Technologiestichting STW. Utilisatierapport

Technologiestichting STW

Utilisatierapport

20 14

Technologiestichting STW Postadres

Postbus 3021 3502 GA Utrecht The Netherlands

Bezoekadres

Van Vollenhovenlaan 661 3527 JP Utrecht T +31 (0)30 600 12 11 F +31 (0)30 601 44 08 E [email protected]

www.stw.nl Foto omslag Universitair Medisch Centrum Utrecht zie project 07793; pagina 104 STW-nummer

2014/13603/STW ISBN-nummer

978-90-73461-86-4 NUR

950

Utilisatierapport 2014 Technologiestichting STW december 2014


1

Inhoud

05

Voorwoord

01

04 06 Statistiek 72 STW-projecten 2008 74 Uitleg projecten 09 Samenvatting cijfers 75 Projecten per instelling 10 Twee momenten van evaluatie 10 De projecten van start gegaan in 2003 en 2008 10 De methode; hoe ‘meten’ we de utilisatie 12 Projecten gestart in 2003 05 13 Projecten gestart in 2008

02

110

Lijst van gebruikers STW-projecten 2008

116

Lijst van afkortingen

16 STW-projecten 2003 18 Uitleg projecten 19 Projecten per instelling

03

66

Lijst gebruikers bij STW-projecten 2003


3

4

Utilisatierapport STW 2014

Voorwoord

Toekomst De blik van STW is vanzelfsprekend gericht op de toekomst. We brengen wetenschappers en gebruikers van technologie bij elkaar om samen te werken aan innovatieve doorbraken. Dat levert ieder jaar weer veelbelovende onderzoeksprojecten op. Naast vooruitkijken staan we ook stil bij de vraag of de projecten die we in het verleden mogelijk hebben gemaakt inmiddels succesvol zijn. Dat doen we in de vorm van een utilisatierapport. Daarin brengen we de uitkomsten in kaart van alle STW-projecten die in twee peiljaren van start gingen, namelijk vijf en tien jaar geleden. Al sinds de jaren negentig van de vorige eeuw berichten we op deze manier openhartig en volledig over de uitkomsten van onze projecten. Zoals ieder jaar zien we ook in dit utilisatierapport diverse uitblinkers. Een voorbeeld is het project A Hybrid MRI Radiotherapy System, dat in 2008 van start ging. Het doel van het project was bestralingsapparatuur koppelen aan MRI-scanners, zodat oncologen veel nauwkeuriger kunnen bestralen. Nu, vijf jaar later, hebben de onderzoekers samen met bedrijven een succesvol prototype gebouwd, en is een centrum opgericht met daarin drie bestralingsruimtes speciaal voor dit doel. Daarnaast is er samen met de industrie een internationaal consortium van vooraanstaande universiteiten opgericht om een snelle en wereldwijde klinische introductie mogelijk te maken. We hanteren in ons utilisatierapport drie graadmeters: de betrokkenheid van mogelijke gebruikers bij het onderzoek, het ontstaan van een concreet product en de inkomsten die uit het project voortvloeien. STW kijkt echter verder dan deze criteria. In de projecten die wij initiëren en ondersteunen, schuilt namelijk een grote maatschappelijke waarde. Geheel terecht vraagt de samenleving om betrokken wetenschap, die zich in dienst stelt van de maatschappij. STW begrijpt die vraag als geen ander en slaat daarom al ruim dertig jaar bruggen tussen wetenschap, industrie en samenleving. Richten we onze blik weer op de toekomst, dan zien we dat de werkwijze van STW kan dienen als schoolvoorbeeld van maatschappelijk betrokken wetenschap in Nederland. De banden tussen wetenschap en de samenleving worden in de toekomst steeds hechter. Dat levert ongetwijfeld nieuwe technologie waar iedereen de vruchten van plukt.

Eppo Bruins

directeur


5

01 Statistiek

09 Samenvatting cijfers 10 Twee momenten van evaluatie 10 De projecten van start gegaan in 2003 en 2008 10 De methode; hoe ‘meten’ we de utilisatie 12 Projecten gestart in 2003 13 Projecten gestart in 2008

Statistiek

7

8


Samenvatting cijfers tabel

1

De cijfers geven inzicht in de situatie direct na beëindiging van een project. Het ontwikkelingstraject moet dan vaak nog beginnen. Het is dan ook heel goed denkbaar dat de inkomsten de komende jaren nog fors zullen toenemen (zie tabel 1).

Projecten gestart in 2004 tot en met 2008 hebben (5 jaar na de start) tot en met 2013 het volgende opgeleverd:

aantal overeenkomst octrooi inkomsten (in M€)

2003 2004 100 88 34 9,3 2005 89 59 41 7,9 2006 74 22 21 5,5 2007 83 40 17 9,4 2008 88 42 17 10,5

figuur

Van de projecten die gestart zijn in 2003 hebben er 27 één of meerdere vervolgonderzoeken gesubsidieerd gekregen of zijn een vervolg op een eerder gehonoreerd project.

1 Aantal gestarte projecten

aantal gestarte projecten

Van de projecten die in 2003 zijn gestart, heeft tot nu toe 77,3 procent (=score B en C) geleid tot een actieve relatie met één of meer gebruikers (figuur 5 op pagina 12), 82,5 procent (=score B en C) heeft een concreet product opgeleverd en 29,5 procent (=score B en C heeft cash of in kind inkomsten opgeleverd.

2008

79,5 Procent (=score B en C) van de projecten die in 2008 zijn gestart, heeft tot nu toe geleid tot een actieve relatie met één of meerdere gebruikers (figuur 6 op pagina 13). 75 Procent (=score B en C) heeft een concreet product opgeleverd en 22,8 procent (=score B en C) heeft cash of in kind inkomsten opgeleverd. Voor deze projecten die onlangs beëindigd zijn, is het in veel gevallen nog te vroeg om van uitgekristalliseerde kennisexploitatie te spreken.

100

80

60

40

20

figuur

08 20

07 20

06 20

05 20

20

04

0

Van de projecten die gestart zijn in 2008 hebben er 15 één of meerdere vervolgonderzoeken gesubsidieerd of zijn een vervolg op een eerder gehonoreerd project. De figuren 7 en 10 geven de BPI-code die de projecten uit 2003 en 2008 hebben gekregen weer. Een uitleg van deze figuren treft u aan op pagina 14.

2

100

80

60

40

20

20 08

20 07

20 06

20

05

0 20 04

aantal overeenkomsten

Aantal overeenkomsten

Statistiek

9

Twee momenten van evaluatie figuur

3

De projecten van start gegaan in 2003 en 2008

In het algemeen zit er een grote tijdsspanne tussen de start van een project en het moment waarop de resultaten daadwerkelijk tot een ‘bruikbaar’ resultaat leiden. STW is alleen betrokken bij het eerste deel van dit lange traject, namelijk bij de onderzoeksfase die doorgaans vier tot zes jaar beslaat. In deze utilisatierapportage kijken wij, enige tijd na afloop van het onderzoek, terug op destijds gestarte STW-projecten. Voor deze evaluatie worden twee momenten gekozen; direct na afloop van een project, de interimrapportage (in dit rapport de projecten die in 2008 van start gingen), en vijf jaar later een eindrapportage, het utilisatierapport (hier de projecten die in 2003 van start gingen).

aantal octrooien

Aantal octrooien

100

80

60

40

20

figuur

08 20

07 20

06 20

05 20

20

04

0

In de Interimrapportage (over de projecten uit 2008) worden dus de projecten bekeken die zes jaar geleden van start zijn gegaan en recent zijn afgesloten. Het kan voorkomen dat een gebruiker verder wil gaan met de resultaten van het onderzoek. Hij zal dan vaak in aansluiting op de onderzoeksfase nog een ontwikkelingstraject moeten uitvoeren. Dit kan bestaan uit de markt onderzoeken, een productielijn opzetten en dergelijke, kortom alles wat nodig is om te komen tot een commercieel ‘product’.

4

inkomsten (in M€)

Inkomsten

12

10

8

6

4

08 20

07 20

06 20

05 20

20

0

04

2

In de Utilisatierapportage (over de projecten die in 2003 van start gingen) is tien tot elf jaar na de start van universitair onderzoek al een veel beter – alhoewel nog altijd niet volledig – inzicht te verkrijgen in de daadwerkelijke toepassing en commercialisering. In dit rapport worden daarom ook die projecten bekeken die in 2003 van start zijn gegaan en waarover nu een min of meer afgerond oordeel gegeven kan worden met betrekking tot de utilisatie. De methode; hoe ‘meten’ we de utlisatie

Het zal duidelijk zijn, dat het meten van de mate van gebruik niet eenvoudig is. Zo kan een verbeterde procesbeschrijving voor een gebruiker financieel zeer aantrekkelijk zijn, zonder dat er sprake is van een concreet product. Anderzijds kan de realisatie van een daadwerkelijk product (gebaseerd op een werkend prototype) worden afgebroken omdat markteconomische aspecten een rol spelen. Hoe de stand van zaken op dit vlak is bij de verschillende projecten, wordt nagegaan door (telefonische) enquêtering van onderzoekers, projectleiders of gebruikers, die bij het desbetreffende project waren betrokken. Mocht dit niet mogelijk zijn, dan wordt gezocht naar ander beschikbaar bronnenmateriaal.

10


Om een beeld te geven van de resultaten van een onderzoeksproject, heeft STW in de afgelopen jaren een meetmethode geïntroduceerd, die gebaseerd is op drie – meer of minder onafhankelijke – variabelen om de utilisatie te kunnen kwantificeren, te weten ‘Betrokkenheid’, ‘Product’ en ‘Inkomsten’ (BPI). Elk van deze variabelen is onderverdeeld in een oplopende vierpuntswaardering (0, A, B, en C). De definities van deze classificering zijn: Betrokkenheid

De mate waarin één (of meerdere) gebruikers bij het onderzoek zijn betrokken: O A

B

C

het project is mislukt; omdat de uitkomsten irrelevant zijn voor een gebruiker; er is enige belangstelling van de gebruikers geweest, door deelname in een gebruikers commissie; de gebruikers participeren actief. Een eventueel geleverde bijdrage is klein – in de vorm van geld, materialen en dergelijke; op niet mis te verstane wijze participeert de gebruiker in het project. Er is omvangrijke steun gegeven en vaak is er een contract met betrekking tot de samenwerking gesloten. Product

In hoeverre zijn de doelstellingen van het onderzoek gehaald, en is er een aanwijsbaar ‘product’: O A

B

C

het project is in het onderzoeksstadium mislukt, of het onderzoek is voortijdig afgesloten; er is geen concreet product. Er is meer onderzoek nodig om een bruikbaar product te verkrijgen. Voorlopige conclusies zijn al wel getrokken, maar een en ander moet nog worden geverifieerd. We zijn nog in de fase van ‘basic technology’. De voornaamste vorm van output is tot op dit moment de wetenschap pelijke publicatie; een voorlopig model, een principe of een conceptmethode is ontwikkeld en bruikbaar. Verificatie en verfijning is nog wel nodig voordat van een eindproduct kan worden gesproken. De gebruiker kan het onderzoeks product (nog) niet geheel zelfstandig gebruiken; er ligt een aanwijsbaar product, bijvoorbeeld in de vorm van software, een werkend prototype, een proces-omschrijving, een octrooi, kortom een min of meer afgerond concept, waarmee de gebruiker zelfstandig aan de slag kan gaan.

Inkomsten

Heeft het onderzoek geleid tot inkomsten voor STW en/of de onderzoeksgroep: O omdat het project wetenschappelijk mislukte, of omdat er geen gebruiker gevonden kon worden, zijn er geen inkomsten op dit project geweest en zijn die in de toekomst niet te verwachten; A er zijn nog geen inkomsten op het project. Dat wil hier zeggen dat er wel bijdragen aan het onderzoek kunnen zijn, maar nog geen revenuen uit de exploitatie van de kennis. Toekomstige baten zijn echter niet uitgesloten; B incidenteel is of wordt (een deel van) de kennis verkocht. De ‘inkomsten’ kunnen hier ook bestaan uit het feit dat het resultaat ‘waardevol’ is voor de samenleving; C er is een beduidende, gestage of grote stroom inkomsten (geweest), of er is zicht op dat een dergelijke stroom de eerstvolgende vijf jaar wordt gerealiseerd. Bijvoorbeeld als er al principe-afspraken gemaakt zijn. Gebruik makend van de hierboven beschreven classificatie kunnen alle projecten in een 4 x 4 x 4 matrix worden ingedeeld. In het totaal dus 64 mogelijkheden. Er ontstaat zo een beter gedifferentieerd beeld van de uiteindelijke resultaten die de projecten na vijf respectievelijk tien jaar opleveren. De meest geslaagde projecten vallen uiteraard in de categorie CCC. Maar een succesvol project met een grote betrokkenheid van een gebruiker in de non-profit sector én met een concreet en aanwijsbaar product (bijvoorbeeld milieu-onderzoek), wordt ook in een hoge klasse ingedeeld (CCA). Een project dat heeft geresulteerd in een product, maar geen afnemers vindt komt in een lage categorie terecht, bijvoorbeeld ACA. Ook wordt zo duidelijk wat de waarde is van fundamenteel-strategisch onderzoek, (de zogenaamde ‘basic technology’) voor de gebruikers. Er is dan weliswaar geen aanwijsbaar product, maar bedrijven hebben er soms (veel) geld voor over om deze basiskennis te ontwikkelen (klasse CAA) of te kopen (klasse CAC). Achtergrondonderzoek vindt zijn plaats in de klasse AAA. Projecten die op bepaalde aspecten mislukten of zijn mislukt, krijgen een 0-waardering (bijvoorbeeld klasse 000). Inkomsten (toelichting)

Hieronder verstaat STW alle gelden en bijdragen in natura (door gebruikers en derden) die op basis van een STW-project gegenereerd worden gedurende het hele traject, dus zowel van voor het project is gestart als tot na afloop van het project.

Statistiek

11

figuur

5

Projecten gestart in 2003

Utilisatiegroepen 2003 Betrokkenheid

O 0,0% A 22,7% B 54,6%

In 2003 gingen 97 projecten van start. In deze projecten werd door STW voor 46,4 miljoen euro geïnvesteerd. Bij deze projecten werden 85 overeenkomsten met de gebruikers gesloten en 22 octrooien aangevraagd. Aan inkomsten werd een bedrag van 8,4 miljoen euro genoteerd.

C 22,7%

Figuur 5 geeft de verdeling aan per utilisatiecode. De figuren geven aan hoeveel procent van de projecten een bepaalde score op de drie categorieën heeft gehaald. Figuur 7 (pagina 14) geeft de BPI-code weer die de projecten hebben gekregen. Product

O 0,0% A 17,5% B 48,5% C 34,0%

Inkomsten

12

O 0,0% A 70,5% B 23,2% C 6,3%


figuur

6

Projecten gestart in 2008

Utilisatiegroepen 2008 Betrokkenheid

O

1,1%

A 19,3% B 54,5% C 25,0%

In 2008 gingen 88 projecten van start. In deze projecten werd door STW voor 52,5 miljoen euro geïnvesteerd. Bij deze projecten werden 42 overeenkomsten met de gebruikers gesloten en 17 octrooien aangevraagd. Aan inkomsten werd (tot nu toe) een bedrag van 10,5 miljoen euro genoteerd. Figuur 6 geeft de verdeling aan per utilisatiecode. De figuren geven aan hoeveel procent van de projecten een bepaalde score op de drie categorieën heeft gehaald. Figuur 10 (pagina 15) geeft de BPI-code weer die de projecten hebben gekregen.

Product

O 1,1% A 23,9% B 60,2% C 14,8%

Inkomsten

O 1,1% A 76,1% B 20,5% C 2,3%

Statistiek

13

figuur

7

De verschillende categorieën worden in kleuren weergegeven. Een hoge score op de categorie Inkomsten is te herkennen aan een blauwe kleur. Voor een hoge score op Betrokkenheid is die kleur rood en voor een hoge score op Product is die kleur groen. Omdat de complete codes alle drie de BPI-componenten bevatten, hebben alle bollen meng-kleuren. Een project met BPI-code 000 zal een zwarte bol opleveren. Een project met een code CCC zal een witte bol opleveren. product >

Utilisatieprojecten gestart in 2003

C

<

B

in ko m

A

st en 0

figuur

betro

C

B

A

kkenh

e id >

8

aantal

BPI-som

De BPI-score kan ook numeriek worden weergegeven, door A=1, B=2, C=3 te substitueren en de scores voor B, P en I bij elkaar op te tellen. Grafieken 8 (voor 2003) en 11 (voor 2008) tonen de resultaten van B+P+I na deze substitutie.

30

25

20

15

10

8

9

8

9

7

6

5

4

3

2

0

0

1

5

figuur

9


7

6

5

4

3

2

1

0

BPI-som gecorrigeerd voor het aantal permutaties per som

14

Verder geeft de inhoud van de bol weer hoeveel projecten die betreffende code toegekend hebben gekregen. Voor beide peiljaren zijn er geen projecten met code 000. De antracietkleurige bol geeft aan dat er 7 (2003) en 5 (2008) projecten zijn met de BPI-code AAA (‘basic technology’). De witte bol rechts achterin geeft aan dat er 4 (2003) en 2 (2008) projecten zijn met BPI-code CCC. In figuur 7 scoren 22 projecten BBA. In figuur 10 zijn er 24 projecten met score BBA.

Meerdere BPI-scores kunnen leiden tot dezelfde BPI-som. Zo is ABB hetzelfde waard als BAB of AAC. In figuur 9 (2003) en 12 (2008) is gecorrigeerd voor het aantal permutaties dat kan leiden tot een bepaalde score door dit aantal permutaties te delen. Dit leidt in beide gevallen tot een diagram dat zijn zwaartepunt sterk aan de rechterkant heeft (hoge BPI-som). Dit toont aan dat de uitkomst van de BPI-som meer is dan ‘toeval’, maar dat de aanpak van STW leidt tot een disproportioneel groot aantal succesvolle projecten.

figuur

10

product >

Utilisatieprojecten gestart in 2008

C

<

B

in ko m

A

st en 0

figuur

betro

C

B

A

kkenh

e id >

11

aantal

BPI-som

30

25

20

15

10

9

8

7

6

5

4

3

2

12

9

8

7

6

5

4

3

2

0

1

BPI-som gecorrigeerd voor het aantal permutaties per som

0

figuur

1

0

0

5

Statistiek

15

02 STW-projecten 2003

19

A

/

Universiteit van Amsterdam

20

D

/

Technische Universiteit Delft

34

E

/

Technische Universiteit Eindhoven

39

G

/

Rijksuniversiteit Groningen

40

L

/

Universiteit Leiden

43

M

/

Universiteit Maastricht

44

N

/

Radboud Universiteit Nijmegen

48

NKI

/

Nederlands Kanker Instituut

49

T

/

Universiteit Twente

58

U

/

Universiteit Utrecht

61

W

/

Wageningen Universiteit & Researchcentrum

STW-projecten 2003

17

Uitleg projecten 2003 Hieronder staan de gegevens die u op de projectpagina’s kunt tegenkomen: Titel de titel van het project. Project het projectnummer, het volgnummer waarop de projecten zijn gesorteerd. BPI (bijvoorbeeld BCB, zie pagina 10 en 11): de utilisatiecategorieën waarin het project is ingedeeld. Programma het programma waarbinnen het project is uitgevoerd Projectleider naam van de projectleider. Toewijzing de door STW aan dit project toegekende subsidie (in euro). Contracten en octrooien soort overeenkomst die met een gebruiker is afgesloten (optie, licentie, bijdrage, samenwerking, raamovereenkomst, material transfer agreement (mta), etc.) en eventuele octrooien/octrooiaanvragen. Inkomsten op dit project de totaal geregistreerde inkomsten (in euro). Dit zijn alle gelden en bijdragen in natura (door gebruikers en derden) die op basis van een STW-project gegenereerd werden gedurende het hele traject. Dus van voor de start tot na afloop van het project. Doelstelling een korte omschrijving van de doelstelling van het onderzoek. Resultaat een overzicht van de behaalde resultaten. Gebruiker(s) een lijst met de namen van de gebruikers bij het project.

18


A

Stem cells: a potential inexhaustible source of human hepatocytes for the bio-artificial liver

05918

CCC

06058

CCA

Projectleider Dr. R.A.F.M. Chamuleau Programma Samen-

Projectleider

werkingsprogramma - Tissue Engineering

Open Technologieprogramma (OTP) Totale toewijzing in

Totale toe-

wijzing in euro 602.000 Totale inkomsten in euro 63.945


Scheiding en karakterisering van complexe synthetische polymeren

Doelstelling

Prof.dr.ir. P.J. Schoenmakers

Programma

euro 425.000 Totale inkomsten in euro 159.500

Doelstelling

Ter ondersteuning van patiënten met leverfalen is

‘Size-exclusion’ chromatografie (SEC) en op interacties

een bioartificiële lever (AMC-BAL) ontwikkeld. De

gebaseerde vloeistofschromatografie (LC) zijn

gepatenteerde AMC-BAL bestaat uit een bioreactor

gevestigde methoden voor de scheiding en karak-

met levercellen die aangesloten wordt op de circulatie

terisering van synthetische polymeren. Ieder van

van de patiënt en functies van de lever overneemt.

deze methoden afzonderlijk geeft echter maar een

Hoewel succesvol met verse varkenslevercellen, zal

heel beperkt beeld van de eigenschappen van een

klinische toepassing van de AMC-BAL pas mogelijk

polymeer, namelijk een ééndimensionale projectie

zijn na toepassing van functionele en expandeerbare

van een tweedimensionale verdeling. Doel van dit

menselijke levercellen. Doel is om menselijke levercel-

project was om de volledige verdeling in beeld te

len te genereren/testen en optimaal te gebruiken in

brengen en zo goed mogelijk te kwantificeren.

de AMC-BAL Resultaat na 5 jaar Resultaat na 5 jaar

Het project heeft duidelijk gemaakt hoe en wanneer

Het STW-project heeft geleid tot optimalisatie van

twee-dimensionale vloeistofchromatografie kan

AMC-BAL en een systeem om cellen te monitoren

worden ingezet voor de karakterisering van syntheti-

tijdens kweek in de bioreactor. We hebben diverse

sche polymeren. Combinaties van scheidingen op

menselijke levercellijnen en stamcellen onderzocht op

basis van de chemische samenstelling en het mole-

groeipotentie en voldoende specifieke leverfuncties.

culair gewicht zijn succesvol toegepast op een aantal

Na beëindiging van het STW-project hebben we een

industriële polymeren. Daarbij werd nieuwe, unieke

bestaande cellijn gevonden die onder aangepaste

informatie verkregen over de moleculaire samen-

kweekomstandigheden in belangrijke mate aan deze

stelling. Op grond hiervan kunnen polymerisatie-

voorwaarden voldoet. Een patent is ingediend op

processen en producteigenschappen beter begrepen

de toepassing van deze cellen in de AMC-BAL. Een

worden. LCxSEC-scheidingen zijn niet langer moeilijk,

100 k€ preseed capital (SKE fonds, Economische

maar wel tijdrovend. Software voor databewerking is

Zaken) is verworven om ‘proof of principle’ aan te

beschikbaar gesteld aan de projectpartners.

tonen in proefdieren. Resultaat na 10 jaar Resultaat na 10 jaar

Er zijn geen nieuwe ontwikkelingen.

Naar aanleiding van deze ontwikkelingen heeft het AMC, als coördinator, een FP7-EU-project opgestart

Gebruikers

met het doel om een klinische studie te verrichten

Akzo Nobel Chemicals BV (Arnhem) / DSM NeoResins

met een opgeschaalde AMC-BAL gebaseerd op de

(Waalwijk) / DSM Research BV (Geleen) / DSM

bestaande cellijn. Daarnaast is een ZonMW-gefinan-

Resolve (Geleen) / Océ Technologies BV (Venlo) /

cierde studie van start gegaan om geminiaturiseerde

Philips Electronics Nederland BV (Eindhoven) /

AMC-BAL en in te zetten als model voor humane lever

Philips Research (Eindhoven) / Polymer Laboratories

ter bestudering van leverziektes en veiligheid van

(Middelburg) / Polymer Laboratories Ltd (Church

geneesmiddelen. Hierdoor is de portfolio van het AMC

Stretton, Groot-Brittannië) / Universiteit van

spin-off bedrijf Hep-Art Medical Devices BV, dat ten

Amsterdam

doel heeft om de AMC-BAL te commercialiseren, in waarde gestegen. De fase van return-on-investment is echter nog niet aangebroken. Gebruikers Academisch Medisch Centrum (Amsterdam Zuidoost) / Hep-Art Medical Devices BV (Voorburg) / Licentec (Utrecht)

STW-projecten 2003

19

D

Long liquid slugs in stratified gas/ liquid flow in horizontal and slightly inclined tubes

05244

BBA

Projectleider Prof.dr. R.V.A. Oliemans Programma Open

Technologieprogramma (OTP) 482.534


Totale toewijzing in euro

Totale inkomsten in euro 113.636

Doelstelling

te bepalen waar in hun procesapparatuur leidingen

Bij tweefasen buistransport van gas en olie (of

kunnen voorkomen. waarin lange vloeistofslokken

condensaat) kan de gebruikelijke gelaagde stroming

instabiele toevoer naar reactoren kunnen geven,

bij een kritische vloeistoflaag overgaan in vloeistof

die nadelig zouden kunnen zijn voor een efficiënt

‘slugs’ (slokken). Als de gassnelheid hoog is, is de

proces. Het onderzoek wordt bij TNO gebruikt als

frequentie hoog en zijn de vloeistofslokken gemid-

standaard literatuur voor sluganalyses. De meetdata

deld maar 30 diameters lang. Bij een laag gasdebiet

van het proefschrift van Zoeteweij dienen als input

kunnen echter extreem lange vloeistofslokken met

voor modellen die gebruikt worden voor de bepaling

lengtes van honderden diameters voor operationele

van stromingskrachten op bochtstukken (2011).

problemen zorgen. In het onderzoek wordt experi-

Het werk van Kadri wordt vooral gebruikt als theoreti-

menteel het lange vloeistofslokgebied onderzocht in

sche grondslag voor slugvorming. Werk met betrekking

een unieke laboratorium opstelling met een lengte

tot slugbeïnvloeding is gebruikt als input voor testen

van 137 m en een diameter van 0.05 m. Daarnaast

aan slugvorming in kleine hellingen met en zonder

moet theoretisch werk verricht worden om modellen

mixer elementen (2012-2013) maar heeft geen ver-

te ontwikkelen voor een beter fysisch begrip van de

dere doorontwikkeling gehad. Het wordt wel gebruikt

mechanismes die leiden tot de vorming van lange

in de analyse van de overgang van stratified - slug

vloeistofslokken.

flow in viskeuze stroming om de verschillende golven en slugfrequenties te analyseren (2013). Van Shell

Resultaat na 5 jaar

en DSM zijn geen berichten ontvangen over een

Proefschrift Marco Zoeteweij (2003-2007) met

simulatietest met een uitbreiding van de computer-

experimentele gegevens gereed. Promotie Usama

simulaties met het lange slokken model. De DSM-

Kadri (2005-2009) in afrondfase.

vertegenwoordiger berichtte dat hij inmiddels in een hele andere expertisehoek terecht is gekomen.

Resultaat na 10 jaar

Misschien was het goed geweest om bij het eind van

Een groeimodel van golven op een vloeistof/gas

het project samen met TNO een concreet ontwik-

scheidingsvlak bij gelaagde tweefasenstroming,

kelingsplan op te stellen met een bijbehorend budget.

waarbij de groeisnelheden in verticale en axiale

De uitvoering van zo’n project had dan door TNO-

richting worden vergeleken, geeft, met correcte

medewerkers kunnen worden gedaan. Nu is de kans

sluitingsrelaties voor de interactie aan het scheidings-

dat deze kennis wordt toegepast gering.

vlak, de lange vloeistofslokwaarnemingen in de laboratoriumopstelling zeer goed weer. Het model

DSM Research BV (Geleen) / Shell Global Solutions

bij lage gassnelheden en lage druk. Bij hoge druk

International BV (Amsterdam) / TNO Delft

is er geen vloeistofovermaat meer en boven 60 bar ontstaan alleen hydrodynamische slokken. Dit betekent dat in ‘offshore’ gasleidingen, waarvoor de aanlandingsdruk boven de 65 bar moet liggen voor rendabel transport, geen lange vloeistofslokken voorkomen. Kadri heeft in een kort vervolgonderzoek een methode ontwikkeld om de vorming van lange slokken bij operatiedrukken lager dan 60 bar te voorkomen. De ontwikkelde modellen geven de gebruikerscommissieleden de kans om hun stromingspatroondiagram in computercodes uit te breiden met een overgang van gelaagde stroming naar stroming van extreem lange slokken. Een dergelijk computermodel zou diagnostisch gereedschap kunnen zijn om

20


Gebruikers

geeft aan dat dit type vloeistofslokken optreedt

Building of in-situ specimen holders for transmission electron microscopy to apply in catalysis and metals research

05624

BCB

Projectleider Prof.dr. H.W. Zandbergen Programma

Open Technologieprogramma (OTP)

Totale toewijzing

Development of multifunctional nanocrystalline andnanocomposite coatings on aluminum

05633

BBA

Projectleider Dr.ir. J. Duszczyk Programma Open

Technologieprogramma (OTP)


in euro 516.813 Contracten Geheimhouding/Optie:

366.667

Technische Universiteit Delft, Fei Company; Haldor

vlaktetechnieken, ADEX BV, RSP Technology BV,

Topsøe A/S

CZL Tilburg BV Oppervlaktetechnieken, Stream-iD,

Octrooien Microreactors voor een trans-

missie elektronenmicroscoop en verwarmingselement en werkwijze voor vervaardiging daarvan

Contracten

Geheimhouding: AHC Opper-

Mifa Aluminium BV

Totale inkom-

sten in euro 99.000

Doelstelling

Doelstelling

microbiële, zelfreinigende of zelfsteriliserende

In het onderzoek wordt een preparaathouder ont-

Coatings van chemisch gedeponeerd nikkel (ook wel

functies die nodig zijn in opkomende industriële

wikkeld, met hoge resolutie elektronenmicroscopie

stroomloos nikkel genoemd) onderscheiden zich van

sectoren zoals voedsel, farmaceutica, milieu en

(HREM) en preparaat verhitting (tot 700˚C) onder

galvanisch afgezet nikkel doordat het harder, slijtvas-

medische instrumenten.

relatief hoge drukken (1 baicium microfabricage en

ter, beter corrosiewerend en tevens goed soldeerbaar

piëzotechnologie. De tests van de houders zullen

en chemisch bestendig is. Doel van het project is een

worden uitgevoerd in het kader van de al lopende

nieuwe techniek te ontwikkelen voor de productie van

ADEX BV (Venlo) / AHC Oppervlaktetechnieken

HREM-onderzoeken van katalysatoren en aluminium-

nanocomposietcoatings van chemisch gedeponeerd

(Eindhoven) / CZL Tilburg BV Oppervlaktetechnieken /

legeringen.

nikkel door het incorporeren van ‘harde’ en ‘smerende’

Mifa Aluminium BV (Venlo) / RSP Technology BV

nanodeeltjes in de kristallijne metaalmatrix.

(Delfzijl) / Stream-iD (Beek en Donk) / Tata Steel

Resultaat na 5 jaar De onderzoeker F. Creemer heeft een VENI-project

Gebruikers

(IJmuiden) Resultaat na 5 jaar

(07293) toegewezen gekregen dat voortbouwt op

De utilisatie van de projectresultaten heeft zich

het STW-onderzoek.

toegespitst op de introductie van een nieuwe familie multifunctionele (hard en smerend) coatings door


AHC Oppervlaktetechnieken BV te Eindhoven en

Het follow-up Veni-project van de onderzoeker

Mifa Aluminium BV te Venlo. Er is specifieke aandacht

Cremer (07293) heeft werkende MEMS nanoreac-

gegeven aan een nieuw product, namelijk gecoate

toren opgeleverd. De nanoreactoren hebben geleid

aluminium matrijzen. Hiervoor zijn aluminium

tot verschillende follow-up-projecten zoals NIMIC

legeringen (Al-20Si-X), die resistent zijn tegen hoge

(14 MEuro). Er is een patent aangevraagd op de

temperaturen, ontwikkeld door RSP Technologies

technologie. De industriële gebruikers (FEI, Haldor

BV. De verwachtingen zijn dat deze toepassing van

Topsøe) passen de resultaten momenteel toe.

de coatings op aluminium legeringen de prestaties van matrijzen significant zal verbeteren ten opzichte

Gebruikers

van stalen matrijzen vanwege de betere thermische

FEI Company (Eindhoven) / Haldor Topsøe A/S

geleidbaarheid. Verder is er een spin-off van het

(Lyngby, Denemarken) / NTS OPTEL BV (Nijmegen)

uitgevoerde onderzoek op het gebied van biomaterialen. Wat betreft de financiële revenuen zal de kwestie volgend jaar besproken worden met potentiële partners. Resultaat na 10 jaar Een deel van de resultaten behaald tijdens de uitvoering van het project zal gebruikt worden door de Nederlandse coating- (AHC Oppervlaktetechnieken (Eindhoven) en de aluminiumextrusieindustrie (Mifa Aluminium Venlo). Nanokristallijne en nanocomposietcoatings kunnen daarom toegepast worden voor de synthese van slijtvaste en zelfsmerende coatings op hoge-temperatuurbestendige flitsgegoten aluminium legeringen voor gietstukken en extrusiematrijzen. Door gebruik te maken van de kennis uit het deel van deeltjesdispersie kan men multifunctionele coatings produceren bestaande uit ingebedde gefunctionaliseerde nanodeeltjes zoals Ag, Cu, TiO2, ZnO etc. in een nanokristallijne matrix. De aanwezigheid van deze deeltjes genereert oppervlakten met anti-

STW-projecten 2003

21

A µPIV system for medical/biological research

05695

ABA

Projectleider Prof.Dr.ir. J. Westerweel Programma


Octrooien

Open


Two-point ensembly correlation

method for PIV applications

Harbour siltation in turbid waters

05723

BBB

Projectleider Prof.dr.ir. J.C. Winterwerp Programma Open



302.500

Totale inkomsten in euro

10.000

Doelstelling

Doelstelling

van klimaatveranderingen hebben (wereldwijd)

Het ontwikkelen en toepassen van een nieuwe optische

Dit onderzoek is opgezet om de aanslibbingsproces-

geleid tot zorgen over de zoutindringing in estuaria.

meetmetchniek, zogenaamde micro particle image veloci-

sen in havens gelegen aan troebele rivieren, waar

De in het STW-project verkregen data en inzichten

metry (micro-PIV) voor het in-vivo meten van de stroming

slibconcentraties zo hoog zijn dat zij de water-

hebben aangetoond dat de huidige state-of-the-art

van bloed in het hart van een kippenembryo. Uit de ruim-

beweging kunnen beïnvloeden, beter te begrijpen.

zout-indringingsmodellen niet nauwkeurig genoeg

telijk gemeten snelheidsverdeling is het mogelijk om de

Dit begrip leidt ertoe dat deze aanslibbingsprocessen

zijn om de zoutindringing als functie van hydraulische

wandschuifspanning te bepalen op de endotheelcellen

beter te modelleren zijn, inclusief maatregelen om de

randvoorwaarden goed te voorspellen. Deze modellen

in het embryonale hart. Deze metingen geven informatie

aanslibbingshoeveelheden te kwantificeren en even-

dienen dus verbeterd te worden, en het STW-werk

over de ontwikkeling van het embronale hart, omdat het

tueel te verminderen. Het onderzoek spitst zich toe

zal daarbij als leidraad gebruikt worden. Ten slotte

sterke vermoeden bestaat dat de ontwikkeling mede

op de processen rondom de Botlekhaven. Het onder-

wordt het werk al een aantal jaren gepresenteerd

wordt bepaald door de activering en de-activering van

zoek is uitgevoerd in de vorm van veldmetingen en

in het college ‘Density Currents’ in het Master

genen in de cellen die in staat zijn de wandschuifspan-

m.b.v. numerieke modellen.

Programma van de TU Delft, CiTG in de vorm van een gastcollege door de STW-onderzoeker.

ning te voelen. Een belangrijke stap in de ontwikkeling en toepassing van micro-PIV is het gebruik van fluorescente

Resultaat na 5 jaar Gebruikers

tracers van kleiner dan 1 micrometer die de stroming niet

De sedimentatieprocessen in de Botlekhaven zijn nu

beïnvloeden en onopgemerkt blijven door antilichamen

goed begrepen. Er is inzicht verkregen onder welke

Deltares (Delft, Utrecht) / Gemeente Rotterdam /

en het immuunsysteem van het kippenembryo. Door

omstandigheden en gedurende welke fasen van het

Havenbedrijf Rotterdam NV / Hydronamic BV

de kleine afmetingen van deze deeltjes (veel kleiner

getij slib de haven instroomt. Dit biedt aanknopings-

(Papendrecht) / Rijkswaterstaat (Rotterdam, Rijswijk) /

dan de bloedcellen), zijn nauwkeurige metingen van de

punten om maatregelen te ontwerpen en te evalueren

Royal HaskoningDHV (Amersfoort)

wandschuifspanning mogelijk. Een opmerkelijk resultaat

om de aanslibbing te verminderen. Deze sedimentatie-

is dat de hoogste wandschuifspanning blijkt op te treden

processen zijn sterk gerelateerd aan de processen op

in de binnenbocht van de hartventrikel, in overeenstem-

de rivier, met name ten aanzien van de zoutverdeling

ming met visualisaties van gen-expressie. Eerder werd

en de slibwolk. Dit impliceert dat daarmee ook begrip

verwacht dat de wandschuifspanning juist hoger zou

is opgebouwd in de aanslibbingsprocessen in andere

zijn in een buitenbocht. Het resultaat is bevestigd

langs de Waterweg liggende havens. Het blijkt dat

door numerieke simulaties van stromingen in bochten.

deze aanslibbingsprocessen goed met numerieke modellen te beschrijven zijn, waardoor het vertrouwen

Resultaat na 5 jaar

in deze modellen is toegenomen en deze goed ingezet

De meettechniek wordt ingezet bij fundamenteel

kunnen worden voor beheersstudies in het gebied.

onderzoek in de medische onderzoekscentra in Leiden

Er is een databestand verkregen van stroomsnel-

en Rotterdam, middels formele en informele samen-

heidsverdelingen, saliniteitsgegevens en zwevend

werking. Een nieuw project is in voorbereiding waarbij

slibgehaltes, tezamen met waarnemingen van de in

dezelfde benadering kan worden gebruikt op basis

de Waterweg migrerende slibwolken. Deze gegevens

van ultrasound imaging. Dit maakt het mogelijk om de

zullen in een database toegankelijk gemaakt en

wandschuifspanning in vivo te meten in grotere bloed-

vastgelegd worden.

vaten en in klinische toepassingen. Het proefschrift van Peter Vennemann heeft de 2008 Da Vinci Award


toegekend gekregen door ERCOFTAC voor het beste

Op basis van de resultaten van de STW-studie heeft

proefschrift op het gebied van stromingsleer.

het Havenbedrijf Rotterdam een haalbaarheidsstudie uit laten voeren naar mogelijkheden om de aanslibbing

Resultaat na 10 jaar Bij STW zijn geen verdere gegevens bekend.

in de Botlekhaven te verminderen. Deze studie is uitgevoerd in het kader van een afstudeeropdracht aan de Technische Universiteit Delft; de projecteider

Gebruikers

was de afstudeerhoogleraar. Op dit moment blijkt

Academisch Medisch Centrum (Amsterdam Zuidoost) /

de kosten-batenanalyse niet gunstig voor verdere

Berlin Heart AG (Berlin, Duitsland) / Erasmus MC (Rot-

investeringen. De studie heeft echter een onverwacht

terdam) / LaVision (Goettingen, Duitsland) / Leids

nevenresultaat opgeleverd. Studies naar de effecten

Universitair Medisch Centrum / Maastricht University

22


Modelling and Modification of HNF and HNF-Based Propellant Combustion

05754

CBA

Effect of Gels on Geological Heterogeneity of Porous Media: An MRI and X-Ray Computer Aided Tomography Study

05756

BBA

Integrating shear-wave seismic and Cone Penetration Testing to derive laterally varying geotechnical information

05761

ABB

Projectleider Prof.dr. D.J.E.M. Roekaerts Programma

Projectleider Dr. P.L.J. Zitha Programma Open Tech-

Projectleider Dr.ir. G.G. Drijkoningen Programma Open

Samenwerkingsprogramma - Schone en zuinige ver-

nologieprogramma (OTP)


branding

1.289.940

Totale toewijzing in euro 262.575 Contracten




339.500

Samenwerking: TNO Rijswijk, Technische Universiteit Delft


Doelstelling

Doelstelling

Doelstelling

Hydraziniumnitroformaat (HNF) is een krachtige,

Het doel van dit project is het onderzoeken van

(1) nieuwe datagedreven methodieken te ontwikkelen

veelbelovende component van een vaste stuwstof

de verandering van de gesteente-eigenschappen

om de laterale variatie in laagovergangen af te

voor raketten. Een probleem is dat de afbrandsnelheid

inclusief de veranderingen in een- en meerfase

beelden, (2) de onderliggende fysica van de relatie

van HNF te fel varieert met de druk in de verbran-

stroomgedrag veroorzaakt door de vorming van

tussen schuifgolfseismiek en CPT te begrijpen, en

dingskamer van de raket. Dit kan tegengegaan worden

de gel, en dit alles op twee observatieschalen,

(3) een laboratoriumfaciliteit voor gecombineerde

door toevoeging van een zogenoemde burning rate

op microschaal (1 tot 100 micro-meters) en op

seismiek-CFT-metingen op te bouwen. De nieuwe

modifiers (BRM). Het project had als doel de ontleding

macroschaal (1 tot 100 centimeters).

technologieën zullen belangrijk zijn voor geotechni-

en verbranding van HNF fundamenteel te onderzoeken en zo een geschikte BRM te identificeren.

sche en civieltechnische ingenieurs, zullen helpen Resultaat na 5 jaar

in het reduceren van risico’s en onzekerheden, en

Uit studies is aangetoond dat de massatransfer

zullen de efficiëntie faciliteren van ontwerp en

voornamelijk door natuurlijke convectie in onderlinge

constructie. De laboratoriumfaciliteit zal nieuwe

Met behulp van diverse diagnostische technieken

fases gedomineerd wordt. In de tweede fase van

fundamentele inzichten geven en zal het uitvoeren

zijn de ontledings- en verbrandingsmechanismen van

het onderzoek zijn er experimenten gedaan om de

van innovatieve testen toelaten.

HNF onderzocht, om zo een gerichte keuze te kunnen

koppeling van massatransfer en chemische reactie

maken voor katalysatoren die de drukexponent van

tijdens stroming door poreuze media te onderzoeken.

de verbrandingssnelheid verlagen. Uit dit onderzoek

De onderzoeksafdelingen van olie en servicemaat-

Nieuw datagedreven en modelgedreven integratie

kwam naar voren dat selectieve katalytische reductie

schappijen zijn de hoofd gebruikers van de kennis uit

methodieken, tezamen met een unieke laboratorium-

(SCR) toegepast kan worden, waarbij NO2 selectief

dit onderzoek. De resultaten zijn ook aangeboden

faciliteit, zijn ontwikkeld in dit project. Deze nieuwe

door NH3 gereduceerd wordt aan het oppervlak van

aan een consortium van vijf oliebedrijven, en een plan

onderzoeksresultaten en technologieën kunnen direct

een katalysator. De katalysator ammoniummetavana-

is opgezet om een proef te gaan uitvoeren op veld-

ingezet worden in geo- en civieltechnische projecten.

daat, geselecteerd op basis van dit SCR-principe, liet

schaal. Deze proef is uiteindelijk niet door gegaan.

De ontwikkelde algoritmes zijn klaar voor gebruik op

inderdaad de verwachte verlaging in de drukexponent

Er is wel een Veld Toepassingsplan aangemaakt, dat

veldgegevens. De unieke laboratoriumfaciliteit is ook

zien (O.E. Dragomir, Proefschrift, TU Delft, 2009). Deze

snel geactualiseerd kan worden mocht een nieuwe

klaar voor gebruik.

katalysator bleek echter niet compatibel met HNF en

kans voor een veld test zich voordoen.

Resultaat na 5 jaar


bleek daarom uiteindelijk in deze vorm niet toepasbaar in HNF-gebaseerde stuwstoffen. Mogelijkheden om de incompatibiliteit tussen deze katalysator en HNF te

Resultaat na 10 jaar Er zijn geen nieuwe ontwikkelingen.

Dit onderzoek heeft geleid tot de ontwikkeling van een uniek veld-data-aquisitiesysteem dat het mogelijk maakt om een rij van 3-componenten seismische

verbeteren bv. door één van beide materialen te coaten, vielen buiten de scope van het promotieonderzoek,

Resultaat na 5 jaar

Gebruikers

gegevens in een boorgat te vergaren, tezamen met

Chevron (Houston, San Ramon, Verenigde Staten) /

digitale CPT- (geotechnische) en poriedrukdata, op

Departamento de Manejo Integrado de (Los Teques,

terreinen van zachte grond. Deze nieuwe ontwikkeling

Venezuela) / Gaz de France (Saint Denis la Plaine,

tezamen met veldtoepassingen zijn gepubliceerd

Verder onderzoek bij TNO liet zien dat behalve het

Frankrijk) / INA Naftalin Oil Co. (Zagreb, Kroatië) /

in het tijdschrift Geophysics. Gedurende deze ontwik-

verlagen van de drukexponent ook andere intrinsieke

Nederlandse Aardolie Maatschappij BV (Assen) /

keling heeft goede samenwerking plaatsgevonden

eigenschappen van HNF, zoals met name de beperkte

Norsk Conco (Stavanger, Noorwegen) / R&D Post-

tussen de onderzoeker R. Ghose van de TU Delft en

thermische stabiliteit, van belang zijn. Dit heeft mee-

tuttak (Trondheim, Noorwegen) / Shell International

ingenieurs van het bedrijf AP van der Berg BV. Ten

gespeeld bij de totstandkoming van het besluit (onder

Exploration and Production BV (Rijswijk) / Technische

eerste zal dit nieuwe systeem in de toekomst bruik-

andere bij de Europese ruimteorganisatie ESA) dat

Universiteit Delft / Technische Universiteit Eindhoven

baar zijn voor vele onderzoeks- en valorisatieprojec-

maar werden wel op kleine schaal bestudeerd bij TNO. Resultaat na 10 jaar

HNF, ondanks zijn hogere prestatie en ‘groene’ karakter

ten. Ten tweede zijn de resultaten van de innovatieve

(geen chloor), op dit moment geen toekomst heeft als

laboratoriumexperimenten, uitgevoerd om de effecten

vervanger van de oxidator ammoniumperchloraat (AP)

van spanning op de snelheid van seismische schuif-

die in de huidige raketstuwstoffen gebruikt wordt.

golven in water-gesatureerde zanden te begrijpen, verder geanalyseerd en gemodelleerd dat geresulteerd

Gebruikers

heeft in een hoofdstuk van een peer-reviewed boek.

APP (Klundert) / ESTEC - European Space Research

Het concept van integratie van seismische en geo-

and Technology Centre (Noordwijk) / Schöyer Con-

technische gegevens, ontwikkeld in het STW-project,

sultancy BV (Zoetermeer) / Technische Universiteit Eindhoven / TNO Rijswijk / Universiteit Twente (Enschede)

STW-projecten 2003

23

Time-lapse seismic reservoir characterization

05763

ABA

05777

CCB

Projectleider Prof.dr.ir. C.P.A. Wapenaar Programma Open

Projectleider Prof.dr.ir. J. van Eijk Programma Open




212.000

heeft geholpen in het verder ontwikkelen van ideeën

Modellering en optimalisatie van zonnecellen van amorf silicium voor ruimtetoepassingen

Doelstelling

655.433



Doelstelling

op dit gebied, die gepubliceerd zijn in peer-reviewed

4-D seismische exploratie, ook wel tijd-afhankelijke

Draadloze en contactloos geleide bewegingssys-

tijdschriften. 10 publicaties kunnen worden gezien

seismiek genoemd, behelst het monitoren van veran-

temen kunnen voor extreem nauwkeurige machines

als direct of indirecte gevolg van dit STW-project.

deringen in koolwaterstof-reservoirs in de ondergrond

een verbetering in prestatie opleveren. Voor het

En als laatste, als erkenning van de eerdere goede

van de aarde ten gevolge van productie. Het doel van

maken van een machine voor Blue Ray Disc Mastering

resultaten, is een nieuw promotie-onderzoeksproject

dit project was het ontwikkelen van een 4-D seismische

zou een dergelijk systeem eventueel in vacuüm

gestart dat gedeeltelijk is gefinancierd door de

methode waarmee onderscheid gemaakt kan worden

moeten worden toegepast. Voor de rotor in een

stichting Deltares. De uitkomsten daarvan zijn ook

tussen veranderingen in de saturatie (ten gunste van

dergelijke applicatie is aan de TU Delft een magne-

zeer goed. Het is de verwachting dat dit promotiewerk

de verdringing van koolwaterstoffen door water) en

tisch gelagerd systeem gerealiseerd. Om het systeem

(Alimzhan Zhubayev) verdedigd wordt als proefschrift

veranderingen in de porie-drukverdeling in het reservoir.

te completeren is ook een lineaire slider noodzakelijk.

op 15 mei, 2014.

De doelstelling in dit project is een dergelijk elektroResultaat na 5 jaar

Gebruikers

magnetisch contactloos geleidingssysteem met zes

In de loop van het onderzoek bleek dat de veran-

vrijheidsgraden (6 DoF) te analyseren, ontwerpen,

Deltares (Delft) / Deutsche Montan Technologie

deringen in een koolwaterstofreservoir ten gunste

construeren en testen.

GmbH (Essen, Duitsland) / Fugro Ingenieursbureau

van productie niet los gezien kunnen worden van

BV (Leidschendam) / Holland Railconsult (Utrecht) /

veranderingen in het omliggende medium (met name

TNO Utrecht

van de bovenliggende lagen). Er is gekozen voor een

De ontwikkelde 6-DoF-slider is volledig operationeel.

geïntegreerde aanpak waarin seismische inversie en

Met deze opstelling is aangetoond dat contactloos

geomechanisch modeleren hand-in-hand gaan. De ont-

elektromagnetisch positioneren met extreme precisie

wikkelde methodologie is in nauwe samenwerking met

mogelijk is. Een ander deel van het onderzoek richtte

de gebruikerscommissie toegepast op een producerend

zich op driedimensionaal modelleren van de elek-

reservoir in de Noordzee. De geïntegreerde aanpak

tromagnetische componenten. Deze kennis is toe-

leidde tot een nauwkeurige en consistente karakterisa-

gepast bij de ontwikkeling van manipulatorsystemen

tie van de veranderingen in het reservoir en het omlig-

voor toepassing in de semi-conductor industrie.

gende medium. De in dit project opgedane kennis is van

Een vervolgproject samen met onder andere ASML is

belang voor de olie- en gasindustrie alsmede voor de

gestart. De magneetlager-technologie ontwikkeld in

onderzoeksprogramma’s ISAPP, CATO en GeoLofar.

de projecten voor Blue Disc Master is door meerdere

Resultaat na 5 jaar

bedrijven overgenomen en gebruikt voor industriële Resultaat na 10 jaar Binnen TNO is vervolg gegeven aan de in dit project

systemen. Voorbeelden zijn Philips Applied Technologies en Singulus.

voorgestelde geïntegreerde methode. Er is onderzocht of de verplaatsinsdata boven het reservoir, verkregen


met seismiek, gebruikt kan worden als input voor TNO’s

Er is geen nieuwe informatie bekend over toepassing

inversie algoritmes om de compactie in het reservoir

van de resultaten door bedrijven.

te bepalen. De uitkomst was dat een behoorlijk signaal, geïntegreerd over een behoorlijk diepteverschil, nodig was.

ASML Netherlands BV (Veldhoven) / ODME BV

seismiek als goede geomechanische modellen beschik-

(Eindhoven) / Philips Applied Technologies

baar zijn, is helaas beperkt, maar TNO blijft geïnteres-

(Eindhoven) / Renishaw Benelux BV (Prinsenbeek) /

seerd de voorgestelde methodologie op geschikte data

SKF Research & Development Company BV

toe te passen.

(Nieuwegein)

Gebruikers CGG-Jason Netherlands BV (Leidschendam) / De Groot - Bril Earth Sciences BV (Enschede) / Nederlandse Aardolie Maatschappij BV (Assen) / Shell International Exploration and Production BV (Rijswijk) / Technische Universiteit Delft / TNO Utrecht

24


Gebruikers

Het aantal datasets, waarbij zowel goede time-lapse

Distributed model based diagnosis and repair

05780

ABA

Het gedrag van zeer hogesterkte staalvezelbeton (B 150 - B 200) onder vermoeiingsbelasting

05829

AAA

Efficient analysis and synthesis tools for robust and scheduled controller design against timevarying and dynamic uncertainties

05848

ABA

Projectleider Prof.dr. C. Witteveen Programma Open

Projectleider Prof.dr.ir. J.C. Walraven Programma Open

Projectleider Prof.dr. C.W. Scherer Programma Vernieu-



wingsimpuls - Vidi

455.113

Contracten


Licentie: Nationaal Lucht- en


345.500

Totale toewijzing in euro 405.444

Contracten Material Transfer Agreement: Technische

Ruimtevaartlaboratorium; Material Transfer Agree-

Universiteit Delft, Technische Universität Hamburg-

ment: Universiteit Utrecht, Technische Universiteit

Harburg

Delft, Nationaal Lucht- en Ruimtevaartlaboratorium, Universiteit Maastricht


Doelstelling

Doelstelling

Doelstelling

Diagnostische (repair) technieken ontwikkelen

Hogesterkte vezelbeton is een nieuw materiaal. Het

Het ontwikkelen van nieuwe wiskundige methodie-

en implementeren die geschikt zijn om in een

paart een hoge sterkte aan een hoge taaiheid. Hier-

ken en praktische algoritmen voor het ontwerpen

gedistribueerde, multi-actor gebaseerde, omgeving

door is het een heel attractief bouwmateriaal, omdat

van optimale terugkoppelregelaars die robuust zijn

te gebruiken zodanig dat zij als generalisatie van

het lichte, slanke en duurzame constructies met grote

tegen ongemodelleerde dynamische effecten en die

bestaande als single-actor te beschouwen technieken

overspanningen toelaat. Het materiaal is ook bijzonder

zich kunnen adapteren aan meetbare veranderende

te beschouwen zijn.

geschikt voor het repareren van brugdekken. Omdat

externe omstandigheden. Deze technieken zijn

dergelijke constructies heel licht zijn, zijn ze gevoelig

onontbeerlijk om de prestatie van regelaars voor

voor de dynamische effecten van het verkeer. Het

hightech systemen in verschillenden domeinen

Om bovenstaande doelstellingen te realiseren heeft

onderzoek had tot doel het vermoeiingsgedrag van

essentieel te kunnen verhogen. Zij vormen de basis

het onderzoek in het project zich op drie deelgebieden

hoge sterkte vezelbeton te onderzoeken en een basis

voor het begrijpen en het aansturen van complexe

geconcentreerd die ieder hun eigen bijdrage voor de

voor het ontwerpen op vermoeiing te ontwikkelen.

interconnecties van dynamische systemen met gedis-

Resultaat na 5 jaar

tribueerde regelaarstructuren.

ontwikkelde demonstrator hebben geleverd. Mede met het oog op de toepassing in air traffic control

Resultaat na 5 jaar Resultaat na 5 jaar

waarin conflictdetectie, diagnose en planreparatie

Er zijn uitvoerige proevenseries uitgevoerd op drie

van multiactorplannen een grote rol spelen is er voor

verschillende soorten hoge sterkte vezelbeton. Hierbij

De technieken voor het ontwerpen van zelfadap-

gekozen in deze deelgebieden de model gebaseerde

bleek dat alle soorten een eigen relatie toonden

terende robuuste regelaars zijn met behulp van

diagnosebenadering toe te spitsen op multi-actor

tussen het aantal wisselingen tot breuk en het

methoden uit de semidefiniete programmering en de

planning. (1) Constructie van een model voor (multi-

belastingniveau. De verschillen zijn echter zodanig

reële algebraïsche geometrie substantieel uitgebreid

agent) conflictdetectie en diagnose van planexecutie.

dat tot algemene ontwerpregels zou kunnen worden

en in krachtige softwarepakketten voor toepassingen

(2) Gedistribueerde methoden voor plan reparatie-

overgegaan. Relaties zijn afgeleid om te kunnen

toegankelijk gemaakt. De resultaten gaven aanleiding

suggesties als eenmaal verstoringen van een multi-

ontwerpen en om een constructie onder vermoeiing

voor het opstarten van drie nieuwe projecten over

actor plan gedetecteerd zijn. (3) Het toewijzen

te kunnen analyseren met numerieke rekenmodellen.

(1) het aansturen van high-speed spindels met mag-

van reparatie-acties in een gedistribueerde multi-

De resultaten zullen worden gebruikt als basis voor

netische lagering voor microbewerkingen (Microned),

actoromgeving aan verantwoordelijke actoren. Deze

een internationale richtlijn op het gebied van hoge

(2) het regelen van haptische master-slave systemen

drie onderzoekslijnen zijn gebruikt om een demonstra-

sterkte, die momenteel geschreven wordt. Hierdoor

die zich aan veranderende prestatie-eisen kunnen

tor voor air traffic control te construeren.

is de verantwoorde toepassing een stuk dichterbij

aanpassen (Microned) en (3) de analyse en synthese

gekomen.

van autopiloten voor ruimteveren (Deimos/ESA).


Nieuwe concepten voor de gedistribueerde regeling Resultaat na 10 jaar Bij STW zijn geen verdere gegevens bekend.

van complexe dynamische netwerken zijn in ontwikkeling.

