20.10.07 : Hildegard Van Bingen
toelichting gehouden door Els Bervoets Beste mensen,
Een tiental jaar geleden ben ik voor het eerst in contact gekomen met Hildegard von Bingen, en wel via haar muziek: een vriendin vroeg me of ik soms zin had om mee te gaan naar een concert in de Predikherenkerk in Leuven. Twaalf zangeressen van over heel Europa hadden zich een week teruggetrokken om muziek van Hildegard von Bingen te bestuderen en weer uit te voeren. Hun studieweek resulteerde in een prachtig concert waarin ze Hildegards lofzang voor Sint-Ursula ten gehore brachten. Ik herinner me dat hun zang heel meditatief en rustgevend was. Het bracht in mij een gevoel van ontspanning en innerlijke rust teweeg. Het deed me soms een beetje denken aan gregoriaans, maar het was toch helemaal anders. Toen is het mij voor het eerst duidelijk geworden dat Hildegard von Bingen een boeiende figuur is geweest. Maar wie was ze eigenlijk en in welke tijd leefde ze?
Om daar een beeld van te krijgen, moeten we ons verplaatsen naar de Rijn, in de twaalfde eeuw. Het is een eeuw waarin vele veranderingen plaats vinden, er een nieuwe wind waait, maar evenzeer ontreddering en onzekerheid heerst, heel herkenbaar voor ons nu, wij die ook het gevoel hebben in een overgangstijd te leven.
We bevinden ons volop in de middeleeuwen, in de feodaliteit, en Bingen ligt in het gebied dat
1/8
20.10.07 : Hildegard Van Bingen
behoort tot het “Heilig Roomse Rijk” dat zichzelf ziet als opvolger van het Romeinse rijk. Er was een fatale breuk ontstaan met het Byzantijnse Rijk in het oosten, dat zichzelf die rol ook toebedeelde. Er bestond dus niet langer één christenheid, maar twee: een oostelijke en een westelijke.
In het westen willen de paus en de keizer beiden hun macht uitbreiden. Zo barst de investituurstrijd los, naar aanleiding van het conflict over wie van hen de hogere geestelijken mag aanstellen. Uitein delijk komt het in 1122 In het Concordaat van Worms tot een vergelijk, maar het blijft een moeilijk evenwicht.
De twaalfde eeuw is ook de tijd van de kruistochten. De eerste kruistocht start een jaar voor Hildegard geboren wordt. Hun doel is de strijd van het christendom tegen de oprukkende islam, maar ze hebben ook een culturele ontmoeting tot gevolg: de Koran wordt vertaald in het Latijn en west-europa komt in contact met het werk van de Griekse filosoof Aristoteles via de islamitische geleerden Avicenna en Averroës.
Zo vinden nieuwe ideeën ingang maar komen er ook meningsverschillen over theologische kwesties; dit geeft soms aanleiding tot het ontstaan van nieuwe bewegingen, zoals de katharen.
2/8
20.10.07 : Hildegard Van Bingen
Enerzijds leeft een deel van de clerus in weelde en rijkdom, onvoldoende begaan met de pastorale zorg, anderzijds zijn er hervormingsbewegingen die terug naar de bron willen en een streng ascetisch leven gaan leiden, zoals de cisterciënzers.
Het is een tijd van extremen.
Qua invloed krijgt de adel en de geestelijkheid concurrentie van de rijke burgerij in de steden en zo zijn zij niet langer de enige machtsgroep.
Laten we nu, in deze maatschappij in volle overgang, inzoomen op het leven van Hildegard.
Ze werd geboren in 1098, als tiende kind, in een adellijke familie. Als ze acht jaar oud is vertrouwen haar ouders haar verdere opvoeding toe aan Jutta van Sponheim die een vrouwengemeenschap aan het oprichten is op de Disibodenberg. Dankzij haar leert Hildegard de Bijbel kennen, leert ze het Latijn van de liturgie, ook het psalmzingen en de gregoriaanse zang, en komt ze in contact met de wetenschap van haar tijd.
