plannen van de overheid

Met het plan

‘Samen werken samen leven’ presenteerde het kabinet het beleidsprogramma met een

lingen, departementale kennisinstellingen

dit jaarverslag een aantal highlights, statis-

en de R&D in bedrijven.”

tieken en kengetallen voor dit programma.

_ De kabinetsvisie nanotechnologieën

aantal voor Technologiestichting STW

wordt verder uitgewerkt in een actieplan.

2. Bundeling van krachten. Deze actielijn

belangrijke uitspraken. Het streven naar beter

“In 2006 is een kabinetsvisie nanotechno-

is bedoeld om ons land op wetenschappelijk

rendement van hoger onderwijs en onderzoek,

logieën uitgebracht die ondertekend is door

terrein slagkracht te geven in de internatio-

de versterking van het innovatief vermogen

8 ministers. Op dit moment wordt er in een

nale competitie. NWO wil toponderzoek

van de Nederlandse economie en het stimu-

interdepartementale projectgroep gewerkt

in Nederland bundelen en versterken. De

leren van ondernemerschap zijn belangrijke

aan de uitwerking van deze kabinetsvisie in

programma’s van STW, zoals het Nederlands

doelstellingen. Een aantal voor STW relevante

een actieplan nanotechnologieën.”

Nano Initiatief dat STW samen met FOM en

opmerkingen wordt in dit kabinetsbeleid geformuleerd. _ Het kabinet zet in op goed onderzoek en het besef dat het noodzakelijk is om middelen bij de beste onderzoekers terecht te laten komen. _ Er is een duidelijk streven om de invloed van gebruikers op het toegepast onderzoek

NanoNed opzet, zijn daar een goed voorbeeld STW voelt zich gesterkt in haar activiteiten,

van. Ook de participatie in het EraNet

instrumenten en werkwijze door deze uitspra-

Nanoscience Europe+ dat in 2008 van start

ken in het kabinetsbeleid en de strategische

gaat, past daar prima bij.

agenda. De bijdrage aan het strategisch plan van NWO

Het NWO-strategisch plan heeft

drie actielijnen.

van kennisinstellingen te versterken. _ Het toepassingsgericht onderzoek wordt

3. Wetenschap voor de samenleving. NWO heeft in haar strategisch plan 13 thema’s voor de toekomst gekozen. STW stelt belang in verscheidene thema’s en heeft in 2007 (mee)gewerkt aan de ontwikkeling van onder-

1. Ruimte voor onderzoekers. Deze actie-

zoeksagenda’s voor:

bij de verdeling van middelen strenger

lijn is bedoeld om excellente onderzoekers

a. gebruik van nanowetenschap- en

beoordeeld op kansen voor benutting.

vernieuwend en grensverleggend onderzoek

_ Het instrument SBIR (Small Business

te laten doen en om jongeren te laten instromen

Innovation Research) wordt ingezet om

in de wetenschap. Via investering in de

het ondernemerschap en innovatief

Vernieuwingsimpuls en met haar eigen Open

vermogen van het MKB te versterken.

Technologieprogramma vult STW deze actielijn

technologie; b. gebruik van nieuwe methoden, productie, opslag, transport en gebruik van energie; c. nieuwe instrumenten voor de gezondheidszorg;

in. Via het Open Technologieprogramma wordt

d. kennisbasis voor ICT toepassingen en

De Minister van OCW heeft in het najaar een

bovendien een bijdrage geleverd aan de

e. maatschappelijk verantwoord innoveren.

strategische agenda voor het hoger onderwijs-,

infrastructuur die nodig is voor het excellente

onderzoeken wetenschapsbeleid uitgebracht.

onderzoek. STW zet zich in om ook in de

STW heeft in 2007 een start gemaakt met

Ook daarin worden voor STW belangrijke

toekomst excellente wetenschap en utilisatie

een nieuwe stijl van programmeren namelijk

opmerkingen en keuzes gemaakt.

in het kader van de Vernieuwingsimpuls met

Perspectief (zie pagina 30). Hiermee wordt

elkaar te verenigen.

zowel een bijdrage geleverd aan de NWO-

_ “Onderzoek door Technologiestichting STW

thema’s als aan de versterking van sleutel-

….. laat zien dat er een duidelijk positief

In het Open Technologieprogramma zal vanaf

verband bestaat tussen excelleren in

2009 ruwweg de helft van het beschikbare

onderzoek en excelleren in innovatie. ….

onderzoeksbudget van STW worden besteed.

De kerncompetenties van STW zouden in

STW stuurt nu op een honoreringspercentage

de ogen van het kabinet beter benut

van 30% i.e. gemiddeld 30% van alle inge-

kunnen worden en ingezet in de richting

diende voorstellen wordt gefinancierd. STW

Economische Zaken (EZ) zet het sleutel-

van universiteiten en onderzoeksinstituten”.

heeft de ambitie om de komende jaren een

gebiedenbeleid en de programmatische

krachtige speler te zijn op het gebied van

aanpak de komende jaren voort. STW heeft

kennisbasis voor de technische wetenschap-

de Technische Wetenschappen en streeft

in 2007 goede afspraken gemaakt met EZ

pen aanwezig blijft en dat er ruimte blijft

ernaar het budget voor technisch wetenschap-

over de STW-programma’s. Het STW-bestuur

bestaan voor nieuwe opties voor innovatie.”

pelijke onderzoekers en hun gebruikers-

kiest haar eigen programma’s mede op basis

achterban groter te maken. In 2008 zal,

van de beleidskaders van de financiers

en de drie technische universiteiten spelen

mede door een eenmalige impuls van NWO,

(NWO en EZ). Bij de keuze van onderwerpen

een actieve rol in de ontwikkeling van

voor het Open Technologieprogramma en de

van STW-programma’s speelt altijd de

innovatieprogramma’s en maatschappelijk

Verniewingsimpuls een bedrag van 26 miljoen

wetenschappelijke kwaliteit, het utilisatie-

thema’s, maar zijn ook actief bij de benutting

euro beschikbaar zijn voor excellent, vernieu-

potentieel en de mogelijke ‘impact’ een

van onderzoeksresultaten. Tevens zorgen

wend onderzoek. Met steun van bedrijven

rol. Vanzelfsprekend wordt gekeken of er

zij voor samenhang tussen de strategische

en andere partijen zal er aan worden gewerkt

overlap dan wel complementariteit aanwezig

onderzoeksagenda’s van de kennisinstel-

om dit volume te verruimen. Elders vindt u in

is met andere initiatieven. Er wordt afgestemd

_ “Van belang is dat een brede excellente

_ “Technologische Topinstituten, STW, TNO

gebieden (EZ).


Het ministerie van

10


prof. Dave Blank en dr. Léon Gielgens

“STW brengt vraag en antwoord samen”

De deelnemers aan de workshops op de

Ook de door STW geagendeerde onder-

David Reinhoudt, voorzitter van NanoNed

STW-conferentie ‘Nieuwe Perspectieven’

werpen zijn inspiratiebronnen voor de

en een van de drijvende krachten achter

bogen zich op 4 oktober over vragen die

ontwikkeling van het NNI. De uitkomsten

het NNI, concludeerde dat de Nederlandse

ook een belangrijke rol spelen bij het

van de workshops Gezondheid en Energie

overheid er alles aan gelegen zou moeten

Nederlands Nano Initiatief (NNI): kan

& Milieu sluiten zeer direct aan bij de

zijn om na 2009, als het NanoNed program-

nanotechnologie een antwoord geven op

NNI-thema’s NanoMedicine, Voedsel &

ma afloopt, een Nederlands Nano Initiatief

de maatschappelijke vragen die leven?

Gezondheid, Energievoorziening en

van start te laten gaan. Een positie die

En kan dat dan ook op een verantwoorde

het vraagstuk van de Waterzuivering.

ook werd bevestigd door het aanwezige

wijze? En waar moet Nederland op

En het NNI-onderwerp ‘Functionele nano-

publiek; de ruime meerderheid was het

inzetten in de nanotechnologie wereld?

materialen’ werd expliciet genoemd

namelijk eens met de stelling dat de over-

Moet Nederland eigenlijk wel inzetten op

waar nanotechnologie kan bijdragen aan

heid onmiddellijk actie moet ondernemen

nanotechnologie?

oplossingen bij Wonen & Bouwen, maar

om implementatie van nanotechnologie te

ook Milieu & Energie. En daarnaast werd

stimuleren. Eigenlijk een logisch vervolg

STW heeft met deze conferentie een

ook op de STW-dag, net als in het NNI,

op de Kabinetsvisie Nanotechnologieën,

belangrijke stap gezet door nanoweten-

ruim aandacht geschonken aan de verant-

waarin het kabinet uitspreekt dat nano -

schappers, gebruikers van nanotechnologie

woorde ontwikkeling van nanotechnologie

technologie, indien op een verantwoorde

en mensen met vragen over nanotechnolo-

in de Risico’s van nanotechnologie-sessie.

manier ingezet, bijdraagt aan de versterking van de Nederlandse economische structuur

gie bij elkaar te brengen. Daar moet STW vooral mee doorgaan, want tijdens de

Het belang van het NNI als platform voor

conferentie bleek duidelijk dat het samen-

de uitwisseling van kennis en kunde wordt

brengen van die werelden nodig is om

gezien als een cruciaal element voor de

beter te kunnen bepalen wat nanotech -

vooruitgang in de nanotechnologie, zoals

nologie de maatschappij te bieden heeft

ook duidelijk wordt verwoord door zowel

èn wat de maatschappij van de nano -

Mihail Roco, Dr. Nano van de Verenigde

wetenschapper vraagt. Een rol die bij

Staten, als de directeur van STW, Anton

STW past, en waar STW zijn sporen in

Franken. Roco stelde hierbij dat Nederland

heeft verdiend: wetenschap en toepassing

het ook wetenschappelijk bijzonder goed

verenigen.

doet in de nanotechnologie en bijvoorbeeld erg goed is in onderzoeksgebieden als nano-electronica, met name beyond Moore: nieuwe materialen en hun toepassingen, en nano-geneeskunde.

en concurrentiepositie.

11


met andere financiers van wetenschappelijk

zoeken hypothese ‘utilisatie gaat ten koste

5. De organisatie van de STW-conferentie

onderzoek (zie pagina 30).

van wetenschappelijke kwaliteit’ ontkracht.

‘Nieuwe Perspectieven’ op 4 oktober

Het onderzoek van Dialogic betrof alleen door

met inleidingen en discussies over

STW ‘gemanagede’ onderzoeksprojecten,

nanotechnologie. Tijdens de conferentie

2007 is naar aanleiding van de evaluatie van

zodat de conclusie zich niet uitstrekt tot alle

vond een aantal workshops plaats om te

STW, die in 2006 is afgerond, door STW

wetenschappelijk excellente onderzoek.

inventariseren welke vragen leven rondom

met haar financiers NWO en het ministerie

Het rapport kunt u downloaden van de

Gezondheid, Milieu en energie, Mobiliteit,

van Economische Zaken (EZ) een gezamenlijk

website www.stw.nl.

Wonen en Bouwen én in welke gevallen


In

overlegprotocol ontwikkeld. Het doel van dit protocol is de eenduidigheid en de samenwerking van EZ en NWO in de aansturing van


Na het verschijnen van de

nanotechnologie – een deel van – het antwoord kan leveren. Dit met aandacht voor de risico’s van nanotechnologie,

STW te verbeteren. Dit maakt de bestuurlijke

Kabinetsvisie Nanotechnologieën, van Klein

waar tijdig ook wordt gekeken of de nano-

verhoudingen voor STW helderder en beperkt

naar Groots is STW samen met FOM en

technologie-oplossing een verantwoorde

de administratieve lasten. Inmiddels hebben

NanoNed gevraagd om een nationale onder-

oplossing is.

we met dit protocol voor beide partijen

zoeksagenda voor nanotechnologie uit te

identieke prestatie-indicatoren vastgesteld.

werken, het Nederlands Nano Initiatief (NNI).

Waar kan volgens de workshopdeelnemers

Zie hoofdstuk 04: Kengetallen en statistiek.

Met sterke betrokkenheid van het onderzoeks-

nano-onderzoek zoal een antwoord bieden?

veld en gebruikers vanuit bedrijfsleven en Mede naar aanleiding van de STW-evaluatie

overheid is hiervoor een start gemaakt. Zeven

Geneeskunde: Ontwikkelingen van diagnose-

heeft STW het initiatief genomen om – in

thema’s zijn benoemd waarvan drie al eerder

technieken voor het ‘in vivo’ monitoren van

samenwerking met de drie technische univer-

op basis van een verkenningsrapport waren

het functioneren van weefsel en cellen om

siteiten – een onderzoek te doen naar de

geïdentificeerd. De thema’s zijn:

zodoende vroegtijdig ziektes op te sporen

wetenschappelijke ‘output’ en ‘impact’ van

en deze gericht te kunnen behandelen.

onderzoekers die in de afgelopen 10 jaar bij

1. Beyond Moore (‘nano-electronica’);

STW-projectfinanciering hebben gekregen.

2. NanoMedicine;

Milieu en energie: Ontwikkeling van nieuwe

Wij zullen daar in 2008 nog nader op terug-

3. Functionele nanodeeltjes en gestructu-

‘nano-materialen’ om het rendement van de

komen, maar het voorlopige totaalresultaat

reerde oppervlakken op nanoschaal;

zonnecel te verhogen en biomassa efficiënter

laat zien dat STW-gefinancierde onderzoekers

4. Nanotechnologie voor energievoorziening;

te gebruiken maar ook het maken van kata-

een duidelijk hogere wetenschappelijke impact

5. Nanotechnologie voor waterzuivering;

lytisch actieve membranen en zelfs het maken

realiseren dan de referentiegroep die geen

6. Nanotechnologie voor voedsel en

van nanobuisreactoren om op een veilige

financiering van STW heeft gekregen.

gezondheid; 7. Risico’s en toxicologie van

Een tweede vervolg op de STW-evaluatie

manier nucleair CO2-vrij energie te kunnen opwekken.

nanotechnologie.

betrof een studie door het adviesbureau

Mobiliteit: Nano-materialen voor functionele

Dialogic naar het verband tussen wetenschap-

Op verschillende manieren heeft STW in

coatings, lakken, sensoren, filters en licht-

pelijke kwaliteit van STW-projecten en de

het afgelopen jaar krachtig ingezet op ontwik-

gewicht-materialen.

utilisatie van de resultaten daarvan. Voor

kelingen van de nanotechnologie in Nederland.

deze studie in opdracht van STW zijn door

1. Financiering van 10 onderzoeksprojecten

Wonen en bouwen: De werelden van bouwen

de evaluateurs verzamelde – anonieme –

op nanogebied in het Open Technologie-

en nanotechnologie moeten elkaar nog beter

enquêtegegevens gecombineerd met door

programma.

leren kennen (overigens ook een geluid vanuit

STW verzamelde gegevens over utilisatie

2. Het starten van het programma

de Mobiliteits-hoek). Nu al zien we gebruik

en wetenschappelijke output en impact. Op

Thin Film Nanomanufacturing in het

van nanotechnologie voor verduurzaming en

basis van een geïntegreerde dataset van

kader van Perspectief (zie pagina 33).

versterking van constructies, minimalisering

130 cases zijn vervolgens analyses gedaan

3. Deelname in ERAnet en NanoScience

van milieubelasting en verbeterde hittebesten-

die leidden tot het aantonen van overtuigende

Europe dat voortbouwt op het succesvolle

relaties tussen indicatoren voor wetenschap-

ERAnet NanoSciences en waardoor

pelijke kwaliteit (aantallen publicaties, aantal

per 2008 24 miljoen euro beschikbaar

Risico’s nanotechnologie: Hoe kunnen we de

citaties en wetenschappelijke impact) en

komt voor internationale samenwerkings-

onzekerheden met betrekking tot risico’s

indicatoren voor utilisatie (prototypes, paten-

projecten in nano-onderzoek.

de baas worden, in de verschillende sectoren

ten, financiële inkomsten, etc.). De conclusie

4. De organisatie van zeven interactieve

digheid.

waarin nanotechnologie gebruikt wordt.

is dat wetenschappelijk gezien het beste

NNI-workshops met als doel de

Goed overleg met de stakeholders is hierbij

STW-onderzoek ook de grootste utiliteit

ontwikkeling van de nationale nano-

essentieel.

met zich meebrengt. Het omgekeerde geldt

technologie-onderzoeksagenda

overigens niet. Hiermee werd de te onder-

(samen met FOM en NanoNed).

12


dr. Mihail Roco

“Langetermijn visie is noodzakelijk voor ontwikkeling van nanotechnologie”

“Om resultaat te boeken in wetenschap-

Vier generaties onderzoek

onderzoek wordt gedaan, waar zoveel

pelijk opzicht is het van groot belang een

“Het mooie van nanotechnologie is dat

citaties zijn te noteren en waar nanotech -

langetermijn visie te formuleren. Het is niet

we dezelfde principes toepassen in allerlei

nologie zo nadrukkelijk haar weg in produc-

perse gezegd dat je dat doel precies zult

verschillende takken van wetenschap.

ten heeft weten te vinden. Roco vindt dat

bereiken, maar het helpt enorm in je

Hierdoor zijn nanotechnologische toepas-

Nederland zich tekort zou doen als het

focus.” Zo verklaart dr. Mihail Roco, mede-

singen terug te vinden in de binnenste

niet ook een langetermijn visie ontwikkelt.

oprichter van de Amerikaanse National

laag van een tennisbal, maar ook in een

“Nederland doet het als relatief klein land

Science Foundation en het National

flesje bier. En hebben we ze later kunnen

bijzonder goed in de nanotechnologie. Qua

Nanotechnology Initiative, het contrast

toepassen in de vliegtuigindustrie, de

citaties staat het na de VS en Zwitserland

tussen de nog prille beginfase van nano-

geneeskunde, noem maar op. In die geval-

op de derde plaats. Dat is bijzonder knap.

technologie en de stelligheid waarmee

len hebben we het overigens nog over

Wil het deze positie behouden, dan zou

hij de toekomst in beeld brengt. Rond

de eenvoudige toepas-singen van nano-

het er goed aan doen zich te concentreren

2020, zo is Roco overtuigd, zijn we in

technologie. Dat is de eerste fase van

op enkele wetenschapsgebieden waar

een vierde fase van onderzoek beland

nanotechnologie waarin we in de passieve

het nu al een naam in heeft en daarin te

waarin we moleculaire nanosystemen

structuur van materialen kunnen ingrijpen.

investeren. Het is bijvoorbeeld erg goed in

beheersen en we ze kunnen sturen.

De tweede fase is manipulatie van actieve

onderzoeksgebieden als elektronica en

nanostructuren, daar zijn we nu steeds

nanogeneeskunde. Mijn insteek zou zijn

“Nu al kunnen we eenvoudige organismen

beter in. De derde fase zit er nu aan te

om op de gebieden waarin je naam hebt

laten groeien, op termijn zullen we DNA

komen. Hierin leren we system engineering

opgebouwd, extra in te zetten. Tevens is

kunnen beheersen. Dit geeft zicht op de

te bedrijven en pas in de vierde generatie

het van belang een zo open mogelijk

mogelijkheid een mens te kweken. Het

van onderzoek zullen we in staat zijn

netwerk te creëren om gebruik te maken

is mij niet te doen om het maken van

moleculaire nanosystemen te maken en

van elkaars kennis. Bij het NNI hebben

Superman, maar wel om het verlengen

te beheersen”, aldus Roco. De eerste vijf

we een netwerk gecreëerd met inmiddels

van het leven. Ik denk dat we die ethische

jaar van het bestaan van het NNI is Roco

25.000 deelnemers. Onderzoekers moeten

grens niet moeten overschrijden, omdat

bezig geweest wetenschappers, bedrijven

geen concur rentie aangaan. Zij moeten in

we dan zouden ingrijpen in de menselijke

en overheden ervan te overtuigen dat

een open systeem data kunnen uitwisselen

aard. Maar ik ben ervan overtuigd dat

nanotechnologie in producten toepasbaar

en vergelijken. Met zo’n open netwerk kan

we er op termijn in theorie toe in staat

is. Nu men eenmaal om is, moet hij ieder-

Nederland een vooraanstaande rol in de

zullen zijn”, zegt Roco, die zelf in de jaren

een overtuigen om over te stappen naar

nanotechnologie blijven spelen.”

tachtig als hoogleraar Mechanics gefasci-

die tweede fase, waarin interactie in

neerd raakte door zijn werk bij IBM. “Ik

systemen centraal komt te staan. “Van

Maatschappelijk draagvlak

ondervond daar hoeveel we konden veran-

veel dingen kennen we de structuur niet

Om maatschappelijk draagvlak voor

deren aan kopieermachines door kleine

eens”, zegt Roco. “Er is dus nog heel

nanotechnologie te creëren, is het volgens

ingrepen in de mechaniek. Dat heeft mij

veel onderzoek te doen, maar ik ben ervan

Roco van belang om te laten zien welke

aan het denken gezet over studies naar

overtuigd dat we ook hierin zullen slagen.”

rol nanotechnologie kan spelen in de

de kleinste deeltjes. In wezen zien we

besparing van energie, in de toenemende

daar hetzelfde. Door kleine veranderingen

Nederland moet mee blijven doen

efficiëntie in productieprocessen en in

aan te brengen in een molecuul, kunnen

De langetermijn visie heeft de ontwikkeling

hoeverre nanotechnologie kan bijdragen

we het gedrag en de functie van dat mole-

op het gebied van nanotechnologie in de

aan duurzaamheid. Een andere uitdaging

cuul ingrijpend veranderen.”

Verenigde Staten versneld, zoveel mag

ziet Roco in het voorbereidend onderwijs

duidelijk zijn. Er is geen land waar zoveel

voor de wetenschap. “Al in een vroeg

13


“Five questions to mr. Roco” stadium moeten wij aankomende studenten wijzen op de mogelijkheden in de nano-

1. What, in your opinion, will be the

3. Do you see a critical success factor

technologie. Dat kan door er in het

main societal/economic benefit of

for nanotechnological developments

middelbaar onderwijs al aandacht aan te

nanotechnology?

and what role should European governments play?

besteden. Het moeilijke daarbij is het in een lessenpakket te integreren. En dat heeft weer alles te maken met de multidiscipli -

Nanotechnology has the potential to

nariteit van nanotechnologie. Dat past

change the foundation of industry though

A critical success factor is the fundamental

niet in een specifiek vakkenpakket, omdat

high efficiency nanomanufacturing and of

research that is needed for introduction

nanotechnologie in alle disciplines haar

medicine through molecular, science based

of new nanotechnology products.

werking, haar invloed heeft.” Wie de

detection and treatment methods. It leads

Another critical need is for education

signalen van Roco in acht neemt en zijn

to better understanding of nature with

from technician to researcher level.

uitspraken vergelijkt met die van David

long term implications on sustainable

A third success factor is participation

Reinhoudt, zijn landelijke evenknie (zie

environment and estimation of healthcare

of public and various professional

verderop), kan niet anders dan bedenken

needs. More than $150 billion products

organizations in understanding the benefits

dat de Nederlandse economie, dan wel

worldwide already incorporate nanoscale

and risks of nanotechnology development.

de Nederlandse overheid, zich een slechte

components that improve their performance,

dienst zou bewijzen als zij zich niet tot het

and now there is a transition to the second

European governments can provide

uiterste zou inspannen om nanotechnologie

generation of nanoproducts based on

long term support for creating the infra-

tot volle wasdom te brengen

devices and systems.

structure and education needed for

Nanotechnology provides an interdiscipli-

nanotechnology development, as well as

nary foundation for teaching and research.

development of partnerships with private sector in advancing various technologies.

Dr. Nano Een van de twee keynote speakers tijdens de STW-conferentie

2. Is there added value to a focused

over nanotechnologie was dr. Mihail Roco,

investment in nanotechnology as

in de Verenigde Staten ook wel bekend

compared to investing in excellent

als Dr. Nano. Hij zal de geschiedenis

chemistry and biological sciences

ingaan als de man die onder meer heeft

and physics ?

4. How do you see research funding in this context?

gezorgd voor de stijging van het jaarlijkse

The research funding should be focused on

onderzoeksbudget voor nanotechnologie

the key issues specific to nanotechnology

van 3 miljoen dollar in 1999 naar

Excellent chemistry and biological

that were not addressed before, such

1,3 miljard dollar in enkele jaren. Dit

science are specific domains that are

as multiscale selfassembling, quantum

lukte hem onder meer door president

different from the multidisciplinary domain

phenomena in nanoscale devices and

Bill Clinton en zijn adviseurs te overtuigen

of nanoscience and nanotechnology.

systems, predictive approaches for

van de noodzaak in de ontwikkeling van

While intersections exits, nanotechnology

nanoscale materials and their effects on

nanotechnologie te investeren. “Voor je

is a new opportunity that cannot be

toxicity.

tot de president doordringt, moet je door

addressed by either chemistry, biology,

ongeveer zes lagen adviseurs en het

physics or engineering alone. Nano

Congres heen”, zegt Roco. “Toen dat

perspective already have enhanced

na veel lobbyen gelukt was, noemde

chemistry and biology by focusing more

on nanotechnology for businesses

Clinton het belang van nanotechnologie

on physical basics and engineering tools

across Europe?

in een jaar tijd maar liefst acht keer in

and transforming approaches.

5. Do you have a recommendation

zijn publieke toespraken. Toegegeven, dat helpt als je het National Nano Initiative

Use of the academic research results is

aan het opzetten bent.”

essential in fields combining science and technology so closely. Also, partnerships across areas of relevance are essential because of the multidisciplinary charac teristic of nanotechnology.

14


prof.dr.ir. David Reinhoudt

“Met nanotechnologie zullen we het moeten doen”

Het woord nanotechnologie komt in een

Klassieke industrie afhankelijk

Minimaal 100 miljoen euro nodig

tekstverwerker niet eens door de spellings-

“Met nanotechnologie kunnen wij de

Bij een ander initiatief, NanoNed, is

controle. Zo relatief nieuw is het fenomeen.

klassieke industrie in Nederland hoog-

Reinhoudt nog volop actief als voorzitter.

Toch is prof.dr.ir. David Reinhoudt, emeritus

waardig en vooruitstrevend houden. De

Dit is een initiatief van acht kennisinstituten

hoogleraar supramoleculaire chemie aan

klassieke industrie is immers afhankelijk

en Philips en behelst investeringen in

de Universiteit Twente en onder meer

van de intelligentie die wij in de onderdelen

wetenschappelijk onderzoek, experimentele

voorzitter van NanoNed, ervan overtuigd

kunnen aanbrengen. Daardoor kunnen

faciliteiten en kennisdisseminatie. Het

dat de snelle ontwikkeling van nanotechno-

producten steeds kleiner en veelzijdiger

budget van NanoNed bedraagt voor vijf

logie geen hype, maar een normale ontwik-

worden. De mobiele telefoon is daar

jaar een kleine 250 miljoen euro.

keling is. “Het is de logische stap in de

een prachtig voorbeeld van, evenals de

“NanoNed is een gelegenheidsconsortium

miniaturisering”, zegt hij. “Als we niet alleen

apparatuur die we tegenwoordig in auto’s

dat in principe in 2009 afloopt. Als je

transportland willen zijn, dan ligt op het

verwerken. Daarin ligt de toekomst voor

echter ziet wat we bereikt hebben, dan

gebied van nanotechnologie onze kracht.”

onze economie. Want laten we wel zijn:

zou de Nederlandse overheid er alles aan

als Nederland alleen transportland blijft,

gelegen moeten zijn om dit initiatief in

“Sinds we hunebedden bouwen, zijn

dan is dat een weinig aantrekkelijk per -

stand te houden”, zegt hij. “En dat betekent

mensen bezig productieprocessen beter te

spectief. We kunnen bezwaarlijk nog

dat de regering in haar begroting voor

controleren en producten kleiner te maken.

meer containers over de snelweg Europa

2009 minimaal 100 miljoen euro ten

Biotechnologie vormde in die zin 25 jaar

binnenrijden. In de Verenigde Staten

behoeve van de verdere ontwikkeling van

geleden een doorbraak. Sinds 2000 is

overweegt de overheid op het moment

nanotechnologie zal moeten reserveren.

nanotechnologie ook zo’n doorbraak.

een verdubbeling van de budgetten voor

Doet zij dit niet, dan lopen we een achter-

Werken aan deeltjes die individueel kleiner

de ontwikkeling van nanotechnologie,

stand op die niet meer is in te halen.

zijn dan 100 nanometer is mogelijk dankzij

alleen al om de concurrentie met India,

Zeker wanneer we zien hoe snel de

de apparatuur die we hiervoor hebben

Japan en China bij te blijven”, zegt

nanotechnologie zich sinds 2000 heeft

ontwikkeld. Dankzij het feit dat wij met een

Reinhoudt. “In Nederland hebben wij met

ontwikkeld.”

individuele molecuul kunnen bepalen wat

het instituut MESA+ aan de Universiteit

we ermee doen, hoe we het gebruiken in

Twente een toppositie in de wereld

een product, kunnen wij op termijn het

verworven. Het instituut combineert

productieproces op moleculair niveau

daartoe de vakgebieden Elektrotechniek,

beheersen. Op atomair niveau is dat niet

Technische Natuurkunde en Chemische

interessant, omdat je in een atoom niet

Technologie en de multidisciplinaire

veel kunt beginnen”, zegt Reinhoudt, die

competenties op het gebied van micro-

van het begin af – eind vorige eeuw –

systeemtechnologie, materiaalkunde,

betrokken is geweest bij de ontwikkeling

chemie en fotonica. Er zijn nu ruim 500

van nanotechnologie in Nederland. Met

medewerkers aan verbonden, het instituut

zijn collega’s was hij eind jaren negentig

integreert verschillende disciplines en

al druk doende om vanuit de supramole -

levert een geweldige bijdrage aan het

culaire chemie nanotechnologie te

bedrijfsleven. Wil de Nederlandse industrie

bedrijven. De andere hoek van waaruit

voorop blijven lopen, dan is de verdere

nanotechnologie is ontstaan, is volgens

ontwikkeling van nanotechnologie hiertoe

hem de nanofysica.

de sleutel.” Reinhoudt leidde tot voor kort het MESA+ instituut.

15



STW streeft


In 2007

Nanomanufacturing en Multiscale Simulation

naar samenwerkingsverbanden met kennis-

groeide, net als in 2006, het aandeel van

Techniques voor een bedrag van in totaal

instellingen en expertisecentra op het terrein

programmatisch werk ten opzichte van het

20 miljoen, zijnde de reservering van 2006

van valorisatie. Dit om kennis uit te wisselen

Open Technologieprogramma. In 2007 was

van 9 miljoen euro en de subsidietoekenning

en wederzijdse competenties en netwerken

28 miljoen euro beschikbaar voor het OTP,

van 11 miljoen euro voor 2007. Door een

beter te benutten. Zo worden de transactie-

11 miljoen voor Perspectief en 10 miljoen voor

extra toezegging van NWO voor 2008 kan

kosten een stuk lager en wordt de kwaliteit

overige programma’s, zoals Vernieuwings-

STW het budget voor het OTP vrijwel gelijk

van valorisatie verbeterd.

impuls, Valorisation Grant, Simon Stevin

houden aan het jaar 2007 en kunnen we

Meesterschap, en voor aanvullingen op

voor dat programma toch weer een honore-

Op 13 maart heeft Technologiestichting STW

lopende programma’s. Tevens haalde STW

ringspercentage van 30% in het vooruitzicht

een samenwerkingsovereenkomst getekend

de doelstelling om de algemene reserve met

stellen. Het bruto bureaukostenpercentage

met Octrooicentrum Nederland ter versterking

2 miljoen euro terug te brengen. Door de

bedroeg voor 2007 6,5% ten opzichte van

van de kennisvalorisatie.

reservering voor octrooikosten terug te

de baten. In dit percentage zijn de bijdragen

brengen en onder meer de begroting voor

van derden in het STW-bureau niet verdis-

Op 15 maart heeft STW tijdens de het con-

Valorisation Grant aan te vullen met hogere

conteerd.

gres ‘De Kunst van verzilveren’ samen met

bijdragen van derden, kon het STW-bestuur

vertegenwoordigers van universiteiten, hoger

besluiten tot het vormen van een beleidsruimte

In 2007 is op 15 juni het nieuwe project-

onderwijs, bedrijfsleven en overheid een

van 6 miljoen euro, waarmee STW hoopt in

informatiesysteem, NWO-Delfi, in gebruik

gezamenlijke verklaring ondertekend waarin

2008 nieuwe initiatieven te ontplooien. Er

genomen. Mede door de genomen interne

partijen uitspreken zich in te spannen voor

werd een inhaalslag geslagen met betrekking

maatregelen, zoals een nauwkeuriger financiële

verbetering van de valorisatie van onderzoek.

tot projecten uit 2006, zodat het totaal aan

planning van projecten, het incorporeren

toewijzingen een record bereikte van

van de cofinanciering in de projectbegroting,

67 miljoen euro.

planning van bijdragen van derden aan een

Ook heeft STW op 22 juni een samenwer-

project, hoopt STW de dienstverlening verder

kingsovereenkomst getekend met de drie technische universiteiten om de valorisatie te

In 2007 zijn vier Perspectief-programma’s

geoptimaliseerd te hebben. In 2008 zullen

versterken.

ten laste van de EZ-subsidie gestart:

we deze werkwijze evalueren in het licht van

Green and Smart Process Technologies,

de lastenverlichting voor het STW-bureau en

Smart Systems-in-Package, Thin Film

voor de universiteiten.

Andere partijen hebben zich aangesloten bij ons instrument de ‘Valorisation Grant’. ICTRegie, ZonMw/Stigon en NanoNed

Bibliometrisch onderzoek over de periode van 1997–2006 laat

financieren mee aan de Valorisation Grant

zien dat de wetenschappelijke kwaliteit van nanotechnologisch

(zie pagina 52).

onderzoek in Nederland van wereldniveau is. Deze figuur geeft een aantal indicatoren weer waarmee de wetenschappelijke

figuur 1

prestaties van onderzoekers in het kader van NanoNed en STW-

Nano-onderzoekers bij STW 1997-2006 Bron: CWTS

3,00

programma’s kunnen worden geëvalueerd.

CPP/JCSm is een maat voor de wetenschappelijke impact van 2,50

de beschouwde onderzoekersgroep ten opzichte van het wereldwijde gemiddelde voor de onderzoekers die in diezelfde tijd-

2,00

schriften publiceren. JCSm/FCSm is een maat voor de kwaliteit van de tijdschriften waarin deze STW-nano-onderzoekers

1,50

publiceren. CPP/FCSm geeft aan welke impact genoemde Nederlandse nano-onderzoekers hebben op hun vakgenoten op

1,00

wereldwijde schaal.

0,50

Een index van 1,0 geeft het internationale gemiddelde weer voor respectievelijk de tijdschriften waarin wordt gepubliceerd

0

en het vakgebied. 1 9 97-2000

1 9 9 8-200 1

1 9 9 9-2002

2000-2003

200 1-200 4

2002-200 5

2003-200 6

CP P/ FCSm

Conclusie is dat de STW-nano-onderzoekers in uitstekende tijdschriften publiceren en ook daarin uitstekend voor de dag

JCSm/ FCSm CP P/JCSm

komen. Beschouwt men hun presentaties tegen de achtergrond van de totale wereldpopulatie van publicerende nano-onderzoekers dan komen zij zelfs nog beter voor de dag.

16

dr. Germ Visser / Jaarverslag STW 2007

Germ Visser

Dr. Germ Visser van DSM over de toekomst van nanotechnologie:

“Meer samenwerking in onderling vertrouwen” Een vacature chef Nanotechnologie zit er bij DSM niet in.

willen wij bijdragen aan de informatievoorziening. Er zijn

Voor het internationale concern uit Heerlen is nanotechno-

mensen die nanotechnologie associëren met genetische

logie een normale stap op weg naar een steeds grotere

manipulatie, of zelfs met voor God spelen, in de zin van

controle over materie op steeds kleinere schaal. Visser is

de mens die levende organismen zou kunnen maken. Wij

inmiddels programmacoördinator van het BioMedical

willen dat soort misverstanden graag uit de wereld hebben.

Materials Program. Dit is een collectief van belanghebbende

Daarom zijn wij zo open mogelijk over wat wij bij DSM

partijen waarin onder meer DSM, Medtronic, Organon,

ontwikkelen”, zegt Visser.

Philips, Fuji en een groot aantal universiteiten deelnemen. Jos Put, de chef bij DSM van Germ Visser, zag al in een

Ook binnen DSM informeren we elkaar over waar we mee

vroeg stadium dat bedrijven zich in de maatschappelijke

bezig zijn en welke ontwikkelingen we zien. Daarvoor

discussie moeten mengen als het gaat om nanotechnologie

hebben we onder andere een aantal workshops gehouden.

en Visser, met 21 jaar DSM-ervaring, geeft daaraan invulling.