Gebruikers Logica Nederland BV (Rotterdam) / Luchtverkeers-

Gebruikers


leiding Nederland (Schiphol Airport) / Nationaal

Adviesbureau ir. J.G. Hageman BV (Rijswijk) /

Lucht- en Ruimtevaartlaboratorium (Amsterdam) /

Chemiebouw Visser BV (Sliedrecht) / Deutsche

NedTrain BV (Utrecht) / Technische Universiteit

Forschungsgemeinschaft (Bonn, Duitsland) /

Delft / TNO Delft / Universiteit Utrecht

FIBRICON (Nieuwegein) / Hurks Beton

ESTEC - European Space Research and Technology

(Veldhoven) / Rijkswaterstaat (Utrecht) / Royal

Centre (Noordwijk) / Philips Applied Technologies

HaskoningDHV (Zaandam) / Spanbeton BV

(Eindhoven) / Technische Universiteit Delft /

(Koudekerk a/d Rijn) / TNO Delft


Gebruikers

STW-projecten 2003

25

Adaptive sound coding

05851

Modelling of complex beach morphodynamics

BBB

05865

ACB

Projectleider Dr.ir. R. Heusdens Programma Vernieu-

Projectleider Dr.ir. A.J.H.M. Reniers Programma Vernieu-

wingsimpuls - Vidi

wingsimpuls - Veni


Doelstelling


Doelstelling

schalige turbulentie door het breken van gegroepte

Doel van het project is de theorie van audiocodering

Onder invloed van golven en stroming verandert de

golven en het belang daarvan voor waterkwaliteit

te versterken en nieuwe coderingstechnieken te ont-

strandmorfologie voortdurend, maar de causaliteit

staan hoog in de belangstelling bij andere disciplines.

wikkelen voor spraak en muziek die beter zijn dan de

tussen waargenomen patronen gevormd door breker

Op basis van de onderzoeksresultaten heb ik samen

bestaande technieken. Met name het robuust maken

banken en muigaten en de aanwezige golf-forcering

met collega’s meerdere succesvolle voorstellen

van de decoder tegen het verlies van pakketten in

is onduidelijk. Door een combinatie van numerieke

geschreven voor de Office of Naval Research (ONR),

datatransmissie is onderwerp van studie.

modelering en unieke veldwaarnemingen is deze

de National Science Foundation (NSF) en het Gulf

causaliteit onderzocht met als doel het vastleggen

Research Initiative (GRI) om het transport door golven

van de belangrijkste onderliggende morfodynamische

en stromingen in de kustnabije zone in kaart te

Het project heeft geresulteerd in een nieuw algoritme

processes en de daaruitvolgende verbetering van

brengen (met een totaal onderzoeksbudget van meer

voor ‘rate-distortion optimal modeling quantizing and

numerieke modellen.

dan 2M$ en vijf PhD studenten). Recent onderzoek

Resultaat na 5 jaar

dat ik uitvoer in de Verenigde Staten betreft de rol

coding of audio signals’. Dit algoritme is breed toepasbaar, van audiospelers tot mobiele communicatie.

Resultaat na 5 jaar

van de golven en stromingen in de brandingszone in

Inmiddels is een contract gesloten met een met een

Het onderzoek heeft laten zien dat de aanwezigheid

het transport van larve (NSF) alsook olie (GRI), van

fabrikant van gehoortoestellen om deze technologie

van onregelmatige golfgroepen een ‘key-element’ is

groot belang voor de lokale ecologie en economie.

in praktijk te brengen.

in de forcering van de morfologische respons. Dit geldt

De volgende stap is het koppelen van de brandings-

voor de ontwikkeling van mui-gaten, mui-stromen

stromingen met grootschalige stromingen door

en duinafslag onder extreme condities. Het concept

getij, rivier-afvoer en wind en het effect daarvan op

van een stochastische golfgroepforcering is inge-

waterkwaliteit.


bracht in een nieuw numeriek morfodynamisch model, Gebruikers

Xbeach, dat een sterk verbeterde skill laat zien voor

Aalborg University (Denemarken) / Philips Research

de voorspelling van complexe strandmorfologie onder

(Eindhoven)

extreme omstandigheden. Het model is open source (www.xbeach.org) en wordt op het ogenblik gebruikt door meer dan negentig onderzoekers en consultants in binnen- en buitenland. Resultaat na 10 jaar Het artikel dat het onderzoek naar golfgroepgeforceerde veranderingen in de strand morfologie beschrijft wordt breed geciteerd (200+ volgens Google Scholar) door internationale wetenschappers. Dat geld ook voor het artikel dat XBeach beschrijft (200+ volgens Google Scholar), ondertussen een toonaangevend morphodynamisch model dat gebruikt wordt voor duinafslag, muistromingen, grondwaterstroming, waterkwaliteit, etc. Dit open source model, dat gebaseerd is op golfgroepforcering, wordt continu verder ontwikkeld met bijdragen van vele internationale onderzoekers. Het onderzoek van destijds heeft geleid tot een aanstelling voor een langere periode in het buitenland aan de Rosenstiel School for Marine and Atmospheric Science (RSMAS) aan de Universiteit van Miami (UM) alwaar de concepten en de verbeterde kennis in brandingsstromen in een veel bredere internationale setting is geïntroduceerd. Met name de opwekking van groot-

26


Signal Processing for Future Wireless Communications

05893

Digital testing of vacuum circuit breakers

CBA

05975

CCA

Wide band Sparse Element array antennas (WiSE)

06000

ACA

Projectleider Prof.dr.ir. A.J. van der Veen Programma

Projectleider Prof. ir. L. van der Sluis Programma Open

Projectleider Prof.dr.ir. L.P. Ligthart Programma Open

Vernieuwingsimpuls - Vici




1.215.000

Doelstelling

245.000



Doelstelling

1.158.417



Doelstelling

Doel van dit Vici-project was om fundamenteel

Een vermogenschakelaar beschermt kwetsbare

Dit project heeft als doel om ‘(ultra) wide-band’ (UWB)

onderzoek te doen op het gebied van signaalbewer-

systemen in een elektriciteitsnetwerk voor gevaarlijke

stralers geschikt te maken voor integratie in antenne

king voor draadloze communicatie, met benutting

kortsluitstromen door middel van het doven van een

stelsels, waarbij niet alle antenne-elementen dicht

van meerdere antennes. Er is gewerkt aan ontvanger-

plasmaboog, die ontstaat zodra de contacten van

bij elkaar staan dan wel op periodieke afstand staan.

algoritmes voor breedbandige OFDM signalen

de schakelaar zich van elkaar scheiden. De vacuüm-

Tevens wordt de bruikbaarheid getoetst van een

over sterk tijd-varierende kanalen, plaatsbepaling,

schakelaar is het meest gebruikte type schakelaar

concept, waarbij sommige antenne elementen in

ontvangers voor UWB signalen, scheiding van deels

in distributie netwerken, met spanningsniveau’s tot

meerdere antennestelsels functioneel zijn, waardoor

overlappende datapakketten in ad hoc communicatie-

72.5 kV. Dit project is een gedegen studie naar de

complexe satelliet communicatie toepassingen

systemen, en calibratie van de LOFAR radiotelescoop.

analyse van elektrische signalen van stroomonder-

mogelijk worden.

brekingen in vacuüm Trends en indicatoren die Resultaat na 5 jaar

betrekking hebben op het gedrag van de schakelaar.

Bij afsluiting in 2009 heeft het project geresulteerd in 4 promoties, 43 tijdschriftartikelen, 1 boek, 6 boek-

Resultaat na 5 jaar Er zijn tot nog toe resultaten geboekt voor zowel

Resultaat na 5 jaar

individuele antenne-elementen als hun samenstel in

hoofdstukken en 74 conferentiepapers. Tijdens het

Het project heeft de betrokken bedrijven vooral

antenne stelsels. Zo zijn UWB stralers met een veel

project is de aanvrager benoemd tot hoogleraar; een

verder geholpen met meettechnieken om de relevante

grotere bandbreedte dan de huidige generatie stralers

postdoc op het project verwierf zelf een VIDI en een

verschijnselen in vermogensschakelaars in de open-

tot stand gekomen, alsmede ‘quadruple-band’ stralers

VICI project en is nu ook hoogleraar. De resulterende

bare elektriciteitsnetten bij stroomonderbreking in

met ingebouwde filtereigenschappen. In de categorie

onderzoeksgroep heeft nu een omvang van 2 hoog-

kaart te brengen. Na het STW-project is een commer-

antennesystemen is een lineair stelsel van UWB

leraren, 3 postdocs en 20 promovendi.

cieel traject ingegaan samen met de leverancier van

antennes ontwikkeld, dat uniek in de wereld is. Ook

de apparatuur. Er is speciale software ontwikkeld voor

bracht het project een testplatform voor spaarzaam

analyse van metingen met dit nieuwe meetsysteem.

gepositioneerde dan wel niet-periodiek gepositioneer-

Vanwege de omvang van de Vici-subsidie vormde

Inmiddels is het complete meetsysteem, bestaande

de antennestelsels voort. Tenslotte valt nog het

dit project de ruggengraat voor een reeks andere

uit data-aquisitie systeem, sensoren en analyse-

spin-off project ‘Innovative Array Antenna Archi-

meer toegepaste projecten. De resultaten van het

software geleverd aan bedrijven en universiteiten in

tecture’ te noemen, met deelname van TUD-IRCTR,

project waren essentieel in de calibratie van de LOFAR

Japan, China en Zweden, en is commercieel succesvol

ESA-ESTEC en Thales Alenia Space.

radiotelescoop-zonder dit project zou LOFAR nu niet

als exporttechnologie vanuit Nederland. Er is een

operationeel zijn. Het werk op OFDM over sterk tijd-

uniek Nederlands exportproduct in de beproevings-

variërende kanalen is benut in twee vervolgprojecten

markt gezet.


met TNO. Dit heeft geresulteerd in nieuwe onderwatermodems voor de Europese marines. Algoritmes voor plaatsbepaling zijn toegepast in het ontwerp

ling van de niet-uniforme antennes doorgezet en dat Resultaat na 10 jaar Er is geen nieuwe utilisatieinformatie bekend.

van een nieuwe radiotelescoop in de ruimte bestaande uit een zwerm van satellieten, en in synchronisatie

Resultaat na 10 jaar Het internationale bedrijf Viasat heeft de ontwikkeheeft tot producten met basiskennis uit dit project geleid. Verder is er een vervolgproject STARS gestart dat het onderzoek voortzet. De antennes en de meet-

Gebruikers

faciliteit uit WiSE zijn nog steeds beschikbaar in Delft.

van sensoren in een waferstepper van ASML. Signaal-

DNV GL (Arnhem) / Eaton Electric BV (Hengelo) /

scheiding is toegepast in een satellietsysteem van

Eaton-Holec (Hengelo) / Siemens AG (Berlin,

ISIS voor de ontvangst van deels overlappende tran-

Duitsland) / Switchgear Research Laboratory

ASTRON - Netherlands Institute for Radio Astronomy

spondersignalen van schepen vanuit de ruimte (een

(Sevastopol, Oekraïne) / Technische Universiteit Delft

(Dwingeloo) / ESTEC - European Space Research and

prototype satelliet is december 2013 gelanceerd).

Gebruikers

Technology Centre (Noordwijk) / Romanian Ministry of National Defence (Bucharest, Roemenië) / Thales

Gebruikers

Nederland BV (Hengelo) / TNO Den Haag

ASTRON - Netherlands Institute for Radio Astronomy (Dwingeloo) / Philips Research (Eindhoven) / TNO Den Haag / WMC: Twente Institute for Wireless and Mobile Communications BV (Enschede)

STW-projecten 2003

27

Towards a scientific body of knowledge in urban/regional design: substance and method

06006

ACA

A speckle interferometer for measuring dynamic phase changes

06019

BCB

Projectleider Dr. I.T. Klaasen Programma Talent - Aspasia

Projectleider Prof.dr.ir. J.J.M. Braat Programma Open



Doelstelling



Doelstelling

Gebruikers

In stedelijke ontwerpen moeten de mensen hun leven

Voor de experimentele validatie van gesimuleerd

AEA Technology Rail BV (Utrecht) / DAF Trucks NV

organiseren. Dit onderzoek draagt bij aan de verbete-

dynamisch gedrag van structuren is het van belang te

(Eindhoven) / Dantec Dynamics GmbH (Ulm,

ring van de sociale behoeften en wensen van mensen

kunnen beschikken over zowel temporele als spatiële

Duitsland) / Dassault Aviation (Argenteuil, Frankrijk) /

in het stedelijk en regionaal ontwerp. In het project

informatie van trillingspatronen. Bestaande systemen

Dutch Space BV (Leiden) / Fokker Aerostructures

wordt onderzocht hoe met wiskundige modellen het

zijn geoptimaliseerd voor één van beide. De doelstel-

BV (Hoogeveen) / Industrial Automation Integrators

begrip van ruimteorganisatieprincipes en theoretische

ling van het project was daarom een beeldvormend

(Veldhoven) / Nationaal Lucht- en Ruimtevaart-

stedelijke / regionale modellen kan worden aangevuld.

contactloos meetsysteem te ontwikkelen dat kan

laboratorium (Marknesse) / PD&E Automotive

worden ingezet voor zowel spatiële als temporele

Solutions BV (Helmond) / Royal HaskoningDHV

analyse van trillingspatronen.

(Amersfoort) / Sendt (Roosendaal) / Tata Steel

Resultaat na 5 jaar

(Velsen-Noord) / Technische Universiteit Delft /

De belangrijkste bijdrage is een waarschijnlijkheidsbenadering van actieruimten van de dagelijkse

Resultaat na 5 jaar

activiteiten van mensen. De schatting is verbeterd

Een interferometer is ontwikkeld voor dynamische

door empirische wetten van reisgedrag toe te voegen.

toepassingen. Er zijn een tweetal benaderingen

Daarnaast heeft het onderzoek twee wiskundige me-

gevolgd: de eerste gericht op temporele en spatiële

thoden opgeleverd. Een uniform wiskundig kader voor

karakterisatie van harmonische trillingen, de tweede

‘isovist-based visibility analysis’ (IBVA) is geconstrueerd.

voor uitsluitend spatiële karakterisatie. Voor beide

Door het wiskundige karakter van de aanpak kan tevens

benaderingen zijn goede resultaten bereikt. De

kennis van verwante disciplines worden toegevoegd.

prestaties van het systeem zijn gedemonstreerd

Daarnaast zijn de voordelen van een evolutionair algo-

aan een trillend motorblok van een vrachtauto. Het

ritmische benadering van bouwprocessen vastgesteld.

ontwikkelde prototype is zeer goed vervoerbaar en wordt gedemonstreerd op een grote internationale


vakbeurs. Er is een nieuwe methode ontwikkeld die

Met behulp van het wiskundige kader voor isovisten is

het systeem minder afhankelijk maakt van omgevings-

buiten de universiteit naar een software toepassing

variaties. Er is gekozen voor publicatie in plaats van

toegewerkt die gebruik maakt van de krachtige reken-

octrooiering.

processoren op grafische kaarten (GPU’s). Het resultaat kan gemakkelijk 3D modellen van stedelijke en landelijke


omgevingen doorrekenen (www.aisophyst.nl). Dit vormt

Het ontwikkelde prototype is aangepast aan tech-

een significante verbetering ten opzichte van bestaan-

nische ontwikkelingen op ICT gebied, waardoor het

de software, die alleen met 2D modellen en in stedelijke

meer in lijn met gangbare standaarden kon worden

gebieden goed werkt (bijvoorbeeld Depthmap). AISOP-

gebracht. Als resultaat hiervan is de transporteer-

HYST wordt heden ten dage gebruikt voor consultancy

baarheid van het systeem verbeterd. Verder zijn nog

en onderzoek. Een voorbeeld van een toepassing is de

niet eerder gepubliceerde methoden ontwikkeld voor

Bijerlandse Brug (www.beijerlandsebrug.nl), waar op

processing van trillingspatronen, die een substan-

meerdere punten, belangrijke verbeteringen in de

tiële verbetering van de kwaliteit daarvan hebben

veiligheidsperceptie en beleving zijn aangebracht op

opgeleverd. De activiteiten binnen het project hebben

het schetsontwerp, met behulp van eerdergenoemde

bijgedragen aan de reputatie van de sectie Optica op

software en ontwerpprincipes uit het onderzoek. De

het betreffende vakgebied, met onder meer als gevolg

aanpassingen werden in een vroeg stadium gedaan

dat een bijdrage is geleverd aan een tutorial textbook:

waardoor kostbare inefficiënties in latere stadia voorko-

‘Optical methods for solid mechanics: a full-field

men kunnen worden.

approach’. Samen met de faculteit Lucht- en Ruimtevaart zal medio 2015 een internationaal congres

Gebruikers Andries Geerse Stedenbouwkundige (Rotterdam) / BVR (Rotterdam) / Royal HaskoningDHV (Eindhoven) / StrateGis Groep bv (Voorburg) / Town & Regional Planning Consultants (‘s-Gravenhage) / Universiteit Utrecht

28


worden georganiseerd op het betreffende vakgebied.

TNO Delft

Large turbulence structures in separating shallow free-surface flows

06037

Single-microphone enchancement of noisy speech signals

BAA

06042

BCB

Projectleider Prof.dr.ir. G.S. Stelling Programma Open

Projectleider Dr.ir. R. Heusdens Programma Open




214.550

Doelstelling

614.000

Gebruikers



Doelstelling

Bij een plotselinge verwijding van een rivier of

Deltares (Utrecht, Delft) / Gemeente Rotterdam /

Het doel van het project is het ontwikkelen van een

kanaal kan de stroming zich niet zo snel aanpassen

Ingenieursbureau Svasek BV (Rotterdam) /

systeem dat (achtergrond) ruis verwijdert van spraak-

en laat deze los van de wand. Bij dit loslatingproces

Rijksinstituut voor Integraal Zoetwaterbeheer en

signalen. Ruisonderdrukkingssystemen worden steeds

ontstaat naast een recirculatiezone ook veel turbu-

Afvalwaterbehandeling (Arnhem)

belangrijker door de opkomst van digitale spraak-

lentie. Deze stromingseigenschappen, die ook onder

communicatiesytemen zoals mobiele telefonie en

meer te vinden zijn bij haveningangen en kribvakken,

automatische bookings services, die ontworpen zijn

beïnvloeden de uitwisseling van sediment maar ook

voor ruisvrije ingangssignalen. De prestaties van deze

de bodemligging. Door beter begrip van de loslating-

systemen is onvoldoende in de aanwezigheid van

processen kunnen computermodellen en waterbouw-

ruisbronnen (achtergrond ruis, andere sprekers, etc).

kundige ontwerpen verbeterd worden. Resultaat na 5 jaar Resultaat na 5 jaar

Het onderzoek heeft geleid tot verbetering van

Voor een aantal verschillende geometrieën is

ruisonderdrukkingssystemen ontwikkeld door Philips,

experimenteel vastgesteld hoe het loslatingproces

zoals bijvoorbeeld gebruikt bij voice-control in

verloopt. In deze experimenten is ook gekeken naar

TV-toestellen. Er zijn twee patenten gegenereerd

mogelijkheden om loslating te manipuleren middels

en meer dan twintig journal/conferentie artikelen

geometrische aanpassing op het loslaatpunt. Tevens

gepubliceerd. Ook is de onderzoeker cum laude

zijn de experimenten met verschillende rekenmodellen

gepromoveerd. Naar aanleiding van het onderzoek is

gesimuleerd waarbij met name de rol van turbulentie

er een nieuw STW-project gestart op het gebied van

en drie-dimensionaliteit van de stroming onderzocht

ruisonderdrukking voor gehoorapparaten waarvan

is. Voor de waterbouwkundige toepassingen zijn

€160.000,- wordt gefinancierd door Oticon A/S,

ideeën ontwikkeld over aanpassing van de vorm van

‘s werelds grootste gehoorapparaten fabrikant.

het loslaatpunt. Een vergelijking tussen metingen en berekeningen geven de beperkingen van de huidige rekenmodellen aan en geven richting aan verbetering. Resultaat na 10 jaar

Resultaat na 10 jaar Bij STW zijn geen verdere gegevens bekend. Gebruikers

Door toegenomen rekencapaciteit lukt het steeds

GN ReSound BV (Eindhoven) / Ministerie van

beter om met voldoende mate van detail loslatende

Defensie (‘s-Gravenhage) / Philips Research

stromingen in rivieren te berekenen. Met de toege-

Europe - Eindhoven / Philips Research Laboratories

nomen kennis wordt incrementele vooruitgang

(Eindhoven)

gemaakt in het begrip van de processen en kunnen zo ook de effecten van de stroming op de omgeving meegenomen worden in bestaande rekenmodellen zoals deze voor de ingenieurspraktijk ingezet worden. Dit betreft de interactie van de (rivier)stroming met vegetatie en het transport van sediment. Naast vervolgonderzoeken aan bochtstroming en op het gebied van stroming door vegetatie, is recentelijk een groot onderzoeksprogramma gestart (STWPerspectiefprogramma RiverCare), waarin in samenwerking tussen universiteiten, overheid en bedrijfsleven veel van deze onderdelen met elkaar verbonden worden in een raamwerk waarin naast de hydraulica ook de ecologie en het rivierbeheer een rol spelen.

STW-projecten 2003

29

Connecting 3D scanning to industrial design

06071

Transport of suspended particles with gravitational settling in turbulent horizontal channel flow

BBA

06103

BAA

Projectleider Dr. J.S.M. Vergeest Programma Open

Projectleider Prof.dr. R.F. Mudde Programma Samenwer-


kingsprogramma - Gedispergeerde meerfasestroming


114.000

Totale toewijzing in euro 440.000 Totale inkomsten in euro 90.000

Doelstelling

besparen tijd en geld in het ontwerpproces. Het

Doelstelling

Het project maakt 3D ingescande gegevens bruikbaar

project was pionierend in het onderzoeksgebied.

In dit project staat het transport van kleine deeltjes

voor het ontwerpen van nieuwe producten. 3D scan-

Zowel de industriële partners als de onderzoekers

zoals in rivieren en drinkwatersystemen centraal.

ningtechnieken (bijvoorbeeld gebaseerd op laser) zijn

hebben veel nieuwe kennis opgedaan, gepubliceerd

Bestudeerd wordt het effect van de coherente

ruim beschikbaar en nauwkeurige meetpunten van

en verder uitgewerkt in vervolgprojecten. Er zijn

structuren op het deeltjestransport, hoe de ruimtelijke

bestaande producten en onderdelen kunnen snel en

enkele softwareprototypes gemaakt die bij bedrijven

verdeling van de deeltjes beïnvloed wordt en wat de

met hoge dichtheid verkregen worden. De gescande

zijn toegepast. Eén daarvan is de verdere automati-

statistische eigenschappen van de deeltjes zijn in

oppervlakken blijken praktisch onbruikbaar voor

sering van het 3D-scanproces zelf. Tot op de dag van

relatie tot de continue fase. De doelstelling is het

herontwerp of voor nieuwe vrijgevormde ontwerpen

vandaag is het onderzoeksonderwerp actueel.

bepalen van de bandbreedte van de relevante para-

doordat deze oppervlakken statisch zijn en geen parameters bevatten. Door het toepassen van een

meters, het ontwikkelen van DNS-codes om de Gebruikers

stroming numeriek te bestuderen en het doen van

fitting-to-features methode kan een zodanige

Centrum Wiskunde & Informatica (Amsterdam) /

experimenten met behulp van PIV in een (horizontaal)

flexibiliteit gewonnen worden dat de vormen toch

Fabrique (Delft) / New Products Industrial Design BV

lang kanaal.

een goed startpunt zijn voor nieuwe producten. In

(Delft) / Universiteit Utrecht / Wärtsilä Netherlands

dit project wordt de fitting-to-features-methode

BV (Drunen)

Resultaat na 5 jaar

theoretisch geverifieerd, en beproefd in de praktijk bij

De experimenten zijn succesvol opgezet. De resolutie

de industriële partners, samen met andere research-

bij de PIV was voldoende om de interactie tussen de

instituten.

deeltjes en de vortices in de grenslaag gedetailleerd te bestuderen. Numeriek is er een simpel resuspen-

Resultaat na 5 jaar

siemodel ontwikkeld waarmee relatief ‘goedkoop’

De software ontwikkeld in het project biedt de

de experimentele resultaten worden benaderd. Dit

benodigde hoog-niveau functies om de productvorm

onderzoek vindt toepassing in het onderzoek naar

effectief en intuïtief te bewerken. De software is

de effecten van wolken op het klimaat. Verder worden

beschikbaar als een plug-in van het CAD-systeem

de resultaten en methodieken toegepast in nieuw

dat bij de bedrijven in gebruik is.

onderzoek naar het transport van olie en water druppels in de gaskern van verticale stroming in de


productie van aardgas.

Het voorgestelde (kleine) project had (in 2002) als doel 3D ingescande gegevens bruikbaar te maken voor het ontwerpen van nieuwe producten. 3D


scanningtechnieken (bijvoorbeeld gebaseerd op laser) waren toen in opkomst. In het project werd de

Gebruikers

fitting-to-features-methode theoretisch geverifieerd,

Deltares (Delft) / KWR Watercycle Research Institute

en vervolgens beproefd in de praktijk bij de industriële

(Nieuwegein) / Witteveen+Bos (Deventer)

partners, samen met andere researchinstituten. De deelnemende bedrijven waren ontwerpen ingenieursbureaus van consumentenproducten en draagbare apparaten. Om het stylingproces te verbeteren wilden ze gebruik maken van een proces bestaande uit handmatig kleien, optisch scannen van het kleimodel en het invoeren van de meetgegevens in het CAD-systeem. Met de methode ontwikkeld in dit project bleek het mogelijk de ingescande modellen te gebruiken voor ontwerp en engineering. De software ontwikkeld in het project biedt functies om de productvorm effectief en intuïtief te bewerken. De methode en software geleverd door dit project

30


Modelling of turbulent spray combustion

06105

RF and microwave ferromagnetic and ferroelectric film devices

CCB

06139

BBA

Thermomechanical and metallurgical aspects of magnesium extrusion

06172

BBA

Projectleider Prof.dr. D.J.E.M. Roekaerts Programma

Projectleider Dr.ir. B. Rejaei Salmassi Programma Open

Projectleider Dr.ir. J. Duszczyk Programma Open

Samenwerkingsprogramma - Gedispergeerde



meerfasestroming 2002 Totale toewijzing in euro

604.000

262.000



408.000




Doelstelling

Doelstelling

Doelstelling

Dit project heeft als doel betere numerieke modellen

Een opvallend kenmerk van moderne geïntegreerde

Doel van het onderzoek is de ontwikkeling van

te ontwikkelen voor de turbulente verbranding

schakelingen voor mobiele telecommunicatie is de

fundamenteel inzicht in de thermomechanica van

van vloeibare brandstoffen in industriële fornuizen.

zeer grote afmeting van passieve componenten -

Magnesium-extrusie voor zowel bestaande als nieuwe

Hiermee kunnen efficiëntere en schonere vergassers

zoals spoelen and transformatoren. Het grote

Mg-legeringen. De benadering is zowel experimenteel

en gasturbines worden ontworpen. In het bijzonder

oppervlakteverbruik van deze componenten leidt

als modelmatig via computersimulaties.

worden sluitingsmodellen geformuleerd, geïmple-

tot hogere kosten en het verslechtert het algeheel

menteerd en gevalideerd voor de interacties tussen

gedrag van de schakeling als gevolg van overspraak

turbulentie in gasfase en vloeibare fase en tussen

en hogere verliezen in het siliciumsubstraat. Doel-

Studies naar de microstructuur en vervormbaarheid

turbulentie, verdamping en chemische reactie.

stelling was het verkleinen van hoogfrequent

van magnesium legeringen hebben geleid tot betere

passieve componenten door middel van dunne

typen legeringen. Naast optimalisatie in de produc-

ferromagnetische lagen, alsmede het ontwikkelen

tiewijze levert dit ook homogenere microstructuren.

In het proefschrift van de onderzoeker werden

van IC-compatibele technieken voor het integreren

Hiermee zijn de oorspronkelijke projectdoelen gehaald.

nieuwe modellen gepresenteerd en gevalideerd door

van deze lagen op een silicium chip.

Met de ontwikkelde kennis kunnen gericht nieuwe

Resultaat na 5 jaar

vergelijking met experimentele resultaten van Yale University. De modellen maken gebruik van ensemble-

Resultaat na 5 jaar

specifieke producten als superlichte rolstoelwielen en Resultaat na 5 jaar

bioafbreekbare magnesium-stents worden ontwik-

gemiddelde vergelijkingen voor impuls, energie en

Spoelen en transmissielijnen op basis van dunne

keld. De kennis is bijzonder interessant voor Mifa

chemische componenten uitgebreid met een

NiFe lagen werden geïntegreerd op een silicium chip,

Aluminium, die het mogelijk kan toepassen in haar

vergelijking voor de waarschijnlijkheidsdichtheid

met als gevolg een veel hogere inductie/oppervlakte-

geëxtrudeerde magnesium-producten.

van de fluctuaties. Nieuwe sluitingsmodellen werden

eenheid voor spoelen en een veel kortere golflengte

geformuleerd voor de brontermen die de wisselwer-

voor transmissielijnen. Tevens werd een spoel

king tussen de gasfase en de vloeistoffase (druppels)

ontwikkeld met een elektrisch aanpasbare inductie.

Met de succesvolle ontwikkeling van magnesium

beschrijven en voor de dissipatie (uitdemping) van

Er is een nieuwe kunstmatige geleider ontwikkeld

kneedlegeringen, de kwantificering van vervormbaar-

de fluctuaties. Het project droeg bij aan het ontstaan

bestaande uit een metaal/ferromagnetische multilaag.

heid en extrudeerbaarheid evenals de controle van het

van de ‘International Workshop on Turbulent Combus-

De hoogfrequent verliezen van deze geleider zijn veel

extrusieproces, werd de belangrijkste projectdoelstel-

tion of Sprays’, waarin experts in experimenten en

lager dan die van koper, een van de beste geleiders bij

ling bereikt in de eerste vijf jaar. De magnesium

in modelberekeningen nauw samenwerken.

kamertemperatuur. De onderzoeksresultaten leidden

extrusietechnologie die ontwikkeld is in dit project

tot meer dan twintig internationale wetenschappelijke

heeft een stevige basis gebouwd waarop verdere

publicaties.

inspanningen voor onderzoek en ontwikkeling in de

Resultaat na 10 jaar De computer code die resulteerde uit het project werd ook gebruikt en verder ontwikkeld aan het energie-


richting van specifieke producten kunnen worden Resultaat na 10 jaar

gemaakt. Deze technologie kan leiden tot een nieuwe

onderzoeksinstituut CIEMAT in Madrid, en aan de

Monolithische integratie van draadloze communica-

generatie lichtgewicht mobiliteitsproducten die

universiteiten van Gent en van Laramee (Wyoming ,

tiesystemen wordt belemmerd door grote afmetingen

comfortabeler en ten minste 35% lichter zijn dan

USA). Deze uitbreiding betroffen de industrieel zeer

en lage kwaliteit van passieve componenten zoals in-

soortgelijke aluminium producten. Het biedt ook de

relevante stromingen met rotatie (swirl) en de uitbrei-

ductors en transmissielijnen. Ferromagnetische dunne

mogelijkheden om een nieuwe generatie van andere

ding naar de verbranding van poederkool. In lopend

films hebben deze afmetingen van de chip verkleind

producten te ontwikkelen, zoals de onderdelen van

onderzoek bij de onderzoeksgroep wordt ze nu ook

en de elektrische verliezen van deze componenten

sportfietsen, auto’s, vliegtuigen en draagbare

toegepast in simulaties van experimenten uitgevoerd

aanzienlijk doen afnemen. De verkregen resultaten

elektronica. In 2013 won Mifa BV het prestige award -

in het HiTAC project van het STW-Perspectiefprogram-

stimuleren de ontwikkeling van nieuwe producten

Materialica Design + Technology Award voor zijn

ma ‘Clean Combustion Concepts’ waarvan Shell en

met als het ultieme doel de single-chip transceivers.

unieke magnesium sportrolstoel. Bovendien, de kennis en ervaring opgedaan uit dit STW-project

Stork Thermeq BV industriële partners zijn. Gebruikers Gebruikers

vormde een solide basis voor het verdere onderzoek

NXP Semiconductors (Eindhoven) / NXP Semi-

naar de fabricage van dunwandige buizen voor biolo-

BuNova Development BV (Zwolle) / Shell Global

conductors Belgium NV (Leuven, België) / Philips

gisch afbreekbare magnesium stents aan de TU Delft.

Solutions International BV (Amsterdam) / Stichting

Research (Eindhoven) / Technische Universiteit

Zonder dit STW-project zou de aanvraag en uitvoering

FOM (Utrecht) / Technische Universiteit Delft /

Eindhoven

niet mogelijk zijn geweest van het KNAW-gesponsord

Technische Universiteit Eindhoven / TNO Delft /

project ‘Ontwikkeling van de fabricage-technologie

Universiteit Twente (Enschede)

STW-projecten 2003

31

Adaptive optics for human vision

06190

ABA

Development and application of full-field optical techniques for unsteady/turbulent supersonic flow diagnostics

06198

BBA

Projectleider Dr.ir. G. Vdovin Programma Vernieuwings-

Projectleider Prof.dr. ing. F. Scarano Programma Open

impuls - Vidi



405.600

Doelstelling

voor biologisch afbreekbare coronaire stent voorlopers



Doelstelling

met betrekking tot de mechanische prestaties van

Als gevolg van veroudering of ziekte moet een oog-

Voor de ontwikkeling van geavanceerde supersone

stents’ (2011-2014). Dit project heeft geresulteerd in

lens soms worden vervangen door een kunststof-

transportsystemen en van ruimtevoertuigen is een

een aantal gepubliceerde wetenschappelijke artikelen.

lens. Het scherpstellend vermogen van de ooglens

grondig begrip vereist van kritieke aerodynamische

is hiermee verdwenen. Dit wordt opgevangen door

fenomenen die nog niet volledig kunnen worden

het dragen van een bril of lenzen met varifocus.

gesimuleerd met computers of in laboratorium-

ADEX BV (Venlo) / AHC Oppervlaktetechnieken

Dit VIDI-Vernieuwingsimpulsproject is gericht op het

opstellingen zoals windtunnels. Het doel is de op

(Eindhoven) / Alcoa Nederland BV (Drunen) /

ontwikkelen van technologie voor oogimplantaten

laserlicht gebaseerde meetmethoden zodanig te

CZL Tilburg BV Oppervlaktetechnieken (Tilburg) /

waarmee men scherper kan zien en wel kan accomo-

verbeteren dat ze geen verstoring veroorzaken

Mifa Aluminium BV (Venlo) / RSP Technology BV

deren. Voorgesteld wordt om hierdoor technieken uit

van de gemeten stroming. Hierdoor kan een nauw-

(Delfzijl) / Stream-iD (Beek en Donk) / Tata Steel

de adaptieve optica te gebruiken.

keurige karakterisering verkregen worden van kritieke

Gebruikers

fenomenen die optreden tijdens de utilisatie van

(IJmuiden) Resultaat na 5 jaar

ruimtevoertuigen en supersone vliegtuigen.

Er is een prototype van een adaptieve lens ontwikkeld die draadloos kan worden aangestuurd. De lens

Resultaat na 5 jaar

zelf bestaat uit een vloeibaar kristal waarvan de

Tijdens het project is PIV, voor het eerst toegepast

eigenschappen onder invloed van een elektrisch veld

in supersone en hypersone stromingen. De technische

gevarieerd kunnen worden. Op deze manier kan de

beperkingen zijn geïdentificeerd en experimenteel

brandpuntsafstand worden aangepast. Geprobeerd

geverifieerd. Windtunnelmetingen aan raketachtige

is ook om de lens door hersensignalen aan te sturen,

modellen en re-entry capsules zijn uitgevoerd. Een

maar dat heeft nog niet tot praktische mogelijkheden

gedetailleerde studie van een schokgolfinteractie

geleid. Er was sprake van directe kennisoverdracht

is uitgevoerd zoals deze optreedt bij de inlaat van

naar het bedrijfsleven doordat een van de onder-

een vliegtuigmotor. Tijdens deze studie is gebruik

zoekers bij een bedrijf voor oogimplantaten is gaan

gemaakt van een nieuwe 3D meettechniek genaamd

werken.

‘Tomographic PIV’. De ontwikkelingen hebben ertoe geleid dat de projectleider een groot voorstel heeft Resultaat na 10 jaar

ingediend ter hoogte van 1,5 miljoen euro bij de

Het bedrijf voor oogimplantaten bestaat nog steeds,

European Research Council. Doel van het voorstel is

maar het is onbekend of kennis uit het project direct is

het uitbreiden van de meettechniek.

toegepast bij het ontwikkelen van nieuwe producten. De projectleider heeft een eigen bedrijf op het gebied


van adaptieve optica voor lasertechnologie en imaging

Na de eerste ontwikkelingen van PIV werden

technieken.

experimenten uitgevoerd in industriële windtunnels: twee experimenten in de DNW-SST supersonische

Gebruikers

windtunnel, en een toepassing in DNW-HST transsone

AkkoLens International bv (Breda, Delft) / AMO

windtunnel waar de eerste time-opgeloste PIV

Groningen BV (Groningen) / City University London

metingen zijn verricht aan de motor van de Ariane

(Groot-Brittannië) / Human Optics AG (Erlangen,

V-raket. Accurate PIV experimenten in de supersoni-

Duitsland) / Procornea Nederland BV (Eerbeek) /

sche regimes worden nu wereldwijd erkend. In het

VU Medisch Centrum Amsterdam

Vidi-project is een nieuwe 3D-PIV techniek ontwikkeld: de tomografische PIV. Deze methode is nu referentie-techniek voor 3D-metingen en wordt verder ontwikkeld in het ERC-project FLOVIST en Europese projecten AFDAR en NIOPLEX.

32


Rigorous modelling of reading and writing in optical recording

06238

AAA

Projectleider Prof.dr. H.P. Urbach Programma Samen-

werkingsprogramma - Wiskunde toegepast

Totale

toewijzing in euro 362.500

Gebruikers

Doelstelling

geleid tot een publicatie in het International Journal

Deutsches Zentrum für Luft- und Raumfahrt (DLR)

De optische opslagtechnologie is zeer geavanceerd

for Numerical Methods in Engineering. In de Nume-

(Göttingen, Köln, Duitsland) / DNW - The German-

maar kan haar grenzen in de nabije toekomst bereiken.

rieke Wiskundegroep is verder gewerkt aan deze

Dutch Wind Tunnels (Marknesse) / ESTEC - European

Aan de toenemende eisen kan alleen worden voldaan

methoden/problemen waarbij gekeken wordt naar

Space Research and Technology Centre (Noordwijk) /

indien de optische grenzen worden verkend en benut.

modelleren van staallegeringen in samenwerking met

Nationaal Lucht- en Ruimtevaartlaboratorium

Dit project ontwikkelt zeer geavanceerde numerieke

Tata Steel. Binnenkort zal dit leiden tot een volgende

(Amsterdam) / Radboud Universiteit Nijmegen /

modellering voor het optische lees- en schrijfproces.

promotie.

Stichting Duits Nederlandse Windtunnel (Marknesse) /

De modellen maken voor het eerst in de geschiedenis

Technische Universiteit Delft / TNO Rijswijk

de simulatie van het volledige schrijfproces als een

Gebruikers

faseverandering mogelijk. De modellen zullen experi-

Holst Centre (Eindhoven) / Philips Research

menteel worden gevalideerd.

(Eindhoven) / Philips Research Europe (Eindhoven) / Singulus Mastering BV (Eindhoven) / Tata Steel

Resultaat na 5 jaar

(IJmuiden)

De modellen voor het optische lees- en schrijfproces zijn gerealiseerd en experimenteel gevalideerd. Met de modellen konden onbegrepen experimentele waarnemingen verklaard worden. Het computerprogramma voor het schrijven in phase change recording is ook geimplementeerd in het SEPRAN eindige elementen package van de TUD dat vele gebruikers heeft, zowel bij universiteit als bedrijfsleven. Het diffractieprogramma voor het lezen van optische data is, behalve in de simulatie van het TwoDos optische recording concept, ook in twee andere optische onderzoeken gebruikt, mede in samenwerking met de Universiteit van Barcelona. Resultaat na 10 jaar Helaas besloot Philips kort na het beëindigen van het project om te stoppen met het onderzoek van optische recording. Dit besluit werd genomen vanwege de zeer snelle groei van solid state memories. De optische en fase change modellen zijn echter in andere context dan optische recording veelvuldig toegepast. Het optische uitleesmodel is toegepast om de buitengewoon hoge transmissie door gaten in metaallagen te onderzoeken, om metingen van het nabije elektrische THz veld dat door een sub-golflengtegat wordt doorgelaten te verklaren en om de interactie tussen spin en baanimpulsmoment van het elektromagnetische veld bij de transmissie door een sub-golflengte gat te onderzoeken. Ieder van deze toepassingen heeft tot publicaties geleid waaronder een in Physical Review Letters. De ontwikkelde methode voor de recording bleek tot verassend goede resultaten te leiden, waar een goede overeenkomst met de werkelijkheid geobserveerd werd. Dit heeft

STW-projecten 2003

33

E

Quality of Service in In-Home Digital Networks

05653

AAA

Projectleider Prof.dr. E.H.L. Aarts Programma Samen-

werkingsprogramma - Programme for Research on Embedded Systems & Software (PROGRESS)

Totale

toewijzing in euro 262.449 Contracten Overdracht

Octrooi: Philips Research Europe - Eindhoven, Technische Universiteit Eindhoven

Octrooien System, trans-

mitter receiver, method and software for transmitting and receiving ordered sets of video frames

Totale

inkomsten in euro 571.424


Doelstelling

meerdere patenten verworven op dit gebied. Doordat

Het project is gericht op verbonden real-time embed-

Philips geen actieve speler meer is bij het ontwikkelen

ded systemen, waarvan het gebruik onder volledige

van nieuwe technologieën voor video en media, zijn er

controle van de eigenaar is. De gedeelde bronnen zijn

geen vervolgprojecten gedefinieerd.

het netwerk, het rekenvermogen en het geheugen en deze zijn beperkt. Het domein van studie is het domein

Gebruikers

van genetwerkte video, want dit is momenteel de

Ericsson Telecommunicatie BV (Rijen) / Philips

grootste uitdaging. Omdat dit systeem om moet gaan

Digital Systems Lab Eindhoven (Eindhoven) / Philips

met overbelastingssituaties, moet het mogelijk zijn om

Research (Eindhoven) / Philips Research Europe -

de kwaliteit aan te passen om fouten te voorkomen:

Eindhoven / Technische Universiteit Eindhoven /

graceful quality adaptation.

WMC: Twente Institute for Wireless and Mobile Communications BV (Enschede)

Resultaat na 5 jaar Constructie van modellen voor systemen bestaan uit communicerende ketens. Industriële software engineers hebben deze modellen toegepast. Er is een ontwerp gemaakt voor een videosysteem in thuisnetwerken met de ‘beste’ daling van de kwaliteit met beperkte middelen. Er is een nieuwe manier van het uitvoeren van gelaagde codering voor video en adaptieve controle algoritmes ontworpen, gebaseerd op Q-learning. Hier is een demonstrator voor. De utilisatie is minder dan het had kunnen zijn als gevolg van de veranderende belangen binnen de groep gebruikers en Philips Research, en de economische vertraging in de periode. Resultaat na 10 jaar Tien jaar geleden was Philips zeer geïnteresseerd in de ontwikkeling van draadloze thuisnetwerken voor het versturen van digitale videosignalen in een thuisomgeving. Vanwege de hoge signaalsnelheid en daaruit resulterende grote bandbreedte werden concepten zoals quality of service belangrijk en moesten derhalve wetenschappelijk onderzocht worden. Inmiddels zijn draadloze thuisnetwerken wereldwijd geïntroduceerd waarbij gebruik gemaakt wordt van de bekende WiFi standaard en MPEG signaalcodering. Philips heeft zijn zelfontwikkelde standaarden verlaten en is overgestapt op deze wereldstandaarden. Het onderzoek dat verricht is in het kader van het project Quality of Service in In-Home Digital Networks is van groot belang geweest voor het verwerven van inzichten in toepassingen van draadloze netwerken in een thuisomgeving. Er zijn prototypes van digitale thuisnetwerken gebouwd en er zijn concepten van producten gemaakt met deze standaarden. Er zijn

34


Architecture and logic synthesis of application-specific embedded controllers for programmable hardware implementation

05766

AAA

Gas-Liquid Solid-Foam Reactors: A study of reaction engineering characteristics

05784

BBB

Development of dynamic stability prediction and optimization methods for virtual stability prototyping of thin-walled structures

05792

BBA

Projectleider Dr.ir. L. Józwiak Programma Open Technolo-

Projectleider Prof.dr.ir. J.C. Schouten Programma Open

Projectleider Prof.dr.ir. D.H. van Campen Programma

gieprogramma (OTP)




Totale toewijzing in

euro 527.775 Octrooien Solid foams for multiphase

reactions

Doelstelling




Doelstelling

Doelstelling

De talrijke voordelen van programmeerbare scha-

Doel van het project was het ontwikkelen van een

Het projectdoel was het ontwikkelen van een be-

kelingen (FPGA’s) hebben geresulteerd in een zeer

generieke ontwerpmethode voor nieuwe gestruc-

trouwbare efficiënte, berekeningsmethode waarmee

snel groeiend gebruik hiervan voor de realisatie van

tureerde gas-vloeistof reactoren, welke gebruik

het dynamische stabiliteitsgedrag en (na-)knikgedrag

ingebedde systemen. Helaas zijn de traditionele

maken van open-cel schuimmaterialen, voor optimale

van dunwandige constructies voorspeld en beter

synthesemethoden niet adequaat voor schakelingen

stofoverdracht en hydrodynamica waardoor geïnten-

begrepen kan worden in de voorontwerp fase van

van de moderne FPGA’s. Een nieuw informatiege-

sifeerde chemische processen mogelijk worden.

virtuele prototypes. Een dergelijke methode zal

dreven syntheseaanpak heeft een ultra-effectieve

Het project had bovendien als doel de haalbaarheid

industrie (lucht- en ruimevaart, MEMS industrie) in

synthesemethode opleverd voor combinationele

van deze nieuwe gestructureerde reactorvormen,

staat stellen om snellere productontwikkeling, betere

schakelingen. Het project had twee doelen: het

en de voordelen ten opzichte van bestaande en con-

productkwaliteit en besparing op kosten, materiaal en

verkrijgen van inzicht in de problemen en het ontwik-

ventionele technologieën voor meerfasenreactoren

energie te realiseren.

kelen van een synthesemethode voor sequentiële

in te schatten. Resultaat na 5 jaar

schakelingen gebaseerd op de informatiegedreven Resultaat na 5 jaar

aanpak.

Een snelle, accurate semi-analytische methode is

Er is een meerfasen reactoropstelling gebouwd,

ontwikkeld voor de analyse van de dynamische

waarin vast-schuim, als gestructureerde pakking met

stabiliteit van dunwandige constructies. De methode

Er is veel inzicht verkregen in de problemen van

gas-vloeistofstroming, is bestudeerd: hydrodynamica

is zeer geschikt voor het uitvoeren van parameter-

sequentiële synthese voor FPGA’s in de bestaande

en stofoverdracht, voor zowel tegenstroom als op-

studies in de voorontwerp fase. De methode is

academische en commerciële synthesemethoden.

en neerwaartse meestroom. Gebruik is gemaakt van

toegepast in vier casestudies, waarbij niet-lineaire

Gebruikmakend van dit inzicht is een nieuwe

aluminium- en koolstofschuimen, variërend van vijf tot

dynamische steady-state en schokresponsies zijn

FPGA-gerichte synthesemethode ontwikkeld voor

veertig poriën per inch. Verschillende stromingsregi-

onderzocht van dunwandige balk- en cilindrische

sequentiële schakelingen. Deze methode is in een

mes konden worden geïdentificeerd: bellen-, druppel-

schaalconstructies, al dan niet met een te dragen

rapport gedocumenteerd, en er zijn ook een aantal

en pulserende stroming. De vloeistoffractie, drukval en

massa. De responsies zijn geverifieerd met experi-

artikelen gepubliceerd. Het werk is voortgezet met

de stofoverdracht konden worden gevat in correlaties.

menten en eindige-elementenanalyses. Het inzicht

als doel het implementeren van de methode in een

Het is gebleken dat vaste schuimen veelbelovende

in het dynamische (na-)knikgedrag van dunwandige

prototype softwaregereedschap.

materialen zijn, die een goede stofoverdracht mogelijk

constructies is sterk verbeterd.

Resultaat na 5 jaar

maken bij zeer lage drukval. Resultaat na 10 jaar Een prototype softwaregereedschap is ontwikkeld en


Naar aanleiding van de verkregen resultaten is

geïmplementeerd. Het prototype kan gebruikt worden

In 2013 is een project met Shell gestart waarin een

een aantal conferentie- en tijdschriftpublicaties

voor kleinschalig experimenteel onderzoek, maar

applicatie van schuimmaterialen wordt ontwikkeld

gerealiseerd. Het project heeft, tot nu toe, geen direct

het vertoont problemen voor grotere schakelingen.

ter verbetering van een chemisch proces. Daarnaast

vervolg gekregen. Bij conferenties met deelname uit

Een deel van de opgebouwde kennis is gebruikt voor

is in 2008 de onderzoekslijn vervolgd met roterende

de lucht- en ruimtevaart is interesse getoond, maar

onderwijs en andere onderzoeksprojecten. Vanwege

schuimmaterialen met een katalytisch actief opper-

dit heeft niet geleid tot concrete vervolgprojecten.

het fundamentele karakter van het onderzoek was

vlak. Ook hier worden hoge stofoverdrachtssnelheden

In de context van MEMS is de situatie min of meer

er geen ander direct gebruik van de methode of

behaald van zowel gasfase naar vloeistoffase als van

hetzelfde, hoewel we daar nog wel werken aan de

softwaregereedschap verwacht dan voor het vervolg-

vloeistoffase naar het katalytisch actieve oppervlak

laboratoriumrealisatie met een afstudeerder. Beide

onderzoek/ontwikkeling of onderwijs. Als gevolg van

van de schuimmaterialen.

industrietakken zijn helaas in Nederland de afgelopen

de herfocussering van de facuiteit is er geen direct vervolgproject gestart.

jaren meer onder druk komen te staan. Gebruikers ABB Lummus Global BV (‘s-Gravenhage) / BASF N

Gebruikers

Gebruikers

ederland BV (De Meern) / DSM Research BV

Dutch Space BV (Leiden) / Philips Applied Techno-

ASML Netherlands BV (Veldhoven) / Indac BV

(Geleen) / ECO Ceramics BV (Velzen-Noord) /

logies (Eindhoven) / Technische Universiteit Delft /

(Enschede) / NXP Semiconductors (Eindhoven) /

Lummus Technology Inc. (Bloomfield, Verenigde

TNO Delft

Syntens (Enschede) / Technische Universiteit Delft

Staten) / RECEMAT International BV / Shell Global Solutions (Amsterdam) / Shell International Oil Products BV (Amsterdam)

STW-projecten 2003

35

Spintronics

Integration of sustainable energy sources through power electronic converters in small electricity generation systems

05901

BAA

05984

BCB

Projectleider Prof.dr.ir. H.J.M. Swagten Programma

Projectleider Prof.dr.ir. A.J.A. Vandenput Programma Open




841.620

437.500


Octrooien Method for operating a power

converter in a soft-switcing range

Doelstelling

Gebruikers

Doelstelling

Binnen het turbulente onderzoeksveld van de

IMEC (Leuven, België) / NXP Semiconductors

In het project is onderzocht hoe milieuvriendelijke

spintronics – waarbij in nanomagnetische elektrische

(Eindhoven) / Omicron NanoTechnology GmbH

energiebronnen zoals brandstof- en zonnecellen, in

devices en industriële toepassingen expliciet gebruik

(Taunusstein, Duitsland) / Philips Research

combinatie met geschikte opslagelementen zoals

gemaakt wordt van de spin van het elektron – is er

(Eindhoven) / Roth & Rau BV (Eindhoven) /

accu’s en supercondensatoren, het best geïntegreerd

fundamenteel onderzoek gedaan op het gebied van


kunnen worden in energiesystemen voor huishoude-

nieuwe strategische ontwikkelingen. Dit betreft het

lijke toepassing. Als de opgewekte energie niet nodig

gebruik van halfgeleidende materialen in generieke

is kan deze tegen een vergoeding worden terug-

elektrische devices en het verkennen van (magneti-

geleverd aan het het elektriciteitsnet. De complexe

sche) nanostructuren op de ultieme schaal van een

energiehuishouding die hier mee samengaat, moet

nanometer.

liefst met zo weinig mogelijk elektronica gerealiseerd kunnen worden.

Resultaat na 5 jaar In dit project zijn er een aantal wetenschappelijke

Resultaat na 5 jaar

bijdragen geleverd die in nauw verband staan met

Binnen de context van het project is een opzien-

relevante industriële ontwikkelingen. Magneet-

barende familie van zeer efficiënte, betrouwbare,

veldafhankelijk (spin) transport is bestudeerd voor

en ook nog goedkope gelijkspanningsomzetters

alternatieve veelbelovende materialen in spintronics

bedacht waarmee het geschetste doel zich op diverse

devices, zoals GaAs, Si en organisch Alq3. Met het

manieren laat realiseren. Op belangrijke aspecten

oog op device miniaturisatie zijn er ‘scanning-probe-

van de vindingen is patent aangevraagd door Philips

microscopy’ studies gedaan naar het visualiseren,

Lighting, en de promovendus is zelfs bij dit bedrijf in

creëren en manipuleren van oppervlakte en ‘embed-

dienst getreden om (onder meer) verdere toepassing

ded’ nanostructuren. Er is een nieuwe onderzoekslijn

van de techniek te evalueren. Wetenschappelijk gezien

uitgezet voor manipulatie van magnetische domeinen

hebben de publicaties van de promovendus een

in ‘next-generation’ toepassingen, hetgeen gebaseerd

nieuw veld in de vermogenselektronica blootgelegd

is op de recente wetenschappelijke ontdekking van

waarop momenteel veel onderzoek wordt gedaan.

‘spin-transfer torque’. Resultaat na 10 jaar Resultaat na 10 jaar

Na tien jaar zijn de publicaties van de promovendus

In het project Spintronics zijn er een aantal weten-

meer dan zevenhonderd keer geciteerd in gerefe-

schappelijke bijdragen geleverd die in nauw verband

reerde tijdschriften, wat de grote belangstelling

staan met relevante industriële ontwikkelingen.

onderstreept voor de familie van gelijkspannings-

Een van de nieuwe onderzoekslijnen die uitgezet

omzetters die door hem is geïntroduceerd. Helaas,

zijn op het gebied van manipulatie van magnetische

door een ingrijpende reorganisatie bij het bedrijf

domeinen voor ‘next-generation’ nano-elektronica

waarin de promovendus in dienst trad, kreeg het

toepassingen, heeft momenteel enorme wereldwijde

onderwerp geen prioriteit meer en is toepassing van

aandacht door een aantal fascinerende

de ideeën in hun producten uitgebleven.

wetenschappelijke ontdekkingen. Zo is er aan de TU/e waargenomen dat het relativistische Spin-Hall

Gebruikers

effect van groot belang is voor het efficiënt bewegen

Betronic Solutions BV (Amsterdam) / Energie-

van domeinen in strips van loodrecht gemagnetiseer-

onderzoek Centrum Nederland (Petten) / Liander

de ultradunne lagen. Tezamen met andere doorbraken

(Arnhem) / Philips Lighting BV (Eindhoven) /

in dit type materialen kan dit leiden tot versnelde

Prodrive BV (Son)

introductie van ‘racetrack memory’, een nieuw type universeel magnetisch geheugen voor toekomstige ICT toepassingen.

36


Towards a new energy-efficient catalytic process for the production of lower olefins from paraffin feedstock

06045

BBA

Transport phenomena in high-pressure plasmas of complex chemical composition: numerical simulations and experimental validation

06093

CBB

Mixed-signal SoC platform

06098

BBA

Projectleider Prof.dr.ir. E.J.M. Hensen Programma Vernieu-

Projectleider Prof.dr. J.J.A.M. van der Mullen em. Pro-

Projectleider Prof.dr.ir. A.H.M. van Roermund Programma

wingsimpuls - Veni

gramma Open Technologieprogramma (OTP) Totale


toewijzing in euro 655.475 Totale inkomsten in euro

in euro 485.400 Octrooien Method and apparatus

110.675

for calibrating a scaled current electronic circuit;


Totale toewijzing

Programmeerbare analoog-naar-digitaal-(A/D)conversieschakeling

Doelstelling

Doelstelling


Doelstelling

Ethyleen en propyleen worden tot nu toe geprodu-

In dit project worden complex-chemische plasma’s

Dit project behelst het ontwikkelen van concepten voor

ceerd via een niet-katalytisch thermisch kraakproces.

bestudeerd waarmee licht kan worden opgewekt in

modulaire flexibele programmeerbare Analoog/Digitaal

Hoge investeringkosten, hoge operating costs en een

hogedruk gasontladingslampen. Deze plasma’s zijn

Converters (ADC’s) en Digitaal/Analoog Converters

beperkte controle over de selectiviteit van de reactie

sterk niet-lineair en daarmee bijzonder gevoelig voor

(DAC’s). Deze converters hebben een programmeerbare

zijn de nadelen van dit proces. Doel van het project is

uitwendige factoren. Een voorbeeld is dat Metaal

resolutie en conversiesnelheid, gekoppeld aan een in-

de ontwikkeling van nieuwe stabiele katalysatoren

Halogenide (MH) lampen van kleur kunnen veranderen

stelbare vermogensdissipatie. Dit opent mogelijkheden

voor de productie van olefines met een hoge selecti-

als ze worden gedraaid. Dit wordt veroorzaakt door de

voor het realiseren van flexibele programmeerbare her-

viteit. Een aanpak door middel van parallelle screening

zwaartekracht. De meeste aandacht zal uitgaan naar

configureerbare mixed-signal System-on-Chip platforms,

moet de gewenste katalysator identificeren. Het

de studie van MH lampen, maar het inzicht dat hiermee

bijv. gebaseerd op Field Programmable Gate Arrays.

heptaan kraakproces is gekozen als modelreactie.

verkregen wordt zal zeker ook bijdragen tot een beter begrip van allerlei andere technologische plasma’s.

