Gevangenis Hasselt Hulp- en dienstverlening aan gedetineerden
Over de gevangenis
De hulp- en dienstverlening
De gevangenis van Hasselt is een recente
Per domein halen we een paar essentiële
gevangenis, in gebruik genomen in maart
verbeterprocessen aan, nadat kort het
2005. Het is een grote, moderne en streng
gerealiseerde aanbod van 2013 is
beveiligde gevangenis.
benoemd.
> blz. 2
> blz. 5
Organisatie van de hulp- en
Vooruitblik op 2014
dienstverlening
Uit het eerste beleidsplan van het netwerk
De hulp- en dienstverlening in de gevangenis wordt aangeboden vanuit een netwerk van organisaties. Deze organisaties hebben elk hun eigen expertise. De bundeling van al deze vormen van expertise geeft een netwerk met veel mogelijkheden. > blz. 3
van hulp- en dienstverlenende actoren rond de gevangenis van Hasselt volgde snel een tactisch actieplan voor de periode 2014-2015. Met 42 doelstellingen is het een ambitieus actieplan. In deze blik op 2014 trekken we een paar diagonale lijnen door het actieplan. > blz. 8
>>> > > > > > > Jaarverslag 2013
1.
Over de gevangenis 1.1.
Modern en groot
De gevangenis van Hasselt is een recente gevangenis, in gebruik genomen in maart 2005. Het is een grote, moderne en streng beveiligde gevangenis. De gevangenis bevindt zich op een domein van meer dan 9 hectare en heeft een muur rondom zich van 1 kilometer lang. Meer dan 400 penitentiaire personeelsleden zijn er tewerkgesteld. De topprioriteit is veiligheid. Elke beweging van een gedetineerde wordt gepland en opgevolgd. Dit maakt de organisatie van hulp- en dienstverlening niet evident, maar zeker niet onmogelijk. De voorzieningen voor deze hulp- en dienstverlening zijn echter niet in verhouding met de grootte van de inrichting. De ruimte is beperkt en de verdeling van lokalen vraagt de nodige creativiteit. Een pluspunt is wel dat het aanbod gerealiseerd kan worden in een moderne infrastructuur.
1.2.
Capaciteit en populatie
Er is een capaciteit voor 450 gedetineerden, verspreid over 12 secties voor de
2
mannen en een aparte vrouwenafdeling met 28 cellen. Op de vrouwenafdeling zijn twee cellen voorzien voor moeder met kind, maar deze cellen worden gebruikt als trio-cel. De populatie bestaat ongeveer voor 1/3e uit beklaagden en 2/3e uit veroordeelden, maar deze verhouding fluctueert. Bij de veroordeelden zijn er zowel kortgestraften als langer gestraften tot en met levenslang veroordeelden. De gevangenis heeft al sinds kort na haar opening af te rekenen met een variërende overbevolking.
1.3.
Hulp- en dienstverlening
Op 16 november 2006, meer dan anderhalf jaar na de opening van de gevangenis, werd het Vlaams strategisch plan ‘Hulp- en dienstverlening aan gedetineerden’ geïmplementeerd (ook was er op voorhand al heel wat voorbereidingswerk geleverd). Het aanbod dat in 2013 werd gerealiseerd is het resultaat van meer dan 7 jaar bouwen aan hulp- en dienstverlening. Doorheen deze jaren werd een degelijk en evenwichtig aanbod uitgebouwd met de beschikbare middelen. 2013 kenmerkte zich door het concretiseren van een toekomstvisie over de hulp- en dienstverlening met als basis het decreet van 8 maart 2013. Met vertegenwoordigers van ieder domein werden thema’s als integraal werken en het voorbereiden van de re-integratie doorsproken. Het beleidsplan en het actieplan 2014-2015 zijn de resultaten van dit proces. Deze plannen leggen de lat voor de hulp- en dienstverlening op een hoger niveau.
Gevangenis Hasselt
2.
Organisatie van de hulp- en dienstverlening 2.1.