De eindverantwoordelijkheid ligt bij de business units. Op

“Juist omdat er rond nanotechnologie zoveel onbekendheid

corporate niveau wordt gewerkt aan afstemming en zorgen

bestaat bij het grote publiek en bij overheidsinstellingen,

we voor ondersteuning.

17


Internationale standaarden

Opvallend is dat bij DSM de

de toekomst van nanotechnologie. De overheid zou een

discussie over een definitie van nanotechnologie eigenlijk

belangrijke rol kunnen spelen als het gaat om voorlichting

nauwelijks speelt. Visser: “Juist omdat we nanotechnologie

en bevordering van technische ontwikkelingen. Op het

zien als een normale ontwikkeling in de wetenschap,

gebied van arbeidsomstandigheden zijn onderzoeken

vragen wij ons niet af of we op een goed moment met nano-

gaande die duidelijkheid moeten scheppen over de veilig-

technologie bezig zijn of niet. Voor ons is wel relevant of

heid van werken. Het Ministerie van Sociale Zaken houdt

we op verantwoorde en veilige wijze producten fabriceren

zich daar mee bezig en dat is een goede zaak. Men wil

binnen de weten regelgeving. Wij hebben als standpunt

best practices opstellen over hoe je verantwoord met de

dat we ons aansluiten bij de internationale standaarden

nanomaterialen in een productieproces kunt omgaan. Wij

hiervoor. Om daarover internationaal overeenstemming

zijn groot voorstander van meer duidelijkheid over dit soort

te krijgen, pleiten wij ervoor vooral te kijken naar, en zo

zaken. Met die insteek zijn wij op zoek naar standaarden

mogelijk mee te praten over, wat er binnen de OECD en de

en richtlijnen waarbinnen wij ons werk veilig kunnen doen.”

ISO, de Europese Unie, etc. te bereiken valt. Daar moet de discussie worden gevoerd of verandering van regelgeving

“Wij denken dat nanotechnologie binnen onze werkwijze

gewenst is.”

zonder al te grote risico’s kan worden toegepast. Toch zou het goed zijn als er internationaal afgestemde procedures

Vooralsnog is DSM van mening dat het nanotechnologie

komen voor het karakteriseren en toxicologisch evalueren

binnen de bestaande regelgeving vrijwel probleemloos kan

van nanomaterialen. Dan weet iedereen in de industrie

toepassen. Daarbij merkt Visser op: “DSM is in het alge-

waar men zich aan te houden heeft en kunnen resultaten

meen uiterst voorzichtig in de toepassing van nieuwe tech-

onderling vergeleken worden. Dat draagt bij tot een snellere

nieken. Aan de ene kant zijn wij natuurlijk geïnteresseerd

ontwikkeling van het inzicht in de potentiële risico’s van

in nieuwe technische mogelijkheden, maar veiligheid staat

nanomaterialen. In dat verband hebben wij onze hoop

voorop. Kijken we naar mogelijke toxische effecten van

gevestigd op de OECD en ISO. Maar de overheid zou daar

nanodeeltjes, dan is daar nog niet zoveel over te zeggen.

actiever bij moeten willen zijn om goed te kunnen volgen

Immers, hoe meet je die? Die onbekendheid is overigens

hoe voorschriften zich ontwikkelen op dit gebied.”

precies de reden waarom we strikte voorzorgsmaatregelen nemen bij de omgang met nanodeeltjes. Daarbij zijn de

Koester specialismen in de nanotechnologie

Het getalm met

vorm waarin de deeltjes verkeren en de wijze van toepassing

dit soort ontwikkelingen in Europa komt de positie van de

essentiële factoren.”

wetenschappelijke ontwikkeling niet ten goede. Visser:

Openstaan voor diepgaande dialoog

‘In de Verenigde Staten, China en Japan werkt de industrie Visser heeft zo zijn

nadrukkelijker voor één binnenlandse markt. In Europa

bedenkingen bij het beleid van de overheid op het gebied

zien wij bijvoorbeeld Groot Brittannië pogingen in het werk

van nanotechnologie. “Wij zijn al heel lang in gesprek met

stellen om de voortrekkersrol naar zich toe te trekken. Van

de overheid, bijvoorbeeld met een interdepartementale

een gecoördineerde Europese aanpak is nog weinig te zien,

werkgroep die zich over nanotechnologie buigt. Wij staan

ondanks het Europese Actieplan Nanotechnologie. Binnen

absoluut open voor een diepgaande dialoog, maar op de

de OECD zouden we een actievere rol moeten spelen om

een of andere manier komt het er maar moeilijk van. Dat

tot internationale afspraken te komen.”

is uitermate jammer. Ook als ik kijk naar internationale standaardisatieactiviteiten (via NEN) moet ik constateren

In de sfeer van toepassingen voorziet Visser dat Nederland

dat het teleurstellend is dat de deelnemers alles zelf

op een aantal vakgebieden in de nanotechnologie haar

moeten betalen. Die situatie leidt er bijvoorbeeld toe dat

vooraanstaande positie in de wereld kan behouden.

alom gerespecteerde specialisten door gebrek aan budget

“Wat Mesa+ heeft neergezet de afgelopen jaren, is op het

niet kunnen deelnemen aan internationale standaardisatie-

gebied van elektronica wereldklasse. We moeten dan ook

bijeenkomsten. Als je in dat circuit al niet kan meedraaien,

specialismen in de nanotechnologie koesteren en verder

hoe wil je dan invloed uitoefenen op beleidmakers in

ontwikkelen om Nederland als kenniseconomie op de kaart

Europa of überhaupt je positie in die wereld verwerven en

te houden. Wij zouden in Nederland meer aandacht moeten

behouden? Het bedrijfsleven is best bereid een duit in het

besteden aan (biomedische) materialen. Zonder materialen

zakje te doen en doet dat ook al, maar het verwacht dan ook

kom je immers nergens. Ik kan niet inschatten hoeveel de

van de overheid dat zij ook dit type innovatie daadwerkelijk

overheid daar de komende jaren in zou moeten investeren.

op de agenda wil plaatsen.”

Wel weet ik dat het zonde zou zijn als we die toppositie zouden opgeven. We zijn een klein land en kunnen de

De rol van de overheid is volgens Visser ook van belang

enorme bedragen die er elders worden geinvesteerd niet

als het gaat om het grotere publiek. “Uit allerlei onderzoek

opbrengen. We hebben ons geld altijd goed besteed,

blijkt dat Nederlanders helemaal niet zo huiverig zijn over

waardoor we internationaal meetellen. Dat moeten we zo

18


houden.” Visser is kritisch op de wel erg terughoudende houding van de overheid in de richting van het bedrijfsleven. “Zodra een bepaald onderzoek meer in de richting gaat van een toepassing, zie je de overheid huiverig worden voor deelname. Die huiver heeft te maken met de geldende wetgeving en de daaruitvoortvloeiende angst voor de beschuldiging een bedrijf te bevoordelen. Die situatie is bijvoorbeeld in de Verenigde Staten anders. Een succesvolle applicatie levert de overheid een meervoud van die ondersteuning op in de vorm van belastingen. Iets meer souplesse op dit gebied zou welkom zijn.” Samenwerking uit welbegrepen eigenbelang

Binnen nu en tien

jaar verwacht Visser meer verwevenheid tussen bedrijven onderling en met researchinstituten als gevolg van de technische ontwikkeling. Hij hoopt daar ook op: “Niet alleen DSM, maar bijvoorbeeld ook Philips, staat open voor het delen van kennis op het gebied van (nano)technologie. Uiteraard zullen duidelijke afspraken over de intellectuele eigendom nodig zijn. Als je daar echter overeenstemming over bereikt, kun je heel veel samen doen.” En zo staat Visser eigenlijk in het algemeen in het leven en dus ook in zijn werk. “Als we elkaar onderling kunnen vertrouwen, dan kunnen we toch ook goed samenwerken? Samenwerking op basis van vertrouwen helpt ons niet alleen in privéverband verder, maar ook in het bedrijfsleven. Dat is geen naïviteit, maar een welbegrepen eigenbelang. Immers, samenwerking leidt tot een gezamenlijk betere situatie. Dat geldt niet alleen voor bedrijven, maar ook bijvoorbeeld tussen westerse en ontwikkelingslanden. We moeten daarvoor wel bereid zijn niet alleen naar de resultaten van het volgende kwartaal te kijken. In een land als China kunnen bedrijven het zich permitteren verder vooruit te kijken. Met die insteek zouden ook wij ons voordeel kunnen doen.”

19

prof.dr. Hans Hofstraat / Jaarverslag STW 2007

Hans Hofstraat

Prof.dr. Hans Hofstraat:

“Nanotechnologie speelt hoofdrol in onderzoeksstrategie Philips” Philips concentreert zich steeds meer op healthcare,

op moleculair niveau in beeld te brengen wat zich in het

consumer lifestyle en lighting in plaats van op ‘high volume

menselijk lichaam afspeelt. Philips heeft daar een goede

electronics’. De structuur van het concern is hier recent op

basis voor. De gezondheidszorg kent grote uitdagingen.

aangepast. Hans Hofstraat, Vice President Philips Research,

Op dit moment zien we de effecten van de zogenaamde

verantwoordelijk voor Healthcare Strategic Partnerships en

dubbele vergrijzing: meer mensen worden oud en bovendien

een van de initiatiefnemers van het vorig jaar opgerichte

leven die mensen langer. Hoezeer we ons ook op preventie

Center for Translational Molecular Medicine, licht toe hoe

en vroegtijdige detectie richten om ziekte zo snel en effec-

nanotechnologie hierin een hoofdrol vertolkt.

tief mogelijk aan te pakken, we moeten tevens producten ontwikkelen voor mensen die al ziek zijn of gebreken

“Medische technologie maakt een sterke ontwikkeling door.

vertonen. Ook daar zijn we goed in. Op elk terrein in de

Op het gebied van healthcare zijn wij bijvoorbeeld bezig

gezondheidszorg helpt nanotechnologie ons verder, met

met de ontwikkeling van apparatuur waarmee we in een zo

nieuwe materialen en met betere en meer compacte

vroeg mogelijk stadium een ziekte kunnen detecteren en

apparatuur. Bijkomend punt van groot belang is dat de

karakteriseren. Zo proberen wij met behulp van scanners

apparatuur die wij ontwikkelen, zo eenvoudig mogelijk

20


te bedienen moet zijn. Een gebruiker hoeft niet te weten

en therapie leveren. Om deze ontwikkeling te bevorderen,

welke complexe technologie in de apparatuur wordt

investeert Philips jaarlijks alleen al in Nederland circa een

gebruikt, als de apparatuur voor hem maar simpel te

miljard euro in Research & Development. Een deel daarvan

bedienen is en de resultaten eenvoudig te begrijpen zijn”,

wordt uiteraard besteed aan onderzoek dat in samen-

zegt Hofstraat, die tevens in deeltijd hoogleraar aan de

werking met universiteiten wordt uitgevoerd. Overigens

Universiteit van Amsterdam is.

doet Philips onderzoek over de hele wereld. Philips Research heeft naast de hoofdvestiging in Eindhoven ook

Een mooi voorbeeld van het type producten dat Philips

laboratoria in de Verenigde Staten, Duitsland, Engeland,

tegenwoordig ontwikkelt, is Motiva. Dit is een systeem

India en China. Ook daar werken we samen met universitaire

voor thuismonitoring, dat artsen vanuit het ziekenhuis in

partners.” Voor Nederlandse universiteiten is samenwerking

staat stelt om patiënten met chronisch hartfalen thuis te

met Philips dus allesbehalve een vanzelfsprekendheid.

observeren. Daarnaast kunnen arts en patiënt met elkaar

Een mondiaal opererend concern haalt immers het beste

communiceren. Met Motiva heeft de arts veel beter zicht op

van het beste, waar het zich ter wereld ook mag bevinden.

wat er met de patiënt gebeurt, terwijl de patiënt zelf veel bewegingsvrijheid heeft en niet zo vaak naar het ziekenhuis

Center for Translational Molecular Medicine

Hofstraat noemt

hoeft voor controles. Niet alleen resulteert deze aanpak in

nog een voorbeeld waaruit tevens blijkt dat de investeringen

een reductie van kosten, maar ze levert tevens een positieve

in nanomedicine niet alleen een kwestie van nobele mede-

bijdrage aan de kwaliteit van leven van de patiënt, doordat

menselijkheid zijn, maar ook een nuchtere afweging van

eventuele problemen eerder kunnen worden geconstateerd

hoe we in de toekomst de gezondheidszorg kunnen blijven

en patiënten zelfstandiger met hun ziekte kunnen leven.

betalen en uitvoeren. “Neem nu neuro-degeneratieve

Op moleculaire schaal diagnosticeren

patiënten. Hun verzorging is zeer intensief en vereist heel Hofstraat: “Met nanotech-

veel handen aan het bed. Door de vergrijzing zal deze

nologie kunnen we nog tal van andere nieuwe applicaties

typische ouderdomsziekte over enkele tientallen jaren in

mogelijk maken. Dankzij biomedisch wetenschappelijk

incidentie zijn verdubbeld. Tenzij we deze mensen met

onderzoek weten we bijvoorbeeld steeds meer over de

behulp van technologie effectiever kunnen behandelen en

moleculaire oorsprong van ziekten. Processen op het

verzorgen. Dat zou veel arbeid en kosten besparen.”

niveau van DNA en eiwitten bepalen onze levensloop. Op dat niveau vinden de eerste verstoringen plaats die zich

Telkenmale gaat het bij Hofstraat om de vertaling van

uiteindelijk uiten in ernstige ziekteverschijnselen. We zijn

technologie naar de praktijk. Dat verklaart ook zijn inzet

dus eigenlijk al ziek op het moment dat we er nog geen

voor de oprichting van het Center for Translational Molecular

last van ondervinden. Als we mensen op moleculaire schaal

Medicine, waartoe hij het initiatief nam. In deze publiek-

kunnen diagnosticeren, kunnen we veel sneller ingrijpen,

private samenwerking gaat het precies daarom. “Met het

op het moment dat de ziekte nog beperkt is. Sinds we in

CTMM willen we nanomedicine verder ontwikkelen om

1988 vrouwen zijn gaan testen op borstkanker met behulp

verbeteringen te introduceren in de klinische praktijk.

van screening, is de sterfte als gevolg van borstkanker

De initiële intitiatiefnemers waren Philips, de Technische

significant gedaald. Elk jaar sterven naar schatting 17%

Universiteit Eindhoven en de universiteit en het ziekenhuis

minder vrouwen aan borstkanker tengevolge van de invoe-

van Maastricht, maar snel sloten zich andere academische

ring van het screeningsprogramma. Dat gaat om ongeveer

partijen, die bijvoorbeeld samenwerkten in de Translationele

800 vrouwen per jaar. Denk eens aan het verschil tussen

Oncologie en in de Alzheimer Research, en heel veel grote

borstkanker in een gevorderd stadium en borstkanker die

en kleine bedrijven aan, die allemaal dezelfde visie delen.

zich nog maar in enkele cellen bevindt. Hoe eerder we

Ook patiëntenorganisaties en collectebusfondsen, zoals

de ziekte ontdekken, des te groter de kans op volledige

Nederlandse Hartstichting en KWF Kankerbestrijding nemen

genezing en des te kleiner de noodzaak voor drastische

deel met hetzelfde doel: het versnellen van de toepassing

ingrepen. Wij kunnen op dat terrein een rol spelen door

van fundamentele kennis in de dagelijkse medische praktijk.

apparatuur te ontwikkelen waarmee een arts de locatie en

Het is een precompetitief initiatief, met ook een belangrijke

de aard van een afwijking kan meten als deze nog uiterst

rol van de overheid, die een substantiële financiële bijdrage

klein is.”

levert vanuit het Fonds Economische Structuurversterking, als strategische en logische partner”, aldus Hofstraat.

Dit type ontwikkelingen vergt een nauwe samenwerking tussen universiteiten en bedrijfsleven en de academische

Gezond Ouder Worden

Een ander nieuw initiatief waarbij

wereld. “Fundamentele kennis op het gebied van ziektes

Hofstraat nauw betrokken is, is het Top Instituut Gezond

en hoe deze zich ontwikkelen, is het terrein van de

Ouder Worden. “Hierin willen we bijvoorbeeld onderzoeken

universiteiten. Het bedrijfsleven kan vervolgens bijvoor-

hoe we ouderen zo lang mogelijk met behoud van de eigen

beeld de technologie vereist voor diagnostiek, monitoring

regie over hun leven zelfstandig thuis kunnen laten wonen.

21


Maar ook genomics speelt, vooral in academisch verband,

termijn zullen kunnen genezen. Maar op sommige terreinen

een grote rol in dit initiatief. In bedrijfstermen Vanuit Philips

is er echt zicht op enorme vooruitgang. Zo ben ik ervan

perspectief hebben we het binnen TIGO vooral over home

overtuigd dat we bepaalde oogafwijkingen zodanig kunnen

healthcare. Hulpmiddelen en apparatuur voor ondersteuning

oplossen dat sommige blinden weer zullen kunnen zien

en monitoring op afstand spelen hierin een belangrijke rol.

met behulp van kunstmatige retina’s. Ook verwacht ik

Ook in dit initiatief zal de publiek-private samenwerking,

dat we op termijn kunstmatige organen zullen kunnen

net als bij het CTMM, goed worden geregeld.”

vervaardigen, die defecte organen kunnen vervangen. Het onderzoek van Philips zal zich vooral concentreren op

Ten aanzien van het Nederlands Nano Initiatief (NNI), de

medische technologie voor diagnose en monitoring, en

beoogde opvolger van NanoNed, heeft Hofstraat wel een

voor nieuwe therapeutische benaderingen. Op dat terrein

kritische noot te kraken. Hij waarschuwt voor een te grote

verwachten wij nog lang een constructieve bijdrage te

aandacht voor uitsluitend fundamenteel onderzoek, l’art

kunnen leveren.”

pour l’art. “Laten we ervoor waken de applicatie niet uit het oog te verliezen. Dat neemt overigens niet weg dat Philips op zes van de zeven gebieden die binnen het NNI zijn gedefinieerd actief meedenkt, want het is uitermate belangrijk dat Nederland op het gebied van nanotechnologie een rol van betekenis blijft spelen. Er gebeurt hier op tal van nanotechnologische gebieden onderzoek van wereldformaat. Onze insteek is hierbij altijd: laat je inspireren door maatschappelijke problemen en richt daar je fundamenteel wetenschappelijk onderzoek op. Met name voor nanomedicine is samenwerking tussen kennisinstellingen, waar onder ook de academisch medische centra, en bedrijven van belang. Een verbreding van de participatie aan het NNI is derhalve voor dit toepassingsgebied essentieel. Wat voor de verdere ontwikkeling van nanotechnologie ook van belang is, is gebruik te blijven maken van de huidige infrastructuur en deze te versterken, maar ook in te haken op nieuwe infrastructuur, die nodig is voor de uitdagende nieuwe programma’s, zoals dat voor nanomedicine. Mesa+ en Kavli Instituut, bijvoorbeeld, hebben zich zodanig bewezen dat het absoluut de moeite waard is deze te laten voortbestaan. Daarnaast zijn er nieuwe onderzoeksfaciliteiten waar bedrijven, maar ook academische onderzoekers terecht kunnen. Zo heeft Philips MiPlaza opgericht. Dit is een organisatie waarmee wij onze hightech infrastructuur op de High Tech Campus in Eindhoven toegankelijk maken voor andere partijen. Zo’n dertig kleine hightech bedrijven maken hier al gebruik van. Het stelt hen in staat om onderzoek te doen waar zij zelf de faciliteiten niet voor hebben. Met name voor het gebied nanomedicine hebben we daarnaast geïnvesteerd in specifieke Life Sciences Facilities, die overigens in principe ook door andere partijen kunnen worden gebruikt.” Constructieve bijdrage

Over de toekomst van nanotechnologie

in de gezondheidszorg is Hofstraat optimistisch gestemd. “We moeten open en eerlijk erkennen dat wij sommige ziekten nog lang niet onder controle kunnen krijgen. Het is zeer belangrijk patiënten het juiste verwachtingspatroon te bieden. Ik zal dus niet beweren dat we iedereen op

22



Na de middagpauze kregen de deelnemers Op 4 oktober in alle

zicht op onderzoek van hoge kwaliteit, gericht

Simon Stevin Meester

vroegte kwam Mihail Roco, senior adviseur van

op toepassing. Na een korte voordracht over

de Amerikaanse National Science Foundation,

de impact van wetenschap van Dialogics

Het Simon Stevin Meesterschap is een

aan in De Doelen in Rotterdam. Daar hield

Christiaan Holland, streden Merle de Kreuk,

eretitel die Technologiestichting STW

hij een presentatie over de vorderingen in de

Martijn Mies en Christian Nijhuis om de titel

jaarlijks toekent aan prominente technisch-

Verenigde Staten van het Nano-initiatief en

Simon Stevin Gezel 2007. De drie pasgepro-

wetenschappelijke onderzoekers die

vertelde hij wat hij zag als randvoorwaarden

moveerden wisten alle drie een goed beeld te

excellent onderzoek verrichten en het

voor ontwikkelingen in Europa.

schetsen van hun onderzoek en de wijze waar-

bedrijfsleven voor hun onderzoeksresul -

op zij hadden bijgedragen aan de valorisatie

taten weten te interesseren. Bovendien

Onder leiding van dagvoorzitter Maria

daarvan. Het was Merle de Kreuk die van het

kunnen zij jonge onderzoekers enthousias-

Henneman had de zaal heel wat vragen voor

publiek uiteindelijk de prijs kreeg voor haar

meren voor een carrière in de wetenschap.

Roco, en daarna ook voor David Reinhoudt,

werk en haar heldere en enthousiaste presen-

Het Simon Stevin Meesterschap van STW

de voorzitter van NanoNed. Reinhoudt bleek

tatie.

bestaat sinds 1998.

pelijke noodzaak om de Nederlandse voor-

Ook Ton van der Steen, Simon Stevin Meester

Overzicht Simon Stevin Meesters

sprong op het gebied van nanotechnologie te

2007, nam de zaal mee in een zeer enthousiast

behouden en vroeg met klem om steun van

en helder verhaal over zijn werk. Hij besteedde

de Nederlandse overheid daarin.

naast de inhoud ook aandacht aan de rand-

overtuigd van de economische en wetenschap-

voorwaarden voor succes, zoals hij ze heeft

1998 _ prof.dr. M.C. Elwenspoek (UT) prof.dr.ir. J.H. Huijsing (TUD) prof.dr.ir. D.N. Reinhoudt (UT)

De heren namen vervolgens plaats achter een

gedefinieerd. Hij liet zien dat er meer nodig is

forumtafel, waarachter zij gezelschap kregen

dan wetenschappelijke excellentie: een goed

van Germ Visser van DSM, Marianne Besselink

team, samenwerking met allerlei partijen binnen

2000 _ prof.dr. J.A. Molijn (TUD)

van de PvdA-fractie in de Tweede Kamer en

en buiten de academia, geld en vertrouwen.

2001 _ prof.dr. P.J. French (TUD)

Rinie van Est van het Rathenau-instituut. Zij

1999 _ prof.dr. J.H. van Boom † (UL) prof.dr.ir. G.C.M. Meijer (TUD)

2002 _ prof.dr.ir. A. van den Berg (UT)

verdedigden elk een stelling, waarover de zaal

De Simon Stevin Prijswinnaars namen hun

een ‘eens of oneens’ uitsprak. Germ Visser

felicitaties in ontvangst tijdens een borrel in

schatte in dat nanotechnologie al breed werd

de foyer van de Willem Burgerzaal. STW kon

toegepast; Marianne Besselink vond dat het

terugzien op een geslaagde dag.

prof.dr. J.C. Lodder (UT) 2003 _ prof.dr. J.A. Jansen (UMC St. Radboud, Nijmegen) 2004 _ prof.dr.ir. A.H.M. van Roermund (TUE)

kabinet actie moest ondernemen om de

2005 _ prof.dr. J.A. Bouwstra (UL)

Kabinetsvisie over Nanotechnologie gestand

2006 _ prof.dr.ir. J.C. Schouten (TUE)

te doen, en implementatie moest stimuleren.

2007 _ prof.dr.ir. A.F.W. van der Steen

Rinie van Est stelde dat ‘nanotechnologie’ als

(Erasmus MC Rotterdam)

noemer voor een debat niet nuttig was: nanotechnologie maakt deel uit van uiteenlopende disciplines en zal, als we niet opletten, zonder

Simon Stevin Gezel

maatschappelijk debat ingang vinden. De Simon Stevin Gezelprjs wordt sinds

Over risico’s van nanotechnologie kon volgens

2005 jaarlijks uitgereikt. In aanmerking

Van Est wel nuttig gesproken worden. De

hiervoor komen STW-onderzoekers die het

workshop over dit onderwerp was ook zeer

jaar daarvoor gepromoveerd zijn en die

goed bezocht, evenals de workshop over

gedurende hun promotieperiode een proef-

nanotechnologie in de geneeskunde. De

schrift en publicaties van hoge wetenschap-

deelnemers werden in beide workshops stevig

pelijke kwaliteit hebben geproduceerd en zich

betrokken bij de onderwerpen, net als bij de

persoonlijk hebben ingezet voor utilisatie.

workshops Mobiliteit en Milieu en Energie. Bij Bouwen en Wonen vond een rondetafel-

Overzicht Simon Stevin Gezellen

discussie plaats; uit alle workshops kwam de conclusie dat de onderlinge contacten tussen

2005 _ dr.ir. K.A.A. Makinwa (TUD)

verschillende wetenschappelijke disciplines en

2006 _ dr.ir. M.A.P. Pertijs

met de praktijk zeer nuttig en zinvol waren. Daarmee vervulde de conferentie een belangrijke taak van STW.

(TUD/National Semiconductor BV) 2007 _ dr.ir. M.K. de Kreuk (TUD)

23


Mihail Roco

Peter Apers

Maria Henneman

24


David Reinhoudt

25


Christiaan Holland

Christian Nijhuis

Martijn Mies

26


Simon Stevin Meester 2007 Ton van der Steen

Merle de Kreuk

Simon Stevin Gezel 2007 Merle de Kreuk

27

Onderzoek / Jaarverslag STW 2007

02 : Onderzoek Overzicht programma’s en activiteiten

29

Lopende programma’s Open Technologieprogramma

30

Nieuwe programma’s in 2007 Perspectief

30

Green & Smart Process Technologies (GSPT)

30

Multiscale Simulation Techniques (MuST)

31

Smart Systems-in-Package (SmartSiP)

31

Thin Film Nanomanufacturing (TFN)

33

Onderwerpen voor nieuwe programma’s in 2008 Autonomous Sensor Systems (ASenS)

33

Clean Combustion Concepts (CCC)

34

GenBiotics (GB)

34

Smart Optics Systems (SOS)

34

Interviews _ _ Richard van de Sanden en Erwin Kessels Prachtige kruisbestuiving

32

_ _ ir. Redouane Hallouzi Foutdetectie en -tolerantie voorkomen rampen

35

_ _ prof.dr. Hans Gerritsen Best of both worlds in één microscoop

38

_ _ prof.dr.ir. André de Boer “Breng de bron van het ‘brommen’ in beeld”

42

_ _ prof.dr. Harm K. Schutte Videokymografie legt stem bloot

46

28


29


Overzicht programma’s en activiteiten STW

Samenwerking met NWO, EZ en/of derden

Platform activiteiten

Open Technologieprogramma (OTP)

Aspasia

Bsik-programma’s:

ProRISC

www.stw.nl/programmas/

www.nwo.nl/subsidiewijzer.nsf/pages

_ NanoNed

www.stw.nl/programmas/prorisc

Cognitie

/NWOA_4YYAJV


Casimir

/NWOP_5WPEQD

www.nwo.nl/nwohome.nsf/pages/N

Neurale Netwerken

WOA_6PVET8

www.snn.kun.nl

Ethiek van Technologisch

ICT:

SIREN

Schone en Zuinige Verbranding

Onderzoek

www.ict.nl

http://ict.stw.nl

www.stw.nl/programmas/verbranding

www.stw.nl/programmas/ethiek

_ Regie-orgaan voor

Sensortechnologie

Sensortechnologie

Gedispergeerde meerfase-

www.stw.nl/programmas/sensor

stroming

technologie

www.stw.nl/programmas/meerfase

Werkbezoekregeling

stroming

www.stw.nl/programmas/werkbezoek

Genomics

regeling

www.stw.nl/programmas/genomics IOP Photonic Devices www.stw.nl/programmas/

Perspectief

photonicdevices Mozaiek

www.nanoned.nl _ Dutch Program for Tissue

SAFE www.stw.nl/programmas/safe

Engineering

Sense of Contact

www.dpte.nl

http://www.2.fhi.nl/senseofcontact

ICT-onderzoek en -innovatie _ IPN (ICT-onderzoek

www.stw.nl/programmas/sensor technologie

Platform Nederland) www.ictonderzoek.net _ JACQUARD

Monitoring

www.stw.nl/programmas/jacquard _ Progress www.embedded-systems.nl _ Sentinels www.sentinels.nl

ITEA www.itea-office.org MEDEA+ www.medeaplus.org

Green & Smart Process

http://www.nwo.nl/subsidiewijzer.nsf/

ERA-NET Nanoscience

Bsik monitoring

Technologies

pages/NWOP_5RNBJK

www.nanoscience-europe.org

http://www.senternovem.nl/bsik/bsik

www.stw.nl/programmas/GSPT

Rubicon

Multiscale Simulation Techniques


www.stw.nl/programmas/MuST

/NWOP_6H2G7R

Smart Systems in Package

Scheidingstechnologie

(SmartSiP)

www.stw.nl/programmas/scheidings

www.stw.nl/programmas/SmartSiP

technologie

Thin Film Nanomanufacturing

Vernieuwingsimpuls

www.stw.nl/programmas/TFN

_ Veni _ Vidi _ Vici

Valorisatie Valorisation Grant (zie pagina 52) www.stw.nl/programmas/valorisation grant Valorisatie workshops (zie pagina 52)

Simon Stevinprijzen Simon Stevin Meester www.stw.nl/programmas/stevin Simon Stevin Gezel www.stw.nl/programmas/simon+ stevin+gezel.htm

www.nwo.nl/vernieuwingsimpuls

_monitoring/index.asp

30


Lopende programma’s

STW beheert

Meerdere keren is al vastgesteld dat de

Nieuwe programma’s in 2007

naast het Open Technologieprogramma

huidige omvang van de middelen te laag is

diverse andere programma’s (zie vorige

om het brede scala van technische weten-

pagina). Voor de beschrijving van deze

schappen, de technologieontwikkeling en

een apart budget beschikbaar voor de

programma’s wordt verwezen naar de

de bijbehorende valorisatie te bevorderen.

financiering van programma’s in het kader van

Perspectief

Sinds 2006 stelt STW jaarlijks

STW-Perspectief. Perspectief kenmerkt zich

STW-website. In dit jaarverslag beperken wij ons tot het Open Technologieprogramma

Voor 2009 en verder is de prognose wat

door een gerichtheid op het oplossen van

(OTP), Perspectief en de Valorisation Grant

betreft middelen voor het OTP niet rooskleurig.

innovatieknelpunten, door een multidisciplinaire

(zie pagina 52).

STW zal conform eerdere afspraken het

aanpak, door samenwerking met respectieve-

EZ-deel van haar basisfinanciering volledig

lijk medefinanciering door private partijen

Alle lopende, beëindigde en nieuw

programmatisch inzetten. Dit gaat bij gelijk-

en door specifieke activiteiten gericht op

gehonoreerde projecten in 2007 zijn

blijvende financiering ten koste van het OTP.

valorisatie en ondernemerschap. Perspectief

te vinden op de website van STW:

Daarnaast vervalt de eenmalige financiële

is er in het bijzonder voor bedoeld om

www.stw.nl/Over+STW/Jaarverslagen.htm

impuls van NWO en zijn er nog geen nieuwe

vernieuwende kennis tot toepassing te

middelen om het OTP op langere termijn te

brengen en zodoende een bijdrage te leveren

versterken. Hiermee komt het beschikbare

aan innovatie. In 2007 zijn vier programma’s

jaarbudget na 2008 en verder op 19,4

onder Perspectief gestart met een totale

committeerde in 2007 24,1 miljoen euro voor

miljoen euro. Dit betekent dat een van de

STW-bijdrage van 11 miljoen euro en

het Open Technologieprogramma. Van de

meest unieke en innovatieve programma’s

bijdragen van gebruikers ter waarde van

137 ontvangen voorstellen konden uiteindelijk

van Nederland serieus wordt bedreigd.

circa 2,75 miljoen euro.

Open Technologieprogramma (OTP)

STW

40 voorstellen (29%) worden gehonoreerd. Karakteristiek en uniek voor het OTP is het

Het STW-bestuur zal zich inspannen het

hand in hand gaan van excellente wetenschap

OTP-budget in de toekomst te verruimen.

Green & Smart Process Technologies (GSPT)

en utilisatiepotentieel voor thematisch vrije

Green & Smart Process Technologies is een

onderzoeksonderwerpen; de ‘bottom up’

multidisciplinair programma dat opgezet is

aanpak. Door selectie op kwaliteit en toepas-

om met baanbrekende innovaties een

singspotentieel zonder een voorgeschreven

reductie van een factor twee tot vijf te

onderzoeksthema komen al ruim 25 jaar veel

bewerkstelligen op het gebied van: energie-

innovatieve onderzoeksresultaten beschikbaar

consumptie, productie van koolstofdioxide,

voor de samenleving en worden concrete

veiligheid en risicomanagement en lopende

problemen aangepakt. Daarnaast vindt net-

en investeringskosten van fabrieken. GSPT

werkvorming plaats. Via de gebruikerscommis-

versterkt de procestechnologische groepen

sies wordt de focus naast wetenschap ook

op de universiteiten en de chemische

op de toepassing gehouden en vindt veel

procesindustrie. Het programma bevat

kennisuitwisseling plaats met het bedrijfs-

drie belangrijke pijlers: procesarchitectuur,

leven. Het OTP vervult ook een belangrijke

procesintensificatie en simulaties.

radarfunctie van maatschappelijke behoeften en wetenschappelijke mogelijkheden.

_ Procesarchitectuur: In de laatste 10 jaar zijn alle belangrijke processen substantieel

Het STW-bestuur besloot de maximale project-

geoptimaliseerd. De verwachting is dat de

omvang ten laste van STW te beperken tot 1,5

komende jaren een verdere optimalisatie

miljoen euro. Dit neemt niet weg dat de totale

steeds minder lonend wordt. Daarom zal

omvang van projecten inclusief cofinanciering

het belangrijk zijn, om juist nu, nieuwe

aanzienlijk groter kan zijn.

procesconcepten te ontwikkelen die kunnen leiden tot ‘groene’ processen.

Voor 2008 is mede door nauwlettend finan-

Het thema ‘nieuwe procesarchitectuur’ kan

cieel bestuur en een eenmalige financiële

worden opgedeeld in chemistry

impuls van NWO (2,5 miljoen euro) een jaarbudget van 27,6 miljoen euro beschikbaar

intensification en nieuwe procesroutes. _ Procesintensificatie (PI). PI richt zich op

voor het OTP. Hiermee is het niveau van de

kleiner, slimmer, goedkoper en veiliger.

middelen voor een jaar gecontinueerd en kan

De kern van de PI-ontwerpmethode is het

STW bij een vergelijkbare aanvraagdruk naar

onderkennen en vervolgens op een slimme

verwachting een honoreringspercentage van

manier combineren van meerdere functies

30% handhaven.

in een productieproces binnen enkele

31


apparaten. Ook wordt nieuwe compacte

bijvoorbeeld het microniveau. De eigenschap-

De ontwikkelde ontwerpmethoden zullen

procesapparatuur ontworpen, waarmee

pen op kleinere schaalniveaus moeten worden

voor de industrie leiden tot kortere productie-

processen veel compacter kunnen worden

meegenomen bij het bepalen van het gedrag

tijden en betere producten. Op dit moment

uitgevoerd. Door PI kan met minder

op macro-niveau. Het meenemen van eigen-

zijn er 21 bedrijven betrokken bij de projecten

apparaten op een kleiner oppervlak en

schappen op verschillende schaalniveaus

van MuST.

met een beperkter inhoud van proces-

vraagt veel rekenvermogen en is niet mogelijk

apparatuur worden volstaan. Daardoor

als er geen hele efficiënte rekentechnieken

Trekkers waren: Océ, Corus, Shell, Technische

heeft een bedrijf lagere bouwkosten,

worden ontwikkeld. Een voorbeeld is een

Universiteit Delft, Technische Universiteit

minder procesregeling, minder bewer-

met vezels versterkt materiaal dat wordt

Eindhoven en de Universiteit Twente.

kingen en scheidingen, een gereduceerd

toegepast in onder andere de vliegtuigen

energiegebruik, minder afval en emissies,

autoindustrie. Het gedrag van het materiaal

Contactpersonen bij STW voor Multiscale

en veelal veiliger installaties.

als geheel is sterk afhankelijk van hoe de

Simulation Techniques (MuST) zijn dr.ir. F.T.M.

vezels zijn georiënteerd in het materiaal en

(Frank) van den Berg en dr.ir. C.H.J. (Corine)

en het gebruik van computational simulaties

hoeveel vezels er zijn toegevoegd. De vezels

Meuleman.

voor nieuwe procesroutes. Het gebruik

en het omliggende materiaal moet worden

van simulaties kan onder andere het

gemodelleerd (kleinere schaal) om uit te

opschaalproces versnellen. Dit wordt nu

kunnen rekenen wat de sterkte is van het

De combinatie van de disciplines Embedded

meestal in meerdere afzonderlijke stappen

materiaal als geheel (macroschaal).