Resultaat na 5 jaar Dit project heeft bijgedragen aan de ontwikkeling

Resultaat na 5 jaar Het project heeft geleid tot de realisatie van een

Resultaat na 5 jaar

herconfigureerbaar ADC platform, met instelbare

van gemodificeerde zeolietkatalysatoren die nafta-

Met behulp van het simulatiepakket PLASIMO zijn

resolutie (8 tot 12 bit), sample frequentie (50MS/s

voedingen selectief omzetten in olefines. Olefines

een aantal modellen geconstrueerd waarmee lampen

tot 500MS/s) en programmeerbaar vermogensgebruik.

zoals etheen en propeen zijn de bouwstenen van de

van verschillende chemische samenstelling zijn door-

Hierop is een octrooi verleend. Als eerste op de wereld

chemische industrie, onder andere voor de productie

gerekend. Hieruit afgeleide trends blijken een grote

hebben wij een DAC gerealiseerd waarvan de unaire

van polymeren. Zeolieten gemodificeerd met Lewis

voorspellende waarde te hebben. Voor het valideren

én binaire stroombronnen door middel van auto-

zure kationen zoals gallium zijn inderdaad in staat om

van de modellen zijn verschillende nieuwe diagnos-

calibratie worden bijgeregeld. Op onze auto-calibratie

paraffines met hoge selectiviteit om te zetten in de

tieken ontwikkeld en toegepast. Het project heeft

is een octrooi verleend. Met een andere testchip heb-

gewenste olefines, dit met hogere activiteit en selecti-

gefunctioneerd als bakermat voor een Europees COST

ben wij aangetoond d.m.v. de door ons ontwikkelde

viteit dan ongemodificeerde zeolieten. De synthese van

project. In het kader daarvan is een referentielamp

auto-calibratie de allerkleinste 12 bit DAC ter wereld

dergelijke systemen is geoptimaliseerd. Mechanistisch

gedefinieerd. Verschillende exemplaren van deze lamp

te kunnen maken. Binnen het project zijn in totaal drie

onderzoek bestaand uit spectroscopie, kwantumche-

zijn elders in Europa gebruikt voor onderzoek. Om de

auto-calibrerende DAC testchips gerealiseerd.

misch modelleren en kinetische reactietesten heeft

rol van convectie beter te begrijpen zijn verschillende

geleid tot de definitie van verbeterde procescondities.

van deze lampen in het International Space Station

Verder is er gevonden dat deze katalysatoren geschikt

(ISS) in de toestand van gewichtsloosheid gebracht.

Onder andere als gevolg van de door ons ontwikkelde

zijn om hogere olefines om te zetten in etheen en

Dit voorstel heeft verder geleid tot een nieuwe derde

methode voor zelfcalibratie konden de afmetingen van

propeen met een selectiviteit die afwijkt van niet

geldstroom project van Philips Lighting.

de componenten worden verkleind. Dit gaat normaal

gemodificeerde zeolieten. Het onderzoek heeft in grote mate bijgedragen aan de formulering van een nieuw


gesproken ten koste van de nauwkeurigheid van de Resultaat na 10 jaar

converters, maar deze konden door de on-chip calibratie

model om de structuur en reactiviteit van overgangs-

De technische inzichten die binnen het project zijn

engine door de converters zelf werden weggeregeld.

metaaloxide-complexen in zeolieten te beschrijven.

behaald hebben geleid hebben tot zuiniger lampen. De

Hierdoor waren de 12 bit sub-DAC’s in 40nm technolo-

Dergelijke materialen hebben potentie in allerlei, voor

inzichten uit het project zijn meegenomen bij het ont-

gie de kleinste ter wereld. Zowel onze calibratietechniek

de chemische industrie interessante reacties. Een groot

werpproces binnen Philips. De samenwerking tussen

voor circuits met geschaalde stromen (waaronder

chemische bedrijf sponsort thans een promovendus-

de onderzoeksgroep en Philips is krachtig voortgezet,

DAC’s) als de matrixopbouw van elementaire cellen die

positie om het potentieel van gallium-gebaseerde

maar verschuift van high-intensity discharge (HID) lam-

wij hebben ontwikkeld ten behoeve van herconfigureer-

zeolietkatalysatoren verder in detail te onderzoeken.

pen naar optica en lichtverstrooiing. Er zijn nu drie AIO’s

bare ADC’s zijn gepatenteerd. Gezien de uitstekende

actief op deze gebieden, mede betaald door Philips.

resultaten werd al tijdens dit project een vervolgproject


gestart (06655: Smart AD and DA converters). Gebruikers ASML Netherlands BV (Veldhoven) / Draka Comteq

Gebruikers

Gebruikers

Fibre BV (Eindhoven) / Philips Extreme UV GmbH

NXP Semiconductors (Eindhoven) / Océ Technologies

Dow Benelux BV (Terneuzen) / Lummus Technology

(Aachen, Duitsland) / Philips Lighting BV (Eindhoven) /

BV (Venlo) / STS BV (Amsterdam) / Technolution BV

Inc. (Bloomfield, Verenigde Staten) / SABIC T&I, STC

Philips Research (Aachen, Duitsland) / Universiteit

(Gouda) / Xilinx Ireland (Saggart County, Ierland)

Geleen / Shell International Oil Products BV (Amster-

Antwerpen (België)

dam) / TNO Apeldoorn

STW-projecten 2003

37

Plasma-assisted atomic layer deposition for processing at the nano-scale

06174

The application of calcium silicate elements in infilled stability frames

CCB

06211

BAA

Projectleider Prof.dr.ir. W.M.M. Kessels Programma Open

Projectleider Prof. ir. D.R.W. Martens Programma Open



589.000


257.299


Doelstelling

Gebruikers



Doelstelling

Atoomlaagdepositie (ALD) is uitgegroeid tot een

ASM International NV (Almere) / ASM Microchemistry

Het onderzoek richt zich op de ontwikkeling van

zeer belangrijke en essentiële methode om ultradunne

Ltd (Helsinki, Finland) / FOM-instituut DIFFER

momenteel ontbrekende ontwerpregels voor raam-

lagen van allerlei materialen aan te brengen. Het

(Nieuwegein) / Hauzer Techno Coating BV (Venlo) /

werken in staal en prefabbeton met stabiliserende

doel was om de technologische mogelijkheden en

NXP Semiconductors Belgium NV (Leuven, België) /

invulwanden in kalkzandsteen. Door experimenteel

toepassingen van ALD uit te breiden door gebruik te

Oxford Instruments (Bristol, Groot-Brittannië) /

onderzoek en numerieke modellering wordt inzicht

maken van plasmastappen en door het vergaren van

Roth & Rau BV (Eindhoven) / Technische Universiteit

verkregen in de complexe samenwerking tussen

diepgaand wetenschappelijk inzicht in deze plasma-

Delft / Technische Universiteit Eindhoven

raamwerk en invulwand. Met deze kennis kunnen

geassisteerde ALD processen.

fabrikanten van (prefab)metselwerk, aannemers, ontwerpers en ingenieurs in hun ontwerp gebruik

Resultaat na 5 jaar Een veelvoud van nieuwe plasma-geassisteerde

maken van de versterkende en verstijvende effecten van kalkzandsteen invulwanden.

ALD processen en materialen zijn ontwikkeld. De TU/e heeft zich ontwikkeld tot het belangrijkste

Resultaat na 5 jaar

internationale kenniscentrum op dit gebied.

Nieuwe inzichten werden verworven, de gevoelighe-

Met Oxford Instruments zijn twee nieuwe types

den van het bouwproces werden in kaart gebracht

ALD reactoren ontwikkeld waarvan er inmiddels meer

en suggesties omtrent nieuwe bouwmethoden

dan 40 verkocht zijn. Met andere gebruikers zijn tal

werden voorgesteld. In het onderzoek is een grondige

van demonstrator-experimenten uitgevoerd die geleid

evaluatie van de bestaande kennis inzake het con-

hebben tot nieuwe, potentiële toepassingen van

structief gedrag van invulwanden gemaakt. Dit heeft

ALD die momenteel bestudeerd worden in samenwer-

geleid tot een eerste aanzet voor de ontwikkeling

kingsprojecten. Ook is een vervolgproject opgestart

van ontwerpregels voor kalkzandsteen in stalen

binnen het Perspectief programma TFN (Thin Film

invulwanden. Aanvullend zijn er nieuwe inzichten

Nanofacturing).

verworven door middel van een uitgebreid experimenteel onderzoek en een numerieke parameterstudie.

Resultaat na 10 jaar De impact van dit project is ongekend groot gebleken.


ALD staat nu centraal binnen de onderzoeksgroep

De utilisatie is niet verder dan vijf jaar geleden,

waarbij meer dan 30 onderzoekers zich bezighouden

niettegenstaande we dit al hebben ingebracht voor

met dit onderwerp. Toepassingen strekken zich uit

aanvullende regelgeving in de metselwerknorm.

van nanoelectronica (o.a. grafeen) tot zonnecellen,

We laten dit project niet los, maar door de minder

batterijen en sensoren. Er zijn nog steeds zeer innige

goede economische context was het niet mogelijk

contacten met bedrijven zoals Oxford Instruments

om de nodige financiering te vinden voor vervolg-

en ASM. Beide bedrijven hebben oud-afstudeerders

onderzoek. Hopelijk doet de economie het dit jaar wat

en promovendi uit de groep in dienst genomen.

beter, zodat we de draad opnieuw kunnen oppikken.

Verder kan men ook stellen dat dit project (indirect) aan de wieg heeft gestaan van nieuwe Nederlandse

Gebruikers

bedrijven zoals Levitech en SolayTec. Deze bedrijven

Calduran Kalkzandsteen (Harderwijk) / Koninklijk

komen voort uit een doorbraak gerealiseerd binnen

Verbond van Nederlandse Baksteenfabrikanten

het project op het gebied van passivatie van silicium

(Velp) / Technische Universiteit Delft / Technische

door ALD Al2O3. Het bijbehorende artikel is het meest

Universiteit Eindhoven / Vereniging Nederlands

geciteerde artikel van de groep met 100+ citaties.

Kalkzandsteen Platform (Huizen) / Wienerberger BV (Zaltbommel)

38


Exploring the compositional freedom in space and chemistry of microwave induced plasmas: An object oriented approach

06265

G

CBB

Voice diagnostics in a new perspective

05973

CCC

Projectleider Prof.dr. J.J.A.M. van der Mullen em. Pro-

Projectleider Prof.dr. H.K. Schutte Programma Open

gramma Open Technologieprogramma (OTP) Totale



653.000

229.250

GmbH; Letter of intent: KayPENTAX; Optie/Overdracht


Contracten Geheimhouding: Richard Wolf

octrooi: Cymo BV

Octrooien Optical triggering system

for stroboscopy and a st roboscopic system (voice diagnostics)

Doelstelling Microgolf geïnduceerde Plasmas (MIPs) zijn plasma’s die worden gecreëerd en in stand gehouden door elektromagnetische (EM) golven. Door de EM golven te sturen krijg je de vrijheid om de plasmavorm naar je



Doelstelling Doel was het ontwerpen en vervaardigen van een verbeterde versie van een videokymografiecamera. Videokymografie beoogt de snelle en onregelmatige trillingen van de stemplooien te registreren en vast te

hand te zetten en nieuwe applicaties te verkennen.

leggen. Het instrument toont op een scherm zowel

Het zoeken naar nieuwe plasmatoepassingen volgt

het noodzakelijke overzichtsbeeld als het videokymo-

nog steeds voornamelijk de bewerkelijke empirische

grafiebeeld. De evaluatie van de beelden bij patiënten

route. Het doel is het construeren van computermo-

in een medische setting wordt gesteund door een

dellen die in staat zijn richting te geven in de zoek-

instructiedatabase en de beelden worden met proce-

tocht naar de meest geschikte plasmaconfiguratie en

dures voor beeldanalyse vergeleken.

de beste chemische compositie. Resultaat na 5 jaar Resultaat na 5 jaar

De nieuwe versie videokymografiecamera kan

De onderzoekers hebben zich vooral gericht op de

gebruikt worden voor de onderzoekende laryngoloog

plasma’s die in gebruik zijn bij de kabelfabrikant Draka

naar stemplooitrillingen die onregelmatig verlopen

Communications voor het bewerken van de interne

en gepaard gaan met een afwijkend stemgeluid. De

structuur van glasvezels. Verschillende soorten

camera betekent een aanvulling op het bestaande

modellen zijn geconstrueerd met behulp van het

instrumentarium van de KNO-arts. Er werd een bedrijf

PLASIMO simulatiepakket en kunnen worden toege-

opgericht dat de videokymograaf levert: CYMO BV.

past. Het project heeft geleid tot een vervolgproject

De wetenschappelijke resultaten toonden aan dat het

bij STW, samen met ECN, Draka Comteq Fibre, Philips

slijmvlies op de stemplooien van belang is voor een

Lighting en ASML. Naast de compositievrijheid

goede stem. Met videokymografie kan dit optimaal

in ruimte en chemie brengt het aanbrengen van

worden bestudeerd. Een octrooi werd verkregen op

magnetische velden extra mogelijkheden. Door Philips

een optische triggering van een stroboscoop.

Lighting is een apart 3de geldstroom project gestart om de chemische vrijheid van de nieuwe generatie complex chemische lampen verder te verkennen.

Resultaat na 10 jaar CYMO BV heeft zich in de afgelopen 5 jaar verder ontwikkeld tot een succesvolle nieuwkomer op de


markt voor de endoscopische camera’s. Voor de

Enige jaren geleden is in het STW-Perspectiefpro-

videokymograaf is inmiddels is een CE-merk keuring

gramma BTP (Building on Transient Plasmas) een

verricht door TüV-Germany en het apparaat is voor

project gestart tussen EPG en Draka. Dat nieuwe

de Europese markt goedgekeurd. De markt is door de

project is zeer succesvol en leidt tot nieuw inzichten

geringe belangstelling van KNO-artsen vooralsnog

over hoe de depositieprocessen nu echt werken. De

gering gebleven, maar er is wereldwijd belangstelling

samenwerking EPG-Draka wordt geïntensiveerd en

en er zijn apparaten verkocht. Er wordt met enkele

voortgezet, onder meer door nieuwe projecteniniti-

gebruikers gewerkt aan een cursus voor jonge, in

atieven.

opleiding zijnde KNO-artsen, die belangstelling hebben voor laryngologie en stem. Gebruikers

ASM Europe BV (Almere) / Draka Comteq Fibre BV

Gebruikers

(Eindhoven) / Energieonderzoek Centrum Nederland

Academisch Medisch Centrum (Amsterdam Zuidoost) /

(Petten) / FOM-instituut DIFFER (Nieuwegein) /

Alphatron Medical Systems BV (Rotterdam) /

Philips Lighting BV (Eindhoven) / Technische Univer-

Lambert Instruments BV (Roden) / Martini Ziekenhuis

siteit Eindhoven / TNO Delft / VITO (Mol, België)

(Groningen) / Radboud Universitair Medisch Centrum (Nijmegen) / Richard Wolf GmbH ( Knittingen, Duitsland)


39

Development of a device for the fast analysis of ahigh number of biofluids samples containing hormones bound to proteins

06038

L

BCA

Isolation and characterisation of bacteria suited to control fungal plant diseases in stonewool substrate culture

05884

BBA

Projectleider Prof.dr. J. Korf Programma Open Technolo-

Projectleider Prof.dr. E.J.J. Lugtenberg Programma Open

gieprogramma (OTP)



500.267


Doelstelling Het project beoogt goedkope analysetechnieken (‘disposables’) te ontwikkelen die door niet-geschoold personeel en zonder labfaciliteiten kunnen worden uitgevoerd. LFIA (‘lateral flow immuno assay’ een soort

Universiteit Leiden



Doelstelling Pathogene schimmels vormen een grote bedreiging voor het kweken van gewassen. In dit project wil men bacteriestammen van ziekte-onderdrukkende (wild-type) microben isoleren die optimaal geschikt

dipstick; een techniek waarop veel zwangerschaps-

zijn voor gebruik in steenwol substraat (belangrijke

testen zijn gebaseerd) werd gebruikt voor de analyse

kweekmethode). Nieuwe invalshoeken zijn (1) het

van de hormonen. Ontwikkeling van microfiltratie

gebruik van ophopingsculturen om bacteriën vóór

en microdialyse probes worden gebruikt om in een

te selecteren die voldoen aan een reeks industriële

vrij rondlopend dier bloed en andere lichaamsappen

eisen, en (2) het kiezen van geschikte bronnen voor de

continu te verzamelen en op te slaan.

isolatie van deze bacteriën.

Resultaat na 5 jaar

Resultaat na 5 jaar

De focus lag op de hormonen progesteron (in melk,

Er zijn enkele veelbelovende bacteriestammen

in de koeienstal) en cortisol (bloed, onderhuids; stress

geïsoleerd. De betrokken gebruiker Grodan/Rockwool

index), en op geneesmiddelen (onderhuids, bloed).

BV heeft zich vanwege een aanpassing in de bedrijfs-

Een LFIA prototype bleek te werken. Steriele in vivo

strategie teruggetrokken uit deze tak van sport.

probes werden ontwikkeld op basis van door ons

Een nieuwe gebruiker, Groen Agro Control, is geïnte-

geteste materialen. Microfiltraten werden on-line

resseerd om met de isolaten uit dit project verder

opgeslagen in prototypes glazen capillairs voor latere

te gaan werken. Projectleider Prof. Lugtenberg is

off-line analyses, waarmee dagvariaties variërend

met emeritaat gegaan. De groep valt nu onder

van tien uur tot ongeveer vier dagen werden bepaald

Prof. Van den Hondel. Hij is op het moment een

bij koeien en ratten. Probes en opslagtechnieken zijn

STW-projectvoorstel aan het schrijven waarin men

toepasbaar bij de mens.

uitgebreide veldexperimenten met de geïsoleerde bacteriestammen wil gaan doen.

Resultaat na 10 jaar De groep van Van Amerongen (WUR) heeft met


de laterale flow techniek toepassingen ontwikkeld

Tijdens het STW-project is de eerste en enige me-

voor detectie van pathogenen in een niet-laborato-

thode ontwikkeld om ziekteonderdrukkende bacteriën

rium omgeving. De continue monsterafname wordt

te selecteren, door een verrijkingsmethode toe te pas-

toegepast door Brain-on Line (Groningen) met

sen. Deze methode is gepubliceerd (1) en later door

geplande toepassingen obstetrie (geboorte) en

anderen in Spanje en Korea ook succesvol toegepast.

interne geneeskunde (intensive care bewaking).

De methode resulteert bovendien in ziekteonderdrukkers waar tegen geen resistentie kan ontstaan. De

Gebruikers

groep Lugtenberg is snel na zijn emeritaat verdwenen.

Applikon Biotechnology BV (Schiedam) / Rijks-

Van de op het STW-project aangestelde medewerkers

universiteit Groningen / Wageningen Universiteit &

heeft Dr. Kamilova een baan in de biotech industrie

Researchcentrum

gekregen als registration officer biologicals en is Dr. Valivov aangesteld bij de Universiteit van Kazan. De verkregen kennis is gepubliceerd (2). Deze publicatie werd tot nu toe 482 keer geciteerd. 1. Kamilova F, Validov S, Azarova T, Mulders I, Lugtenberg B (2005) Enrichment for enhanced competitive plant root tip colonizers selects for a new class of biocontrol bacteria. Environ Microbiol 7:1809-1817 2. Lugtenberg B, Kamilova F (2009) Plant-growth-promoting-rhizobacteria. Annu Rev Microbiol 63:541-556

40


Micro-Iontophoresis Needle Array (MINA)

05950

BCA

Projectleider Prof.dr. J.A. Bouwstra Programma Open



Contracten Geheimhouding: Micronit Microfluidics

BV, Integrated Mechanization Solutions BV, Unilever R & D; Octrooiafspraken: Universiteit Twente; Optie: UL, Universiteit Twente, Unilever R & D; Overdracht: Universiteit Twente; MyLife Technologies

Octrooien Integrated

microneedle array and a method for manufacturing thereof (Microneedles) Gebruikers


Doelstelling

4creadvice BV (Maarn) / Federal Biological Research

In dit onderzoek beoogden we micronaalden te

Centre for Agriculture and Forestry (Darmstadt,

ontwerpen en te gebruiken voor toediening van

Duitsland) / Grodan Rockwool BV (Roermond) / Plant

geneesmiddelen via de huid.

Research International (Wageningen) / Rockwool/ Grodan BV (Roermond)

voor een belangrijke researchlijn in Leiden, waarbij de utilisatie een belangrijke factor is. Gebruikers Abbott Healthcare Products BV (Weesp) / Integrated

Resultaat na 5 jaar

Mechanization Solutions BV (Almelo) / Micronit

Het is gelukt reproduceerbaar in de huid te prikken

Microfluidics BV (Enschede) / Nederlands Vaccin

(zonder huidirritatie en pijn). Door het prikken

Instituut (Bilthoven) / Philips Research (Eindhoven) /

ontstaan aantoonbare kleine poriën in de huid. Na

Unilever R & D (Begington, Groot-Brittannië) /

het prikken vindt een verhoogd transport door de huid

Universitair Medisch Centrum Groningen / Universi-

plaats, waardoor we efficiënter kunnen vaccineren.

teit Leiden

Er zijn producten uit dit onderzoek voortgekomen, namelijk een applicator waarmee reproduceerbaar geprikt wordt. Hiervoor is een patent aangevraagd. Betreffende de micronaalden is er ook een patent aangevraagd. Tevens zijn er een Valorisatiegrant I en II aangevraagd en toegekend. Dit heeft geresulteerd in een start-up bedrijf MyLifeTechnologies, die naaldjes produceert, die men verkoopt aan bedrijven. Op dit moment zijn we bezig om alle expertise (applicator en micronaaldjes) uit dit project te bundelen, om ons succes verder te kunnen vergroten. Voortbordurend op deze resultaten zijn we bezig andere projecten op te zetten, waarbij we zo dicht mogelijk bij de gebruikers willen opereren. Het gaat hier voornamelijk om vaccinatie en de partner is het Nederlands Vaccin Instituut. Resultaat na 10 jaar Het start-up bedrijf My Life Technologies is inmiddels echt opgestart en timmert goed aan de weg. Er was ook een patent aangevraagd op de applicator ontwikkeld tijdens het STW-project. Helaas is deze niet verder doorgezet, omdat er te weinig belangstelling was vanuit bedrijven. Echter dit STW-project was het begin van het micronaaldenonderzoek in Leiden. Dankzij dit STW-project zijn er inmiddels vijf projecten opgezet (waarvan één additioneel STW-project), waarbij intensief wordt samengewerkt met een groot aantal bedrijven uit Duitsland, Ierland en Nederland. Waren we met STW-project 05950 vooral gefocusseerd op het voorprikken van micronaalden en vervolgens het appliceren van een formulering, nu coaten we micronaalden, maken oplosbare micronaalden en hebben holle micronaaldjes met applicator ontwikkeld. Al deze studies zijn uitgevoerd in samenwerking met bedrijven. Kortom het initiële STW-project is de basis

STW-projecten 2003

41

Development of novel therapeutics for cardiovascular disorders via a multidisciplinary combination of phage display and organic chemistry

05952

BCA

Semiconducting polymer devices by high-field electron paramagnetic and electron nuclear double resonance techniques

06040

CBB

Development of ladybird beetles for improved biocontrol of aphid infestations

06094

ABA

Projectleider Prof.dr.ir. E.A.L. Biessen Programma Open

Projectleider Prof.dr. E.J.J. Groenen Programma Open

Projectleider Prof.dr. P.M. Brakefield Programma Open




439.500


Contracten Geheimhouding: Leids Universitair

436.000



361.600


Totale inkomsten in euro30.750

Medisch Centrum; Octrooiafspraken:Universitieit Leiden

Octrooien Selectieve remmers van de nucleaire

factor van geactiveerde T-cellen

Totale inkomsten in

euro 20.000

Doelstelling

Doelstelling

Doelstelling

Dit onderzoeksvoorstel beoogt de ontwikkeling van

Nieuwe organische dunne-film transistors kunnen

Lieveheersbeesten zijn momenteel zeer in trek voor

nieuwe leads voor recent geïdentificeerde therapeu-

elektrische signalen schakelen en versterken zoals

bladluisbestrijding. Doel is om de effectiviteit van

tische targets voor hart- en vaatziekten. Hierbij

dat vereist is voor logische circuits (IC’s). Deze nieuwe

lieveheersbeesten als biologische bestrijders van

wordt gebruik gemaakt van de unieke combinatie van

polymeren zijn zeer veelbelovend voor industriële toe-

bladluizen te vergroten. Hiertoe zal een bestaande

phage display en combinatoriële organische chemie.

passingen. Ze kunnen echter worden aangetast door

natuurlijke vleugelloze variant van het lieveheersbeest,

De verkregen leads zullen worden getest op hun

blootstelling aan lucht en licht. In dit project wordt

die zich niet kan verspreiden door te vliegen, verder

vermogen om het proces van atherosclerose te

voorgesteld Electron Paramagnetische Resonantie

worden ontwikkeld. Tevens zal men kunstmatige

remmen in proefdieren en worden gebruikt als

(EPR) en Electron Kern Dubbel Resonantie (ENDOR)

selectie toegepassen in kweken van gevleugelde

diagnostisch hulpmiddel om risicovolle atheroscle-

technieken toe te passen om er achter te komen

lieveheersbeesten op een aantal kenmerken die van

rotische laesies in een vroeg stadium op te sporen

welke stucturen bij de beschadigingen een rol spelen.

direct belang zijn voor biologische bestrijding van

en in kaart te brengen.

bladluizen. Deze twee benaderingen zijn bedoeld om Resultaat na 5 jaar

Resultaat na 5 jaar

op een zeer directe manier biologische bestrijders

Het onderzoek heeft zich gericht op het bestuderen

met gewenste fenotypen te produceren, die een ver-

De huidige generatie immunosuppressiva grijpen met

van het polymeer poly(3-hexylthiofeen). In het bijzon-

groting van de ecologische en economische effectiveit

name aan op calcineurine activiteit en niet zozeer op

der is met EPR gekeken naar het ladings-overdracht

bieden in de bestrijding van bladluisplagen

NFAT. Dit leidt tot een scala aan bijwerkingen. In dit

complex dat ontstaat tussen het polymeer en zuur-

project hebben remodelling studies laten zien dat de

stof moleculen die in het materiaal diffunderen. Om de

nieuwe klasse remmers, INCA en VIVIT analoga, niet

radicaalionen en complexen verder te karakteriseren

Het doel is bereikt. Er zijn enkele lijnen van vleugelloze

exact op dezelfde plaats binnen calcineurine binden.

hebben de onderzoekers 275 GHz ENDOR spectrosco-

lieveheersbeesten ontwikkeld met belanghebbende

We hebben het essentiële domein binnen VIVIT

pie ontwikkeld en met succes toegepast. De onder-

potentie in de biologische bestrijding van luizen. Naast

geïdentificeerd en deze geconjugeerd via een korte

zoeksresultaten hebben vooral geleid tot meer inzicht.

toepassing in de kasteelt (aardbeien, paprika, rozen),

spacer aan een INCA type remmer. De resulterende

Philips was nauw bij dit onderzoek betrokken.

wordt nu met extra financiering door de Gemeente

bifunctionele inhibitor conjugaten hebben een superieure affiniteit en blijken meer dan duizend

Resultaat na 5 jaar

Amsterdam gekeken of de toepassing van vleugelloze Resultaat na 10 jaar

lieveheersbeesten ook een oplossing kan bieden aan

maal potenter en veel selectiever dan de moederver-

De nieuw ontwikkelde techniek is niet alleen op poly-

het honingdauwprobleem in laanbomen in steden. De

binding. Daarnaast blijken ze een langdurige remming

meren toegepast, maar inmiddels ook met veel suc-

honingdauw die geproduceerd wordt door luizen zorgt

te sorteren op de NFAT activiteit. Een van de conju-

cess gebruikt in biofysisch onderzoek. Het gaat daarbij

voor hardnekkige aanslag op auto’s en trottoirs en we-

gaten is inmiddels gepatenteerd.

om de elektronische eigenschappen van actieve

gen. De gemeenten staan onder druk om een oplos-

metaalcentra in enzymen en daar blijkt hoogfrequente

sing te vinden zonder de toepassingen van chemische

EPR/ENDOR van onschatbare waarde. Op basis van de

middelen. De eerste resultaten zijn bijzonder hoopvol.

Resultaat na 10 jaar Er is voor dit project geen nieuwe informatie bekend.

resultaten van het STW-project is het onderzoek van polymeerfilms verbreed en naast poly(3-hexylthiofeen)

Gebruikers


is ook gekeken naar chemisch geinduceerde polaronen

Prof. Brakefield heeft na afloop van het STW-project

Astellas Pharma BV (Leiden) / Leids Universitair

in polyphenyleenvinyleen. Deze films worden toege-

een nieuwe betrekking aanvaard in Cambridge. Hij

Medisch Centrum / Philips Research Laboratories

past in zonnecellen. Begrip van de polarontoestand is

heeft de lijnen vleugelloze lieveheersbeestjes hier

(Eindhoven) / Universiteit Leiden

essentieel in relatie tot de optimalisering van de opto-

mee naartoe genomen en ze tot op heden instand

electronische eigenschappen van het polymeer. De

weten te houden. Dr. Lommen is in 2013 alsnog op

mogelijkheden van 275 GHz EPR zijn wereldwijd erkend.

het onderzoeksonderwerp gepromoveerd en is te-

Onze resultaten hebben de firma Bruker geïnspireerd

genwoordig werkzaam in Zwitserland. Het onderzoek

bij de ontwikkeling van hun 264 GHz spectrometer,

heeft vooralsnog niet tot verdere utilisatie geleid.

waarvan de eerste inmiddels geleverd zijn. Gebruikers Gebruikers Holst Centre (Eindhoven) / Philips Research (Eind-

(Berkel en Rodenrijs) / Wageningen Universiteit &

hoven) / Technische Universiteit Eindhoven / TNO

Researchcentrum

Eindhoven

42


BSI (Baarn) / Klep BV (Etten Leur) / Koppert BV

Autonomous Virtual Robots for Image Exploration Application to contour and fiber tracking in medical images

06122

M

BCB

Identification and evaluation of poly(ADP-ribose) polymerase-1 inhibitors in foods

06041

BAA

Projectleider Prof.dr.ir. J.H.C. Reiber Programma Samen-

Projectleider Dr.ir. G.J. Hageman Programma Open

werkingsprogramma - Neurale Netwerken Technologie


Totale toewijzing in euro 236.000 Totale inkomsten in

601.500

euro 28.667

and their use as inhibitors of PARP and PARP-


Octrooien Fused bicyclic natural compounds

mediated inflammatory processes

Totale inkomsten

in euro 25.000

Doelstelling De moderne medische beeldmodaliteiten leveren hoge resolutie drie-dimensionale beelden. De tijd die nodig is om dergelijke datasets uit te werken, belemmert de uitgebreide toepassing van automatische technieken


Doelstelling In het project was het doel voedingsbestanddelen te vinden die op basis van specifieke eigenschappen, namelijk het remmen van het enzym Poly(ADPRibose)- Polymerase-1 (PARP-1), toegepast kunnen

in de dagelijkse praktijk. Het doel van deze aanvraag is

worden in functional foods of nutraceuticals met

nieuwe beeldverwerkingstechnieken te ontwikkelen

ontstekingsremmende werking. Met name voor

door het integreren van state-of-the-art herkenning

patiënten met chronische ziekten waarin ontstekings-

en beschrijving van afwijkingen in verschillende orga-

processen bijdragen aan een verdere verslechtering,

nen, en de volle potentie te onderzoeken ten behoeve

zoals COPD en diabetes kunnen deze componenten

van de automatische herkenning en beschrijving van

toegepast worden.

organen in hoge resolutie medische beelden. Resultaat na 5 jaar Resultaat na 5 jaar

Er zijn twee klassen voedingsbestanddelen

De ontwikkelde Virtuele Robot is gebruikt in het

geïdenficeerd die PARP- en ontstekingsremmende

klinisch onderzoek van cochlea-implantaten. Het

activiteiten bezitten, te weten specifieke caffeïne-

project heeft geleid tot een nieuwe vormanalyse-

metabolieten en enkele flavonoïden, namelijk fisetine,

methode: GAMEs (Growing and Adaptive MEshes).

flavone, tricetine en quercetine. In bloed afkomstig

Al het onderzoek heeft geleid tot zestien weten-

van patiënten met COPD en type 2 diabetes, en in

schappelijke publicaties in nauwe samenwerking

een muizenmodel voor acute longontsteking bleken

met klinische onderzoekers van de afdeling

deze componenten effectief als ontstekingsremmer.

Radiologie (LUMC) en andere (inter)nationale centra.

Er is een Europese patentaanvraag ingediend: No.

Teneinde GAMEs naar de klinische praktijk te brengen

04447238.9/04447196.9; niet gecontinueerd na

is er een nieuw onderzoeksproject ingediend bij

maart 2008 vanwege ontbrekende belangstelling

STW. Onze industriële partner Medis Medical

bij potentiële gebruikers. In vervolgprojecten wordt

Imaging Systems BV is van plan om GAMEs in haar

fisetine geëvalueerd in een chronische studie met

neuro softwareapplicatie QBrain te integreren.

diabetische ratten, en worden metabolieten van flavonoïden onderzocht op ontstekingsremmende


activiteit.

De GAMES software draait als ‘Service’ op een virtual machine bij LKEB, voor het definieren van meshes op


3D objecten, en is alszodanig door onderzoekers ge-

In een vervolgstudie is de meest belovende PARP-1

bruikt. Het originele robot-algoritme wordt nog altijd

remmer, de flavonoïd fisetine die onder andere in

in de QMass CT software van Medis gebruikt voor de

aardbeien voorkomt, getest op effectiviteit om onste-

automatische detectie van de epicardiale contouren

kingsprocessen en schade aan organen en weefsels

van de linkerhartkamer. Sinds 2013 is deze software

te remmen bij diabetes. Fisetine bleek ontstekingspro-

module opgenomen in de QMass MR software van

cessen in diabetische ratten te reduceren en dit leidde

Medis. De aantallen zijn nog zeer beperkt, maar er is

tot een licht verbeterde nierfunctie. De verkorting van

interesse vanuit de kindercardiologie, vooral vanuit de

telomeren (een marker voor veroudering) in hart en

USA. Enkele jaren geleden zijn de neuro-toepassingen

nieren van diabetische ratten werd tegengegaan door

door Medis gestaakt; Medis concentreert zich sedert-

fisetine en was vergelijkbaar met die van niet-diabeti-

dien geheel op het cardiovasculaire systeem.

sche ratten (proefschrift Joyce M. Houben, 21-012011). Dit vervolgonderzoek was deels gefinancierd

Gebruikers

met een subsidie van de Provincie Limburg. Hoewel

Academisch Ziekenhuis Maastricht / Bioclinica

het project wetenschappelijk succesvol was en ‘proof

(Leiden) / Leids Universitair Medisch Centrum /

of principle’ is aangetoond, zijn er tot nu toe geen

Medis Medical Imaging Systems BV (Leiden) /

financiële revenuen.


STW-projecten 2003

43

N

Metastability in mixed crystal growth processes

05738

CCB

Projectleider Prof.dr. E. Vlieg Programma Open Technolo-

gieprogramma (OTP)


Contracten Licentie: Unilever R & D Totale inkomsten in euro 74.460

Gebruikers DSM Food Specialties (Delft) / Maastricht University / Nutricia Research BV (Utrecht) / TNO Zeist / Unilever R & D (Vlaardingen)


Doelstelling In verschillende industriële sectoren speelt ‘mixed crystallization’ in multicomponent systemen een belangrijke rol. Om de toestand van zo’n systeem na kristallisatie te bepalen neemt men gewoonlijk aan dat het systeem in evenwicht is en men berekent de evenwichtstoestand, dit is de toestand met de laagste ‘Gibbs free energy’. Echter, in veel gevallen gaat deze veronderstelling niet op vanwege de kinetiek van het kristallisatieproces. Vanwege de kinetiek behoudt de vaste fase ‘composition gradients’. Door de erg trage diffusie in vaste stoffen vindt de transitie naar de evenwichtstoestand, die uit een homogene fase bestaat, niet of extreem langzaam plaats. In deze gevallen spreekt men van een ‘frozen-in metastable state’. Dit project draait om het bepalen van deze metastabiele toestand, zowel theoretisch als ook experimenteel. Resultaat na 5 jaar Op inhoudelijk niveau zijn alle onderdelen uit het project gerealiseerd. Er is software gemaakt om fasediagrammen en kristallisatie van vetmengsels te berekenen op grond van een minimum aantal thermodynamische en kinetische parameters. Deze software berekent niet alleen de thermodynamische evenwichtsituatie, maar kan ook de kinetiek in rekening brengen. In een verlenging van het project is in samenwerking met Unilever een gebruikersvriendelijke interface en een goede handleiding gemaakt om de daadwerkelijke toepassing mogelijk te maken. Resultaat na 10 jaar Er zijn geen nieuwe ontwikkelingen anders dan na vijf jaar. Gebruikers Océ Technologies BV (Venlo) / Shell Global Solutions International BV (Amsterdam) / Unilever R & D (Vlaardingen)

44


Ontwikkeling van nieuwe statistische methoden voorauditing

05759

BAA

De ontwikkeling van een diagnostische test voor diabetes type 1 gebaseerd op gemodificeerde peptiden

05898

BAA

Improving the applicability of the ANaerobic AMMonium OXidation (ANAMMOX) process

05987

BCC

Projectleider Prof.dr. M.C.A. van Zuijlen em. Programma

Projectleider Open Technologieprogramma (OTP)

Projectleider Prof.dr.ir. M.S.M. Jetten Programma Open


Programma Prof.dr. G.J.M. Pruijn Totale toewijzing in euro


515.666

472.360


euro 382.208

Doelstelling

Doelstelling



Doelstelling

Auditors gebruiken vaak statistische methoden als

Net zoals bij andere auto-immuunziekten gaat de

Het ANaerobe AMMonium OXidatie (anammox)

kwantitatief hulpmiddel om meer zekerheid te ver-

ontwikkeling van type 1 diabetes (T1D) gepaard met de

process is een innovatief nieuw proces voor stikstof-

krijgen over de jaarrekening van een bedrijf. Vanwege

productie van autoantistoffen. De specificiteit van deze

verwijdering uit afvalwater (zie www.anammox.com).

bijzondere omstandigheden bij een controle (zoals

autoantistoffen is vaak karakteristiek voor de ziekte

Vergeleken met conventionele stikstofverwijdering

kleine steekproefomvangen en niet-normaliteit) zijn

en dit biedt mogelijkheden voor de ontwikkeling van

is het energieverbruik slechts 40%, COD is niet nodig,

standaard statistische technieken vaak niet toepas-

daarop gebaseerde diagnostische testen. Een belang-

de slibproduktie is met 90% gereduceerd, net als

baar. Het projectdoel was om statistische methoden

rijke hypothese voor het doorbreken van immunologi-

de CO2 emissies. Het doel van dit project was om

(zoals steekproeftechnieken en ook betrouwbaar-

sche tolerantie is het initiëren van de immuunrespons

mechanistisch inzicht te verkrijgen in het anammox

heidsbovengrenzen) te ontwikkelen die geschikt zijn

door gemodificeerde eiwitten, die daardoor niet meer

catabolisme en anabolisme. Dat is nodig voor een

voor audit-toepassingen.

als lichaamseigen gezien worden. Dit project had als

goede procescontrole en het zal de processtabiliteit

doel zulke, voor T1D relevante, gemodificeerde tar-

verhogen. De experimentele aanpak bestond uit fysio-

getmoleculen te identificeren en op basis daarvan een

logische experimenten, microbiële populatie-analyse

(prototype) diagnostische test te ontwikkelen.

en metabole analyse.

Resultaat na 5 jaar Statistische methoden zijn ontwikkeld als oplossingen voor bekende probleemsituaties in auditing: (1) Aantoonbaar correcte betrouwbaarheidsbovengrenzen

Resultaat na 5 jaar

Resultaat na 5 jaar

zijn ontwikkeld in situaties van kleine steekproeven,

Een reeks modificaties van bekende targeteiwitten

Anammox bacteriën kunnen zowel azijnzuur als pro-

zonder uit te gaan van een specifiek parametrisch

voor T1D autoantistoffen bleek niet te leiden tot

pionzuur gebruiken als substraat voor nitraatreductie

model. (2) Deze technieken zijn toepasbaar gemaakt

een toename van de reactiviteit met antistoffen in

en ze kunnen aan 3% zout adapteren. De metabole

in situaties waarbij meerdere steekproeven worden

patiëntensera. Voor een van deze targeteiwitten,

analyse liet zien dat NO en hydrazine belangrijke

getrokken. (3) Steekproeftechnieken zijn ontwikkeld,

pro-insuline, werden ook een aantal andere modi-

intermediaren zijn in het anammox proces, en dat

waarbij initieel een kleine steekproef wordt genomen

ficaties onderzocht. Met een lage frequentie werd

hydroxylamine omzetting kon worden gemodelleerd.

en waarbij, afhankelijk van het aantal gevonden

reactiviteit tegen een aantal van deze gemodificeerde

Tevens werd in het onderzoek een nieuwe membraan

fouten in die steekproef, al dan niet een tweede

targets waargenomen. Uit het bloed van een viertal

reactor ontwikkeld voor de groei van de anammox-

steekproef wordt getrokken, etc.. (4) De belangrijkste

T1D patiënten werden de antistof coderende mRNA

bacterien in suspensie. Deze cellen werden gebruikt

resultaten zijn verwerkt in een softwarepakket, zodat

moleculen geïsoleerd en omgezet in DNA, met als doel

om met behulp van 31P-NMR inzicht te krijgen in het

deze gemakkelijk toegankelijk zijn voor de praktijk.

faag-display bibliotheken te genereren. De bereikte

energie metabolisme. De opstart van de eerste

resultaten hebben nog niet geleid tot directe toepas-

75 m3 anammoxreactor op praktijkschaal werd

singen, maar bieden voldoende aanknopingspunten

tijdens het onderzoek gevolgd met ondere andere

Vrijwel alle resultaten van het onderzoek zijn versche-

voor vervolgonderzoek met in essentie dezelfde

Q-PCR. Biomassaretentie en korrelvorming bleken van

nen in de vorm van wetenschappelijke publicaties.

doelstelling. Het is de bedoeling dat dit door hetzelfde

cruciaal belang tijdens de opstart. De volumetrische

Daarnaast komen de resultaten regelmatig aan de

consortium uitgevoerd zal worden.

omzettingssnelheid van 10 kg-N/m3/dag was hoog in


orde in de Stuurgroep Statistical Auditing en geven daarbij soms aanleiding tot nieuw onderzoek.

vergelijking met reactoren op laboratoriumschaal. Resultaat na 10 jaar In samenwerking met de onderzoekers in Leiden

Gebruikers


(Dr. J.W. Drijfhout; Dr. B. Roep) hebben we in het

Na het succes van de eerst anammoxreactor in

Algemene Rekenkamer (‘s-Gravenhage) / Belasting-

najaar van 2011 een subsidie aanvraag ingediend

Rotterdam zijn er verschillende nieuwe anammox-

dienst (Apeldoorn) / Deloitte Accountants BV

voor vervolgonderzoek bij JDRF (programma Study

installaties voor de reininging voor industrieel

(Amstelveen) / Ernst & Young (‘s-Gravenhage) /

of modifications of beta cell antigens in the immu-

afvalwater in Nederland gebouwd en in bedrijf

KPMG Accountants NV (Amsterdam) / Tilburg

nopathogenesis and treatment of type 1 diabetes).

genomen. Daarnaast blijkt het verre oosten een goede

University / Veenstra Accountancy-Consultants

Helaas is deze aanvraag niet gehonoreerd.

afzetmarkt voor anammoxreactoren. De toepassing

(Naarden) / Vrije Universiteit Amsterdam

van anammox in afvalwaterzuivering zou aanzienlijk Gebruikers

uitgebreid kunnen worden als het process wordt

Erasmus MC (Rotterdam) / Modiquest Research BV

aangepast voor lagere temperaturen. Op laboratorium-

(Oss) / Nederlands Vaccin Instituut (Bilthoven) /

schaal is dit al mogelijk gebleken. Met behulp van

Radboud Universitair Medisch Centrum (Nijmegen) /

diverse subsidies waaronder een ERC Proof of

Wieslab BV (Nijmegen)

Concept grant wordt er nu een pilot uitgevoerd door

STW-projecten 2003

45

Synthesis of novel peptide substrates to monitor the thrombin activity in blood

Quantitative nucleic acid sequence based amplification (NASBA) to monitor malaria drug resistance

06009

BCA

Projectleider Prof.dr. R.W. Sauerwein MD PhD Programma



euro 350.072

06028

BBA

Projectleider Prof.dr. F.P.J.T. Rutjes Programma Open



euro 355.000 Octrooien Methods of determining

endogenous thrombin potenti al (ETP) and thrombin substrates for use in said methods; Process for the preparationof 1,4,5-trisubstituted triazoles and 3,4,5-trisubstituted triazoles


48.000

Doelstelling

het waterschap Hollandse delta in samenwerking

Doelstelling

met Paques BV, TU Delft en Radboud Universiteit

In endemische gebieden neemt malaria drugresisten-

Het zogenaamde ‘thrombogram’, is een test voor het

Nijmegen. Voor het spraakmakend, fundamentele

tie snel toe en is vroege herkenning en monitoring

stollingsgedrag van bloed waarin het verloop van de

onderzoek naar anammox werd een ERC advanced

essentieel. Naast detectie van alle parasieten is

thrombineconcentratie in stollend bloed wordt weer-

investigators grant verworven en een Spinoza premie

meting van transmissiestadia belangrijk om versprei-

gegeven. Doel van het onderzoek is de verbetering

verkregen

ding van drugsresistentie vast te stellen. Doelstelling:

van het thrombogram, de ontwikkeling van nieuwe

ontwikkeling van gevoelige moleculaire testen voor

fluorogene peptidesubstraten, waarmee de efficiëntie

parasitair RNA (QT-NASBA) met toetsing veldsituatie

en de toepasbaarheid van de test enorm wordt ver-

in Kenia.

groot. Het verwachte eindresultaat is een significante

Gebruikers Paques BV (Balk) / Stichting Toegepast Onder-

verbetering ten opzichte van de op dit moment toege-

zoek Waterbeheer (STOWA) (Amersfoort) / Vrije Resultaat na 5 jaar

Universiteit Amsterdam / Wageningen Universiteit

paste stollingstesten. Het verbeterde Thrombogram

& Researchcentrum / Waterschap Hollandse Delta

Een Pfs25 en 18S rRNA QT-NASBA werden ontwik-

zal, door het verminderen van de variabiliteit van de

(Ridderkerk) / Waterstromen BV (Lochem)

keld met ‘real-time’ technologie en getoetst met

reagentia en door het gebruik van goed gekarakteri-

verschillende malaria stammen; de test is in principe

seerde peptidesubstraten, in vele opzichten superieur

geschikt bevonden voor metingen op grote schaal.

zijn ten opzichten van de huidige testen.

Testen werden gebruikt in een veldstudie gericht op snelle detectie van anti-malaria drug resistentie

Resultaat na 5 jaar

waarbij praktische geschiktheid werd aangetoond.

Het project betrof het ontwerpen en synthetiseren

Keniaanse partner zal implementatie in nationale

van nieuwe fluorescente peptidesubstraten, die

resistentiemonitoring onderzoeken. Er werden geen

gebruikt kunnen worden voor het monitoren van

patenten aangevraagd, maar verdere ontwikkeling

de activiteit van trombine in bloed (thrombogram).

en toepassing met firma bioMerieux wordt verkend.

Trombine is een enzym dat cruciaal is bij het stollen

De onderzoeksresultaten zijn gepubliceerd en

van bloed en het op deze manier monitoren van de ac-

verschillende onderzoekers gebruiken inmiddels

tiviteit van dit enzym heeft een aantal voordelen ten

de ontworpen technieken.

opzichte van conventionele empirische stollingstesten. De nieuw ontwikkelde substraten geven aanzienlijk


betere resultaten in het thromogram. Daarnaast is een

Er is voor dit project geen nieuwe informatie beschik-

nieuwe conjugatiemethode ontwikkeld waarmee het

baar.

mogelijk is om onder fysiologische condities – zonder gebruik van andere reagentiamoleculen met elkaar Gebruikers

te koppelen. Op deze laatste methode is octrooi

Biomedical Primate Research Centre (Rijswijk) /

aangevraagd. Uit het trombineonderzoek is een nieuw

BioMérieux BV (Boxtel) / Koninklijk Instituut voor

project voortgekomen – gericht op het miniaturiseren

de Tropen (Amsterdam) / Rijksinstituut voor Volks-

van het thrombogram – dat gefinancierd wordt middels

gezondheid en Milieu (Bilthoven) / Vrije Universiteit

het Pieken in de Delta programma en waaraan door

Amsterdam

een consortium van academische groepen en bedrijven wordt gewerkt. Het conjugatieonderzoek wordt met NWO-financiering voortgezet. Resultaat na 10 jaar In het project zijn verschillende pepiden ontwikkeld die aan de gestelde randvoorwaarden voldeden. Uiteindelijk zijn ze door de betrokken commerciele partij (Synapse) niet op de markt gebracht, doordat daar (mede na een overname) andere belangen speelden. De peptiden zijn uiteindelijk wel gepubliceerd en als gevolg daarvan voor onderzoeksdoeleinden

46


Optimalization of engineered bone constructs by cell selection, cell loading and cell culture

06052

AAA

Simon Stevin onderzoek: New bone

06205

CCC

Projectleider Dr. J. van den Dolder Programma Vernieu-

Projectleider Prof.dr. J.A. Jansen Programma Open

wingsimpuls - Veni



500.000


Octrooien Biocampatible cement composite


voor iedereen beschikbaar. Binnen dit project is ook

Doelstelling

Doelstelling

een nieuwe bioconjugatiemethode (metaal-vrije klik-

Het doel was het verbeteren van de osteogeniciteit

Het doel was het ontwikkelen van een osteoinductief

reactie) ontwikkeld, die gepatenteerd is, maar waar

van geïsoleerde beenmergcellen door cel selectie en

en osteogeen calciumfosfaat keramisch materiaal dat

uiteindelijk marktpartijen niet voldoende in waren

het variëren van de celkweektechniek.

als injecteerbare botvervangend materiaal gebruikt

geinteresseerd. Er zijn overigens nog steeds academische groepen die deze conjugatiemethode toepas-

kan worden. Resultaat na 5 jaar Resultaat na 5 jaar

sen. Dit werk heeft vervolgens de aanzet gegeven tot

Het project is slechts deels geslaagd. De diverse

ander onderzoek naar metaal-vrije klikreacties (onder

onderzoeken lieten zien dat cel selectie niet tot een

Het project is geslaagd. Er is aangetoond dat aan

andere door NWO gefinancierd), wat uiteindelijk heeft

beter osteogeniciteit van de geïsoleerde beenmerg-

het reeds eerder ontwikkelde calciumfosfaat cement

geleid tot nieuwe octrooien (maar dus volledig los-

cellen leidde. Het onderzoek op het gebied van de

(STW-project 04484) degradeerbare polymere

staand van dit STW-project) en de oprichting van de

celkweekcondities werd uitgevoerd in samenwerking

microbolletjes kunnen worden toegevoegd die niet

spin-off onderneming SynAffix (www.synaffix.com).

met Prof. Mikos (Rice University, Houston, USA). Ook

alleen de afbreekbaarheid van het cement vergroten,

deze studies mondden niet in een significant effect

maar ook kunnen dienen als drager voor botgroei-

op het uiteindelijke botvormende vermogen van de

stimulerende factoren. Door gebruik te maken van

Chiralix BV (Nijmegen) / DSM Research BV (Geleen /

beenmergcellen. Echter, de combinatie van celselectie

verschillende polymeren kan de afgifte van de

Synapse BV (Maastricht) / Universiteit Utrecht

met gen transfectie (voor botgroei stimulerende

botgroei stimulerende factoren gevarieerd worden en

factoren) resulteerde wel in een beter botvormend

kunnen verschillende factoren sequentieel afgegeven

vermogen van de cellen. Hiervoor werd gebruik ge-

worden. Tevens is er in samenwerking met CAM

maakt van een virale vector. Op basis van deze laatste

Bioceramics (Leiden) een calciumfosfaat cement ont-

resultaten zijn twee nieuwe subsidies verworven

wikkeld dat volledig in eigen beheer geproduceerd kan

(ITI-Foundation en KNAW-China Exchange program-

worden. Het project wordt voortgezet in het Smartmix

ma), welke zich richten op de verder ontwikkeling van

project ‘TeRM’ en het KNAW-PSA project ‘Nanoscale

de gen transfectietechniek. Het doel is om de virale

materials for bone regeneration’. In deze projecten

vector te vervangen door een non-virale techniek.

zal niet alleen verder ontwikkeling van het cement

Gebruikers

voor definitieve toepassing plaatsvinden, maar zullen Resultaat na 10 jaar Bij STW zijn geen verdere gegevens bekend. Gebruikers

ook humane klinische studies met het basismateriaal (cement met polymere microbolletjes) plaatsvinden. Resultaat na 10 jaar

Cam Bioceramics BV (Leiden) / EMCM (Nijmegen) /

In diverse vervolgprojecten vond niet alleen de verdere

Harlan Nederland (Horst) / Universiteit Twente

ontwikkeling van het cement voor definitieve klinische

(Enschede)

toepassing plaats, maar werd ook de industriële productie van zowel het CaP cement als de PLGA microdeeltjes aangepast zodat industriële opschaling economisch en productietechnisch haalbaar werden. CAM Bioceramics heeft de productie van de formulering volledig gevalideerd en zal de binnen het bedrijf aanwezige expertise op het gebied van regelgeving en validatie inzetten om de formulering voor te bereiden voor CE markering en goedkeuring door de Amerikaanse FDA. Er is geen patent of andere vorm van IPR gerealiseerd aangezien CAM Bioceramics de voorkeur heeft uitegesproken om de kennis met betrekking tot de productie van de nieuwe formulering niet openbaar te willen maken. Dit project heeft de start gevormd voor de ontwikkeling van een commercieel product dat uiteindelijk klinisch zal worden toegepast. De hiervoor

STW-projecten 2003

47

NKI

Exploring new uses of AChBP as model for ligand- gated ion channel research

06035

ABA

Projectleider Prof.dr. T.K. Sixma Programma Open



480.225

benodigde ontwikkeltijd van bench-to-bed van tien jaar ligt daarbij onder het gemiddelde van vijftien jaar voor medische devices. Deze ontwikkeling is mogelijk gemaakt dankzij nieuwe subsidies die op basis van de in het New Bone project behaalde resultaten zijn verworven. Gebruikers


Doelstelling AChBP is een modeleiwit voor ligand-binding in de farmacologisch belangrijke klasse van cys-loop receptoren. Hiertoe horen de nicotinerge acetylcholine receptor (nAChR), de GabaA, 5HT3 en glycine receptor. In dit project zijn AChBPs gebruikt om informatie te krijgen over de specifieke binding van stoffen zoals nicotine en conotoxines. Daarnaast is gekeken naar receptor subtype-specifi-

Cam Bioceramics BV (Leiden) / FUJIFILM

citeit en er is geprobeerd of AChBP gebruikt kan worden

Manufacturing Europe BV (Tilburg) / Universitair

om nieuwe liganden voor de nAChRs te identificeren.

Medisch Centrum Utrecht Resultaat na 5 jaar We hebben kristalstructuren bepaald van AChBP gebonden aan nicotine, carbamylcholine en conotoxines. Samen met mutantenanalyse verschafte dit informatie over de subtype specificiteit van nAChRs. Daarnaast zijn screens met AChBP gebruikt om nieuwe liganden voor nAChRs te vinden, zowel in vitro, waarbij een nieuw conotoxine werd gevonden, als in silico, waarbij naar nieuwe liganden werd gezocht. Dit werk leidt tot ontwikkeling van nieuwe medicijnen tegen cys-loop receptoren. Het project wordt voortgezet in de vorm van een TI pharma samenwerking en daarnaast is het werk uitgemond in een EU integrated project, waarvan Guus Smit coordinator is. Resultaat na 10 jaar Ook na tien jaar blijft AChBP nog steeds het beste modelsysteem voor ligand binding aan cys-loopreceptors. De kristalstructuren worden derhalve wereldwijd gebruikt door vele onderzoekers in academische en farmaceutische omgevingen, niet alleen voor het bestuderen van ligandbinding aan nAChRs maar ook voor de andere cys-loop receptor familieleden. De publicaties uit het STW-project zijn dientengevolge zeer veelvuldig geciteerd (bijvoobeeld Celie et al., Neuron 2004, meer dan 450 keer). In vervolgonderzoek zijn diverse medicinal chemistry projecten gestart, er zijn methoden voor fragment growing onderzocht (Edink et al, JACS, 2011) en is onderzocht hoe ‘smoking cessation’ medicijnen binden, als basis voor verbetering van deze compounds (Rucktooa et al, JBC 2012). Tenslotte is recent een bijzondere vorm van ligand binding gevonden waarbij eenzelfde compound driemaal bindt in elke bindingsplaats (Stornaiuolo, Nature Communications 2013). Gebruikers Abbott Healthcare Products BV (Weesp) / MSD Oss

48


T

Robust inversion of nonlineair dynamic systems (INVERT)

05636

BBB

Modelling of spatial and temporal variations in offshore sandwaves: process-oriented vs stochasticapproach

05805

BBB

Projectleider Prof.dr.ir. M. Verhaegen Programma Open

Projectleider Prof.dr. S.J.M.H. Hulscher Programma Open



524.525

Contracten


Optie: LMS International NV


460.125


Universiteit Twente

Doelstelling

Doelstelling

Numerieke modellen te ontwikkelen voor het inverteren

Zandgolven in ondiepe zeeën kunnen door hun

van niet-lineaire dynamische systemen. Een voorbeeld

dimensies en migratie snelheid grote invloed hebben

van zo’n systeem is het beproeven van de levensduur

op bijvoorbeeld scheepvaartgeulen, pijpleidingen

van nieuwe voertuigen. Nieuwe prototypes worden

en windturbines. Hiervoor is het belangrijk te weten

met een proefopstelling getest onder realistische belas-

welke variatie (in tijd en ruimte) er in bijvoorbeeld de

tingscondities. De methoden die in het project ontwik-

zandgolfhoogte en migratie kan voorkomen. Het doel

keld worden zullen het instellen van de proefstanden

van dit project was meer inzicht te krijgen in de vari-

efficiënter maken. Het instellen door middel van een

atie in zandgolfkarakteristieken en welke processen

iteratief proces kan nu enige weken in beslag nemen.

deze variatie kunnen veroorzaken.