3/8
20.10.07 : Hildegard Van Bingen
Hildegard treedt definitief toe tot deze gemeenschap, en als in 1136 Jutta van Sponheim streft, wordt zij gekozen als magistra van het klooster. Ze is dan 38 jaar oud.
In die tijd was een vrouwenklooster altijd afhankelijk van een mannenklooster, in dit geval de monniken van Disiboden. Hildegard wilde echter onafhankelijk zijn. Na heel wat strijd, kreeg ze uiteindelijk de toestemming om een nieuw klooster te stichten op de Rupertsberg in 1150: dat zegt wel iets over haar karakter en gedrevenheid!
Ook na de stichting moest ze blijven vechten voor de zelfstandigheid van haar klooster. Ze coördineerde ook het hele beheer ervan, wat zeker een omvangrijke taak was, en dit alles ondanks het feit dat ze eigenlijk maar een zwakke gezondheid had. Ze moet een grote innerlijke kracht gehad hebben en daardoor had ze ook een grote uitstraling. Immers van heinde en verre kwamen mensen naar haar toe, om politieke of theologische kwesties te bespreken of om over persoonlijke problemen te praten. Ook vele zieken kwamen haar opzoeken, voor de genezing van hun kwalen.
Naast dit alles vond ze nog tijd om te schrijven en te componeren.
4/8
20.10.07 : Hildegard Van Bingen
Al van toen ze een kind was, beschikte Hildegard over bijzondere visionaire gaven. Aanvankelij k veronderstelde zij dat alle mensen deze gaven hadden, maar toen ze erover vertelde, zag ze dat de anderen er niets van begrepen. Ze besloot dan maar te zwijgen over die visioenen. Daardoor werd ze echter erg ziek. Het duurde lang vooraleer ze zich aan het opschrijven van haar visioenen durfde te begeven, en dan was het nog dankzij de aanmoediging van Bernardus van Clairvaux en de erkenning van haar zienergave door de paus. De handschriften met de visioenen zijn, zoals toen gebruikelijk was, verlucht met miniaturen, die een treffend visueel beeld geven van wat ze beschrijft.
Hildegard sterft in 1179, in de gezegende leeftijd van 81 jaar.
Wat me in haar geschriften het meest boeit, is de verbondenheid die ze ziet tussen alles in de kosmos, tussen het goddelijke en het aardse, ziel en lichaam, man en vrouw. In tegenstelling tot wat in haar tijd gebruikelijk was, zag ze het aardse en het lichamelijke niet als minderwaardig. Integendeel, ze hechtte belang aan lichaamszorg; ze had in haar klooster zowaar een badkamer geïnstalleerd.
Haar geschriften stralen levensvreugde en warmte uit: ze staat in bewondering voor de pracht van de natuur, de heerlijke geur van de bloemen, de prachtige kleuren, de wondermooie zang van de vogels. Ze ziet dit alles als een loflied voor God, waar de hele schepping al dansend en
5/8
20.10.07 : Hildegard Van Bingen
zingend aan deelneemt. Ze gelooft heel sterk in de goedheid van God die Liefde is, en in het feit dat de schepping tot voltooiing zal komen.
Hildegard von Bingen was beslist een bijzondere vrouw, en ondanks de kloof van 9 eeuwen die er gaapt tussen haar leven hier op aarde en het onze, denk ik dat zij een levenskracht uitstraalt die ons blijft inspireren.
Els Bervoets
Literatuur: Otto BETZ, De inspirerende Hildegard von Bingen, haar persoon, werk en invloed, Zoetermeer: Uitgeverij Meinema, 1998. – ISBN 90-211-3695-3, 186 pag.
Voorbede
6/8
20.10.07 : Hildegard Van Bingen
Dat we oog hebben voor de pracht van de natuur die ons omringt
en dat we ze met liefde en eerbied koesteren.
Dat we openstaan voor de mensen die op onze levensweg komen
en dat we ze met aandacht en luisterbereidheid ontmoeten.
Dat we energie blijven putten uit het vertrouwen
dat het goede uiteindelijk de bovenhand haalt op het kwade.
7/8
20.10.07 : Hildegard Van Bingen
8/8