Systemen en Systems-in-Package kan

_ De laatste pijler van GSPT is modeling

Smart Systems-in-Package (SmartSiP)

wetenschap en industrie een voorsprong op

gedaan maar dit zou met behulp van simulaties efficiënter en kostenbesparend

Simulatie op meerdere schaalniveaus is een

de mondiale concurrentie opleveren. Er is

kunnen worden doorgevoerd. De importantie

breed en snel groeiend gebied in wetenschap

nog veel onderzoek noodzakelijk om die

van simulaties wordt duidelijk aangegeven

en technologie. Dit is mede doordat de ontwik-

combinatie tot stand te brengen. Met het

in de lopende projecten die zonder uitzon-

keling in de computerbranche nu zodanig is

programma SmartSiP biedt STW onderzoekers

dering gebruikmaken van de verschillende

dat de geavanceerde rekenmodellen, zoals

en mogelijke gebruikers van de onderzoeks-

simulatie-instrumenten.

ontwikkeld in MuST, kunnen worden toegepast

resultaten de gelegenheid om hierin een

in praktijksituaties. MuST is specifiek gericht

flinke stap voorwaarts te zetten.

Met deze drie pijlers wil het GSPT-programma

op de ontwikkeling en de toepassing van de

nieuwe aanknopingspunten vinden om

multiscale technieken voor industrieproducten

Systems-in-Package (SiP) zijn geminiatu-

chemische processen en fabrieken radicaal

en -processen en past in het kader van het

riseerde, autonome systemen waarvan de

te verbeteren op het gebied van energie

nationale sleutelgebied ‘High-Tech Systems

componenten zijn geïntegreerd in één klein

verbruik en proceskosten.

and Materials’.

pakket. ‘Embedded systems’ hebben betrek-

Trekkers waren: Akzo Nobel, ECN, DSM,

De projecten binnen het MuST programma

in onze omgeving, ons huis, onze auto, ons

Technische Universtiteit Delft en de Technische

zijn zeer multidisciplinair. Er moet kennis zijn

werk, allerlei hoogwaardige functies uitvoeren.

Universiteit Eindhoven.

van de verschillende fysische en technische

king op de slimme elektronica die, ingebed

aspecten van het onderwerp, en doordat er

De ‘slimheid’ van embedded systemen

Contactpersoon bij STW voor Green & Smart

simulatietechnieken worden ontwikkeld moet

moet van de SiP een SmartSiP maken. Een

Process Technologies is dr. G. (Gertjan)

er ook op wiskundig en numeriek gebied

voorbeeld is een draadloos sensorsysteem

Bögels.

kennis aanwezig zijn.

dat in het havenbedrijf kan worden toegepast.

Multiscale Simulation Techniques (MuST)

Wanneer elke container met een SmartSiP In dit programma zal met name kennis worden

wordt uitgerust, ontstaat een netwerk van

Eind 2007 is het Perspectief Programma

ontwikkeld over het koppelen van de verschil-

sensoren dat in verbinding staat met een

MuST van start gegaan, waarin onderzoek

lende schalen die een rol spelen bij het gedrag

centraal monitoring systeem. Dat legt de

wordt gedaan naar nieuwe simulatietechnieken

van een bepaald product of systeem.

posities van de containers ten opzichte

en computermodellen. Multiscale simulatie-

Deze koppelingen zullen overwegend een

van elkaar vast en bewaakt de condities

technieken maken het mogelijk om nieuwe

generiek karakter hebben waardoor ze ook

op afstand. Soortgelijke kwesties spelen

materialen en producten sneller, beter en

op andere gebieden, buiten het gebied waar-

in bijvoorbeeld veilingen, distributiecentra,

efficiënter te ontwerpen zonder dat er (dure)

voor het wordt ontwikkeld, kunnen worden

ziekenhuizen, etc.

experimentele tests nodig zijn.

toegepast.

Over het algemeen wordt het systeemgedrag op macroniveau (het product of proces) bepaald door processen en/of materiaaleigenschappen op een veel kleinere schaal,

32


Richard van de Sanden en Erwin Kessels

Prachtige kruisbestuiving

Waar liggen de innovatiekansen?

programma overal vraag zag ontstaan

Thematisch

Technologiestichting STW laat het

naar kennis over en toepassing van dunne

Het TFN-programma past in Perspectief,

antwoord op die vraag uit ‘het veld’

lagen. Het programma brengt hierin

programma’s van STW die versnelling

komen. Zo signaleerde Gertjan Bögels

coherentie en versnelling.” Erwin Kessels

kunnen geven aan veelbelovende onder-

dat er onderzoek moest komen naar

(TU/e): “De industrie loopt, bijvoorbeeld

zoeks- en toepassingsgebieden en zo

het aanbrengen van zeer dunne lagen.

onder invloed van toenemende miniatu -

kunnen leiden tot innovatie.

Medio 2007 opende de zogenoemde call

risering, tegen grenzen aan en heeft

for preproposals over dat onderwerp.

alternatieve technologieën nodig. Daarbij

Past een technologisch georiënteerde

is er, zonder dat men zich dat bewust is,

innovatie-/onderzoeksvraag niet in een

Thin Film Nanomanufacturing, positioning

een enorme overlap in benodigde kennis

programma, dan kunnen onderzoekers

atoms for application (TFN) is een van

tussen zulke uiteenlopende gebruikers

overwegen om een aanvraag in te

drie programma’s waarvoor STW calls

als de halfgeleiderindustrie en MKB-ers

dienen binnen STW’s Open Technologie-

opende in 2007. De participanten beogen

die bijvoorbeeld decoratieve coatings

programma (OTP).

de kennis op het gebied van aanbrengen

aanbrengen.” Van de Sanden: “Voor alles

van zeer dunne lagen te verbeteren en

wat hier op tafel staat, worden dunne films

de toepassing te bevorderen. Richard

gebruikt. Denk aan dunne films op brillen-

van de Sanden (TU/e): “Als de industrie

glazen, in platte beeldschermen en op

nog beter in staat zou zijn zeer dunne

mobiele telefoons.”

lagen aan te brengen, kunnen veel bestaande techno logieën meer en beter

M KB

worden toegepast. Denk bijvoorbeeld aan

Van de Sanden: “Het MKB heeft allerlei

de bekende kristallijn silicium zonnecel:

equipment staan die met aanpassing

door intro ductie van een slechts tien

veelzijdiger zou kunnen worden gebruikt.

nanometer dikke film, aangegroeid onder

Men krijgt dat soort vragen ook heel

de juiste condities – een zogenaamde

vaak: “Kun je ook dit of dat voor mij

heterojunctie – zijn efficiënties van meer

maken?” Bijvoorbeeld een galvaniseerder

dan 21 procent bereikbaar. Dat is een

die milieuvriendelijk zou willen werken,

aanzienlijke verbetering van het rendement.”

en over wil stappen op dunne film technologie. Hoe zoek je nu uit wat voor

Gezamenlijk kader

aanpassingen nodig zijn aan je product

Een groep onderzoekers en bedrijven

en productie proces? Daar is vaak nog

heeft onder begeleiding van STW gewerkt

een stukje fundamenteel onderzoek voor

aan de precieze kaderstelling van het

nodig. Het MKB heeft weinig tijd en

programma. Gertjan Bögels van STW

doet dit soort aanpassingen nu via trial

begeleidde het proces. “We hebben alle

and error.” Kessels: “Voor het MKB

onderzoekers en bedrijven uitgenodigd

betekent deel nemen aan projecten

die in het verleden al eens op dit gebied

binnen dit programma een belangrijke

aan STW-projecten hebben gewerkt en

vorm van risicoreductie.”

erin hebben geïnvesteerd.” Van de Sanden: “Dit programma is dan ook ontstaan doordat STW in haar Open Technologie -

Zie ook http://www.stw.nl/programmas/tfn

33


Nederland is goed gepositioneerd omdat alle benodigde kennisgebieden sterk ontwikkeld zijn. In SmartSiP zullen zij goed moeten samenwerken om het einddoel te

_ ontwikkeling en toepassing van optische diagnostiek; _ ontwikkeling en toepassing van atomaire microscopen.

Onderwerpen voor nieuwe programma’s in 2008

Voor de werving van programma-

onderwerpen heeft in het voorjaar van 2007 een open call plaatsgevonden. De selectie van vier nieuwe programma’s is uitgevoerd door

bereiken en om toepassingen in gebieden als telecommunicatie, gezondheidszorg,

Het doel van het programma is de achter-

een jury, samengesteld uit leden van de

procesautomatisering, automobiliteit en

liggende processen van het aanbrengen

STW-bestuursraad, onder voorzitterschap

thuisautomatisering, mogelijk te maken.

van dunne films beter te begrijpen. Op deze

van dr. C.J. Kroese. Deze vier onderwerpen,

manier is het mogelijk dat de controle en

die hieronder staan beschreven, zullen in de

In 2007 is door de programmacommissie

de nauwkeurigheid van het proces vergroot

komende tijd worden uitgewerkt tot definitieve

de definitieve programmatekst geschreven

kunnen worden. Dit zal leiden tot nieuwe

programma’s. Voorjaar 2008 zal het STW-

en is een open indieningsronde gehouden.

toepassingen en nieuwe apparatuur. De

bestuur hierover een definitief besluit nemen.

Dit heeft geresulteerd in de toekenning

vindingen rond thin film manufacturing

van zeven projecten, die in 2008 van start

kunnen worden toegepast in een breed scala

zullen gaan.

van processen. Depositieproducenten als

Autonomous Sensor Systems (ASenS)

ASM, Hauzer, OTB, AST, Oxford Instruments

Binnenkort kan men relatief goedkoop grote

Trekkers waren: Devlab, Embedded Systems

spelen daarom een belangrijke rol in dit

aantallen kleine satellieten met een sensor

Institute, Holst Centre, NXP, Philips, Technische

programma. Het MKB is vertegenwoordigd

in een baan om de aarde brengen. Hiermee

Universiteit Delft en de Technische Universiteit

met 15 bedrijven. Toepassing is te verwachten

kunnen veel preciezere metingen uit de

Eindhoven.

in de volgende gebieden: de halfgeleider-

ruimte gedaan worden. Uitdaging is om met

industrie, nanotechnologie, photovoltaics,

beperkte energie de posities van de micro-

Contactpersonen bij STW voor SmartSiP zijn

plastic electronica, beeldschermtechnologie,

satellieten te controleren. Op aarde worden

dr.ir. F.T.M. (Frank) van den Berg en dr.ir. F.A.

microsystemen, gegevensopslag, optische

ook systemen van vele sensoren toegepast

(Frank) Karelse.

coatings, fluidics, energy scavenging and

voor bijvoorbeeld dijkbewaking en machine-

storage, tribologie, decoratieve en bescher-

besturing. Het gaat om systemen waarin

mende coatings.

verspreide sensorknopen als een enkel

Thin Film Nanomanufacturing (TFN)

intelligent systeem moeten functioneren

Het programma richt zich op de gasfasegroei van functionele dunne films met een typische

Trekkers waren: ASM Europe BV, NXP

onder stringente vermogens- en communicatie-

dikte van 100nm of minder of films waarvan

Semiconductors, Technische Universiteit

eisen: Autonome Sensorsystemen.

de functionaliteit wordt bepaald in het gedeel-

Delft, Technische Universiteit Eindhoven

te van 100nm of minder. De gasfasegroei

en de Universiteit Twente

De belangrijkste vraag op dit moment is hoe men zo’n systeem construeert. Dit is het doel

vindt plaats door middel van uiteenlopende depositieprocessen zoals: CVD (Chemical

Contactpersoon bij STW voor Thin Film

dat het Perspectiefprogramma Autonomous

Vapor Deposition), ALD (Atomic Layer

Nanofacturing is dr. G. (Gertjan) Bögels.

Sensor Systems wil bereiken:

Depositie), PA-ALD (Plasma Assitent), MBE

_ Het ontwerp en de ontwikkeling van

(Molecular Beam Epitaxy) etc. Verbindingen

sensorsystemen die zichzelf van energie

waaraan onderzoek wordt gedaan zijn naast

voorn en oplossing van de netwerk-

de voor de hand liggende metalen en halfgeleider materialen ook en vooral polymere verbindingen. Recent onderzoek heeft laten

en systeemuitdagingen; _ Demonstratie van formatievliegen van kleine satellieten.

zien dat bij het samenvoegen van deze werelden veel synergievoordelen te behalen

De toegevoegde waarde zit in de interdiscipli-

zijn. Daarom hebben onderzoeksprojecten

naire aanpak van de uitdagingen van extreem

een multidisciplinaire aanpak.

laag energieverbruik en extreem weinig communicatie.

Naast het leidende depositieonderwerp hebben de voorstellen een van de volgende

Trekkers zijn: ASML, Dutch Space, TNO,

elementen;

Technische Universiteit Delft, Technische

_ het ontwikkelen van depositieapparatuur

Universiteit Eindhoven, Universiteit Twente

en andere randapparatuur;

en de Rijksuniversiteit Groningen.

_ fysisch en chemisch onderzoek aan de nucleatie van dunne films; _ studies naar het reactiemechanisme van depositieprocessen;

Naar verwachting opent de Call for Proposals in voorjaar 2008.

34


Contactpersoon bij STW is dr.ir. F.A. (Frank)

erop gericht om resistente bacteriën het

Het doel van dit programma is de technologie

Karelse.

hoofd te bieden door identificatie en

van smart optics beschikbaar te maken voor

ontwikkeling van nieuwe chemische stoffen;

een breder veld van toepassingen in health

uiteindelijk moet het programma resulteren

and life sciences, industrial imaging en

Verbranding, bijvoorbeeld in motoren,

in nieuwe typen antibiotica voor toepassing

consumer optics. De daarvoor noodzakelijk

elektriciteitscentrales en industriële ovens,

in de mens.

trendbreuk in de ontwikkelstrategie is het

is de belangrijkste manier om energie op te

Het programma richt zich op het ontwikkelen

optimaliseren van de integratie van actieve

wekken. Ook deze eeuw zal verbranding van

van nieuwe, op genomics gebaseerde

en passieve componenten van het totale

eminent belang blijven. Uit energiestudies

benaderingen voor de ontdekking van nieuwe

fotonica-systeem. Deze nieuwe, integrale,

blijkt dat omstreeks 2050 nog steeds ruim

antibiotica. Het blijkt dat veel potentieel

aanpak maakt het mogelijk dat projecten

50% van de wereldwijde energiebehoefte

antibioticaproducerende genenclusters in

gedefinieerd in dit programma interdisciplinair

zal worden gedekt door het gebruik van

micro-organismen weinig of zelfs niet tot

zijn en dat generieke technologieën worden

fossiele brandstoffen. Biomassa zal dan naar

expressie komen waardoor deze in algemene

ontwikkeld voor de volgende generatie van

verwachting een aandeel van 15% hebben.

screeningsbenaderingen onontdekt blijven.

optische systemen. De validatie en ontwik-

De Nederlandse overheid en de EU streven

Met genetische methodieken is het tegen-

keling van deze generieke technologieën en

naar een duurzame en efficiënte energie-

woordig mogelijk om tot op heden niet

ontwerpmethologieën zal gebeuren in het

voorziening. Om aan de doelstellingen te

ontdekte antibiotica, gebaseerd op nieuwe

kader van toepassingen in bijvoorbeeld astro-

kunnen voldoen zullen nieuwe en schone

chemische structuren, te herkennen. Verder

nomie, lithografie, biomedische beeldvorming,

technologieën versneld moeten worden

wil het programma bio- en semi-synthetische

hoogvermogen lasertechnologie, metrologie

ingevoerd. Dit geldt ook voor nieuwe en

methoden gebruiken voor het optimaliseren

etc.

schone verbrandingstechnologie.

van mogelijke oplossingen.

De belangrijkste doelstellingen van het

De verwachting is dat het programma door

Technische Universiteit Delft en de Universiteit

programma zijn:

middel van een multidisciplinaire benadering

Leiden.

_ Het ontwikkelen van schone en zuinige

veel nieuwe natuurlijke producten en hun

Clean Combustion Concepts (CCC)

Trekkers zijn: ASML, Flexible Optical, TNO,

verbrandingstechnologie voor fossiele- en

semi-synthetische varianten zal opleveren, met

Contactpersoon bij STW is dr.ir. F.T.M.

biobrandstoffen.

patenteerbare vindingen. Bovendien zal het

(Frank) van den Berg.

_ Het ontwikkelen van numerieke modellen

programma leiden tot de versnelde herkenning

en meettechnieken voor ultra-schone

en productie van nieuwe antibiotische stoffen

verbranding zoals flameless combustion

op basis van genomics.

in ovens en Homogeneous Charge Compression Ignition (HCCI) in motoren. _ Het bevorderen van de samenwerking tussen bedrijven, universiteiten en

Trekkers zijn: Rijksuniversiteit Groningen, DSM, Syncom, CBS-KNAW en de Erasmus Universiteit Rotterdam.

onderzoeksinstituten op het gebied van verbrandingsonderzoek.

Contactpersoon bij STW is dr. M.A. (Marja) Oosterlaken-Dijksterhuis.

Trekkers zijn: Corus, DAF Trucks, Radboud Universiteit Nijmegen, Shell, Technische

Smart Optics Systems (SOS)

Universiteit Delft, Technische Universiteit

In de 21e eeuw zal fotonica de drijvende

Eindhoven, Universiteit Twente en de

kracht zijn voor technologische innovaties

Rijksuniversiteit Groningen.

zoals de electronica dat in de 20e eeuw is geweest. Dankzij de fotonica komen nieuwe

Contactpersoon bij STW is dr. L.J. (Leo)

en unieke oplossingen binnen bereik waar de

Korstanje.

huidige, conventionele technologieën tegen

GenBiotics (GB)

hun limiet aanlopen wat betreft snelheid, capaciteit en nauwkeurigheid. Zo heeft de

Steeds vaker horen we over pathogene

ontwikkeling van deformeerbare spiegels met

bacteriën die resistent zijn tegen alle

actieve terugkoppeling (‘smart optics’) in de

bekende antibiotica. Infecties veroorzaakt

astronomie reeds geleid tot een drastische

door deze bacteriën worden langzamerhand

verbetering van de beeldresolutie van tele-

de belangrijkste oorzaak van morbiditeit,

scopen door een sterke reductie van de

mortaliteit en kostenstijgingen in de gezond-

beeldvervorming die wordt veroorzaakt door

heidszorg. Het programma GenBiotics is

turbulentie in de lucht.

35

ir. Redouane Halllouzi / Jaarverslag STW 2007

Redouane Hallouzi

Foutdetectie en -tolerantie voorkomen rampen

Hij staat op het punt te promoveren en lijkt een vliegende start te gaan maken als ondernemer. En dat allemaal omdat hij in staat is geweest een methodiek te ontwikkelen waarmee hij fouten in complexe systemen kan detecteren en ervoor kan zorgen dat het systeem een manier vindt om het defect te ondervangen. Dat leidt bijvoorbeeld tot een systeem waarmee de piloten die in de Bijlmerramp verzeild raakten, hadden kunnen vertrouwen op zijn vinding. Dat is nog eens maatschappelijk nut. “Toepassing van de wetenschap fascineert mij. In mijn promotieonderzoek heb ik mij daarom gericht op de ontwikkeling van foutdetectie en het ondervangen van die fouten. Daarbij heb ik mij geconcentreerd op de ontdekking van fouten in actuatoren, in dit geval roeren in de vleugels

ir. Redouane Hallouzi

van vliegtuigen. Met deze methodiek heb ik ook de fouttolerantie willen bereiken”, zegt Hallouzi. Doorbraak

“Het meten van de snelheid van een vliegtuig is

uitermate belangrijk. Die wil je zo precies mogelijk weten. Traditioneel plaatst men daarom bijvoorbeeld in een Boeing meerdere snelheidssensoren. Mocht één sensor het begeven, dan weet je altijd nog vrij zeker dat de andere sensoren de juiste snelheid weergeven. Echter, zulke sensoren zijn relatief zwaar, zeker in kleinere vliegtuigen, en kostbaar.

36


Bovendien vragen zij onderhoud. Ons idee voor het STW-

opdrachtgevers uit deze industrieën zou ik graag een

project is geweest een wiskundig model en minder sensoren

eigen onderneming starten. Eerst in Nederland, maar wie

te gebruiken. Daarmee kunnen we het snelheidssignaal

weet lukt het zelfs wel internationaal de vleugels uit te

reconstrueren dankzij de relatie met andere grootheden,

slaan. Maar we gaan het wel stap voor stap aanpakken.

zoals hoogte en het vermogen van de motor. Hierin zijn

Eerst marktonderzoek, om de tafel met een potentiële

wij geslaagd, waardoor we de snelheid kunnen meten

klant, een locatie zoeken, mensen aannemen als er klanten

tegen lagere kosten, gebruik makend van minder gewicht.

zijn en aan de slag.”

Ook is onze oplossing minder onderhoudsgevoelig. Je hoeft immers minder sensoren te onderhouden. Hoewel we

Boven verwachting

Hallouzi kijkt terug op een vrijwel

kunnen spreken van een doorbraak, zijn we nog niet hele-

vlekkeloos verlopen project. “In onze gebruikerscommissie

maal tevreden. We kunnen het model toepassen bij een

zaten Dutch Space, NLR, SKF, TNO en Besi. Opvallend was

bepaalde hoogte en binnen een bepaalde snelheidsrange.

hoe trouw zij de halfjaarlijkse bijeenkomsten bezochten.

Daarin zijn dus nog vorderingen te maken.”

Bovendien kwamen zij met goede ideeën en brachten zij het perspectief van de praktijk aan. Natuurlijk zaten we

Een tweede deel van het onderzoek van Hallouzi betrof het

ook wel eens op een spoor dat uiteindelijk niet bracht

treffen van maatregelen waardoor een systeem alternatieven

waarop wij hoopten, maar dat is een normaal onderdeel

kan toepassen als ergens in het systeem een fout optreedt.

van wetenschap bedrijven. Verder is het onderzoek succes-

“Stel dat in een roer een fout optreedt, waardoor je er

vol verlopen.”

geen bocht meer mee kunt maken. Dan trekt het een te zware wissel op de piloot om van hem te verwachten dat hij een andere oplossing bedenkt. Wij kunnen ons systeem bijvoorbeeld zo maken dat bij uitschakeling van de actuator het differentieel motorvermogen de capaciteit tot sturen mogelijk maakt. De piloot krijgt wel de melding van de fout, maar hoeft zelf geen oplossing te bedenken.” Werk uit handen nemen

De complexe software en de

wiskundige modellen die aan de oplossing van Hallouzi ten grondslag liggen, zijn in een Europees project met een aantal andere projecten getoetst. Opgetogen vertelt Hallouzi: “Het project GARTEUR was helemaal gericht op het testen van foutdetectiesystemen. Ons systeem hoorde bij de systemen die bleken te werken. Zo hebben we de omstandigheden nagebootst die bij de Bijlmerramp speelden. Twee motoren vielen in de simulatie uit en ons systeem wist die fouten te ondervangen. Indertijd namen de piloten de verkeerde beslissing. Zij kozen voor een te lage snelheid. Hadden zij bij een hogere snelheid doorgevlogen, dan hadden zij die flats niet geramd. In ons systeem zou het vliegtuig bij handhaving van de juiste snelheid veilig aan de grond zijn gekomen. De stress die een piloot ervaart bij dergelijk falen van zijn vliegtuig maakt het bijzonder moeilijk om de juiste keuze te maken. Dankzij onze algoritmen nemen we de piloot dus werk uit handen.” De succesvolle studie van Hallouzi leidt tot meer dan zijn promotie in april 2008. “Mijn promotor Michel Verhaegen, heeft mij aangespoord om te onderzoeken of ik met het systeem een bedrijf kan beginnen. Daartoe heb ik een valorisation grant bij STW aangevraagd en toegewezen gekregen”, zegt de 27-jarige ondernemer in spe. “De principes die ten grondslag liggen aan het systeem lenen zich voor allerlei toepassingen in bijvoorbeeld de procesindustrie, halfgeleiderindustrie en de windenergie. Voor


37

38

prof.dr. Hans Gerritsen / Jaarverslag STW 2007

Hans Gerritsen

Best of both worlds in één microscoop

Microscopie mag zich in grote belangstelling verheugen. Zoals wel vaker in sectoren die de wind mee hebben, volgen de ontwikkelingen zich in snel tempo op. Tien jaar geleden was het bijvoorbeeld nog ondenkbaar dat één apparaat de voordelen van fluorescentiemicroscopie zou combineren met die van elektronenmicroscopie. Inmiddels bestaat het apparaat, met dank aan een goed gesprek bij de koffieautomaat tussen prof.dr. Hans Gerritsen en prof.dr. Arie Verkleij. “Drie jaar geleden sprak ik Arie inderdaad gewoon bij een kop koffie, over de vooren nadelen van fluorescentiemicroscopie en elektronenmicroscopie. Hij is gespeciali-

prof.dr. Hans Gerritsen

seerd in elektronenmicroscopie. In deze tak van sport is de resolutie fantastisch. Een nadeel is echter dat elektronenmicroscopie alleen toepasbaar is op een heel kleine beeldveldgrootte. Denk daarbij aan een formaat van vier bij vier micrometer”, vertelt Gerritsen, zelf specialist op het gebied van fluorescentiemicroscopie en verbonden aan de Universiteit Utrecht als hoogleraar aan het departement Natuur & Sterrenkunde, afdeling moleculaire biofysica. “Met fluorescentiemicroscopie kun je weer veel grotere oppervlakken, plakken van 500 bij 500 micrometer bekijken. Gecombineerd spreken we van correlatieve microscopie. Tijdens die koffie hadden we het over de problemen die zich voordoen als je een monster eerst met fluorescentiemicro-

39


scopie bestudeert en vervolgens een deel van dat monster

Het doel van steeds betere microscopie is in de ogen van

met elektronenmicroscopie, om dieper in het monster door

Gerritsen fundamenteel wetenschappelijk en biomedisch

te dringen. Tijdens de preparatie van het monster moet je er

van aard. “Het is natuurlijk het mooist als we in staat zou-

onder meer in snijden met een diamantmes. Dat gaat wel,

den zijn ziektekiemen in het prilste stadium te ontdekken”,

maar er zullen zich altijd vervormingen voordoen. Bovendien

zegt hij. “Maar ook allerlei andere toepassingen in de

werk je op een heel klein oppervlak zonder precies te weten

industrie zijn te bedenken.”

of je het beoogde stukje te pakken hebt. Al pratend zag ik een apparaat voor me waarin je het monster niet hoeft te

Patentaanvraag

Wie bijvoorbeeld naar aanleiding van dit

snijden en de beide microscopen achtereenvolgens hun

interview internet afspeurt op zoek naar meer inhoudelijke

werk kan laten doen.”

informatie over hoe het apparaat functioneert, komt bedro-

Ruimteprobleem

gen uit. “In verband met een patentaanvraag zijn wij terugOm dit apparaat te kunnen bouwen, schreef

houdend in publicaties. Al bij de samenstelling van de

Gerritsen een STW-voorstel en ging aan slag, samen met

gebruikerscommissie werd duidelijk dat we een doorbraak

Verkleij. Tijdens de bouw deden zich allerlei problemen op

zouden forceren als we in onze opzet zouden slagen”, zegt

het gebied van geometrie voor. Ook loste Gerritsen samen

Gerritsen. “FEI Company, een internationaal concern op het

met zijn postdoc Sasha Agronskaia een belangrijk ruimte-

gebied van nanotechnologie, wilde heel graag in de commis-

probleem op. Om het monster te plaatsen is een ruimte

sie. Sterker, het wilde exclusiviteit met het oog op de moge-

beschikbaar van slechts negen millimeter, terwijl de micro-

lijkheid een patent aan te vragen. In ruil voor compensatie,

scoop zelf te omvangrijk is om daar goed bij te komen.

onder meer in de vorm van de aanstelling van een aio en

Onder meer door het monster te kantelen en met behulp

een afspraak over royalties, hebben wij daar in samenspraak

van lasertechnologie, lukte het Gerritsen dit op te lossen.

met STW mee ingestemd. Inmiddels is de patentaanvraag

Hij heeft er al allerlei biologische monsters mee bestudeerd

de deur uit en dat ondersteunt mijn stelling dat hier echt

en inderdaad het beste uit beide werelden van de micros-

sprake is van een doorbraak op het gebied van microscopie.”

copie kunnen benutten.

40


Als Gerritsen terugblikt op het project, vindt hij dat dit soort innovaties eigenlijk alleen nog maar mogelijk is in een Open Technologieprogramma als dat van STW. “De handicap vandaag de dag is dat jouw onderzoek meestal in een programma moet passen. Dat impliceert eigenlijk dat je voorafgaand aan het onderzoek moet weten waar je wilt uitkomen. Alleen dan is een programma nuttig. Een dergelijk uitgangspunt echter staat daadwerkelijke innovatie in de weg. Ons idee komt voort uit zomaar een gesprek met een collega. Juist in een universitair klimaat waarin je elkaar tegenkomt, op fundamentele vraagstukken stuit en op basis daarvan een onderzoeksvraag formuleert, kom je op innovatieve studies. Daarin zou je niet gehinderd moeten worden door programma’s. Dat maakt mij tot een pleitbezorger voor een open klimaat aan universiteiten waar je als wetenschapper je gang kunt gaan.” Valorisatie als derde pijler

Een mooi bijkomend element is

dat dit soort initiatieven tot valorisatie leidt. In dat verband heeft Gerritsen een reputatie op te houden. “Mijn eerste STW-project leidde al tot utilisatie en ook nu ziet het er naar uit dat we een toepassing in het bedrijfsleven hebben gerealiseerd. Aan de Universiteit Utrecht is dat van groot belang. Wij hebben valorisatie als derde pijler, naast onderwijs en onderzoek, hoog in ons vaandel staan. In dat verband leveren wij dus een positieve bijdrage.”


41

42

prof.dr.ir. André de Boer / Jaarverslag STW 2007

André de Boer

“Breng de bron van het ‘brommen’ in beeld”

Prof.dr.ir. André de Boer is aan de Universiteit Twente gestart op een NWO Van der Leeuw Leerstoel. Nu bekleedt hij de leerstoel Technische Mechanica bij de faculteit Construerende Technische Wetenschappen. In de vakgroep Technische Mechanica zijn twee onderzoeksgroepen te onderscheiden: de groep die zich met vervorming van materialen bezighoudt en de groep die zich over trillingen en geluid buigt. Die laatste groep is het terrein van De Boer, die in 2000 hoogleraar werd en daarvoor zijn sporen reeds verdiende bij het NLR, het Nationaal Lucht- en Ruimtevaart Laboratorium. In die hoedanigheid hield hij zich ook al bezig met trillingen en geluid.

prof.dr.ir. André de Boer Toch is trillingen en geluid niet altijd De Boers core business geweest. Ooit promoveerde hij in de geneeskunde op de materiaaleigenschappen van het vlies dat tussen de tandwortel en het kaakbot zit. Op zijn bureau glimlacht een kaak met gebit en een meetapparaatje hem nog dagelijks toe. De overeenkomst in de onderzoeken is er echter wel degelijk en die is te vinden in de eindige elementenmethode. Die loopt als een rode draad door De Boers loopbaan. Goed gevulde gebruikerscommissie

“Als een apparaat een

geluid maakt, een brom, dan is dat voor veel producenten een ongewenst neveneffect. Fabrikanten, zoals Philips,

43


DAF Trucks, Sonion, SKF, Océ en Microflown Technologies

alleen te doen zijn met een array waarvoor een enorme

hebben een belang bij zo geluidloos mogelijke apparatuur.

hoeveelheid draden nodig is om bijvoorbeeld 256 micro-

Ook onderzoeksinstituten zoals NLR, MARIN en TNO

foontjes op een oppervlak van zestien bij zestien te laten

hebben grote belangstelling voor dit type onderzoek. Met

functioneren. Daar zouden kilometers draad voor nodig

andere woorden, de gebruikerscommissie voor dit soort

zijn. Om dit te vermijden, hebben we een embedded

onderzoek is al snel goed gevuld”, vertelt De Boer.

systeem nodig.”

“De detectie van brommende onderdelen, en om meer

Bert Roozen, werkzaam bij Philips en een dag in de week

precies te zijn de exacte locatie en de oorzaak van trillingen,

hoogleraar aan de Technische Universiteit Eindhoven,

heeft al lange tijd onze aandacht. Mijn voorganger, professor

heeft een belangrijk deel van het voorstel voor het project

Tijdeman, had al een promovendus die de locatie van de

geschreven dat dit probleem beoogt te adresseren. De Boer:

trillingen in een apparaat in kaart kon brengen door een

“Roozen heeft een belangrijke rol gespeeld in het onder-

meetgrid aan te brengen over een apparaat. Punt voor punt

zoek. Behalve in zijn functie als hoogleraar heeft hij ook

mat hij het geluid met de Microflown, een meetinstrument

als Philipsman een bijdrage geleverd, waardoor Philips het

dat de deeltjessnelheid meet en ook aan de Universiteit

onderzoek nu meefinanciert. Overigens is Philips niet het

Twente is ontwikkeld. Door de relatie tussen de snelheid

enige bedrijf dat een bijdrage levert. Ook SKF, de kogel-

van het trillende oppervlak van het apparaat en het afge-

lagerspecialist levert een bijdrage en Sonion, dat zich

straalde geluid met behulp van een rekenmodel (gebaseerd

toelegt op de toepassing van microfoons en luidsprekers

op de randelementenmethode) te leggen, kunnen we al vrij

in hoortoestellen en mobiele telefoons, stelt de honderden

nauwkeurig de bron van het brommen in beeld brengen.”

microfoons die we nodig hebben, gratis ter beschikking.

Embedded system

Al met al leidt dit tot een groep toegewijde wetenschappers In laboratoriumsituaties is dit al heel

behoorlijk te doen. Maar hoeveel nuttiger zou het niet zijn als onderzoekers dergelijke metingen ter plaatse kunnen verrichten? De Boer: “Die metingen zouden oorspronkelijk

die samen aan het onderzoek werken.” Bewegende bron

De groep onderzoekers die zich met dit

onderzoek bezighoudt, heeft inmiddels een idee over hoe

44


het mogelijk zou moeten zijn de microfoons in een embedded systeem te ontwikkelen zonder kilometers draad.

Steun het Open Technologieprogramma

“Door geluidsdruk en geluidssnelheid tegelijk te meten, kunnen we al op locatie werken. Dat is mede te danken

De huidige ontwikkelingen in wetenschapsland laten de gemoede-

aan de onderzoeken van mensen als Rick Scholte in

ren in Enschede niet onberoerd. André de Boer is uitgesproken

Eindhoven, die een array heeft gemaakt met microfoontjes

in zijn oordeel over de maatregelen in het wetenschappelijk

van Sonion. Voor de dataverwerking hanteert hij de

onderzoek: geef ruimte aan het Open Technologieprogramma

methode van Roozen. Jelmer Wind en Joost Kauffman zijn

van STW is zijn devies.

in Enschede nog bezig om een bewegende bron met het Microflownsysteem te kunnen meten.”

“De tendens in het toekennen van onderzoeksgelden is sterk gericht op onderzoeksprogramma’s. Als jouw onderzoek niet in

Met het oog op utilisatie maakt het project gezonde vorde-

een programma past, heb je pech. Daarmee ontstaat de neiging

ringen. Zo wil Scholte een eigen bedrijf starten om dit soort

voorstellen te schrijven die in een programma passen. Dat leidt

metingen in de markt aan te bieden. Hiervoor heeft hij bij

niet zomaar tot uitdagend en innovatief onderzoek. Dat maakt

STW een fase 1 valorisation grant gehonoreerd gekregen.

het Open Technologieprogramma van STW zo aantrekkelijk,

Uiteindelijk moet dit bedrijf bij een opdrachtgever een

omdat je daar wel innovatief kunt zijn zolang je maar oog hebt

apparaat op locatie kunnen onderzoeken op de vraag waar

voor de utilisatie. Ik pleit voor verhoging van de budgetten van

een bepaald onderdeel trilt.

het Open Technologieprogramma en voor verhoging van het

STW regelt Intellectual property goed

toekenningpercentage naar vijftig procent.

In dit verband komt de

rol van STW ter sprake. De Boer is daar enthousiast over.