Resultaat na 5 jaar

Resultaat na 5 jaar

Er zijn methoden ontwikkeld om de aansturing van

Binnen het project is een nieuwe snellere numerieke

een complexe dynamische systeem op een iteratieve

code ontwikkeld die de zandgolfevolutie en eindvorm

manier te leren. Condities zijn afgeleid waarbij deze

kan voorspellen. Het model is gevalideerd en verschil-

iteratief lerende algorithmen een exponentiële

lende fysische processen zijn toegevoegd om hun

convergentie hebben. Een wereldprimeur van deze

effect op zandgolven te bestuderen (bijvoorbeeld

algorithmen is de efficiente manier waarmee de

oppervlaktegolven en zwevend sediment om storm-

leerregel berekend kan worden. De complexiteit van

effecten te bestuderen). Hierdoor is beter te voor-

de nieuwe algorithmen hangt op een lineaire manier

spellen waar zandgolf variatie en dynamiek vandaan

af van de lengte van het tijdsinterval. Het project zal

komt. Mogelijk kan hierdoor de frequentie van

deze resultaten veralgemeniseren voor systemen

(kostbare) meetcampagnes (bijvoorbeeld om de diepte

waarbij de dynamica ook ruimtelijk verdeeld is.

van vaargeulen of het op veilige diepte liggen van pijpleidingen) in sommige gebieden lager worden.

Resultaat na 10 jaar De ontwikkelde methodologie voor grootschalige sys-


temen staat in de belangstelling voor systemen waarbij

De code die ontwikkeld is in het project is ook als

de complexiteit toeneemt door schaalvergroting. Voor-

basis gebruikt voor een model voor rivierduinen. Dit

beelden zijn wind farms waarbij off-shore een groot

model is heel snel en we onderzoeken of het als basis

aantal windturbines in elkaars stromingsveld actief

gebruikt kan worden binnen de operationele hoog-

zijn of de nieuwe European Extreme Large Telescope

watervoorspellingen van rivieren. De zandgolfcode

waarbij de adaptieve spiegel een aantal actuatoren en

is ook gebruikt als basis om voorspellingen te doen

sensoren zal hebben die een veelvoud van 10.000 zal

over de dimensies en dynamiek van de zandgolven

zijn. Andere voorbeelden zijn formation flying van vlieg-

voor een pijpleiding traject in het Midden-Oosten.

tuigen of satellieten. De spin-off projecten die uit het

Lang was de zandgolfcode het enige model dat in

project zijn voortgekomen, zijn vooral te vinden in de

staat was om zandgolfhoogtes te voorspellen.

windenergie en de regeling van opto-mechatronische

Recent (2014) is dit ook gelukt met Delft3D, waarbij

systemen in de microscopie en de lithografie.

de zandgolfcode is gebruikt om de resultaten te valideren. Op basis van dit project en de recente

Gebruikers

ontwikkelingen is er in het vervolgproject 13275

ASML Netherlands BV (Veldhoven) / DAF Trucks NV

een sneller en beter zandgolfmodel ontwikkeld, waar

(Eindhoven) / LMS International NV (Leuven, België) /

naast invloeden van stormgolven de interactie tussen

Nationaal Lucht- en Ruimtevaartlaboratorium

menselijke ingrepen (zandwinning) en zandgolven

(Amsterdam, Marknesse) / Philips Applied

worden bestudeerd. Deze kennis gaat leiden tot een

Technologies (Eindhoven) / Philips Lighting BV

efficiënter opnemingsplan voor de Noordzee, de basis

(Eindhoven) / Rijksuniversiteit Groningen / SKF

voor nautische kaarten.

Engineering & Research Centre BV (Nieuwegein) / TNO Delft / Universiteit Twente (Enschede)

STW-projecten 2003

49

Engineered model systems and novel device concepts using epitaxially layered materials

05821

ABC

Projectleider Dr.ir. G. Koster Programma Vernieuwings-

impuls - Veni

Gebruikers


Doelstelling

voor zogenaamde magnetische tunneljuncties voor

ACRB (Lemmer) / BMT ARGOSS BV (Marknesse) /

De macroscopische eigenschappen van materialen

geheugentoepassingen die bij kamertemperatuur kun-

Deltares (Delft, Utrecht) / Koninklijke Marine

hangen nauw samen met de microscopische kristal-

nen functioneren. De resultaten geven mogelijkheden

(‘s-Gravenhage) / Rijkswaterstaat (Rijswijk) / TNO

structuur. Onder andere zijn eigenschappen afhanke-

en demonstrator devices zullen op termijn moeten

Utrecht / Witteveen+Bos (Rotterdam)

lijk van de symmetrie van het kristalrooster.

worden gemaakt.

Resultaat na 5 jaar De onderzoekers hebben laten zien, in samenwerking met Stanford University in de Verenigde Staten, dat met een optische techniek Fourier getransformeerde infrarood spectroscopie kan de kristallisatie van een dunne film materiaal in detail worden gevolgd. De verrassende uitkomst is dat sommige materialen, zoals het modelmateriaal Yttrium Barium Koperoxide, kristalliseren via een aan vloeistof verwante fase, en niet zoals werd verondersteld, via de dampfase tijdens de groei van een dunne film. In de productie van kabels van deze materialen is deze informatie van essentieel belang. Deze resultaten zijn gepubliceerd in Applied Physics Letters en worden toegelicht in het blad Spectroscopy Focus. Resultaat na 10 jaar Een grote groep oxiden ondergaan kristallijne faseovergangen als functie van temperatuur en druk waarmee ook veranderringen in eigenschappen als dielektrische respons, elektrische geleiding of magnetisme optreden. Materialen die hiervoor in aanmerking komen zijn de dielectrica ZrO2 en HfO2 waar de cubisch/tetragonale fase een hogere dielectrische constante heeft of cubisch CuO, waarvan theoretisch de geleidingseigenschappen dramatisch kunnen verschillen van de monoclien tenoriet. In een demonstratie van de groei van koperoxide op SrTiO3 hebben we laten zien dat een meer symmertrische structurele variant van in dit geval CuO kan worden verkregen. Deze kennis is inmiddels gepubliceerd in Physical Review B (2009). In een vervolg daarop is gekeken naar de atomaire opbouw en magnetische eigenschappen, wat recentelijk gepubliceerd is in European Physical Letters (2014). Deze kennis wordt momenteel gebruikt als model voor de groei van een breed aantal oxidische materialen met functionele eigenschappen, zoals bijvoorbeeld magnetisch (LaSrMnO3, Physical Review Letters 2012), waarbij het doel is om met deze symmetrische fasen magnetische, isolerende eigenschappen te bestuderen

50


Low coherence optical probing of structure and microcirculatory function in living tissue with a multi-scale strategy

05840

ABA

Nanoscale devices based on artificial materials

05909

AAA

Naadvolg- en inspectiesysteem voor het robot laserlassen

05927

BCA

Projectleider Prof. dr. ir. W. Steenbergen Programma

Projectleider Prof.dr. D.H.A. Blank Programma Vernieu-

Projectleider Prof.dr.ir. J. Meijer Programma Open

Vernieuwingsimpuls - Vidi

wingsimpuls - Vici




405.600


euro 429.763 Octrooien Perimetric trajectory

detection using distinctive structured light sources Totale inkomsten in euro 31.000

Doelstelling

Doelstelling

Doelstelling

Dit onderzoek ging in op de uitdaging, om in ver-

Met behulp van gecontroleerde pulslaserdepositie,

Doel van het project was de ontwikkeling van een

strooiend weefsel kwantitatieve metingen te doen

die aan de Universiteit Twente is ontwikkeld, kunnen

compacte geïntegreerde laser laskop voor het inmeten

van medisch relevante grootheden, zoals absorptie

nieuwe materialen gesynthetiseerd worden. Daarmee

van een lasnaad, het real time meten en regelen van

en doorbloeding. Dat is lastig omdat de hoeveelheid

kan men onder meer geavanceerde en zeer kleine

het lasproces en voor lasnaadinspectie en kwaliteits-

verstrooiing niet bekend is. Om controle te krijgen

schakelmechanismen ontwerpen en maken.

controle van de verkregen las.

over het licht, stellen we voor om gebruik te maken van interferometrische technieken waarbij incoherent

Resultaat na 5 jaar

Resultaat na 5 jaar

licht (met meerdere kleuren) is gebruikt. Dit geeft

Bij dit project was geen gebruikerscommissie.

Er is een werkend prototype ontwikkeld waarin met

de mogelijkheid om slechts naar licht t kijken dat een

Resultaten zijn niet bekend bij STW.

een driehoekig patroon van gestructureerd licht en optische sensoren de lasnaad in 5 vrijheidsgraden

bekende weglengte heeft afgelegd. Resultaat na 10 jaar Resultaat na 5 jaar Een fiberoptische laag-coherente interferometer

wordt opgemeten. Een snelle camera inclusief data-

Bij dit project was geen gebruikerscommissie.

verwerking verzorgt zowel de procesbewaking

Resultaten zijn niet bekend bij STW.

als kwaliteitsbepaling van de laserlas. Het prototype

is ontwikkeld waarmee aan de huid kan worden

is met hulp van het NIMR instituut succesvol in de

gemeten. Hiermee kunnen wel weglengteverdelingen

praktijk getest op producten van Corus. De IPR is

meten van het gedetecteerde licht, maar ook Doppler-

met een patent beschermd en er zijn contacten met

verschuivingen voor een bekende weglengte.

bedrijven die de utilisatie willen verzorgen. Er is een

In modelsystemen hebben we aangetoond hiermee

vervolgproject ‘Seriegrootte één’ in voorbereiding,

bijna kwantitatief de doorbloeding te kunnen

waarbij het ontwikkelde prototype zal worden ingezet.

meten. Verder hebben we laten zien dat we echte

Voor de synchronisatie van robot en sensor wordt

doorbloedingssignalen in de huid kunnen meten.

het door dr. M. de Graaf ontwikkelde softwarepakket

Uit het onderzoek zijn vijftien publicaties voort-

(24-Laser) als een interface platform gebruikt.

gekomen. Het onderzoek heeft niet geleid tot een

W. Hakvoort heeft een Iterative Learning Control (ILC)

octrooi of product. Vervolgonderzoek is momenteel in

ontwikkeld waarbij met de laserkop als sensor grote

voorbereiding, waarin medische toepassingen zullen

snelheidswinst mogelijk is.

worden onderzocht. Resultaat na 10 jaar Resultaat na 10 jaar

Op basis van deze resultaten is een a patent aan-

Aan deze onderzoekslijn is verder geen vervolg

vraag ingediend: D. Iakovou, R.G.K.M. Aarts, J. Meijer,

gegeven. Vervolgonderzoek zou alleen zinvol zijn

EP07112850, July, 2007. Dit patent is niet gecontinu-

geweest op basis van duidelijke aanwijzingen vanuit

eerd. D. Iakovou is in 2009 met succes op dit onderwerp

de medische wereld dat dergelijke technologie zinvol

gepromoveerd en is aansluitend een commercialisatie

is. Het is de projectleider niet duidelijk geworden

traject begonnen om het als universeel systeem

dat er voldoende medische toepassingen zijn voor

geschikt te maken voor meerdere industriële robots

deze technologie. Daarnaast is binnen deze onder-

en lasersystemen. Hierbij was voldoende industriële

zoeksgroep de werving van onderzoeksgeld voor

belangstelling en intentieverklaringen van tien bedrij-

het onderzoeksthema fotoakoestiek dermate

ven. Helaas is hij er na enkele maanden mee gestopt

succesvol geweest dat er te weinig gelegenheid is

omdat hij de persoonlijke financiële risico’s te groot

geweest voor het voortzetten van het onderzoek

vond (en een lucratieve baan elders kreeg aangebo-

naar low-coherence tomografie.

den). Tot nog toe heeft het project niet tot financiële revenuen geleid. De sensor is vooral geschikt voor stuiklassen terwijl in de (auto)industrie nog voornamelijk overlap lassen worden toegepast. De kennis is nog aanwezig, het is de bedoeling opnieuw een poging tot commercialisatie te wagen.

STW-projecten 2003

51

Reliability of wet chemical etching of silicon

05990

BAA

05998

BBA

Projectleider Prof.dr. M.C. Elwenspoek em. Programma

Projectleider Prof.dr.ir. H.J.M. ter Brake Programma Open





Gebruikers

5cc FHARMON: 5 kelvin Cryocooler-cooled Fetal Heart Monitor

Doelstelling

453.429



Doelstelling

Demar Laser BV (Hengelo) / Inalfa Metal BV

De belangrijkste techniek om micromechanische

Ontwikkeling van systeem waarmee in niet-

(Hamont-Achel, België) / Mitutoyo Research Center

structuren te maken is het nat-chemisch, anisotroop

afgeschermde ziekenhuisomgeving foetale hart-

Europe BV (Veenendaal) / OMEGA Laser Systems BV

etsen van siliciumplakken. Hierbij wordt gebruik

signalen gemeten kunnen worden. Werkend op

(Enschede) / OST - Smartline (Moerdijk) / Philips

gemaakt van het feit dat de etssnelheid sterk

basis van supergeleidende sensoren. Koeling tot

Applied Technologies (Eindhoven) / Rolan Robotics

afhankelijk is van de kristalorientatie van het te etsen

4K met betrekking van. gesloten koelsysteem.

BV (Zwaag) / SKF Research & Development

oppervlak. Deze bewerkingsmethode is onmisbaar

Company BV (Nieuwegein) / Stork Materials

voor de produktie van miniatuur sensors (druk,

Technology (Amsterdam) / Tata Steel (IJmuiden) /

schokken, versnellingen, ...) en andere microsystemen

Demonstrator is gerealiseerd en zou voor klinische

Technische Universiteit Delft / TNO Delft /

(inkt-jet printerkoppen, optomechanische verbin-

tests gebruikt kunnen worden

TRUMPF Laser Nederland BV (Alphen aan de Rijn) /

dingstukken, …). Hoewel de etstechniek overal wordt

Trumpf Nederland BV (Hengelo) / Universiteit

toegepast, is de nauwkeurigheid voor veel toepas-

Twente (Enschede)

singen nog steeds onvoldoende. Deze problemen

Er is vervolgonderzoek gedaan waarbij de demon-

en de daarmee samenhangende afwijkingen in de

strator compacter gemaakt is door het gebruik van

etsstructuren en het ontstaan van ruwe oppervlakken

detectie met SQUIDs. De stap naar de klinische test

zullen dit project nader worden onderzocht.

is vooralsnog niet gemaakt.

Resultaat na 5 jaar

Gebruikers BAAT Medical Products BV (Hengelo) / DeMaCo

universiteiten van Twente, Nijmegen en Utrecht. In

Holland BV (Noord-Sharwoude) / Philips Research

Twente is vooral aandacht geweest voor de invloed

Europe - Eindhoven / Thales Cryogenics BV

van elektrochemie op anisotroop etsen van silicium.

(Eindhoven) / TMS International BV (Oldenzaal) /

Het onderzoek in Nijmegen richtte zich op het

Twente Solid State Technology BV (Enschede) /

gedetailleerde metingen en het numeriek model-


op nauwkeurige elektrochemische metingen. Het onderzoek heeft voornamelijk geleid tot meer inzicht in de werking van nat-chemische anisotroop etsen van siliciumstructuren. Tot praktische toepassingen heeft het onderzoek nog niet geleid. Resultaat na 10 jaar Er is geen nieuwe informatie bekend over de daadwerkelijke toepassingen van de resultaten door bedrijven. Gebruikers ASML Netherlands BV (Veldhoven) / C2V (Enschede) / HL-Planartechnik GmbH (Dortmund, Duitsland) / LioniX BV (Enschede) / Siemens AG (Berlijn, Duitsland)



Het onderzoek betrof een samenwerking tussen de

leren van de etsprocessen. In Utrecht lag de nadruk

52

Resultaat na 5 jaar

Port-based approach of complex distributed- parameter system models for analysis and simulation

06012

ABA

Reliable RF, Robust RF Power-Drivers in low-voltage CMOS technology

06015

BBA

Projectleider Prof.dr. A.J. van der Schaft Programma

Projectleider Dr.ir. A.J. Annema Programma Open

Samenwerkingsprogramma - Wiskunde toegepast


STW

567.000


Doelstelling



Doelstelling

Gebruikers

In een snel ontwikkelproces voor geavanceerde,

Doel van het project tweeledig: ten eerste de

Dialog Semiconductor BV (‘s-Hertogenbosch) / NXP

complexe, technologische systemen zijn numerieke,

bestaande (quasi- DC) modellen te toetsen bij RF

Semiconductors (Eindhoven, Nijmegen) / NXP Semi-

model-gebaseerde, simulatietechnieken onontbeerlijk.

en waar nodig betere modellen te ontwikkelen, om tot

conductors Belgium NV (Leuven, België) / Universiteit

Om tot flexibiliteit, modulariteit en efficientie in

een goede voorspelling te komen van de levensduur

Twente (Enschede)

de simulatie te komen, is combinatie van eindige-

van transistoren in RF-circuits. Ten tweede was het

elementenmethoden uit de numerieke wiskunde

doel om op circuit- en systeemniveau fundamentele te

met poort-gebaseerde modelleertechnieken afkom-

genereren die de mate van slijtage in RF-vermogens-

stig uit de systeem-en regeltheorie, benodigd.

versterkers reduceren.

De uitdaging daarbij is om verdeelde parameter componenten te benaderen met eindig-elementenmodellen.

Resultaat na 5 jaar De bestaande modellen voor zogeheten ‘hot-carrier’ en NBTI-degradatie, voorspellen de slijtage bij RF

Resultaat na 5 jaar

goed. Het model voor diëlektrische doorslag bleek

Er zijn proefversies van software voor eindige-

echter zeer pessimistisch bij deze hoge frequenties.

elementen representatie van open verdeelde-parame-

Dientengevolge zijn hogere spanningen in een CMOS

ter componenten ontwikkeld, die op een aantal

circuit toelaatbaar, wat de vermogensefficiëntie van

specifieke toepassingen met succes zijn uitgepro-

CMOS RF-circuits ten goede kan komen. Daarnaast

beerd. De verkregen inzichten zijn vastgelegd in

is een nieuwe meetmethode ontwikkeld (RF-charge

publicaties en een proefschrift. De volgende uitdaging

pumping) waarmee de oppervlaktetoestanden in

is de ontwikkeling van software die breder toepasbaar

een moderne transistor nauwkeuriger kunnen

is in het domein van technologisch onderzoek en

worden gekwantificeerd. Het aantal mogelijke klasse-

ontwerp dan de huidige proefversies. De code die in

E werkingsgebieden is vergroot wat vele optimali-

dit project gemaakt is, is door de onderzoeker aan

satiemogelijkheden geeft voor langere levensduur.

de projectleiders ter hand gesteld (op CD). Er is op

Er is een aantal innovaties gedaan waardoor in-situ

dit moment geen concrete interesse van betrokken

degradatiemonitoring mogelijk is in RF-schakelingen.

bedrijven voor deze code (en er zou een vervolgproject

Het onderzoek is voortgezet bij NXP in Eindhoven

nodig zijn om een meer gebruiksklare versie te kunnen

waar de promovendus in dienst is getreden, en

leveren).

waar het wordt toegepast in nieuwe generaties RFvermogensversterkers.


Resultaat na 10 jaar In het circuit en systeemdeel van het project lag de

Gebruikers

focus op het robuuster maken van (efficiënte) klasse-E

Controllab Products BV (Enschede) / Dutch Space BV

RF vermogensversterkers. Binnen dit onderzoek is

(Leiden) / NXP Semiconductors (Nijmegen) /

op systeemniveau het aantal mogelijke klasse-E

Océ Technologies BV (Venlo) / Philips Applied

werkingsgebieden vergroot van de conventionele

Technologies (Eindhoven) / Reden BV (Hengelo) /

2 tot ∞2 wat vele optimalisatiemogelijkheden geeft,


voor (in dit project) langere levensduur. Op circuitniveau is er een aantal innovaties gedaan waardoor insitu degradatiemonitoring mogelijk is in RF-schakelingen hetgeen gebruikt is om levensduur significant te vergroten door zwakke plekken te identificeren en te elimineren. Het onderzoek is voortgezet bij (onder meer) NXP in Eindhoven waar de promovendus in dienst is getreden, en waar het wordt toegepast in nieuwe generaties RF-vermogensversterkers.

STW-projecten 2003

53

Reversal & interaction studies of nanosized magnetic structures for very high density recording

06017

BBA

Water-gas-shift reaction in a catalytic membrane reactor for fuel-cell appication

06030

BBA

Towards Robust Fingerprint Recognition

06051

ABA

Projectleider Prof.dr. J.C. Lodder em Programma Open

Projectleider Prof.dr.ir. L. Lefferts Programma Open

Projectleider Dr.ir. A.M. Bazen Programma Vernieuwings-



impuls - Veni


499.958

653.417



Octrooien Biometric template similarity

based on feature locations


134.859

Doelstelling

Doelstelling

Doelstelling

Het doel van dit project is de Anomaal Hall Effect

Doel van het project is de toepassing van edelmetaal

Biometrie kan potentieel toegang tot inhoud en loca-

(AHE) meettechniek te verbeteren en toe te passen

katalysatoren in een keramische membraanreactor,

ties beveiligen en (internet) transacties authenticeren.

op nano-magnetische structuren.

om daarmee in een enkele stap hogere omzettingen

Het maakt gebruik van lichaams- (of soms gedrags)

te behalen in de ‘water-gas-shift’-reactie, alsmede

kenmerken. Biometrische herkenning kan veiligheid

het geproduceerde waterstof af te scheiden via een

met gebruikersgemak combineren. Een mogelijkheid

De AHE techniek is dusdanig verbeterd dat het

selectief scheidend membraan. Als toepassingsgebied

is vingerafdrukherkenning. Een probleem daarmee is

mogelijk werd het omkeergedrag van magnetische

wordt gedacht aan de productie van waterstof voor

het gebrek aan robuustheid: de prestaties nemen af

elementen met een diameter onder 100 nm te meten.

energieopwekking in brandstofcellen.

wanneer het gebruikt wordt in real-life omstandig-

Resultaat na 5 jaar

heden. Dit VENI-project gaat over het verbeteren van

Individuele magnetische elementen, met en zonder buren, zijn gemeten, en het effect van thermische

Resultaat na 5 jaar

de robuustheid van vingerafdrukherkenning.

fluctuaties op het omkeergedrag kon uitstekend

Het onderzoek heeft geleid tot een aanzet voor een

worden bepaald. Deze informatie is van uitzonderlijk

brug tussen de verschillende temperatuur windows

belang voor de ontwikkeling van discrete magnetische

van operatie van katalysatoren versus membranen.

Het project heeft zeer goed resultaten opgeleverd.

media, een techniek die over vijf tot tien jaar in hard-

Het katalysator onderzoek heeft laten zien dat

De projectleider is met onder ander met deze resul-

disks zal worden gebruikt.

variatie van de drager van Pt katalysatoren voor WGS

taten een eigen bedrijf begonnen op het gebied van

(Water-Gas-Shift) zowel de activiteit als het mecha-

beveiliging, UniqKey. Er zijn twee octrooienaanvragen

nisme beïnvloedt. Titania-gedragen katalysatoren

geschreven.


blijken buitengewoon actief, terwijl promotie met Re leidt tot verbeterde stabiliteit en een verdere ver-

Gebruikers

Resultaat na 5 jaar


betering van activiteit. De resultaten van het onder-

Uniqkey heeft in 2010 moeten stoppen. De octrooi-

IMEC (Leuven, België) / NanoMagnetics Ltd. (Bristol,

zoek zijn aanleiding geweest voor het formuleren van

aanvragen zijn uiteindelijk niet doorgezet. De revoluti-

Groot-Brittannië) / Technische Universiteit Eindhoven

een vervolg project, dat zal focussen op de rol van

onaire inzichten uit het project zijn wel doorontwikkeld

de oxidische drager in het activeren van water voor

en zijn uiteindelijk wel in het Europese visumsysteem

stoom-reforming en WGS. Dit project zal worden

verwerkt.

uitgevoerd in het kader van ADEM. Gebruikers Resultaat na 10 jaar Het idee dat auto’s zullen rijden met dergelijke water-

(Zoetermeer) / Philips Research (Eindhoven) / SDU

stof opwekking is ondertussen verdampt, vooral ook

Indentification (Haarlem)

omdat de verdere verbetering van de fuelcel technologie is achtergebleven. De wetenschappelijke kennis die in dit project is opgedaan wordt echter gebruikt in vervolgprojecten op het gebied van WGS en andere technologieën waarin de activering van water essentieel is, zoals reforming van zowel minerale olie als biomassa(-Intermediates). Deze projecten zijn actief zowel aan de Universiteit Twente, als in samenwerking met Aalto University in Helsinki. Gebruikers BASF Nederland BV (De Meern) / Energieonderzoek Centrum Nederland (Petten) / Shell Global Solutions (Amsterdam) / Shell Global Solutions International BV (Amsterdam) / Westfalia Separator Membraflow GmbH (Essingen, Duitsland)

54


Atos Consulting (Rijswijk) / Nationale Politie

Fundamentals of a new class of oxidation processesbased on thermal and photo-catalysis in basic zeolites

06057

AAA

Two-phase flows with free surfaces

Broadband and wavelength selective modulators for optical communications based on electro-optic polymers

06067

BBA

06102

ABA

Projectleider Prof.dr.ir. L. Lefferts Programma Open

Projectleider Prof.dr. A. Driessen Programma Open

Projectleider Prof.dr.ir. J.A.M. Kuipers Programma Samen-



werkingsprogramma - Gedispergeerde meerfasestro-


525.325

619.800



ming

Totale toewijzing in euro 382.000 Totale inkomsten

in euro 140.000

Doelstelling

Doelstelling

Doelstelling

Nieuwe selectieve oxidatietechnologie te onderzoe-

Met de toenemende toepassing van optische

Dit project is gericht op een betere modellering van

ken die is gebaseerd op de vinding dat basische

communicatie is de beschikbaarheid van potentieel

turbulente gedispergeerde twee-fase stromingen

zeolieten alkanen selectief kunnen oxideren na

goedkope, hoge bitrate elektro-optische modulatoren

met vrije oppervlakken door een drie-vloeistof aanpak

blootstelling aan zichtbaar licht. Selectieve oxidatie

van groot belang. Al lang is bekend dat elektro-

met aparte behoudsvergelijkingen voor de vloeistof

van korte alkanen is een sleutelproces in de chemische

optische polymeren hiervoor bijzonder geschikt

en de kleine en grote gasbellen. De modellen zullen

industrie, aangezien de producten hiervan de bouw-

zijn. Wegens ontoereikende thermische en vooral

worden pgenomen in een commerciële CFD-code en

stenen zijn voor synthetische materialen en fijnchemi-

photo-chemische stabiliteit was verder onderzoek

getest in industrieel relevante stromingen. De gecom-

caliën. Fundamenteel inzicht in de reactieprocessen is

noodzakelijk. Enerzijds moesten nieuwe materialen

bineerde aanpak op macro-, meso- en microniveau

essentieel om alle aspecten te begrijpen voordat kan

worden gesynthetiseerd en anderzijds nieuwe verwer-

geeft een beter fundamenteel inzicht en leidt tot

worden overgegaan tot opschaling van deze nieuwe

kingsmethoden en devices worden ontwikkeld.

praktische, industrieel relevante, nieuwe technieken.

technologie voor industriële toepassing. Oxygenerering van eenvoudige koolwaterstoffen is vooral van

Resultaat na 5 jaar

Resultaat na 5 jaar

interesse voor de bulkchmie; vandaar dat zal worden

Er werden nieuwe efficiënte polymeren voor elektro-

In dit project is onderzoek gedaan aan stroming

samengewerkt met DSM en DOW.

optische toepassingen ontwikkeld. Deze behoren

van bellen in een vloeistof. Dit is buitengewoon

tot de meest photo-chemisch stabiele structuren

complex door de dynamica van de bellen en de

die ooit in de literatuur werden beschreven. Tegelijk

interactie met de vloeistof. Het gedrag van bellen

De wetenschappelijke doelen zijn deels gehaald. Het pro-

werd er aan nieuwe verwerkingsmethoden en device

en deeltjes in een roterende vloeistof is onderzocht.

ject heeft aangetoond dat selectieve oxidatie van propaan

structuren gewerkt. In dit project werd overtuigend

De resultaten zijn gebruikt om betere sluitingsrelaties

naar aceton en/of propanol mogelijk is in zeolieten met

aangetoond dat hoge kwaliteit modulatoren met

te genereren voor de krachten die de vloeistof op de

aardalkali metalen. Een tussenproduct van die reactie is

grote lange duur stabiliteit kunnen worden

bellen uitoefent. Er is een softwarepakket ontwikkeld

isopropylhydroperoxide (IHP). De reactie verloopt goed bij

gerealiseerd en dat die bovendien dankzij toepas-

voor gedetailleerde beschrijving van gas-vloeistof-

gematigde temperatuur (<150°C) en mits de interactie

sing van photo-definierbare materialen op grote

stromingen op het niveau van enkele bellen. Ook is

tussen IHP en propaan beperkt is. In aanwezigheid van

schaal goedkoop kunnen worden vervaardigd. Op dit

numeriek onderzoek gedaan naar chemisch reage-

zuurstof en propaan is desorptie van aceton, zonder af-

ogenblik wordt toepassing van de resultaten in een

rende bellenzwermen in een bellenkolom wat zeer

braak, mogelijk. Het project heeft geen antwoord kun-

bestaand spin-off bedrijf van de Universiteit Twente

relevant is voor de betrokken industrie.

nen geven hoe de katalyische cyclus te sluiten. Een proces

overwogen.

Resultaat na 5 jaar


dat de producten desorbeert en de katalysator vervolgens regenereert, vergt dusdanige temperatuursprongen dat praktische toepassing niet erg waarschijnlijk is.


De in dit project ontwikkelde modellen zijn in vervolgprojecten uitgebreid en hebben geleid tot concrete sluitingsrelaties voor gas-vloeistof krachten in hoog


Gebruikers

beladen bellenstromingen. Deze worden nu veelvuldig

Experimenten met propaan hebben laten zien dat je

Akzo Nobel Chemicals bv (Deventer) / ASTRON -

toegepast bij bedrijven en in academisch onderzoek.

inderdaad selectief aceton en water kunt maken, maar

Netherlands Institute for Radio Astronomy

Het project heeft onder andere geleid tot twee

het heeft ook laten zien dat het grote probleem is om

(Dwingeloo) / JDS Uniphase (Bloomfield, Verenigde

opeenvolgende Industrial Partnership Programmes bij

de producten te desorberen. De benodigde temperatu-

Staten) / LioniX BV (Enschede) / OptiSense BV

FOM die respectievelijk in 2007 en 2014 gestart zijn.

ren zijn veel te hoog en extractie met een oplosmiddel

(Enschede) / Universiteit Twente (Enschede)

blijkt geen uitweg. De conclusie is dat dit niet op deze

Gebruikers

wijze tot een proces kan leiden. In feite heeft dit project

Akzo Nobel Chemicals bv (Arnhem) / DSM Research

ons geleerd dat je het veld zou moeten kunnen aan- en

BV (Geleen) / Shell Global Solutions International BV

uit-zetten. Dat proberen we nu te realiseren in een

(Amsterdam) / Stichting Maritiem Research Instituut

microreactor in een ECHO-CW project, en bovendien

Nederland (Wageningen)

heeft dit project de weg geopend naar de invloed van elektrische impulsen op katalytische reacties. Gebruikers Albemarle Catalysts Company BV (Amsterdam) / Dow Benelux BV (Terneuzen) / DSM (Heerlen) / Technische Universiteit Eindhoven STW-projecten 2003

55

Formation of dense wall layer in high-speed swirling dispersed multi-phase flow

06104

BBA

Optimal Saving Membrane Operation (OSMO)

06115

Inverse-design and optimization methods for centrifugal pumps and fans

CCC

06157

BBA

Projectleider Prof.dr.ir. H.W.M. Hoeijmakers Programma

Projectleider Prof.dr.ir. B. Roffel Programma Open


Samenwerkingsprogramma - Gedispergeerde meerfa-



sestroming

681.800



Octrooien Method for the filtration of a fluid




Doelstelling

Doelstelling

Doelstelling

Bij het ontwerp van apparaten voor industriële proces-

De onderzoeksdoelstelling is om de cyclische operatie

Het ontwerp van componenten van roterende

sen zoals het verwijderen van waterdamp uit aardgas,

van membraanmodules te optimaliseren om een

stromingsmachines is een gecompliceerde taak

ontbrak het aan essentiële kennis over de wisselwer-

optimale besparing te verkrijgen in operatiekosten en

gezien de hoge en vaak tegenstrijdige eisen aan

king tussen vloeistof (druppels) en gas. Het doel van

de levensduur van het membraan. De aanpak is om

de prestaties. Nieuwe ontwerpen worden veelal

het project is om de vorming van een vloeistoflaag

de procesoperatie op te delen in drie hiërarchische

door ‘trial-and-error’ verkregen, mogelijk aangevuld

in een ronddraaiende gedispergeerde meerfasestro-

tijdhorizons: een terugspoelcyclus, een chemische

met tijdrovende numerieke stromingsanalyses. Het

ming, zoals voorkomt in gas-vloeistofseparators, te

reinigingscyclus en een membraanvervangingscyclus.

doel van dit project is om met een minder tijdrovend

bestuderen.

Om de cycli online te kunnen regelen, zijn metingen

potentiaalstromingsmodel twee typen ontwerp-

van de membraanvervuiling en -efficiëntie nodig.

methoden te ontwikkelen voor pompwaaiers (inverse

Resultaat na 5 jaar Er werden met name gedetailleerde studies gedaan

ontwerpmetdhode en optimalisatiemethode). Resultaat na 5 jaar Resultaat na 5 jaar

naar de druppelgrootteverdeling en de druppel-

In het eerste deel van het onderzoek werden metho-

dynamica in gebieden met gelokaliseerde vorticiteit

den ontwikkeld om optimale procesconditions voor

Een driedimensionaal inverse-ontwerpmethode

of turbulentie. Het onderzoek resulteerde in kennis

bestaande membraanprocessen te bepalen. In het

voor waaiers van centrifugaalpompen is ontwikkeld.

over het gedrag van gecondenseerde druppeltjes

tweede deel werden modellen ontwikkeld voor de

Met deze methode is bij een voorgeschreven prestatie

in supersone stromingen op macroscopische en

filtratiefase, de terugspoelfase en de complete cyclus

(ten aanzien van rotatiesnelheid, debiet en vermogen)

microscopische schaal. Dit is van groot belang voor

van filtratie en terugspoelfasen. Grote besparingen

een bijpassende waaiergeometrie bepaald. Daarnaast

bijvoorbeeld Twister BV in Rijswijk, dat supersone

bleken mogelijk indien het spoelvolume groot is.

is met de ontwikkelde optimalisatiemethoden een

gasscheiders ontwikkelt.

Verder bleek dat de vervuilingsweerstand goed is

waaier van een centrifugaalpomp geoptimaliseerd.

te regelen door de coagulantdosering te sturen.

Verdisconteerd zijn onder andere de prestatie, lage

In het derde deel van het onderzoek werd een een

verliezen en optimaal gedrag bij optreden van cavita-

Het model is uitgebreid naar mengsels van meerdere

model ontwikkeld voor de levensduur van een mem-

tie. Als validatie is van deze geoptimaliseerde waaier

condenserende componenten en vergeleken met

braan. De levensduur bleek maximaal te zijn indien

het relatieve snelheidsgebied gemeten bij diverse

een meer compleet maar zeer rekenintensief model.

de vervuilingsweerstand nooit groter wordt

werkpunten in de nieuw ontwikkelde meetopstelling

Voor een mengsel van drie componenten is de

dan tweemaal de membraanweerstand.

voor roterende stromingen.


gebruikte methode honderdduizend keer zo snel als het meer complete model, terwijl de oplossingen in



kwalitatieve zin goed overeenkomen. Voor vijf of

Het octrooi van de OSMO-methodiek is in 2010

De ontwikkelde methodes zijn gebruikt door studen-

meer componenten kan met het meer complete

verkocht en overgedragen aan Norit X-flow BV

ten en pasafgestudeerden in ontwerpopdrachten

model niet meer worden gerekend terwijl het ontwik-

(nu Pentair).

met de Nederlandse industrie.

kelde model de berekeningen binnen afzienbare tijd volbrengt. Dit is voor de industrie van groot belang in verband met de realisatie van ontwerpalgoritmes. Gebruikers Shell International Exploration and Production BV

Gebruikers

Gebruikers

Aquacare Europe BV (‘s-Hertogenbosch) /

Aeronamic BV (Almelo) / Enrichment Technology NL

Hatenboer-Water BV (Schiedam) / Norit Process

BV (Almelo) / Flowserve BV (Hengelo) / IHC Parts &

Technology BV (Enschede) / Vitens Laboratorium

Services BV (Kinderdijk) / Johnson Pump BV (Assen) /

(Leeuwarden)

Johnson Pump Water BV (Assen) / MTI Holland BV

(Rijswijk) / Technische Universiteit Eindhoven / TNO

(Kinderdijk) / Nationaal Lucht- en Ruimtevaartlabo-

Delft / Twister BV (Rijswijk)

ratorium (Amsterdam) / Stichting Maritiem Research Instituut Nederland (Wageningen)

56


High efficiency light emission out of silicon (HELIOS)

06159

BBB

The structure of unsteady 3D sheet cavitation

06170

BCA

Dynamic roughness in rivers during floods

06222

BBA

Projectleider Dr. J. Holleman Programma Open Technolo-


Projectleider Prof.dr. S.J.M.H. Hulsche Programma Open

gieprogramma (OTP)





Doelstelling



Doelstelling

179.250



Doelstelling

Doel was om lichtbronnen (LEDs) in monokristallijn

Cavitatie is de ontwikkeling van met damp gevulde

Nauwkeurige voorspellingen van rivierwaterstanden

silicium te maken met behulp van standaard fabricage-

holtes in een vloeistofstroming doordat de druk hier

tijdens hoogwater zijn essentieel voor effectief

methoden uit de chipindustrie. Plan was om silicium

lager is dan de dampdruk. Implosie van cavitatiebellen

hoogwaterbeheer. Waterstanden tijdens hoogwater

LEDs te maken waarin elektronen en gaten worden

onder invloed van de omringende hydrostatische

worden sterk beïnvloed door duinen op de bodem van

opgesloten. Hiermee kan een hoge schakelsnelheid

druk kan leiden tot erosie van een oppervlak, tot

de rivier die zich ontwikkelen tijdens hoogwater en

worden gecombineerd met een (voor silicium) hoge

trillingen en tot ongewenst geluid. De doelstelling

daarmee leiden tot een dynamische bodemruwheid.

vermogensefficiëntie. Een tweede plan was, door

van het project is, door een experimentele en nume-

Het doel van dit project was om een model te ontwik-

middel van defecten, de lichtopbrengst verder op te

rieke studie, te komen tot een model van de dynamiek

kelen waarmee dynamische ruwheid als gevolg van

krikken.

van driedimensionale vliescavitatie op draagvleugels.

duinen meegenomen kan worden in hoogwatervoor-

Een beter begrip van de interactie tussen de niet-

spellingen en wel zodanig dat de voorspelling nauw-

stationaire instroming en de cavitatie biedt mogelijk-

keurig genoeg zijn voor effectief hoogwaterbeheer.

Resultaat na 5 jaar Uit ons onderzoek is onverwacht gebleken dat

heden tot het beheersen van de cavitatie. Resultaat na 5 jaar

defecten de lichtopbrengst louter verslechteren (behalve bij extreem lage temperaturen). Het opsluiten

Resultaat na 5 jaar

Binnen dit project is een dynamisch ruwheidsmodel

van elektronen en gaten is gelukt, zij het in een meer

Een rekenmethode is ontwikkeld gebaseerd op de

ontwikkeld dat bestaat uit een duinevolutiemodel

ingewikkeld device dan geanticipeerd. Het positieve

Euler-vergelijkingen voor het voorspellen van de

en een ruwheidsformulering die gebruik maakt van

effect op vermogens - efficiëntie is bevestigd. De

structuur en dynamica van driedimensionale, niet-

de duindimensies uit het duinevolutiemodel. Op

onderzoeksresultaten zijn getransfereerd naar Philips/

stationaire vliescavitatie zoals die voorkomt op een

die manier wordt de tijdsontwikkeling van duinen

NXP. Dit bedrijf is in 2007 en 2008 verder gegaan

stationaire hydrofoil geplaatst in een stationaire,

meegenomen in het ruwheidsmodel. Het dynamische

met R&D van Si-gebaseerde LEDs. Het universitair

uniforme aanstroming. Experimenten zijn uitgevoerd

ruwheidsmodel is gekoppeld aan het 1D hydraulisch

onderzoek wordt gecontinueerd dankzij financiering

aan caviterende stromingen. De belangrijkste aspec-

model Sobek. Dit is van belang omdat hierdoor de

uit SmartMix gelden (project MEMPHIS).

ten van de dynamica van de vliescaviteit, zoals waar-

dynamische ruwheid als gevolg van duinen meege-

genomen op een van de driedimensionale configura-

nomen kan worden in waterstandsvoorspellingen,

ties, zijn gebruikt om de ontwikkelde rekenmethode te

wat tot nu toe niet mogelijk was. Naar aanleiding

Het vervolgonderzoek in bovengenoemd project

valideren. Daarnaast wordt de unieke experimentele

van de resultaten van dit onderzoeksproject is een

MEMPHIS is inmiddels afgerond, met als hoogtepun-

database als validatie-instrument gebruikt bij het

STW-vervolgonderzoek gehonoreerd (10483) waarin

ten de publicatie van een artikel in Nature Materials

Europese VIRTUE-project.

Rijkswaterstaat samen met een van de Nederlands


adviesbureaus het huidige dynamische ruwheids-

(januari 2010) en de oprichting van een nieuw bedrijf ‘Integrated Plasmonics’ In september 2013 is een nieuw STW-project gestart in de context van een


Ook zal in dit project het onderliggende duinevolutiemodel uitgebreid worden en zal onderzocht worden

HTSM-call, O-i-C (optocouplers in CMOS). Dit project betreft een intensieve samenwerking van de groepen

model aan de hand van veldgegevens zal valideren.

Gebruikers

hoe dit dynamische ruwheidsmodel daadwerkelijk te

Semiconductor Components en Integrated Circuit

Defensie Materieel Organisatie (DMO) (‘s-Gravenhage) /

implementeren is in een hoogwaterwaarschuwings-

Design aan de UT met NXP Semiconductors. Doel

Flowserve BV (Hengelo) / HRP Thruster Systems

systeem dat gebruikt wordt voor operationele

van het project is om optische functionaliteit in een

BV (Krimpen aan de Lek) / IHC Parts & Services BV

hoogwatervoorspellingen.

standaard CMOS proces te integreren.

(Kinderdijk) / MTI Holland BV (Kinderdijk) / Nederland Maritiem Land (Rotterdam) / Shell Research and

Gebruikers


Technology Centre (Amsterdam) / Stichting Maritiem

Het duinevolutiemodel is gevalideerd door een inge-

DANNALAB (Enschede) / LioniX BV (Enschede) /

Research Instituut Nederland (Wageningen) /

nieursbureau samen met Rijkswaterstaat. Momenteel

NXP Semiconductors (Eindhoven) / Philips Lumileds

Technische Universiteit Delft / Twister BV (Rijswijk) /

wordt in een vervolgproject (STW-10483) hard

Lighting Company (Best) / Philips Research

Van Voorden Gieterij BV (Zaltbommel) / Wärtsilä

gewerkt aan een eenvoudig model om de dynamische

(Eindhoven) / Philips Research Europe (Eindhoven) /

Netherlands BV (Drunen)

ruwheid in een operationeel voorspelmodel te hangen.


Anderzijds komen er uit het vervolgproject nu ook modellen om de duinafvlakking bij zeer hoge watersnelheden te beschrijven. Deze afvlakking is in de Nederlandse rivieren nog nooit gemeten, maar er

STW-projecten 2003

57

U

Electrokinetic separation techniques using pseudo-stationary phases for the profiling of pharmaceutical products

05897

BAA

Projectleider Prof.dr. G.W. Somsen Programma Open



340.000

wordt wel rekening mee gehouden dat dit gaat gebeuren bij de ontwerpafvoeren. We hopen dan ook op korte termijn met het model te kunnen beschrijven wat deze afvlakking voor invloed heeft op de waterstanden. Gebruikers


Doelstelling Nieuwe technieken voor de combinatie van elektrokinetische chromatografie (EKC) en massaspectrometrie (MS) te ontwerpen en deze toe te passen in de geneesmiddelanalyse. Resultaat na 5 jaar

HKV Lijn in water (Lelystad) / Rijksinstituut voor

Verscheidene onbekende verontreinigingen konden

Integraal Zoetwaterbeheer en Afvalwaterbehande-

worden geïdentificeerd. Het systeem is toegepast

ling (Arnhem) / Rijkswaterstaat (Arnhem, Delft) /

op de impurity profiling van mebeverine. Een onzuiver-

Waterschap Zuiderzeeland (Lelystad) / WL - Delft

heid in mebeverine die eerder niet werd gedetecteerd,

Hydraulics (Delft)

kon nu wel worden aangetoond. Met chirale EKC kunnen enantiomeren van geneesmiddelmoleculen van elkaar worden gescheiden door gebruik te maken van cyclodextrines (CDs). Door geladen CDs in te zetten bleek het mogelijk MS-interferenties te voorkomen en een efficiënte EKC-MS koppeling tot stand te brengen. De toepasbaarheid is aangetoond met de analyse van de chirale geneesmiddelen salbutamol, amiodaron and mebeverine. Mogelijk is verontreinigingen in geneesmiddelen te meten tot onder het 0.1% (m/m) niveau. Het proefschrift van dr. Mol is in 2008 gehonoreerd met de prestigieuze Kolthoff-prijs van de KNCV. Op basis van resultaten uit het onderhavige onderzoek is een tweede onderzoeksproject gestart op het gebied van EKCMS met financiële ondersteuning van AstraZeneca. Resultaat na 10 jaar Er zijn geen nieuwe ontwikkelingen. Gebruikers Abbott Healthcare Products BV (Weesp) / Astellas Pharma BV (Leiden) / AstraZeneca (Södertälje, Zweden) / Aventis Pharma (Frankfurt, Duitsland) / Janssen Pharmaceutica (Beerse, België) / MSD Oss

58


Live attenuated vaccines against feline infectiousperitonitis virus and other feline pathogens

06029

Radioactive microspheres for selective internal treatment of liver malignancies

BBA

06069

BBA

Projectleider Prof.dr. P.J.M. Rottier Programma Open

Projectleider Dr. A.D. van het Schip Programma Open



453.725




euro 736.850 Octrooien Inrichting en werkwijze

voor het voor toediening gereed maken van radioactieve geneesmiddelen; A particle comprising an organic lanthanide metal complex (Holmium particles) Totale inkomsten in euro 140.000

Doelstelling Feline infectueuze peritonitis (FIP) is een ernstige

één jaar gemoeid zijn voordat met de registratie en productie van het vaccin gestart zal worden.

polymelkzuur en het metaal holmium ontwikkeld

kattenziekte die veroorzaakt wordt door het FIP-virus. Aangezien de ziekte vrijwel altijd dodelijk is, is een

Doelstelling In dit project worden radioactieve microsferen van

Gebruikers

voor de behandeling van leverkanker. Deze minuscule

vaccin tegen FIP zeer gewenst. Doel is om het in een

Intervet International / MSD Animal Health UK Ltd

deeltjes (diameter 30 micrometer) worden lokaal

eerder project (04600) ontwikkeld levend verzwakt

(Milton Keynes, Groot-Brittannië) / Intervet

ingebracht in de leverslagader via een catheter waar

FIP virus als vaccin verder te ontwikkelen en te testen

International BV / MSD Animal Health (Boxmeer)

ze vastlopen rond de tumor en deze bestralen.

door middel van dierproeven. Een ander doel is om

Dankzij hun unieke eigenschappen kunnen de

het vaccinvirus te benutten als vector, als drager van

toediening en verdeling van de microsferen in de lever

niet-eigen genetische informatie.

zichtbaar gemaakt worden. De resultaten moeten leiden tot toepassing in een patientenstudie.

Resultaat na 5 jaar Een ander doel was het verhogen van de veiligheid

Resultaat na 5 jaar

van dit vaccinvirus door genetische aanpassing en

In uitgebreide laboratorium- en dierstudies waarin sta-

onderzoeken of het virus te gebruiken is als multi-

biliteit, verdeling, toxiciteit, effectiviteit en de gehele

valent vaccin door het inbouwen van genen van

toedieningsprocedure werd onderzocht, bleken de hol-

andere kattenpathogenen. Door gerichte deletie van

mium microsferen veilig en goed werkzaam. Daarnaast

enkele virale genen werd een verzwakt serotype II

kunnen ze multimodaal (SPECT, MRI en CT) worden

vaccinvirus verkregen dat katten uitstekend bleek

afgebeeld wat een grote verbetering is ten opzichte

te beschermen, niet alleen tegen een homologe

van bestaande microsferen met yttrium. Inmiddels

challenge infectie, maar ook tegen het in het veld

is toestemming verkregen voor een eerste klinische

predominante serotype I FIPV. Door her-rangschikking

studie met dit nieuwe ‘microdevice’. Het project heeft

van genen werd het virus verder verzwakt en veiliger

geleid tot twee octrooi-aanvragen en twee vervolg-

gemaakt, zonder verlies aan werkzaamheid. Momen-

subsidies: een VENI-project en een KWF-subsidie

teel wordt overlegd met een industriële partner over

ter ondersteuning van de klinische studies. Het is de

een licentie op de vinding teneinde het vaccin na

bedoeling om dit ‘microdevice’ via een approval traject

verder testen in veldstudies te registreren en naar de

(CE-markering) naar de markt te brengen.

markt te brengen. De succesvolle inbouw en expressie van een gen koderend voor een antigeen van een


ander pathogeen opent goede mogelijkheden voor

Levertumoren zijn in ca. 40% van de gevallen de

verdere ontwikkeling van het vaccin als vector.

oorzaak van sterfte aan kanker. De behandel opties met zowel chirurgie en chemotherapie zijn beperkt.


Daarom zijn in het UMC Utrecht minuscule radioac-

Met ondersteuning van het bedrijf uit de oorspronke-

tieve bolletjes ontwikkeld die patiënten een beter

lijke gebruikerscommissie werden de beschermings-

perspectief kunnen bieden. Deze vorm van behande-

experimenten in pathogeen-vrije katten overtuigend

ling wordt radioembolisatie genoemd. De ontwikkelde

afgerond. Echter, vooraleer de volgende fase van

bolletjes kunnen zeer goed in het lichaam zichtbaar

het vaccinontwikkelingsproces kon starten werd het

gemaakt worden. Dit biedt grote patiënt voordelen.

betreffende bedrijf overgenomen en de samenwerking

Bij deze nieuwe en gepatenteerde behandeling van

beëindigd. Uit drie andere geïnteresseerde partijen

patiënten met levertumoren worden radioactieve

werd vervolgens een internationaal vaccinbedrijf

holmium-166 bolletjes toegediend in bloedvaten

gekozen om, na afsluiten van een licentieovereen-

rondom de levertumoren. Daar bestralen ze de tumor

komst, het ontwikkelingstraject voort te zetten.

heel gericht, zonder grote bijwerkingen. Waar, hoe

Door de aanzienlijke vertraging die dit alles met zich

en hoeveel bolletjes precies vastlopen kan nauw-

meebracht, verkeert het STW-project nu, ruim 7 jaar

keurig gevolgd worden met MRI en nucleaire imaging.

na beëindiging, in de fase van het testen van de

Verschillende STW-subsidies (OTP en VENI) hebben

veiligheid van het vaccin. Hiermee zal nog tenminste

ervoor gezorgd dat de bolletjes onder de noodzake-

STW-projecten 2003

59

Polymeric micelles with transient stability: a novel and highly versatile drug delivery concept

06110

BCA

Projectleider Dr. C.F. van Nostrum Programma Open


lijke kwalificaties kunnen worden gemaakt om ze in



Doelstelling

in diermodellen bevestigen de brede potentie van de

patiënten te mogen toepassen. Sinds 2009 wordt de

Doel is het ontwikkelen van een drug-delivery

CriPec® technologie. CriPec® docetaxel is het eerste

therapie binnen het UMC Utrecht in studieverband

systeem, waarbij gebruik wordt gemaakt van micellen.

product dat door het bedrijf zelfstandig naar klinische

toegepast. Er zijn nu meer dan dertig patiënten suc-

Deze bestaan uit temperatuurgevoelige amfifiele

evaluatie zal worden gebracht, de eerste klinische

cesvol behandeld. Afgelopen jaar werd een volgende

blokpolymeren die worden omgezet door een

studie staat gepland voor eind 2014. Docetaxel is

stap gezet. Na verkrijgen van de STW-Valorisation

chemisch of enzymatisch proces. De polymeren en

een antikankergeneesmiddel dat zeer veel gebruikt

Grant 1 en 2, alsmede de NGI Pre-seed grant is er een

het omzettingsproces zijn zodanig ontworpen

wordt bij de behandeling van bepaalde tumoren

UMC spin-off bedrijf opgericht: Quirem Medical BV

dat deze een verandering in de polariteit van de

de zogenaamde solide tumoren zoals bijvoorbeeld

(www.Quirem.com). Deze spin-off heeft als doel om

blokpolymeren teweeg brengen. Dit zal resulteren

prostaat-, borst- en maagkanker. Het doel is voor

de holmium therapie in Europa te introduceren en de

in de destabilisatie van de micellen en de afgifte van

CriPec® docetaxel evenals andere CriPec® producten

mogelijkheden die deze bolletjes bieden voor zo veel

het verpakte geneesmiddel nadat de omzetting een

licentiepartners te vinden die samen met Cristal

mogelijk patiënten beschikbaar te maken. De unieke

kritisch niveau heeft bereikt. De actieve genees-

Therapeutics deze producten naar de kliniek en de

mogelijkheden qua kwantitatieve beeldvorming van

middelen zullen fysisch ingesloten worden in de

markt te willen brengen.

de holmium bolletjes zorgen er voor dat direct na

micellen en/of covalent gebonden worden aan de

behandeling kan worden vastgesteld of de distributie

polymeren.

van de bolletjes in de lever conform het plan heeft plaatsgevonden. Indien dit niet het geval blijkt te zijn,

Resultaat na 5 jaar

kunnen aanvullende behandelingen worden gegeven.

Het onderzoek gaf een nieuwe klasse van polymeren

De volgende stap is een geïndividualiseerde behande-

waarmee op eenvoudige wijze micellen, beladen met

ling met deze bolletjes uitgevoerd onder direct MRI

een grote varieteit aan hydrofobe geneesmiddelen,

begeleiding. Dit opent dan ook allerlei behandelopties

kunnen worden gevormd, waarvan de in vitro afgifte-

voor andere tumoren zoals hersen-, hoofd/hals-en

snelheid ingesteld kan worden, en die zodanig gesta-

longtumoren.

biliseerd kunnen worden dat ze lange circulatietijd en tumorophoping vertonen in vivo. Tevens is een

Gebruikers

klasse van lichtgevoelige stoffen ontwikkeld die

COVIDIEN (Petten) / GE Healthcare (Eindhoven) /

uitzonderlijk sterke celdodende eigenschappen bezit

Nuclear Research and Consultancy Group (Petten) /

en ingesloten kunnen worden in de micellen. Het

Philips Healthcare Nederland BV (Best) / Philips

project heeft vervolg gekregen in de vorm van een

Research (Eindhoven) / RIKILT Wageningen UR

Valorisation Grant van STW, waarmee de mogelijkheid

(Wageningen) / Universitair Medisch Centrum Utrecht /

voor oprichting van een bedrijf wordt bestudeerd.

Universiteit Utrecht Resultaat na 10 jaar Cristal Therapeutics is een spin-off van het promotieonderzoek van Dr. Cristianne Rijcken, opgericht in april 2011 door haarzelf en Dr. Joost Holthuis. Cristal Therapeutics is een biofarmaceutisch bedrijf dat als doel heeft de werkzaamheid en veiligheid van bestaande en nieuwe geneesmiddelen te verbeteren. De toepassing van de gepatenteerde CriPec® nanotechnologie resulteert in nanomedicijnen, welke zorgen voor een significante verbeterde verdeling van geneesmiddelen over het lichaam. Cristal Therapeutics heeft tot op heden het concept van haar CriPec® technologie met meerdere geneesmiddelen (onder andere kankergeneesmiddelen, onstekingsremmer en een hormoon) bewezen. De resultaten die met producten zijn verkregen in het laboratorium en

60


Gebruikers Astellas Pharma BV (Leiden) / OctoPlus NV (Leiden) / TI Pharma (Leiden) / Universiteit Utrecht / VU Medisch Centrum Amsterdam

W

The long-lived positron emitters for imaging and quantification of tumor-seeking proteins and peptides by positron emission tomography

06120

BCC

Projectleider Prof.dr. G.A.M.S. van Dongen Programma




Doelstelling

grotere en kleinere Nederlandse biotech bedrijven.

Met positron emissie tomography (PET) kun je

Daarnaast zijn er de afgelopen jaren diverse grote

zeer lage concentraties van een geneesmiddel in

multi-center studies van start gegaan naar de waarde

het lichaam afbeelden en kwantificeren. Om een

van imaging met 89Zr- en 124I-gelabelde mAbs voor

geneesmiddel met PET te kunnen afbeelden moet er

patiënt selectie.

een radioactief atoom aan gekoppeld worden. Dit project richtte zich op het afbeelden van mono-

Gebruikers

clonale antilichamen (mAbs) met PET (immuno-PET).