De praktijk laat namelijk zien dat de kwaliteit van de project -

“In zo’n uitgebreide gebruikerscommissie is het lastig

voorstellen zo hoog is dat de helft zeker de moeite waard is”,

de verantwoordelijkheden en rechten vast te leggen.

zegt hij. “Een tweede ontwikkeling die het wetenschappelijk

Het is voor ons een verademing dat STW dit allemaal

onderwijs in de knel brengt, is dat ‘het vaste deel’ van de primaire

voor haar rekening neemt. Als verschillende bedrijven een

geldstroom steeds beperkter wordt. Hierdoor wordt de staf van

bijdrage leveren, is het verschrikkelijk lastig te bepalen

een faculteit noodgedwongen steeds kleiner. Die staf heeft de

wie op welke revenuen mag rekenen. STW regelt dat

opdracht goede afstudeerders en promovendi af te leveren,

allemaal keurig voor ons en het is een bevrijding dat wij

voldoende publicaties te produceren en onderzoek te doen.

ons niet met dergelijke juridische kwesties hoeven bezig

Onze faculteit levert momenteel zo’n tachtig WB master studen-

te houden”, zegt hij. “Daarmee is het intellectual property

ten per jaar af, waarvan onze vakgroep er ongeveer twintig voor

goed geregeld.”

haar rekening neemt. Tussen al dat werk door moeten wij ook nog projectvoorstellen schrijven, maar als je niet oppast, heb je daar straks door het verminderen van de primaire geldstroom de mensen niet meer voor. Zo hoog wordt de druk. Zeker als je kijkt naar de tijd en energie die in het schrijven van project voorstellen gaat zitten, dan zou verhoging van het toekenning percentage zeer op zijn plaats zijn.”


45

46

prof.dr. Harm K. Schutte / Jaarverslag STW 2007

Harm Schutte

Videokymografie legt stem bloot

Na een wetenschappelijke loopbaan van ruim 35 jaar zit het er voor prof.dr. Harm Schutte bijna op. Hij houdt zich nog met een STW-project bezig, maar als dat klaar is, verwacht de faculteit BioMedical Engineering van de Rijksuniversiteit Groningen dat Schutte plaatsmaakt. Voor wat of voor wie is hem niet helemaal duidelijk, want een gedoodverfde opvolger voor een van de weinige stemfysiologen is in Nederland niet voorhanden. Dit neemt niet weg dat hij enthousiast kan vertellen over zijn op één na laatste STW-project dat onder meer leidde tot de oprichting van het bedrijf Cymo BV, waar zijn promovendus dr. Qinjun Qiu de directeur van is.

prof.dr. Harm K. Schutte

“Het grappige aan dit project is dat ik de promovendus had gevonden voordat ik het STW-voorstel schreef”, herinnert Schutte zich, als hij vertelt hoe hij ongeveer vier jaar geleden in China op bezoek was om te praten over een apparaat waarmee je lucht naar de slokdarm kunt brengen waardoor deze een stemgeluid kan voortbrengen. Zijn gastheren wezen hem op afstudeerder Qinjun Qiu, die hem in zijn hotel opzocht en hem zijn scriptie liet zien. “Aan de Chinese tekst had ik niet zoveel”, zegt Schutte eerlijk. “Maar aan de opbouw in de presentatie van de afbeeldingen en het verhaal dat hij erbij vertelde, wist ik dat hij de enige was die mijn idee zou kunnen uitwerken. Inmiddels is hij daar uitstekend in geslaagd.”

47


Het filmen van de stemplooien

Het goed in beeld brengen

ons in staat continu de stemplooien vast te leggen op

en meten van de werking van de stem loopt als een rode

camera en ze te analyseren. Bovendien geeft de camera

draad door de loopbaan van Schutte. Zo ontwikkelde hij

structureel een beeld waarmee de endoscoop naar de

een groot instrumentarium van apparaatjes dat iets over de

gewenste locatie kan worden genavigeerd.”

werking van de stem kan zeggen. Hij stond onder meer aan de geboorte van een audiosysteem voor veertien kanalen

Qiu: “Het oplossen van de lichtgevoeligheid was het moei-

waarmee de stem snel kon worden opgenomen en langzaam

lijkst in het project. Dat is ons gelukkig gelukt. Dankzij

afgespeeld. Dat bood eind jaren tachtig nog nieuwe moge-

de snelheid van 7200 lines per seconde heeft de camera

lijkheden voor stemanalyse. De ontwikkelingen op het

voldoende snelheid om alle soorten regelmatige en

gebied van video waren pas in de jaren negentig op een

onregelmatige trillingen van de stemplooi te onderzoeken.

niveau dat Schutte er iets mee kon. “Ik ben erg van de

Met Cymo gaan we onder meer nieuwe industriële toepas-

techniek en heb dus ook altijd veel foto’s gemaakt van

singsmogelijkheden ontwikkelen. Intussen verkopen

stemplooien om een beter inzicht te krijgen. Tienduizenden

we de huidige camera al aan ziekenhuizen.”

heb ik er gemaakt. Door stemplooien te filmen, kun je continu zicht krijgen op het gedrag van de stemplooien en

Octrooi

De vindingen van Qiu hebben geleid tot een octrooi

daar haal je natuurlijk nog veel meer informatie uit. Altijd

dat via STW bij het opgerichte Cymo terecht is gekomen.

heb ik geprobeerd zoveel mogelijk verschijnselen simultaan

Twee andere bedrijven uit de gebruikerscommissie,

te meten en te analyseren. Bij het voortbrengen van stem-

Lambert Instruments en Alphatron Medical Systems hadden

geluid heb je onder meer te maken met luchtdruk, geluids-

oorspronkelijk wel belangstelling voor de bevindingen uit

sterkte, luchtstromen en contact met de stemplooien. Door

het onderzoek. Schutte: “STW heeft dat prima geregeld.

al die verschijnselen tegelijk te meten en te analyseren,

Wij hebben goed kunnen samenwerken met de gebruikers-

kom je tot dieper inzicht in hoe mensen hun stem zouden

commissie, maar op het moment dat we aan een octrooi

moeten gebruiken. Voor zangers kan dat belangrijke

toe waren, zijn de zaken goed geregeld.” Hoewel Schutte

informatie opleveren. Door de jaren heen heb ik mij

het einde van zijn wetenschappelijke loopbaan ziet gloren,

toegelegd op adviezen aan klassieke zangers, van wie ik

lijkt het er op dat hij met Cymo nog een aantal jaren

er een groot aantal aan mijn bureau heb gehad. Met behulp

professioneel hobbyisme voor de boeg heeft.

van zelf ontwikkelde software heb ik het programma Voce Vista ontwikkeld. Dit is een apparaatje met behulp waarvan zangers zelf hun stem kunnen analyseren. Het heeft mij verrast dat zangers zo weinig over de werking van hun eigen stem weten. Ook heeft het mij altijd verbaasd dat je dit soort apparatuur moet bevechten aan een universiteit. Zo heb ik in de jaren negentig als Brugman moeten praten om een geluidskaart in mijn computer te krijgen. De faculteit was van mening dat ik die niet echt nodig had.” High speed volbeeldcamera

Het in beeld brengen van de

werking van de stem was deels al geprobeerd met stroboscopie, maar Schutte was daar nooit helemaal tevreden over. “Het gaat toch altijd gepaard met lichtflitsen, waarvan je weet wanneer die komen. Probleem is echter dat je bij een niet goed functionerende stemplooi niet kunt plannen wanneer je de lichtflits er op afstuurt en wanneer de stemplooi iets zal doen. Daarom is het belang van permanente opname zo groot. Mijn idee was dan ook een opnamesysteem te ontwikkelen dat gebruik maakte van de topline van een videocamera. Door die steeds opnieuw te scannen zou je tijd moeten winnen. Dat is het principe van videokymografie. Dat systeem had ik nog niet voor elkaar gekregen toen ik Qiu ontmoette. Een jaar na onze kennismaking was het STW-voorstel echter rond en in enkele jaren tijd hebben we samen de videokymografiecamera 2156 ontwikkeld. Dit is een high speed volbeeldcamera met een grote resolutie en hoge snelheid. De camera stelt

Qinjun Qiu

48


Kennismigranten … Loop aan een universiteit door de gangen en de naambordjes met buitenlandse namen vliegen je om de oren. In die zin is Qinjun Qiu geen uitzondering. Wel uitzonderlijk is dat het er naar uitziet dat het verblijf van deze kennismigrant in Nederland van beperkte duur zal zijn.

Hij heeft een goedlopend bedrijf opgezet, verdient er een inkomen mee en wil graag in Nederland blijven. Harm Schutte maakt zich er – zacht gezegd – druk over dat Qiu door forma li teiten bij de Immigratie en Naturalisatiedienst (IND) wellicht niet in Nederland zal kunnen blijven. ‘Als Nederland een kenniseconomie wil, zal het niet zonder kennismigranten kunnen. Dat een uitzonderlijk talent als Qiu dan louter op basis van administratieve achterstanden rond de aanvraag voor een verlenging van zijn verblijfsvergunning in de problemen komt, is schrijnend’, aldus Schutte. ‘Ik zal mij er voor blijven inzetten dat hij in Nederland zijn bedrijf mag voortzetten.’

49

Bevorderen van de toepassing / Jaarverslag STW 2007

03 : Bevorderen van de toepassing Cijfers in 2007 Invention Disclosure en octrooiaanvragen

51

Overeenkomsten

51

Nieuwe bedrijven

51

Valorisation Grant

52


52

Interviews _ _ prof.ir. Adriaan Beukers en ir. Siebe Nooij “Taniq biedt bedrijven oplossingen waar hun R&D-afdelingen niet op zouden komen”

54

50


51


Cijfers in 2007

exclusief gebruiksrecht van de kennis, al

Invention Disclosure en octrooiaanvragen

tabel 1

gebied. STW-octrooiaanvragen en mutaties 2007

In totaal zijn in 2007 dertig Invention Disclosure formulieren aangevraagd en verstuurd. In zeven gevallen bleek de vinding niet nieuw

STW-octrooiaanvragen en mutaties

dan niet beperkt tot een bepaald toepassings-

Invention Disclosures verstuurd

Om de valorisatie in goede banen te leiden

30

Invention Disclosures in behandeling

is het noodzakelijk tijdig heldere afspraken

dan wel inventief of was direct al duidelijk dat

vast te leggen. Zo’n moment is bijvoorbeeld

ze commercieel niet interessant was. Op deze

wanneer er materiaal wordt uitgewisseld.

vindingen is dan ook geen octrooiaanvraag-

Er zijn drie MTA’s (material transfer agree-

procedure gestart. Op 16 vindingen loopt nog een search procedure. Zeven vindingen zitten

7

Invention Disclosures afgewezen voor octrooiaanvraag

7

Searches

16

ments) gesloten en 23 maal is geheimhouding

Octrooiaanvrage ingediend

12

van de resultaten schriftelijk vastgelegd. In

Octrooi ingediend direct door derden

in de aanvraagprocedure en op 12 vindingen

totaal zijn er 95 overeenkomsten door STW

Octrooiaanvragen niet langer gehandhaafd

is in 2007 een octrooiaanvrage ingediend.

gesloten in 2007.

Overdracht van octrooien

Het Invention Disclore formulier blijkt uitstekend te voldoen als eerste screening. In sommige

Nieuwe bedrijven

0 16 2

Direct voortkomend

gevallen worden de onderzoekers zich, door

uit STW-onderzoek zijn er in 2007 weer vier

de vragen in het formulier, ervan bewust dat

nieuwe bedrijfjes opgestart. Om een volledig

er weliswaar interessante nieuw onderzoeks-

beeld te krijgen van de nieuwe bedrijvigheid

resultaten zijn, maar dat deze nog niet voldoen

waarbij STW een essentiële rol speelt,

aan de vereisten voor een octrooiaanvrage.

moet echter ook gekeken worden naar ons Valorisation Grant-programma. Dit programma

Voor zestien octrooiaanvragen heeft STW

is opgezet om onderzoekers die zelf met

het besluit moeten nemen deze niet langer te

kennis uit STW- projecten een nieuwe onder-

handhaven omdat er geen gebruiker gevonden

neming willen opstarten beter te faciliteren.

was of geen enkel perspectief meer was dat

Voor gegevens over de Valorisation Grant

dat alsnog zou lukken binnen de daarvoor

zie pagina 52.

tabel 2

Overeenkomsten en octrooien Overeenkomsten

Octrooien

2003

69

32

2004

80

27

2005

114

14

2006

120

13

2007

95

12

gestelde termijn van dertig maanden. Overeenkomsten

In 2007 zijn zes overeen-

tabel 3

Inkomsten

komsten inzake de overdracht van een of 2003

2004

2005

2006

2007

een licentie verstrekt op een of meer octrooien

Royalty

0,3

0,4

0,4

0,3

0,6

middels een licentieovereenkomst. Verder

Lumpsum

0,6

1,0

0,6

1,0

0,7

zijn er op 27 STW-projecten optierechten

Bijdrage in geld

1,9

1,7

1,7

2,0

1,8

verleend op de resultaten aan bedrijven. In de

Bijdrage in natura

4,6

3,5

3,5

3,3

3,9

Totaal (M € )

7,4

6,6

6,2

6,6

7,0

meer octrooien gesloten. In 13 gevallen is er

meeste gevallen houdt dit een optie in op een

tabel 4

Nieuwe bedrijven in 2007

projectnummer

projectleider

oprichter/medewerker

naam bedrijf i.o.

product

5516/5758

Prof.dr. J.A. Jansen

J.J.J.P. van den Beucken

Coatation i.o.

Medische coatings

5961

W.A. Serdijn

P.M. Dewilde W.A. Serdijn G. Leus

3UB

In design and developing advanced wireless systems

5973

Prof.dr. H.K. Schutte

Q. Qiu

Cymo B.V.

New high-sensitive endoscopy camera

5113

Prof.dr. C.A.M.J.J. van den Hondel

Prof.dr. C.A.M.J.J. van den Hondel

Hitexacoat i.o.

Hitexacoat houdt zich bezig met peer discovery van nieuwe verbindingen die potentieel een anti-microbiële werking hebben. Dit doen ze door gebruik te maken van een geoctrooieerde smart screening methode waardoor ook het aangrijpingspunt van de anti-microbiële verbindingen vastgesteld kan worden. Samen met testen op toxiciteit en mutigeniteit kunnen hierdoor stoffen geïdentificeerd worden die potentiële toepassingen hebben op het gebied van farma, voeding, chemie en gezondheid.

52


Valorisation Grant


Fase-1: de haalbaarheidsstudie

De Valorisation Grant

is een programma dat tot doel heeft de com-

In deze fase wordt een onderzoek gedaan naar

‘Oriëntatie op ondernemerschap’

mercialisatie van kennis en kunde binnen

de technologische en commerciële haalbaar-

STW heeft deze tweedaagse workshop

de publieke wetenschappelijke onderzoeks-

heid van het voorstel. Voor deze fase wordt

opgezet in samenwerking met de Wageningen

instellingen te bevorderen. In opzet is het

een subsidiebedrag van maximaal 25.000 euro

Business School (WBS). Door het geven van

Valorisation Grant programma geïnspireerd op

verstrekt. De duur van deze fase bedraagt

deze workshop wil STW een actieve bijdrage

het Amerikaanse Small Business Innovation

maximaal een half jaar.

leveren aan het bevorderen van de oprichting

Research (SBIR) programma.

van kansrijke technostartups in Nederland. Fase-2: de valorisatiefase

De Valorisation Grant staat open voor alle

In deze fase vindt de planmatige versterking

Doel van de workshop is om deelnemers

onderzoekers van universiteiten en overige

van de innovatie en organisatie plaats. Aan

voorlichting te geven over en bewust te maken

OCW-gefinancierde onderzoeksinstellingen

het einde van deze fase moet het punt zijn

van zaken die van belang zijn bij het oprichten

die technologische onderzoekresultaten willen

bereikt waarop private financiers de verdere

van technostartups. De workshop is gericht

vermarkten. Meerdere partijen hebben zich

commerciële ontwikkeling voor hun rekening

op onderzoekers van de drie Technische

als medefinancier bij dit STW-programma

willen nemen. Voor fase-2 geldt een maximum

Universiteiten en de Wageningen Universiteit.

aangesloten, te weten ZonMw (Stigon),

subsidiebedrag van 200.000 euro voor een

De workshop wordt afwisselend bij een van

het Netherlands Genomics Initiative (NGI),

periode van maximaal 2 jaar. Een afgewezen

de vier deelnemende universiteiten gegeven.

het onderzoeksprogramma Progress,

fase-2-voorstel mag, in aangepaste vorm,

Per keer kunnen maximaal acht teams van

ICT-regieorgaan ICTRegie en recentelijk

nog één maal in een latere ronde worden

twee personen aan de workshop deelnemen,

het BSIK-onderzoeksprogramma NanoNed.

ingediend.

twee teams per universiteit. Ieder team

De financiers van de Valorisation Grant willen

moet een eigen businessidee hebben dat

vooral de eigen achterban aansporen gebruik

In fase-1 is vooral de kwaliteit van het idee

nog in een pril stadium van ontwikkeling is.

te maken van de Valorisation Grant. STW

belangrijk. De commissie is daarbij van mening

Deelname aan de workshop is gratis.

zal komend jaar 2,5% van haar onderzoeks-

dat de toewijzing van fase-1-haalbaarheids-

budget (1,2 miljoen euro) beschikbaar stellen

onderzoek laagdrempelig moet zijn om het

Op de eerste dag staan de volgende onder-

voor de Valorisation Grant.

ontluikend ondernemerschap niet in de kiem

werpen op het programma:

te smoren. Dat heeft geresulteerd in een het

_ businessmodellen en businessplan;

De Valorisation Grant bestaat uit twee fasen,

relatief hoge honoreringspercentage van

_ marketing en verkoop;

die afzonderlijk dienen te worden aangevraagd.

bijna 40% voor fase-1. Bij de beoordeling van

_ octrooistrategie;

Voor het indienen van fase-2-voorstellen is

fase-2 ligt de nadruk meer op de uitvoering

_ financiële planning en financiering.

vereist dat fase-1 gehonoreerd en doorlopen is

van het idee; met name het aspect ondernemerschap telt zwaar mee.

Voor ieder onderwerp is een docent aanwezig die gespecialiseerd is in het betreffende onderwerp.

tabel 5

Het resultaat van Valorisation Grant 2007

De tweede dag staat in het teken van het verder uitwerken van de eigen businessideeën

Fase-1

Fase-2

ingediend

gehonoreerd

ingediend

gehonoreerd

Life Sciences

19

7

5

2

High tech systemen en materialen

18

11

4

3

ICT

12

5

5

3

1

1

1

0

50

24

15

8

Chemie / Procestechnologie

Totaal

van de teams. Gedurende die tweede dag wordt ieder individueel team intensief begeleid door een coach van de eigen universiteit en een flink aantal externe experts, die vanuit alle relevante invalshoeken advies geven en ondersteuning bieden. Aan het eind van de workshop presenteren de teams de verder uitgewerkte businessideeën ten overstaan van een onafhankelijke jury van deskundigen, die alle businessideeën vergelijkt en de verschillende presentaties beoordeelt. Aan het team dat volgens de jury het meestbelovende businessidee heeft gepresenteerd wordt ten slotte een prijs uitgereikt.


De workshop is in 2007 twee keer gegeven. _ Op 9 en 10 mei werd de workshop gegeven bij de Wageningen Universiteit in Wageningen. Het meestbelovende idee dat tijdens deze workshop werd gepresenteerd was afkomstig van Casper van Oosten en Thomas Bouwels van de Technische Universiteit Eindhoven. Casper van Oosten en Thomas Bouwels willen slimme ramen gaan ontwikkelen die gebruikt kunnen worden voor energieopwekking. Het product van Casper en Thomas gaat SenerG heten. _ Op 31 oktober en 1 november is de workshop gegeven bij de Technische Universiteit Eindhoven. Deze keer had Erik Staijen van de Universiteit Twente het meestbelovende idee. Erik wil een chip op de veterinaire markt brengen die de melkziekte bij koeien kan monitoren. De juryleden van de workshops in 2007 zijn vermeld op pagina 92. Omdat de workshop telkens een groot succes is en zeer gewaardeerd wordt door de deelnemers, zal STW de workshop vanaf 2008 ook gaan geven voor studenten en onderzoekers van de andere universiteiten in Nederland. Contactpersoon bij STW is dr.mr. A.A.T.A. (Ard) Cools.

53

54

prof.ir. Adriaan Beukers en ir. Siebe Nooij / Jaarverslag STW 2007

Adriaan Beukers

“Taniq biedt bedrijven oplossingen waar hun R&Dafdelingen niet op zouden komen” prof.ir. Adriaan Beukers ir. Siebe Nooij

“In de tijd van Le Pair1 kon je bij STW al dure apparatuur en machines aanvragen. Begin jaren negentig kregen wij een wikkelbank en een elastomeertester. Dankzij die twee machines hebben we in Delft tal van prototypes kunnen maken van de kennis die wij over drukvatentechnologie op papier hebben ontwikkeld. Hier zijn zeker vier commercialiseringen uit voortgekomen, waaronder de wikkeltechnologie van Taniq. Taniq staat dus in een lijn van ontwikkeling waar wij aan de TU Delft trots op zijn.” Aldus projectleider prof.ir. Adriaan Beukers, verbonden aan de faculteit Luchtvaart- en Ruimtevaarttechniek van de TU Delft. Managing director ir. Siebe Nooij onderschrijft de stelling van zijn ‘promotor’ enthousiast. In feite komt een van de redenen voor het succes van Taniq overeen met de reden waarom Beukers zoveel projecten tot commercialisering, meer dan twintig bedrijven ‘uit zijn koker’, heeft gebracht. Nooij: “In ons eerste STW-project hebben we een methode ontwikkeld om ruimtelijke vezelstructuren veel beter te kunnen richten waardoor de structuren veel en veel sterker zijn dan traditionele. Na mijn afstuderen hebben we een valorisation grant aangevraagd, omdat er duidelijk mogelijkheden zijn onze kennis te verkopen. De eerste fase van de grant hebben we gekregen 1

Kees Le Pair was oprichter en jarenlang directeur van STW.

55


Siebe Nooij

en met behulp hiervan hebben wij de proof of technology,

aankunnen in een relatief kleine ruimte. Dat laatste heeft

ofwel het prototype, geleverd. Inmiddels hebben we in de

vooral te maken met het gegeven dat auto’s steeds minder

tweede fase van de grant bij Taniq ook een prototyping-

ruimte bieden.”

faciliteit kunnen maken. En wat blijkt? Ons vermogen klanten een prototype te tonen van waar zij volgens ons

Beukers schampert: “Moet je je voorstellen, de automobiel-

behoefte aan hebben, speelt een beslissende rol in de

industrie is helemaal hightech, maar turboslangen zijn niet

acquisitie van klanten. We leggen hen oplossingen voor

veel meer dan een soort stofzuigerslang, die met allerlei

waar hun eigen R&D-afdeling niet aan gedacht zou hebben:

kunstgrepen temperaturen tot ongeveer 200 graden Celsius

een revolutie in plaats van evolutie.” Taniq verkoopt concrete

aan moeten kunnen.”

maatwerkoplossingen voor problemen waar klanten uit allerlei sectoren mee kampen. Revolutionaire verbeteringen

Voorsprong

De producent van de turboslangen heeft er dus

alle belang bij om bij te blijven bij de ontwikkelingen in de “De olie-industrie, de automobiel-

automobielindustrie. Dat is mogelijk door zoveel mogelijk

industrie, zij hebben beide veel te winnen met onze oplos-

flexibiliteit in te bouwen in die slang. Volgens Beukers is

singen”, zegt Nooij. “Wij verkopen geen product, maar

dit mogelijk met de technieken van Taniq die ervoor kunnen

laten klanten zien hoe zij in de materialen die zij voor hun

zorgen dat de slangen zo flexibel mogelijk zijn. “Hoe minder

producten nodig hebben, revolutionaire verbeteringen

discontinuïteiten in een slang, des te flexibeler en sterker

kunnen toepassen. Turboslangen in de automobielindustrie

de slang wordt. Dankzij de versterking van de vezelstructuur

spelen bijvoorbeeld een cruciale rol in de vermindering

in de slangen is het prima mogelijk de flexibiliteit te doen

van emissies. Kleinere motoren gecombineerd met turbo’s

toenemen en tegelijkertijd aan die andere eisen te voldoen.

zijn een belangrijke ontwikkeling om de emissie terug

Daarmee profileert Taniq zich op dit terrein als een pionier

te dringen; dat betekent echter wel dat de druk op

in de automobielindustrie.”

turboslangen, nu al de zwakste schakel in de keten, sterk toeneemt. Zij moeten bestand zijn tegen hogere druk,

In het betoog van Beukers komt het steeds weer neer op

hogere temperaturen en ze moeten meer bewegingen

de vraag hoe je in het leven staat. Ben je risicomijdend of

56


durf je risico’s te nemen. Hij heeft op dat gebied stevige

Op den duur is het de bedoeling dat Taniq dit soort

kritiek op de BV Nederland als we het hebben over de grote

vernieuwingen voor een bepaalde sector in de industrie

ondernemingen. “Met uitzondering van DSM en Philips

gaat aanbieden in de vorm van licenties. “In die zin kun

zijn bedrijven erg terughoudend als het gaat om innovatie.

je een bedrijf als Taniq zien als een pionier die andere

Elke euro die zij uitgeven aan een extern ontwikkelings-

bedrijven in staat gaat stellen een voorsprong te nemen in

bedrijf gaat ten koste van de eigen, zo gekoesterde,

hun marktsegment. Wij verwachten zelf niet eens zo’n

R&D-afdelingen. Overwegingen zoals de individuele waarde-

grote onderneming in personeelsaantal te worden, maar

ring voor een collega of het ophouden van de eigen status

zijn er van overtuigd dat onze bijdrage op andere bedrijven

als directeur van een bedrijfsonderdeel, staan werkelijke

een olievlekwerking zal hebben. Hun werkgelegenheid

vernieuwing in de weg. Het gaat deze bedrijven helemaal

zal toenemen. Wij zullen ons telkens opnieuw blijven

niet om vooruitgang, maar om behoud van de eigen positie.

richten op nieuwe technologische ontwikkelingen.”

Het gevolg van zo’n houding is dat een instelling als STW eigenlijk die uitdagende rol die leidt tot vernieuwing moet

Het gaat om deelnemerschap

Beukers plaatst de ontwikkeling

overnemen. En de vernieuwing komt dan uiteindelijk van

van Taniq in perspectief. “Je ziet hoe belangrijk de combi-

kleinere organisaties zoals Taniq.”

natie van fundamenteel en technisch-wetenschappelijk

Haalbaarheid

onderzoek is. Taniq heeft nu profijt van dertig tot veertig Nooij onderstreept het belang dat de

jaar wetenschappelijk werk. Het fundamenteel onderzoek,

Valorisation Grant voor het opzetten en ontwikkelen van

ooit mogelijk gemaakt door NWO, was nodig om tien tot

Taniq. “Oorspronkelijk dachten wij een gat in de markt

vijftien jaar geleden aan optimale wikkeltechnologie te gaan

gevonden te hebben door ons te verdiepen in veringen van

werken. Het getuigt van inzicht dat de bereidheid aanwezig

auto’s. Daar bleken wij ons in die zin in te vergissen dat

is om ver vooruit te denken. En daar zou het bedrijfsleven

we te maken kregen met het door Adriaan beschreven

op zijn beurt van kunnen leren. Het gaat in de wetenschap,

conservatisme in sommige sectoren. Proefondervindelijk

trouwens in het hele leven, niet om het gewin op korte

hebben we hierdoor de juiste markten gevonden. Dat is

termijn, om het dienen van de aandeelhouders. Het gaat

overigens ook te danken aan het feit dat we ons nooit

om deelnemerschap: doe mee aan nieuwe ontwikkelingen

hebben vastgelegd op een specifieke sector. De kennis

en pluk daar op lange termijn gezamenlijk de vruchten van.

over vezelstructuren is ontzettend breed inzetbaar. Mooi

Alleen met die instelling maken we in Nederland de kans

is dat we tijdig ons plan hebben kunnen bijstellen zonder

om een kenniseconomie uit te bouwen.”

dat we prototypes hebben ontwikkeld waar niet een samenwerkingspartner bij betrokken was. De eerste fase van een Valorisation Grant is bedoeld om de haalbaarheid van een onderneming te onderzoeken en die ruimte hebben we optimaal benut.” Een tweede markt dient zich voor Taniq aan in de vorm van de baggerindustrie. Ook in deze sector bestaat behoefte aan flexibele leidingen. Beukers: “Onveiligheid van leidingen schuilt bijna altijd in de verbindingen. Met de technieken van Taniq ben je in staat leidingen zo flexibel te maken dat er nauwelijks nog verbindingen nodig zijn.” Nooij is optimistisch over de slagingskansen van Taniq. “Wij moeten nog te horen krijgen of wij in aanmerking komen voor de tweede fase van de Valorisation Grant, maar ik zie het met het bedrijf niet meer misgaan. We hebben klanten in verschillende markten, waardoor we automatisch aan risicospreiding doen. Een eventuele misser in de ene sector kunnen we opvangen met de successen elders. En we hebben geen echte concurrenten omdat geen ander bedrijf over onze kennis beschikt.”


57

58


59

Kengetallen en statistiek / Jaarverslag STW 2007

04 : Kengetallen en statistiek Gebruikers

61

Utilisatie

63

Projecten en programma’s

64

Financiële (project)gegevens

67

STW-bureau

69

Prijzen en eerbewijzen

70

Conferenties, workshops & symposia

71

60


61


Door middel van dit jaarverslag legt STW

het budget voor het Open Technologie-

verantwoording af over de besteding van

programma (OTP), deels door toegenomen

de haar toevertrouwde gelden. Naast dit

bijdragen van gebruikers en andere sponsoren.

jaarverslag wordt jaarlijks ook het zogeheten

Waar in het onderstaande geen nadere aan-

Utilisatierapport gepubliceerd waarin wordt

duiding is gegeven betreffen de kengetallen

gerapporteerd over de uitkomsten van STW-

het OTP en de STW-programma’s te zamen.

onderzoek. Graag verwijzen wij de lezer daar eveneens naar.

In hoofdzaak extern gefinancierde programma’s, zoals bijvoorbeeld Bsik, PROGRESS,

In dit hoofdstuk geven wij op een beknopte en

Vernieuwingsimpuls en een programma als

kwantitatieve manier inzicht in de prestaties

de Werkbezoekregeling behoren niet tot het

van STW van het afgelopen jaar. Veelal in

OTP.

meerjarig perspectief. Met de komst van Perspectief en andere STW-programma’s is in de afgelopen jaren het programmatische compartiment gegroeid. Deels ten koste van

Gebruikers figuur 2

bedrijv en: < 25 0 medewe rk e rs

Soorten gebruikers in 2007

4%

bedrijv en: > 25 0 medewe rk e rs kennisinstelling

1 6%

(semi)ov erheid

42%

3 8%

g ebruikersrelaties nieuwe gebruikersrelaties ten opzichte van voorgaand jaar buitenlandse g ebruikersrelaties nieuwe buitenlandse gebruikersrelaties ten opzichte van voorgaand jaar

aant al

figuur 3

Aantal industriële gebruikersrelaties

11 00 1 000 9 00 8 00 700 6 00 5 00 4 00 3 00

Relaties met (buitenlandse)

200

universiteiten en ziekenhuizen zijn

1 00

2007

200 6

200 5

lijke gebruikers geteld.

0 200 4

bedrijven worden niet als afzonder-

2003

niet meegerekend. Divisies van


Aantal gebruikers in de gebruikerscommissies van 2007. Van het aantal projecten met één of twee bedrijfsmatige gebruikerscommissieleden, is voor meer dan de helft

a a n t a l p roj e c te n

figuur 4

Gebruikers

70

60

50

40

een optie- of licentieovereenkomst afgesloten (of in voorbereiding).

30

Soms is de gebruikerscommissie nog niet volledig geformeerd. Bij de

20

overige projecten zijn meer gebrui10

kers betrokken, vaak in de sfeer van vertegenwoordigers van andere

0

kennisinstellingen.

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

>1 0

aan t al ge br uike r s c ommis s iel eden

figuur 5 Verdeling van de externe gebruikers naar het aantal projecten waarbij zij zijn betrokken. Zo zijn er 646 gebruikers ‘slechts’ bij één STWproject betrokken, 140 gebruikers

aan t al ge br uike r s

62

Projecten en gebruikers

1 000

1 00

zijn bij twee projecten betrokken. Ook zijn er nog 11 gebruikers bij meer dan 14 verschillende projecten betrokken. STW-onderzoek is er dus

10

niet voor de ‘happy few’. In 2007 waren in totaal 891 gebruikers bij het onderzoek betrokken. (Buitenlandse) universiteiten en ziekenhuizen niet

1 1

meegerekend. N.B. Divisies van

2

3

4

5

bedrijven worden niet als afzonderlijke

6

7

8

9

10

11

12

13

14

>1 4

aan t al proje c t e n waar aan de ge br uike r is ve r b onden

gebruikers geteld.

figuur 6

Waardering gebruikers na afloop van het project

2007

zeer t evreden 200 6 200 5 200 4

t evreden

2003

neutraal

ontevreden

zeer ontevreden

0

10

20

30

40

50

60

70

80

percent age va n de res pond e n t e n

63


figuur 7

Waardering onderzoekers na afloop van het project

2007

zeer tevreden

200 6 200 5

tevreden

200 4 2003

neut raal

ont evreden

zeer ontevreden

0

10

20

30

40

50

60

70

80

percent age va n de res ponde n t e n

Utilisatie

Aantal octrooiaanvragen voortgekomen uit STW-onderzoek. De daling in 2005 kan verklaard worden door een restrictiever octrooiaanvraagbeleid dat in 2005 is ingezet.

aan t al oc t rooiaan vr ag e n

figuur 8

Octrooiaanvragen

40

30

20

10

200 5

200 6

2007

200 5

200 6

2007

materiaal transfer agreem e n t

200 4

overige ov ereenkomsten

aant al

figuur 9

200 4

2003

0

Contracten

140

120

letter of intent geheimhouding

1 00

overdr acht octrooi overdr acht kennis samenwerking onderzoek

80

60

optie en licentie optie

40

licentie 20

2003

0


Aantal uit STW-onderzoek opgestarte bedrijven, exclusief

aantal

figuur 10

Nieuwe startende bedrijven

10 9

Valorisation Grant (zie ook

8

overzicht op pagina 52).

7 6 5 4 3 2 1

figuur 11

2007

200 6

200 5

200 4

2003

0

Inkomsten uit kennishandel

1,6

lumpsum royalty

1,4 1,2

Inkomsten op STW-projecten. Royalty en Lumpsum

1

zijn inkomsten vanwege 0,8

overeenkomsten met derden.

0,6 0,4 0,2

200 4

200 5

200 6

2007

200 4

200 5

200 6

2007

2003

0

Projecten en programma’s figuur 12

ove rig e programma’s Bsik

Overige programma’s omvat onder meer Perspectief, Valorisation Grant en Vernieuwingsimpuls.

Lopende projecten

6 00

5 00

4 00

3 00

200

1 00

0 2003

OTP

aant al l opende proj ecten

64

65


TU: TU D, TU E, UT AU: andere universiteiten para- univ ersit aire instelli nge n Perspectief

a a n t a l l o p e n d e p roj e c te n

figuur 13

Lopende projecten per type instelling in 2007 (OTP en Perspectief)

350

3 00

25 0

200

150

1 00

50

afw ijzingen honoreringen indieningen

Honoreringen en afwijzingen per jaar (staafdiagram) en ingediende projectvoorstellen (lijn).

aan t al proje c t voor s t e lle n

figuur 14

2007

200 6

200 5

2003

200 4

0

Honoreringsbeleid (OTP en Perspectief)

4 00 350 3 00 25 0 200 150 1 00 50

2007

200 6

200 5

200 4

2003

2002

200 1

2000

140 120 1 00 80 60 40 20

overig

UvT

UM

EUR

VUA

UvA

R UG

UL

UU

0 RUN

beëindigd

160

WUR

lopend

180

TU E

gehonoreerd

200

UT

afgewezen

Status projecten per instelling ultimo 2007 (OTP en Perspectief)

TU D

in behandeling

aant al project (voorstell) en

figuur 15

1999

1998

0


Honoreringspercentage bij de verschillende onderzoeksinstellingen in 2007.

NB: Alleen instellingen die tien of meer aanvragen hebben ingediend, zijn opgenomen.

h o n o re ri ng s p e rc e n t ag e

figuur 16

Honoreringspercentage per instelling (OTP en Perspectief)

60

50

40

30

20

10

Aantal gepromoveerde onderzoekers via STW op

aan t al

figuur 17

de arbeidsmarkt gekomen.

tot aal: OTP + Perspectief

R UG

WUR

UT

TU D

TU E

UU

0

Aantal gepromoveerde onderzoekers

25 0

200

150

1 00

50

2003-2005 vrijwel constant gebleven. In 2006 werd het weer

200 5

2007

dan 6 maanden is in de jaren

2007

vacatures die langer open staan

200 6

Het aantal OTP-projecten met

200 6

figuur 18

200 4

2003

0

aant al project en

Lang openstaande vacatures na honorering

60

50

40

gemakkelijker promovendi te vinden. 30

NB: Voor een aantal in 2007 ingediende en gehonoreerde

20

projecten is de 6-maandstermijn 10

200 5

0 200 4

na honorering nog niet verstreken.

2003

66

67


9 = ondermaats De in 2007 gefinancierde projecten scoorden ten opzichte van de projecten in voorgaande jaren beter (= lager cijfer) op wetenschappelijke kwaliteit).

3,5 3 2,5 2 1,5 1

Aantal referenten per ingediend projectvoorstel in 2007 in de beoordelingsfase. Van de projecten met drie of minder referenten is de beoordelingsprocedure nog in gang op het moment van meting of zijn nog niet alle referenten benaderd.

aan t al proje c t ( voor s t e ll) e n

figuur 20

2007

1 = uitstekend

4

200 6

juryleden varieert tussen 1 en 9.

4,5

200 5

De beoordelingsschaal voor

5

200 4

afwij zingen

Wetenschappelijke kwaliteit van OTP-projectvoorstellen

2003

honorering en

g e m i d d e l d j u ry c ijfe r we te n s ch a p p e l ij k e kwa l i te i t

figuur 19

Aantal referenten

60

50

40

30

20

10

0 1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

> 10

aan t al re f e renten

Financiële (project)gegevens figuur 21

Totale inkomsten STW (exclusief Bsik-programma’s)

35

N WO EZ

30

speciale programma ’s overig

25

inkomsten kennishandel 20

Inkomsten voor speciale program15

ma’s betreffen onder andere: Freeband en Vernieuwingsimpuls.

10

Overige inkomsten zijn onder 5

2007

200 6

200 5

200 4

0 2003

andere rente-inkomsten.


figuur 22 OTP spe ciale programma ’s Perspectief

p e rc e n t ag e

Verdeling totaal STW-projectbudget (exclusief Bsik-programma’s)

1 00

80

Speciale programma’s zijn onder andere: Freeband,

60

PROGRESS II, Valorisation Grant en Vernieuwingsimpuls.

40

20

figuur 23

2007

200 6

200 5

200 4

2003

0

Gemiddelde omvang STW-projectinvesteringen per jaar (OTP en Perspectief)

700

personeel materiaal

6 00

reizen investeringen

De gemiddelde STW-project-

5 00

4 00

investeringen gedurende de 3 00

laatste tien jaar (de personeelskosten zijn geïndexeerd).

200

De gemiddelde projectomvang loopt op in de laatste 3 jaar.

1 00

De oorzaak is gelegen in de

2007

200 6

200 5

200 4

2003

2002

2000

en het grotere aandeel multi-

200 1

0 1999

toegenomen personeelskosten

1998

disciplinaire projecten met participatie van bedrijven.

figuur 24

Bijdragen gebruikers aan STW-projecten

8

bij drage in natura bij drage in geld

Totale bijdragen aan STW-projecten. ‘Bijdrage in geld’ zijn de inkomsten

7 6 5

die door STW zijn gefactureerd en

3 2 1

2007

200 6

0 200 5

alle andere bijdragen.

4

200 4

ontvangen. ‘Bijdrage in natura’ zijn

2003

68

69


STW-bureau

alle projecten gehonoreerd afgewezen

maanden

figuur 25

Gemiddelde behandelingsduur OTP-projecten

8 7 6

De stijging van de gemiddelde 5

behandelingsduur is onder andere het gevolg van het verlaagde

4

OTP-budget. Hierdoor zijn er minder 3

jury’s per jaar, waardoor de behandelingsduur langer is.

2 1

De netto beheerskosten zijn in 2005 lager dan in 2004 door hogere doorberekeningen aan derden. In 2006 zijn deze hoger

pe rc e n t age

figuur 26

2007

200 6

200 5

200 4

2003

0

Algemene beheerskosten ten opzichte van de totale lasten

7

6

5

door investeringen in het STW4

3

2

1

2007

200 6

200 5

200 4

0 2003

jubileumjaar en ICT.

70


Prijzen en eerbewijzen

Diverse project-

en een uitnodiging om de paper te

_ Tijdens de manifestatie Het Element is

leiders en -medewerkers ontvingen in 2007

presenteren op een speciale sessie van

de Gouden medaille van de KNCV

prijzen en eerbewijzen. Een greep uit de vele

de Student Day at the SIAM Annual

uitgereikt aan Jurriaan Huskens,

bijzondere momenten voor relaties van STW:

Meeting. Van der Zee is nu aio binnen het

hoogleraar moleculaire nanofabricage

Nederlandse-Duitse multiscale project.

aan de Universiteit Twente en programmadirecteur nanofabricage aan het Mesa+

_ Tijdens de Internationale Solid-State _ Chiara Rabotti, Italiaanse onderzoekster

Instituut. Hiermee gaat hij de boeken in

de Journal of Solid-State Circuits Best

op STW-project 06480, won de poster

als de meest veelbelovende chemicus

Paper-award uitgereikt aan Michiel

award tijdens de zesde internationale

van 2007. Huskens is betrokken van

Pertijs (Simon Stevin Gezel 2006),

zomerschool over biomedische signaal-

diverse STW-projecten.

Kofi Makinwa (Simon Stevin Gezel 2005)

verwerking, gehouden van 10-17 juli, in

en Johan Huijsing (Simon Stevin

Sienna, Italië. Rabotti is sinds juni 2005

Meester 1998 en projectleider van vele

verbonden aan de SPS-groep (Signaal

Universiteit Twente ontving Christian

STW-projecten) van het laboratorium voor

Processing Systemen) als Ph.D.-student.

Nijhuis de Overijssel PhD Award

Elektronische Instrumentarie (Lei) van de

Haar researchproject betreft elektrofysio-

(5000 euro) voor het beste proefschrift

Technische Universiteit Delft. Zij kregen

logische monitoring van de toestand van

van een UT-promovendus van 2007.

de prijs voor hun essay over het ontwerp

de foetus.

Hij ontving de prijs voor zijn onderzoek

Circuits Conference in San Francisco is

naar supramoleculaire technologie die

van de meest precieze on-chip temperatuursensor ter wereld.

_ Tijdens de 46ste Dies Natalis van de

_ Een van de NWO-Spinozapremies 2007

toegepast kan worden in elektronische

is naar de ecologisch entomoloog Marcel

schakelingen. Nijhuis was onderzoeker

Dicke (Wageningen Universiteit) gegaan.

op STW-project 04946 en behoorde tot

de Jonge Akademie, een prestigieus gezel-

De NWO-Spinozapremie wordt toegekend

de top-3 STW-promovendi, voorgedragen

schap van jonge wetenschappers.

aan Nederlandse onderzoekers die tot de

voor de titel Simon Stevin Gezel 2007.

_ Kofi Makinwa is benoemd tot lid van

absolute top van de wetenschap behoren. _ David Reinhoudt, Simon Stevin Meester 1998, hoogleraar supra-moleculaire chemie

Een aantal van Dickes high-impact publicaties kwamen voort uit STW-onderzoek.

onderzoeker en als lid van de programmacommissie van het Perspectiefprogramma

en tot en met 2006 wetenschappelijk directeur van Mesa+, ontving een eredoctoraat

_ Erwin Kessels, betrokken bij STW als

_ Ezra van Lanen, onderzoeker op STW-

Thin Film Nanomanufacturing, heeft de

van de Universitá degli Studi di Parma in

project 05975, ontving de Chatterton Young

prestigeuze ‘Peter Mark Memorial Award’

Italië. Reinhoudt kreeg het eredoctoraat

Investigators Award voor een publicatie van

gewonnen. De Peter Mark Memorial Award

uit handen van zijn erepromotor professor

zijn onderzoek op de ISDEIV-conferentie in

werd in 1979 ingesteld ter nagedachtenis

Rocco Ungaro, waarmee hij al meer dan

Japan.

aan Dr. Peter Mark, hoofdredacteur van de Journal of Vacuum Science and Technology

25 jaar samenwerkt. De twee hoogleraren hebben samen zo’n 75 wetenschappelijke

_ Dave Blank, sinds januari wetenschap-

van 1975 tot 1979. De prijs wordt jaarlijks

publicaties geschreven. Ook was er tussen

pelijk directeur van Mesa+, heeft de Zilveren

toegekend aan een wetenschapper of

de Universiteit Twente en de Italiaanse

Haring ontvangen tijdens de Twentse Haring

ingenieur van 35 jaar of jonger, voor

universiteit altijd veel uitwisseling van

Primeur op landgoed De Wilmersberg. De

uitmuntend theoretisch of experimenteel

promovendi en afstudeerders.

onderscheiding wordt uitgereikt aan mensen

werk, waarvan in elk geval een deel

die een belangrijke bijdrage leveren aan de

gepubliceerd moet zijn in de JVST. De prijs

_ Onderzoekster Maartje Nillesen,

profilering van Twente. Blank slaagde er als

bestaat uit een geldbedrag, een certificaat

STW-project 06466, won na een

wetenschappelijk directeur in Mesa+ tot een

en een rede bij een reguliere sessie van het

mondelinge presentatie van haar poster

leidende onderzoeksinstelling op het gebied

internationale symposium.

de Poster Award op de First Dutch

van nanotechnologie te laten behoren. Hij

Conference on Biomedical Engineering

werd geroemd om zijn toegankelijkheid en

2007.

openheid. Blank is hoofd- en medeaanvrager

op project 04010, heeft voor zijn proef-

van een aantal STW-projecten.

schrift ‘Performance-based design of self-compacting fibre reinforced concrete’

_ De paper over het afstudeerwerk van Kristoffer van der Zee, STW-project

_ Steffen Grünewald, onderzoeker

_ Mark van Loosdrecht ontving van

de fib (fédération internationale du béton)-

06755, was door de Society for Industrial

minister Cramer van VROM, voor zijn

award ‘Diploma to Younger Engineers,

and Applied Mathematics (SIAM),

werk aan energiebesparende bacteriekorrels

winner category Research’ ontvangen.

uitgekozen tot één van de winnaars van

voor waterzuivering, de Dow Energieprijs

Dit is een internationale prijs voor de

de SIAM Student Paper Competition 2007.

2007. Van Loosdrecht is hoofdaanvrager

beste proefschrift op het gebied van beton

De prijs bestaat uit een, met de hand

van enkele STW-projecten.

en betonconstructies.

gekalligrafeerd certificaat, een geldbedrag

71


Conferenties, workshops & symposia

In 2007 werden weer tal van conferenties,

worden specialisten op sensorgebied

STW financiert binnen het programma

workshops en symposia door het

uitgenodigd om lezingen te geven en

Cognitie specifiek toepassingsgericht

STW-bureau georganiseerd of door

aio’s presenteren met posters hun werk

onderzoek.

STW gesponsord. Hier volgen de meeste

op de universiteiten. De industrie

(jaarlijkse) activiteiten:

presenteert zich met ‘tabletop presentaties’.

4 oktober

Kernthema dit jaar: -Optische sensoren,

STW-conferentie 2007 ‘Nieuwe Perspec-

-Medische sensoren en -Industrial Control.

tieven’, in De Doelen in Rotterdam.

29 januari t/m 2 februari

Internationale sprekers en workshops in

De Studiegroep Wiskunde met de Industrie werd gehouden aan de

24 april

de ochtend, waarbij aandacht voor het

Universiteit Utrecht. Deze studiegroep

KansRijk, hét evenement voor

maatschappelijk nut van nanotechnologie.

is een ontmoetingsplaats voor industrie

duurzaamheid en innovatie. Op deze

In de middag stond wetenschappelijke

en wiskundigen. De industrie legt een

beurs krijgen bedrijven inzicht in de

kwaliteit centraal: het publiek koos de

aantal actuele en relevante problemen

regelingen van SenterNovem op het

meest belovende jonge onderzoeker van

voor. De wiskundigen buigen zich één

gebied van duurzaamheid en innovatie.

2006, Merle de Kreuk van de Technische

week over zo’n probleem, en aan het

Op de stand van STW horen kennis -

Universiteit Delft en Ton van der Steen van

einde van de week worden de resultaten

instellingen en beoogde gebruikers hoe

het Erasmus MC Rotterdam ontving de

gepresenteerd. De studiegroep vervult

ze kunnen participeren in toepassings -

Simon Stevin Meesterprijs, bestaande uit

één van de belangrijkste missies van

gericht wetenschappelijk onderzoek

een beeld en een half miljoen euro voor

STW: kennis uit universiteiten overdragen

ten behoeve van innovatie, maar ook

wetenschappelijk onderzoek.

naar het bedrijfsleven.

hoe ze in partnerschap ontwerpen voor programma’s kunnen indienen.

15 maart

10 oktober COMBURA 2006 (Combustion Research

De kunst van verzilveren. Het thema

22 en 23 mei

and Application) in het Nieuwegein’s

van het congres was de bevordering

ICTDelta, is dé plek waar grote gezamen-

Business Center. Het jaarlijks symposium

van valorisatie van onderzoek.

lijke initiatieven gestart worden in de

van het STW-platform Schone en Zuinige

Vertegenwoordigers van universiteiten,

vorm van ICT-Innovatieplatforms (=IIP’s).

Verbranding is het evenement voor

hoger onderwijs, bedrijfsleven en overheid

Sentinels was aanwezig met een eigen

uitwisseling over verbrandingsonderzoek

hebben deel genomen aan het congres.

stand. Ook heeft Sentinels een track

en zijn (industriële) toepassingen. Het

Het congres werd georganiseerd door

georganiseerd. STW liet een demo zien van

wordt georganiseerd door het STW-

het Ministerie van Onderwijs, Cultuur

Jan Broenink van de Universiteit Twente.

platform samen met de Nederlandse Vlam Vereniging en het Combustion

en Wetenschap, het Ministerie van Economische Zaken, Platform Bèta

7 juni

Institute. Het symposium is bedoeld

Techniek, VSNU en het Innovatieplatform.

Tijdens het Techniek Toernooi in

voor onder zoekers en industriële bedrijven

Zij hebben een gezamenlijke visie neer -

Het Land van Ooit streden 200 school-

in Nederland en omstreken.

gezet over hoe valorisatie in Nederland

teams om de felbegeerde titel van

naar een hoger niveau getild kan worden.

beste techniekers van Nederland.

30 oktober

De jury bestond uit hoogleraren. Het

SIREN 2007, the Scientific ICT

3 april

Techniek Toernooi stimuleert de basis -

Research Event Netherlands, in Delft.

Fotonica Evenement, de kennis,

scholen om leuk, spannend en leerzaam

STW, NWO Exacte Wetenschappen en

de mensen, de mogelijkheden.

met techniek bezig te zijn. Meer ‘bèta’-

Informatica Platform Nederland hebben

Het Fotonica Evenement 2007 biedt

belangstelling bij de jeugd is absoluut

deze dag gezamenlijk georganiseerd.

wetenschappers, R&D’ers, ondernemers,

noodzakelijk om onze samenleving in

Onderzoekers in computer sciences

beleidsmakers, studenten en directieleden

stand te houden. Daarom is STW sponsor

of ICT-projecten waren uitgenodigd deel

de gelegenheid om informatie uit te

van het Techniek Toernooi.

te nemen aan deze ontmoeting, Er konden poster presentatie gehouden worden,

wisselen en inzicht te krijgen in elkaars

20 juni

vooral over onderzoek dat door STW

Group Cognition, symposium van

of EW wordt ondersteund. Op deze

4 april

het programma Cognitie, waar de

dag werd ook de winnaar bekend gemaakt

Sense of Contact 9.

nieuwste inzichten op het gebied van

van de I/O Award 2007 voor het bereiken

STW en branchevereniging FHI

Group Cognition worden gedeeld

van een breed publiek.

organi seren de jaarlijkse workshop

tussen gebieden als biologie, neuro -

‘Sense of Contact’. In deze workshop

wetenschappen, filosofie en psychologie.

werkvelden.

72


29 en 30 november ProRISC 2007 in het Congrescentrum Koningshof te Veldhoven. ProRISC: 17th Annual Workshop on Circuits, Systems Signal Processing. Op deze jaarlijkse workshop, samen met het IEEE Benelux Chapter on Circuits and Systems, passeren recente ontwik kelingen in het ontwerp van micro-elektronicacircuits en signaal verwerking en hun toepassingen in micro-elektronische systemen de revue. De workshop vond plaats in combinatie met SAFE.

29 en 30 november SAFE 2007 in het Congrescentrum Koningshof te Veldhoven. SAFE: 9th Annual Workshop on Semiconductor advances for Future Electronics. De SAFE Workshop is een platform waar onderzoekers van universiteiten, instituten en de industrie discussiëren op het terrein van IC-Technologie, -producten en -productieprocessen. De informele sfeer maakt het een ideale plek bij uitstek voor promovendi om ervaring op te doen met het presenteren van hun werk. De workshop vond plaats in combinatie met ProRISC.

6 en 7 december NanoNed symposium 2007 in Concert gebouw De Vereeniging in Nijmegen. Dit jaarlijkse symposium is bestemd voor alle deelnemers van universiteiten aan het NanoNed onderzoeksprogramma, maar ook voor belangstellenden uit de industrie.

73

STW-organisatie / Jaarverslag STW 2007

05 : STW-organisatie 01 Bestuur en Bestuursraad

75

Bureau

75

Tot slot

75

74


75


Bestuur en Bestuursraad

In december

vond de 299e vergadering van het Bestuur

Tot slot

gebruik gemaakt van de vroegpensioen-

aan de nationale en internationale referenten,

regeling. Wij danken hen voor hun bijdragen.

die met uitstekende en vaak uitvoerige en

plaats. De bestuursraad kwam in november voor de 81e keer bijeen.

STW is veel dank verschuldigd

In dienst kwam: Ilse van den Berg, financieel-

diepgaande commentaren op projectaanvragen

administratief medewerker.

een verantwoorde beoordeling mogelijk maakten. Dat geldt evenzeer voor de ruim honderd-

Het bestuur nam afscheid van dr.ir. J.C. van Suijdam. Hij werd opgevolgd door

Wegens zwangerschapverlof en sabbatical

dertig leden van de jury’s die in 2007 actief

dr. C.A. Linse. Ir. G.F.M. Beenker trad toe

zijn voor de duur van circa één jaar in dienst

waren. Alle juryleden hebben zich nauwgezet

tot de bestuursraad. De bestuursraad nam

dr.ir. Henry van der Valk en drs. Paul Beckers,

gekweten van hun moeilijke taak, namelijk het

afscheid van dr.ir. C.P. Jongenburger,

beiden in de functie van program officer.

op eigen merites beoordelen van zeer ongelijksoortige onderzoeksaanvragen. STW prijst

ir. J.A. Roels en prof.dr. F.W. Saris. Door zwangerschapverlof en langdurige

zich gelukkig met het feit dat referenten en

Wij danken alle Bestuurs- en Bestuursraad-

afwezigheid is mr. Margot Spaargaren, legal

juryleden bereid zijn om zonder compensatie

leden die STW vele jaren met raad en daad

counsellor, ingehuurd. De vervanging van

tijd te besteden aan de beoordeling van STW-

terzijde hebben gestaan. Wij zijn hen daarvoor

hoofd financiële afdeling is tijdelijk ingevuld

onderzoeksvoorstellen. Tot op heden hebben

zeer erkentelijk.

door Erwin van der Meijden. De inzet van

ruim 2600 juryleden en een veelvoud aan

drs. Anneke Mosselman, communicatieadviseur

referenten aan het werk van STW bijgedragen.

Bureau

In 2007 vierden wij het heugelijke

via NWO, is verlengd. Met dank vermelden wij de samenwerking

feit dat Ruth Wijnans 25 jaar werkzaam was bij STW. Wij hebben hier een vrolijk feestje van

De omvang van het STW-bureau telt hiermee

met andere organisaties: de universiteiten,

gemaakt in de Botanische Tuinen in Utrecht.

53 personen (45,9 fte).

onderzoeksinstituten, andere NWO-gebieden, overheden, intermediaire instellingen en

Binnen het STW-bureau is het nieuwe project-

het bedrijfsleven. Door participatie in jury’s,

informatiesysteem NWO-Delfi grotendeels

referentenpanels, Perspectief-programma’s,

ingevoerd. Ook de koppeling met het finan-

gebruikerscommissies en de STW-conferentie

ciële systeem Finofix is inmiddels gemaakt.

geven zij blijk van hun waardering voor het tabel 6

Het STW-bureau heeft in het afgelopen jaar

werk van STW en voor de waarde van de

Leeftijd medewerkers STWbureau per 31 december 2007

geboekte resultaten.

nieuwe communicatiemiddelen ingezet, waaronder de electronische STW-nieuwsbrief,

leeftijd

!nterval en een interne nieuwsbrief. De STW-

<25

mannen 0

vrouwen 1

conferentie in oktober (zie ook pagina 22)

25-34

1

14

is nu een vast podium voor het signaleren van

35-44

6

10

trends, het samenbrengen van onderzoekers

45-54

8

5

totaal

mannen

en gebruikers en het verspreiden van kennis

55-59

3

3

Voltijds

28

18

10

en toepassingen uit STW-onderzoek.

60-64

1

1

Deeltijd

25

1

24

Totaal

19

34

Totaal

53

19

34

tabel 7

Aantal STW-medewerkers per 31 december 2007 vrouwen

Dipl.-Phys. Margriet Jansz is gedetacheerd bij ICTRegie. In opdracht van het ministerie

tabel 8

STW(-onderzoek) in de pers in 2007

van EZ organiseert zij het toezicht op het EUREKA-programma MEDEA+ en dr. Wouter

n.a.v. STW-persbericht

zonder aanleiding

totaal

Segeth doet dit voor ITEA2. Drs. Nico Boots

Landelijke krant

5

22

27

participeerde in de werkgroep valorisatie

Regionale krant

1

10

11

van het innovatieplatform. Dr. Cor de Boer

Universiteitsblad

1

17

18

en dr.ir. Frans van den Beemt (2G Advies)

Vakblad

53

135

188

waren namens STW monitors voor de Bsik-

Publiekstijdschrift

-

5

5

programma’s.

NWO-Onderzoeksberichten

16

4

20 2

Internet

2

-

Bij STW vertrokken: dr.ir. Chrétien Herben,

Radio

-

1

1

program officer, naar NGI, Vincent van

Overig

-

1

1

Meerveld, financieel-administratief medewer-

Totaal

78

195

273

ker, Gerald Tory, hoofd financiële administratie, Annemiek Peeters, management assistent. Drs. Marijke de Jong, program officer, heeft

STW verstuurde in 2007 totaal 41 persberichten en publiceerde 16 berichten hiervan in NWO Onderzoekberichten. De aangegeven getallen in de tabel zijn door STW-medewerkers gesignaleerde mediavermeldingen. Het totaal aantal vermeldingen zal aanzienlijk hoger liggen.

Lijst van gebruikers / Jaarverslag STW 2007

06

Lijst van gebruikers

77

78


79


Lijst van gebruikers bij STW-projecten. De naam

Airbus UK, Filton, Bristol (Groot Brittannië) 1

van de gebruiker (soms meerdere vestigingen)

AkkoLens International bv, Breda 1

wordt gevolgd door het aantal lopende projecten

Akzo Nobel, Arnhem/Deventer/Amersfoort 10

in 2007, waarbij deze was betrokken.

Akzo Nobel Chemicals GmbH, Koln (Duitsland) 1

AstraZeneca R&D, Lund/Mölndal/Söldertalje (Zweden) 3 Atag Verwarming BV, Lichtenvoorde 2 Atelier Rijksbouwmeester, ’s-Gravenhage 1 AtomPro/Sfiss Financial Technology BV,

A

Albatros Flow Research, Marknesse 1

21st Century Medicine, Inc., Rancho Cucamonga

Albemarle Catalysts Company BV, Amsterdam 1

Atos Medical AB, Hörby (Zweden) 1

Alcatel CIT, Annecy (Frankrijk) 1

Atos Origin Nederland BV, Utrecht 1

Alcatel Vacuum Technology,

Avantium Technologies BV, Amsterdam 1

(Verenigde Staten van Amerika) 1 3T BV, Enschede 1 3UB BV, Delft 1

Wijk Bij Duurstede 2

Amsterdam 1

AVEBE b.a., Veendam 1

4creadvice BV, Maarn 1

Alcatel-Lucent, Antwerpen (België) 1

A&F BV, Wageningen 1

Algemene Rekenkamer, ’s-Gravenhage 1

Aventis Pharma, Frankfurt (Duitsland) 1

ABB Lummus Global BV, ’s-Gravenhage 1

Alkyon Hydraulic Consultancy & Research BV,

Averis Seeds BV, Valthermond 2

Abbott Laboratories, Abbott Park (Verenigde Staten) 1 ABN AMRO Bank NV, Amsterdam 2 Abo Akademi University, Turku (Finland) 1 Académie Universitaire Wallonie-Bruxelles, Mons (België) 1 Academisch Centrum Tandheelkunde Amsterdam 1

Marknesse 3 ALZA Corporation,

Averis Seeds BV, Valthermond 1

Aviko BV, Steenderen 1 AWB CV-Ketels Apparatenfabriek

Mountain View (Verenigde Staten van Amerika) 1 Andries Geerse Stedenbouwkundige, Rotterdam 1 Alligator Bioscience AB, Lund (Zweden) 1

Warmtebouw BV, Helmond 1 AWS II BV, Hoenderloo 1 Axon Biochemicals BV, Haren (Groningen) 1 Azur Space Solar Power GmbH,

Alphatron Medical Systems BV, Rotterdam 2

Heilbronn (Duitsland), 3

ALTERRA, Wageningen 1

Academisch Medisch Centrum, Amsterdam 1

Ambroise Holland BV, Enschede 1

B

ACE Associated Compiler Experts BV,

Amersham Health, Eindhoven 1

B.T.U. Technology Unlimited BV, Budel 1

Amsterdam 1 Achmea Schade, Zeist 1 ACRB, Lemmer 1

Amsterdam Airport Schiphol, Schiphol 1

BAAT Medical Engineering, Hengelo 2

Amsterdam Molecular Therapeutics (AMT) BV,

Bakker Barendrecht, Ridderkerk 1

Amsterdam 1

Actiflow BV, Delft 1

Analog Devices, Limerick (Ierland) 1

ADEX BV, Venlo 2

Andromeda Medizinische Systeme GmbH,

Adixen, Culemborg 1

Taufkirchen-Potzham (Duitsland) 1

Ballast-HAM, Rotterdam 1 BASF, Ludwigshafen (Duitsland) 1 BASF Nederland BV, De Meern 7 Bayer AG, Leverkusen (Duitsland) 1

ADP Business Services BV, Zeist 1

Animal Sciences Group, Lelystad 1

Bayer Crop Science BV, Mijdrecht 1

Advanced Bionics,

AnMar BV, Eindhoven 1

Bedrijfslaboratorium voor Grond- en

Great Shelford (Groot Brittannië) 1 Advanced Lightweight Engineering, Delft 1

APP, Klundert 1

Gewasonderzoek, Oosterbeek 1

Applied Instruments, Vlissingen 2

Bedrocan BV Medicinale Cannabis, Veendam 1

Advanced Neuro Technology BV, Enschede 1

Applied NanoSystems BV, Groningen 1

Bejo Zaden BV, Warmenhuizen 3

AdvanceSis Ltd, Coventry (Groot Brittannië) 1

Applikon Biotechnology BV, Schiedam 2

Bekeart Combustion Technology BV, Assen 1

Advies- en projectburo Estilla, Meppel 1

Aquacare Europe BV, ’s-Hertogenbosch 1

Belastingdienst, Apeldoorn 1

Adviesbureau ir. J.G. Hageman BV, Rijswijk 1

Aquamarijn Microfiltration BV, Zutphen 3

Belastingdienst, Hendrik Ido Ambacht 1

Aeronamic BV, Almelo 1

Arcadis Infra BV, Amersfoort 1

BELI Technics, Wijchen 1

Aerospace Vehicles Division, Marknesse 1

ARCADIS Regio BV, Apeldoorn 1

Bergmann Industrial BV, Berkel En Rodenrijs 1

Agfa-Gevaert NV, Mortsel (België) 1

Ares Trading SA, Genève (Zwitserland) 2

BerkelBike BV, Nijmegen 2

Agilent Technologies Netherlands BV,

ARGOSS, Marknesse 1

Best Medical International Beheer BV,

Alkmaar 1 AGPO BV, Breda 2 AGRICO Research BV, Bant 2 Agrifirm, Meppel 1 Agritechnics, Doetinchem 1

Arte di Granito BV, Helmond 1 Arte Research and Development BV, Helmond 1 Artemis Pharmaceuticals GmbH, Köln (Duitsland) 1

Beuningen 1 Beton Son BV, Son 2 Betonplatform (BFBN), Woerden 2 Binck NV, Amsterdam 1 Bioclear BV, Groningen 1

AHC Oppervlaktetechnieken, Eindhoven 2

Artinis Medical Systems BV, Arnhem 1

AIA Software BV, Nijmegen 1

ASM Europe BV, Almere 2

Bio-Imaging Technologies BV, Leiden 4

AIMM Therapeutics BV, Amsterdam 1

ASM International NV, Bilthoven 2

Biolitec AG, Jena (Duitsland) 1

Air Traffic Control the Netherlands,

ASM Microchemistry Ltd, Helsinki (Finland) 1

Biologica, Utrecht 1

ASML Netherlands BV, Veldhoven 13

Biomedic Nederland BV, Almere 1

Schiphol Airport 1

BioComp Industries bv, Vught 3

Airborne Composites BV, ’s-Gravenhage 3

Astellas Pharma Netherlands, Leiderdorp 3

BioMérieux bv, Boxtel 1

Airbus Deutschland GmbH,

ASTER Thermoakoestische Systemen,

Biomet Nederland BV, Dordrecht 2

Hamburg (Duitsland) 1

Veessen 1

BiOrion Technologies BV, Groningen 2

80


Biosemi, Amsterdam 1 BiZZdesign BV, Enschede 1

CCM Ontwikkelingsmaatschappij BV, Nuenen 1

D DAF Trucks NV, Eindhoven 6

Bluewater Energy Services BV, Hoofddorp 1

Cedova BV, Eindhoven 2

DALSA BV, Eindhoven 3

Bolidt Kunststoftoepassingen,

Centraal Bureau voor Schimmelcultures,

Danisco Holland BV, Leiden 2

Hendrik Ido Ambacht 1 Bonte Technology, Zwolle 1 Boskalis, Papendrecht 1

Utrecht 1 Central Laboratory of the Sanquin, Amsterdam 2

Dantec Dynamics GmbH, Ulm (Duitsland) 1 Dartagnan, Schiphol-Oost 1 Dassault Aviation, Argenteuil (Frankrijk) 1

Bosman Watermanagement, Piershil 1

Centrum Hout, Almere-Buiten 1

Boston Scientific Benelux BV, Maastricht 1

Century Dynamics, Zoetermeer 1

DCPrime BV, Amsterdam 1

Boston Scientific Scimed Inc.,

CERN, Geneve (Zwitserland) 1

De Ceuster NV (DCG),

Maple Grove (Verenigde Staten van Amerika) 2

Certis Europe BV, Maarssen 1

Bouwdienst Rijkswaterstaat, Utrecht 2

Certis Nederland, Maarssen 2

Bracco Research S.A., Geneve (Zwitserland) 1

Chalmers University of Technology,

Bradford Engineering BV, Heerle (N-Br) 1

Göteborg (Zweden) 1

Dassault Systemes, Suresnes (Frankrijk) 1

Sint-Katelijne-Waver (België) 1 De Efteling BV, Kaatsheuvel 1 De Groot Vroomshoop BV, Vroomshoop 1 De Kooi Zaadtechnologie, Enkhuizen 1

Bradford Instruments BV, Heerle (N-Br) 1

Chess, Haarlem/Best 7

DELTARES, Delft/’s-Gravenhage 7

Brandwondencentrum Rode Kruis Ziekenhuis,

Chevron, Houston/San Ramon (Verenigde Staten) 2

De Nederlandsche Bank NV, Amsterdam 2

Chiralix BV, Nijmegen 1

De Ruiter Seeds CV, Bergschenhoek 8

CIBIT, Bilthoven 1

DeCODE Genetics, Reykjavik (IJsland) 1

Beverwijk 2 Bristol Meyers Squibb Pharmaceutical Research Institute, Princeton (Verenigde Staten van Amerika) 1 Bromyc BV, Gennep 3 Bronkhorst High-Tech BV, Ruurlo 5

Civil Aviation Authorities - The Netherlands, Hoofddorp 1 Cochlear Technology Center Europe, Mechelen (België) 1

Dejima Optical Films bv, Arnhem 1 Deloitte Accountants BV, Amstelveen 1 Delta Marine Consultants BV, Gouda 1 Demar Laser BV, Hengelo 1

Bruco BV, Borne 1

Coherent BV, Utrecht 1

DePuy CMW, Blackpool (Groot Brittannië) 1

Brüel & Kjaer, Naerum (Denemarken) 1

COMBIMAC BV, Emmen 1

Deutsche Forschungsgemeinschaft,

Bruker AXS BV, Delft 2

Combustion Technology BV, Assen 2

Bruker BioSpin BV, Wormer 1

Comon Invent BV, Delft 1

BSI, Baarn 1

Conservatory of Amsterdam, Amsterdam 1

Buchem Holding BV, Lieren 1

Continuon, Arnhem 1

Bundesanstalt für Wasserbau,

Controllab Products BV, Enschede 1

Karlsruhe (Duitsland) 1

Cooltech Applications, Andolsheim (Frankrijk) 1

Bonn (Duitsland) 1 Deutsche Montan Technologie GmbH, Essen (Duitsland) 1 Deutsches Elektronen Synchrotron, Hamburg (Duitsland) 1 DHV BV,

BuNova Development BV, Zwolle 3

Corrsys 3D Sensors AG, Wetzlar (Duitsland) 1

Bureau Medicinale Cannabis, Den Haag 1

Corus Group, IJmuiden 1

Dienst der Hydrografie, Den Haag 1

Buro Medische Automatisering BV, Houten 1

Corus Research, Development & Technology,

Dimpact, Enschede 2

BV Bioway CS2, Ede 1 BV Cyclotron VU, Amsterdam 2

IJmuiden 3

Amersfoort/Eindhoven /Rotterdam/Zaandam 7

Dionex Benelux BV, Amsterdam 1

Corus Staal BV, IJmuiden 2

Disphar International BV, Baarn 1

Corus Technology BV, IJmuiden 1

DMO, Den Haag 1

C

Cosentino North West Europe BV, Deurne 1

Dow Benelux BV, Terneuzen 2

CAM Implants BV, Leiden 1

Cosine Research BV, Leiden 1

DP Industries BV, Alphen a/d Rijn 1

C point, Horst 2

Cosmoferm BV, Delft 2

Dräger Medical BV, Best 1

C. Meijer bv, Rilland 2

COVRA NV, Vlissingen 1

Draka Comteq Fibre BV, Eindhoven 2

C2V, Enschede 2

CQM BV, Eindhoven 2

DSM, Delft/Geleen/Heerlen/Maastricht/Sittard/

CableFree Solutions Limited,

Croda Chemicals Europe Ltd,

Middlesex (Groot Brittannië) 1

East Yorkshire (Groot Brittannië) 1

Calduran Kalkzandsteen, Harderwijk 1

Crucell Holland BV, Leiden 1

Campina Innovation, Wageningen 1

CrystalQ BV, Stadskanaal 1

Campina Melkunie BV, Zaltbommel 1

CTO Betronic BV, Amsterdam 1

Canisius Wilhelmina Ziekenhuis Nijmegen,

CUR Bouw & Infra, Gouda 1

Nijmegen 1

Cyclone Fluid Dynamics BV, Waalre 1

Waalwijk/Zwolle 45 DSM Composite Resins, Ludwigshafen (Duitsland) 1 DSM Nutritional Products Europe Ltd, Birsfelden (Zwitserland) 1 Dutch Air Line Pilots Association - VNV, Badhoevedorp 1

Capgemini Nederland BV, Utrecht 2

Cymo BV, Groningen 2

Dutch Polymer Institute, Eindhoven 1

Carl Walther GmbH, Ulm (Duitsland) 1

Cyner Substrates, Utrecht 1

Dutch Space BV, Leiden 11

Carl Zeiss BV, Sliedrecht 1

Cytocentrics CCS GmbH,

Dwarslaesie Organisatie Nederland, Groningen 1

Carl Zeiss SMT AG, Oberkochen (Duitsland), 2 CATENA Microelectronics BV, Delft 2 Catharina Ziekenhuis, Eindhoven 1