Boehringer Ingelheim Pharmaceuticals Inc. (Ridgefield,

Alleen de positron emitters zirconium-89 (89Zr) en

Verenigde Staten) / Cyclotron VU BV (Amsterdam) /

iodium-124 (124I) hebben een halveringstijd die

Maastricht University / Philips Research (Eindhoven) /

lang genoeg is voor dit doel. Beide waren niet op de

Radboud Universitair Medisch Centrum (Nijmegen) /

markt verkrijgbaar.



Resultaat na 5 jaar Methoden werden ontwikkeld voor grootschalige productie en zuivering van zowel 89Zr als 124I. Dit is gebeurd binnen Cyclotron BV, de grootste gebruiker van de resultaten. Binnen dat bedrijf werd tevens geïnvesteerd in laboratoria voor het uitvoeren van de procedures volgens Good Manufacturing Practice (GMP), waardoor 89Zr en 124I ook voor klinisch gebruik beschikbaar kwamen. Er werden methoden ontwikkeld voor stabiele koppeling van 89Zr en 124I aan mAbs. In diverse studies werd vervolgens de waarde van PET met 89Zr- en 124I-gelabelde mAbs aangetoond. Inmiddels worden zowel 89Zr als 124I wereldwijd gedistribueerd, en hebben meerdere grote internationale farmaceutische bedrijven interesse getoond in immuno-PET. Resultaat na 10 jaar 89Zr en 124I worden door Cyclotron BV Amsterdam geproduceerd en in samenwerking met PerkinElmer wereldwijd gedistribueerd met afnemers op alle continenten. Reagentia en prodecures voor het koppelen van 89Zr en 124I aan ‘biologicals’ zoals mAbs volgens Good Manufacturing Practice (GMP) zijn verder geoptimaliseerd en beschikbaar gesteld aan potentiele gebruikers door middel van onder andere publicaties in Nature Protocols. De meeste toonaangevende farmaceutische bedrijven gebruiken inmiddels PET imaging met 89Zr- of 124I-gelabelde medicijnen in hun strategie voor efficiënte geneesmiddelen-ontwikkeling of gaan daar op korte termijn toe over. Hier-onder bedrijven zoals Genentech, Roche, GSK, Amgen, Novartis, Sanofi-Aventis, J&J, BoehringerIngelheim, en Takeda-Millenium. Maar ook diverse

STW-projecten 2003

61

Functionalized polydiacetylenes as building blocksin organized organic solar cells

05740

BAA

Detection and utilisation of (non-) Mendelian genes in commercial pig populations

05809

CCA

Projectleider Prof.dr. E.J.R. Sudhölter Programma Open

Projectleider Prof.dr.ir. J.A.M. van Arendonk Programma




298.554


euro 888.680 Contracten Optie: Hendrix Genetics BV,

TOPIGS Research Center IPG


212.250

Doelstelling

Doelstelling

die nodig is voor de implementatie van genomische

Synthese van nieuwe oligomere polydiacetyleen

Het ontwikkelen en valideren van de moleculaire en

selectie. Een techniek die niet meer is weg te denken

(PDA) analoga, met twee doelen: a) verheldering van

statistische methoden om genen in commerciële

uit de varkensfokkerij. In het STW-project is specifiek

de eigenschappen van PDA die leiden tot de absorptie

varkenpopulaties te kunnen opsporen en gebruiken.

gekeken naar de mogelijkheden om genomische im-

van zichtbaar licht; b) gebruik hiervan als model verbin-

In recent genetisch onderzoek is aangetoond dat

printing effecten te detecteren en te benutten in een

dingen in fotovoltaïsche organische zonnecellen.

genetische inprenting een belangrijke rol speelt

fokprogramma wat gericht is op genetische verbe-

bij lichaamssamenstelling. De aanwezigheid van

tering van varkens. Er zijn met succes genen in kaart

ingeprente genen heeft belangrijke gevolgen voor de

gebracht waarbij sprake is van genomische imprinting.

Een efficiënte synthese van hoog-oplosbare oligo-

selectieprogramma’s ter verbetering van eigenschap-

Hiermee hebben we een beter inzicht gekregen in de

diacetylenes (ODAs) is ontwikkeld gebaseerd op de

pen van vleesvarkens. Dit vraagt om een aanpassing

biologische achtergrond van genetische verschillen

Sonogashira reactie. Voor ODAs leidde dit tot oligo-

van de methodes die worden gehanteerd voor de

tussen dieren. De effecten van deze genen zijn (tot

meren met vierendertig conjugeerde C atomen;

genetisch evaluatie van dieren en de opzet van het

op heden) onvoldoende voor een aanpassing van het

voor een aanverwante klasse van homogekoppelde

fokprogramma.

huidige fokprogramma.

Resultaat na 5 jaar

ODAs zelfs tot zeventig geconjugeerde C atomen (totale lengte molecuul: 8.2 nm). Van deze serie van

Resultaat na 5 jaar

Gebruikers

verbindingen werden de optische eigenschappen

Het project heeft een wezenlijke bijdrage gele-

Hendrix Genetics BV (Boxmeer) / ID-Lelystad BV

onderzocht (absorptie, fluorescentie, zowel in oplos-

verd aan de ontwikkeling en invoering van merker

(Lelystad) / TOPIGS Research Center IPG

sing als in film). Dit leidde tot op de opheldering van

ondersteunde selectie bij varkens. Mede door de

(Beuningen / Wageningen Universiteit & Research-

de oorsprong van de absorptie van zichtbaar licht door

ontwikkeling op het gebied van genomics (eind 2009

centrum (Wageningen)

polydiacetylenen: intermoleculaire interacties in de

wordt de genoom sequentie van het varken verwacht)

vaste fase geven hiervoor aanleiding.

leidt het gebruik van genomische informatie in de varkensfokkerij tot een revolutionaire verbetering van


fokprogramma’s. Het project heeft bijgedragen aan de ontwikkeling van de kennisbasis die nodig is voor deze implementatie. Nieuwe onderzoeksprojecten zijn

Gebruikers

gestart waarin in samenwerking met bedrijfsleven

Energieonderzoek Centrum Nederland (Petten) /

wordt gewerkt aan benutten van de kansen die ge-

Holst Centre (Eindhoven) / Shell Global Solutions

nomics biedt voor het verbeteren van fokprogramma’s

(Amsterdam)

bij varkens. In een huidig STW-project wordt specifiek gekeken naar de mogelijkheden om imprinting effecten te benutten in fokprogrammas. Het project heeft geresulteerd in patent toegekend in 2003. Resultaat na 10 jaar In 2012 is een publicatie over het varkensgenoom verschenen in Nature (491:393-398, doi:10.1038/ nature11622) met Martien Groenen (WU) als eerste auteur. Dit onderstreept de vooraanstaande rol die Wageningen Universiteit speelt op het gebied van varken genomics-onderzoek. De subsidie van STW en de samenwerking met het bedrijfsleven hebben bijgedragen aan deze vooraanstaande positie. Het door STW gefinancierde onderzoek heeft bijgedragen aan de ontwikkeling en invoering van merker ondersteunde selectie, ook wel aangeduid als genomische selectie, bij varkens. Het STW-project heeft bijgedragen aan de ontwikkeling van de kennisbasis

62


Tools for risk-analysis of pathogen spread in the vegetable industry. A comparison of organic and conventional production chains

05699

Measuring pressure head dynamics with osmotic tensiometers to improve irrigation practices

CBA

05828

Projectleider Prof.dr. A.H.C. van Bruggen Programma


CCB

Projectleider Dr.ir. G.H. de Rooij Programma Open



655.287



Contracten Geheimhouding: Wageningen

Universiteit & Researchcentrum

Totale inkomsten in

euro 103.300

Doelstelling

Instituut (Driebergen-Rijsenburg) / Plant Research

Doelstelling

Onderzoeksvraag: Wat zijn de risicofactoren die

International (Wageningen) / Productschap Tuinbouw

De ontwikkeling van een instrument dat de potentiaal

bijdragen tot besmetting en overleving van E. coli

(Zoetermeer) / Rijksinstituut voor Volksgezondheid

van het bodemwater kan meten. Het gaat om het

O157:H7 en Salmonella enterica tijdens de productie

en Milieu (Bilthoven) / The Greenery International

bereik van nat naar droog tot het punt waar planten-

van groenten. Doelstellingen: (1) DNA-technieken

(Barendrecht) / Voedsel en Waren Autoriteit

wortels niet langer in staat zijn water aan de bodem

ontwikkelen voor detectie van E. coli O157:H7 en

(Eindhoven, Zutphen)

te onttrekken. Het idee was om een meter te maken

Salmonella enteria. (2) Risicofactoren bepalen voor

die niet met water gevuld is, maar om het water te

de overleving en kolonisatie van menselijke patho-

vervangen door een polymeeroplossing met een hoge

genen. (3) Quantitatieve risicoanalyse uitvoeren

osmotische druk. Hiermee kunnen irrigatiegiften stra-

voor ziektekiemen in de groenteproductieketen

tegischer worden gepland zodat de oogst per kubieke

met behulp van modellen, en HACCP protocollen

meter irrigatiewater geoptimaliseerd kan worden.

formuleren (utilisatie). Resultaat na 5 jaar Resultaat na 5 jaar

In dit project (volgend op een project waarin een prototype

qPCR technieken met een interne controle voor

is ontwikkeld) hebben we een polymeer gevonden dat

E. coli O157:H7 en Salmonella enteria is ontwikkeld.

functioneert onder diverse (extreme) bodemomstandig-

Beide pathogenen kunnen sla binnendringen.

heden. De tensiometer presteert aantoonbaar veel beter

De kwaliteit van voer bepaalt de overleving in

in droge bodems dan bestaande instrumenten. ECO Cera-

koeienmest. Een risicomodel voor de besmetting

mics ontwikkelt en fabriceert de keramieken neus. Keller

van sla door E. coli O157:H7 werd ontwikkeld. De

heeft de druksensor voor langdurig stand-alone gebruik

risico’s op besmetting van sla zijn laag, en zeker niet

geschikt gemaakt. Ook is het design van de tensiometer

hoger voor biologische dan gangbare bedrijven. Een

aangepast voor installatie in het veld. De interesse van een

simulatiemodel voor overleving E. coli O157:H7onder

aantal in bodem instrumentatie gespecialiseerde bedrijven

verschillende omstandigheden is ontwikkeld.

wekt de verwachting dat bovenstaande ontwikkelingen zullen leiden tot een verkoopbaar product.

Resultaat na 10 jaar De resultaten van dit project hebben publicaties


opgeleverd waarvan sommige vaak geciteerd zijn.

De tensiometer wordt inmiddels ingezet bij diverse

Het onderzoek binnen dit project heeft de basis

gerenommeerde instellingen in bijvoorbeeld Nederland

gelegd voor vervolg onderzoek bij verschillende

(Wageningen UR, Radboud Universiteit Nijmegen, ITC

instituten in Europa en de VS. Het probleem van de

Faculty of Geo-Information Science and Earth Observa-

microbiologische veiligheid van verse groenten is

tion van de Universiteit Twente), Duitsland (Helmholtz

nog steeds eminent. De EHEC uitbraak in Duitsland

Zentrum für Umweltforschung in Halle en in Helmoltz

gedurende 2011 met kiemgroenten is hiervan een

Forschungszentrum Jülich) en Brazilië (Universiteit van

goed voorbeeld. Onderzoekers gepromoveerd binnen

São Paulo). Het instrument wordt in de wetenschappe-

dit STW-project zijn nog steeds werkzaam in de

lijke wereld gezien als de standaard voor het meten van

microbiologie en doen deels nog steeds onderzoek

het potentiaal van het bodemwater in het droge bereik

aan de ecologie van humaan pathogenen in het

(Whalley et al. 2013). Dit vertaalt zich in een groeiende

milieu en groenten. Er zijn recentelijk weer nieuwe

belangstelling uit bijvoorbeeld Brazilië, China, Israël en

nationale en internationale projecten gestart betref-

de VS. De verwachting is dat de verkoopaantallen ver-

fende dit onderwerp, waarbij wordt gebouwd op de

der zullen stijgen waardoor het aantrekkelijk wordt voor

resultaten behaald in het STW-project. Ook de sector

een commerciële partij om de productie over te nemen.

is intensief bij betrokken. Gebruikers Gebruikers

ALTERRA (Wageningen) / ECO Ceramics BV (Velzen-

Bakker Barendrecht (Ridderkerk) / Biologica

Noord) / ENRIN (Wageningen) / KELLER Meettech-

(Utrecht) / Keygene N.V. (Wageningen) / Louis Bolk

niek BV (Reeuwijk) / Universiteit Twente (Enschede)

STW-projecten 2003

63

Application of the biological sulfur cycle under halo-alkaliphilic conditions for high pressure natural gas desulfurisation

05939

CCB

Stress inducible gene expression and its impact on seed and plant performance

05989

CCA

The role of ethylene production and perception, in the interaction of botrytis cinerea and tomato perspectives for reducing post-harvest loss

06084

ACB

Projectleider Prof.dr.ir. A.J.M. Stams Programma Open

Projectleider Dr. H.W.M. Hilhorst Programma Open

Projectleider Dr. J.A.L. van Kan Programma Open





euro 834.000 Contracten Geheimhouding: Techni-

900.981

sche Universiteit Delft, Wageningen Universiteit &

zaadkwaliteit


Octrooien Werkwijze voor het meten van Totale inkomsten in euro 216.750

Researchcentrum, Paques BV, Shell Global Solutions


euro 442.000 Octrooien Novel necrosis and ethylene

inducing proteins from Botrytis

Totale inkomsten in

euro 193.000

International BV; Optie: Paques BV, Shell Global Solutions International BV


167.500

Doelstelling

Doelstelling

Doelstelling

Doel is om samen met Paques BV en Shell Global

In de tuinbouwsector is een goede zaaizaadkwali-

De schimmel Botrytis cinerea veroorzaakt ziektes

Solutions International BV een nieuw biotechnolo-

teit van groot belang. Het doel van dit project was

in veel tuinbouwgewassen, waaronder tomaat.

gisch proces te ontwikkelen om H2S te verwijderen

om door toepassing van kwaliteitsverhogende

Het project richt zich op de rol van het fytohormoon

uit zure gassen in de olie- en gas industrie.

behandelingen (primen) de genen te identificeren

ethyleen in de interactie van Botrytis met tomaat.

die geassocieerd zijn met de diverse aspecten van

De rol van ethyleenproductie en ethyleenperceptie

zaadkwaliteit, in het bijzonder tolerantie tegen

wordt bestudeerd in de plant én de schimmel. Ook

In dit project is een biotechnologisch proces om H2S

diverse vormen van abiotische stress. Deze genen

wordt de rol bestudeerd van fytotoxische eiwitten

gas te verwijderen uit zogenaamde zure gassen, zoals

kunnen als moleculaire merkers gebruikt worden

die de schimmel Botrytis uitscheidt en die in de plant

geproduceerd in de olie en gas industrie, ontwikkeld.

bij selectie in de veredeling en bij het volgen van

ethyleenproductie en celdood veroorzaken.

Resultaat na 5 jaar

zaadkwaliteit tijdens het productieproces. Resultaat na 5 jaar

Resultaat na 10 jaar De joint venture Paqell (http://www.paqell.com) is

Resultaat na 5 jaar

Productie en perceptie van ethyleen door tomaten-

opgericht door Paques BV en Shell Global Solutions

Er is in tomatenzaad een tiental genen geïdentificeerd

planten heeft geen effect op Botrytis ziekteontwik-

International BV. Het doel van deze joint venture is

waarvan de expressie een sterke correlatie vertoont

keling. Planten die geen ethyleen produceren of

om de biologische ontzwaveling in de olie en gas-

met diverse aspecten van zaadkwaliteit, zoals kieming,

ethyleen overproduceren, maar ook planten die niet

technologie verder te exploiteren. Deze joint venture

kiemenergie, stresstolerantie en zaailingkwaliteit.

op ethyleen reageren zijn even gevoelig voor Botrytis

is ook de medefinanciering van twee AIO projecten

Transcripthoeveelheden van deze genen in droog

als gewone tomaat. Botrytis scheidt twee eiwitten

bij het Watertechnologie Instituut Wetsus, die

zaad hebben een voorspellende waarde voor zaad-

uit met fytotoxische werking. Deze eiwitten kunnen

voortbouwen op de resultaten die in het STW-project

kwaliteit die onafhankelijk is van cultivar, zaadpartij

in lage concentratie plantencellen doden. In 2004 is

05939 verkregen zijn.

of zaadvoorbehandeling. Er is internationaal octrooi

een octrooiaanvraag ingediend voor gebruik van de

aangevraagd voor het gebruik van deze genen (en

fytotoxische eiwitten als herbicide en in de resisten-

homologen) in de zaaizaadproductieketen. Inmiddels

tieveredeling. Drie bedrijven hebben op het octrooi

Paques BV (Balk) / Shell Global Solutions

loopt een nieuw STW-project dat de genetische

een testen ontwikkellicentie genomen, inkomsten

International BV (Amsterdam) / Wageningen

achtergrond van zaadkwaliteit tracht te ontrafelen.

6 k€. De octrooiaanvraag is in 2007 ingetrokken.

Gebruikers

Universiteit & Researchcentrum Resultaat na 10 jaar Bij STW zijn geen verdere gegevens bekend.

Resultaat na 10 jaar Twee bedrijven die geen lid van de gebruikerscommissie waren hebben, na intrekking van het octrooi,

Gebruikers

preparaten ontvangen van de fytotoxische eiwitten

Bejo Zaden BV (Warmenhuizen) / De Kooi

om toetsen uit te voeren. Beide bedrijven hebben

Zaad-technologie (Enkhuizen) / Enza Zaden BV

daarna geen verdere interesse getoond.

(Enkhuizen) Monsanto Holland BV (Bergschenhoek) / Nunhems Netherlands BV (Nunhem) / Plant

Gebruikers

Research International (Wageningen) / Rijk Zwaan

Monsanto Holland BV (Bergschenhoek) /

Zaadteelt en Zaadhandel BV (De Lier) / Wageningen

Productschap Tuinbouw (Zoetermeer) / Syngenta

Universiteit & Researchcentrum

Crop Protection (Greensboro, Verenigde Staten) / Wageningen Universiteit & Researchcentrum

64


Functional genomic characterisation of non-host resistance to downy mildew species in lettuce and related plant species

06212

CBA

Projectleider Prof.dr. R.G.F. Visser Programma Open




Doelstelling

Dat deze nieuwe tool effectief is, bewijst de eerste

Valse meeldauw is de belangrijkste ziekte in slateelt

vinding van een interactie tussen één kandidaat

wereldwijd. Het project heeft tot doel om de niet-

effector en de wilde sla-soort. Als gevolg van de

waard-resistentie uit een wilde slasoort tegen valse

succesvolle resultaten is er een nieuw STW-project

meeldauw te karakteriseren voor het aantal verklaren-

gestart in 2013 tussen WUR, UU en vijf veredelings-

de genen, hun positie op het genoom, hun onderlinge

bedrijven, waarin effectoren en complexe interacties

interactie en het mechanisme. Het utilisatiedoel was

tussen resistentie-genen een rol spelen.

het verkrijgen van meer achtergrondkennis, cultuursla-lijnen verrijkt met resistentiegenen van wilde sla

Gebruikers

en moleculaire merkers geassocieerd met de resisten-

Enza Zaden BV (Enkhuizen) / Enza Zaden

ties voor gebruik in veredeling.

Research and Development BV (Enkhuizen) / Monsanto Holland BV (Wageningen) / Nunhems

Resultaat na 5 jaar

Netherlands BV (Nunhem) / Rijk Zwaan Zaadteelt

Vijftien resistentie-verklarende gebieden, QTLs, zijn

en Zaadhandel BV (De Lier) / Seminis Vegetable

geïdentificeerd op het sla-genoom. Uit een inten-

Seeds (Woodland, Verenigde Staten) / Syngenta

sieve studie naar de onderlinge interactie en het

Seeds BV (Enkhuizen) / Vilmorin S.A. (La Menitre,

mechanisme van de vier waardevolste QTLs, blijkt dat

Frankrijk)

drie specifieke QTLs voldoende zijn voor volledige resistentie. Verdere terugkruising van deze QTLs heeft geleid tot: (1) meer kennis: fijnkartering van de positie van de QTLs, (2) een beter product: gecultiveerd resistent veredelingsmateriaal (3) betere veredelingtools: nauwgekoppelde moleculaire merkers en nieuwe specifieke biotoetsen en (4) betere onderzoekstools: een zogenaamde ‘gene-silencing’ functionele toets in sla. Voortvloeiend uit deze resultaten is er een nieuw onderzoeksproject gestart binnen TTI-Groene Genetica. Resultaat na 10 jaar Binnen het TTI-Groene Genetica project (2008-2012) is de resistentie van de wilde sla-soort verder bestudeerd. Uit de karakterisatie door middel van fijnkartering en het stapelen van drie specifieke resistentie QTLs op volwassen plant niveau in veld-situaties (gangbare teelt), blijkt dat de overerving meer complex is dan verwacht en waarschijnlijk berust op epistatische interacties. Een nieuwe strategie, gebaseerd op het selectief genotyperen van fenotypische extremen in verschillende splitsende populaties, is opgezet en identificeerde inderdaad een epistatische interactie tussen drie loci. Een potentiele patent-aanvraag is op touw gezet. Verder is een samenwerking met de Van der Ackerveken groep van Universiteit Utrecht gestart betreffende het identificeren van pathogeen effectoren, als moleculair hulpmiddel voor een alternatieve identificatie van resistentie-genen in sla.

STW-projecten 2003

65

03 Lijst gebruikers bij STW-projecten 2003 Lijst van gebruikers betrokken bij projecten gestart in 2003.

Lijst van gebruikers bij STW-projecten 2003

67

4creadvice BV

(Maarn) 05884

Aa Aalborg University

Cc

ASM Microchemistry Ltd

Deutsche Montan

(Helsinki, Finland) 06174

C2V

ASML Netherlands BV

(Enschede) 05990

(Essen, Duitsland) 05761

(Veldhoven) 05636 / 05766,

Calduran Kalkzandsteen

Deutsches Zentrum für Luft-

05777 / 05990 / 06093

(Harderwijk) 06211

Technologie GmbH

und Raumfahrt (DLR)

(Aalborg, Denemarken) 05851

Astellas Pharma BV

Cam Bioceramics BV

(Göttingen, Köln Duitsland)

ABB Lummus Global BV

(Leiden) 05897 / 05952 /

(Leiden) 06052 / 06205

06198

(‘s-Gravenhage) 05784

06110

CGG-Jason Netherlands BV

Dialog Semiconductor BV

Abbott Healthcare Products BV

AstraZeneca

(Leidschendam) 05763

(‘s-Hertogenbosch) 06015

(Weesp) 05950, 06035

(Södertälje, Zweden) 05897

Chevron

DNV GL


ASTRON - Netherlands Institute

(Houston, San Ramon, Verenigde Staten) 05756

(Arnhem) 05975

(Weesp) 05897

for Radio Astronomy

DNW - The German-Dutch

Academisch Medisch Centrum

(Dwingeloo) 05893 / 06000 /

(Amsterdam Zuidoost) 05695 / 05918 / 05973

06067

(Nijmegen) 06028

Atos Consulting

City University London

Dow Benelux BV

Academisch Ziekenhuis

(Rijswijk) 06051

(London, Groot-Brittannië)

(Terneuzen) 06045 / 06057

Maastricht

Avantis Pharma

06190

Draka Comteq Fibre BV

(Maastricht) 06122

(Frankfurt am Main, Duitsland) 05897

Controllab Products BV

(Eindhoven) 06093 / 06265

ACRB

(Enschede) 06012

DSM

(Lemmer) 05805

Aventis Pharma

COVIDIEN

(Heerlen) 06057

ADEX BV

(Frankfurt, Duitsland) 05897

(Petten) 06069

DSM Food Specialties

(Venlo) 05633 / 06172

Bb

Adviesbureau ir. J.G. Hageman BV

(Rijswijk) 05829

BAAT Medical Products BV

Aeronamic BV

(Hengelo) 05998

Chiralix BV

Wind Tunnels

(Marknesse) 06198

Cyclotron VU BV

(Delft) 06041

(Amsterdam) 06120

DSM NeoResins

CZL Tilburg BV Oppervlaktetechnieken

(Tilburg) 05633 / 06272

(Waalwijk) 06058 DSM Research BV

(Almelo) 06157

Bakker Barendrecht

AHC Oppervlaktetechnieken

(Ridderkerk) 05814

(Eindhoven) 05633 / 06172

BASF Nederland BV

AkkoLens International BV

(De Meern) 05784 / 06030

DAF Trucks NV

(Geleen) 06058

Dd

(Geleen) 06028 / 05537 / 05784 / 06058 / 06102 DSM Resolve

(Breda, Delft) 06190

Bejo Zaden BV

(Eindhoven) 05636 / 06019

Dutch Space BV

Akzo Nobel Chemicals BV

(Warmenhuizen) 05989

Dantec Dynamics GmbH

(Leiden) 05792 / 06012 / 06019

(Arnhem) 06058 / 06102 (Deventer) 06067

Belastingdienst

(Ulm, Duitsland) 06019

(Apeldoorn) 05759

Dassault Aviation

Ee

Albemarle Catalysts Company BV

Betronic Solutions BV

(Argenteuil, Frankrijk) 06019

Eaton-Holec

(Amsterdam) 06057

(Amsterdam) 05984

De Kooi Zaadtechnologie

(Hengelo) 05975

Algemene Rekenkamer

Bioclinica

(Enkhuizen) 05989

ECO Ceramics BV


(Leiden) 06122

Defensie Materieel

(Velzen-Noord) 05784 / 05828

Organisatie (DMO)

Alphatron Medical Systems BV

Biologica

(Rotterdam) 05973

(Utrecht) 05814


(Nijmegen) 06052

ALTERRA

Biomedical Primate Research

Deloitte Accountants BV

Energieonderzoek Centrum

(Wageningen) 05828

Centre

(Amstelveen) 05759

AMO Groningen BV

(Rijswijk) 06009

Deltares

(Groningen) 06190

BioMérieux BV

(Utrecht) 05723 / 05805 /

Andries Geerse

EMCM

Nederland

(Petten) 06265 / 05740 / 05984 / 06030 / 06265

(Boxtel) 06009

06037

ENRIN

BMT ARGOSS BV

(Wageningen) 05828 Enza Zaden BV

(Rotterdam) 06006

(Marknesse) 05805

(Delft) 05723 / 05761 / 05805 / 06037 / 06103

APP

Boehringer Ingelheim

DeMaCo Holland BV

(Enkhuizen) 05989 / 06212

(Noord-Scharwoude) 05998

Enza Zaden Research and

Stedenbouwkundige

(Klundert) 05754

Pharmaceuticals Inc.

Demar Laser BV

(Schiedam) 06038

(Ridgefield, Verenigde Staten) 06120

Aquacare Europe BV

BSI

Departamento de


(Baarn) 06094

ASM Europe BV

BuNova Development BV

(Los Teques, Venezuela)

Ericsson Telecommunicatie BV

(Almere) 06265

(Zwolle) 06105

05756

(Rijen) 05653

Applikon Biotechnology BV

ASM International NV

(Almere) 06174

(Hengelo) 05927 Manejo Integrado de

Deutsche Forschungsgemeinschaft

(Bonn, Duitsland) 05829

68


Development BV

(Enkhuizen) 06212 Erasmus MC

(Rotterdam) 05695 / 05840

Ernst & Young


ESTEC - European Space Research and Technology Centre

(Noordwijk) 05754 / 05848 / 06000 / 06198

Ff

Medis Medical Imaging Systems BV

(Lelystad) 06222

Keygene NV

HL-Planartechnik GmbH

(Wageningen) 05814

Micronit Microfluidics BV

(Dortmund, Duitsland) 05990

Klep BV

(Enschede) 05950

Holland Railconsult

(Etten leur) 06094

Mifa Aluminium BV

(Utrecht) 05761

Koninklijk Instituut

(Venlo) 05633 / 06172

voor de Tropen

Ministerie van Defensie

Fabrique

Holst Centre

(Delft) 06071

(Eindhoven) 05740 / 06040 / 06238

Federal Biological Research

Kk

HKV Lijn in water

(Leiden) 06122

(Amsterdam) 06009


Koninklijk Verbond

Mitutoyo Research

Centre for Agriculture and

HRP Thruster Systems BV

van Nederlandse

Forestry

(Krimpen aan de Lek) 06170

Baksteenfabrikanten

Center Europe BV

(Veenendaal) 05927

(Darmstadt, Duitsland) 05884

Human Optics AG

(Velp) 06211

Modiquest Research BV

FEI Company

(Erlangen, Duitsland) 06190

Koninklijke Marine

(Oss) 05898

(Eindhoven) 05624

Hurks Beton


Monsanto Holland BV

FIBRICON

(Veldhoven) 05829

Koppert BV

(Bergschenhoek) 05989 /

(Nieuwegein) 05829

Hydronamic BV

(Berkel en Rodenrijs) 06094

06084

Flowserve BV

(Papendrecht) 05723

KPMG Accountants NV

(Wageningen) 06212

(Amsterdam) 05759

MSD Oss

(Hengelo) 06157 / 6170

Ii

Fokker Aerostructures BV

(Hoogeveen) 06019

IHC Parts & Services BV

FOM-instituut DIFFER

(Kinderdijk) 06157 / 06170

(Oss) 05897 / 06035

KWR Watercycle Research Institute

MTI Holland BV

(Nieuwegein) 06103

(Kinderdijk)

(Nieuwegein) 06174 / 06265

IMEC

Fugro Ingenieursbureau BV


(Leuven, België) 05901 / 06017

Lambert Instruments BV

FUJIFILM Manufacturing

INA Naftalin Oil Co.

(Roden) 05973

NanoMagnetics Ltd.

(Zagreb, Kroatië (Hrvatska))

LaVision

(Bristol, Groot-Brittannië)

05756

(Goettingen, Duitsland) 05695

06017

Inalfa Metal BV

Leids Universitair Medisch

Nationaal Lucht- en

Europe BV

(Tilburg) 06205

Gg

06157, 06170

(Hamont-Achel, België) 05927

Ll

Centrum

Nn

Ruimtevaartlaboratorium

Gaz de France

Indac BV

(Leiden) 05695 / 05952 / 06122

(Amsterdam) 05636 / 05780 /

(Saint Denis la Plaine, Frankrijk) 05756

(Enschede) 05766

Liander

06157 / 06198

Industrial Automation Integrators

(Arnhem) 05984

(Marknesse) 05636 / 06019

GE Healthcare

(Veldhoven) 06019

Licentec

Nationale Politie

(Eindhoven) 06069

Ingenieursbureau Svasek BV

(Utrecht) 05918

(Zoetermeer) 06051

Gemeente Rotterdam

(Rotterdam) 06037

LioniX BV

Nederland Maritiem Land

(Rotterdam) 05723 / 06037

Integrated Mechanization

(Enschede) 05990 / 06067 /

(Rotterdam) 06170

06159

Nederlands Vaccin Instituut

GN ReSound BV

Solutions BV

(Eindhoven) 06042

(Almelo) 05950

LMS International NV

(Bilthoven) 05898 / 05950

Grodan Rockwool BV

Intervet International / MSD

(Leuven, België) 05636

Nederlandse Aardolie

(Roermond) 05884

Animal Health UK Ltd

Logica Nederland BV

(Rotterdam) 05780

Hh

(Milton Keynes, Groot-Brittannië) 06029

Louis Bolk Instituut

NedTrain BV

Haldor Topsøe A/S

Intervet International BV /

(Driebergen-Rijsenburg)

(Utrecht) 05780

05814

New Products

(Lyngby, Denemarken) 05624 Harlan Nederland

MSD Animal Health

(Boxmeer) 06029

(Horst) 06052 Hatenboer-Water BV

Jj

Maatschappij BV

(Assen) 05756 / 05763

Luchtverkeersleiding Nederland

Industrial Design BV

(Schiphol Airport) 05780

(Delft) 06071

Lummus Technology Inc.

Norit Process Technology BV

(Schiedam) 06115

Janssen Pharmaceutica NV

(Bloomfield, Verenigde staten)

(Enschede) 06115

Hauzer Techno Coating BV

(Beerse, België) 05897

06045

NTS OPTEL BV

(Venlo) 06174

JDS Uniphase

Havenbedrijf Rotterdam NV

(Rotterdam) 05723

(Bloomfield, Verenigde Staten) 06067

Maastricht University

Hendrix Genetics BV

Johnson Pump Water BV

(Maastricht) 06041 / 06120 /

(Boxmeer) 05809

(Assen) 06157

05695

Nunhems Netherlands BV

Hep-Art Medical Devices BV

KELLER Meettechniek BV

Martini Ziekenhuis

(Nunhem) 05989 / 06212

(Voorburg) 05918

(Reeuwijk) 05828

(Groningen) 05973

(Nijmegen) 05624

Mm

Nuclear Research and Consultancy Group

(Petten) 06069

Nutricia Research BV

(Utrecht) 06041


69

NXP Semiconductors

Philips Research

Rijkswaterstaat

SKF Engineering &

(Eindhoven) 05766 / 05901, 06015 / 06098 / 06139 / 06159 (Nijmegen) 06015

(Arnhem, Delft) 06222 (Rotterdam) 05723 (Rijswijk) 05723 / 05805

(Nieuwegein) 05636

(Leuven, België) 06015 /

(Aachen, Duitsland) 06093 (Eindhoven) 05653 / 05851 / 05893 / 05901 / 05950 / 06040 / 06051 / 06058 / 06069 / 06120 / 06139 / 06159 / 06238

(Wageningen) 06069

(Nieuwegein) 05636 /

06139 / 06174

Philips Research Europe -

Rockwool/Grodan BV

05777 / 05927

NXP Semiconductors Belgium NV

Eindhoven

Oo Océ Technologies BV

(Eindhoven) 05653 / 05998 / 06159 / 06238

RIKILT Wageningen UR

Research Centre BV SKF Research & Development Company BV

(Roermond) 05884

Spanbeton BV

Rolan Robotics BV

(Koudekerk a/d Rijn) 05829

(Zwaag) 05927

Stichting Duits Nederlandse

(Venlo) 05738 / 06012 / 06058 / 06098

Philips Research Laboratories

Romanian Ministry of

(Eindhoven) 05952 / 06042

National Defence

OctoPlus NV

Plant Research International

(Bucharest, Roemenië) 06000

(Leiden) 06110

(Wageningen) 05814 / 05884 / 05989

Roth & Rau BV

(Utrecht) 06105

(Eindhoven) 05901 / 06174

Stichting Maritiem Research

ODME BV

(Eindhoven) 05777

Polymer Laboratories

Royal HaskoningDHV

OMEGA Laser Systems BV

(Middelburg) 06058

(Amersfoort) 05723 / 06019 (Eindhoven) 06006 (Zaandam) 05829

(Enschede) 05927

Polymer Laboratories Ltd

Omicron NanoTechnology GmbH

(Taunusstein, Duitsland) 05901

(Church Stretton, Groot-Brittannië) 06058

RSP Technology BV

OptiSense BV

Procornea Nederland BV

(Delfzijl) 05633 / 06172

(Enschede) 06067

(Eerbeek) 06190

OST - Smartline

Prodrive BV

Windtunnel

(Marknesse) 06198 Stichting FOM

Instituut Nederland

(Wageningen) 06170 / 06102 / 06157 / 06170 Stichting Toegepast Onderzoek Waterbeheer (STOWA)

(Amersfoort) 05987 Stork Materials Technology

Ss

(Amsterdam) 05927

(Moerdijk) 05927

(Son) 05984

SABIC T&I, STC Geleen

StrateGis Groep BV

Oxford Instruments

Productschap Tuinbouw

(Geleen) 06045

(Voorburg) 06006

(Bristol, Groot-Brittannië)

(Zoetermeer) 05814 / 06084

Schöyer Consultancy BV

Stream-iD

(Zoetermeer) 05754

(Beek en Donk) 05633 / 06172

06174

Pp

Rr

SDU Indentification

STS BV

R&D Posttuttak

(Haarlem) 06051

(Amsterdam) 06098 Switchgear Research Laboratory

Paques BV

(Trondheim, Noorwegen)

Seminis Vegetable Seeds

(Balk) 05939 / 05987

05756

(Woodland, Verenigde Staten)

(Sevastopol, Oekraïne) 05975

PD&E Automotive Solutions BV

Radboud Universitair

06212

Synapse BV

Sendt

(Maastricht) 06028

(Helmond) 06019

Medisch Centrum

Perimed AB

(Nijmegen) 05898 / 05973 /

(Roosendaal) 06019

Syngenta Crop Protection

(Järfälla, Zweden) 05840

06120

Shell Global Solutions


(Amsterdam) 05740 / 06030 /

(Greensboro, Verenigde Staten) 06084

(Nijmegen) 06198

05784

Syngenta Seeds BV

(Eindhoven) 05653

RECEMAT International BV

Shell Global Solutions

(Enkhuizen) 06212

Philips Electronics Nederland BV

(Krimpen a/d IJssel) 05784

Philips Digital Systems Lab Eindhoven

International BV

Tt

(Eindhoven) 06058

Reden BV

(Amsterdam) 06105 / 05537 /

Philips Extreme UV GmbH

(Hengelo) 06012

05738 / 05939 / 06030 / 06102

Tata Steel

Shell International Exploration

(Aachen, Duitsland) 06093

Renishaw Benelux BV

Philips Healthcare Nederland BV

(Prinsenbeek) 05777

(Best) 06069

Richard Wolf GmbH

(Rijswijk) 05756 / 05763 /

(IJmuiden) 05633 / 05927 / 06172 / 06238 (Velsen-Noord) 06019

Philips Innovation Services

(Knittingen, Duitsland) 05973

06104


(Eindhoven) 05636 / 05777 / 05792 / 05848 / 05927 / 06012

Rijk Zwaan Zaadteelt en

Philips Lighting BV

(De Lier) 05989 / 06212

(Eindhoven) 05984 / 06093 / 05636 / 05984 / 06093 / 06265

Rijksinstituut voor Integraal

Philips Lumileds Lighting Company

(Best) 06159

Zaadhandel BV

(Delft) 05756 / 05763 / 05766 / 05780 / 05792 / 05848 /

Shell Research and

05927 / 05975 / 06019 /

Technology Centre

06105 / 06122 / 06170 /

(Amsterdam) 06170

06174 / 06198 / 06211

Afvalwaterbehandeling

Siemens AG

Technische Universiteit

(Arnhem) 06037 / 06222

(Berlijn, Duitsland) 05990 /

Rijksinstituut voor

05975

Volksgezondheid en Milieu Rijksuniversiteit Groningen

(Groningen) 05636 / 06038


Shell International Oil Products BV

(Amsterdam) 06045

Zoetwaterbeheer en

(Bilthoven) 06009 / 05814

70

and Production BV

Singulus Mastering BV

(Eindhoven) 06238

Eindhoven

(Eindhoven) 05901 / 06017 / 06104 / 06211 / 05653 / 05754 / 05756 / 05848 / 06040 / 06057 / 06105 / 06139 / 06174 / 06211 / 06265

Technolution BV

Universiteit Twente

Wieslab BV

(Gouda) 06098

(Enschede) 05636 / 05754 /

(Nijmegen) 05898

Thales Cryogenics BV

05828 / 05927 / 06012 /

Witteveen+Bos

(Eindhoven) 05998

06052 / 06105 / 05636 /

Thales Nederland BV

05840 / 05998 / 06012 /

(Deventer) 06103 (Rotterdam) 05805

(Hengelo) 06000

06015 / 06067 / 06159

WL - Delft Hydraulics

The Greenery International


(Delft) 06222

(Barendrecht) 05814

(Utrecht) 05780 / 06006 / 06028 / 06069 / 06071 / 06110

TI Pharma

Xx

(Leiden) 06110


Xilinx Ireland

Tilburg University

(Amsterdam) 06058

(Saggart County, Ierland)

(Tilburg) 05759 TMS International BV

(Oldenzaal) 05998

06098

Vv Van Voorden Gieterij BV

TNO

(Zaltbommel) 06170

(Apeldoorn) 06045 (Delft) 05537 / 05636 / 05780 / 05792 / 05829 / 05927 / 06019 / 06104 / 06105 / 06265 (Den Haag) 05893 / 06000 (Eindhoven) 06040 (Rijswijk) 05754 / 06198 (Utrecht) 05761 / 05763 /

Veenstra AccountancyConsultants

(Naarden) 05759 Vereniging Nederlands Kalkzandsteen Platform

(Huizen) 06211 Vilmorin S.A.

(La Menitre, Frankrijk) 06212

05805

Vitens Laboratorium

TOPIGS Research Center IPG

(Leeuwarden) 06115

(Beuningen) 05809

VITO - Vlaamse Instelling voor

Town & Regional Planning Consultants

Technologisch Onderzoek

(Mol, België) 06265


Voedsel en Waren Autoriteit

TRUMPF Laser Nederland BV

(Eindhoven, Zutphen) 05814

(Alphen aan de Rijn) 05927

Vrije Universiteit Amsterdam

Trumpf Nederland BV

(Amsterdam) 05759 / 05987 / 06009

(Hengelo) 05927 Twente Institute for Wireless and Mobile Communications BV

(Enschede) 05653 / 05893


(Amsterdam) 06110 / 06120 / 06190

Twente Solid State Technology BV

(Enschede) 05998 Twister BV

(Rijswijk) 06104 / 06170

Uu Unilever R & D

(Begington, Groot-Brittannië) 05950 (Vlaardingen) 05738 / 6041 Universitair Medisch Centrum Groningen

Ww Wageningen Universiteit & Researchcentrum

(Wageningen) 05809 / 06038 / 06084 / 06094 / 05809 / 05939 / 05987 / 05989 / 06038 / 06094 Wärtsilä Netherlands BV

(Drunen) 06071 / 06170 Waterschap Hollandse Delta

(Ridderkerk) 05987

(Groningen) 05950

Waterschap Zuiderzeeland

Universitair Medisch Centrum

(Lelystad) 06222

Utrecht

Waterstromen BV

(Utrecht) 06069 / 06205

(Lochem) 05987

Universiteit Antwerpen

Westfalia Separator Membraflow

(Antwerpen, België) 06093

GmbH

Universiteit Leiden

(Essingen, Duitsland) 06030

(Leiden) 05950 / 05952

Wienerberger BV

(Zaltbommel) 06211


71

04 STW-projecten 2008

75

A

/


75

C

/

Centraalbureau voor Schimmelcultures

76

CWI

/

Centrum Wiskude & Informatica

77

D

/


84

E

/


92

G

/


94

L

/

Universiteit Leiden

96

M

/


97

N

/


98

T

/

Universiteit Twente

103

U

/


105

V

/


106

W

/


STW-projecten 2008

73

Uitleg projecten 2008 Hieronder staan de gegevens die u op de projectpagina’s kunt tegenkomen: Titel de titel van het project. Project het projectnummer, het volgnummer waarop de projecten zijn gesorteerd. BPI (bijvoorbeeld BCB, zie pagina 10 en 11): de utilisatiecategorieën waarin het project is ingedeeld. Programma het programma waarbinnen het project is uitgevoerd Projectleider naam van de projectleider. Toewijzing de door STW aan dit project toegekende subsidie (in euro). Contracten en octrooien soort overeenkomst die met een gebruiker is afgesloten (optie, licentie, bijdrage, samenwerking, raamovereenkomst, material transfer agreement (mta), etc.) en eventuele octrooien/octrooiaanvragen. Inkomsten op dit project de totaal geregistreerde inkomsten (in euro). Dit zijn alle gelden en bijdragen in natura (door gebruikers en derden) die op basis van een STW-project gegenereerd werden gedurende het hele traject. Dus van voor de start tot na afloop van het project. Doelstelling een korte omschrijving van de doelstelling van het onderzoek. Resultaat een overzicht van de behaalde resultaten. Gebruiker(s) een lijst met de namen van de gebruikers bij het project.

74


A

C

Space-separated quantum cutting in Si quantum dots for efficient energy conversion in photovoltaics

10070

BBA

Projectleider Prof.dr. T. Gregorkiewic Programma Open


optoelectronic devices



Octrooien Direct-bandgap nano-crystalline Totale inkomsten in euro 83.000

Doelstelling De efficiëntie van de huidige ‘eerste’ generatie photovoltaische cellen wordt sterk gelimiteerd door het grote verschil tussen alle foton-energieën van het zonnespectrum en één optimale conversie-energie van het actieve materiaal. Si nanokristallen kunnen hiervoor een oplossing bieden vanwege het optreden van een bijzonder variant van kwantum splitsing: hierbij worden meerdere excitonen gegenereerd in naburige nanokristallen, als gevolg van de absorptie van één hoogenergetisch foton.

Centraalbureau voor Schimmelcultures

Resultaat na 5 jaar De belangrijkste resultaten van dit project zijn: (1) het bepalen van een hoger rendement van het kwantum splitsing proces, en (2) een aanzienlijke vertraging van het afkoelingsproces van geëxciteerde ladingsdragers, waarbij ‘hete’ ladingsdragers duizend keer langzamer hun extra energie verliezen aan warmte dan in bulk silicium. Beide effecten zijn interessant voor de PV toepassingen, omdat de meeste energie verloren gaat door het omzetten van elektron energie in warmte. De conversie lagen van silicium nanokristallen kunnen toegepast worden in de zowel op Si-wafers als op dunne film gebaseerde PV cellen. Gebruikers Energieonderzoek Centrum Nederland (Petten) / FOS (Veldhoven) / Helianthos BV (Arnhem) / MEMC Electronic Materials (Novara, Italië) / NXP Semiconductors Belgium NV (Leuven, België)

STW-projecten 2008

75

Mechanisms of heat resistance of food spoilage fungi

10254

CWI

BAA

10118

Projectleider Dr. J. Dijksterhuis Programma Open


Multiscale Simulation Techniques (MUST)


Doelstelling producten te bederven na een pasteurisatiebehandeling. Dit komt door overlevingsstructuren, ascosporen, die hitte en droogte goed kunnen overleven, en zelfs geactiveerd worden om te groeien door een hitte behandeling. Deze ascosporen behoren tot de meest

BBB

Projectleider Prof.dr. U.M. Ebert Programma Perspectief -


Sommige voedselbederfschimmels zijn in staat

The start up of lighting and lightning: Streamer discharges in lamp ignition, electric switches and materials processing

Totale toewij-

zing in euro 520.210 Totale inkomsten in euro 328.800

Centrum Wiskunde & Informatica

Doelstelling Een beter begrip van het ontstaan van elektrische ontladingen is van belang voor allerlei fysische processen. Een elektrische spanningspuls laat eerst ontladingskanalen door gassen groeien. Deze kanalen worden streamers genoemd. De eigenschappen van streamers zijn relevant voor bijvoorbeeld de ontste-

stress-resistente cellen die tot nu toe zijn beschreven.

king van high-intensity discharge (HID) lampen, hoog-

Het doel van dit project was om te leren hoe ascospo-

spanningstechnologie en allerlei plasma-chemische

ren in staat zijn hun biomoleculen en celonderdelen te

processen. Ook het ontstaan van aardse gammaflitsen

beschermen tegen stressvolle omstandigheden.

bij onweer hangt samen met de eigenschappen van streamers in de hogere atmosfeer (sprites). In dit

Resultaat na 5 jaar In de ascosporen van veel van de hitte en droogte

project zal de veelschalige dynamica van streamers worden gemodelleerd.

resistente schimmels blijken beschermsuikers voor te komen. We hebben een aantal nieuwe van deze

Resultaat na 5 jaar

suikers in ascosporen gevonden. Deze worden in

Het onderzoek heeft veel nieuwe modellen en

hoge concentraties opgehoopt en maken de sporen

numerieke methodes opgeleverd. Met deze modellen

bestand tegen uitdroging en droge hitte. Verder

kan het schakelproces van HID-lampen beter worden

spelen ook speciale eiwitten een rol in bescherming.

begrepen. Ook zijn de kilometers grote sprite ontla-

Deze uitkomsten zijn bijzonder relevant voor

dingen boven onweerswolken gemodelleerd. Modellen

bescherming van commerciële biomoleculen die

voor elektronenversnelling in lucht zijn ontwikkeld

moeten worden bewaard en zelfs preparaties van

voor plasma processing en aardse gammaflitsen.

hele cellen. Denk aan pro-biotica, enzymen en andere

Een Nature Geoscience publicatie over sprites and

preparaties die zouden kunnen worden bewaard bij

gammaflitsen heeft brede media-aandacht getrokken.

kamertemperatuur!

Op het gebied van plasma processing zijn nieuwe samenwerkingen en STW-projecten tot stand geko-

Gebruikers DSM Food Specialties BV (Delft) / Friesland-

men zijn. Zo is er een nieuw project op het gebied van luchtzuivering met plasma technologie gehonoreerd.

Campina (Deventer) / Intervet International BV / MSD Animal Health (Boxmeer) / Johnson & Johnson

Gebruikers

Pharmaceutical (Beerse, België) / Koppert BV

Bradford Engineering BV (Heerle) / Philips Lighting

(Berkel en Rodenrijs / TNO Zeist / Unilever R & D

BV (Eindhoven) / Technische Universiteit Eindhoven /

(Vlaardingen) / Universiteit van Amsterdam

Van der Heide BV (Kollum)

76


D

Towards a molecule-specific terahertz microscope

07687

ABA

Development of a quasi-3D morphodynamic model system and its application to bank erosion and meander dynamics at high curvature

07780

BBB

Projectleider Dr. P.C.M. Planken Programma Vernieu-

Projectleider Prof.dr.ir. H.J. de Vriend Programma Open

wingsimpuls - Vici



845.000


181.678


Doelstelling

Doelstelling

Het doel van het project was om een microscoop

Het voorspellen van het meandergedrag van rivieren

te ontwikkelen die met ver infrarood licht werkt.

vraagt om een goed begrip van de fysische processen

Infrarood licht wordt ook wel terahertz (THz) genoemd

van stroming en sedimenttransport in bochten.

naar de hoogte van de licht-frequentie die wordt

Om tot dit begrip te komen is een onderzoekskader

gebruikt (1 Terahertz = 1012Hz). De belangrijkste

opgesteld dat de volgende componenten kent. In de

reden om dit te doen is dat met THz licht makkelijker

eerste fase zijn metingen in natuurlijk voorkomende

onderscheid kan worden gemaakt tussen verschil-

rivierbochten gedaan. Hierna, in de tweede fase,

len moleculen dan met zichtbaar licht. Het voorstel

zijn in het laboratorium metingen verricht waarin

behelsde de ontwikkeling van zogenaamde nabije-veld

specifieke eigenschappen (zoals stroomsnelheid,

technieken om zo’n microscoop ook scherpe beelden

waterdiepte, bodem- en oeverruwheid) systematisch

te kunnen laten maken.

zijn gevarieerd om de invloed hiervan de bepalen. De derde fase van het onderzoekskader, eveneens

Resultaat na 5 jaar

een STW-project, leidde tot een zeer gedetailleerd

Verschillende THz nabij-veld technieken zijn

stromingsmodel waarmee stromingen uit het lab goed

ontwikkeld waarbij uiteindelijk details zichtbaar

kunnen worden nagebootst. Echter, dit model is van-

konden worden gemaakt met een grootte van enkele

wege te lange rekentijden en te grote geheugeneisen

micrometers. Dit is nog niet zo scherp als een gewone

niet toepasbaar op echte rivieren, vooral als naast

microscoop, maar wel zo’n honder keer scherper

het water ook de bodem en oevers kunnen bewegen

dan tot dan toe mogelijk was met THz licht. Als

(zoals in meanderende rivieren). De vierde fase (het

onbedoeld neveneffect van het onderzoek kwamen

onderhavige project) heeft als doel om de vertaalslag

we erachter dat de technieken het mogelijk maakten

terug naar de praktijk te maken. Daarvoor dienen de

om het elektromagnetische veld, licht, met ongekende

bijbehorende modelleringsconcepten sterk vereen-

precisie in kaart te brengen. Het mooie is dat de

voudigd te zijn om het gedrag van complete rivieren

technieken nu door meerdere onderzoeksgroepen

over enkele jaren in acceptabele tijd door te rekenen.

over de hele wereld (VS, Japan, UK) gekopieerd worden

Dit project heeft als doel bovengenoemde simulatie-

voor de bestudering van moleculen en kristallen.

technieken te ontwikkelen op basis van gedetailleerde analyses van meetdata en detailmodellering, en deze beschikbaar te maken voor de ingenieurspraktijk. Resultaat na 5 jaar Op basis van gedetailleerde 3D-berekeningen aan uiteenlopende bochtstromingen en vereenvoudigingen van gevalideerde theoretische modellen zijn parameterisaties opgesteld om te komen tot een efficiënte vorm van modelleren. De vereenvoudigingen zitten in het terugbrengen van het aantal dimensies waarin gerekend wordt, maar met behoud van de essentiële fysische processen van stroming en bodemligging. Voor scherpe bochten is de nietlineaire terugkoppeling van secondaire circulatie een belangrijk en vernieuwend aspect. Daarnaast zijn verbeteringen van de parameterisaties voor de bodem- en oeverschuifspanning ontwikkeld, die belangrijk zijn voor de erosie en aanzandings-processen. Deze modelconcepten zijn in een prototype meandermodel verwerkt die voor de stroming en

STW-projecten 2008

77

Generation and manipulation of TeraHertz plasmons for Spectroscopy

07832

ABA

Preventing the collapse of steelreinforced buildings during fire by increasing the high-temperature strength of construction steel

07949

BBA

Projectleider Dr.ing. A.J.L. Adam Programma Vernieu-

Projectleider Dr.ir. S.E. Offerman Programma Vernieu-

wingsimpuls - Veni

wingsimpuls - Vidi


140.608

Doelstelling

ontwikkeling van de bodem is gevalideerd aan de


600.000

Doelstelling

hand van metingen uit het veld, uit het lab en aan de

Het doel van dit onderzoek is om oppervlakte golven,

Het instorten van de twin towers in New York in

hand van detailmodellering. Als laatste is dit model

ofwel plasmonen, op terahertz (THz) frequenties

2001 maakte pijnlijk duidelijk dat constructiestaal

toegepast op een meanderende nevengeul die is

te begrijpen, te manipuleren, en om ze te gebruiken

te slap wordt bij een grote brand. Het doel is om de

aangelegd in het kader van Ruimte voor de Rivier.

voor spectroscopische toepassingen. De belangrijkste

vuurbestendigheid van constructiestaal te verbeteren

Het model met de vernieuwde concepten laat zien

doelen zijn: (1) inzicht in de koppeling van THz-licht

door fundamenteel onderzoek naar de rol van

dat de nevengeul zich minder snel verplaatst dan

naar structuren die kleiner zijn dan de golflengte;

legeringselementen en de microstructuur van staal.

men zou verwachten op basis van een model dat deze

(2) het gecontroleerd geleiden en focusseren van THz

vernieuwde modelconcepten niet bevat. De ontwik-

licht op metaaloppervlakken; (3) de interactie verster-

keling van de nevengeul wordt goed gemonitord

ken tussen de THz licht en moleculen die kleiner zijn

We hebben een nieuw constructiestaal ontwikkeld

wat in de toekomst een interessante vergelijking kan

dan de golflengte voor nano-spectroscopie.

met sterk verbeterde vuurbestendigheid op basis

opleveren tussen modeluitkomsten en de praktijk.

Resultaat na 5 jaar

van fundamentele inzichten die we hebben gekregen Resultaat na 5 jaar

Dit prototype meandermodel is beschikbaar via

over de rol van legeringselementen en de micro-

www.openearth.eu en momenteel worden de model-

We hebben van een nieuw THz near-field set-up

structuur van staal. Momenteel zijn we in overleg met

concepten ook in een onderzoeksversie van, het in

ontwikkeld. De belangrijkste resultaten zijn:

de industrie over de financiering van een vervolg-

de ingenieurspraktijk veelgebruikte rekenmodel,

(1) Het afbeelden van het elektrische nabije veld

traject in Europees verband om het staal verder te ver-

Delft3D beschikbaar gemaakt. Hiermee kunnen de

met sub-golflengte resolutie toegepast op metingen

beteren, breder toe te passen en richting industriële

gevonden en op praktijkgevallen geteste formulerin-

van gaten, roosters, antennes en andere nano-

productie te ontwikkelen. Voor het onderzoek hebben

gen worden gebruikt voor ingenieurstoepassingen.

formaat objecten meting van de elektrische nabije-

we veelvuldig gebruik gemaakt van de Europese

Dit maakt gevolgen van ingrepen in rivieren beter

veld van gaten die kleiner zijn dan de golflengte

supermicroscoop om in het staal te kijken tijdens een

voorspelbaar.

van het licht, inclusief de diffractie. Deze metingen

gesimuleerde brand.

bevestigen een theoretische voorspelling uit 1946. Gebruikers

(2) Spectroscopie van cilindervormige nano-volumes,

Gebruikers

Deltares (Delft) / HaskoningDHV Nederland BV

waaruit blijkt dat deze technologie kan leiden tot

Bruker AXS BV (Delft) / FNsteel BV (Alblasserdam) /

(Nijmegen) / HKV Lijn in water (Lelystad) /

toepassingen in de farmaceutische industrie.

Koninklijke Nedschroef Holding BV (Helmond) /

Ingenieursbureau Svasek BV (Rotterdam) /

(3) Voor de eerste keer is direct een groot magneti-

OCAS (Zelzate, België) / SKF Engineering & Research

Rijkswaterstaat (Arnhem, Lelystad) / Technische

sche-nabije-veld waargenomen dat is veroorzaakt

Centre BV (Nieuwegein) / Tata Steel (IJmuiden,

Universiteit Delft / Universiteit Gent (België)

door metamaterialen. Deze grootte magnetisch-

Velsen-Noord) / Technische Universiteit Delft

nabije-velden hebben momenteel grote academische interesse wegens de potentiele industriële toepassingen.