Reutlingen (Duitsland)1 CZL Tilburg BV Oppervlaktetechnieken, Tilburg 2

Dyadic Nederland bv, Wageningen 1

81


E

FeyeCon D&I BV, Weesp 1

E.P. Controls BV, Roden 2

FGT Consultancy, Wageningen 1

Getronics PinkRoccade Nederland BV, Lelystad 1

EARS Plant Photosynthesis Monitoring BV,

FIBRICON, Nieuwegein 1

GLC Houtconstructies BV, Arnhem 1

Fico BV, Duiven 1

GN ReSound A/S, Eindhoven 4

Delft 1

German-Dutch Wind Tunnels, Marknesse 1

Eaton-Holec, Hengelo 1

FKG Dentaire, La Chaux-De-Fonds (Zwitserland) 1

Govcert.nl, Den Haag 1

EBtech, Someren 1

Florigene LTD, Collingwood, Victoria (Australië) 2

Grasso Products bv, ’s-Hertogenbosch 1

ECO Ceramics BV, Velzen-Noord 5

Flowserve BV, Hengelo 2

Grodan BV, Roermond 1

Efectis Nederland BV, Rijswijk 1

Fluent Benelux, Waver (België) 1

Grontmij Nederland bv, De Bilt 1

Electrabel Nederland NV, Eemshaven 1

Fluent Europe Ltd., Sheffield (Groot Brittannië) 1

Groot Lemmer BV, Lemmer 1

Elekta Oncology Systems Ltd., Crawley

FN HERSTAL, SA, Herstal (België) 1

Gusto BV, Schiedam 1

(Groot Brittannië) 1 Elster-Instromet BV, Silvolde 1

Fokker Aerostructures BV, Dordrecht 1 FOM-Instituut voor Atoom- en

Embraco S.A., Joinville (Brazilië) 1 EMDES, Eindhoven 1

Molecuulfysica, Amsterdam 2 FOM-Instituut voor Plasmafysica Rijnhuizen, Nieuwegein 3

EMS Electro Medical Systems SA, Nyon (Zwitserland) 1 EnablingM3, Dordrecht 1

Fontys Hogeschool Eindhoven 1 Ford Forschungszentrum Aachen (FAA),

Enceladus Pharmaceuticals BV, Amsterdam 1 ENCI BV, Maastricht 1

Aachen (Duitsland) 1 Ford Research Laboratory, Dearborn (Verenigde Staten) 1

Energieonderzoek Centrum Nederland, Petten 18

H H.E. Luning Adviesbureau voor Technische Houtconstructies BV, Doetinchem 1 H.J. Heinz BV, Benavente (Portugal) 1 H.J. Heinz BV, Elst 1 Habanera Numerical Software, Delft 2 Haldor Topsøe A/S, Lyngby (Denemarken) 1 Halfmann Teleskoptechnik GmbH & Co. KG, Neusäss-Vogelsang (Duitsland) 1

ENRIN, Wageningen 1

Formatec Technical Ceramics BV, Goirle 1

Handelsmaatschappij Van Rijn BV, Emmeloord 1

Enza Zaden BV, Enkhuizen 9

Fort Dodge Animal Health, Weesp 1

Hatenboer-Water BV, Schiedam 1

Enzyscreen BV, Leiden 1

Fox-IT Forensic IT Experts BV, Delft 2

Hauzer Techno Coating BV, Venlo 1

Eonic BV, Delft 1

Frankfurt University, Frankfurt Am Main

Head office HG, Arnhem 1

(Duitsland) 1

Erasmus MC, Rotterdam 16 Ericsson Telecommunicatie BV, Rijen 1

Fraunhofer Institut für Betriebsfestigkeit,

Ernst & Young, Den Haag 1

Darmstadt (Duitsland) 1

Heckler & Koch GmbH, Oberndorf/Neckar (Duitsland) 1 Heerema, Leiden 1

Ernst & Young Actuarissen, Utrecht 1

Free Energy Europe BV, Eindhoven 2

Heijmans Infrastructuur BV, Rosmalen 1

ESA Biosciences Inc.,

FREYA, Groningen 1

Heineken Supply Chain, Zoeterwoude 1

Chelmsford (Verenigde Staten) 1

Friesland Foods, Deventer/Meppel/Leeuwarden/ Wolvega 7

ESA/ESTEC, Noordwijk 3 Esha, Groningen 1

Hendrix Genetics BV, Boxmeer 1 Hep-Art Medical Devices BV, Voorburg 1

Fugro Ingenieursbureau BV, Leidschendam 1

Heraeus TENEVO GmbH, Greppin (Duitsland) 1 Hertel Rubber Products BV, Kampen 1

ESI Group, Delft 1

Fugro-Jason Netherlands bv, Leidschendam 2

Euro-Diagnostica BV, Arnhem 3

FUJIFILM Manufacturing Europe BV, Tilburg 1

Hexion Specialty Chemicals BV, Hoogvliet 1

European Medical Contract Manufacturing BV,

FuMA-Tech, Vaihingen-Enz (Duitsland) 1

High Voltage Engineering Europa BV,

Nijmegen 1

Amersfoort 1

European Space Agency, Noordwijk 4

G

HILL-ROM, Montpellier (Frankrijk) 1

Exalon Delft BV, Delft 1

GABA International, Münchenstein (Zwitserland) 1

HKV Consultants Lijn in water, Lelystad 1

EXALOS AG, Schlieren (Zwitserland) 1

Galderma SA, Gorinchem 1

HL-Planartechnik GmbH, Dortmund (Duitsland) 2

ExxonMobil Biomedical Sciences Inc.,

Gallium Europe, Amsterdam 1

Hoffmann Bedrijfsrecherche bv, Almere 1

Annandale (Verenigde Staten) 1

Galvano Hengelo BV, Hengelo Ov 1

Hogeschool INHOLLAND, Diemen 1

Gastransport Services, Groningen 2

Holding P.H.J. Kurver BV, De Meern 1

F

Gaz de France, Saint Denis La Plaine (Frankrijk) 1

Holland Genetics BV, Arnhem 1

Fabrique, Delft 1

GBI Holding BV, Delft 1

Holland Railconsult, Utrecht 1

Fachhochschule Berlin (Duitsland) 1

GE Plastics, Bergen Op Zoom 1

Hollandia BV, Krimpen A/D Ijssel 1

Factory Cro For Medical Devices BV, Bilthoven 1

Gemeentelijk Havenbedrijf Rotterdam,

Holst Centre / TNO, Eindhoven 7

Farallone Therapeutics BV, Amsterdam 1 Farmalyse BV, Zaandam 1

Rotterdam 1

Honeywell, Emmen 1

Gemeentewerken Rotterdam, Rotterdam 4

Hoofdproductschap Akkerbouw, Den Haag 1

FCDF Corporate Research, Deventer 1

Genencor International BV, Leiden 1

Hoogheemraadschap Delfland, Delft 1

Federal Biological Research Centre

General Electric Plastics BV, Bergen Op Zoom 1

Hooijmans Champignons BV, Kerkdriel 2

for Agriculture and Forrestry,

Genetwister Technologies BV, Wageningen 1

Hosokawa Micron BV, Doetinchem 1

Darmstadt (Duitsland) 1

Genmab BV, Utrecht 1

HR Wallingford Ltd,

FEI Company, Eindhoven 7

Gentec NV, Lebbeke (België) 1

FEI Electron Optics, Eindhoven 1

GeoDelft, Delft 4

Wallingford, Oxfordshire (Groot Brittannië) 1 HRP Thruster Systems BV, Krimpen aan de Lek 1

82


Huisman Elektrotechniek, Druten 1

IPCOS BV, Boxtel 1

Hurks Beton, Veldhoven 2

IPCOS Technology BV, Boxtel 1

Hydronamic BV, Papendrecht 2

IQ Therapeutics, Groningen 1

Koppert Biological Systems, Berkel En Rodenrijs 1

HZPC Holland BV, Metslawier 2

Ir. bureau Vanderveen bv, Zwolle 1

Koppert BV, Berkel En Rodenrijs 2

Koninklijke Shell Exploratie en Productie Laboratorium, Rijswijk Zh 1

Irdeto, Hoofddorp 1

Korps Landelijke Politiediensten, Apeldoorn 1

I

IRS, Bergen Op Zoom 1

KPMG Accountants NV, Amsterdam 1

IBIS Technologies BV, Hengelo 3

It Fryske Gea, Olterterp 1

KPN Telecom, Den Haag 1

IBM Corporation,

IVO, Rotterdam 1

Kverneland Mechatronics BV, Nieuw Vennep 1

IBM Research GmbH, Ruschlikon (Zwitserland), 2

J

L

ICIN, Utrecht 1

Janssen Pharmaceutica, Beerse (België) 3

L.Verbakel BV, Sint Oederode 1

ID-Lelystad BV, Lelystad 1

Janssen Precision Engineering BV,

La Vision GmbH, Goettingen (Duitsland) 1

Essex Juntion (Verenigde Staten) 1

IHC Holland NV, Kinderdijk 2

Maastricht-Airport 1

Laborelec, Linhebeek (België) 2

IHC-Lagersmit, Kinderdijk 1

JDS Uniphase, Bloomfield (Verenigde Staten) 1

Lambert Instruments BV, Leutingewolde 1

ILA GmbH, Edinburgh (Groot Brittannië) 2

Jellinek, Amsterdam 1

LaVision, Goettingen (Duitsland) 1

IMEC, Leuven (België), 3

Joh. Enschedé Security Print, Haarlem 1

LBP, Nieuwegein 1

IMEnz Bioengineering BV, Groningen 1

Johnson & Johnson Medical BV, Amersfoort 1

LCN Software for Education, Dieren 1

Immunicom Europe, Inc., Enschede 1

Johnson & Johnson Pharmaceutical,

Lead Pharma Holding BV, Grootegast 1

Beerse (België) 1

Immunicon Corporation, Huntingdon Valley (Verenigde Staten) 1

Lely Industries NV, Maassluis 1 LEVV Landelijk Expertisecentrum Verpleging &

Imotec BV, Hengelo 1

Johnson Pump Water BV, Assen 1

Imtech, Amersfoort 1

Joint Radar Sensors, Hengelo 1

Imtech Vonk BV, Coevorden 1

JW Solutions, Gouda 1

INA Naftalin Oil Co., Zagreb (Kroatië, Hrvatska) 1

K

Indes BV, Enschede 1

Kansas State University,

Industrial Automation Integrators, Veldhoven 1

Zwolle 1 INEOS Phenol GmbH & Co. KG, Gladbeck (Duitsland) 1

Verzorging, Utrecht 1 Lichtveld, Buis & Partners BV, Nieuwegein 1 Liebherr-Hausgeräte Ochsenhausen GmbH,

Indac BV, Enschede 1

Industrieel Ontwerpbureau Nederland BV,

Leids Universitair Medisch Centrum, Leiden 13

Johnson Controls GmbH, Burscheid (Duitsland) 1

Ochsenhausen (Duitsland) 1 Liebherr-Holding GmbH,

Manhattan (Verenigde Staten) 1

Biberach An Der Riss (Duitsland) 1

Katholieke Universiteit Leuven (België) 2

Life-Sciences Group NV, Zutphen 1

KayPENTAX,

Lightweight Structures BV, Delft 1

Lincoln Park (Verenigde Staten van Amerika) 1

LMS International NV, Leuven (België) 1

KELLER Meettechniek BV, Reeuwijk 1

LioniX BV, Enschede 14

ING Investment Management, ’s-Gravenhage 2

KEMA Nederland BV, Arnhem 2

Lithp Systems BV, Purmerend 2

Ingenieursbureau Svasek BV, Rotterdam 2

KEMA Power Generation & Sustainables,

LogicaCMG, Eindhoven/Nieuwegein/Rotterdam/

Ingersoll Rand, Bridgeton (Verenigde Staten) 1 Innovation Handling, Eindhoven 1 Innovavent GmbH, Gottingen (Duitsland) 1

Rijswijk 4

Arnhem 1 Kerry Bio-Science Almere, Almere (Veluwse Kant-Oost) 1

Louis Bolk Instituut, Driebergen 1 Louwers, Hapert 1

InSpine Netherlands BV, Schiedam 1

Key Drug Prototyping BV, Amsterdam 3

LTO Groeiservice, Rijswijk 1

Institut Straumann AG, Waldenburg (Zwitserland) 1

Keygene NV, Wageningen 5

LTO Noord, Drachten 1

Institute for Pig Genetics BV, Beuningen 2

Kiepenheuer-Institut für Sonnenphysik,

Lucent Technologies Nederland BV, Hilversum 1

Institute of Electronic Materials Technology, Warsaw (Polen) 1 Institute of High Pressure Physics, Warsaw (Polen) 1 Instrumek, Schiedam 1

Freiburg (Duitsland) 1 Kinesis Holding BV, Breda 1

Lucta SA, Barcelona (Spanje) 1

Kiwa NV, Nieuwegein 3

L’Université Libre de Bruxelles,

Klep BV, Etten Leur 1

Integrated Mechanization Solutions BV, Almelo 1

Klockner S.A., Barcelona (Spanje) 1 Koninklijk Instituut voor de Marine,

Intervet Innovatiob GmbH, Schabenheim (Duitsland) 1 Intervet International BV, Boxmeer 3 Intervet UK Ltd., Milton Keynes (Groot Brittannië) 1 INTRON BV, Sittard 1 Inventicon BV, Schagerbrug 1 Ionics MSV BV, Almere 1

Schiphol Airport 1

Kipp & Zonen BV, Delft 1

Interfacultair reactor Instituut (IRI), Delft 1 Interpay Nederland BV, Utrecht 1

Luchtverkeersleiding Nederland,

Den Helder 1 Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee, Den Hoorn, Texel 1 Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut, De Bilt 4 Koninklijk Verbond van Nederlandse Baksteenfabrikanten, Velp Gld 1 Koninklijke Luchtmacht, Soesterberg 1

Brussel (België) 1

M Maaslandziekenhuis, Sittard 1 Maastricht Instruments BV, Maastricht 2 Machinefabriek Duyvis, Koog a/d Zaan 1 Macrocyclics Inc., Dallas (Verenigde Staten van Amerika) 1 MacroPore Biosurgery Inc., San Diego (Verenigde Staten) 1 Magma Design Automation BV, Eindhoven 1

83


Magwel NV, Heverlee (België) 1

N

Mallinckrodt Medical BV, Petten 2

N R Malotaux - Consultancy, Bilthoven 2

MAPPER Lithography BV, Delft 1

NV Nederlandse Gasunie, Groningen 1

Norit Membrane Technology BV, Enschede 1

Martini Ziekenhuis, Groningen 3

Nanomagnetics Ltd., Bristol (Groot Brittannië) 1

Nouweland Rozen BV, Bleiswijk 1

Matricel GmbH, Herzogenrath (Duitsland) 3

Nanomi BV, Hengelo 1

Nuclear Reserach and consultancy Group,

Maxim Integrated Products Inc.,

NanoSpecials, Geleen 1

Sunnyvale (Verenigde Staten van Amerika) 1 Maxima Medisch Centrum, Veldhoven 1 Maxon Motor Benelux BV, Enschede 1 McCain Potatoes Holland BV, Hoofddorp 2 Meander Medisch Centrum, Amersfoort 1

Noldus Information Technology BV, Wageningen 2

Petten 2

NanoWorld Services GmbH, Erlangen (Duitsland) 1

Numico Research BV, Wageningen 1

Nationaal Bureau voor Verbindingsbeveiliging,

Nunhems Netherlands BV, Nunhem 6

Den Haag 1 Nationaal Lucht- en Ruimtevaart Laboratorium, Amsterdam 18

Meco Equipment Engineers BV, Drunen 1

National Semiconductor BV, Delft/Den Bosch 2

Medarex Inc.,

Nunhems Netherlands BV, Haelen 2 NUON Energy Sourcing, Amsterdam 1 Nutreco Aquaculture Research Centre AS, Stavanger (Noorwegen) 1

Nationale Nederlanden, Rotterdam 1

Nutreco Nederland BV, Boxmeer/ St. Anthonis 5

Princeton (Verenigde Staten van Amerika) 1

NCLR BV, Enschede 3

Nutriënten Management Instituut NMI BV,

Medis Medical Imaging Systems bv, Leiden 6

Nedap NV, Groenlo 1

Medisch Centrum Alkmaar, Alkmaar 1

Nederlands Instituut voor Ecologie, Yerseke 1

NVBD, Den Haag 1

Medisch Centrum Haaglanden, Den Haag 1

Nederlands Kanker Instituut-AVL, Amsterdam 2

nv Bekaert sa, Ingelmunster/Zwevegem (België) 3

Medisch Spectrum Twente, Enschede 2

Nederlands Vaccin Instituut, Bilthoven 6

NV Organon, Oss 20

Medison Europe BV, Schiphol 1

Nederlandse Aardolie Maatschappij - NAM BV,

NV Teff, Hooghalen 1

Medizinische Klinik I, Aachen (Duitsland) 1 Medtronic Bakken Research Center BV, Maastricht 7

Assen 1 Nederlandse Gasunie NV, Groningen 1

Natuurwetenschappelijk Onderzoek,

Merck Serono International S.A.,

Delft/DenHaag/Eindhoven/Helmond/Leiden/ Rijswijk/Utrecht/Zeist 101

Meteo Consult BV, Wageningen 1

Nederlandse Spoorwegen, Utrecht 1

MeVis, Bremen (Duitsland) 1

Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en

Microflown Technologies BV, Enschede 3

NXP, Eindhoven/Nijmegen 39 NXP Semiconductors, Hopewell Junction (Verenigde Staten) 1

Nederlandse Organisatie voor Toegepast

Medtronic SQDM, Arnhem 1

Geneva (Zwitserland) 1

Wageningen 1

Gynaecologie, Zwolle 1

NXP Semiconductors Belgium NV, Leuven België), 2 Nylonge Corporation, Ohio (Verenigde Staten) 1 NZO, Zoetermeer 1

O

Microflown Technologies BV, Zevenaar 1

Nederlandse Zuivel Organisatie, Zoetermeer 1

Occam International BV, Eindhoven 1

Micronit Microfluidics BV, Enschede 7

Nedinsco BV, Venlo 2

Ocean Optics BV, Duiven 1

Mifa Aluminium BV, Venlo 2

NedStack fuel cell technology BV, Arnhem 1

Océ-Nederland BV, Venlo 4

Ministerie van Defensie, Den Haag 7

NedTrain BV, Utrecht 1

Océ-Technologies BV, Venlo 11

Ministerie van Landbouw, Natuur en

NeoResins, Waalwijk 1

OctoPlus NV, Leiden 6

Nerviano Medical Science, Nerviano (Israel) 1

OHM Ltd., Aberdeen (Groot Brittannië) 1

New Mexico Tech, Socorro (Verenigde Staten) 1

Oldelft Benelux BV, Veenendaal 1

New Products Industrial Design BV, Delft 1

Oldelft Ultrasound BV, Delft 4

Voedselkwaliteit, Eindhoven 1 Ministerie van Verkeer en Waterstaat, Utrecht 1 Mitutoyo Research Center Europe BV, Veenendaal 1 ModiQuest BV, Nijmegen 3

Neways Micro Electronics BV, Sittard 1

OMEGA Laser Systems BV, Enschede 1

Newcastle University,

Optel BV, Nijmegen 1

Newcastle Upon Tyne (Groot Brittannië) 1

OptEM Engineering Inc., Calgary (Canada) 1

Monsanto Holland BV, Honselersdijk 2

Newtrade Financial Group BV, Amsterdam 1

Monsanto Holland BV, Wageningen 3

NGO-SBG, Zoetermeer 1

Moog FCS, Nieuw-Vennep 1

Nickerson-Zwaan BV, Warmenhuizen 1

OptiSense BV, Enschede 2

Moore Instruments Ltd., Axminster

Optical Technology and Laser Applications, Nijmegen 1

NIGZ, Woerden 1

ORCA Therapeutics BV, Bilthoven 1

Nijhuis Pompen BV, Winterswijk 1

Orffa Additives BV, Werkendam 1

Movares, Utrecht 1

NIKHEF/CERN, Amsterdam 1

Organon Laboratories Ltd,

Movares Nederland BV, Utrecht 1

Nikon Europe BV, Badhoevedorp 1

MRC Holland, Amsterdam 1

NIMR College, Nieuwegein 2

MRConsult, Voorschoten 1

NIZO food research, Ede 3

(Groot Brittannië) 1

Lanarkshire (Groot Brittannië) 1 Organon Research Center USA, Cambridge (Verenigde Staten) 1

MSC Software Benelux BV, Gouda 2

NMi Certin BV, Dordrecht 2

Ortec Consultants, Gouda 1

MTI Holland BV, Kinderdijk 2

NMi Van Swinden Laboratorium BV, Delft 2

OST - Smartline, Moerdijk 1

Mucovax BV, Leiden 1

Noble Products Germany GmbH,

Multigen NL BV, Abcoude 1

Rosslau (Duitsland) 1 Noble Products Twente BV, Enschede 1 Nokia Research Center, Espoo (Finland) 1

OTB Engineering BV, Eindhoven 2 Oticon A/S, Snekkersten (Denemarken) 1 Oxford Instruments, Bristol (Groot Brittannië) 1

84


P

ProSensa, Leiden 2

Röntgen Technische Dienst, Rotterdam 1

Pallas Athena, Apeldoorn 3

Purac Biochem BV, Gorinchem 1

Route 67, Waalre 2

PamGene International BV, ’s-Hertogenbosch 2

Pyxis Disccovery BV, Delft 1

Royal Conservatoire, Den Haag 1

PANalytical, Eindhoven 1

Royal Haskoning BV, Nijmegen 2

Paques BV, Balk 3

Q

Royal Netherlands Navy, Den Haag 1

Parker Filtration & Separation BV, Etten-Leur 1

Quest International NV,

Royal Philips Electronics BV, Eindhoven 1

Paul Scherrer Institut, Villingen (Zwitserland) 1

Ashford (Groot Brittannië) 1

PD&E Automotive Solutions BV, Helmond 1

R & R Mechatronics, Zwaag1 RSP Technology BV, Delfzijl 2

PecoTrans, Bergen (N-H) 1

R

PEPSCAN Systems BV, Lelystad 2

R & D Posttuttak, Trondheim (Noorwegen) 1

Perdix Technologies BV, Wijchen 2

Raadschelders Bouwadvies BV, Spaarndam 1

S

Perimed AB, Jarfalla (Zweden) 1

Rabobank, Utrecht/Zeist 3

S. van der Hulst-Rozenkwekerij bv, Meterik 1 SABIC EuroPetrochemicals BV, Geleen 1

Rubber Resources, Maastricht 1

Peutz BV, Zoetermeer 1

Radboud Universiteit Nijmegen, Nijmegen 7

PGE Holding BV, Eindhoven 1

RADI Medical Systems AB, Uppsala (Zweden) 1

Saen Options BV, Amsterdam 1

Pharming Group NV, Leiden 1

RADI Medical Systems AB, Eindhoven 1

SAGEM Défense Sécurité, Paris (Frankrijk) 1

Philips, Aachen/Böblingen/Hamburg (Duitsland) 7

Reactor Instituut Delft, Delft 1

Saint-Gobain Crystals & Detectors,

Philips, Best/Eindhoven/Drachten/Oss 104

RECEMAT International BV, Krimpen A/D Lek 3

Phisimed, Maastricht 2

Recore Systems BV, Enschede 1

Phoenix BV, Enschede 2

Reden BV, Hengelo 1

Phoenix|x-ray, Wunstorf (Duitsland) 1

Reinier de Graaf Gasthuis, Delft 1

SAMTECH s.a., Liège (België) 1

Photonis-DEP BV, Roden 1

Remeha BV, Apeldoorn 2

Sanquin Blood Supply Foundation,

Physik Instrumente (PI) GmbH & Co KG,

Remmers Baustofftechnik GmbH, Hoogeveen 1

Karlsruhe (Duitsland) 2

Nemours (Frankrijk) 2 Samenwerkende Nederlandse Staalbouw Intra, Rotterdam 1

Amsterdam 2

Renishaw Benelux BV, Prinsenbeek 1

Schering Plough, Kenilworth (Verenigde Staten) 1

Resolution Europe BV, Hoogvliet 1

Scheuten Precision Technologies BV, Sittard 1

Pie Medical Equipment BV, Maastricht 3

REXAM Glass Dongen, Dongen 1

Schiphol Group, Luchthaven Schiphol 1

Pie Medical Imaging BV, Maastricht 2

Rhein Chemie Rheinau GmbH,

Schothorst Feed Research BV, Lelystad 1

Phytocare, Berkel En Rodenrijs 1

Plant Dynamics, Wageningen 1 Plant Research International, Wageningen 19

Mannheim (Duitsland) 1 RHK Technology, Langen (Duitsland) 1

SCHOTT AG, Mainz (Duitsland) 1 Schöyer Consultancy BV, Zoetermeer 1

Plaxis BV, Delft 1

RHK Technology, Troy (Verenigde Staten) 1

Scintec AG, Tübingen (Duitsland) 1

Poly Nederland, Steenwijk 1

Richard Wolf GmbH, Knittingen (Duitsland) 1

Scuron, Rotterdam 1

Polymer Laboratories Ltd, Shropshire (Groot Brittannië) 1 Polymer Service Centre Groningen BV, Groningen 1 Polyvation Medical Technologies BV, Groningen 1 Posford Haskoning Peterborough, Peterborough (Groot Brittannië) 1 Praktijkonderzoek Plant & Omgeving, Lelystad/Lisse 4 Praktijkonderzoek Veehouderij, Lelystad 1

Rijk Zwaan Breeding BV, De Lier/Fijnaart 3

SEIKO EPSON Corporation, Nagano (Japan) 1

Rijk Zwaan Zaadteelt en Zaadhandel BV,

Seminis Vegetable Seeds, Wageningen 1

De Lier 6 Rijksdienst voor de Monumentenzorg, Zeist 1 Rijksinstituut voor Integraal Zoetwaterbeheer en Afvalwaterbehandeling, Arnhem/Lelystad 4 Rijksinstituut voor Kust en Zee, Den Haag/Haren/Kamperland/Middelburg 11 Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, Bilthoven 3

PricewaterhouseCoopers, Utrecht 1

Rijksuniversiteit Groningen, Groningen 13

Primagen Holding BV, Amsterdam Zuidoost 1

Rijkswaterstaat, Arnhem/Delft/Middelburg/

Primix BV, Mijdrecht 1

Rijswijk/Rotterdam/Utrecht 11

Sendt, Roosendaal 1 Sennheiser Electronic GmbH & Co. KG, Wedemark (Duitsland) 1 Sensata Technologies Holland BV, Almelo 4 Sensor Sense BV, Nijmegen 2 SenterNovem, ’s-Gravenhage/Utrecht 4 Service XS, Leiden 1 Shell, Amsterdam/Rijswijk 31 Shell Global Solutions, Hamburg (Duitsland) 1 Shell International E&P Inc., Houston (Verenigde Staten) 1 Siemens AG, Berlijn (Duitsland) 2

PRISNA BV, Leiden 1

River Diagnostics BV, Rotterdam 1

Siemens Nederland NV, Den Haag 2

Priva Hortimation BV, De Lier 2

Robert Koch Institute, Berlin (Duitsland) 1

Simulia Benelux BV, Huizen 4

Prodrive BV, Son 1

Roessingh Research and Development,

Singulus Mastering BV, Eindhoven 1

Productschap Diervoeder, Lelystad 2 Productschap Tuinbouw, Zoetermeer 7 Productschap Vee, Vlees en Eieren, Zoetermeer 1

Enschede 1 ROFIN-SINAR Laser GmbH, Aschheim (Duitsland) 1

Profibrix, Leiderdorp 1

Rolan Robotics BV, Zwaag 1

Progentix BV, Bilthoven 1

Rolls-Royce Deutschland, Dahlewitz (Duitsland) 1

Promolding BV, ’s-Gravenhage 1

Romanian Ministry of National Defence,

ProRail, Utrecht 1

Bucharest, Sector 6 (Roemenië) 1

Sintef Petroleum Research, Trondheim (Noorwegen) 1 SiTel Semiconductor BV, ’s-Hertogenbosch 1 SKF Engineering & Research Centre BV, Nieuwegein 3 SKF Research and Development Company BV, Nieuwegein 6

85


Skills Meducation, Hilversum 1

Switchgear Research Laboratory,

Smartec BV, Breda 1

Sevastopol (Oekraïne) 1

SMI BV, Enschede 1

Sylvan Foods Netherlands BV, Horst 1

Smit Draad, Nijmegen 1

SyMo-Chem BV, Eindhoven 1

Smit Transformatoren BV, Nijmegen 1

Synapse BV, Maastricht 1

Smits Neuchatel Infrastructuur BV, Utrecht 1

Syngenta Seeds BV, Enkhuizen 1

SMK-Research BV, Nijmegen 2

Syngenta Biotechnology, Inc.,

Soil & Crop Improvement BV, Assen 1 Solsep BV, Apeldoorn 1

Helston Cornwall (Groot Brittannië) 1 UK Environment Agency, Peterborough (Groot Brittannië) 1 UltraWaves Design BV, Heteren 1 UMC Utrecht Holding BV, Utrecht 1

Amerika) 1

Unilever R & D,

Synthon GmbH, Heidelberg (Duitsland) 1

Sonion Nederland BV, Amsterdam 1

SystematIC Design BV, Delft 2

Sound & Telemetry Solutions BV, Amsterdam 1

UGS PLM Solutions, ’s-Hertogenbosch 1 UK DEFRA/EA,

Research Triangle Park (Verenigde Staten van

Solvay Pharmaceuticals BV, Weesp 8

Sound Intelligence, Groningen 2

U

Begington/Sharnbrooke (Groot Brittannië) 2 Unilever R & D, Vlaardingen 18 Uniphy Gymna International,

T

Bilzen (België) 1

T&E Consult, Utrecht 1

United Technologies Research Center,

Spanbeton BV, Koudekerk A/D Rijn 2

Tate & Lyle, Aalst (België) 1

Spark Holland BV, Emmen 1

Technische Universiteit Delft 56

Univé Verzekeringen, Zwolle 1

Specialistische Bedekkingen en

Technische Universiteit Eindhoven 39

Universidade Federal de Sao Paulo,

Onderhoudstechnieken BV SBO, Andelst 1

East Hartford (Verenigde Staten van Amerika) 1

Technolution BV, Gouda 2

(Brazilië) 1

Sprenkels Consultancy, Lelystad 1

Tekst & Project, Sint-Michelsgestel 1

Universitair Medisch Centrum Groningen 6

SRON - Netherlands Institute for Space

Telemetronics Biometry BV, Heteren 1

Universitair Medisch Centrum St. Radboud,

Research, Utrecht 3 Steelweld bv, Breda 1 Stichting Astronomisch Onderzoek in Nederland, Dwingeloo 8 Stichting Brandwonden Research Instituut, Amsterdam 1 Stichting Eindhoven Fiber Exchange, Eindhoven 1

Televic NV, Izegem (België) 1

Nijmegen 14

Thales, Delft/Eindhoven/Hengelo/Huizen 13

Universitair Medisch Centrum Utrecht 12

The Brain Resource Company (BRC), Nijmegen 2

Universitair Ziekenhuis Gent (België) 1

Thomson, Breda 1

Universität Bern (Zwitserland) 2

Thona Belgium, Eupen (België) 1

Universität des Saarlandes,

Thoraxcentrum Twente, Enschede 1

Saarbrücken (Duitsland) 1

Timcal Belgium NV, Willebroeck (België) 1

Universiteit Gent (België) 3

Timcal Belgium SA/NV, Willebroek (België) 1

Universiteit Leiden 10

TMS International BV, Oldenzaal 2

Universiteit Maastricht 7

To70, Den Haag 1

Universiteit Twente 40

Stichting Hout Research, Wageningen 1

to-BBB, Leiden 1

Universiteit Utrecht 19

Stichting IMEC Nederland, Eindhoven 1

Tomsk State University (Rusland) 1

Universiteit van Amsterdam 4

Stichting Maritiem Research Instituut

TomTec Imaging Systems GmbH,

Universiteit van Tilburg 2

Stichting Het Zeeuwse Landschap, Heinkenszand 1

Nederland, Wageningen 8 Stichting Nationale Computer Faciliteiten, Den Haag 1 Stichting Revalidatie Limburg (SRL), Hoensbroek 1 Stichting Technisch Centrum voor de Keramische Industrie, Velp 1 Stichting voor Fundamenteel Onderzoek der Materie, Utrecht 3

Unterschleissheim (Duitsland) 1

University of Bayreuth (Duitsland) 1

Top Instituut Pharma, Leiden 1

University of Birmingham (Groot Brittannië)1

Toshiba Medical Systems Corporation,

University of Cambridge (Groot Brittannië) 2

Tochigi-Ken (Japan) 1

University of Cincinnati (Verenigde Staten van Amerika) 1

Toshiba Medical Systems Europe BV, Zoetermeer 1 Toyota Central R&D Labs. Inc., Nagakute (Japan) 1

University of Manchester (Groot Brittannië) 1 University of Oslo (Noorwegen) 1 University of Plymouth (Groot Brittannië) 1

Tref EGO Substrates BV, Moerdijk 1

University of Southampton (Groot Brittannië) 1

Stirling Cryogenics & Refrigeration BV, Son 2

Trimbos Instituut, Utrecht 1

University of Southern California

STMicroelectronics, Zaventem (België) 1

TRUMPF Laser Nederland BV,

Stork Fokker AESP, Papendrecht 2

Alphen a/d Rijn/Echt/Hengelo 3

Los Angeles (Verenigde Staten) 1 Urotex Medical BV, Rhenen 1

Stork Food & Dairy Systems BV, Amsterdam 2

Turboden SRL, Brescia (Italië) 3

Stork Veco BV, Eerbeek 4

TU Trondheim, Trondheim (Noorwegen) 1

STOWA, Utrecht 2

Tweijin Twaron Research, Arnhem 1

V

StrateGis Groep bv, Voorburg1

Twente Institute for Wireless and Mobile

Van der Velden Marine Systems,

Stream-iD, Beek En Donk 2

Communications BV, Enschede 8

Utellus BV, Enschede 1

Krimpen a/d Lek 1

STS BV, Amsterdam 2

Twente Solid State Technology BV, Enschede 1

Van Oord NV, Rotterdam 2

SupAero, Toulouse Cedex (Frankrijk) 1

Twister BV, Rijswijk 3

Van Voorden Gieterij BV, Zaltbommel 1

SURFnet bv, Utrecht 1

Tyco Electronics Nederland BV,

Svasek Hydraulics, Rotterdam 1

’s-Hertogenbosch 1

Varibel BV, Meppel 2 VARTEC NV, Gent (België) 1

86


Vasco Data Security BV, ’s-Hertogenbosch 1 Veenstra Accountancy-Consultants, Naarden 1 Verathon Medical, IJsselstein 2

Wittich & Visser, Rijswijk 1 WL - Delft Hydraulics, Delft 14 World Port Center Rotterdam 1 WS-Wärmeprozesstechnik GmbH, Renningen (Duitsland) 1

Vereniging Nederlands Kalkzandsteen Platform, Huizen 2 Vereniging van Houtskeletbouwers, Drachten 1 Vereniging van Ondernemingen en

X Xsens Technologies BV, Enschede 1 Xensor Integration BV, Delfgauw 1

Betonmortelfabrikanten in Nederland

X-Flow BV, Enschede 1

(VOBN), Veenendaal 1

Xilinx Ireland, Saggart (Ierland) 2

Vestas Nederland Windtechnologie BV, Rheden 1

Y

VHP Security Papermill, Apeldoorn 1

Yageo Europe BV, Roermond 1

Viataal Research & Development,

Yara Sluiskil BV, Sluiskil 1

St Michielsgestel 1 Vilmorin & Cie, Chappes (Frankrijk) 1

Z

Vilmorin S.A., La Menitre (Frankrijk) 1

ZLTO, Tilburg 2

Virosome Biologicals BV, Leiden 1

ZoBio BV, Leiden 2

VisionDynamics, Eindhoven 1 Vitatron BV, Arnhem 1 Vitens Watertechnologie, Leeuwarden 2 VITO, Mol (België) 1 VitrOmics BV, ’s-Hertogenbosch 1 Vlaamse overheid, Borgerhout (België) 1 Volcano Therapeutics, Inc., Rancho Cordova (Verenigde Staten) 1 VORtech Computing, Delft 1 Vreman Research, Hengelo 2 Vrije Universiteit Amsterdam, 5 Vrije Universiteit Brussel (België) 1 VU Medisch Centrum Amsterdam 8 VWA, Eindhoven/Zutphen1

W W&H Dentalwerk, Bürmoos (Oostenrijk) 1 Wageningen IMARES BV, ’T Horntje 1 Wageningen Universiteit & Researchcentrum 14 Wageningen UR Glastuinbouw, Bleiswijk 2 Warsaw University of Technology, (Polen) 1 Wärtsilä Propulsion Netherlands BV, Drunen 3 Waterschap Hollandse Delta, Dordrecht 2 Waterschap Regge en Dinkel, Almelo 1 Waterschap Veluwe, Apeldoorn 1 Waterstromen BV, Lochem 1 Watson Wyatt Insurance Consulting BV, Amsterdam 1 Weijand R&D Consultancy BV, Alfas Del Pi (Alicante) (Spanje) 1 Westfalia Separator Membraflow GmbH, Essingen (Duitsland) 1 Westfield Holland, Delft 1 Wienerberger BV, Zaltbommel 1 Witteveen+Bos, Deventer/Rotterdam 3

87

Jurykamers en commissies / Jaarverslag STW 2007

07

Jurykamers en commissies Jurykamers

89

Commissies

90

88


89


Jurykamer 0230

Prof.dr. F.J. Beekman Universitair Medisch

Jurykamer 0235

Prof.dr.ir. B.J. Boersma Technische Universiteit

Centrum Utrecht / Dr.ir. H. Bovenhuis Wageningen Universiteit &

Delft / Prof.dr.ir. M.J.C. van Gemert Academisch Medisch Centrum

Researchcentrum / Dr.ir. L.F.P. Etman Technische Universiteit

Amsterdam / Prof.dr. W.J. Goedheer FOM-Instituut voor Plasmafysica

Eindhoven / Dr.ir. E.J.M. van Heesch Technische Universiteit

Rijnhuizen, Nieuwegein / Prof.dr.ir. J.F. Groote Technische Universiteit

Eindhoven / Dr.ir. M.A.N. Hendriks TNO DIANA BV, Delft /

Eindhoven / Dr. W. Hoving LioniX BV, Enschede / Ing. A. Jonker

Prof.dr.ir. J.W.M. Hilgenkamp Universiteit Twente / Dr.ir. P.