78


Intelligibility enhancement of noisy speech

08051

BBC

Pocket Negotiator, synergy between man and machine

08075

Nano-science and pulse technology in favour of a sustainable and electrochemical protection for reinforced concrete structures

BBA

08104

BBA

Projectleider Dr.ir. R. Heusdens Programma Open

Projectleider Prof.dr.ir. C.M. Jonker Programma Vernieu-

Projectleider Dr. D.A. Koleva Programma Vernieuwings-


wingsimpuls - Vici

impuls - Veni

469.435


Totale toewijzing in euro 1.250.000


Contracten Optie: Oticon A/S, Technische

Universiteit Delft

Octrooien Noise spectrum tracking

in noisy acoustical signals; A speech intelligibility predictor and applications thereof

Totale inkomsten in

euro 270.000

Doelstelling

Doelstelling

Doelstelling

Het doel van het project is om een algoritme voor

Doel van dit project is het ontwikkelen van een

Het project omvat uit een integrale aanpak om

een gehoorapparaat te ontwikkelen dat specifiek

intelligent beslissingsondersteunend systeem voor

corrosie problemen aan te pakken in beton structuren

gericht is op het verbeteren van de verstaanbaarheid

onderhandelen. De aandacht voor de interactie

met gebruik van nano-composite coatings; ‘red mud’

van het spraaksignaal. Het onderzoeksteam beschikt

tussen mens en machine staat centraal. De mens

als vervanging in metselspecie en beton; nano-

over unieke kennis van spraakkarakteristieken waar-

krijgt hulp bij het in kaart brengen van de belangen

aggregates in toepassingen van civiele constructies

van bekend is dat deze de verstaanbaarheid te kunnen

en interesses van beide onderhandelaars. Daarnaast

en beschermde structuren. De geplande doelen zijn

vergroten.

krijgt de onderhandelaar biedingsadvies en geeft

duurzaamheid in de bouw, onderhoud en reparatie

een visualisatie van de onderhandelingsruimte goed

van gewapend beton.

Resultaat na 5 jaar

overzicht op de voortgang van de onderhandeling.

Het project was succesvol in de ontwikkeling van

Het idee wordt verder toegelicht in een promotiefilm-

een flexibel algoritme dat (bijna) optimaal werkt.

pje (http://ii.tudelft.nl/?q=node/7717).

Het ontwikkelde algoritme is getest op normale gehoortoestellen onder realistische omstandigheden

Resultaat na 5 jaar De geplande doelen zijn bereikt. De nadruk lag meer op nano-materialen en afvalstoffen. De kathodische

Resultaat na 5 jaar

bescherming werd onderzocht door vermindering van

waarbij een grote verbetering is waargenomen van

Het prototype van de Pocket Negotiator

het anode-oppervlak en preventie regimes, beide

de ‘kwaliteit’ van de verstaanbaarheid voor normale en

(http://ii.tudelft.nl:8080/PocketNegotiator) dat

met veelbelovende resultaten. De uitkomsten

slechthorende luisteraars. Het Deense bedrijf Oticon,

gedurende het project ontwikkeld is, heeft al verschil-

hebben geleid tot nieuwe inzichten op het gebied van

fabrikant van gehoortoestellen, heeft een licentie

lende gebruikerstesten ondergaan. We hebben

duurzaamheid en innovatie. Dit heeft geleid tot

genomen op het algoritme.

een editor ontwikkeld voor het aanmaken van nieuwe

twee nieuwe beurzen gefinancierd door Agentschap.

onderhandelingsdomeinen (https://anonymous@

NL op het gebied van ‘Self Healing materialen’. De

ii.tudelft.nl/svn/pnprototype/domaineditor/release/).

onderwerpen van deze projecten zijn gebruik van

Bang & Olufsen A/S (Struer, Denemarken) / Oticon

De editor sluit aan bij de Pocket Negotiator, maar is

nano-materialen voor controle van corrosie, biobased

A/S (Smørum, Denemarken) / Radboud Universiteit

voor de veiligheid van onze servers niet gelinkt aan

coatings en pulse elektrochemie voor bio-corrosie

Nijmegen / Sennheiser Electronic GmbH & Co. KG

de Pocket Negotiator. Voor het ondersteunen van

controle. Beide projecten zijn al van start gegaan.

(Wedemark, Duitsland)

de onderhandelaar bij de meer emotionele aspecten

Gebruikers

van het onderhandelingsproces hebben we de Affect-

Gebruikers

Button (http://mmi.tudelft.nl/~joostb/#AffectButton)

Rijkswaterstaat (Utrecht) / SBRCURnet (Rotterdam) /

ontwikkeld en een training in Virtual Reality (http://

SGS INTRON BV (Sittard) / Technische Universiteit

mmi.tudelft.nl/~joostb/#Nego). Tenslotte hebben we

Delft / Technische Universiteit Eindhoven / TNO

een succesvolle internationale competitiereeks

Delft / Van der Heide BV (Kollum)

opgezet (http://www.itolab.nitech.ac.jp/ANAC2014/) en voor een aanverwant project subsidie binnengehaald (NGI NEGOM http://www.nextgenerationinfrastructures.eu/index.php?pageID=19&itemID=5485 71&language=nl). Gebruikers Capgemini Nederland BV (Utrecht) / IBM Nederland BV (Amsterdam) / Koninklijke Marine (Den Helder) / Praction (Veldhoven) / Sense Observation Systems BV (Rotterdam) / Stichting NIO - Nederlands Instituut voor Onderhandelen (Eindhoven) / Thales Research and Technology (Delft)

STW-projecten 2008

79

Frontier Exploration for Oil and Gas Using SeismicBackground Noise

08115

ABB

Modeling of metal nanoimprinting: a novel single- step lithographicfree process

08120

ABA

Projectleider Dr.ir. D.S. Draganov Programma Vernieu-

Projectleider Dr. L. Nicola Programma Vernieuwings-

wingsimpuls - Veni

impuls - Veni



Fluidized Bed ALD for Core-Shell Quantum Dots

10016

BBA

Projectleider Prof.dr. R. van de Krol Programma Per-

spectief - Thin Film Nanomanufacturing (TFN)

Totale


137.500

Doelstelling

Doelstelling

Doelstelling

Een van de doelen van exploratie geofysica is het

Dit werk behandelt de geschiktheid van een nieuwe

Nanodeeltjes die bedekt zijn met een ultradunne

creëren van een beeld van de ondergrond met behulp

nanotechnologie: het direct nanoimprinten van metaal.

functionele coating vormen de bouwstenen voor

van opgenomen gereflecteerde golven. Actieve

Het hoofddoel van dit onderzoek is door middel van

nieuwe opto-elektronische toepassingen, zoals

golf-bronnen, zoals dynamiet of seismische vibratoren,

computersimulaties de mogelijkheid te onderzoeken

3e-generatie fotovoltaïsche zonnecellen en foto-

kunnen niet altijd gebruikt worden door de mogelijke

om, gebruikmakend van een onvervormbaar indenter

katalytische materialen. De coating kan de deeltjes

schade die deze kunnen aanbrengen in bijvoorbeeld

sjabloon (‘template’), door plastische deformatie repro-

beschermen tegen oxidatie, maar ook de elektronische

natuurgebieden. Het doel van dit project is om in

duceerbare patronen te creëren in een metaallaag.

ladingsoverdracht verbeteren. Het doel was om een

plaats van actieve golf-bronnen gebruik te maken van passieve seismische ruis. Het project wil aantonen dat

fluide-bed atoomlaagdepositie reaktor te ontwikkelen Resultaat na 5 jaar

waarmee het mogelijk is om nanopoeders op zeer

gebruiken van ruis inderdaad mogelijk is en tevens een

Een vergelijking van experimenten en simulaties

gecontroleerde wijze van een homogene coating te

voor de praktijk geschikte methodologie ontwikkelen.

toont aan dat een goede patroonoverdracht kan

voorzien.

worden bereikt met een sjabloon met 200 nm dikke Resultaat na 5 jaar

lijnen en een onderlinge afstand van circa 1 ìm.

Resultaat na 5 jaar

De voorgestelde methode is succesvol toegepast

Wanneer de onderlinge afstand kleiner is, blijven

In samenwerking met industriepartners AST BV en

op seismische ruis die ter beschikking was gesteld

de individuele imprints niet behouden en gedragen

NXP is een fluide-bed atoomlaagdepositie reactor

door een oliemaatschappij. Ook is een praktische

de lijnen zich als een enkelvoudige, brede indenter.

ontwikkeld waarmee enkele grammen nanopoeders

methodologie ontwikkeld. Het project heeft ook

De reden hiervoor is het discrete karakter van

gecoat kunnen worden. De eerste demonstraties laten

bijgedragen aan de ontwikkeling van een numeriek

dislocaties en dislocatiebronnen en de beperkte

zien dat het mogelijk is titaandioxide en titaannitride

modelleringprogramma voor de simulatie van seis-

beschikbaarheid hiervan op sub-micronschaal.

laagjes met een dikte van enkele nanometers af

mische ruis data. Op basis van de resultaten van het

te zetten op een poeder van SiO2 nanodeeltjes

project zijn nieuwe onderzoeksprojecten opgestart

(<100 nm diameter). Per depositiecyclus wordt

samen met TNO en een oliemaatschappij. Daarnaast

ongeveer één atoomlaag afgezet, hetgeen resulteert

zijn drie nieuwe onderzoeklijnen voorgesteld als één

in zeer goede controle over het groeiproces en uni-

VIDI project en dat project is ook toegekend.

forme dikte van de afgezette laagjes. De reactor is universeel inzetbaar en kan voor meerdere materia-

Gebruikers

len toegepast worden.

CGG-Jason Netherlands BV (Leidschendam) / Koninklijke Shell (Rijswijk) / Massachusetts Institute

Gebruikers

of Technology (Cambridge, Verenigde Staten) /

Advanced Photovoltaic Applications BV

OHM Ltd. (Aberdeen, Groot-Brittannië) / Shell

(Leeuwarden / NXP Semiconductors (Eindhoven) /

International Exploration and Production Inc.

NXP Semiconductors Belgium NV (Leuven, België) /

(Houston, Verenigde Staten) / SINTEF (Trondheim,


Noorwegen) / TNO Utrecht

80


Compound-semiconductor element CVD thin-film layers for EUV silicon detectors

10024

BBA

Tailored ALD layer properties for Sensing Applications

10026

BBA

Smart Flexible Sensors for in vivo Coronary Circulation Diagnostics

10046

CBA

Projectleider Prof.dr. L.K. Nanver Programma Perspectief -

Projectleider Prof.dr.ir. P.M. Sarro Programma Perspectief -

Projectleider Prof.dr.ir. R. Dekker Programma Perspectief -

Thin Film Nanomanufacturing (TFN)


SmartSiP



Doelstelling




Doelstelling

Doelstelling

Een nieuwe puur boor chemical-vapor depositie

Het implementeren van sensoren in silicium micro-

Het doel van het project was om op de punt van een

technologie (PureB) is ontwikkeld voor gebruik als

systemen kan hun toepassing enorm vergroten,

voerdraad elektronische druk- en flow sensoren te

anode in hoogwaardige Si fotodiodes. Het depositie-

variërend van industriële processen tot medische

integreren, zodat een nauwkeurige en objectieve

proces is geoptimaliseerd: nu kunnen uniforme

zorg. Optisch-chemische sensoren met behulp van

meting van de conditie van het hartvaatstelsel

lagen, slechts 2 nm dik, gefabriceerd worden als het

golfgeleider-devices zijn bijzonder aantrekkelijk

mogelijk wordt. Door sensors op de voerdraad te

lichtdoorlatend venster in fotodiodes voor integratie

omdat deze kunnen voorzien in de grote vraag naar

zetten, kan bij iedere interventie automatisch de

in bijzondere detector chips die uitblinken in snel-

meer gevoelige, compacte en goedkope devices.

druk en flow worden bepaald, zonder dat daar extra

heid, gevoeligheid en robuustheid. Ook uitstekend

Doelstelling was het ontwikkelen van nieuwe optische

medische handelingen voor nodig zijn. Aan deze

compatibiliteit met functionele lagen - licht filters,

sensoren met gebruikt van Atomic Layer Deposition

uitdaging is door twee promovendi, één in Eindhoven

absorberende/protectie lagen - is aangetoond.

technique (ALD) om dunne films met verbeterde opti-

en één in Delft, vier jaar lang gewerkt.

sche en mechanische eigenschappen te produceren. Resultaat na 5 jaar Een succesvolle toepassing van PureB detectors


Een leuke uitkomst van dat werk was, dat door een

voor ASML EUV lithografie systemen is voltooid.

TiO2 Photonic Crystals voor fluid sensing en

bestaande voerdraad die alleen druk kan meten op

Dit proces is getransfereerd naar Imec voor productie.

Evanescent Waveguide Sensors (EWS) voor bacteria

een slimme manier te gebruiken, ook heel aardig

Laag-energie electronen detectors zijn ontwikkeld

detectie zijn ontworpen en gefabriceerd. De precisie

een meting van de flow mogelijk is. In Delft is in de

en vier types zijn commerciel toegepast in electronen-

techniek, Atomic layer deposition ARrays Defined

cleanroom van DIMES een complete druk/flow sensor

microscopen van FEI. In samenwerking met het

by Etch-back technique (AARDE), ten behoeve van

gemaakt die in de tip van een voerdraad past. Het

SmartMix Memphis project is een puur gallium

arryas voor staande TiO2 pilaartjes is ontwikkeld en

mooie is dat de technologie veel breder toepas-

depositie gecombineerd met PureB (PureGaB) voor

kunnen CMOS compatibel vervaardigd worden,

baar is, er kan bijvoorbeeld gedacht worden aan de

gebruik in infrarood Ge-detectors, ook met uitstekend

waardoor andere functies op dezelfde chip geïnte-

fabricage van een voerdraad met ultra-sound imaging

resultaat. Deze extreme ondiepe, lageruis Pure(Ga)

greerd kunnen worden. Ze zijn getest in het IR

functionaliteit.

B diodes hebben nog veel meer toepassingen en de

gebied en vertonen grote gevoeligheid voor brekings-

kennis opgedaan in dit project vormt de basis voor

indexvariaties. De corrosiebestendigheid en chemische

nieuw onderzoek aan veel andere devices inclusief

stabiliteit van TiO2 maken deze devices zeer aantrek-

Catharina Ziekenhuis (Eindhoven) / Cordis Europa

finFETs.

kelijk voor meting aan uitlaatgassen, voedselveiligheid

NV (Roden) / Medtronic BV (Maastricht) / Philips

en analyse van productiekwaliteit. Voor de vrijstaande

(Eindhoven) / Philips Research (Eindhoven) / St. Jude

ALD golfgeleider structuren zijn de mechanische en

Medical (St. Paul, Verenigde Staten) / St. Jude Medical

ASM Europe BV (Almere) / ASML Netherlands BV

optische eigenschappen geoptimaliseerd ten behoeve

Systems AB (Uppsala, Zweden)

(Veldhoven) / FEI Company (Eindhoven) / ISZGRO

van metingen van E-coli gedaan.

Gebruikers

Gebruikers

Diodes BV (Delft) / PTB (Berlin, Duitsland) / TNO Delft

Gebruikers ASM Europe BV (Almere, Leuven, België) / Bionics Instrument Europe BV (Heerhugowaard) / Erasmus MC (Rotterdam) / Sensata Technologies Holland BV (Almelo) / Technische Universiteit Delft

STW-projecten 2008

81

Smart Cochlear Implants (Smac it)

10056

CBA

PLEISTER (Packaged Label Electronics Including Sensing Talkative Enchanced Radio)

10060

BBA

Projectleider Prof.dr. P.J. French Programma Perspectief -

Projectleider Dr.ir. A. Bossche Programma Perspectief -

SmartSiP

SmartSiP


Totale toewijzing in euro 741.668 Totale


GeMSToNE Generic Multi-scale Simulation Tools for Numerical Engineering

10113

BAA

Projectleider Dr. R.P. Dwight Programma Perspectief

- Multiscale Simulation Techniques (MUST)

Totale


190.000

Doelstelling

Doelstelling

Doelstelling

Het belangrijkste doel van het project is om innova-

De doelstelling van het project was om de grenzen

Het project beoogt de ontwikkeling van efficiënte en

tieve modules voor gebruik in state of the art

van zeer grote draadloze sensor netwerken te

stabiele numerieke algoritmen voor problemen waar

cochleaire implantaten te ontwikkelen of modules te

exploreren. Daartoe zijn intelligente protocollen

gas- of vloeistofstromen interacteren met materiële

ontwikkelen die kunnen worden gebruikt om een

ontwikkeld die de automatische (her)configuratie

structuren en door een fase transformatie worden

volledig implanteerbaar cochleair implantaat. De

van grote sensor netwerken mogelijk maken.

gekoeld.

benodigde elektroden worden vervaardigd en de

Tegelijkertijd is gestreefd om de sensor nodes zo

actuatoren van het cochleair implantaat (CI) worden

klein mogelijk, robuust en draadloos oplaadbaar te

geïntegreerd. Voor diverse CI-modules zal het low-

maken. De beoogde resultaten zijn behaald en worden

In dit nog lopende project is de projectleider decaan

power elektronische circuit worden ontworpen. Voor

deels al toegepast.

geworden van de faculteit lucht- en ruimtevaart-

het CI wordt een geschikte spraakcodering strategie geselecteerd. Verder zal het systeemarchitectuur-

Resultaat na 5 jaar

techniek. Het onderzoek is behoorlijk van het doel Resultaat na 5 jaar

afgeweken maar heeft – voor de meeste gebruikers –

management voor het cochleair implantaat worden

Een nieuwe verpakkingstechniek is ontwikkeld waarbij

interessante uitkomsten verkregen. Bijvoorbeeld

aangepakt.

de functionele componenten (accu en antenne)

onzekerheids kwantificatie middels Krigging. Er zijn

als basis voor de omhulling zijn gebruikt. Hierdoor

geen octrooien noch inkomsten die uit dit project

konden de sensorafmetingen beperkt blijven tot circa

voortvloeien. Numeca is geinteresseerd in de onzeker-

Een flexibele micro-elektrode rij is vervaardigd die in

(2x2x1) cm. Tevens is een draadloze oplaadtechniek

heids kwantificatie.

een CI gebruikt zou kunnen worden. Deze zal in

ontwikkeld. Nieuwe protocollen zijn ontwikkeld voor

dierproeven getest worden. De eigenschappen

een betere toepasbaarheid in mobiele scenario’s,

van het stimulatiemateriaal van de elektrodes zijn

efficienter energiegebruik en verminderde latency.

ANSYS Belgium (Wavre, België) / ANSYS Europe

uitgebreid gesimuleerd en gemeten en de elek-

De protocollen zijn uitgebreid getest aan de hand van

Ltd. (Oxfordshire, Groot-Brittannië) / NUMECA

tronica voor de spraakverwerking, stimulators en

een real-world experiment met meer dan 200 nodes.

International (Brussel, België) / Open Engineering

het uitleescircuit is bestudeerd. Ook is de digitale

Binnen de Devlab-bedrijven worden deze resultaten

(Angleur, België) / Philips Applied Technologies

besturing op systeemniveau geoptimaliseerd om een

al deels toegepast. De laatste resultaten worden naar

(Eindhoven) / Tata Steel (IJmuiden, Velsen-Noord) /

fout-tolerante programmauitvoering te krijgen met

verwachting binnenkort benut.


Resultaat na 5 jaar

minimaal stroomverbruik. Gebruikers Gebruikers

CHESS Wise (Haarlem) / DevLab (Eindhoven) /

ACE Associated Compiler Experts BV (Amsterdam) /

Handshake Solutions (Eindhoven) / Keukenhof

Advanced Bionics NV (Niel, België) / Advanced

(Lisse) / Nedcard BV (Wijchen) / Philips Research

Bionics UK Ltd (Cambridge, Groot-Brittannië) /

(Eindhoven) / PTS Software BV (Baarn) / Stichting

Leids Universitair Medisch Centrum / Synaptix (Niel,

NLnet (Amsterdam) / Van Mierlo Ingenieursbureau

België) / SystematIC Design BV (Delft) / Technische

BV (Eindhoven)

Universiteit Delft

82


Gebruikers

3D Numerical and Experimental Modelling of Installation Effects of Driven Piles

10189

BBA

Flow slides of submerged slopes composed of loose sands

10197

BBA

Projectleider Prof. ir. A.F. van Tol Programma Open

Projectleider Prof.dr.ir. F. Molenkamp em. Programma



604.523



Doelstelling



Doelstelling

Computational Model of Light Emission in Periodic and Non-Periodic Nanostructures, e.g.LEDs

10301

BBA

Projectleider Prof.dr. H.P. Urbach Programma Open




Doelstelling

De verschillende methoden voor het berekenen van

De helling is een van de belangrijkste ontwerppara-

LEDs zijn de lichtbronnen van de (nabije) toekomst.

het paaldraagvermogen houden geen rekening met

meters van zandlichamen. Een steile helling is vanuit

De efficientie van LEDs wordt beperkt door de

installatie effecten. Dit onderzoek is gericht op

economisch oogpunt aantrekkelijk, een te steile helling

efficientie van de uitkoppeling van de gegenereerde

het modelleren van deze installatie effecten voor

zal echter bezwijken met alle gevolgen van dien. Het

fotonen uit de LED in gewenste richtingen. Doel was

geheide palen in zand. Hiertoe zullen numerieke

meest kritische mechanisme voor lichamen die onder

om een rigorous en zeer snel electromagnetisch

en experimentele modellen worden gebruikt. De

water liggen is de zettingsvloeiing; een mechanisme

model te maken van dit gecompliceerde probleem,

resultaten zullen worden vertaald in geëigende

dat plotseling optreedt en zich zeer snel ontwikkelt.

waarmee nano-structuren geoptimaliseerd kunnen

grond- en grond-paal-interactie modellen en worden

Het doel is om een model voor de ingenieurspraktijk

worden. Teneinde een zo groot mogelijk uitkoppeling

zodanig worden geformuleerd dat ze kunnen worden

te ontwikkelen dat zettingsvloeiingen kan voorspellen.

te bereiken.

ingebouwd in voor de dagelijkse praktijk toegepaste numerieke modellen. Resultaat na 5 jaar

Resultaat na 5 jaar

Resultaat na 5 jaar

In dit nog lopende onderzoek is een experimentele

Er is een zeer krachtig op de FDTD gebaseerd

faciliteit ontwikkeld waarin een zettingsvloeiing

Maxwell-model gerealiseerd dat bijna iedere denkbare

In dit nog lopende project is een eerste set numerieke

op ware schaal plaats kan vinden. In deze faciliteit

structuur en materialen aankan. Dit model is van

beschrijvingen van de installatie effecten opgesteld

worden de preparatie van het zandbed en het initiëren

grote waarde gebleken voor zowel Philips Research

en als user-defined model in een eindige elementen

van de zettingsvloeiing volledig geconditioneerd.

als de Optische Groep van TU Delft. Aan het einde

toepassing geïmplementeerd. De beschrijvingen zijn

Tijdens het optreden van de zettingsvloeiing worden

van het project is de code met succes toegepast op

geformuleerd met behulp van berekeningen met

op hoge frequentie en resolutie metingen uitgevoerd

het verbeteren van de uitkoppeling van licht uit LEDs.

een vereenvoudigd numeriek schema. De geïmple-

aan het oppervlak en in het zand. Metingen van deze

Hierbij is een periodieke structuur geoptimaliseerd die

menteerde toepassing laat een verbetering zien ten

kwaliteit zijn uniek; praktijkmetingen ontbreken door

een factor twee efficiënter is dan de meest efficiënte

opzichte van modellen zonder installatie effecten,

het plotselinge optreden van zettingsvloeiingen.

vlakke structuur die uit dezelfde materialen bestaat.

maar behoeft verbetering indien vergeleken met de

Deze metingen worden gebruikt om het numerieke

experimentele modelresultaten en veldmetingen.

model te valideren dat tijdens het onderzoek is

Momenteel worden de experimentele resultaten

ontwikkeld.

verder geanalyseerd en wordt een verbeterde beschrijving beoogd.

Gebruikers Philips Research (Eindhoven) / Philips Research Europe - Eindhoven / PhoeniX BV (Enschede) /

Gebruikers

TNO Delft

Deltares (Delft) / Fugro Ingenieursbureau BV Gebruikers

(Leidschendam) / Gemeente Rotterdam / Hasko-

Ballast Nedam Engineering (Nieuwegein) / BAM

ningDHV Nederland BV (Nijmegen) / Hydronamic BV

Infraconsult BV (Gouda) / Deltares (Delft) / Fugro

(Papendrecht) / Plaxis BV (Delft) / Rijkswaterstaat

Ingenieursbureau BV (Leidschendam) / Gemeente

(Lelystad, Utrecht) / Shell Global Solutions Interna-

Rotterdam / Mos Grondmechanica (Rhoon) / Plaxis

tional BV (‘s-Gravenhage) / Technische Universiteit

BV (Delft)

Delft / Technische Universiteit Eindhoven

STW-projecten 2008

83

E

Predicting Catastrophic Failure of Semi-Crystalline Polymer Products

07730

BBA

Projectleider Prof.dr.ir. H.E.H. Meijer Programma Open





Doelstelling

Second Generation of Integrated Batteries

07796

CBA

Projectleider Prof.dr. P.H.L. Notten Programma Per-

spectief - Thin Film Nanomanufacturing (TFN)

Totale

toewijzing in euro 487.356

Doelstelling

Spuitgieten is een methode voor het vormgeven van

De mogelijkheden van chemische dampdepositie

kunststof producten waarbij onder hoge druk een

(CVD) worden bestudeerd met zowel experimenten

kunststof smelt in een mal wordt gespoten. In het

als wiskundig modelleren en numerieke simulaties.

geval van semi-kristallijne kunststoffen ontstaan

Dat levert een dieper inzicht in de fysisch/chemi-

daardoor georiënteerde kristalstructuren die leiden

sche processen die ten grondslag liggen aan de

tot richtingsafhankelijke mechanische eigenschappen

laagvorming waardoor de kinetiek van de depositie

die kunnen variëren over het product. In dit project

beter begrepen en gecontroleerd kan worden. Ook is

ontwikkelen we methoden waarmee deze variaties,

de mogelijkheid onderzocht om vaste stof electro-

en daarmee de mechanische eigenschappen van het

lieten met een hogere lithium ionengeleidbaarheid te

product, voorspelbaar worden.

synthetiseren op basis van oxynitrides.

Resultaat na 5 jaar

Resultaat na 5 jaar

Belangrijke stappen zijn gemaakt in: (1) de voorspel-

Er zijn multi-scale modellen voor chemische damp-

ling van de microstructuur na kristallisatie tijdens

depositie (CVD) ontwikkeld en geanalyseerd. Met

stroming onder hoge druk en hoge afkoelsnelheden.

een breed spectrum aan technieken zijn efficiënte

(2) de vertaling van micro-structurele informatie naar

methodes ontwikkeld voor de simulatie van CVD in

locale richtingsafhankelijke mechanische eigenschap-

complexe gebieden. Dit wordt verder toegepast op

pen middels een micro-mechanisch constitutief

bijvoorbeeld biologische systemen. Het heeft ook

model, en (3) het voorspellen van de macroscopische

originele inzichten opgeleverd waarmee verbeterde

richtingsafhankelijke eigenschappen, zoals levensduur

lithium ionengeleiders ontworpen en gemaakt kunnen

onder belasting. Momenteel wordt verder gewerkt aan

worden. Met betrekking tot de toepassingsgerichte

de koppeling van deze elementen.

aspecten zijn de resultaten gecommuniceerd met TNO en IMEC. Als spin-off zijn door dotering van de

Gebruikers

Li-ionengeleiders met Europium nieuwe lumines-

Autodesk/Moldflow (Kilsyth, Groot-Brittannië) /

cerende materialen verkregen, waarvan de eigen-

Borealis GmbH (Linz, Oostenrijk) / DSM Research BV

schappen ‘ingesteld’ kunnen worden door de hoeveel-

(Geleen) / Kiwa Technology (Apeldoorn) / Moldflow

heid lithium te variëren.

(Kilsyth, Victoria, Australië) / SABIC Innovative Plastics (Bergen op Zoom) / SABIC T&I, STC Geleen

Gebruikers

(Geleen) / TNO Delft / TNO Helmond / Wavin

ASM Microchemistry Ltd (Helsinki, Finland) / IMEC

Technology & Innovation BV (Dedemsvaart)

(Leuven, België) / IMEC Nederland (Eindhoven) / Oxford Instruments (Bristol, Groot-Brittannië) / Philips Research (Eindhoven) / Technische Universiteit Eindhoven / TNO Eindhoven / VARTA Microbattery GmbH (Ellwangen, Duitsland)

84


Synthesis and implementation of adaptive energy- aware circuits and systems

07857

Integrated Parallel Photonic Packet-switch

BBB

07901

Projectleider Prof.dr. J. Pineda de Gyvez Programma Open


Projectleider Prof.dr. H.J.S. Dorren Programma Open




Doelstelling

ABA Totale toewijzing in euro

538.429

De eerder genoemde onderzoeksthema’s zijn verwerkt

Doelstelling

De doelstelling van dit onderzoek is het ontwikkelen

als lezingen in een cursus van het eerste jaar Masters

Fotonische interconnectie is een grensverleggende

van circuit design technologieën voor toekomstige

op het gebied van ‘laag vermogen digital ontwerp’

technologie met de potentie de informatiedichtheid

(ultra) laag vermogen IP -platforms, om nieuwe

aan de Technische Universiteit van Eindhoven.

dramatisch te vergroten terwijl tegelijkertijd het

toepassingen van de technologie mogelijk te maken

Een van de onderzoekers is een personeelslid in de

energieverbruik van de informatie-overdracht daalt.

met een focus op energie-bewustzijn en fabricage

faculteit Wetenschappen van de Radboud Universiteit

Dit onderzoeksproject legt de nadruk op de vervaar-

van Systems on a Chip. Het onderzoek richt zich op

Nijmegen.

diging en de demonstratie van innovatieve fotonische

het ontwikkelen en het mogelijk maken van een IC-ontwerp technologie welke in staat is om het lage energieverbruik en elektrische prestaties van de voor-

geïntegreerde schakelingen die datacommunicatie Gebruikers NXP Semiconductors (Eindhoven)

binnen data- en computernetworken mogelijk maken op een zo efficiënt mogelijke wijze.

geschreven IP ‘s mogelijk te maken binnen fabricage beperkingen.

Resultaat na 5 jaar De overgang van eenvoudige breedbandige glasvezel-

Resultaat na 5 jaar

bekabels naar ultrasnelle hoge capaciteitsnetwerken

Een nieuw concept was ontwikkeld voor voedings-

vergt een schakeltechniek die op een ultrakorte

spanning en frequentie schaalverdeling in multi-core

tijdschaal massieve datapakketten kan routeren. Wij

architecturen. Dit is gebaseerd op de veronderstelling

hebben al eerder een record bereikt met het routeren

dat hardware parallellisatie wordt gebruikt om de

van 320 Gbit/s datastromen met de eerste schaalbare

energie efficiëntie van het systeem te verhogen en

meer-traps optische schakelaar. Deze eerste meer-

niet om de prestaties te verbeteren. We toonden aan

golflengte fotonische geïntegreerde schakelingen zijn

dat het mogelijk is, in de vroege ontwerpfase, het

tevens succesvol toegepast voor het routeren van

aantal parallelle cores te bepalen waarmee een

datapakketten. De resultaten staan in de belangstel-

systeem de maximale energie verbetering bereikt

ling van de datacommunicatie-industrie en wij leggen

onder de gegeven prestaties en een lage spanning.

thans de laatste hand aan het eerste prototype.

Om het energieverbruik verder te optimaliseren werd een fuzzy regelaar geïmplementeerd om de voedingsspanning aan te passen tijdens het opsporen van stroom variaties in run-time. De regelaar past de voedingsspanning en klokfrequentie aan van digitale processoren afhankelijk van workload variaties bij het verwerken van lusvertraging beperkingen en andere praktische eisen. Dit concept werd getest op een industriële multi-core systeem met voedingsspanning schaalverdeling mogelijkheden bij NXP Semiconductors. Naast deze twee technieken is een test chip in CMOS 65nm ontwikkeld, om het energieverbruik nog verder te verlagen met behulp van een nieuw concept dat is gebaseerd op de speculatie van timing fouten die door het verkleinen van de voedingsspanningsmarges optreden.

STW-projecten 2008

85

Light Management via Polymers for a Highly Efficient Luminescent Solar Energy Concentrator

07940

BCB

Computer-aided tissue engineering of articular cartilage with a physiological collagen architecture

07970

AAA

Projectleider Dr. M.G. Debije Programma Vernieuwings-

Projectleider Dr. C.C. van Donkelaar Programma Vernieu-

impuls - Vidi

wingsimpuls - Vidi

Contracten Octrooiafspraken: Technische

Contracten Geheimhouding: Biomet

MEMFiCS-Microwave enhanced microprocessing in large-scale fine chemical synthesis

07974

BBA

Projectleider Prof.dr.ir. J.C. Schouten Programma Perspec-

tief - Green & Smart Process Technologies (GSPT)

Universiteit Eindhoven; Overdracht: Technische Uni-

Nederland BV, Academisch Ziekenhuis


versiteit Eindhoven, Philips Electronics Nederland BV,

Maastricht, HemoLab BV, CellCoTec BV, Fokker

euro 275.186

Peer+ BV; Licentie: Technische Universiteit Eindhoven;

Landing Gear BV, Technische Universiteit Eindhoven

Peer+ BV


Octrooien Luminescent optical device and

solar cell system with such luminescent optical device Totale toewijzing in euro 600.000

Doelstelling

Doelstelling

Doelstelling

Electriciteit uit commerciële zonnecellen is te duur

Kraakbeen is het laagje weefsel op onze botten

Het ontwerpen, bouwen en testen van een door

voor een gemiddeld huishouden. In dit onderzoek

dat ons pijnloos laat bewegen. Het belang ervan

microgolven verwarmd micro- (of milli-) reactor-

worden goedkope, fluorescerende plastic platen

wordt duidelijk als het degradeert: artrose is zeer

systeem voor het katalytisch produceren van fijne

bestudeerd die voorzien zijn van speciale optische

pijnlijk en functiebeperkend. Het komt helaas vaak

chemicaliën en farmaceutische producten is de kern

materialen. Deze materialen kunnen licht invangen en

voor en leidt tot hoge kosten voor de maatschappij.

van de onderzoekvraag. Het principe van het ontwerp

concentreren waardoor zonne-energie competatief

Goede klinische behandeling is nog niet mogelijk.

moet kansrijk zijn voor toepassing in een productie-

word met fossile brandstoffen.

Het gebruik van ge-’tissue engineered’ kraakbeen

omgeving. Vergroting van de reactieselectiviteit en

is veelbelovend, maar het weefsel is nog niet sterk

productiesnelheid door slim toepassen van kataly-

genoeg om de hoge belastingen in een knie te kunnen

satoren in combinatie met microgolfverwarming is

De gegenereerde kennis op de schakelbare zonne-

weerstaan. Dit project ontwikkelt methoden om kraak-

leidend in het hele project.

energie opwekkende ramen is overgedragen aan het

been te verbeteren via fysiologische vezelversterking

start-up bedrijf Peer+, dat naar verwachting binnen

met collageen.

Resultaat na 5 jaar

het substantiële financiële bijdragen heeft ontvangen

Resultaat na 5 jaar Het inzicht in de fysica van door microgolven

een paar jaar commercieel succesvol zal zijn omdat Resultaat na 5 jaar

verwarmde chemische reactoren is sterk vergroot.

van een groot internationaal concern. Minstens drie

De gegenereerde kennis in dit project is gebruikt

Een reactorconfiguratie geënt op het principe van

andere patenten zijn eveneens aan de industrie

om een belastingsprotocol te ontwikkelen voor het

gekoelde bundels van buizen is geïntegreerd in een

overgedragen. Tot nu toe heeft het VIDI-project

tissue engineeren van beter kraakbeen. Dit is een

single mode microwave cavity. Selectieve verwarming

vijf patenten opgeleverd. Nieuwe toepassingen

vernieuwend protocol waarbij een bewegende

van een katalytisch actief laagje op de buiswand

worden voorbereid.

indentor de stimulus levert voor de ontwikkeling

leidt tot hoge reactiesnelheden. Er zijn complexe

van een fysiologische, hoogteafhankelijke verdeling

dragermaterialen ontwikkeld voor heterogene metaal

van collageen. Deze methode is geimplementeerd

(Cu en Cu/Zn) katalysatoren, die zijn aangebracht


in bioreactoren die momenteel in verschillende

in buisreactoren met een diameters op millimeter-

Merck Chemicals Ltd (Southampton, Groot-Brittannië) /

projecten worden ingezet. Het tweede resultaat is

schaal. Zowel met microgolven als met conventionele

Peer+ BV (Eindhoven) / Philips Research

een theoretisch model waarmee de ontwikkeling van

verwarming is een grote verbetering gerealiseerd in

(Eindhoven) / SABIC Innovative Plastics (Bergen op

kraakbeen in de bioreactor voorspeld kan worden.

termen van productiviteit en selectiviteit bij Ullmann

Zoom) / Technische Universiteit Eindhoven

Deze software wordt ingezet voor de optimalisatie

coupling reactions.

Gebruikers

van kweekcondities en is ook toepasbaar voor andere Gebruikers

weefsels.

DSM Research BV (Geleen) / FrieslandCampina Gebruikers

Mainz (Mainz, Duitsland) / Katholieke Universiteit

Nederland BV (Dordrecht) / CellCoTec BV

Leuven (Heverlee, België) / LioniX BV (Enschede) /

(Bilthoven) / Fokker Landing Gear BV (Helmond) /

Milestone Microwave Laboratory Systems (Sorisole,

LifeTec Group (Eindhoven) / Technische Universiteit

Italië)

Eindhoven

86


(Deventer, Wageningen) / Institut für Mikrotechnik

Academisch Ziekenhuis Maastricht / Biomet

Energy and Light - How microfluidics can make a difference

DeMIR - Design of micro/ millireactors for large scale processing

07979

CCB

08066

CBA

Projectleider Prof.dr.ir. J.C. Schouten Programma Per-

Projectleider Prof.dr.ir. A.A. Darhuber Programma

spectief - Green & Smart Process Technologies (GSPT)


Totale toewijzing in euro 1.036.696 Contracten Afstand-

1.430.000

verklaring: Dhr. X. Yang; Samenwerking: Technische

Technische Universiteit Eindhoven; Samenwerking:

Universiteit Eindhoven, Technische Universiteit Delft,

Dutch Polymer Institute, Technische Universiteit Eind-

Contracten Optie: Shell International BV,

hoven


agent through porous underground formation

08097

BBB

Projectleider Dr.ir. J.P.M. Hoefnagels Programma Vernieu-


Wageningen Universiteit & Researchcentrum, IROP

Novel Routes Towards Interfacial Integrity in Stretchable Electronics

wingsimpuls - Veni



Octrooien Method of transporting a chemical Totale


Doelstelling

Doelstelling

Doelstelling

In dit project is gewerkt aan de ontwikkeling van

Begrip en controle van de dynamica van vloeistoffen

Oprekbare elektronica opent de weg naar allerlei

microreaktoren voor grootschaligere toepassingen,

is cruciaal voor toepassingen zoals oliewinning, inkjet

elektronica toepassingen in en om het menselijk

waarbij nadrukkelijk is gekeken naar meerfasen-

printen of de fabricage van organische elektronische

lichaam; denk aan elektronische huid, kunstspieren,

toepassingen. Hoewel; microreaktoren al uitgebreid

bouwelementen. Doel van het project was om twee

of een printplaat op de hersenen, zenuwbanen,

zijn onderzocht voor meerfasenreakties, is het

onderwerpen met relevantie tot energiewinning

of hart. Grootste uitdaging is om de elektronica

opschalen hiervan onderbelicht gebleven. Uitsluitend

en -besparing te bestuderen: (1) de opwekking van

mechanisch compatibel te maken met lichaams-

voor eenfase systemen worden microreactoren op

twee-fasen stromingen door middel van zogenoemde

weefsel. Dit vraagt om extreme oprekbaarheid van

dit moment op productienivo gebruikt. In dit samen-

surfactants in verband met oliewinning en (2) het

de elektrische bedrading tussen de starre (functio-

werkingsproject tussen de universiteiten in Delft,

zogenoemde ‘solution processing’ van energie-bespa-

nele) componenten. De mechanica van dit probleem

Wageningen en Eindhoven is onderzoek verricht aan

rende organische licht-emitterende dioden.

is in detail bestudeerd om tot slimmere bedrading

het modelleren van het stromingsgedrag, fouling en het ontwerpen en bouwen van een prototype opgeschaalde microreactor. Resultaat na 5 jaar

te komen. Resultaat na 5 jaar Voor het eerst werden stromingsopwekking en

Resultaat na 5 jaar

transport van surfactants langs zogenoemde discon-

Snel werd duidelijk dat de oprekbaarheid wordt

tinue grensvlakken tussen olie en water kwantitatief

beperkt door het loslaten van de elektrische bedrading

Een prototype ‘barrier-based-microreactor’ is ontwor-

bestudeerd en opgehelderd. Bij ‘solution processing’

van de rubberen printplaat. De micromechanica van dit

pen en gebouwd voor een grootschaliger toepassing

worden dunne lagen van actieve materialen door

loslaten is daarom in detail bestudeerd op verschil-

van microreactoren voor meerfasesystemen. Op dit

middel van coating technieken en verdamping van

lende lengteschalen, onder andere met in-situ elektro-

moment loopt de procedure om dit ontwerp te paten-

het oplosmiddel op een substraat gedeponeerd.

nenmicroscopie. Interessant is dat sommige grensvlak-

teren, waarbij de intentie is deze door middel van een

Een probleem hierbij is ongewenste herverdeling

ken loslaten door het initiëren, uitrekken en breken

startup bedrijf te commercialiseren.

van het actieve materiaal (‘coffee-stain effect’).

van microscopische fibrillen waarbij alle elastische

Een prototype voor de controle over verdamping-

energie in de fibrillen wordt gedissipeerd tijdens breuk.

processen door middel van 2D-gemoduleerd infrarood-

Dit inzicht is gebruikt om grensvlakken te creëren met

Akzo Nobel Chemicals BV (Arnhem) / DSM Research

licht en een bijhorend kwantitatief numeriek model

een opmerkelijk hoge taaiheid, welke worden gebruikt

BV (Geleen) / Energieonderzoek Centrum Nederland

werden ontwikkeld. Het project gaf aanleiding tot

in oprekbare electronics demonstrators.

(Petten) / Flowid BV (Eindhoven) / FrieslandCampina

twee octrooiaanvragen.

Gebruikers

Gebruikers

(Deventer, Wageningen) / Micronit Microfluidics BV (Enschede)

Gebruikers

Holst Centre (Eindhoven) / Philips (Eindhoven /

ASML Netherlands BV (Eindhoven) / IMEC Nederland

Philips Applied Technologies (Eindhoven) / Philips

(Eindhoven) / Océ Technologies BV (Venlo) /

Research (Eindhoven) / Philips Research Europe -

Shell International Exploration and Production BV

Eindhoven / Polymer Vision Ltd. (Eindhoven) /

(Rijswijk) / SKF Research & Development Company

Technische Universiteit Eindhoven / Thales

BV (Nieuwegein)

Nederland BV (Hengelo) / TNO Eindhoven / Universiteit Gent (België)

STW-projecten 2008

87

Elastin: the missing link in human heart valve tissue engineering

08113

AAA

Aeroacoustics of Corrugated Pipes

08126

BCB

Projectleider Dr. A. Driessen-Mol Programma Vernieu-

Projectleider Prof.dr.ir. A. Hirschberg Programma Open

wingsimpuls - Veni



554.462



Atomic layer deposition as an enabling ultrathin film technology

10018

BBB

Projectleider Prof.dr.ir. W.M.M. Kessels Programma

Perspectief - Thin Film Nanomanufacturing (TFN) Totale toewijzing in euro 691.521 Totale inkomsten in euro 250.000

Doelstelling

Doelstelling

Doelstelling

Als veelbelovend alternatief voor de huidige hartklep-

Geribbelde pijpen combineren lokale stijfheid met

Atoomlaagdepositie (ALD) is een methode om

prothesen worden tissue-engineerde hartkleppen

globale flexibiliteit en laag gewicht. Ze worden

ultradunne lagen van materialen heel precies op te

ontwikkeld, welke kunnen meegroeien en zich

daarom veel gebruikt van stofzuigerslang tot

bouwen met een excellente stapbedekking op 3D

aanpassen aan het lichaam. In het beginstadium van

aardgas productie op zee. Bij gasstroming door de

nanostructuren. Dit maakt ALD van essentieel

deze ontwikkeling was men met name gericht op de

pijp ontstaan hinderlijke fluittonen boven een kritisch

belang voor toepassingen binnen de nanotechnologie.

vorming van collageen, een structurele eiwitgroep

stroomsnelheid. Bij hogedruk toepassingen leidt dit

Het doel van dit project was om ALD uit te breiden

verantwoordelijk voor de sterkte van een weefsel.

tot gevaarlijke wandtrillingen. Doel van het project is

met plasmastappen en om aan te tonen dat dit vele

De rol van elastine, een eiwitgroep verantwoordelijk

om fysisch modellen te ontwikkelen en valideren om

extra mogelijkheden biedt. Verkrijgen van inzicht in de

voor elasticiteit van een weefsel, is echter lang

fluittonen te voorspellen en daarmee stille geribbelde

oppervlaktereacties was daarbij noodzakelijk en ook

onderbelicht gebleven. Elastine blijkt een belangrijke

pijpen te ontwerpen.

de ontwikkeling van ALD apparatuur en processen.

rol te vervullen in het gedrag van een hartklep in het lichaam. Verstoringen in de aanmaak van dit eiwit

Resultaat na 5 jaar

Resultaat na 5 jaar

wordt tegenwoordig vaak erkend als onderlig-

Met experimenten en numerieke berekeningen is

Tal van plasma ALD processen zijn ontwikkeld voor

gende oorzaak van klepfalen en de ontwikkeling

een systematisch studie verricht naar de invloed van

de depositie van verscheidene materialen. Samen

van aneurysmata. Elastine wordt dan ook gezien als

geometrie en stromingsparameters op fluittonen.

met de gebruikers zijn vele extra mogelijkheden van

de ontbrekende schakel in het tissue engineering

Dankzij nieuw verkregen inzicht is een stille geribbelde

plasma ALD aangetoond. Tevens is ALD apparatuur

van hartkleppen. Collageen kan in voldoende mate

pijp ontworpen, die ook experimenteel getest is.

ontwikkeld in samenwerking met Oxford Instruments.

aangemaakt worden en dus is het tijd de aandacht te

In samenwerking met TNO is een semi-empirisch

Ook is een nieuwe methode ontwikkeld om de eigen-

verschuiven naar elastine.

model ontwikkeld als gereedschap voor ontwerpers

schappen van dunne lagen te verbeteren door middel

van pijpsystemen met een geribbelde segmenten.

van energetische ionen uit het plasma. Deze methode

Met dit model kan de ontwerper een stille combinatie

zal in de toekomst commercieel aangeboden worden

De resultaten uit dit werk zijn in de eerste plaats

van pijpsegmenten vinden. Als spin-off project is een

door Oxford Instruments. Fundamenteel inzicht in de

van belang voor de ontwikkeling van een elastische

studie verricht naar het gebruik van geribbelde pijpen

oppervlaktereacties tijdens plasma ALD, zoals verkre-

structuur in tissue-engineerde hartkleppen welke een

als muziekinstrument.

gen in het project, was daarbij van essentieel belang.

Resultaat na 5 jaar

cruciale rol zal spelen in de klinische implementatie ervan. De industriele partner QTIS/e (tegenwoordig

Een review paper over plasma ALD is gepubliceerd. Gebruikers Gebruikers

Xeltis AG) heeft interesse getoond in de resultaten

ASML Netherlands BV (Veldhoven) / DNV GL

uit dit onderzoek.

(Groningen) / Philips Consumer Lifestyle (Drachten) /

ASM Europe BV (Almere) / ASM Microchemistry

Shell Global Solutions International BV (Amsterdam) /

Ltd (Helsinki, Finland) / ASML Netherlands BV

Shell Research and Technology Centre (Amsterdam) /

(Veldhoven) / Hauzer Techno Coating BV (Venlo) /

Technische Universiteit Eindhoven / TNO Delft

MKS Instruments (Cheshire, Groot-Brittannië) /

Gebruikers Erasmus MC (Rotterdam) / QTIS/e BV (Eindhoven) / Technische Universiteit Eindhoven / TNO Leiden /

MKS Instruments Benelux (Delft) / NXP Semi-

Universitair Medisch Centrum Groningen /

conductors (Eindhoven) / NXP Semiconductors

Universitair Medisch Centrum Utrecht

Belgium NV (Leuven, België) / Oxford Instruments (Bristol, Groot-Brittannië) / PANalytical BV (Eindhoven) / Philips Research (Eindhoven) / Technische Universiteit Eindhoven / TNO Eindhoven

88


EFFECT Exploiting Filtered FEedback in Controlling Tunable lasers

10029

BAB

Cracking Diesel Fuel Chemistry

10035

CBB

Tite;DECAFE: Digitally Enhanced and Calibrated Front-Ends

10055

CCA

Projectleider Prof.dr.ir. M.K. Smit Programma Open

Projectleider Dr.ir. L.M.T. Somers Programma Samen-

Projectleider Prof.dr.ir. P.G.M. Baltus Programma Per-


werkingsprogramma - Schone en zuinige verbranding

spectief - SmartSiP


Semiconductors

euro 120.800

for the nonlinear effects of a receiver due to the

457.637



Contracten Geheimhouding: NXP

Octrooien Method to compensate

operation of a transmitter in the same

Totale toewijzing

in euro 749.942

Doelstelling

Doelstelling

Doelstelling

Doel van het project was om een nieuw type tunable

Niet tegenstaand het feit dat elektrisch vervoer in

Met Systems-in-Packages (SIP’s) kunnen complete

laser te maken op basis van de fotonische integratie

opkomst is, zal de transportsector (zelfs in 2050)

zender-ontvanger combinaties in de telecommunicatie

technologie van TU Eindhoven. Met deze technolo-

voor het overgrote deel leunen op de klassieke

(multi-mode transceivers) geïntegreerd worden in een

gie kunnen complexe optische circuits op een chip

verbrandingsmotor, met de dieselmotor vanwege

enkel pakket. Veel multi-mode transceivers hebben

worden opgebouwd vanuit een beperkte set basis-

zijn efficientie als belangrijkste pendant. Omdat de

verminderde prestaties als meer dan een zender of

bouwblokken. In dit project is een nieuw bouwblok

transportsector verantwoordelijk is voor ca 30% van

ontvanger tegelijk actief is. Vooral wanneer een

toegevoegd waardoor het mogelijk wordt een tunable

het primaire energiegebruik is het duidelijk dat de

ontvanger een zwak signaal moet ontvangen terwijl

laser te maken gebaseerd op het concept van filtered

verbrandingmotor verder ontwikkeld zal moeten

ten minste een andere zender actief is, kunnen sig-

feedback. Dit principe zorgt er voor dat de laser zeer

worden om de CO2 uitstoot in de toekomst te

nalen geblokkeerd worden. Om dit op te lossen maakt

snel (binnen 1 ns) en zeer nauwkeurig kan schakelen

beperken. Het project heeft tot doel het ontwikkelen

dit project ervan gebruik dat in een SIP, het front-end

tussen de verschillende kleuren licht die gebruikt

en valideren van een gedetailleerd numeriek model

transceiver IC en basisband digitale signaalverwerking

worden in glasvezelnetwerken.

om dieselverbranding te beschrijven.

gecombineerd kunnen worden. Zowel de receive- als transmit-eigenschappen worden zo geoptimaliseerd.

Resultaat na 5 jaar


Na afloop van het project zijn onderzoekers

In de afgelopen vijf jaar is een unieke (enige in Ne-

dr. Boudewijn Docter en ir. Tim Koene het bedrijf

derland, drie à vier in de wereld) opstelling ontwikkeld

Het project richtte zich op aanzienlijke vermindering

EFFECT Photonics gestart. Hun bedrijf richt zich op

waarmee het verbrandingsproces in detail bestudeerd

van het vermogensverbruik door optimalisatie

het maken van producten voor telecom en sensor

kan worden. Tegelijkertijd is een Computational

over de Radiofrequentie (RF)-baseband grens heen.

toepassingen gebaseerd op optische chips. Hierbij

Fluid Dynamics model ontwikkeld waarmee de ver-

Met name RF-circuits werden ontworpen op lager

nemen ze niet alleen het chipdesign voor hun

branding in meer detail kan worden gesimuleerd. Het

verbruik ten koste van toegenomen toleranties en

rekening, maar ook de elektronische interfacing en de

mooie van de model aanpak is dat de chemie van de

vervormingen, die elders in het SiP-ontwerp werden

packaging van de optische chips. EFFECT Photonics

brandstof direct ingebouwd is. Dit betekent dat het

opgevangen. Verder werd een lineaire Interferentie

heeft inmiddels zes design-engineers in dienst.

effect van brandstof samenstelling zonder fitpara-

Suppressor (NIS) met lage complexiteit ontwikkeld

De overige vier teamleden zorgen voor de commer-

meters bestudeerd kan worden. Samenvattend

om de lokale verstoring in een vroeg stadium van

ciële functies en administratieve ondersteuning.

kunnen we stellen dat we door de met name weten-

de ontvanger te onderdrukken. De NIS werd met

Het bedrijf verwacht dat over twee jaar de eerste pro-

schappelijke successen van het project de Combustion

succes getest in een testbed transceiver. De NIS is

ducten op de markt zijn op basis van de Eindhovense

Technology groep van de TU/e een sterke positie

ook getest in een aangrenzend toepassingsdomein:

integratietechnologie.

nationaal en internationaal heeft verworven in de ont-

Radio Frequency Identification (RFID)-systeem.

wikkeling van de verbrandingsmotor van de toekomst. Gebruikers Genexis BV (Eindhoven) / Oclaro Technology Plc

Gebruikers Gebruikers

Ambient Systems BV (Enschede) / AsicAhead NV

(Towcester, Groot-Brittannië) / Philips MiPlaza

Avantium Technologies BV (Amsterdam) / Dacolt

(Hasselt, België) / CATENA Microelectronics BV (Delft) /

Photonics Labs (Eindhoven) / PhoeniX BV

(Maastricht) / DAF Trucks NV (Eindhoven) / Delphi

Dialog Semiconductor BV (‘s-Hertogenbosch) /

(Enschede) / Vrije Universiteit Brussel (België)

Diesel Systems Limited (Gloucestershire, Groot-

GreenPeak Technologies (Utrecht) / NMDG NV

Brittannië) / IFP (Rueil-malmaison, Frankrijk) /

(Bornem, België) / NXP Semiconductors (Eindhoven,

Shell Global Solutions (Chester, Groot-Brittannië) /

Nijmegen) / Philips Research (Eindhoven) /

Shell Global Solutions International BV (Amsterdam)

TE Connectivity Nederland BV (‘s-Hertogenbosch) / Thales Nederland BV (Hengelo) / TNO Den Haag

STW-projecten 2008

89

Biomolecule Substrate Topography of Inkjet Printed Structures (Bio-STIPS)

10095

BBA

Multiscale Mechanics of Fibrous Networks ‘From Fibre to Tissue’

10104

CAA

Projectleider Prof.dr. J.G.M. Kuerten Programma Open

Projectleider Dr.ir. R.H.J. Peerlings Programma Perspec-


tief - Multiscale Simulation Techniques (MUST)

489.964



Totale

Mi2M A multi-scale approach toward integrated cohesive interface elements

10108

BAA

Projectleider Prof.dr.ir. M.G.D. Geers Programma Perspec-

tief - Multiscale Simulation Techniques (MUST)

Totale

toewijzing in euro 270.232 Contracten Optie & Licentie:

toewijzing in euro 402.577 Contracten Afstandsverkla-

Philips Electronics Nederland BV

ring: Ir. B.G. Vossen

Totale inkomsten in


euro 105.000

Doelstelling

Doelstelling

Doelstelling

Het doel van dit project is het ontwikkelen van een

Doel van het project is het ontwikkelen van een

Polymeer-metaal interfaces komen in tal van

experimenteel gevalideerd fysisch model voor de

numerieke simulatietechniek die toestaat om

producten voor en bezwijken door delaminatie bij

berekening van het depositieprofiel dat overblijft

grootschalige simulaties te doen op gedetailleerde

een opgelegde mechanische belasting. Voor een

na het verdampen van de vloeistof uit een geprinte

mechanische modellen van vezelachtige materialen.

voorspellende analyse van het interfacegedrag is

druppel en van de verdeling van biomoleculen daarin.

Waar mogelijk wordt daartoe de resolutie van het

een betrouwbaar model nodig. Het klassieke cohesive

Voor de validatie zullen verschillende experimentele

gedetailleerde model verlaagd met behulp van con-

zone model kan hierbij geen correct onderscheid

technieken gebruikt worden. Vooral de uitbreiding

cepten uit de zogenaamde quasi-continuum methode.

maken tussen verschillende belastingstoestanden.

naar poreuze substraten is van belang voor praktische

De aldus ontwikkelde generieke programmatuur

Dit project heeft als doel om dit probleem fysisch

toepassingen. Het model wordt geïmplementeerd in

wordt toegepast op elektronisch textiel, papier en

te doorgronden met een multi-schaal analyse. De

een numeriek simulatieprogramma.

biologische weefsels.

resultaten van het multi-schaal raamwerk worden geëxploiteerd om een betrouwbaar macroscopisch

Resultaat na 5 jaar

Resultaat na 5 jaar

model van het interfacegedrag te maken.

De afhankelijkheid van de relatieve vochtigheid op de

Het werk laat zien hoe de toepasbaarheid van de

vorm van de geprinte structuur is experimenteel en

Quasi-continuum methode kan worden uitgebreid

numeriek vastgesteld. Dit leidt tot ontwerpeisen voor

buiten het conventionele domein van atoomroosters.

De multi-schaal analyse heeft aangetoond dat een

relatieve vochtigheid. Bovendien is een groot effect

Niet-conservatieve interacties zoals plasticiteit en

fibrillatieproces op de micro-schaal aan de grondslag

van de aanwezigheid van oppervlakte-actieve stoffen

wrijving, die een belangrijke rol spelen in de mechanica

ligt van het verschil in adhesie-energie (micro) en de

die in de druppel op de verdampingssnelheid gemeten.

van vezelnetwerken, kunnen nu in rekening worden

delaminatie-energie (macro). Dit verschil is ongeveer

Het ontwikkelde simulatieprogramma is momenteel

gebracht. De onderliggende modellen zijn in nauwe

drie decades groot, waarvan er al twee decades

in gebruik bij een van de industriële partners ten

samenwerking met de industriële partners toege-

kwantitatief voorspeld werden. De fundamentele

behoeve van verder onderzoek. Recent is een ver-

spitst op de voor hun relevante materialen. Flankerend

vraagstelling ondersteunt meerdere toepassingen

volgproject gehonoreerd in het kader van het HTSM

werk met studenten heeft bovendien geresulteerd

aangereikt door de industriële partners (oprekbare

programma, waarbij verschillende aspecten, zoals het

in ontwerpregels voor de geleidende draden in

elektronica; gecoat verpakkingstaal). Dit project heeft

effect van naburige druppels en van oppervlakte-

elektronisch textiel.

nog een looptijd van meer dan één jaar en heeft op

actieve stoffen, verder onderzocht zullen worden.

dit moment al een uitgesproken wetenschappelijk Gebruikers

Gebruikers

Resultaat na 5 jaar

Kenniscentrum Papier en Karton (Arnhem) /

impact. De toepassing op oprekbare elektronica werden diverse nieuwe resultaten verkregen.

Chematronics BV (Eindhoven) / Friedrich-Schiller-

Océ Technologies BV (Venlo) / Philips Applied

Universität Jena (Duitsland) / Gezondheidsdienst voor

Technologies (Eindhoven) / Philips Medical Systems

Dieren (Deventer) / Océ Technologies BV (Venlo) /

(Best) / Philips Research (Eindhoven) / QTIS/e BV

Dassault Systems Simulia BV (Maarssen) / DSM

PamGene International BV (‘s-Hertogenbosch) /

(Eindhoven) / Smurfit Kappa (Hoogeveen) /

Research BV (Geleen) / Hauzer Techno Coating BV

Pepscan Holding NV (Lelystad) / Pepscan Presto BV


(Venlo) / Helianthos BV (Arnhem) / Holst Centre

Gebruikers

(Lelystad) / Philips Research (Eindhoven) / Scienion

(Eindhoven) / In Summa Innovation (Raamsdonks-

AG (Berlin, Duitsland) / Technische Universiteit

veer) / MSC Software Benelux BV (Gouda) / Philips

Eindhoven / Universiteit Twente (Enschede) /

Applied Technologies (Eindhoven) / Polymer Vision


Ltd. (Eindhoven) / Tata Steel (Velsen-Noord) / TNO Eindhoven

90


POROMULT: Multiscale computational poromechanics

10112

CBA

Multi-scale simulation of multi-material adherence

10121

MR technology for advanced biomedical imaging

BAA

Projectleider Dr.ir. J.M.R.J. Huyghe Programma Perspectief -

Projectleider Prof.dr. G. de With Programma Perspectief -



Totale

toewijzing in euro 377.464 Contracten Geheimhouding:

Totale toewij-

zing in euro 784.981 Totale inkomsten in euro 300.000

10191

BBB

Projectleider Prof.dr. K. Nicolay Programma Open




Procter & Gamble Totale inkomsten in euro 104.000

Doelstelling

Doelstelling

Doelstelling

Breukpropagatie in poreuze media is een thema dat

De motivatie voor dit onderzoek is het verkrijgen van

Imaging technieken spelen een steeds belangrijker rol

toepassingen vindt in zowel de petroleumindustrie,

fundamentele kennis over de slijtage door delaminatie

in de gezondheidszorg en in biomedisch onderzoek.

onder de vorm van hydraulic fracturing als in de

in elektronische componenten. Delaminatie is het

Dit project betrof de aanschaf van een 9.4 Tesla

biomedische wereld in de vorm van bijvoorbeeld, de

verlies van hechting tussen verschillende soorten

scanner voor MR imaging en spectroscopie onderzoek

hernia van de tussenwervelschijf. Dit project ontwik-

materialen zoals metaal en polymeer. Deze vorm van

aan kleine proefdieren. Het doel was om krachtiger

kelt numerieke en experimentele technieken voor

slijtage bepaald in belangrijke mate de levensduur

scan technieken te ontwikkelen, die meer precieze

het voorspellen van scheurpropagatie in verzadigde

van componenten. Het fenomeen wordt veroorzaakt

diagnoses van ziekte mogelijk maken en kunnen

poreuze media.

door een samenspel van verschijnselen op atomaire

leiden tot effectievere en meer patiënt vriendelijke

en grotere ‘mesoscopische’ en macroscopische lengte

behandeling van ziekten.

Resultaat na 5 jaar

schalen. Het onderzoeksproject richt zich op het Resultaat na 5 jaar

In dit project is experimenteel aangetoond dat een

beschrijven van de hechting tussen metaal-oxide en

scheur in een verzadigd poreus medium op staccato

polymeer met behulp van experimenten en simulatie

De ontwikkeling van MR technieken concentreerde

wijze propageert. Numerieke technieken zijn ontwik-

methoden op de verschillende relevante lengte-

zich op hart- en vaatziekten, zoals atherosclerose,

keld om de propagatie van een scheur in een poreus

schalen. Door deze methoden te koppelen krijgt men

hartinfarct en hartfalen. De nieuw ontwikkelde MR

medium te voorspellen inclusief de invloed van vloei-

inzicht in de bepalende factoren voor deze multi-

technieken zijn geschikt om vroege afwijkingen te

stofuitwisseling tussen de scheur en de formatie, de

materiaal hechting.

detecteren, waardoor bij patiënten met een verhoogd

grote vervorming van de formatie en de nucleatie van multipele scheuren. Tenslotte zijn de mogelijkheden van isogeometrische analyse duidelijk geillustreerd. Gebruikers

risico op hart- en vaatziekten in een vroeg stadium Resultaat na 5 jaar

kan worden ingegrepen. Bij patiënten met bewezen

De aanwezigheid van water is een belangrijke factor

afwijkingen zijn scherpere diagnoses mogelijk, zodat

in de degradatie van hechting. Het transport water en

meer gerichte keuzes voor behandeling gemaakt

ionen transport in een polymere laag op een metaal

kunnen worden.

Dassault Systems Simulia BV (Maarssen) /

substraat is onderzocht. Met computer simulaties

Dynaflow Research Group (Zoetermeer) / Procter

op atomaire schaal met behulp van een zogenaamd

& Gamble Germany GmbH (Schwalbach am Taunus,

reactief krachtenveld is gekeken naar het breken

Duitsland) / Shell International Exploration and

van bindingen. Het materiaal moet op een meso-

Production BV (Rijswijk)

scopische schaal beschreven worden. Op deze schaal

Gebruikers Technische Universiteit Eindhoven

zijn zogenaamde ‘ge-coarse-grainde’ modellen gebruikt om het polymere netwerk en zijn interacties met het substraat te bestuderen. Dit geeft substantiële verbetering in de beschrijving van delaminatie van polymere lagen op metaal substraten. Gebruikers Akzo Nobel Car Refinishes BV (Sassenheim) / Boschman Technologies BV (Duiven) / NXP Semiconductors (Nijmegen) / Océ Technologies BV (Venlo) / Philips Applied Technologies (Eindhoven) / Philips Lighting BV (Eindhoven) / Technische Universiteit Eindhoven

STW-projecten 2008

91

Flexible Lyapunov Functions for Real-time Control

10230

G

BCA

07742

Projectleider Dr. M. Lazar Programma Vernieuwings-

impuls - Veni

New opportunities for ADME and toxicity studies for drugs in human tissue - vitrification of organslices

BAA

Projectleider Prof.dr. G.M.M. Groothuis Programma Open



504.538


Contracten Optie: 21st Century Medicine,

Inc., MSD Oss, Rijksuniversiteit Groningen; Material Transfer Agreement: 21st Century Medicine, Inc., Rijksuniversiteit Groningen


199.400

Doelstelling Lyapunov functies zijn een essentieel hulpmiddel voor de verificatie van veiligheid en stabiliteit van hedendaagse systemen, zoals moderne auto’s en vliegtuigen. Het Veni project Flexible Lyapunov


Doelstelling Dunne weefselplakjes winnen terrein als in vitro techniek waarmee het metabolisme en de toxiciteit van nieuwe geneesmiddelen kan worden bestudeerd. Het gebruik ervan wordt bemoeilijkt doordat ze niet

functions for real-time control heeft nieuwe methode

commercieel verkrijgbaar zijn, onder meer omdat het

ontwikkeld voor de synthese van stabiliserende

nog niet mogelijk is dit weefsel in te vriezen zonder

regelaars voor niet-lineaire en hybride systemen

dat er schade ontstaat. Het onderzoek had als doel

met constraints. Dit heeft geresulteerd in regelaar-

een beter begrip te verkrijgen van de kritieke stappen

ontwerp methodieken die gemakkelijker toepasbaar

in het invriesproces (vitrificatie proces) van dunne

zijn op hedendaagse regeltechniek problemen.

weefselplakjes van organen van proefdieren, maar ook van de mens, om een weefselbank te kunnen

Resultaat na 5 jaar

opbouwen.

De technieken van het Veni project Flexible Lyapunov functions werden gebruikt voor het ontwerpen

Resultaat na 5 jaar

van geavanceerde automotive regelsystemen in

Het effect van verschillende variaties op de vitrifica-

samenwerking met Ford Reseach Laboratory, USA.

tieprocedure zoals de voorbehandeling van de lever

Dit heeft geresulteerd in Lyapunov-gebaseerde

met perfusievloeistof, impregnatie van cryoprotec-

regelaars voor een begrensde motorkoppelregeling

tantia en de samenstelling van mengsels van cryo-

die gebruikt maakt van een elektronische gasklep en

protectantia (waaronder een mengel ontwikkeld tij-

variabele kleppentiming en voor elektromagnetische

dens het project) op de vitaliteit en functionaliteit van

actuatoren. De ontwikkelde niet-lineaire regelaars

verschillende leverceltypes werd onderzocht, alsmede

geven een verbeterd motorrendement, waardoor

het mechanisme van beschadiging van leverweefsel

brandstofgebruik en uitstoot afnemen, terwijl veilig-

door het afkoelen tot -150°C Hoewel nog geen

heid en real-time automotive hardware restricties in

succesvol protocol voor invriezen is ontwikkeld, is

acht worden genomen..

veel inzicht verkregen in het mechanisme van schade, wat kan bijdragen aan het verder ontwikkelen van een cryopreservatiemethode voor humaan weefsel en dus aan het implementeren van een weefselbank met functioneel weefsel voor commercieel gebruik. Gebruikers 21st Century Medicine, Inc. (Fontana, Verenigde Staten) / Abbott Healthcare Products BV (Weesp) / NOTOX BV (‘s-Hertogenbosch) / Radboud Universitair Medisch Centrum (Nijmegen) / RIKILT Wageningen UR

92


A chemical proteomics approach towards profiling and imaging of metalloprotease activity

08008

BBA

Optimizing growth rate, biomass and product formation of Lactococcus lactis by a Systems Biology approach

08080

BAA

MuMiM Multiscale Metallic Interface Modelling. A multi-scale methodology for the analysis of metallic interfaces

10109

BBB

Projectleider Prof.dr. R.P.H. Bischoff Programma Open

Projectleider Prof.dr. O.P. Kuipers Programma Open

Projectleider Prof.dr.ir. E. van der Giessen Programma



Perspectief - Multiscale Simulation Techniques


euro 1.290.657 Contracten Optie & Licentie: Philips

904.924



(MUST)

Totale toewijzing in euro 569.662 Contracten

Electronics Nederland BV; Geheimhouding: Universitair

Afstandverklaring: Ir. P.R.M. van Beers

Medisch Centrum Groningen, EMD Millipore Corpora-

in euro 203.980

tion

Totale inkomsten


Doelstelling

Doelstelling

Doelstelling

Het onderzoeksvoorstel beoogt het verder ontwik-

Het doel van dit project was om de relatie tussen

Het doel van het project was om een keten van

kelen van MMP and ADAM remmers en het gebruik

groeisnelheid en productie van metabolieten en

stukken numeriek gereedschap te ontwikkelen

maken daarvan voor de volgende doeleinden: (1)

fermentatiecapaciteit van de belangrijke voedsel-

waarmee het mogelijk is om de invloed van interfaces

Het ontwerpen van specifieke met radio-isotoop

bacterie Lactococcus lactis op te helderen met een

op het gedrag van moderne materialen of devices te

gemodificeerde remmers om in vivo metalloprotease

integratieve Systeem Biologische aanpak. De ver-

kunnen modelleren vanaf atomair niveau tot aan de

activiteiten te visualiseren. (2) Het verder optimalise-

kregen data (transcriptoom, proteoom en metabo-

lengteschaal van het product. Hiermee kunnen de

ren van activiteits-gebaseerde vaste drager extractie

loom) van L. lactis bij verschillende groeisnelheden

mogelijkheden van interface engineering beter

van metalloproteases uit lichaamsvloeistoffen. (3) Het

worden verwerkt in een cellulair model dat het

worden benut: de invloed van wijziging van de

covalent en irreversibel modificeren van geselecteerde

productiegedrag kan voorspellen.

interface op de uiteindelijke eigenschappen kunnen

metalloproteases.

worden voorspeld zonder kostbare trial-and-error. Resultaat na 5 jaar

Resultaat na 5 jaar

We hebben aangetoond dat Lactococcus lactis zijn

Resultaat na 5 jaar

De volgende hoofdresultaten zijn behaald: (1) Syn-

fermentatieve route aanpast aan de groeisnelheid:

Vanuit bovengenoemde doelstelling heeft het project

these van radio-isotoop gemodificeerde remmers voor

bij lage groeisnelheid maakt de bacterie gebruik van

zich vooral gericht op één soort interface, namelijk

in vivo ‘imaging’ van tumoren en emfyseem in muizen.

de zogenaamde heterolactische fermentatie (onder

korrelgrenzen in polykristallijne metalen. Dit is niet

(2) Kwantitatieve analyses van MMP-9 en zijn remmer

andere acetaat en ethanol vorming), terwijl hij bij

alleen een wetenschappelijk zeer uitdagende show

TIMP-1 in Bronchoalveolare Vloeistof (BALF) en in cel

hogere groeisnelheden overschakelt op homolactische

case, maar heeft een generiek karakter èn is direct

culture medium gerelateerdaan long transplantatie en

fermentatie (lactaat productie). We zien verrassender-

van belang voor een van de belangrijkste industriële

de invloed van sigarettenrook op epitheel cellen. (3)

wijs relatief kleine verschillen op transcriptoom

gebruikers (Tata Europe). De ontwikkelde multiscale

Synthese van fotoreactieve remmers voor activiteit

en proteoom niveau, maar zien dat de verschillen het

methode is een belangrijk hulpmiddel om de korrel-

afhankelijke, covalente binding aan MMPs en ADAMs

best te verklaren zijn door allostere regulatie van de

grensstruktuur te optimaliseren voor de gewenste

Tijdens dit project zijn nieuwe remmers ontwikkeld.

betrokken enzymen. Deze resultaten zijn belangrijk

staalkwaliteit.

Deze zijn toegepast op in vivo imaging en voor

voor de zuivelindustrie omdat ze een verbeterd

aktiviteitsafhankelijke assays. Een octrooiaanvraag

beeld geven van de mechanismen die een rol spelen

voor activiteitsafhankelijke immunoassays is met

bij metaboliet productie bij verschillende groeiom-

DAF Trucks NV (Eindhoven) / Dassault Systems

meerdere commerciële partijen besproken. Resultaten

standigheden. Het uiteindelijk model, waarbij ook

Simulia BV (Maarssen) / EPCOS Netherlands

van dit project zijn: (1) een activiteitsafhankelijke

ribosoomactiviteit wordt meegenomen, kan door

(Nijmegen) / Hauzer Techno Coating BV (Venlo) /

methodiek voor het bepalen van MMP-9 en zijn

de zuivelindustrie gebruikt worden als voorspellend

MSC Software Benelux BV (Gouda) / Philips Applied

natuurlijke remmer TIMP-1, (2) een multiplex, activi-

model om tot een verbeterde robuustheid van indus-

Technologies (Eindhoven) / Philips Centre for

teitsafhankelijke assay methodiek voor MMPs, ADAMs

triële fermentatieprocessen te komen. Het project

Manufacturing Technology (Eindhoven) / RWTH

en TIMPs gebaseerd op de Luminex technologie, (3)

heeft geleid tot een succesvolle volgaanvraag op het

Aachen University (Duitsland) / Tata Steel (IJmuiden)

synthese van gemarkeerde remmers voor in vivo ima-

gebied van populatieheterogeniteit bij L. lactis bij STW.

Gebruikers

ging en (4) toepassingen op het gebied van longziekte (COPD), kankermetastase en cardiovasculaire ziekte.

Gebruikers Corbion Purac (Gorinchem) / DSM Food Specialties

Gebruikers

BV (Delft) / FrieslandCampina (Wageningen) /

Agilent Technologies Germany GmbH (Waldbronn,

Process Systems Enterprise Limited - ‘The model

Duitsland) / Philips Research (Eindhoven) / Spark

company’ (London, Groot-Brittannië) / Universiteit

Holland BV (Emmen)

van Amsterdam

STW-projecten 2008

93

L

Live, atomic-scale observation of galvanic processes - Video-rate Scanning Probe Microscopy during plating

07720

BBA

Projectleider Prof.dr. J.W.M. Frenken Programma Open

Technologieprogramma (OTP) 1.106.903



Minimally invasive refixation of loosened hip prostheses

07943

CBA

Projectleider Prof.dr. ing. E.R. Valstar Programma

Vernieuwingsimpuls - Vidi 665.000


Contracten Optie: Leids Universitair Medisch

Centrum, Technische Universiteit Eindhoven, DEAM Totale inkomsten in euro 165.000

Universiteit Leiden

Doelstelling

Doelstelling

Vele coatingprocessen zijn gebaseerd op additieven

Gewrichtsvervangende prothesen - zoals heup-,

die worden toegevoegd aan het elektrochemisch bad,

knie-, en schouderprothesen - gaan langer mee en

zoals bepaalde atomen, of zelfs molecuul complexe.

leveren een beter functieherstel als ze nauwkeurig

Ondanks dat de coating industrie sterk afhankelijk is

geplaatst worden. Het doel van dit onderzoek is om

van de functie van de additieven, zijn de achterliggen-

een preoperatief planningsplatform voor gewricht-

de atomaire processen meestal niet bekend. Hierdoor

vervanging te ontwikkelen dat gekoppeld is aan

wordt procesoptimalisatie alsook elektrolytontwik-

adaptieve patiëntspecifieke instrumenten voor

keling afhankelijk van trial-and-error onderzoek. In

chirurgische geleiding. Dit nauwkeurige en makkelijk

dit voorstel presenteren wij een alternatief voor de

te gebruiken systeem zal de klinische uitkomst van

empirische aanpak. Wij stellen voor de functie van de

prothesen verbeteren met als gevolg een verbeterde

additieven live te bestuderen met atomaire resolutie

kwaliteit van leven voor de patiënt en een reductie

tijdens het coaten met behulp van videosnelheid,

van kosten omdat er minder revisieoperaties nood-

in-situ rastertunnelmicroscopie (STM). Wij verwachten

zakelijk zullen zijn.

dat de resultaten zullen leiden tot een verbeterde controle van de laageigenschappen, waardoor opti-

Resultaat na 5 jaar

malisatie mogelijk zal worden met het oogmerk op de

In overleg met de gebruikerscommissie is gekozen

gewenste eigenschappen. Bovendien kan men ook

om ons te focussen op het nauwkeurig plaatsen van

nieuwe applicaties verwachten.

totale knieprothesen in plaats van totale schouderprothesen omdat daar een betere utilisatie van de

Resultaat na 5 jaar

te ontwikkelen techniek verwacht wordt. In dit nog

Er is een STM gebouwd waarmee in-situ elektro-

lopende onderzoek, hebben we een pre-operatief

chemische coatingsexperimenten zijn uitgevoerd.

planningsplatform ontwikkeld waarin de orthopeed

Er zijn ook video-rate STM-metingen gedaan waarmee

het plaatsen van de prothese virtueel kan uitvoeren.

het coatingsproces wordt gevolgd. De functie van

Op basis van deze planning wordt de instelling van

additieven is nu niet bekend. Met behulp van STM

het adaptieve instrument zodanig bepaald, dat het

kan het coatingsproces gevolgd worden op atomaire

maar op één unieke en stabiele wijze op het bot past.

schaal. Koper depositie is bestudeerd. Het additief

Vooralsnog gaan we uit van een instrument dat met

SPS bijvoorbeeld heeft een grote invloed: er worden

een beperkt aantal instelbare pinnetjes van zijn uit-

eilanden gevormd. Er is een model ontwikkeld om

eindelijke vorm wordt voorzien. De eerste resultaten

de functie van SPS tijdens het coaten van koper te

van de eerste experimenten waarbij prototypen op

beschrijven.

kunstbotten zijn geplaatst, zijn zeer goed. Na een verdere uitwerking van dit eerste prototype en tests

Gebruikers

op kadaverbotten, verwachten we de technologie

Brandsma Metaalveredeling BV (Hilversum) /

in samenwerking met de gebruikerscommissie in de

Enthone BV (s‘-Hertogenbosch) / Enthone

richting van de markt te kunnen gaan brengen.

GmbH (Langenfeld, Duitsland) / Galvamé Oppervlaktechnieken BV (Rotterdam) / Galvano Hengelo BV /

94


Gebruikers

Haveman Edelmetaal en Alumetaal (Voorburg) /

Biomet Nederland BV (Dordrecht) / DEAM

NGO-SBG (Zoetermeer) / PGE Holding BV

(Amsterdam) / Medis Medical Imaging Systems BV

(Eindhoven) / Stork Veco BV (Eerbeek) / Tata

(Leiden) / Radboud Universitair Medisch Centrum

Steel (IJmuiden, Velsen-Noord) / Universiteit Leiden

(Nijmegen)

Localization of progressions and treatment effectsin pulmonary diseases

07998

BBB

Atopic dermatitis: A combined approach of non-invasive monitoring and repair

10064

New insights into therapeutic protein instability and aggregation processes by a novel analytical method

CBB

10238

BAA

Projectleider Dr. B.C. Stoel Programma Open Technolo-

Projectleider Prof.dr. J.A. Bouwstra Programma Open

Projectleider Dr. A. Hawe Programma Vernieuwings-

gieprogramma (OTP)


impuls - Veni



976.754



Contracten Licentie: Erasmus MC, UL, River

Diagnostics BV; Samenwerking: Astellas Pharma Europe Ltd, UL, Erasmus MC

Octrooien Spectrometer for measu-

ring inelastically scattered light; Automated characterization and classification of microoganisms; Use of high wavenumber raman spectroscopy for measuring tissue; Optical spectrometer Doelstelling


Doelstelling

Doelstelling

Longemfyseem kan gekwantificeerd worden door

Het STW-project bestond uit drie onderzoekslij-

Eiwitten zijn zeer complexe en labiele moleculen.

densitometrie met 3D Computer Tomografie (CT). In

nen: (1) Ontwikkeling van gevoelige diagnostische

Bij de ontwikkeling van stabiele farmaceutische eiwit-

geneesmiddelenstudies is ook lokale informatie over

methoden om non-invasief de lipidenorganisatie

ten moeten deze goed gekarakteriseerd worden met

het ziekteverloop van belang. Daarom is software

en samenstelling in de hoornlaag als functie van de

behulp van diverse analysemethoden. Het doel van dit

nodig om de precieze lokalisatie van dichtheids-

diepte te bepalen. (2) De ontwikkelde diagnostische

project was het implementeren van detectiemethoden

veranderingen te bepalen, door middel van beeldre-

methoden te gebruiken om de afwijkende huidbarrière

met fluorescente kleurstoffen om de stabiliteit van

gistratie. De software zorgt ervoor dat farmaceuten

eigenschappen van constitutioneel eczeem patiënten

eiwitten te meten. Met deze nieuwe, zeer gevoelige

meer kennis over de werking van hun geneesmiddel

in kaart te brengen. (3) Gebaseerd op de afwijkende

analytische methoden kunnen minieme hoeveelheden

krijgen. De software kan gecommercialiseerd worden

barrière eigenschappen nieuwe crèmes te ontwikkelen

onzuiverheden, zoals eiwitaggregaten en misgevou-

en gebruikt worden door Centralized Research Organi-

met als doel herstel van de huidbarrièrefunctie in de

wen eiwitmoleculen, opgespoord worden.

zations (CRO’s).

patiënten. De crèmes worden verrijkt met lipiden die in gereduceerde hoeveelheid in de hoornlaag van

Resultaat na 5 jaar

Resultaat na 5 jaar

deze patiënten aanwezig zijn. Herstel van de barrière-

Diverse eiwitanalysemethoden gebaseerd op

De software is succesvol ontwikkeld en uitvoerig

functie zal er toe leiden dat de ziekte zich minder snel

het gebruik van fluorescente kleurstoffen zijn

gevalideerd door middel van fantoomstudies en

manisfesteert.

ontwikkeld. Daarnaast is beter inzicht verkregen in

klinische CT data. De beeldregistratiemethode is uitgebreid met een methode om de gemeten dichtheid

de werkingsmechanismen van fluorescente kleurstofResultaat na 5 jaar

fen voor aantoning van eiwitdegradatie. Met de

te compenseren voor de invloed van de verschillen

Tijdens het project is geprobeerd om in detail te weten

gegenereerde publicaties is het gebruik van fluores-

in inspiratiestand. Daarnaast is software ontwikkeld

te komen wat de rol van de lipiden is in de verminderde

cente kleurstoffen voor eiwitanalyse zeer populair

om verschillende longlobben te detecteren en te

barrierefunctie van de huid. Er zijn zeer veel resultaten

geworden in de farmaceutische industrie en universi-

kwantificeren. Tot slot is software ontwikkeld om de

in dit project geboekt, namelijk dat vooral de vermin-

teiten. De ontwikkelde methoden zijn geciteerd door

resulterende progressiebeelden in 3D te visualiseren

derde ketenlengten van vetzuren en ceramides (twee

regulatoire autoriteiten als voorbeeld van innovatieve

en is kennis vergaard om deze beelden te interpre-

belangrijke vetklassen in de huid) in atopisch dermati-

analysemethoden voor het ontwikkelen van veiligere

teren. Deze techniek is vervolgens toegepast op CT

tis gerelateerd zijn aan de verminderde barrierefunctie.

eiwitgeneesmiddelen.

beelden van een klinische studie, waarbij het verschil

Op grond van deze resultaten is een verlenging van

tussen behandelding en placebo is gevisualiseerd.

het project aangevraagd om formuleringen te ontwik-

Gebruikers

Gebruikers

kelen en te testen op de barrierefunctie te herstellen.

Crucell Nederland BV (Leiden) / MSD Oss / OctoPlus

Deze verlenging is gehonoreerd en momenteel zijn

NV (Leiden) / Pharming Group NV (Leiden) / Sanquin

Bioclinica (Leiden) / Hoffmann-La Roche Ltd. (Basel,

wij bezig de formuleringen te testen op humane huid.

Research (Amsterdam)

Zwitserland) / Leids Universitair Medisch Centrum /

Bij een positief resultaat zullen we met de bedrijven

Medis Medical Imaging Systems BV (Leiden) / Queens

die dit onderzoek ondersteunen kijken of een patent

Elizabeth Hospital (Birmingham, Groot-Brittannië) /

aanvraag zin heeft.

Talecris Biotherapeutics (North Carolina, Verenigde Staten) / University Hospital Zürich (Zwitserland) /

Gebruikers

University Hospitals of Coventry and Warwickshire

Academisch Medisch Centrum (Amsterdam) /

(Coventry, Groot-Brittannië)

Astellas Pharma BV (Leiden) / Croda Chemicals Europe Ltd (Meebeek, België) / Erasmus MC (Rotterdam) / Evonik Industries AG (Essen, Duitsland) / Leids Universitair Medisch Centrum / RiverD International BV (Rotterdam) / Unilever R & D (Bedford, Groot-Brittannië)

STW-projecten 2008

95

Interface Design in Semiconductor Spintronics

10246

M

ABA

Non-invasive model-based assessment of individual cardiovascular interaction

10261

ABA

Projectleider Dr.ir. M.P. de Jong Programma Vernieu-

Projectleider Dr.ir. K.D. Reesink Programma Vernieu-

wingsimpuls - Vidi

wingsimpuls - Veni


Doelstelling In spin elektronica, of kortweg spintronica, wordt de spin polarisatie van ladingsdragers gemanipuleerd en uitgelezen. Om dit te verwezenlijken in halfgeleider devices, worden ferromagnetische electrodes



Doelstelling Een chronisch hoge bloeddruk signaleert een verslechterde toestand van hart en vaten. Een goede (preventieve) behandeling is alleen mogelijk als vaststaat wat de afzonderlijke rollen van hart

gebruikt om de spins van de elektronen en/of gaten

en bloedvaten zijn. Om dit mogelijk te maken on-

in de halfgeleider te polariseren en om deze spin

derzocht dit project een klinisch bruikbare methode

polarisatie vervolgens te detecteren. Cruciaal hiervoor

gebaseerd op een combinatie van niet-invasieve

zijn de elektronische en magnetische eigenschappen

echo metingen en een computermodel van de

van de grensvlakken. Het ontwikkelen van geschikte

bloedsomloop.

grensvlakken voor halfgeleider spintronica vormde het hoofddoel van het project.

Resultaat na 5 jaar Het onderzoek heeft een nieuwe methode opgele-

Resultaat na 5 jaar

verd, waarmee een completer beeld van het elastisch

We hebben aangetoond dat een robuuste spin

gedrag van halsslagaders bij mensen kan worden

polarisatie gecreëerd kan worden in silicium bij

verkregen. Hiermee ligt de weg open voor een meer

kamertemperatuur met contacten bestaande uit

gerichte ontwikkeling van medicijnen die vaatwand-

ferromagnetische metaal lagen en een dunne tun-

verstijving kunnen vertragen of tegengaan. Daarnaast

nelbarrière. De elektronische eigenschappen van het

heeft de doorontwikkeling van het computermodel

grensvlak tussen de tunnelbarrière en het silicium

unieke kansen gecreëerd om ook de niet-invasieve

hebben grote invloed op de temperatuursafhankelijk-

karakterisatie van hartfunctie te verbeteren ten

heid van de spin polarisatie. De publicatie van deze

opzichte van bestaande methoden. Er is met succes

resultaten in het tijdschrift Nature (genoemd als een

een onderzoekssubsidie van de Britse Hartstichting

van de belangrijkste doorbraken van het jaar 2009

verkregen in samenwerking met Imperial College

door Physics World) heeft tot veel navolging geleid

Londen voor de verdere ontwikkeling.

door onderzoekers wereldwijd. Ook in op koolstof gebaseerde moleculaire halfgeleiders, C60, hebben

Gebruikers

we spin gepolariseerd ladingstransport bij kamer-

ESAOTE Europe BV (Maastricht) / Maastricht

temperatuur aangetoond.

University / Medtronic BV (Maastricht)

96


N

Controlling Dynamic Real Life Workflow Situations with Demand Driven Workflow Systems

07729

BBA

Projectleider Prof.dr.ir. M.J. Plasmeijer Programma Open





Doelstelling

Biodegradable nanocomposites for bone-substitutingpurposes

08101

ABA

Projectleider Dr.ir. S.C.G. Leeuwenburgh Programma

Vernieuwingsimpuls - Veni


276.000

Doelstelling

‘Task Oriented Programming’ is een nieuwe decla-

Het doel van het project was het ontwikkelen van

ratieve programmeerstijl waarmee men complexe

nanocomposieten met nieuwe eigenschappen voor

samenwerkingsverbanden over het internet kan be-

botvervanging op basis van hydrogel matrices en

schrijven. Hieruit wordt een webservice gegenereerd

calcium fosfaat nanokristallen. Het langetermijndoel

die het werk coördineert. Gebruikers zijn onder andere

van het onderzoek was om synthetische biomaterialen

de Kustwacht, TNO, en de Marine. Tevens is er een

te ontwikkelen die in plaats van lichaamseigen bot

op constraints gebaseerde, declaratieve taal ontwik-

toegepast kunnen worden ter vervanging van ziek

keld, Declare, die men kan gebruiken voor de uitvoe-

of beschadigd botweefsel.

ring van processen, maar ook voor hun operationele ondersteuning door middel van nieuwe process mining technieken.

Resultaat na 5 jaar De meest succesvolle strategieën zoals gevolgd tijdens het VENI project worden momenteel

Resultaat na 5 jaar

doorontwikkeld in vervolgprojecten waaronder het

Het project heeft geresulteerd in een twee nieuwe

door Agentschap NL gefinancierde project HealGel

workflowmanagement technieken en systemen.

(ontwikkeling van colloidale gelatin-bioglas nanocom-

Enerzijds is er een nieuwe functionele stijl van

posieten) en een door STW gefinancierd VIDI project

programmeren, namelijk Taak Georiënteerd Program-

(ontwikkeling van vezelversterkt calciumfosfaat

meren (TOP) ontwikkeld, ondersteunt door het i-Task

cement op basis van calcium-bindende polymeren).

systeem en gebaseerd op de functionele program-

De ontwikkeling van colloidale gelatine-gebaseerde

meertaal Clean. Anderzijds is Declare ontwikkeld.

gels vindt inmiddels plaats in samenwerking met het

Declare is een declaratieve modelleringstaal met een

bedrijf Future Chemistry, dat opschaling van gelatine

bijbehorend workflowsysteem. Declare is gebaseerd

nanodeeltjes van gram- tot kilogramschaal mogelijk

op temporele logica maar heeft ook een intuïtieve

heeft gemaakt dankzij hun flow-chemie technolo-

grafische notatie en wordt ondersteund door een

gie. Het bedrijf heeft hiertoe patent aangevraagd

krachtige workflow engine. Dankzij Declare zijn er

(WO2013004370).

ook nieuwe declaratieve process mining technieken ontwikkeld.

Gebruikers EMCM (Nijmegen) / Encapson BV (Nijmegen) /

Gebruikers AIA Software BV (Nijmegen) / Nederlandse Defensie

Fuji Photo Film BV (Tilburg) / Radboud Universitair Medisch Centrum (Nijmegen) / Universiteit Utrecht

Academie (Den Helder) / Pallas Athena (Apeldoorn) / Profict Oost BV (Warnsveld) / Radboud Universiteit Nijmegen / Technische Universiteit Eindhoven

STW-projecten 2008

97

T

Exploding Gas Electrochemical Actuators

107845

BBA

Projectleider Prof.dr. M.C. Elwenspoek Programma Open


Universiteit Twente



Scheduling a fleet of micro-CHP appliances

07937

BCB

Projectleider Prof.dr.ir. G.J.M. Smit Programma Open




Doelstelling

Doelstelling Een micro-actuator kan onderdeel zijn van een micro-

In het SFEER project is gekeken naar het modelleren

elektromechanisch systeem. Met de actuator kan een

van en besturingsmethoden voor het toekomstige

kracht worden overgebracht, bijvoorbeeld om een klep

intelligent net. Dit heeft een flexibele, generieke

in een lab-on-a-chip systeem te openen of te sluiten.

besturingsmethode Triana opgeleverd. Triana is in

Doel van dit project is het onderzoeken van een nieuw

staat een grote groep van producerende (bijvoorbeeld

principe voor snelle en krachtiger micro-actuatoren

HRe ketels en warmtepompen) en consumerende

waarbij gebruik wordt gemaakt van elektrolyse van

apparaten (bijvoorbeeld wasmachines, elektrisch

water. Door het waterstof/zuurstof mengsel dat

vervoer) aan te sturen. Ook het intelligent aansturen

hierdoor ontstaat te ontsteken wordt druk opge-

van energieopslag is met Triana mogelijk. Mogelijke

bouwd waarmee een kracht kan worden uitgeoefend.

toepassingen van Triana zijn het vlaktrekken van de

Verbranding in een micro-actuator is grotendeels nog

energievraag, acteren op een energiemarkt of het

onontgonnen terrein.

verhogen van het aandeel van duurzame opwek in het net.

Resultaat na 5 jaar In het project in aangetoond dat de spontane

Met de participerende bedrijven van SFEER wordt

belletjes waarvan de diameter kleiner is dan 200 nm.

momenteel gewerkt aan demonstratie projecten en

Dit is de eerste aanwijzing voor verbranding op nano-

het marktrijp maken van de ontwikkelde kennis.

schaal. De nanobelletjes werden geproduceerd door

Dr. Maurice Bosman werkt momenteel voor HOMA

elektrolyse van water. De eerste actuatoren lieten

Software BV om zijn resultaten te verwerken in

veelbelovende resultaten zien. De geproduceerde

de producten van HOMA. Dr.ir. Vincent Bakker is

druk ligt tussen één en drie bar en het energiever-

momenteel via de Universiteit Twente betrokken

bruik is met circa 10 mW erg bescheiden. Het project

bij de ontwikkeling van een Home Energy Controller

heeft aangetoond dat de nieuwe actuatietechniek in

van RWE, die sinds eind 2013 operationeel is. Sinds

principe werkt (proof-of-concept). Ruime toepassings-

media 2013 werkt dr. Bakker ook bij het start-up

mogelijkheden bij micro-actuatoren worden verwacht

bedrijf IPSUM aan het toepassen van de technieken

inclusief medische toepassingen.

voor energie management.

Gebruikers

98


Resultaat na 5 jaar

reactie tussen waterstof en zuurstof plaatsvindt in

Gebruikers

Applied Instruments (Vlissingen) / Bronkhorst


High-Tech BV (Ruurlo) / LioniX BV (Enschede) /

Essent Retail Services BV (Landgraaf) / GasTerra

Micronit Microfluidics BV (Enschede) / Philips Applied

BV (Groningen) / HOMA BV (Enschede) / Liander

Technologies (Eindhoven) / Technische Universiteit

(Arnhem) / Nederlandse apparatenfabriek ‘NEDAP’

Eindhoven / Universiteit Twente (Enschede)

NV (Groenlo)

Human mesenchymal stem cells: the one-stop-shop for vascularised bone tissue engineering

07958

Production of a green refinery feed via catalytic pyrolysis of biomass

AAA

07972

BBA

Projectleider Prof.dr. J. de Boer Programma Vernieu-

Projectleider Prof.dr.ir. G. Brem Programma Perspectief

wingsimpuls - Vidi

- Green & Smart Process Technologies (GSPT)


toewijzing in euro 733.667 Contracten

Petrobras, Universiteit Twente

Totale

Samenwerking:


330.000

Doelstelling

Gebruikers

Doelstelling

Het doel van dit project is om de mesenchymale

Leids Universitair Medisch Centrum (Leiden) /

Tweede generatie bio-olie kan door middel van

stamcel (MSCs) te ontwikkelen als unieke bron voor

Medisch Spectrum Twente (Enschede) /

flash-pyrolyse uit biomassa geproduceerd worden.

weefselhersteltechnologie van doorbloed bot.

Medtronic BV (Maastricht) / Progentix BV

Het centrale thema in dit onderzoeksvoorstel is

Om dit te bereiken zullen we recepten ontwikkelen om

(Bilthoven) / Radboud Universitair Medisch Centrum

nieuwe procesgeïntegreerde mogelijkheden te

bloedvatcellen te kweken vanuit MSCs met gebruik

(Nijmegen) / Tigenix (Leuven, België) / Universitair

onderzoeken om de kwaliteit van pyrolyse-olie

van bestaande genetische kennis en het screenen

Medisch Centrum Utrecht

zodanig te verbeteren dat deze geschikt is als

van een bank van farmaceutische actieve stoffen.

co-voeding voor een moderne raffinaderij door het

Uit MSCs gekweekte bot- en bloedvatcellen zullen

ontwikkelen van (1) katalysatoren voor selectieve

als bouwstenen worden gebruikt voor het samenstel-

deoxygenering van biomassa en (2) een cycloon-

len van een botimplantaat waarin tevens bloedvaten

reactor met geïntegreerd efficiënt deeltjesfilter.

zijn gekweekt. Na implantatie zullen we bestuderen of de bloedvaten aansluiten aan die van het proefdier

Resultaat na 5 jaar

en of als gevolg daarvan het bot beter overleeft.

Het onderzoek heeft meer inzicht gegeven in

De bloedvatcellen die we in dit project ontwikkelen

katalytische pyrolyse. Het meest belovende

kunnen verder ook toegepast worden bij het kweken

katalytische systeem is Na2CO3/y-Al2O3 en dit

van bloedvaten, het behandelen van diabetische

resulteert in meer dan 70% deoxygenering. De op

voeten en bij het herstellen van bloedvaten na implan-

deze manier geproduceerde katalytische pyrolyse-

tatie van stents.

olie is superieur aan niet-katalytische olie: 12,3 ( vs 42,1) gew-% zuurstof in de olie en een ver-

Resultaat na 5 jaar

brandingswaarde van 37 (vs 19) MJ/kg. Verdere

In ons lichaam zit een uniek soort cel, de mesenchy-

deoxygenering is mogelijk maar behoeft nader

male stamcel. Weefselingenieurs gebruiken de cel om

onderzoek. Diverse nieuwe proefopstellingen en

botweefsel te maken, en uit klinische studies weten

meetmethodes zijn ontwikkeld en de cycloonreactor

we dat mesenchymale stamcellen geisoleerd kunnen

blijkt zeer efficiënt te zijn voor katalytische pyrolyse.

worden uit patienten, we kunnen ze opgroeien en

Er is een Demonstrator-project opgestart.

implanteren in botdefecten, waar de cellen nieuw botweefsel kunnen aanmaken. Het interessante

Gebruikers

van deze stamcellen is dat ze verschillende soorten

Albemarle Catalysts Company BV (Amsterdam) /

cel kunnen worden. In ons project hebben we niet

BIOeCON*KiOR (Hoevelaken) / KiOR, Inc. (League

alleen botcellen, maar ook bloedvatcellen gemaakt uit

City, Verenigde Staten) / Petrobras (Rio de Janeiro,

mesenchymale stamcellen. Bot en bloedvaten uit 1

Brazilië) / TNO Apeldoorn / TNO Delft

stamcel. De winkel van Sinkel. We hebben de stamcellen ook op een andere manier aan het werk gezet om bloedvaten te maken. Door een groot aantal stoffen te testen vonden we een molekuul dat mesenchymale stamcellen laat denken dat ze te weinig zuurstof hebben. Als reactie erop maken ze stoffen aan die de groei van bloedvaten stimuleert. We hebben de stof, phenanthroline, geimplanteerd in de huid van muizen en zagen ingroei van bloedvaten. Op basis van deze vinding schrijven we een nieuw onderzoeksproject waarbij we een spuitbus willen ontwikkelen die de groei van bloedvaten kan bevorderen. Het doel is een gel te maken die de stof langzaam af geeft, zodat we de doorbloeding van bot, huid, nier en andere weefsels kunnen stimuleren.

STW-projecten 2008

99

Reflex leg: Intelligent and energyefficient actuation and natural bidirectional control interfacing for transfemoral prosthesis

08003

BCB

Ad-hoc Dynamic Radio-spectrum Exploitation via Multi-phase Radio

08081

BBA

Projectleider Prof.dr.ir. P.H. Veltink Programma Open

Projectleider Dr.ir. E.A.M. Klumperink Programma Open



653.154


Octrooien A prosthetic or orthotic device


733.355

Toward a THz free-electron laser in chip-format

08128

BBA

Projectleider Dr. P.J.M. van der Slot Programma Open




and a method for using such a device (beenprothese) Totale inkomsten in euro 61.500

Doelstelling

Doelstelling

Doelstelling

Het doel van het STW-project ReflexLeg was om

Radio spectrum is zeer gewild voor draadloze

Binnen het elektromagnetisch spectrum zijn er nog

nieuwe principes voor een transfemorale prosthesen

communicatie, maar is grotendeels reeds toegewezen.

altijd serieuze gaten waar compacte, betrouwbare

te ontwikkelen: (1) Efficiente regelbare actuator, in

Omdat draadloze communicatie enorm snel groeit,

en efficiënte bronnen ontbreken. Een van deze gaten

feite een stuurbare veer, met biarticulaire werking

met name door video streaming, zijn nieuwe

betreft het zogenaamde terahertz gebied (vaak ook

over knie en enkelgewricht. (2) Reflexieve aansturing

technische oplossingen nodig om de toenemende

de terahertz-gap genoemd). Het doel van dit project

van de prothese, bij voorkeur geïntegreerd met de

vraag aan te kunnen. Het AD-REM project richt zich

is het ontwikkelen van een innovatieve lichtbron die

fysiologische motor sturing van het lichaam. Het

op innovaties van CMOS radio-chips voor WiFi. Het

op een nieuwe werkingsprincipe berust en uiteindelijk

besturingsinterface betreft zowel aansturing door de

doel is een slimme ‘cognitieve radio’, die ad-hoc meet

het terahertz gat moet gaan vullen. De coherente

gebruiker als ook feedback aan de gebruiker over de

welk radio spectrum hier en nu vrij is, en dan ad rem

straling wordt opgewekt door elektronen die door een

toestand van de prothese.

dat spectrum gebruikt. Flexibele multi-fase circuit

fotonisch kristal bewegen.

technieken kunnen daarbij een cruciale rol spelen en Resultaat na 5 jaar

zijn verkend in dit project.

nieuw concept voor met energie-efficiënte regelbare

Resultaat na 5 jaar Voor het bestuderen van het stralingsopwerkings-

Resultaten op wetenschappelijk gebied: (1) Een Resultaat na 5 jaar

mechanisme is een natuurkundig-numerieke model

actuatie in transfemorale prosthesen voor bovenbeen

De multi-fase circuit technieken blijken zeer bruikbaar

opgesteld. Met dit model is de dynamica van de laser

geamputeerden gebaseerd op veren is ontwikkeld en

in cognitieve radio chips. Aangevuld met een aantal

onderzocht en hoe de eigenschappen van de op te

getest. (2) Uit model- en experimenteel onderzoek

andere innovaties lijkt cognitieve radio praktisch

wekken coherente straling gecontroleerd kunnen

bleek dat reflexieve aansturing met feedback via

haalbaar te zijn. Alle cruciale radio functies zijn

worden. Het model is gebruikt om een bron te

huidstimulatie en prothese-aansturing met EMG

aangetoond via werkende chips. De belangrijkste

ontwerpen waarmee het werkingsprincipe voor

niet haalbaar is vanwege de te grote tijdvertraging

resultaten van de betrokken onderzoekers zijn:

het eerst aangetoond kan worden. Diverse subsys-

in de lus. EMG is wel te meten aan de stomp in de

(1) Oude Alink: een kruis-correlatie spectrum analyzer

temen voor de lichtbron zijn ontwikkeld en getest.

koker en in combinatie met bewegingssensor

chip met professionele eigenschappen (Else Kooi prijs

Hierbij is een nieuwe meetmethode ontwikkeld en

potentieel bruikbaar voor protheseaansturing.

winnaar 2013). (2) Mahrof: een storingsongevoelige

gepubliceerd voor het meten van elektromagnetische

Het nieuwe actuatieconcept is geoctrooieerd.

ultra lineaire CMOS radio ontvanger (RFIC best student

velden in een fotonisch kristal. Het testen van de

(R. Unal, S.M. Behrens, R. Carloni, E.E.G. Hekman,

paper 2013). (3) Ghaffari: flexibel programmeerbare

geïntegreerde bron moet nog plaats vinden.

S. Stramigioli, H.F.J.M. Koopman, ‘A Prosthetic or

multi-fase ‘N-path filters’ die sterke storing kunnen

orthotic device’, PCT/NL2012/050421, 27 December

onderdrukken. (4)Subhan: een flexibel programmeer-

2012). In een vervolgproject (STW-Valorisationgrant-

bare multi-fase 100-800MHz zender met minimale

ESTEC - European Space Research and Technology

fase I) heeft een van de promovendi (R. Unal) zich

storing van andere gebruikers.

Centre (Noordwijk) / MSD Oss / Radboud Universiteit Nijmegen / TMD Technologies Limited (Hayes,

georiënteerd op het starten van een bedrijf op dit gebied, ook was er interesse van het IJslandse

Gebruikers

prothesebedrijf Ossur. Het bedrijf is echter uiteindelijk

Bruco Integrated Circuits BV (Borne) / CATENA

niet gestart en helaas is het onderliggende patent

Microelectronics BV (Delft) / Dialog Semiconductor

recent verlopen.

BV (‘s-Hertogenbosch) / NXP Semiconductors (Eindhoven) / Plantronics BV (Emmen) / Universiteit

Gebruikers BDF Design & Engineering (Hengelo) / DEMCON (Enschede) / Össur Head Office (Reykjavik, IJsland) / Revalidatiecentrum Het Roessingh (Enschede) / TMS International BV (Oldenzaal)

100


Gebruikers

Twente (Enschede)

Groot-Brittannië) / TNO Den Haag

A numerical Wave Tank for Complex Wave and Current Interactions

08130

BAA

Logistical Design for Optimal Care (LogiDOC)

08140

CCA

Projectleider Prof.dr.ir. O. Bokhove MSc Programma Open

Projectleider Prof.dr. R.J. Boucherie Programma Open



492.051



569.193



Conductivity Control in Metallic Nanolayers

10017

CCB

Projectleider Dr. A.Y. Kovalgin Programma Perspectief -


Totale toewijzing

in euro 288.674 Contracten Optie/Overdracht:

Universiteit Twente, ASM International NV

Octrooien

Sequential, chemical Vapor Deposition; Semiconductor processing apparatus with compact free radical source Totale inkomsten in euro 120.000

Doelstelling

Doelstelling

Doelstelling

Het project had de volgende doelen: (1) Het ontwer-

Het ontwikkelen van het optimale logistieke ontwerp

Dit project is gericht op het deponeren en karakteri-

pen en bouwen van een 3D (4D met tijd erbij) nume-

van een ziekenhuis met een gegeven patiëntmix

seren van ultradunne geleidende lagen. Het is bekend

rieke golftank op basis van potentiaalstromingen;

en gewenste prestatiedoelen, ondersteund door

dat de fysische en elektrische eigenschappen van

het testen ervan via metingen van het MARIN, met

mathematische modellen. Het onderzoek levert

een materiaal in een dunne film wezenlijk kunnen

(a) klassieke discontinue Galerkin FEM (werkend maar

nieuwe plannings- en besturingsmodellen op voor

afwijken van die in de bulk laag. Het doel is om de

lichtelijk instabiel), en (b) variationele FEM (voltooid/

geoptimaliseerd gebruik van schaarse resources in

geleidingseigenschappen van ultradunne films te

getest, goed werkend in 2D). (2) Het bouwen van

de zorg. De resultaten verbreden het kennisdomein

bestuderen voor een aantal potentiële nieuwe toe-

een 3D lineaire numerieke tank met stroomgolf-

met betrekking tot capaciteitsmanagement in

passingen in de nanotechnologie. De onderzoeksvraag

interacties voor (a) inertiaalgolven (werkend met

ziekenhuizen, en leveren bruikbare instrumenten

is om de haalbaarheid van de voorgestelde materialen

nieuwe oorspronkelijk niet beoogde testresultaten)

voor beslissingsondersteuning op dit gebied.

en technologieën aan te tonen.

en (b) oppervlaktegolven (halverwege). Resultaat na 5 jaar Resultaat na 5 jaar

Resultaat na 5 jaar

Het project heeft geresulteerd in vijf proefschriften,

Atomaire laag depositie was uitgevoerd voor het

Er is een Ph.D. thesis voltooid; er zijn vier artikelen in

zevenentwintig peer reviewed publicaties in

maken van ultradunne geleidende lagen van titaan-

internationale tijdschriften gepubliceerd. Er zijn drie

internationale journals en ruim honderd BSc en MSc

nitride. Er was vooral gericht op het vroege stadium

artikelen ingestuurd naar internationale tijdschriften

afstudeerscripties. Door onderzoekers op het project

van de groei, inclusief de kiemvorming, en op het

en er is één in voorbereiding. Tenslotte zijn er drie

zijn verscheidene prijzen gewonnen (bijvoorbeeld

bestuderen van de elektronentransport door middel

populair wetenschappelijke en/of kunstweten-

scriptieprijzen, posterprijzen, innovatieprijzen, ‘OR in

van direct-contact en contact-loze methodes. Verder

schappelijke tijdschriften gepubliceerd inclusief drie

practice’-prijzen) Een cursus patiëntenlogistiek voor

is er aangetoond dat het elektrische veld de geleiding

wetenschappelijke en demonstratie-experimenten

de utilisatiepartners is opgezet en er is dankzij de

in de ultradunne lagen behoorlijk kan beïnvloeden.

(strand, bore-soliton-splash, golf-energie-apparaat).

netwerkvorming en de output van het project finan-

Tenslotte, waren de generatie en toepassingen van

Geassocieerd met het project zijn er tientallen

ciering gevonden voor vier nieuwe AIOs op gebied van

atomair waterstof onderzocht. Op basis van deze

posters gepresenteerd en voordrachten gegeven

zorglogistiek.

resultaten is er één octrooiaanvraag ingediend door het bedrijf ASM dat gespecialiseerd is op het gebied

op internationale en nationale conferenties, en op universiteiten (op uitnodiging). De ontwikkelde codes

Gebruikers

van materiaal depositie in halfgeleiders.

zijn in principe beschikbaar voor de gebruikers en bijna

3B Engineering BV (Rotterdam) / Academisch

gebruiksvriendelijk gemaakt, onder andere via het

Medisch Centrum (Amsterdam Zuidoost) / Col-

softwarepakket hpGEM.

lege Bouw Zorginstellingen (Utrecht) / Deventer

Alcatel Micro Machining Systems (Annecy Cedex,

Ziekenhuis / HagaZiekenhuis (‘s-Gravenhage) /

Frankrijk) / ASM Europe BV (Leuven, België) /

Isala Klinieken (Zwolle) / Leids Universitair Medisch

Intrinsic-ID (Eindhoven) / NXP Semiconductors

ARCADIS Nederland BV (Zwolle) / NIOZ

Centrum / Maaslandziekenhuis (Sittard) / Medisch

Belgium NV (Leuven, België) / Technische Universiteit

Koninklijk Nederlands Instituut voor Zeeonderzoek

Spectrum Twente (Enschede) / Nederlands Kanker

Eindhoven / Twente Solid State Technology BV

(Den Hoorn) / Stichting Maritiem Research Instituut

Instituut (Amsterdam) / ORTEC BV (Gouda) / Ortec

(Enschede) / University College Cork (Cork, Ierland)

Nederland (Wageningen) / Technische Universiteit

International BV (Gouda) / Reinier de Graaf Groep

Delft / UNESCO-IHE Institute for Water Education

(Delft) / Rivas Zorggroep (Gorinchem) / Streekzie-

(Delft) / Universiteit Twente (Enschede)

kenhuis Koningin Beatrix (Winterswijk) / Universitair

Gebruikers

Gebruikers

Medisch Centrum Utrecht / Ziekenhuisgroep Twente (Hengelo)

STW-projecten 2008

101

CREAM: CMOS Receiver Enhancement using Arrays with MEMS

10048

ABA

Optical lab in a package

10051

Control of aerosol migration with temperature gradients

ABA

10103

A0A

Projectleider Dr.ir. N.R. Tas Programma Perspectief -

Projectleider Dr.ir. A.J. Annema Programma Perspectief -

Projectleider Prof.dr.ir. B.J. Geurts Programma Perspectief

SmartSiP

SmartSiP




Totale toe-

wijzing in euro 173.232 Totale inkomsten in euro 53.001

Doelstelling

Doelstelling

Doelstelling

Het doel is de prestaties en op termijn de productie-

Het project was gericht op de ontwikkeling van

Aerosolen bestaan uit microscopisch kleine deeltjes

kosten van CMOS RF ontvangers te verbeteren, door

een geïntegreerd Raman spectrometersysteem

in de lucht. In dit project was het doel om het

het toepassen en integreren van nauwe band- of

bestaande uit een optische chip met planaire prisma’s

dynamische gedrag van zwermen waterdruppels in

kanaalfilters in het RF front-end. De focusvragen

en efficiënte 90º koppelspiegels die het licht naar

een turbulente stroming te onderzoeken, waarbij de

daarbij zijn of het mogelijk is om micro-electromecha-

een flip-chip gemonteerd IC met fotodiodes en snelle

grootte van de druppels kan variëren door verdamping

nische filters een voldoende lage insertion loss te

uitleeselektronica sturen voor time-gated (ns gate

en condensatie. Belangrijke aandachtspunten zijn

realiseren, en of deze filters verstembaar, dan wel

windows) metingen. Het onderzoek is relevant voor

warmte en massaoverdracht nabij een vaste wand,

voor vele verschillende frequenties te maken zijn.

de industrie door de ontwikkeling van nieuwsoortige

met geïntensiveerde koeling als hoofdtoepassing.

Parallel wordt gekeken of een complete CMOS-

fotodiodes, de spiegeltechnologie en kennis voor

oplossing (door middel van CMOS based active filters)

fabricage van compacte Raman devices.