CUR Bouw & Infra, Gouda / Prof.dr. L.H. Koole Universiteit Maastricht

Hölscher GeoDelft, Delft / Prof.dr.ir. N. de Jong Erasmus MC

/ Dr.ir. T.W.J. Peeters Corus RD&T, IJmuiden / Prof.dr. J. Schmitz

Rotterdam / Dr. R.J. Koopmans Dow Benelux BV, Terneuzen /

Universiteit Twente / Dr. J.E. Ueckert Unilever R & D, Vlaardingen /

Dr.ir. P.C. Maris De Ruiter Seeds CV, Bergschenhoek / Dr.ir. B.W.

Dr.ir. J.J.M. Vervoort Wageningen Universiteit & Researchcentrum

van Oudheusden Technische Universiteit Delft / Dhr. W. van de Vooren Medison Europe BV, Schiphol Jurykamer 0231

Jurykamer 0236 - TFN

Dr. M.W. Beijersbergen Cosine Research

BV, Leiden / Dr.ir. W.F.A. Besling NXP Semiconductors, Eindhoven / Dr. P. Buma Universitair Medisch Centrum

St. Radboud / Dr.ir. J.E. Kammenga Wageningen Universiteit &

Dr. M. Caymax IMEC, Leuven (België) / Dr. C. Hodson Oxford Instruments, Bristol (Groot Brittannië) / Dr. G.J. Jongerden Helianthos

Researchcentrum / Prof.dr. A.G. de Kok Technische Universiteit

BV, Arnhem / Prof.dr. A. von Keudell Ruhr Universität Bochum

Eindhoven / Ir. A.W.A. Konter NIMR College, Nieuwegein /

(Duitsland) / Prof.dr. J. Manca Universiteit Hasselt - Campus

Drs. J.J.M. Lambalk Enza Zaden Research and Development BV,

Diepenbeek / Dr.ir. J.J. Schermer Radboud Universiteit Nijmegen

Enkhuizen / Dr. G.R. Meima Dow Benelux BV, Terneuzen / Dr. C.F. van Nostrum Universiteit Utrecht / Dr.ir. L. Pel Technische Universiteit Eindhoven / Dr.ir. J.S. Ribberink Universiteit Twente /

Jurykamer 0239

K.J. Baas Aquacare Europe BV, ’s-Hertogenbosch /

Prof.dr. D. Bosch Plant Research International, Wageningen /

Drs. M.A.A. Schallig Philips Domestic Appliances and Personal

Dr. A. Chan Percuros BV, Leiden / Dr.ir. H.F.J.M. Koopman

Care, Drachten / Dr.ir. M.D. Verweij Technische Universiteit Delft

Universiteit Twente / Prof.dr. H. Nijmeijer Technische Universiteit

Jurykamer 0232 - GSPT

Eindhoven / Prof.dr. P.M.T. Pattynama Erasmus MC Rotterdam / Dr.ir. W.J.W. Bakker Dutch Separation

Prof.dr. W.H.A. Schilders NXP Semiconductors, Eindhoven /

Technology Institute, Amersfoort / Dr.ir. J.W. van Groenestijn

Prof.dr. A.J. Schouten Rijksuniversiteit Groningen / Dr.ir. E.C. Slob

TNO Kwaliteit van Leven, Zeist / Prof.dr. G. Heyen Université de

Technische Universiteit Delft / Prof.dr.ir. P.H. Veltink Universiteit

Liège (België) / Prof. J. van Impe Katholieke Universiteit Leuven

Twente / Dr. T.D. Visser Vrije Universiteit Amsterdam / Dr. E.T.H. Vogt

(België) / Prof.dr.ir. L.P.B.M. Janssen Rijksuniversiteit Groningen /

Albemarle Catalysts Company BV, Amsterdam

Dr.ir. A.J. Krijgsman Unilever R & D, Vlaardingen / Prof.dr. T. Melin RWTH, Aachen (Duitsland) / Prof.dr.ir. J.W.M. Noordermeer

Prof.dr. R.P.H. Bischoff Rijksuniversiteit

Groningen / Prof.dr. H.J.S. Dorren Technische Universiteit

Universiteit Twente Jurykamer 0233

Jurykamer 0240

Eindhoven / Prof.dr. R.A.M. Fouchier Erasmus MC Rotterdam / E. van den Bergh Siemens Nederland NV,

Dr. A.N. van ’t Hoff Bruker BioSpin BV, Wormer / Dr.ir. H.V. Jansen

Den Haag / Dr.ir. M.M. Boone Technische Universiteit Delft /

Universiteit Twente / Dr. J. Kok Rijksuniversiteit Groningen /

Dr. H.J.M. Bouwmeester Universiteit Twente / Dr. A.M. Brockhoff

Prof.dr.ir. D.J. Rixen Technische Universiteit Delft / Dr. H. Smidt

Océ Nederland BV, Venlo / Dr. A.P. Bruins Rijksuniversiteit

Wageningen Universiteit & Researchcentrum / Ir. T. Straten DAF

Groningen / Dr.ir. M. Hendriks DSM Biomedical, Geleen /

Trucks NV, Eindhoven / Prof.dr. E.J.R. Sudhölter Technische

Dr. S.J. Hulshoff Technische Universiteit Delft / Prof.dr.ir. B. Kemp

Universiteit Delft / Ing. F.M. Velterop Pervatech BV, Enter

Wageningen Universiteit & Researchcentrum / Dr. E.A. Lomonova Technische Universiteit Eindhoven / Ir. J.P.M. Smeulers TNO, Delft /

Jurykamer 0241 - SmartSiP

Dr.ir. A.A. BastenTechnische

Prof.dr.ir. M. Steinbuch Technische Universiteit Eindhoven /

Universiteit Eindhoven / Dipl. Ing. P. Caldera Infineon Technologies

Dr. E. Vreugdenhil Universiteit Leiden

Austria, Villach (Oostenrijk) / Prof. E. Fleury Ecole Normale

Jurykamer 0234

Supérieure de Lyon (Frankrijk) / Ir. H. de Groot European Dr. H.C.L. Abbenhuis Technische Universiteit

Microsoft Innovation Center (EMIC) GmbH, Aachen (Duitsland) /

Eindhoven / Dr. B.J. Appelmelk VU Medisch Centrum Amsterdam /

Dipl. Inf. V. Hahn Fraunhofer Institut für Computer Graphics (IGD),

Dr.ir. L. Bastiaans Wageningen Universiteit & Researchcentrum /

Darmstadt (Duitsland) / Ir. W.J. Hendriksen Route 67, Waalre /

Dr.ir. A.P. Berkhoff Universiteit Twente / Dr. A.G. de Boer

Mw. A. Koopmann Universität Freiburg (Duitsland) / Dr. J. Korvink

Universiteit Leiden / Dr. N.J. Dam Radboud Universiteit Nijmegen /

Universität Freiburg (Duitsland) / Dr. A. Laube SAP France,

Dr.ir. K.I. Posthuma Enza Zaden BV, Enkhuizen / Dr.ir. E. Roks

Mougins Cedex (Frankrijk) / Prof. E. Lewis University of Limerick

DALSA BV, Eindhoven / Prof. ir. H.H. Snijder Technische Universiteit

(Ierland) / Prof.dr. R. Puers Katholieke Universiteit Leuven (België) /

Eindhoven / Dr. D.F.M. van de Wiel Animal Sciences Group,

Prof.dr.ing. E.H. Reichl Fraunhofer-Institut für Zuverlässigkeit und

Lelystad / Dr. E. Zoethout FOM-Instituut voor Plasmafysica

Mikrointegration IZMBerlin (Duitsland)

Rijnhuizen, Nieuwegein / Prof.dr. H.J. Zwart Universiteit Twente

90


Jurykamer 0242 - MuST

Dr. P.D. Anderson Technische Universiteit

Eindhoven / Prof.dr.ing. W. Bleck Universität Aachen (Duitsland) / Prof. S. Chen The Johns Hopkins University Baltimore (Verenigde Staten) / Prof. S. Conti Universität Duisburg (Duitsland) /

Den Haag / Dr. L.J. Korstanje STW, Utrecht / Secretaris: Dr.ir. J.P. Kockx FOM, Utrecht Stuurgroep Gedispergeerde Meerfasestroming

Drs. H.G.

Prof. M.H. Ferri Aliabadi Imperial College South Kensington

van Vuren, voorzitter FOM, Utrecht / Dr.ir. A.A.J.M. Franken

(Groot Brittannië) / Prof.dr. M. Griebel Universität Bonn (Duitsland) /

STW, Utrecht / Drs. H.J.T. Nieuwenhuis Ministerie van Economische

Prof.dr. P. van Houtte Katholieke Universiteit Leuven (België) /

Zaken, Den Haag / Prof.dr.ir. A.I. Stankiewicz DSM Research BV,

Dr. V. Knoblauch Robert Bosch GmbH Stuttgard (Duitsland) /

Geleen / Waarnemers: Prof.dr.ir. M.M.C.G. Warmoeskerken

Dr. P. Linde Airbus Deutschland GmbH, Hamburg (Duitsland) /

Universiteit Twente / Dr. L.J. Korstanje STW, Utrecht / Secretaris:

Prof.dipl.-ing H.A. Mang PhD Technische Universitat Wien

mw.dr.ir. J.P. Kockx FOM, Utrecht

(Oostenrijk) / Prof. W.M. Rainforth The University of Sheffield (Groot Brittannië) / Prof. E. Weinan Princeton University (Verenigde Staten) Programmacommisie Energie-Onderzoek

Adviescommissie IOP Photonic Devices

Dr.ir. B.H. Verbeek

voorzitter, Nuenen / Ir. J. Bosiers DALSA Professional Imaging, Ir. J.P. van Soest,

Eindhoven / Prof. dr. ir. J.J.M. Braat Technische Universiteit Delft /

voorzitter Advies voor Duurzaamheid, Klarenbeek / Prof.ir. C. Daey

Prof. dr. A. Driessen Universiteit Twente / Dr. ir. R.G. Heideman

Ouwens Technische Universiteit Eindhoven / Ir. C.C. Egmond

LioniX BV, Enschede / Dr. W. Hoving XiO Photonics bv,

SenterNovem, Den Haag / Dr. M. Hisschemöller Vrije Universiteit

Enschede / Dr. T.G. van Leeuwen Academisch Medisch Centrum,

Amsterdam / Dr. R.P.M. Kemp Universiteit van Maastricht /

Amsterdam / Prof. dr. D. Lenstra Technische Universiteit Delft /

Dr. C.A.M. van der Klein ECN, Petten / Ir. G.R. Küpers KandT

Drs. W.A.J. Mandersloot TNO Industrie en Techniek, Delft / Dr. E.A.

Management BV, Hilversum / Prof.dr. J. van der Pligt Universiteit

Meulenkamp Philips Research, Eindhoven / Dr. ir. G.J. Puppels

van Amsterdam / Prof.dr. W.C. Turkenburg Universiteit Utrecht /

River Diagnostics BV, Rotterdam / Prof. dr. ir. M.K. Smit Technische

Secretariaat: Mw.drs. M.A. Verschuur NWO-MaGW, Den Haag

Universiteit Eindhoven / Secretariaat: Dr. ir. L.M. Doeswijk

Stuurgroep Energie-Onderzoek

SenterNovem, Den Haag / Dr. mr. A.A.T.A. Cools / STW, Utrecht Prof.mr.dr.ir. S.C. Santema,

voorzitter Technische Universiteit Delft / Mw.dr. R.R. van Kessel-Hagesteijn NWO-MaGW, Den Haag / Dr. L.J. Korstanje

Programmacommisssie JACQUARD

Prof.dr. J.C. Wortmann,

voorzitter Rijksuniversiteit Groningen / Prof.dr.ir. M. Aksit

STW, Utrecht / Drs. L. Perbal Ministerie van OCW, Den Haag /

Universiteit Twente / Prof.dr. J.A. Bergstra Universiteit van

Ir. G.C. van Uitert Ministerie van Economische Zaken, Den Haag /

Amsterdam / Prof.dr. A. van Deursen Technische Universiteit

Dr. F.M. Witte SenterNovem, Utrecht / Secretariaat: Mw.drs.

Delft en CWI, Amsterdam / Ing. G. Florijn CIBIT|SERC, Bilthoven /

M.A. Verschuur NWO-MaGW, Den Haag

Prof.dr.ir. M.J.I.M. van Genuchten Technische Universiteit

Programmacommisssie Ethiek, Onderzoek en Bestuur

Eindhoven / Ir. J. van der Heijden Philips Research, Eindhoven / Prof.dr. P. Klint CWI, Amsterdam / Ing. R.J.H. Tolido Cap Gemini,

Prof.mr. A. Soeteman, voorzitter Vrije Universiteit Amsterdam /

Utrecht / Drs. M.J. den Uyl Sentient Machine Research, Amsterdam /

Mw.prof.dr. I.D. de Beaufort Erasmus Universiteit Rotterdam /

Drs.ing. J. Versteeg Sogeti, Vianen / Waarnemers: Drs.ir.

Prof.dr. M.A.P. Bovens Universiteit Utrecht / Ir. P.J.M. Keet

M.R. Dasselaar SenterNovem, Den Haag / Dr.ir. F.A. Karelse STW,

Ministerie van LNV, Den Haag / Prof.dr. M.J.A.A. Korthals

Utrecht / Drs. E.A.C.W. van Pelt STW, ICTRegie, Den Haag /

Wageningen Universiteit en Researchcentrum / Drs. S. Kuiper

Secretariaat: Drs. S.G. Meihuizen, ICTRegie, Den Haag

Ministerie van VWS, Den Haag / Prof.dr. A.W. Musschenga Vrije Universiteit Amsterdam / Prof.dr.ir. R. Rabbinge Wageningen

Programmacommissie PROGRESS

Drs. E.P.C. van Utteren,

Universiteit en Researchcentrum / Mr.drs. J. Staman Rathenau

voorzitter voorheen Philips Research, Eindhoven / Ir. A. van

Instituut, Den Haag / Prof.dr. R. Vos Universiteit Maastricht /

Ardenne ASTRON, Dwingeloo / Ir. A.J.W.M. ten Berg NXP

Secretaris: Dr. J. Roodenburg NWO Gebied Geesteswetenschap-

Semiconductors, Eindhoven / Prof.drs. M. Boasson Universiteit van

pen, Den Haag / Contactpersoon voor Technologisch

Amsterdam / Prof.dr. H. Brinksma Technische Universiteit Eindhoven

Onderzoek: Mr. M.M.L. Konings STW, Utrecht

/ Dr.ir. J.F. Broenink Universiteit Twente / Prof.dr. H. Corporaal Technische Universiteit Eindhoven / Prof.dr.ir. E.F.A. Deprettere

Programmacommisssie Gedispergeerde Meerfasestroming

Universiteit Leiden / Ir. W.J. Hendriksen Route 67, Waalre /

Dr.ir. M.M.C.G. Warmoeskerken, voorzitter Unilever Research,

Dr. M. Kas NWO-EW, Den Haag / Ir. N.R. Malotaux N R Malotaux -

Vlaardingen / Prof.dr.ir. H.E.A. van den Akker Technische Universiteit

Consultancy, Bilthoven / Prof.dr.ir. H.J. Pasman TNO, Den Haag /

Delft / Prof.dr.ir. J.J.H. Brouwers Technische Universiteit Eindhoven /

Ir. H.W.A. Teunissen SenterNovem, Den Haag / Drs. W.F. Tostmann

Prof.dr.ir. J.A.M. Kuipers Universiteit Twente / Prof.dr. D. Lohse

SenterNovem, Den Haag / Ing. H. Tuininga Salland Electronics BV,

Universiteit Twente / Prof.dr.ir. G. Ooms Technische Universiteit Delft /

Zwolle / Prof.dr. S. Vassiliadis Technische Universiteit Delft / Ir. J.J.

Ir. D.W. van der Plas Corus, IJmuiden / Dr.ir. R.E. Uittenbogaard

de Waal Twente Institute for Wireless and Mobile Communications BV,

WL-Delft Hydraulics, Delft / Dhr. P. Veenstra Shell Global Solutions,

Enschede / Secretariaat: Dr.ir. F.A. Karelse en mw. T.F.G.M. van

Amsterdam / Waarnemers: Dr. C.J.G.M. Langerak SenterNovem,

der Maat STW, Utrecht

91


Stuurgroep PROGRESS

Dr.ir. A.A.J.M. Franken, voorzitter

Platform Schone en Zuinige Verbranding

Prof.dr. D.J.E.M.

STW, Utrecht / Ing. F.M. Boekhorst Philips Research, Eindhoven /

Roekaerts, voorzitter Technische Universiteit Delft (voorzitter tot

Mr.drs. A.A.H. Teunissen Ministerie van Economische Zaken,

12-12-2007) / Prof.dr.ir. Th.H. van der Meer, voorzitter Universiteit

Den Haag / Drs. W.F. Tostmann Ministerie van Economische Zaken,

Twente (sinds 12-12-2007) / Prof.dr.ir. R.S.G. Baert TNO

Den Haag / Drs. E.P.C. van Utteren voorheen Philips Research,

Industrie en Techniek, Delft / Prof.dr.ir. G. Brem TNO Industrie en

Eindhoven / Prof.dr. F.W. Vaandrager NWO-EW, Den Haag /

Techniek, Apeldoorn / Prof.dr. L.P.H. de Goey Technische Universiteit

Secretariaat: Dr.ir. F.A. Karelse en mw. T.F.G.M. van der Maat

Eindhoven / Dr.ir. G.R.A. Groot Shell Global Solutions, Amsterdam /

STW, Utrecht

Drs. P.B.M. Haemers SenterNovem, Utrecht / Dr.ir. P.D.J.

Organisatie ProRISC Symposia

Hoppesteyn Corus Staal BV, IJmuiden / Dr.ir. W. de Jong Technische Dr.ir. N.P. van der Meijs,

Universiteit Delft / Ir. J. Kruithof DAF Trucks NV, Eindhoven /

voorzitter Technische Universiteit Delft (voorzitter tot 01-11-2007) /

Prof.dr. H.B. Levinsky Gasunie Engineering & Technology, Groningen /

Prof.dr.ir. D. Stroobandt, voorzitter Universiteit Gent (België)

Prof.dr. J.J. ter Meulen Radboud Universiteit Nijmegen / Dr.ir. C.J.A.

(voorzitter sinds 01-11-2007) / Dr. Y. D’Asseler Universitiet Gent

Pulles Kiwa Gastec Technology, Apeldoorn / Dr. L.P.L.M. Rabou

(België) / Prof.dr.ir. W. Dehaene Katholieke Universiteit Leuven

ECN, Petten / Secretariaat: Dr. L.J. Korstanje STW, Utrecht

(België) / Dr.ir. G.N. Gaydadjiev Technische Universiteit Delft / Dr.ir. F. Petré Flanders’ MECHATRONICS Technology Centre,

Platform Sensortechnologie

Prof.dr.ir. G.C.M. Meijer,

Leuven (België) / Prof.dr. J. Pineda de Gyvez Technische

voorzitter Technische Universiteit Delft / Mw. B. Albersen FHI -

Universiteit Eindhoven / Dr.ing. E.A.M. Klumperink Universiteit

Federatie van Technologiebranches, Amersfoort / Ir. J. Balendonck

Twente / Prof.dr.ir. C.H. Slump Universiteit Twente / Secretariaat:

Plant Research International, Wageningen / Dr. W.P. van Bennekom

Dr. W.H. Segeth en mw. A.M. van der Stroom STW, Utrecht

Universiteit Utrecht / Drs. J.C. Groeneveld FHI - Federatie van

Organizing Committee SAFE

Technologiebranches, Amersfoort / Dr. H.J.W.M. Hoekstra Prof.dr. P.J. French, voorzitter

Universiteit Twente / Ir. W. Jouwsma Bronkhorst High-Tech BV,

Technische Universiteit Delft / Prof.dr.ir. K. DeMeyer IMEC, Heverlee

Ruurlo / Dr. J.P. Kappelhof NVPT, Zoetermeer / Dr.ir. M.G.H.

(België) / Prof.dr. W. Krautschneider Universiteit Hamburg-Harburg

Meijerink TNO Industrie en Techniek, Delft / N. Olij PhoeniX

(Duitsland) / Prof.dr. L.K. Nanver Technische Universiteit Delft /

Software, Enschede / P.P. Petersen FHI, Amersfoort / Prof.dr.

Prof.dr.ir. M.C.M. van de Sanden Technische Universiteit Eindhoven /

R. Puers Katholieke Universiteit Leuven (België) / A.W. van

Prof.dr. J. Schmitz Universiteit Twente / Secretariaat: Dr. P.C.

Schadewijk Syntens New Technologies, Breda / Dr.ir. P. Schreurs

Schuddeboom en mw. A.M. van der Stroom STW, Utrecht

IWT, Brussel / Dr. R.M.J. Sillen Hogeschool van Utrecht /

Dagelijks Bestuur ProRISC

Secretariaat: Dr. G. Bögels en dhr. N. Voskamp STW, Utrecht Prof.dr.ir. A.H.M. van Roermund,

voorzitter Technische Universiteit Eindhoven / Prof.dr. J.R. Long

Dagelijks Bestuur Sentinels

Prof.dr. W. Jonker, voorzitter

Technische Universiteit Delft / Prof.dr.ir. B. Nauta Universiteit Twente /

Universiteit Twente / Sector Head Digital Lifestyle Technology,

Dr.ir. M.J.M. Pelgrom Philips Research, Eindhoven / Secretariaat:

Eindhoven / Prof.dr. B.P.F. Jacobs Radboud Universiteit Nijmegen /

Dr. W.H. Segeth en mw. A.M. van der Stroom STW, Utrecht

Dr.ir. P. de Jager TNO Informatie- en Communicatietechnologie, Delft /

Bestuursraad ProRISC

Secretariaat: Dr. R.D.T. Janssen en dhr. N. Voskamp STW, Utrecht Prof.dr.ir. A.H.M. van Roermund,

voorzitter Technische Universiteit Eindhoven / Prof.dr.ir. P.G.M.

Programmacommissie Sentinels

Prof.dr. W. Jonker, voorzitter

Baltus Technische Universiteit Eindhoven / Prof.dr.ir. E.F.A.

Universiteit Twente /Sector Head Digital Lifestyle Technology,

Deprettere Universiteit Leiden / Prof.dr.ir. P.M. Dewilde Technische

Eindhoven / Dr.ir. A.M. Bos Chess Haarlem, Haarlem / Ing. B.E.

Universiteit Delft / Dr.ir. H.G. Kerkhof Universiteit Twente /

Elsinga Capgemini Nederland BV, Utrecht / Prof.dr. W.J. Fokkink

Prof.dr.ir. Th. Krol Universiteit Twente / Dr.ir. T.G.R. van Leuken

Vrije Universiteit Amsterdam / Dr.ir. L.J.N. Franken ABN-AMRO

Technische Universiteit Delft / Prof.dr. J.R. Long Technische

Bank NV, Amsterdam / Prof.dr. P.H. Hartel Universiteit Twente /

Universiteit Delft / Dr.ir. K.A.A. Makinwa Technische Universiteit

Prof.dr. B.P.F. Jacobs Radboud Universiteit Nijmegen / Dr.ir.

Delft / Dr.ir. N.P. van der Meijs Technische Universiteit Delft /

P. de Jager TNO Informatie- en Communicatietechnologie, Delft /

Prof.dr.ir. B. Nauta Universiteit Twente / Dr.ir. M.J.M. Pelgrom

Dr.ir. J.C.A. van der Lubbe Technische Universiteit Delft /

Philips Research Eindhoven / Dr.ir. G.J.M. Smit Universiteit Twente /

Ir. H.A.M. Luiijf TNO Defensie en Veiligheid, Den Haag / Prof.ir. E.F.

Prof.ir. A.J.M. van Tuijl Universiteit Twente / Secretariaat:

Michiels Ernst & Young EDP Audit, Utrecht / Prof.dr.ir. B. Preneel

Dr. W.H. Segeth en mw. A.M. van der Stroom STW, Utrecht Programmacommissie Scheidingstechnologie

Katholieke Universiteit Leuven (België) / Ing. B. Snel Comsec Consulting BV, Capelle a/d IJssel / L.A.M. Strous De Nederlandsche

Prof.dr.ir. R.M.

Bank NV, Amsterdam / Prof.dr. A.S. Tanenbaum Vrije Universiteit

Boom Wageningen Universiteit / Prof.dr.ir. A.B. de Haan Universiteit

Amsterdam / Prof.dr.ir. H.C.A. van Tilborg Technische Universiteit

Twente / Prof.dr.ir. L.A.M. van der Wielen Technische Universiteit

Eindhoven / Prof.dr. E. Verheul Radboud Universiteit Nijmegen/

Delft / Contactpersonen stichtingen: Mw.dr. E.E. Neuteboom

PricewaterhouseCoopers, Utrecht / Dr. E.P. de Vink Technische

NWO-CW/ACTS, Den Haag / Dr.ir. C.L.M. Marcelis STW, Utrecht

Universiteit Eindhoven / Waarnemer: Drs.ing. M.R. Dasselaar

92


SenterNovem, Den Haag / Drs. A. Eisner Adviesbureau voor Beleid

Investments, Duiven / Drs. M.F. Stutterheim Technopartner,

en Management, Manderveen / Drs. D. den Hollander NWO, Den

Den Haag / Drs. R. Zonneveld Ministerie van EZ, Den Haag

Haag / E.R. de Lange Ministerie van Economische Zaken, Den Haag / Secretariaat: Dr. R.D.T. Janssen STW, Utrecht Stuurgroep Sentinels

Programmacommissie Wiskunde Toegepast

Prof.dr.ir.

P. Wesseling, voorzitter Voorheen Technische Universiteit Delft / Prof.dr. W. Jonker, voorzitter Universiteit

Prof.dr.ir. E.W.C. van Groesen Universiteit Twente / Prof.dr.ir.

Twente/Sector Head Digital Lifestyle Technology, Eindhoven / Dr.ir.

A.E. Mynett WL - Delft Hydraulics, Delft / Prof.dr.ir. H.C.A. van

A.A.J.M. Franken STW, Utrecht / Ir. R.E. Goudriaan Ing-groep,

Tilborg Technische Universiteit Eindhoven / Contactpersonen

Amsterdam / Mr. P. van Dijken Van Dijken Raadgeving, Voorschoten /

stichtingen: Dr. A.P.L. Zandee NWO-EW, Den Haag / Dr. R.D.T.

Waarnemer: Drs.ing. M.R. Dasselaar SenterNovem, Den Haag /

Janssen STW, Utrecht

Drs. D. den Hollander NWO, Den Haag / Secretariaat: Dr. R.D.T. Janssen STW, Utrecht Programmacommissie TNO SBIR

Vernieuwingsimpuls Commissies 2007 Ir. W. Jouwsma Bronkhorst

Veni Commissie 2e ronde 2006

Dr.ir. G.J.M. Krijnen Universiteit

High-Tech BV, Ruurlo / Ir. G.A. de Bruin Zernike Group Holding BV,

Twente / Prof.dr.ir. R.L. Lagendijk Technische Universiteit Delft /

Groningen / Prof.dr. F.H.A. Janszen Inpaqt Delft, Delft / Dhr.

Prof.dr.ir. J.H.C. Reiber Leids Universitair Medisch Centrum /

I.F.M. Karthaus Syntens, Nieuwegein / Ir. H.B.M. Kruijen TNO

Dr. M.C. Rombach AkkoLens International bv, Breda / Dr.ir. H.J.M.

Strategie en Programma, Delft / Ir. G.J.W. Oldeman TNO Strategie

Swagten Technische Universiteit Eindhoven / Dr.ir. F.N. Toth Exalon

en Programma, Delft / Ing. H. Tuininga Salland Electronics BV,

Delft BV, Delft / Secretariaat: Dr. L.J. Korstanje STW, Utrecht

Zwolle / Ir. J.H. Voûte Dutch Institute of Management & Innovation, Zeist / Secretariaat: Dr. W.H. Segeth, Dr.ir. F.T.M. van den Berg en mw. Y.M.J. van Scharenburg STW, Utrecht Beoordelingscommissie Valorisation Grant

Veni Commissie 2007

Prof.dr.ir. A.C.P.M. BackxTechnische

Universiteit Eindhoven / Dr.ir. M.M. Boone Technische Universiteit Delft / Dr.ir. A. Bossche Technische Universiteit Delft / Dr. J.D.M. Prof.dr. J.A.

Herscheid VU Medisch Centrum Amsterdam / Dr.ir. J.M.R.J. Huyghe

van den Berg Wageningen Universiteit & Researchcentrum /

Technische Universiteit Eindhoven / Dr.ir. G.H. de Rooij Wageningen

Ir. W.H. van den Berg Techfund BV/The Informal Investors

Universiteit & Researchcentrum / Dr.ir. R.N.J. Veldhuis Universiteit

Network BV, Soest / Prof.dr. C.A. van Blitterswijk Universiteit

Twente / Secretariaat: Ir. C.H. Kemper STW, Utrecht

Twente / Prof.dr. S. Brinkkemper Universiteit Utrecht / Ir. G.A. de Bruin Zernike Group Holding BV, Groningen / Dr. J. Elders C2V, Enschede / Dr. P. van Gelderen Icos Capital Management BV,

Vici Commissie

Prof.dr.ir. J. Blaauwendraad Technische

Universiteit Delft / Prof.dr. ir. E.F.A. Deprettere Universiteit Leiden /

Amsterdam / Prof.dr. K. de Groot Universiteit Twente / Ir. P.P.

Prof.dr.ir. W.E. Hennink Universiteit Utrecht / Dr. T.H. van

’t Hoen ICTRegie, Den Haag / Drs. C.A. Holland Dialogic

Kuppevelt Universitair Medisch Centrum St. Radboud / Dr.ir. C.L.M.

Innovatie & Interactie, Utrecht / Prof.dr. F.H.A. Janszen Inpaqt

Marcelis Technologiestichting STW, Utrecht / Dr.ir. F. van Meurs

Delft, Delft / Ir. W. Jouwsma Bronkhorst High-Tech BV, Ruurlo /

Bruker AXS BV, Delft / Prof.dr.ir. M.C.M. van de Sanden Technische

Dhr. I.F.M. Karthaus Syntens, Nieuwegein / Ir. H.B.M. Kruijen

Universiteit Eindhoven / Secretariaat: Ir. C.H. Kemper STW, Utrecht

TNO Strategie en Programma, Delft / Ir. G.J.W. Oldeman TNO Stategie en Programma, Delft / Prof.dr. W.J. Quax Rijksuniversiteit Groningen / Dr.ing. K. Recourt Recourt Life Sciences, Amersfoort /

Vidi Commissie

Dr.ing. C.W.M. Bastiaansen Technische

Universiteit Eindhoven / Prof.dr. J.A. Bouwstra Universiteit Leiden /

Prof.dr.ir. K. van ’t Riet voorheen TNO Stategie en Programma, Delft /

Prof.dr.ir. B.J. Geurts Universiteit Twente / Dr. F.J.M. Harren

Dr. J.P.M. Sanders Wageningen Universiteit & Researchcentrum /

Radboud Universiteit Nijmegen / Dr. H. Oevering DSM Research BV,

Dr. B.J.R. Scholtens DSM Innovation Center, Geleen / Drs. E.

Geleen / Prof.dr.ir. L.J. Sluys Technische Universiteit Delft /

Schutte Signifix BV, Bilthoven / J.J.M. Selhorst MSc ZonMw,

Secretariaat: Ir. C.H. Kemper STW, Utrecht

Den Haag / Prof.dr.ir. C.H. Slump Universiteit Twente / Dr.ir. V.L. Spiering C2V, Enschede / Ir. J.H. Voûte Dutch Institute of Management & Innovation, Zeist / Secretariaat: Dr. W.H. Segeth, Dr.ir. F.T.M. van den Berg en mw. Y.M.J. van Scharenburg STW, Utrecht

Bestuursleden NanoNed

Prof.dr.ir. D.N. Reinhoudt, voorzitter

Universiteit Twente / Prof.dr. R. Coehoorn Philips Research, Eindhoven / Prof.dr. J.A. Put DSM Research BV, Geleen / Prof.dr.

Juryleden Valorisatie workshop: Oriëntatie op ondernemerschap

Commissies Bsik-programma’s

G.Th. Robillard Biomade Technology, Groningen / Prof.dr. H.W.M. Prof.dr. P.M.G. Apers

Universiteit Twente / Drs.ing. S. Bosch Prime Technology Ventures, Amstelveen / Ir. J. Hak Hak & Partners, Almkerk / Ir. M. Kuunders Prime Technology Ventures, Amstelveen / M. Sipkema Varibel BV, Meppel / Dr. J.A. Melles Photonics

Salemink Technische Universiteit Delft / Secretariaat: dr. L.H. Gielgens en mw. J.H. van de Bovenkamp STW, Utrecht

93


Bestuursraad NanoNed

Prof.dr.ir. D.N. Reinhoudt, voorzitter

Brandwondencentrum Rode Kruis Ziekenhuis, Beverwijk / Mw.dr.

Universiteit Twente / Prof.dr.ing. D.H.A. Blank Universiteit

C.L. Mummery Universiteit Utrecht / Dr. G.J.V.M. van Osch Erasmus

Twente / Prof.dr. R. Coehoorn Philips Research, Eindhoven /

Medisch Centrum Rotterdam / Dr. T.H. Smit Academisch Medisch

Prof.dr.ir. F. van Keulen Technische Universiteit Delft / Prof.dr.

Centrum Amsterdam / Contactpersonen stichtingen:

B. Koopmans Technische Universiteit Eindhoven / Dr. W.A.J.

Drs. R. Baardman ZonMw, Den Haag / Drs. N.H.C.M. Boots en

Mandersloot TNO Industrie en Techniek, Delft / Prof.dr. J.A. Put

dr. E.C. Feddes-de Haan STW, Utrecht

DSM Research BV, Geleen / Prof.dr. Th.H.M. Rasing Radboud Universiteit Nijmegen / Prof.dr. G.Th. Robillard Biomade Technology, Groningen / Prof.dr. H.W.M. Salemink Technische Universiteit Delft /

Wetenschappelijk Adviesraad Dutch Program for Tissue Engineering

Prof.dr. R.M. Nerem, voorzitter Institute for

Prof.dr. E.J.R. Sudhölter Wageningen Universiteit / Dr. R.L.J. Zsom

Bioengineering and Bioscience, Atlanta / Prof. W. Bonfield

Universiteit van Amsterdam / Secretariaat: dr. L.H. Gielgens en

University of Cambridge / Dr. J.E. Dick University of Toronto /

mw. J.H. van de Bovenkamp STW, Utrecht

Dr. K.B. Hellman Food and Drug Administration, Rockville /

Industriële Adviesraad NanoNed

Prof.dr. E. Schacht Universiteit Gent / Dr. C. Verfaille University Dr. A.F. de Jong, voorzitter

of Minnesota, Minneapolis / Secretariaat: Drs. R. Baardman ZonMw,

FEI Electron Optics, Eindhoven / Dr. G. Borghs IMEC, Leuven /

Den Haag / Drs. N.H.C.M. Boots en dr. E.C. Feddes-de Haan

Dr. J. Elders C2V, Enschede / Dr. G.J. Jongerden Helianthos BV,

STW, Utrecht

Arnhem / Dr. T. Jongsma Friesland Foods, Deventer / Ir. W. Jouwsma Bronkhorst High-Tech BV, Ruurlo / Prof.dr. C.G. Kruse Solvay Pharmaceuticals BV, Weesp / Dr. H.P.C.E. Kuipers Shell Global Solutions, Amsterdam / Dr. T. Loontjens DSM Research BV, Geleen / Prof.dr.ir. K.D. van der Mast ASML Netherlands BV, Veldhoven /

Programmacommissies Perspectiefprogramma’s Programmacommissies Thin Film Nanomanufacturing Dr.ir. W.M.M. Kessels Technische Universiteit Eindhoven /

Dr. A.J. Nijman Philips Research, Eindhoven (tot 01-11-2007) /

Dr. B. van Nooten ASM Europe BV, Almere / Dr. F. Roozeboom

Dr. E. Pelan Unilever R & D, Vlaardingen / Prof.dr. M. van Rossum

NXP Semiconsudctors, Eindhoven / Prof.dr.ir. M.C.M. van de

IMEC, Leuven / Secretariaat: Dr. P.C. Schuddeboom en mw.