Resultaat na 5 jaar De wetenschappelijke uitdaging bestond uit het

mogelijk is. Resultaat na 5 jaar Resultaat na 5 jaar

ontwikkelen van een computermodel waarmee grote

De technologie voor micro-spiegels is ontwikkeld;

aantallen deeltjes in een turbulente stroming met

Er is belangrijke voortgang geboekt op het gebied

gefabriceerde spiegels hadden een gemeten rende-

temperatuurgradiënt kunnen worden gesimuleerd.

van analyse en ontwerpmethodologie van N-path

ment van beter dan 90%. De in het kader van

Daarbij speelt de interactie van turbulentie met

filters. De praktische toepasbaarheid als RF-filter is

dit project ontwikkelde PDs met een aantal mee-

faseovergangen een cruciale rol aangezien daarmee

aangetoond met een aantal chiprealisaties. Er is een

geïntegreerde optische structuren haalden een

de grootte van de deeltjes zich aan lokale stromings-

volledige CMOS post processing compatibel fabricage

(door de uitleeselektronica begrensde) bandbreedte

condities kan aanpassen. Er ontstaat een dynamische

proces ontwikkeld voor high-Q capacitief gekoppelde

van enige GHz. Daarnaast zijn theorie en technologie

deeltjesgrootteverdeling die bepalend is voor warmte

resonatoren. Dunne film PZT-based RF-MEMS reson-

voor alle elementen van de prisma-spectrometer

en stofoverdracht. Er zijn enkele eerste stappen gezet

atoren en filters met bruikbare filterkarakteristieken

ontwikkeld; een werkende spectrometer is nog niet

naar de ontwikkeling van het rekenmodel - deze zijn

(met een voldoende lage insertion loss en voldoende

gerealiseerd. De bevindingen zijn gecommuniceerd

in workshopbijdragen gepresenteerd.

sterke stop-band rejection) zijn ontwikkeld in dit

naar de bij het project aangesloten bedrijven. Gebruikers

project. Filter center-frequencies tot 700 MHz zijn aangetoond in deze technologie. Gebruikers Cavendish Kinetics BV (‘s-Hertogenbosch) / NXP Semiconductors (Eindhoven, Nijmegen) / Thales Nederland BV (Hengelo) / TNO Den Haag

102


Gebruikers

ANSYS Germany GmbH (Otterfing, Duitsland) /

LioniX BV (Enschede) / NXP Semiconductors

ASCOMP GmbH (Zürich, Zwitserland) / DAF Trucks

(Eindhoven) / RiverD International BV (Rotterdam)

NV (Eindhoven) / Nuclear Research and Consultancy Group (Petten) / Technische Universiteit Eindhoven

H-MSM Hierachical multi-scale modeling. A single data structure for micro-macro and multi-phase/-field

10120

CCA

Projectleider Prof.dr. S. Luding Programma Perspectief


Totale

toewijzing in euro 585.179 Contracten Optie: Boehringer

U

Piezo-electric film formation on a silicon channel

10172

ABA

Projectleider Dr.ir. R.J.E. Hueting Programma Open

Technologieprogramm (OTP)


366.588

Ingelheim Pharma GmbH & Co. KG, Universiteit Twente Totale inkomsten in euro 197.899

Doelstelling

Doelstelling

Realistische granulaire systemen, zoals colloïden,

Het doel is het realiseren van electro-mechanisch

verf en voedselpoeders ondergaan vaak interessante

vervormde silicium devices door middel van het

processen gedurende transport, malen en mengen.

‘inverse’ piëzo-elektrisch effect. Dit ter verbetering

De wetenschappelijke uitdaging bij dit soort systemen

van de functionaliteit. De fysische eigenschappen

zit hem in het modelleren van verschillende gedragen,

van de devices zijn experimenteel bepaald, die be-

equivalent aan dat van gassen, vloeistoffen of vaste

langrijk zijn voor de verbeterslag. Toepassingen voor

stoffen. Dit is vaak lastig doordat er een grote variatie

dergelijke devices liggen in het laagvermogens digitale

in de grote van de deeltjes zit. Hierbij moet worden

of hoogfrequente elektronische domein. Device en

rekening gehouden met multifysica, micro systemen,

proces gegevens zijn succesvol naar diverse bedrijven

vloeistof en bewegende randen.

getransfereerd.

Resultaat na 5 jaar


Resultaat na 5 jaar

Voor het herkennen van contacten van discrete

In dit project liggen de belangrijkste resultaten op het

deeltjes is een nieuwe hiërarchische methode

gebied van utilisatie voornamelijk op het vlak van ach-

(HGrid) bedacht en geïmplementeerd in MerucryDPM

tergrondkennis en proces gegevens. Zo is in dit project

(mercruyDPM.org), die simulaties met polydispere

voor het eerst aangetoond dat integratie van dunne

deeltjes tot wel 220 keer versneld. Door gebruik te

lagen technologie van piëzo-elektrische materialen in

maken van deze methode is gebleken dat polydisperse

silicium mogelijk is zonder degradatie van het silicium

systemen goed gemodelleerd kunnen worden door

en dat het ‘inverse’ piëzo-elektrische effect toegepast

slechts drie componenten te gebruiken. Hierdoor

kan worden ter verbetering van silicium devices. De

kan het systeem eenvoudiger op een analytische

proces gegevens van de device realisatie zijn succes-

multi-scale manier benaderd worden. Daarnaast is

vol getransfereerd naar diverse bedrijven zoals NXP

er ook een contact detectie algoritme gebaseerd op

Semiconductors en SolMateS.

Delauny triangulatie geïmplementeerd, die gebruikt kan worden voor allerlei deeltjes-vloeistof interacties, theoretische multi-scale analyses, etc.

Gebruikers NXP Semiconductors (Eindhoven) / Philips Research Laboratories Eindhoven / SolMateS BV (Enschede) /

Gebruikers


Boehringer Ingelheim Pharma GmbH & Co. KG (Ingelheim am Rhein, Duitsland) / CSIRO Mathematical & Information Sciences (Clayton South, Australië) / DEM Solutions Ltd (Edinburgh, Groot-Brittannië) / Imperial College London (Groot-Brittannië) / Ottovon-Guericke-Universität Magdeburg (Duitsland) / Procter & Gamble (Newcastle upon Tyne, GrootBrittannië) / Universiteit Twente (Enschede) / University of New South Wales (Sydney, Australië)


103

A hybrid MRI radiotherapy system

07793

CCC

Protein Misfolding in a New Spotlight - The design of new and safer vaccines

07992

OAO

Projectleider Prof.dr.ir. J.J.W. Lagendijk Programma Open

Projectleider Dr. T. Mutis Programma Open Technologie-

Technologieprograma (OTP)

programa (OTP)

1.355.956



Contracten Letter of Intent/Optie: Elekta

Instant vaccine development

08105

BAA

Projectleider Dr. R. van der Zee Programma Open

Technologieprograma (OTP) 392.655


Contracten Geheimhouding: Modiquest

Ltd., Philips Healthcare Nederland BV, Universitair

Research BV, DC Prime BV, IQ Therapeutics, Pepscan

Medisch Centrum Utrecht

Systems BV; Optie: Universiteit Utrecht Holding BV,


Pepscan Holding NV

1.400.000

Octrooien Method for the detec-

tion of early B-cell Populations in vaccine development Totale inkomsten in euro 83.000

Doelstelling

Doelstelling

Doelstelling

In radiotherapie wordt kanker met ioniserende straling

Voor diverse ziekten bestaat geen (afdoende)

De belangstelling voor de ontwikkeling van thera-

behandeld. Echter zowel tumoren als omliggende,

vaccinatie, met name door gebrek aan kennis en

peutische vaccins tegen ziekten zoals kanker en

gezonde weefsels bewegen en veranderen tijdens

methoden over hoe een effectieve afweerrespons

autoimmuunziekten wordt met de dag groter.

de behandeling. In dit project is een gecombineerd

tegen de ziekteverwekker opgewekt dient te worden.

Preklinische vaccinontwikkeling via vaccinatie-

MRI radiotherapie toestel gebouwd waarmee tijdens

Wij hebben ontdekt dat misvouwen eiwitten zeer

experimenten in dieren zijn essentieel, maar zeer

de bestraling de tumor en omliggende weefsels snel

effectieve afweerreacties opwekken door hun

langzaam. Dit maakt de ontwikkeling van immuno-

en nauwkeurig met MRI afgebeeld kunnen worden.

‘crossbeta structuren’. Het doel van dit project is

therapeutica zeer duur en dus uitermate riskant.

Dit maakt hogere genezingskans met minder bijwer-

dan het doorgronden, verder ontwikkelen en uit-

Doel van het project is om een versnelde technologie

kingen mogelijk door gerichter te bestralen; dus meer

testen van een nieuw vaccin bereidingtechnologie,

te ontwikkelen die dit ontwikkelingstraject van jaren

dosis op de tumor en minder dosis op de omgeving.

gebaseerd op verrijking van crossbeta structuren in

terugbrengt naar enkele maanden.

misvouwen eiwitten. Resultaat na 5 jaar Samen met Elekta en Philips is een prototype gerea-


Er zijn antigene sites op modelantigeen VEGF

liseerd. Hiermee is gelijktijdige bestraling en MRI aan-

Door gebruik te maken van een modeleiwit hebben

gedefinieerd met relevante monoclonal antibodies.

getoond op fantomen. Ook is het meebewegen van de

we nieuwe methoden ontwikkeld om de crossbeta

Ook zijn er antigene sites op model antigeen VEGF

bestraling met een bewegend fantoom op basis van

structuren te verrijken in misvouwen eiwitten.

synthetisch gereconstrueerd. Er is een FACS-analyse

MRI beelden gedemonstreerd. Elekta en Philips doen

Deze aanpak leverde een optimale methode en ver-

methode ontwikkeld voor de vroege detectie van

nu grote investeringen voor de volgende generatie

schafte een gedetailleerd inzicht over de rol

modeleiwit-antigeen ovalbumine specifieke B-cellen

MRI versneller. Daarnaast is een international con-

van crossbeta structuur met betrekking tot afweer-

na immunisatie. De analysemethode is gevalideerd

sortium gevormd van vooraanstaande radiotherapie

reacties. De crossbeta fungeert namelijk als een

voor VEGF na immunisatie met VEGF kandidaat-

afdelingen rondom de klinische introductie van

specifiek motief om misvouwen eiwitten effectiever

vaccin construct. Er is in vitro proof-of-concept

deze technologie. Voor deze introductie heeft het

te laten opnemen door bloedcellen die de afweerre-

verkregen van antigeen-specifieke B-cel interactie

UMC Utrecht het Centrum voor Beeld gestuurde

acties op gang brengen. Helaas heeft de belangrijkste

met celgebonden membraan antigeen. Validatie van

Oncologische Interventies (CBOI) gerealiseerd met

gebruiker zich tijdens het onderzoek teruggetrokken.

CCR7-specifieke B-cel interactie met celgebonden

daarin drie bestralingsruimtes specifiek voor dit doel.

Vanwege het niet leveren van de cofinanciering is het

CCR7 na vaccinatie met CCR7-constructen is tech-

project niet voortgezet.

nisch niet mogelijk gebleken.

Gebruikers Academisch Medisch Centrum (Amsterdam-Zuidoost) / Elekta Ltd. (Crawley, Groot-Brittannië) / Nederlands

Gebruikers Crossbeta Biosciences BV (Utrecht)

Gebruikers IQ Therapeutics (Groningen) / Modiquest Research

Kanker Instituut (Amsterdam) / Philips Healthcare

BV (Oss) / Pepscan Presto BV (Lelystad) / Vrije

Nederland BV (Best) / Philips Research (Eindhoven) /

Universiteit Amsterdam / Wageningen Universiteit &

Princess Margaret Hospital (Toronto, Canada) /

Researchcentrum

University of Michigan (Ann Arbor, Verenigde Staten)

104


10074

BAA

Projectleider Dr. P.M.P. van Bergen en Henegouwen

10330

BBA

Projectleider Prof.dr. R.J. Pieters Programma Vernieu-

Programma Open Technologieprograma (OTP) Totale

wingsimpuls - Vici

toewijzing in euro 771.703 Contracten Material Transfer

derivatives of iminosugars as improved glycosidase

Agreement: Vrije Universitieit Amsterdam, Universiteit

inhibitors; Urea and guanidinium derivatives of imino-

Utrecht, Ablynx NV; Optie: Ablynx NV

sugars

Totale inkomsten

V

Applications of Multivalent Carbohydrate Flow-Through Arrays on Porous Metal Oxide

Development of Dual-Specificity Nanobodies for Cancer Diagnosis and Treatment

Octrooien Guanidinium and urea

Totale toewijzing in euro 1.250.000

in euro 155.000

Doelstelling

Doelstelling

In dit project hebben we de toepassingsmogelijk-

Het VICI project bevatte meerdere doelstellingen

heden onderzocht van nanobodies bij de diagnos-

op het gebied van de eiwit-koolhydraat interacties.

tiek en behandeling van kanker. Nanobodies zijn

Deze interacties zijn betrokken bij ziekten onder

antilichaamfragmenten van 15 kDa die verkregen

andere bacteriële infecties en kanker. Het blokkeren

kunnen worden van de zware-keten antilichamen die

ervan kan leiden tot nieuwe diagnostica en genees-

voorkomen in dieren van de familie der camelidae.

middelen.


Tijdens dit onderzoek hebben we gebruik gemaakt van nanobodies die met hoge affiniteit binden aan

Resultaat na 5 jaar

een belangrijk therapeutisch tumor target, de EGF

Nieuwe zeer krachtige blokkers zijn gemaakt

receptor.

voor een belangrijk eiwit van de ziekteverwekker Pseu-deomonas aeruginosa, een pathogeen die

Resultaat na 5 jaar

vaak resistent is tegen antibiotica. Er is gebruik ge-

Een nieuwe en snelle methode is ontwikkeld voor

maakt van een nieuwe type ‘multivalent’ molecuul.

de conjugatie van een radioactieve PET tracer aan

De multivalentie is een ontwerpstrategie en een

nanobodies. Immuno-PET heeft laten zien dat deze

van de pijlers van het project. Daarnaast zijn een

nanobodies snel ophopen in de tumor terwijl zij een

nieuwe klasse inhibitoren ontworpen die glycosidase

korte klaringstijd hebben in de muis. Dit resulteert

enzymen, die vaak betrokken zijn bij ziekten, goed

in een uitstekende signaal/achtergrond ratio die

kunnen blokkeren. Hiervoor is patent aangevraagd.

reeds twee uur na tracer injectie wordt verkregen. Door combinaties te maken van verschillende nano-

Gebruikers

bodies zijn er functionele bispecifieke en biparatope

PamGene International BV (‘s-Hertogenbosch) /

nanobodies gemaakt. Nanobodies die de binding van

Philips Research (Eindhoven) / Radboud Universitair

EGF kunnen blokkeren remmen de tumorgroei van

Medisch Centrum (Nijmegen) / Unibioscreen SA

EGFR-positieve tumorcellen. Een sterk verbeterde

(Brussel, België)

remming is waargenomen met de biparatope antiEGFR nanobodies. Gebruikers Ablynx NV (Zwijnaarde, België) / Cyclotron VU BV (Amsterdam) / Kreatech Diagnostics (Amsterdam) / LinXis BV (Breda) / Maastricht University Medical Center / Philips Research Europe - Eindhoven / Radboud Universitair Medisch Centrum (Nijmegen) / Universitair Medisch Centrum Groningen / Universitair Medisch Centrum Utrecht

STW-projecten 2008

105

S-Mobile: Security of software and services for mobile systems

07627

BBA

Projectleider Dr. B. Crispo Programma Samenwer-

kingsprogramma - Sentinels 458.129


Contracten Optie & Licentie: Philips Electro-

nics Nederland BV

INCAS: Increasing Salt Tolerance in Solanum

07912

CAA

Projectleider Dr.ir. A.H. de Boer Programma Open





Doelstelling

Doelstelling

Het doel van de S-MOBILE is een kader en techno-

Verzilting van grond resulteert wereldwijd in een

logische oplossingen voor beveiligde mobiel applicatie

sterke reductie van de productie van veel gewassen,

te maken. S-Mobile breidde de echtheidskenmerken

waaronder aardappel. Het oppervlak van verzilte

van de huidige mobiele platformen (aan het toevoe-

grond neemt toe door toenemende irrigatie, gebruik

gen van context-gebaseerde beveiliging, informatie

van landbouwgrond in relatief droge gebieden en

flow control). S-MOBILE bestudeerde ook de nieuwe

klimaatveranderingen. Conventionele veredelings-

functies en zwaktes die kunnen worden uitgebuit

programma’s zijn tot nu toe niet erg succesvol

door hackers en malware. Software-ontwikkelaars

geweest omdat zouttolerantie zowel fysiologisch

en bedrijven die diensten verlenen voor mobiele

als genetisch een complexe eigenschap is. Het doel

apparaten zijn direct de gebruikers van de S-Mobile-

van dit onderzoek was het vinden van zogenaamde

oplossing. S-Mobile is ontworpen en geimplementeerd

moleculaire merkers om de ontwikkeling van zout-

in een uitgebreide versie van het Android-platform

tolerante aardappelrassen versnellen.

(de zogenaamde CRePE) met extra beveiligingsfuncties. Het implementeerde een oplossing

Resultaat na 5 jaar

(genaamd) MOSES) aan de BYOD paradigma. Het

Kweekproeven met een serie aardappelrassen op zout

toonde ook nieuwe manieren van het verspreiden

lieten een behoorlijke variatie in zouttolerantie zien.

van malware op mobiele platformen en mogelijke

Met name de accumulatie van Na+-ionen in de sten-

oplossingen voor dit probleem. Het onderzocht ook

gels en bladeren correleerde met zout geïnduceerde

mogelijke oplossingen voor het probleem van bruik-

groeivertraging. Nadere analyse van genen en de

bare privacy voor mobiele platformen.

corresponderende eiwitten die de energie leveren voor accumulatie van Na+ in de vacuoles van het blad

Resultaat na 5 jaar

(H+-pompen) lieten een verschil in pompactiviteit

Binnen het project is er zowel op het theoretische

zien in een zoutgevoelig en -tolerant ras. De genen

als op het praktische vlak voortgang geboekt. Het

coderend voor de H+-pompen zijn potentiële kandi-

project heeft concreet een tweetal nieuwe oplos-

daat genen voor utilisatie in kweekprogramma’s.

singen opgeleverd: (1) Een nieuw theoretisch kader

Evaluatie van een karteringspopulatie voor zout-

dat classified informatie kan beschermen.(2) Een

tolerantie liet zien dat aardappel tevens een Na+

smartphone platform voor Android en Crepedroid,

exclusiemechanisme gebruikt, en dat op chromosoom

waarmee de smartphone kan worden uitgebreid

zeven een gen aanwezig is dat de Na+ huishouding

met context. Het platform kan voor deze context op

reguleert.

een dynamische manier beveiligingsbeleid definiëren en versterken. De software voor CrepeDroid smartphones is beschikbaar via het web.

Gebruikers AVEBE UA (Foxhol) / C. Meijer BV (Rilland) / HZPC Holland BV (Metslawier)

Gebruikers ABN AMRO Bank NV (Amsterdam Zuidoost) / TNO Groningen

106

W



Application of chlorate reduction as a novel concept for bioremediation of heavily polluted anaerobic soils

08053

CAA

Genes for Seed Quality

10027

Perspectives of black carbon in sediment risk reduction

CBA

Projectleider Prof.dr.ir. A.J.M. Stams ProgrammaOpen




448.462



Doelstelling

1.034.405



Doelstelling

10030

CCB

Projectleider Prof.dr. A.A. Koelmans Programma Open




Doelstelling

Bioremediatie van zuurstofloze bodemlocaties die met

Doelstelling: Zaaizaadkwaliteit wordt beïnvloedt

Waterbodems zijn vaak ernstig verontreinigd. Doel

BTEX-verontreinigd zijn door middel van beluchting

door de productieomgeving en door genetische

van dit onderzoek was om veilige technologieën te

is vaak moeilijk en duur. In dit project hebben we

factoren. De fenotypische en genotypische analyse

ontwikkelen voor het verwijderen of vastleggen

een alternatieve methode onderzocht, namelijk het

van genetische populaties van Arabidopsis thaliana

van toxische stoffen door toevoegen van actieve

toepassen van chloraat als bron van zuurstof. Om

en tomaat moeten de genetische componenten

kool aan de waterbodem, en/of door het weer

dit te bewerkstellingen hebben we de afbraak van

identificeren (‘quantitative trait loci’, genen) die

verwijderen van de kool uit de waterbodem. Ook

BTEX met chloraat in bodemmonsters van verontrei-

bepalend zijn voor zaadkwaliteit. Post-genomische

ecologische neven-effecten van de actieve kool

nigde locaties onderzocht en tevens hebben we de

technologiën verschaffen de resolutie die nodig is

werden onderzocht. Utilisatiedoelen betroffen het

biochemische routes van BTEX afbraak in reincultures

voor het genereren van moleculaire merkers ten

opschalen van de menging en verwijderingsmethode

van chloraat-reducerende bacteriën onderzocht.

behoeve van voorspelling, monitoring en verbetering

en het definieren van een work-flow voor bagger-

van zaadkwaliteit.

bedrijven.

Resultaat na 5 jaar Het koppelen van chloraatreductie aan BTEX afbraak

Resultaat na 5 jaar

Resultaat na 5 jaar

bleek een stuk moeilijker dan bij aanvang van het

Resultaat na 5 jaar: Genomische gebieden met

Het onderzoek liet zien dat actieve kool leidt tot een

project was verwacht. Dit lijkt te maken te hebben

causale genen voor zaadkwaliteitsparameters zijn

enorme reductie van de concentratie van toxische

met het feit dat tijdens chloraatreductie maar een

geïdentificeerd door toepassing van geavanceerde

stoffen in de waterbodem, en ook welk type actieve

heel lage concentratie zuurstof beschikbaar komt.

analysetechnieken en scripts, waaronder ‘genetical

kool en welke dosering het beste werkt. Bioaccu-

Er is een bacteriestam geïsoleerd, verwant aan

genomics’. Tevens is een geautomatiseerde high-

mulatie in vissen nam een factor twintig af. Ook

Azoarcus toluclasticus, die chloraatreductie koppelt

throughput technologie ontwikkeld voor het meten

toevoegen en weer verwijderen van de kool bleek

aan benzeen- en tolueenafbraak. De biochemische

van kiemingscurven. Deze technologie is bij enkele

voldoende snel te verlopen en leverde een forse

routes voor de afbraak van aromaten, acyclische

zaadbedrijven geïmplementeerd. Metabolietprofielen

verlaging van de biologisch beschikbare concen-

verbindingen, n-decaan en aceton en voor de reductie

in de genetische populaties zijn gecorreleerd met

traties van schadelijke stoffen. Er werden modellen

van chloraat en nitraat zijn in kaart gebracht bij de

mogelijk causale genen. Deze genen en metabolieten

ontwikkeld om het succes van de remediatie mee

modelorganismen Alicycliphilus denitrificans stam

kunnen nu worden gevalideerd in het commerciële

te kunnen voorspellen. Het proces werd opgeschaald

BC en Pseudomonas chloritidismutans stam AW-1T.

productietraject van hoge-kwaliteit groentezaad.

en gedemonstreerd in een praktijktest op semi-

Ook zijn de biochemische routes van de afbraak van

Een vervolgproject met dezelfde gebruikersgroep is

veldschaal. Tenslotte is er met eindgebruikers een

aromaten en aceton in Pseudomonas stutzeri stam

in 2013 van start gegaan.

aantal scenario’s voor toepassing in Nederland

BN, Georgfuchsia toluolica stam G5G6T en A. denitrificans stam K601T onderzocht.

gedefinieerd. Hiermee is de technologie gereed voor Gebruikers

toepassing.

Incotec Holding BV (Enkhuizen) / Incotec Gebruikers Akzo Nobel Car Refinishes (Arnhem) / Bioclear

International BV (Enkhuizen) / Syngenta Seeds BV (Enkhuizen)

Gebruikers ALTERRA (Wageningen) / Boskalis Dolman BV

BV (Groningen) / College voor de Toelating van

(Papendrecht, Rotterdam) / Deltares (Utrecht) /

Gewasbeschermingsmiddelen en Biociden (CTGB)

Norit Nederland BV (Amersfoort) / Oostwaardhoeve

(Wageningen) / Deltares (Utrecht) / Groundwater

v.o.f. (Schagen) / Rijksinstituut voor Volksgezondheid

Technology BV (Rotterdam) / Middeldorp Milieu-

en Milieu (Bilthoven) / Wageningen Universiteit &

advies (Wageningen) / Shell Global Solutions

Researchcentrum

(Chester, Groot-Brittannië) / Shell Global Solutions International BV (Rijswijk)

STW-projecten 2008 2003

107

Towards durable tospovirus resistance in capsicum annuum: cloning and assessing the Tsw-gene and its alleles

10032

CBA

Development of intervention strategies for insect bite hypersensitivity (IBH) in horses

10038

CBA

NanoWireless co-design of highly sensitive and polymercoated chemical nanowire sensors with embedded write and readout system

10058

AAA

Projectleider Dr.ir. R.J.M. Kormelink Programma Open

Projectleider Prof.dr.ir. J.A.M. van Arendonk Programma

Projectleider Prof.dr. C.J.M. van Rijn Programma



Perspectief - SmartSiP


euro612.697 Contracten Material Transfer Agreement:



euro 1.075.104 Totale inkomsten in euro 190.000

Contracten Optie: Wageningen

Universiteit & Researchcentrum, Technische Universiteit Delft, Chess BV, Nanosens

Totale


Totale

toewijzing in euro750.000

Doelstelling

Doelstelling

Doelstelling

De hoofddoelstelling van het project is gericht op

Doel is om meer inzicht te krijgen in immunologische,

Het doel is de ontwikkeling en het gebruik van

de identificatie en analyse van het dominante resis-

epidemiologische en genetische aspecten van staart-

polymere nanodraad-sensoren, onder meer om de

tentiegen Tsw tegen het tomatenbronsvlekkenvirus

en maneneczeem (SME), om de mechanismen en

CO2-concentratie te monitoren en te sturen in kassen

(Engels ‘Tomato spotted wilt virus’ (TSWV)). Het in

genen te identificeren die verantwoordelijk zijn voor

middels draadloze sensornetwerken De werking

handen krijgen van het Tsw gen en verkrijgen van

de gevoeligheid voor SME bij paarden. Dit onderzoek

bij kamertemperatuur met hoge selectiviteit en

een gedetailleerd inzicht in onder andere het

voorziet in methoden om diagnostiek te verbeteren,

gevoeligheid is een grote uitdaging. Het meetprincipe

aanschakelen dan wel het doorbreken ervan door

een effectief fokprogramma te ontwerpen om de

is gebaseerd op veranderingen in de geleidbaarheid

verschillende TSWV isolaten en de daarbij ontwikkelde

prevalentie te verlagen en behandelingsmethoden

van de polymeerlaag veroorzaakt door veranderingen

gereedschappen zullen voor de toekomst kunnen

(preventief en therapeutisch) te ontwerpen die aan-

in de CO2-concentratie. Het maken en testen van

bijdragen aan de identificatie van meer duurzame

grijpen in het functioneren van het afweersysteem.

geschikte polymeermengsels is ondersteunend door

allelen van Tsw en nieuwe resistentiegenen tegen

geavanceerde computersimulaties. Resultaat na 5 jaar

TSWV en gerelateerde tospovirussen.

SME is een erfelijke aandoening en de incidentie Resultaat na 5 jaar

Resultaat na 5 jaar

kan dus via fokmaatregelen worden gereduceerd.

Uit het onderzoek bleek een aantal polymeren niet

Een cluster met resistentiegen-kandidaten voor het

Bij verzameling van SME gegevens dienen omgevings-

geschikt, maar chemische modificatie met sulfon

Tsw gen is grotendeels in beeld gebracht dat echter

factoren te worden geregistreerd. Ons onderzoek

groepen van polyaniline (SPAN) had een goede

niet de functionele kopie van het Tsw resistentiegen

heeft een aantal DNA regio’s opgeleverd die bijdragen

respons. SPAN vertoont wel een verandering in de

omvat. Daartoe zal het nog missende deel van het

aan de gevoeligheid voor SME. Op grond van zeven

geleidbaarheid in het gewenste pH gebied, zo bleek

genen cluster gekloneerd en geanalyseerd dienen

geïdentificeerde allergenen van de knut Culicoides

uit metingen op substraten van Nanosens. Verschil-

te worden. Het Tsw resistentiegen blijkt te worden

obsoletus is een betrouwbare diagnostische test

lende factoren zijn onderzocht die de prestaties van

aangeschakeld door het TSWV NSs eiwit waarmee

voor SME ontwikkeld die vermarkt zal worden. De

polymere sensoren beïnvloeden: luchtvochtigheid,

het virus zich ook verweert tegen RNA interferentie,

recombinant allergenen kunnen gebruikt worden voor

temperatuur, zonlicht en aanwezigheid van mogelijke

een basaal antiviraal afweermechanisme in de plant.

ontwikkeling van een immuuntherapie tegen SME.

vervuilingen in de kasomgeving.

Resistentie doorbrekers blijken vaak het vermogen

Werkzaamheid te testen op basis van bevindingen

tot onderdrukking van RNA-interferentie te missen,

van pathogenese studies: injectie van allergeen in

maar mutanten analyses hebben uitgewezen dat

de huid veroorzaakt in gezonde paarden lokaal Th1

dit vermogen niet noodzakelijk vereist is voor het

en in SME paarden Th2 reactiviteit. Verschil in Treg

aanschakelen van het Tsw resistentiegen. Een

activiteit werd niet gevonden.

diagnostische toets is ontwikkeld waarmee veel Gebruikers

resistentiedoorbrekers aangetoond kunnen worden.

Artu Biologicals Europe BV (Lelystad) / Erasmus MC Gebruikers Monsanto Holland BV (Bergschenhoek, Wageningen)

108


(Rotterdam) / Koepel Fokkerij (Ermelo) / Universiteit Utrecht

Gebruikers CHESS Wise (Haarlem) / Nanosens (Zutphen)

Physical-chemical predictors of seed storability

10195

BBA

New approaches to disease control; a rational strategy for target discovery in oömycete pathogens

10281

AAA


Projectleider Dr. H.J.G. Meijer Programma Vernieuwings-


impuls - Vidi

387.178




Doelstelling

Doelstelling

in P. infestans zelf en middels heterologe expressie

Langdurige droge bewaring van zaaizaad zonder

Oömyceten veroorzaken verwoestende ziekten op

in Saccharomyces cerevisiae en Botrytis cinerea. Er is

verlies van kiemkracht is van groot belang voor de

planten en dieren. Ze zorgen voor grote opbrengst-

een P. infestans lijn gegenereerd met een fluorescent

zaaizaadindustrie. Verlies van kiemkracht wordt in

verliezen in tal van gewassen en hun controle is

actine cytoskelet. Met de ontwikkeling van een nieuw

eerste instantie veroorzaakt door verouderings-

sterk afhankelijk van landbouwchemicaliën. Dit geldt

type objectglaasje en toepassing van microscopische

schade aan celmembranen. Doel was dan ook om

zeker voor de veroorzaker van de aardappelziekte,

technieken (confocale / spinning-disc microscopie)

de thermisch-chemische membraanstabiliteit te

Phytophthora infestans. De toenemende bezorgdheid

is een gedetailleerde bestudering van fluorescent

bestuderen in zaden van meerdere (groente)soorten

over de negatieve effecten van landbouwchemicaliën

gelabelde eiwitten en het actine cytoskelet mogelijk

in relatie met oxidatieve schade en veroudering en

op het gebied van voedselveiligheid en milieu zijn

gemaakt. Dit heeft unieke inzichten geleverd over de

het daaruit ontwikkelen van een betrouwbare test ter

een stimulans voor het ontwikkelen van nieuwe,

gedragingen van het P. infestans cytoskelet gedurende

voorspelling van de bewaarbaarheid van zaden.

milieuvriendelijke controle strategieën, bij voorkeur op

zijn levenscyclus en de eiwit lokalisatie van enkele

basis van natuurlijke producten. In dit project worden

kandidaat eiwitten. De ontwikkeling van een ‘in vitro

nieuwe wegen gevolgd om aangrijpingspunten te

infectie system’ waarbij co-cultivatie van P. infestans

Met Electron Spin Resonantie (ESR) kunnen nitroxide

ontdekken voor het beheersen van deze pathogenen.

met een tomaten cel-suspensie plaatsvindt leverde

spinlabels in het zaad gemonitord worden. Spinlabels

Dit is gebaseerd op twee observaties: (1) De identifi-

verrassende inzichten over het infectie proces en de rol

komen, afhankelijk van hun chemische aard, in een

catie van een nieuwe klasse van natuurlijke verbindin-

van verschillende componenten. Er zijn verschillende

bepaald celcompartiment terecht, bijvoorbeeld in

gen, de cyclische lipopeptiden (CLPs), die een sterke

kleuringen voor cel compartimenten getest die in de

membranen of in cytoplasma. Deze nitroxides zijn zeer

groei remmende activiteit hebben op Oömyceten,

toekomst toepasbaar zijn voor onderzoek aan diverse

gevoelig voor de redoxtoestand van hun directe om-

inclusief Phytophthora. (2) Genetische analyse van het

cel compartimenten. De verschillende onderzoekslijnen

geving. Het ESR signaal is het resultaat van een even-

Phytophthora genoom resulteerde in de identificatie

hebben daarnaast waardevolle informatie verschaft

wicht tussen reductie en oxidatie. De redoxtoestand

van genen coderende voor fosfolipide modificerende

qua inzichten over het P. infestans genoom en

van cellen en het effect ervan op membraanfunctie

enzymen die uniek zijn door de combinaties van kata-

bestudering van genexpressie. Daarnaast is er grote

lijkt te correleren met de zaadbewaarbaarheid van

lytische en regulatoire eiwit domeinen. De substraten

data set gegenereerd op het gebied van proteomics

Brassica en sla. Dit project heeft zoveel achtergrond-

en producten van deze enzymen zijn essentiële com-

en phosphoproteomics. Hiermee is het mogelijk om

kennis opgeleverd dat met dezelfde gebruikers een

ponenten van de membraan en uiterst belangrijk voor

met een systeem-biologische aanpak nadere doelen te

vervolgonderzoek is begonnen in 2014.

intracellulaire communicatie en transport. Door toepas-

identificeren waarmee innovatieve controle strategie-

sing van een rationele benadering zullen anti-oomycete

ën kunnen worden ontwikkeld. Het project heeft geleid

aangrijpingspunten gevonden worden. Genen die op- of

tot een versterking van de samenwerking met enkele

Bejo Zaden BV (Warmenhuizen) / Biqualys, The

neerwaarts gereguleerd worden tijdens CLP behande-

bedrijven en binnen- en buitenlandse onderzoeksgroe-

advanced Analysis Company (Wageningen) / Rijk

ling zullen in kaart gebracht worden en functioneel

pen. Er zijn diverse follow-up projecten gestart binnen

Zwaan Zaadteelt en Zaadhandel BV (De Lier)

gekarakteriseerd. De primaire aangrijpingspunten in

en buiten de eigen vakgroep. Een PhD is benoemd

de pathogeen en het werkingsmechanisme van CLPs

op een project waarin metallo- en aspartic proteases

kunnen hiermee ontrafelt worden. De transcriptionele

worden bestudeerd, gebaseerd op dit werk (Kay et al.,

regulatie van genen die coderen voor fosfolipide modifi-

2011). Een PhD werkt in een Joint Scientific Thematic

cerende enzymen wordt bestudeerd en middels bioche-

Research Programme (JSTP) project, gebaseerd op

mische analyses wordt hun functie verder bestudeerd.

het werk aan fosfolipiden modificerende enzymen

Er wordt specifiek gekeken naar de verandering in

(Meijer & Govers, 2006; Hua, Meijer et al, 2013; Yang

fosfolipiden samenstelling gedurende de pathogenese,

et al, 2013), en één project is ingediend in de open

door blootstelling aan CLPs en andere stressfactoren.

competitie, dat is gebaseerd op de P. infestans lijn met

Integratie van data zal leiden tot de identificatie van

het fluorescente actine cytoskelet (Meijer et al., 2014;

Oömycete unieke metabolische en signaaltransductie

Hua et al., 2015) (NWO).

Resultaat na 5 jaar

Gebruikers

cascades wat de basis zal vormen voor de ontwikkeling van nieuwe anti-oomycete bestrijdingsmiddelen.

Gebruikers Ceradis BV (Wageningen) / Devgen NV (Gent,

Resultaat na 5 jaar

België) / Hoofdproductschap Akkerbouw

Met dit onderzoek zijn interessante potentiele aan-

(‘s-Gravenhage) / Syngenta (Bracknell, Groot-

grijpingspunten geïdentificeerd. Deze zijn bestudeerd

Brittannië)

STW-projecten 2008

109

05 Lijst gebruikers bij STW-projecten 2008

Lijst van gebruikers betrokken bij projecten gestart in 2008.


111

21st Century Medicine, Inc.

Applied Instruments

(Fontana, Verenigde Staten)

(Vlissingen) 07845

07742

ARCADIS Nederland BV

3B Engineering BV

(Rotterdam) 08140

Boehringer Ingelheim Pharma GmbH & Co. KG

Crucell Nederland BV

(Leiden) 10238 CSIRO Mathematical &

(Zwolle) 08130

(Ingelheim am Rhein, Duitsland) 10120

Artu Biologicals Europe BV

Borealis GmbH

(Clayton South, Australië)

(Lelystad) 10038

(Linz, Oostenrijk) 07730

10120

ASCOMP GmbH

Boschman Technologies BV

Cyclotron VU BV


(Zürich, Zwitserland) 10103

(Duiven) 10121

(Amsterdam) 10074

(Weesp) 07742

AsicAhead NV

Boskalis Dolman BV

Ablynx NV

(Hasselt, België) 10055

(Papendrecht, Rotterdam)

(Zwijnaarde, België) 10074

ASM Europe BV

10030

Dacolt

ABN AMRO Bank NV

(Almere) 10018 /

Bradford Engineering BV

(Maastricht) 10035

(Amsterdam Zuidoost) 07627

10024 / 10026

(Heerle) 10118

DAF Trucks NV

(Eindhoven) 10035 / 10103 / 10109

Aa

Information Sciences

Dd

Academisch Medisch Centrum


Brandsma Metaalveredeling BV

(Amsterdam) 10064 / 08140 / 07793

ASM Microchemistry Ltd

(Hilversum) 07720

(Helsinki, Finland) 07796 /

Bronkhorst High-Tech BV

Dassault Systems Simulia BV

Academisch Ziekenhuis

10018

(Ruurlo) 07845

(Maarssen) 10108 / 10109 / 10112

Maastricht

(Maastricht) 07970 ACE Associated Compiler Experts BV

ASML Netherlands BV

Bruco Integrated Circuits BV

(Eindhoven) 08066 (Veldhoven) 08126 / 10018 / 10024

(Borne) 08081

DEAM

Bruker AXS BV

(Amsterdam) 07943

(Delft) 07949

Delphi Diesel Systems Limited

(Amsterdam) 10056

Astellas Pharma BV

Advanced Bionics NV

(Leiden) 10064

(Gloucestershire, Groot-Brittannië) 10035

Cc

(Niel, België) 10056

Autodesk/Moldflow

C. Meijer BV

Deltares

Advanced Bionics UK Ltd

(Kilsyth, Groot-Brittannië)

(Rilland) 07912

(Cambridge, Groot-Brittannië)

07730

Capgemini Nederland BV

(Delft) 07780 / 10189 / 10197 (Utrecht) 08053 / 10030

10056

Avantium Technologies BV

(Utrecht) 08075

DEM Solutions Ltd

Advanced Photovoltaic

(Amsterdam) 10035

CATENA Microelectronics BV

(Edinburgh, Groot-Brittannië)

AVEBE UA

(Delft) 08081, 10055

10120

(Foxhol) 07912

Catharina Ziekenhuis

DEMCON

Applications BV

(Leeuwarden) 10016

(Eindhoven) 10046

(Enschede) 08003

Cavendish Kinetics BV

Deventer Ziekenhuis

Ballast Nedam Engineering


(Deventer) 08140 Devgen NV

Agilent Technologies Germany GmbH

(Waldbronn, Duitsland) 08008

Bb

AIA Software BV

(Nieuwegein) 10189

CellCoTec BV

(Nijmegen) 07729

BAM Infraconsult BV

(Bilthoven) 07970

(Gent, België) 10281

Akzo Nobel Car Refinishes BV

(Gouda) 10189

Ceradis BV

DevLab

(Arnhem) 08053 (Sassenheim) 10121

Bang & Olufsen A/S

(Wageningen) 10281

(Eindhoven) 10060

(Struer, Denemarken) 08051

CGG-Jason Netherlands BV

Dialog Semiconductor BV

Akzo Nobel Chemicals BV

BDF Design & Engineering


(‘s-Hertogenbosch) 08081 /

(Arnhem) 07979

(Hengelo) 08003

Chematronics BV

10055

Albemarle Catalysts Company BV

Bejo Zaden BV

(Eindhoven)

DNV GL

10095

(Amsterdam) 07972

(Warmenhuizen) 10195

CHESS Wise

Alcatel Micro Machining Systems

Bioclear BV

(Haarlem) 10058 / 10060

DSM Food Specialties BV

(Annecy Cedex, Frankrijk)

(Groningen) 08053

College Bouw Zorginstellingen

(Delft) 08080 / 10254

10017

Bioclinica

(Utrecht) 08140

DSM Research BV

ALTERRA

(Leiden) 07998

College voor de Toelating van

(Wageningen) 10030

BIOeCON*KiOR

(Geleen) 07730 / 10108 / 07730 / 07974 / 07979

Ambient Systems BV

(Hoevelaken) 07972

en Biociden (CTGB)

(Enschede) 10055

Biomet Nederland BV

(Wageningen) 08053

ANSYS Belgium

(Dordrecht) 07943 / 07970

Corbion Purac

(Wavre, België) 10113

Bionics Instrument Europe BV

(Gorinchem) 08080

ANSYS Europe Ltd.

(Heerhugowaard) 10026

Cordis Europa NV

Elekta Ltd.

(Oxfordshire, Groot-Brittannië) 10113

Biqualzys, The advanced

(Roden) 10046

(Crawley, Groot-Brittannië)

Analysis Company

Croda Chemicals Europe Ltd

07793

ANSYS Germany GmbH

(Wageningen) 10195

(Meebeek, België) 10064

EMCM

Crossbeta Biosciences BV

(Nijmegen) 08101

(Otterfing, Duitsland) 10103

Gewasbeschermingsmiddelen

(Utrecht) 07992

112


(Groningen) 08126

Dynaflow Research Group

(Zoetermeer) 10112

Ee

LinXis BV

Encapson BV

Genexis BV

Ingenieursbureau Svasek BV

(Nijmegen) 08101

(Eindhoven) 10029

(Rotterdam) 07780

(Breda) 10074

Energieonderzoek

Gezondheidsdienst voor Dieren

Institut für Mikrotechnik Mainz

LioniX BV

(Deventer) 10095

(Mainz, Duitsland) 07974

(Enschede) 07845 / 07974 /

(Petten) 07940 / 07937 / 07979 / 10070

GreenPeak Technologies

Intervet International BV /

10051

Enthone BV

Groundwater Technology BV

(Boxmeer) 10254

(Den Bosch) 07720

(Rotterdam) 08053

Intrinsic-ID

Maaslandziekenhuis

(Eindhoven) 10017

(Sittard) 08140

Centrum Nederland

(Utrecht) 10055

Enthone GmbH

Hh

(Langenfeld, Duitsland) 07720

MSD Animal Health

Mm

IQ Therapeutics


EPCOS Netherlands

HagaZiekenhuis

(Groningen) 08105

(Maastricht) 10261

(Nijmegen) 10109


Isala Klinieken


Erasmus MC

Handshake Solutions

(Zwolle) 08140

Medical Center

(Rotterdam) 08113 / 10026 /

(Eindhoven) 10060

ISZGRO Diodes BV

(Maastricht) 10074

10038 / 10064

HaskoningDHV Nederland BV

(Delft) 10024

Massachusetts Institute

ESAOTE Europe BV

(Nijmegen) 07780 / 10197

(Maastricht) 10261

Hauzer Techno Coating BV

Essent Retail Services BV

(Venlo) 10018 / 10108 / 10109

(Landgraaf) 07937

Haveman Edelmetaal en

ESTEC - European Space Research and Technology Centre

Alumetaal

of Technology

Jj

(Cambridge, Verenigde Staten) 08115

Johnson & Johnson Pharmaceutical

Medis Medical Imaging Systems BV

(Beerse, België) 10254

(Voorburg) 07720

Medisch Spectrum Twente

Kk

(Noordwijk) 08128

Helianthos BV

Evonik Industries AG

(Arnhem) 10070 / 10108

Katholieke Universiteit Leuven

(Essen, Duitsland) 10064

Ff

(Leiden) 07943 / 07998 (Enschede) 07958 / 08140 Medtronic BV

HKV Lijn in water

(Heverlee, België) 07974

(Maastricht) 07958 /

(Lelystad) 07780

Kenniscentrum Papier en Karton

10046 / 10261

Hoffmann-La Roche Ltd.

(Arnhem) 10104

MEMC Electronic Materials

FEI Company

(Basel, Zwitserland) 07998

Keukenhof

(Novara, Italië) 10070

(Eindhoven) 10024

Holst Centre

(Lisse) 10060

Merck Chemicals Ltd

Flowid BV

(Eindhoven) 08097 / 10108

KiOR, Inc.

(Eindhoven) 07979

HOMA BV

FNsteel BV

(Enschede) 07937

(League City, Verenigde Staten) 07972

(Southampton, Groot-Brittannië) 07940

(Alblasserdam) 07949

Hoofdproductschap Akkerbouw

Kiwa Technology

(Enschede) 07845 / 07979

Fokker Landing Gear BV


(Apeldoorn) 07730

Middeldorp Milieuadvies

(Helmond) 07970

Hydronamic BV

Koepel Fokkerij

(Wageningen) 08053

FOS

(Papendrecht) 10197

(Ermelo) 10038

Milestone Microwave

(Veldhoven) 10070

HZPC Holland BV

Koninklijke Marine

Friedrich-Schiller-Universität Jena

(Metslawier) 07912

(Den Helder) 08075

(Sorisole, Italië) 07974

Koninklijke Nedschroef

MKS Instruments

(Jena, Duitsland) 10095

Ii

FrieslandCampina

(Deventer) 07974 / 07979 / 10254 (Wageningen) 07974 / 07979 / 08080

Micronit Microfluidics BV

Laboratory Systems

(Cheshire, Groot-Brittannië)

Holding BV

IBM Nederland NV

(Helmond) 07949

10018

(Amsterdam) 08075

Koninklijke Shell

MKS Instruments Benelux

IFP

(Rijswijk) 08115

(Delft) 10018

Koppert BV

Modiquest Research BV

Fugro Ingenieursbureau BV

(Rueil-Malmaison, Frankrijk) 10035

(Berkel en Rodenrijs) 10254

(Oss) 08105

(Leidschendam) 10189 / 10197

IMEC

Kreatech Diagnostics

Moldflow

Fuji Photo Film BV


(Amsterdam) 10074

(Kilsyth, Victoria, Australië)

(Tilburg) 08101

IMEC Nederland

(Eindhoven) 07796 / 08066

Gg

Imperial College London

Galvamé Oppervlaktechnieken BV


(Rotterdam) 07720

10120

Galvano Hengelo BV

07730

Ll

Monsanto Holland BV

(Bergschenhoek) 10032

Leids Universitair Medisch Centrum

Mos Grondmechanica

(Rhoon) 10189

In Summa Innovation

(Leiden) 10056 / 10064 / 07958 / 07998 / 08140

(Hengelo) 07720

(Raamsdonksveer) 10108

Liander

(Gouda) 10108 / 10109

GasTerra BV

Incotec Holding BV

(Arnhem) 07937

MSD Oss

(Groningen) 07937

(Enkhuizen) 10027

LifeTec Group

(Oss) 08128 / 10238

Gemeente Rotterdam

Incotec International BV

(Eindhoven) 07970

(Rotterdam) 10189 / 10197

(Enkhuizen) 10027

MSC Software Benelux BV


113

Nn

ORTEC BV

Philips Research


Nanosens

(Gouda) 08140

(Nijmegen) 07729 / 08051 /

(Zutphen) 10058

Ortec International BV

Nedcard BV

(Gouda) 08140

(Wijchen) 10060

Össur Head Office


(Reykjavik, IJsland) 08003

(Eindhoven) 07793 / 07796 / 07940 / 08008 / 08097 / 10018 / 10046 / 10055 / 10060 / 10095 / 10104 / 10301 / 10330

(Amsterdam) 07793 / 08140

Oticon A/S

Philips Research Europe -

Nederlandse apparatenfabriek

(Smørum, Denemarken) 08051

‘NEDAP’ NV

Otto-von-Guericke-Universität

(Groenlo) 07937

Magdeburg

Nederlandse Defensie Academie

(Magdeburg, Duitsland) 10120

(Den Helder) 07729

Oxford Instruments

NGO-SBG

(Bristol, Groot-Brittannië) 07796 / 10018

(Zoetermeer) 07720 NIOZ Koninklijk Nederlands

Pp

Instituut voor Zeeonderzoek

(Den Hoorn) 08130

Pallas Athena

Eindhoven

(Eindhoven) 08097 / 10074 /

08128 Reinier de Graaf Groep

(Delft) 08140 Revalidatiecentrum Het Roessingh

(Enschede) 08003 Rijk Zwaan Zaadteelt en Zaadhandel BV

10301 Philips Research Laboratories Eindhoven

(Eindhoven) 10172

(De Lier) 10195 Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu

PhoeniX BV

(Bilthoven) 10030

(Enschede) 10029 / 10301

Rijkswaterstaat

Plantronics BV

(Arnhem) 07780 (Lelystad) 10197 (Utrecht) 08104 / 10197

(Emmen) 08081

NMDG NV

(Apeldoorn) 07729

Plaxis BV

(Bornem, België) 10055

PamGene International BV

(Delft) 10189 / 10197

RIKILT Wageningen UR

Norit Nederland BV

(‘s-Hertogenbosch) 10095 /

Polymer Vision Ltd.

(Wageningen) 07742

(Amersfoort) 10030

10330

(Eindhoven) 08097 / 10108

Rivas Zorggroep

NOTOX BV

PANalytical BV

Praction

(Gorinchem) 08140


(Eindhoven) 10018

(Veldhoven) 08075

RiverD International BV

Peer+ BV

Princess Margaret Hospital

(Rotterdam) 10051 / 10064

(Eindhoven) 07940

(Toronto, Canada) 07793

RWTH Aachen University

(Petten) 10103

Pepscan Holding NV

Process Systems Enterprise

(Aachen, Duitsland) 10109

NUMECA International

(Lelystad) 10095

Nuclear Research and Consultancy Group

Limited - ‘The model company’

Ss

(Brussel, België) 10113

Pepscan Presto BV


NXP Semiconductors

(Lelystad) 08105 / 10095

08080

(Eindhoven) 08081 / 10016 / 10018 / 10048 / 10051 / 10055 / 10172 (Nijmegen) 10048 / 10055 /

Petrobras

Procter & Gamble

(Bergen op Zoom) 07730 /

(Rio de Janeiro, Brazilië) 07972

07940

PGE Holding BV

(Newcastle upon Tyne, Groot-Brittannië) 10120

(Eindhoven) 07720

Procter & Gamble Germany GmbH

(Geleen) 07730

10121

Pharming Group NV

(Leiden) 10238

(Schwalbach am Taunus, Duitsland) 10112

Sanquin Research

NXP Semiconductors Belgium NV

(Leuven, België) / 10016 / 10017 / 10018 / 10070

Philips

Profict Oost BV

SBRCURnet

(Eindhoven) 08097 / 10046

(Warnsveld) 07729

(Rotterdam) 08104

Philips Centre for

Progentix BV

Scienion AG

(Bilthoven) 07958

(Berlin, Duitsland) 10095 Sennheiser Electronic

Oo

Manufacturing Technology

SABIC Innovative Plastics

OCAS

(Eindhoven) 10109

PTB

(Zelzate, België) 07949

Philips Consumer Lifestyle

(Berlin, Duitsland) 10024

Océ Technologies BV

(Drachten) 08126

PTS Software BV

(Venlo) 08066 / 10095 / 10104 / 10121

Philips Healthcare Nederland BV

(Baarn) 10060

Oclaro Technology Plc

Philips Innovation Services

(Towcester, Groot-Brittannië) 10029

QTIS/e BV

OctoPlus NV

(Eindhoven) 07845 / 08097 / 10104 / 10108 / 10109 / 10113 / 10121

(Leiden) 10238

Philips Lighting BV

(Best) 07793

OHM Ltd.

(Eindhoven) 10118 / 10121

(Aberdeen, Groot-Brittannië) 08115

Philips Medical Systems

(Best) 10104

Oostwaardhoeve v.o.f.

Philips MiPlaza Photonics Labs

(Schagen) 10030

(Eindhoven) 10029

Open Engineering

(Angleur, België) 10113

114


SABIC T&I, STC Geleen

(Amsterdam) 10238

GmbH & Co. KG

(Wedemark, Duitsland) 08051 Sensata Technologies Holland BV

(Almelo) 10026

Qq

Sense Observation Systems BV

(Rotterdam) 08075

(Eindhoven) 08113 / 10104

SGS INTRON BV

Queens Elizabeth Hospital

(Sittard) 08104

(Birmingham, Groot-Brittannië) 07998

Shell Global Soluti ons

Rr Radboud Universitair Medisch Centrum

(Nijmegen) 07943 / 08101 / 07742 / 07958 / 10074 / 10330

(Chester, Groot-Brittannië) 08053 / 10035 Shell Global Solutions International BV

(Amsterdam) 08126 / 10035 (Rijswijk) 08053 (‘s-Gravenhage) 10197

Shell International Exploration and Production BV

(Rijswijk) 08066 / 10112 Shell International Exploration and Production Inc.

Zz

Tata Steel

Unilever R & D

(IJmuiden) 07720 / 07949 / 10109 / 10113 (Velsen-Noord) 07720 / 07949 / 10108 / 10113

(Bedford, Groot-Brittannië)

Ziekenhuisgroep Twente

10064

(Hengelo) 08140

(Vlaardingen) 10254 Universitair Medisch

(Houston, Verenigde Staten)

TE Connectivity Nederland BV

08115


(Groningen) 08113 / 10074

Shell Research and


Universitair Medisch

Technology Centre

(Amsterdam) 08126 SINTEF

(Trondheim, Noorwegen) 08115 SKF Engineering &

(Delft) 07780 / 07949 / 08104 / 08130 / 10016 / 10026 / 10056 / 10113 /

UniversitätsSpital Zürich

(Zürich, Zwitserland) 07998

Eindhoven

(Hoogeveen) 10104


Development Company BV

(Nieuwegein) 08066

(Utrecht) 07958 / 08113 / 08140 / 10074


Smurfit Kappa

(Nieuwegein) 07949 SKF Research &

Centrum Utrecht

10197

(Eindhoven) 08104 / 10121 / 07729 / 07796 / 07845 / 07940 / 07970 / 08097 / 08113 / 08126 / 10017 / 10018 / 10095 / 10103 / 10118 / 10197

Research Centre BV

Centrum Groningen

Universiteit Gent

(Gent, België) 07780 / 08097 Universiteit Leiden

(Leiden) 07720 Universiteit Twente

(Enschede) 07845 / 08081 / 07845 / 08130 / 10095 / 10120 / 10172

SolMateS BV

(Utrecht) 10074


(Enschede) 10172

Thales Nederland BV

(Utrecht) 08101 / 10038

Spark Holland BV

(Hengelo) 08097 / 10048 /


(Emmen) 08008

10055

(Amsterdam) 08080 / 10254

St. Jude Medical

Thales Research and Technology

University College Cork

(St. Paul, Verenigde Staten)

(Delft) 08075

(Cork, Ierland) 10017

10046

Tigenix

University Hospitals of

St. Jude Medical Systems AB


Coventry and Warwickshire

(Uppsala, Zweden) 10046

TMD Technologies Limited

(Coventry, Groot-Brittannië)

Stichting Maritiem Research

(Hayes, Groot-Brittannië)

07998

08128

University of Michigan

(Wageningen) 08130

TMS International BV

(Ann Arbor, Verenigde Staten)

Stichting NIO - Nederlands

(Oldenzaal) 08003

07793

TNO Apeldoorn

University of New South Wales

(Eindhoven) 08075

(Apeldoorn) 07972

(Sydney, Australië) 10120

Stichting NLnet

TNO

Instituut Nederland

Instituut voor Onderhandelen

Vv

(Amsterdam) 10060

(Delft) 07730 / 07972 / 08104 /

Stork Veco BV

08126 / 10024 / 10301

Van der Heide BV

(Eerbeek) 07720

(Den Haag) 08128 / 10048 /

(Kollum) 08104 / 10118

Streekziekenhuis

10055

Van Mierlo Ingenieursbureau BV

(Eindhoven) 10060

(Bracknell, Groot-Brittannië) 10281

(Eindhoven) 07796 / 08097 / 10018 / 10108 (Groningen) 07627 (Helmond) 07730 (Leiden) 08113 (Utrecht) 08115 (Zeist) 10254

Syngenta Seeds BV

Twente Solid State Technology BV

(Enkhuizen) 10027

(Enschede) 10017

Koningin Beatrix

(Winterswijk) 08140 Synaptix

(Niel, België) 10056 Syngenta

SystematIC Design BV

(Delft) 10056


(Amsterdam) 08105 Vrije Universiteit Brussel


Ww Wageningen Universiteit &

Uu UNESCO-IHE Institute

Tt

VARTA Microbattery GmbH

(Ellwangen, Duitsland) 07796

for Water Education

Talecris Biotherapeutics

(Delft) 08130

(North Carolina, Verenigde Staten) 07998

Unibioscreen S.A.


Researchcentrum

(Wageningen) 08105 / 10030 / 10095 / 10104 / 10095 / 10104 Wavin Technology & Innovation BV

(Dedemsvaart) 07730


115


AIO

Assistent in Opleiding

AMC

Amsterdam Medisch Centrum

CCC

Clean Combustion Concepts (Perspectiefprogramma)

EU

Europese Unie

EUR Erasmus Universiteit Rotterdam EZ Ministerie van Economische Zaken FOM Stichting voor Fundamenteel Onderzoek der Materie k€ kilo euro (eenheid van 1.000 euro) LUMC

Leids Universitair Medisch Centrum

M€ Mega euro (eenheid van 1.000.000 euro) MTA

Material Transfer Agreement

NWO Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek OCW Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap OTP Open Technologieprogramma RU(N)


RUG Rijksuniversiteit Groningen TNO Nederlandse Organisatie voor Toegepast Natuurwetenschappelijk Onderzoek TTI

Technologische Topinstituten

TTO

Technology Transfer Office

TU


TUD Technische Universiteit Delft TUE Technische Universiteit Eindhoven UL Universiteit Leiden UM Universiteit Maastricht UMC Universitair Medisch Centrum UT Universiteit Twente UU Universiteit Utrecht UvA Universiteit van Amsterdam VU Vrije Universiteit WL Waterloopkundig Laboratorium WU Wageningen Universiteit WUR Wageningen Universiteit & Researchcentrum

116



116

Colofon Redactie

Astrid van der Stroom, STW

Eindredactie en productie

Astrid van der Stroom, STW

Ontwerp

Room for ID’s, Nieuwegein

Fotografie

Ivar Pel, Utrecht

Drukwerk

Zwaan printmedia, Wormerveer

www.stw.nl

Technologiestichting STW. Utilisatierapport

Recommend Documents