Sanden Technische Universiteit Eindhoven / Prof.dr. J. Schmitz

J.M. Kerkhof STW, Utrecht

Universiteit Twente / Secretariaat: Dr. G. Bögels STW, Utrecht

Bestuur Dutch Program for Tissue Engineering

Prof.dr.

Programmacommissies Multiscale Simulation Techniques

J. Feijen, voorzitter Universiteit Twente / Dr. R.A. Bank TNO

Prof.dr.ir. R. de Borst, voorzitter Technische Universiteit Eindhoven /

Kwaliteit van Leven, Leiden / Dr. W.J.A. Dhert Universitair

Dr.ir. L.J.M.G. Dortmans TNO Science and Industry, Eindhoven /

Medisch Centrum Utrecht / Prof.dr. C.G. Figdor Universitair

Dr. R.P.J. Duursma Corus Technology BV, IJmuiden / Prof.dr.ir.

Medisch Centrum St. Radboud, Nijmegen / Prof.dr. J.A. Jansen

M.G.D. Geers Technische Universiteit Eindhoven / Prof.dr.ir.

Radboud Universiteit Nijmegen / Contactpersonen stichtingen:

F. van Keulen Technische Universiteit Delft / Dr. F.J. Klever Shell

Drs. R. Baardman ZonMw, Den Haag / Drs. N.H.C.M. Boots

SIEP BV, Rijswijk / Prof.dr.ir. J.J.W. van der Vegt Universiteit Twente /

en dr. E.C. Feddes-de Haan STW, Utrecht Programmacommissie Tissue Engineering

Ir. H. Wijshoff Océ-Technologies BV, Venlo / Secretariaat: Dr.ir. F.T.M. van den Berg en Dr.ir. C.H.J. Meuleman STW, Utrecht Prof.dr. J. Feijen,

voorzitter Universiteit Twente / Prof.dr.ir. F.P.T. Baaijens Technische Universiteit Eindhoven / Dr. R.A. Bank TNO Kwaliteit van

Programmacommissies Smart Systems-in-Package Prof.dr.ir. G.Q. Zhang, voorzitter NXP Semiconductors, Eindhoven /

Leven, Leiden / Prof.dr. C.A. van Blitterswijk Universiteit Twente /

Ir. P. Adema Vitelec BV, Breda / Prof.dr.ir. C.I.M. Beenakker

Dr. G.J. Boer Nederlands Instituut voor Hersenonderzoek, Amsterdam /

Technische Universiteit Delft / Prof.dr. J. de Boeck IMEC, Leuven

Dr. P. Buma Universitair Medisch Centrum St. Radboud, Nijmegen /

(België) / Prof.dr. H. Brinksma Technische Universiteit Eindhoven /

Dr. R.A.F.M. Chamuleau Academisch Medisch Centrum Amsterdam /

Prof.dr. H. Corporaal Technische Universiteit Eindhoven /

Dr. W.J.A. Dhert Universitair Medisch Centrum Utrecht / Prof.dr.

Ir. E. Dijkstra Philips Research, Eindhoven / Dr. M.W.M. Graef

P.A. Doevendans Universitair Medisch Centrum Utrecht / Prof.dr.

NXP Semiconductors, Eindhoven / Dr.ir. D. Reefman Philips

E.A. Dzierzak Erasmus MC Rotterdam / Prof.dr. W.E. Fibbe Leids

Research, Eindhoven / Secretariaat: Dr.ir. F.T.M. van den Berg

Universitair Medisch Centrum, Leiden / Prof.dr. C.G. Figdor

en Dr.ir. F.A. Karelse STW, Utrecht

Universitair Medisch Centrum St. Radboud, Nijmegen / Prof.dr. A. Hagenbeek Universitair Medisch Centrum Utrecht / Prof.dr.ir. W.E. Hennink Universiteit Utrecht / Prof.dr. V.W.M. van Hinsbergh VU Medisch Centrum Amsterdam / Prof.dr. J.A. Jansen UMC St. Radboud, Nijmegen / Dr. T.H. van Kuppevelt Universitair Medisch Centrum St. Radboud, Nijmegen / Prof.dr. M.J.A. van Luyn Universitair Medisch Centrum Groningen / Prof.dr. A. Martens Universitair Medisch Centrum Utrecht / Prof.dr. E. Middelkoop

94


95

Verkorte jaarrekening / Jaarverslag STW 2007

08

Verkorte jaarrekening Verkorte jaarrekening

96

Balans per 31 december 2007

96

Staat van baten en lasten over 2007

98

Resultaat en resultaatbestemming 2007

99

Kasstroomoverzicht 2007

100

Grondslagen van de financiële verslaglegging

101

Toelichting op de balans

103

Toelichting op de staat van baten en lasten

105

Overige gegevens

106

96



ACTIVA

31/12/2007

31/12/2006

k€

k€

150

237

Subsidie Open Technologieprogramma EZ

29.330

34.223

Subsidie Open Technologieprogramma NWO

99.382

89.126

Speciale fondsen NWO

22.225

27.898

Speciale fondsen EZ

19.974

8.987

Speciale fondsen derden

5.410

7.668

Nog te vorderen cofinanciering

6.655

-

VASTE ACTIVA Materiële vaste activa

VLOTTENDE ACTIVA Vorderingen

Rekening-courant NanoNed

295

-

Debiteuren

759

507

Te vorderen omzetbelasting Overige vorderingen en overlopende activa

-

15

176

190

184.206

168.614

Liquide middelen Deposito

12.545

45

Rekening-courant

13.692

23.987

26.237

24.032

210.593

192.883

TOTAAL ACTIVA

97



PASSIVA

31/12/2007

31/12/2006

k€

k€

-2.493

-4.493

EIGEN VERMOGEN Vrij besteedbaar vermogen: Algemene reserve Vastgelegd vermogen: Beleidsruimte

6.713

-

Bestemde reserve

7.140

9.035

Bestemde fondsen

2.646

18.135

14.006

22.677

560

2.600

560

2.600

Open Technologieprogramma

71.259

72.547

Speciale fondsen

61.340

27.636

132.599

100.183

VOORZIENINGEN Voorziening wacht- en uitkeringsgelden

LANGLOPENDE SCHULDEN Toegekende nog niet uitgekeerde bedragen:

KORTLOPENDE SCHULDEN Toegekende nog niet uitgekeerde bedragen: Open Technologieprogramma

33.594

41.320

Speciale fondsen

19.332

14.805

Rekening-courant NanoImpuls

3.501

2.734

Rekening-courant Tissue Engineering

6.608

1.163

-

7.250

Crediteuren en overlopende passiva

241

151

Te betalen omzetbelasting

152

-

63.428

67.423

210.593

192.883

Rekening-courant Nanoned

TOTAAL PASSIVA

98


Staat van baten en lasten over 2007

BATEN

Subsidie Open Technologieprogramma NWO Subsidie Open Technologieprogramma EZ Subsidie Speciale Fondsen NWO

begroting 2007

2007

2006

k€

k€

k€

33.394

34.071

28.812

8.609

8.609

10.561

-

4.235

5.943

10.891

10.987

8.987

-

60

147

Vrijval voorziening wacht- en uitkeringsgelden

-100

1.843

29

Opbrengsten kennishandel en cofinanciering

2.900

4.962

2.943

Doorberekende bureaukosten

1.000

1.230

1.004

56.694

65.997

58.426

-

555

526

-

555

526

56.694

66.552

58.952

20.503

21.180

29.587

-

9.802

5.040

19.596

28.211

-

-

1.566

2.259

9.500

9.181

8.935

49.599

69.940

45.821

4.695

4.351

4.070

-

113

45

Subsidie Speciale Fondsen EZ Subsidie Speciale Fondsen derden

Subtotaal baten uit normale operationele bedrijfsvoering

Financiële baten en lasten

Subtotaal financiële baten en lasten

Totaal baten

LASTEN Toekenningen onderzoeksprojecten: Open Technologieprogramma Toekenning Speciale Fondsen NWO Toekenning Speciale Fondsen EZ Toekenning Speciale Fondsen derden Toekenning Speciale Fondsen intern

Totaal toekenningen Algemene beheerskosten Afschrijvingen Doorbetaalde rente en toekenning aan CvB universiteiten Kosten kennishandel

Totaal lasten

Resultaat

-

282

330

400

538

405

54.694

75.223

50.671

2.000

-8.671

8.281

99


Resultaat en resultaatbestemming 2007

begroting 2007

2007

2006

k€

k€

k€

Resultaat Resultaat op normale operationele bedrijfsvoering

2.000

-8.944

8.085

Financiële baten

-

555

526

Doorbetaalde rente

-

-282

-330

2.000

-8.671

8.281

Totaal resultaat Resultaatbestemming Mutatie bestemde fondsen NWO

-

-5.258

812

Mutatie bestemde fondsen overige derden

-

-10.231

6.898

-

-15.489

7.710

Mutatie bestemde reserve

-

-1.895

-890

Mutatie algemene reserve

2.000

2000

1.461

-

6.713

-

2.000

-8.671

8.281

Totaal mutatie bestemde fondsen

Beleidsruimte

Bestemd resultaat

100


Kasstroomoverzicht 2007

2007

2006

k€

k€

-8.671

8.281

KASSTROOM UIT OPERATIONELE ACTIVITEITEN Resultaat

Aanpassingen voor: Afschrijvingen Voorzieningen (dotaties en vrijval, per saldo)

113

66

-2.040

-780

-1.927

-714

-10.598

7.567

Veranderingen in werkkapitaal Mutatie vorderingen NWO

-4.583

358

Mutatie overige vorderingen

-4.354

2.211

Mutatie kortlopende schulden

-3.994

2.991

-12.931

5.560

-23.529

13.127

-26

-148

-26

-148

25.760

-6.110

25.760

-6.110

2.205

6.869

24.032

17.163

2.205

6.869

26.237

24.032

KASSTROOM UIT INVESTERINGSACTIVITEITEN Investeringen in materiële vaste activa

KASSTROOM UIT FINANCIERINGSACTIVITEITEN Mutatie langlopende schulden

Totaal

NETTO KASSTROOM Liquide middelen Beginstand liquide middelen Mutatie

Eindstand liquide middelen

101


Grondslagen van de financiële verslaggeving Inleiding

Cofinanciering wordt vanaf 2007 verantwoord

in het jaar van toekenning als baten verant-

op het moment dat de vordering uit hoofde van

woord.

cofinanciering ontstaat. Dit is het moment Doelstelling van de Technologie-

waarop het bestuur van STW de subsidie

Subsidie EZ

Ingaande 2007 ontvangt STW

stichting STW is het bevorderen en financieren

(inclusief cofinanciering) toekent aan de indie-

haar subsidie geoormerkt van respectievelijk

van technisch-wetenschappelijk onderzoek

ner van het project. Op het moment van toe-

het Open Technologieprogramma en STW-

in de vorm van projecten en programma’s.

kenning wordt ook de verplichting uit hoofde

programma’s.

Het onderzoek dat STW financiert wordt

van cofinanciering opgenomen. De in het boek-

geselecteerd op wetenschappelijke kwaliteit

jaar verkregen vordering uit cofinanciering

en op de kans op utilisatie.

wordt als bate verantwoord en de verplichting

opgenomen onder speciale fondsen worden

jegens de indiener als last. De toekenning van

veelal mede gefinancierd uit afzonderlijke en

Sinds 1989 vormt STW binnen de Nederlandse

de cofinanciering wordt met de toegekende

geoormerkte subsidietoezeggingen. Dergelijke

Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek

subsidie als last verantwoord.

subsidies worden in het jaar van toekenning

Speciale fondsen

Onderzoeksprogramma’s

als baten verantwoord. Toewijzingen aan

(NWO) het Gebied Technische Wetenschappen. Tot en met boekjaar 2006 werd cofinanciering

onderzoeksprojecten worden ten laste van het

De uitvoering van het merendeel van het

verantwoord op het moment dat deze werd

resultaat gebracht en opgenomen in speciale

onderzoek vindt plaats binnen het Open

gefactureerd.

fondsen. Het nog niet aan onderzoeksprojecten toegekende deel van geoormerkte subsi-

Technologieprogramma. Financiering vindt plaats met subsidie van NWO en EZ.

Gegeven het feit dat overeenkomstig contract-

dies wordt als onderdeel van de resultaat

Daarnaast worden programma’s uitgevoerd

afspraken de verkregen vordering uit hoofde

bestemming toegevoegd aan bestemde fond-

mede met geoormerkte financiering van

van cofinanciering leidt tot een verplichting uit

sen als onderdeel van het eigen vermogen.

subsidiegevers. Tot slot treedt de Stichting in

hoofde van cofinanciering heeft aanpassing van

Toekenningen aan onderzoeksprogramma’s

toenemende mate op als projectbureau.

het stelsel geen invloed op het vermogen per

worden ten laste van het resultaat gebracht en

31 december 2007 en resultaat over het 2007.

komen als onderdeel van de resultaatbestemming ten laste van de betreffende bestemde

De jaarrekening is opgemaakt in overeen-

fondsen.

stemming met Richtlijn 640, bestemd voor

Aanpassing van de vergelijkende cijfers heeft

organisaties zonder winstoogmerk, van de

niet plaatsgevonden. Aanpassing is praktisch

Raad voor de Jaarverslaggeving.

niet uitvoerbaar omdat de (financiële) systemen

Intern geoormerkte bedragen worden gevormd

en processen over het boekjaar 2006 niet dus-

ten laste van de algemene reserve en worden

De jaarrekening van de Technologiestichting

danig waren ingericht dat de hiervoor benodig-

opgenomen in bestemde reserves. Toewijzingen

STW wordt opgenomen in de geconsolideerde

de informatie kan worden verkregen. Indien dit

vinden plaats ten laste van het resultaat en

jaarrekening van de Nederlandse Organisatie

wel mogelijk zou zijn geweest dan zou aanpas-

komen als onderdeel van de resultaatbestem-

voor Wetenschappelijk Onderzoek.

sing, gegeven de aard en verwerkingswijze van

ming ten laste van de betreffende bestemde

cofinanciering, geen invloed hebben gehad op

reserve.

De jaarrekening is opgesteld op basis van

het vermogen per 31 december 2006 en het

historische kosten. Voor zover bij de afzonder-

resultaat over 2006.

lijke posten niets anders is vermeld, zijn de activa en passiva tegen nominale waarde


Waarderingsgrondslagen voor de balans De

Materiële vaste activa

De materiële

gewaardeerd; activa waar nodig onder aftrek

Stichting financiert onderzoeksprojecten

vaste activa omvatten bureau-inventaris en

van voorzieningen.

en zegt in dit kader bij honorering van een

investering in een nieuw projectinformatie-

onderzoeksproject een bedrag toe voor de

systeem. De materiële vaste activa zijn

De Stichting is door de Belastingdienst

duur van het project. De hieruit voortvloeiende

gewaardeerd tegen de aanschafwaarde

aangemerkt als ondernemer voor de omzet-

verplichtingen worden in het jaar van honore-

onder aftrek van de cumulatieve afschrijvingen.

belasting. De door de overheid verstrekte sub-

ring als last opgenomen in de staat van baten

De afschrijvingen worden lineair berekend

sidies blijven buiten de heffing.

en lasten en als verplichting in de balans

over de aanschaffingswaarde op basis van

opgenomen als ‘toegekende nog niet

de verwachte economische levensduur. De

uitgekeerde bedragen Open Technologie-

afschrijvingstermijn bedraagt vier jaar.

Stelselwijziging

In het boekjaar 2007 heeft

er een stelselwijziging plaatsgevonden. Deze

programma’. De subsidie van Economische

heeft betrekking op de verantwoording van de

Zaken tot en met 2006 en ook van NWO over

cofinanciering. Reden voor aanpassing van het

enig jaar wordt aan de Stichting toegekend

omvatten de toegezegde subsidies over het

stelsel is dat op deze wijze beter inzicht wordt

voor het aangaan van verplichtingen over dat

verslagjaar en voorgaande jaren onder aftrek

gegeven in de verkrijging van gelden voor de

jaar. De subsidie kan worden opgevraagd naar

van reeds gedeclareerde en ontvangen

financiering van de activiteiten van STW door

mate de in dit kader aangegane verplichtingen

bedragen. De subsidievorderingen op NWO

het bedrijfsleven in de vorm van cofinanciering.

tot uitbetaling komen. De subsidies worden

en EZ worden opgevraagd naar mate de

Vorderingen

De subsidievorderingen

102


hieruit aangegane verplichtingen tot betaling komen. De subsidievorderingen hebben hierdoor gedeeltelijk een langlopend karakter. De vorderingen zijn gewaardeerd tegen de

Grondslagen voor de staat van baten en lasten Inleiding

Begroting 2007

De begroting over 2007

is ter vergelijking opgenomen in de staat van Baten en Lasten.

Rekening houdend met de hier-

Kasstroomoverzicht

Het kasstroom-

nominale waarde, voor zover nodig onder

voor vermelde waarderingsgrondslagen, wordt

aftrek van een voorziening voor oninbaarheid.

het resultaat bepaald als het verschil tussen

overzicht is opgesteld overeenkomstig de

de ontvangen subsidietoekenningen enerzijds

indirecte methode. De geldmiddelen in het

Dit is overeenkomstig van toepassing op

en de toewijzingen aan onderzoeksprojecten

kasstroomoverzicht bestaan uit liquide

de subsidievorderingen op NWO en derden

anderzijds alsmede de overige baten en lasten.

middelen.

inzake Speciale Fondsen.

Voor zover niet anders vermeld worden baten

Te vorderen cofinanciering

en lasten toegerekend aan het jaar waarop De cofinan-

ciering wordt als vordering opgenomen op het moment dat het bestuur projectaanvragen toe-

deze betrekking hebben. Subsidie

De subsidie omvat de over het

wijst. Dit is het moment dat cofinanciering

verslagjaar toegezegde subsidie voor het aan-

door derden is toegezegd.

gaan van verplichtingen in dat jaar ten behoeve

Beleidsruimte

van het Open Technologieprogramma. De Dit betreft een bestemde

reserve voor programma’s naast de geoormerkte programma’s.

subsidie speciale fondsen omvat de over het verslagjaar toegekende geoormerkte bijdragen. Opbrengsten kennishandel

Bestemde reserves

De bestemde reserves

en cofinanciering

Dit betreffen de bijdra-

omvatten intern geoormerkte programma’s

gen uit royalties en lumpsum welke van het

waarvoor geen specifieke subsidies zijn

bedrijfsleven zijn ontvangen voor vergoedingen

verkregen.

voor het verkrijgen van rechten op de resulta-

Bestemde fondsen

ten van onderzoeken. De bestemde fondsen

omvatten toegekende geoormerkte bijdragen

De Stichting en de aanvragende onderzoeks-

van derden, voor zover nog niet toegewezen

instellingen delen de eigendom van de

aan onderzoeksprojecten.

kennis afkomstig uit de projecten. Indien op

Voorzieningen

basis van gemaakte afspraken tussen de De voorziening voor

betreffende onderzoeksinstelling(en) en STW

wacht- en uitkeringsgelden wordt gevormd

inkomsten uit het verhandelen van kennis die-

ter egalisatie van de verwachte kosten inzake

nen te worden gedeeld, geschiedt dit onder

wacht- en uitkeringsgelden. De jaarlijkse

aftrek van de hiervoor gemaakte kosten. Het

dotatie is gebaseerd op het ervaringspercen-

STW-deel wordt toegekend aan de onder-

tage in het verleden en rekeninghoudend met

zoeksgroep die de desbetreffende kennis heeft

ontwikkelingen op de arbeidsmarkt.

gegenereerd. In 2007 zijn met de 3 TU’s en de

Toegekende nog niet uitgekeerde bedragen

De Stichting financiert onder-

WUR overeenkomsten gesloten waarbij STW zich conformeert aan het inkomstenregime van deze instellingen, hetgeen betekent dat van

zoeksprojecten. Bij honorering van een project

de revenuen een derde naar het College van

wordt ten laste van de staat van baten en

Bestuur gaat, een derde naar de onderzoeks-

lasten een schuld opgenomen voor het totaal

groep en een derde naar de uitvinders. Deze

beschikbaar gestelde bedrag voor het onder-

toekenningen zijn onder de lasten opgenomen.

zoeksproject. Dit bedrag is inclusief de voort-

De opbrengsten uit cofinanciering betreffen

zettingsaanvraag. Bij goed verloop van het

door derden toegezegde bedragen voor ver-

onderzoek wordt een voortzettingsaanvraag

kregen rechten inzake toegekende projecten.

normaliter gehonoreerd.

Toekenningen onderzoeksprojecten

De post ‘toegekende nog niet uitgekeerde

De toekenningen betreffen de in het verslag-

bedragen’ Open Technologieprogramma en

jaar toegezegde kredieten voor de gehele

speciale fondsen omvat derhalve het saldo

looptijd van een onderzoeksproject, inclusief

tussen de toewijzingen aan onderzoekspro-

toegezegde cofinanciering.

jecten en de reeds gedane uitgaven daarop.

103


Toelichting op de balans Aan STW toegekende

Ontvangen

Saldo

Saldo 1-1-’07

subsidie 2007

2007

31-12-’07

k€

k€

k€

k€

34.223

8.609

13.502

29.330

89.126

34.071

23.815

99.832

27.898

4.235

9.908

22.225

Speciale fondsen EZ

8.987

10.987

-

19.974

Speciale fondsen derden

7.668

60

2.318

5.410

VLOTTENDE ACTIVA Vorderingen

Subsidie OTP EZ De vordering betreft niet geoormerkte subsidiebijdragen tot en met 2006 en geoormerkte subsidie vanaf 2006. Van de vordering heeft naar verwachting een bedrag van circa M € 20 een looptijd langer dan één jaar. Deze vordering betreft subsidie toezeggingen 2001 t/m 2007. De toezeggingen t/m 2000 zijn door EZ goedgekeurd.

Subsidie OTP NWO Van de vordering heeft naar verwachting een bedrag van circa M € 60 een looptijd langer dan één jaar.

Speciale fondsen NWO

Van de vordering speciale fondsen heeft naar verwachting een bedrag van circa M € 33 een looptijd langer dan één jaar.

Algemene

EIGEN VERMOGEN

Stand begin boekjaar Resultaatsbestemming

Stand einde boekjaar

VERLOOPSTAAT BESTEMDE RESERVE

Bestemde

Bestemde

Reserve

Beleidsruimte

Reserves

Fondsen

Totaal

k€

k€

k€

k€

k€

-4.493

-

9.035

18.135

22.677

2.000

6.713

-1.895

-15.489

-8.671

-2.493

6.713

7.140

2.646

14.006

Door STW

Geoormerkte

bestemd

activiteiten

Saldo 1-1

Saldo 31-12

k€

k€

k€

k€

9.035

6.930

-8.825

7.140

Geoormerkt NWO

7.441

4.235

-9.493

2.183

Geoormerkt EZ

8.987

19.596

-28.211

372

Geoormerkt derden

1.707

198

-1.814

91

18.135

24.029

-39.518

2.646

Intern geoormerkt

VERLOOPSTAAT BESTEMDE FONDSEN

Totaal bestemde fondsen

De geoormerkte bijdragen derden betreffen ontvangen subsidies voor speciale programma’s, welke beschikbaar zijn voor toewijzing.

104



VOORZIENINGEN

2007

2006

k€

k€

2.600

3.380

-197

-751

Voorziening voor wacht- en uitkeringsgelden Stand begin boekjaar Af: - wachtgelduitkeringen

Af: - vrijval

Stand einde boekjaar

SPECIFICATIE OPEN TECHNOLOGIEPROGRAMMA


Opgenomen onder kortlopende schulden

2.403

2.629

-1.843

-29

560

2.600

Saldo 1-1

Toewijzingen

Uitgaven

Saldo 31-12

k€

k€

k€

k€

113.867

21.180

30.195

104.853

41.320

33.594

72.547

71.259

Deze toewijzingen zijn gedaan ten laste van de NWO subsidie voor OTP. Het saldo is ontstaan uit NWO- en EZ-subsidie OTP. Van de verplichting heeft naar verwachting een bedrag van circa M € 1 een looptijd langer dan vijf jaar.

Cofinanciering

SPECIFICATIE SPECIALE FONDSEN

Saldo 1-1

voorgaande

Toewijzing

Geoormerkte

jaren

t.l.v. STW

activiteiten

Uitgaven

Saldo 31-12

k€

k€

k€

k€

k€

Geoormerkt NWO

19.512

-

309

9.493

6.800

22.514

-

-

-

28.211

510

27.701

3.505

-

-248

1.814

1.220

3.851

Intern geoormerkt

19.424

4.454

356

8.825

6.453

26.606

Totaal

42.441

4.454

417

48.343

14.983

80.672

Geoormerkt EZ

Geoormerkt derden

Waarvan: Langlopende schulden

27.636

61.340

Kortlopende schulden

14.805

19.332

42.441

80.672

105



NIET UIT DE BALANS BLIJKENDE VERPLICHTINGEN Voor de periode vanaf 1 april 2005 is een contract inzake huur kantoorpand afgesloten voor 4 jaar en een halve maand voor een huurprijs van circa 250.000 euro per jaar voor de derde verdieping. Voor de begane grond van het kantoorgebouw is per 1 mei 2005 een contract afgesloten voor 4 jaar en 1,5 maand voor een huurprijs van 66.305 euro per jaar. Hiervan wordt 50% doorbelast aan een onderhuurder.

Projectgebonden apparatuur wordt direct geheel gefinancierd uit de toegewezen kredieten en komt niet in de balans tot uitdrukking. Bij afloop van het project worden deze activa om niet overgedragen aan de uitvoerende instelling. De boekwaarde van deze projectgebonden apparatuur bedraagt k € 6.053 per 31 december 2007 uitgaande van een lineaire afschrijving over de duur van het project. Voor de financiering van projecten wordt gebruikt gemaakt van cofinanciering. Deze kan bestaan uit een financiële en/of een materiële toegezegde bijdrage. Deze materiële bijdrage kan onder andere bestaan uit de het gebruik van kennis, manuren en middelen. De reële waarde hiervan is mede gegeven het specifieke karakter hiervan niet betrouwbaar te schatten.

STW is in het bezit van een octrooiportefeuille. Gegeven de onzekerheid omtrent mogelijk toekomstig te genereren opbrengsten is de waarde hiervan niet betrouwbaar vast te stellen.

Toelichting op de staat van baten en lasten

Specificatie beheerskosten

2007

2006

k€

k€

4.351

4.070

De hieronder opgenomen personeelskosten worden doorbelast vanuit NWO. Het personeel is in dienst van NWO. Voor STW waren per 31 december 2007 46 medewerkers (fte) werkzaam (2006: 48)

Van de beheerskosten gerelateerd aan de totale uitgaven zijn de percentages respectievelijk 6,5 procent voor 2007 en 6,9 procent voor 2006.

Bezoldiging bestuurders Ter bezoldiging van de bestuurders is in 2007 in totaliteit 57.468 euro betaald. De Bestuursraad ontvangt geen beloning.

106


Overige gegevens Accountantsverklaring

Opdracht

Wij hebben gecontroleerd of de in dit verslag op de pagina’s 96 tot en met 105 opge-

nomen verkorte jaarrekening van Stichting voor de Technische Wetenschappen te Utrecht over 2007 op de juiste wijze is ontleend aan de door ons gecontroleerde jaarrekening 2007 van Stichting voor de Technische Wetenschappen. Bij die jaarrekening hebben wij op 28 april 2008 een goedkeurende accountantsverklaring verstrekt. Het bestuur van de entiteit is verantwoordelijk voor het opstellen van de verkorte jaarrekening in overeenstemming met de grondslagen zoals gehanteerd in de jaarrekening 2007 van Stichting voor de Technische Wetenschappen. Het is onze verantwoordelijkheid een accountantsverklaring inzake de verkorte jaarrekening te verstrekken. Werkzaamheden

Wij hebben onze controle verricht in overeenstemming met Nederlands recht.

Dienovereenkomstig dienen wij onze controle zodanig te plannen en uit te voeren dat een redelijke mate van zekerheid wordt verkregen dat de verkorte jaarrekening op de juiste wijze is ontleend aan de jaarrekening. Wij zijn van mening dat de door ons verkregen controle-informatie voldoende en geschikt is als basis voor ons oordeel. Oordeel

Naar ons oordeel is de verkorte jaarrekening in alle van materieel belang zijnde aspecten

op de juiste wijze ontleend aan de jaarrekening. Toelichting

Wij vestigen er de aandacht op dat voor het inzicht dat vereist is voor een verant-

woorde oordeelsvorming omtrent de financiële positie en de resultaten van de entiteit en voor een toereikend inzicht in de reikwijdte van onze controle de verkorte jaarrekening dient te worden gelezen in samenhang met de volledige jaarrekening, waaraan deze is ontleend, alsmede met de door ons daarbij op 28 april 2008 verstrekte goedkeurende accountantsverklaring. Deze toelichting doet geen afbreuk aan ons oordeel. Deloitte Accountants B.V. Utrecht, 28 april 2008 R. van Halteren RA

2007 k€

Resultaatbestemming Vooruitlopend op een besluit van het Bestuur is het resultaat over het verslaggevingsjaar als volgt verwerkt: Toevoeging aan bestemde fondsen

-15.489

Toevoeging aan bestemde reserves

-1.895

Toevoeging aan algemene reserve

2.000

-15.384 Beleidsruimte 2008

6.713

-8.671

107

Lijst van afkortingen / Jaarverslag STW 2007

Lijst van afkortingen ACTS

Advanced Chemical Technologies

KPN

Koninklijke PTT Nederland

for Sustainability

LNV

Ministerie van Landbouw,

aio

Assistent in opleiding

ASenS

Autonomous Sensor Systems

ASTRON

Stichting Astronomisch Onderzoek in Nederland

Bsik

Natuur en Voedselkwaliteit MaGW

wetenschappen (NWO) MARIN

in de kennisinfrastructuur Clean Combustion Concepts

CERN

Europees centrum voor

Maritiem Research Instituut Nederland

Besluit subsidies investeringen

CCC

Maatschappij en Gedrags-

M€

Mega euro (eenheid van 1.000.000 euro)

MEDEA+

deeltjesonderzoek (Genéve)

MicroElectronics Development for European

CW

Chemische Wetenschappen (NWO)

CWI

Centrum voor Wiskunde

MKB

Midden- en Kleinbedrijf

en Informatica

MuST

Multiscale Simulation Techniques

Dutch Program for

NCLR

Nationaal Centrum voor

DPTE

Applications

Tissue Engineering ECN

Laser Research (Enschede)

Stichting Energieonderzoek

NGI

Netherlands Genomics Initiative

Centrum Nederland

NIMR

Netherlands Institute for

ESA

European Space Agency

ESTEC

European Space Research

Metals Research NIOB

and Technology Centre

Nederlands Instituut voor Ontwikkelingbiologie

EU

Europese Unie

EUR

Erasmus Universiteit Rotterdam

EW

Exacte Wetenschappen (NWO)

EZ


FHI

Federatie van Technologiebranches

NNI

Nederlands Nano Initiatief

FOM

Stichting voor Fundamenteel

NWO

Nederlandse Organisatie voor

NIZO

Nederlands Instituut voor Zuivelonderzoek

NLR

Nationaal Lucht- en Ruimtevaartlaboratorium

Onderzoek der Materie

Wetenschappelijk Onderzoek

fte

voltijdsequivalent

GB

GenBiotics

GSPT

Green & Smart Process Technologies

OTP

ICT

Informatie- en Communicatie-

PROGRESS Program for Research

OCW

Cultuur en Wetenschap

technologie ICIN

IOP

and Software ProRISC

Innovatiegericht

KEMA k€

KNAW

KNMI

and Circuits

Information Technology

R&D

Research & Development

for European Advances

RU

Radbouduniversiteit Nijmegen

NV tot Keuring van

RUG

Rijksuniversiteit Groningen

Elektrotechnische Materialen

SAFE

Semiconductor Advances for Future Electronics

kilo euro (eenheid van 1.000 euro)

KIWA

Program for Research on Integrated Systems

Onderzoeksprogramma ITEA


on Embedded Systems

Interuniversity Cardiology Institute of the Netherlands

Ministerie van Onderwijs,

SBIR

Small Business Innovative Research

Keuringsinstituut voor

Smart Systems-in-Package

Waterleidingartikelen NV

SmartSiP

Koninklijke Nederlandse Akademie

SOS

Smart Optics Systems

van Wetenschappen

SRON

Stichting Ruimte-onderzoek Nederland

Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut

SSG

Simon Stevin Gezel

108

Lijst van afkortingen / Jaarverslag STW 2007

SSM

Simon Stevin Meester

TFN

Thin Film Nanomanufacturing

TNO

Nederlandse Organisatie voor Toegepast Natuurwetenschappelijk Onderzoek

TU

Technische Universiteit

TUD

Technische Universiteit Delft

TUE

Technische Universiteit Eindhoven

UL

Universiteit Leiden

UM

Universiteit Maastricht

UMC

Universitair Medisch Centrum

UT

Universiteit Twente

UU

Universiteit Utrecht

UvA

Universiteit van Amsterdam

UvT

Universiteit van Tilburg

VROM

Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer

VU

Vrije Universiteit

VWS

Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport

WL

Waterloopkundig Laboratorium

WU

Wageningen Universiteit

WUR

Wageningen Universiteit en Researchcentrum

ZonMw

ZorgOnderzoek Nederland en NWO-Medische Wetenschappen



Technologiestichting STW bezoekadres

Van Vollenhovenlaan 661 3527 JP Utrecht postadres

Postbus 3021 3502 GA Utrecht telefoon

030 6001 211 fax

030 6014 408 e-mail

[email protected] internet

www.stw.nl

Colofon ontwerp

ARGANTE ARGANTE, Amsterdam fotografie

Ivar Pel, Utrecht Ruben San a Jong, Amsterdam betrokken instellingen interviews

Schrijvenderwijs, Rotterdam STW, Utrecht druk

drukkerij MART.SPRUIJT bv, Amsterdam

STW-nummer

ISBN

NUR

2008/03295/STW

978-90-73461-55-0

950

groot zijn. Ten eerste wanneer nu al gebruikers kunnen worden geïdentificeerd, die daadwerkelijk geïnteresseerd zijn. Ten tweede doordat resultaten klaarblijkelijk een heel veld van toepassingen zullen ontsluiten, ook al zijn in dit stadium concrete gebruikers nog niet aan te wijzen. STW zal tevens stimulerend en initiërend optreden op prioriteitsgebieden waar er, op grond van maatschappelijke en/ of wetenschappelijke ontwikkelingen, een duidelijke inspanning vanuit het (para-)universitair onderzoekspotentieel is.




De statuten vermelden als doel van de Stichting: in het algemeen belang en in dat van het wetenschappelijk onderwijs technischwetenschappelijk onderzoek en de toepassing daarvan te bevorderen. Het doel wordt nagestreefd door met geld, dat beschikbaar wordt gesteld door NWO (Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap) en door het Ministerie van Economische Zaken, technisch-wetenschappelijk onderzoek te stimuleren en te steunen in het bijzonder bij de instellingen van wetenschappelijk onderwijs. Tevens draagt de stichting bij aan de bevordering van de coördinatie van het onderzoek en het gebruik ervan. Technologiestichting STW financiert onderzoek, dat wordt geselecteerd op grond van wetenschappelijke kwaliteit en utilisatie. Onder dit laatste wordt verstaan de kans dat gebruikers de resultaten zullen toepassen. De kans op gebruik kan op twee manieren

Jaarverslag 2007 Technologiestichting STW _ april 200 8

Inhoud u Ontwikkelingen binnen STW u prof. Dave Blank en dr. Léon Gielgens u dr. Mihail Roco u prof.dr.ir. David Reinhoudt u dr. Germ Visser u prof.dr. Hans Hofstraat u Onderzoek u Richard van de Sanden en Erwin Kessels u ir. Redouane Hallouzi u prof.dr. Hans Gerritsen u prof.dr.ir. André de Boer u prof.dr. Harm K. Schutte u Bevorderen van de toepassing u prof.ir. Adriaan Beukers en ir. Siebe Nooij u Kengetallen en statistiek u STW-organisatie u Lijst van gebruikers u Jurykamers en commisies u Verkorte jaarrekening

Jaarverslag Technologiestichting STW _ april 2008

Recommend Documents