Netwerkorganisatie
De hulp- en dienstverlening in de gevangenis wordt aangeboden vanuit een netwerk van organisaties. Deze organisaties hebben elk hun eigen expertise. De bundeling van al deze vormen van expertise geeft een netwerk met veel mogelijkheden. Het gros van deze organisaties biedt een aanbod in de samenleving waardoor het mogelijk wordt om trajecten die tijdens detentie worden opgestart door te trekken naar de post-penitentiaire periode. Dit is een belangrijke kans met oog op de re-integratie. Het netwerk stelt de doelstellingen van het decreet betreffende de organisatie van de hulp- en dienstverlening aan gedetineerden (8 maart 2013) voorop. We vertrekken vanuit de stelling dat een gedetineerde vaak met een kluwen van problemen wordt geconfronteerd. Er is geen enkele organisatie die de gedetineerde op al zijn/haar vragen een gepast antwoord kan bieden. De sleutel ligt bijgevolg in een hechte samenwerking. Het netwerk heeft zich gevormd tot een netwerkorganisatie met een eigen beleid dat moet resulteren in sterkere samenwerkingsresultaten, voelbaar voor de gedetineerde.
3 Vlnr boven: Lien Creemers (CVLZ), Frank Reynders (VGGZ), Edgard Vandebroek (VDAB), Elke Coeimans (CAW), Gert Vanherk (Vl.Ov.), Nele Vanderstraeten (DRA) Vlnr onder: Kris Vanderhoydonck (CAW), Koen Korteweg (DRA), Chris Dierckx (VDAB)
Het coördinatieteam met vertegenwoordigers van ieder domein (zie foto) startte in 2012 met een gezamenlijk beleidsplanningsproces. Ongeveer eenmaal per maand kwam het team samen en werd er op niveau van het netwerk een missie en een visie geconcretiseerd. Hieruit werden de strategische doelstellingen gedistilleerd. Het resultaat in 2013 is een beleidsplan dat klaar is voor de gesprekstafel met andere (bestaande of nieuwe) partners en met de medewerkers in het hele netwerk.
Gevangenis Hasselt
2.2.
Samenwerkingspartners
Het netwerk is niet afgelijnd. Iedere organisatie die een vorm van hulp- en dienstverlening aanbiedt is een potentiële partner. De samenwerkingsrelaties kunnen ook zeer uiteenlopend zijn, van een dagelijkse gestructureerde aanwezigheid in de gevangenis tot een eenmalige komst in functie van een concreet dossier. De kaders hieronder bieden per domein een vluchtig overzicht van de meer structurele partners:
CAW Limburg
VGGZ
Rode Antraciet (SCW)
Suggnomè
VVBV (CAP)
stedelijke bibliotheek
Opvoedingswinkel
CAD, Katarsis
Muziekodroom
Sjabloon
AA, LOGO
gitaarleerkracht
Rode Antraciet (Sport)
CVLZ
VDAB
sportdienst Hasselt
4 CVO's, Basiseducatie
Vokans
Bloso
Huis vh Nederlands
Alternatief vzw
Yogaleerkracht
Tabora, Seniornet
Wonen en Werken
Deze samenwerkingsvormen spelen zich af in een penitentiaire context en
4
bijgevolg is Justitie op ieder domein en op ieder niveau een belangrijke gesprekpartner, raadgever (veiligheid) en facilitator.
2.3. Coördinatie Een netwerkorganisatie gaat uit van gelijkwaardigheid tussen de partners en beslist zo maximaal mogelijk op basis van consensus. Toch moeten er soms knopen worden doorgehakt. Slechts wanneer het hele netwerk eenzelfde richting kiest kan er een sterke integrale werking worden gerealiseerd. Deze keuzes worden gemaakt in het beleidsteam. Dit orgaan neemt onder voorzitterschap van de beleidscoördinator de beslissingen in de netwerkorganisatie. Het team bestaat uit de collega’s die samen het beleidsplanningsproces doorworstelden (zie foto vorige pagina) aangevuld met Veerle Wouters (onderwijscoördinator), Christiane Vanvinckenroye (afgevaardigd bestuurder CVLZ, vertegenwoordigt CVO’s), Jef Van Doorslaer (stafmedewerker Basiseducatie), Karen Beuckx (directeur VGGZ), gevangenisdirectie, psychosociale dienst en vormingsagent. Het coördinatieteam waakt daarnaast over de totstandkoming en kwaliteit van de hulp- en dienstverlening en levert het beleidsvoorbereidende werk, zoals de voorstellen tot beleidsplan en het actieplan 2014-2015 (zie vooruitblik op 2014). De volledige overlegstructuur met de werkgroepen is na 7 jaar aan hervorming toe, dit verbeterproces werd in 2013 al geleidelijk op gang getrokken.
Gevangenis Hasselt
3.
De hulp– en dienstverlening
Per domein halen we een paar essentiële verbeterprocessen aan, nadat kort het gerealiseerde aanbod van 2013 is benoemd.
3.1.
Welzijn
Aanbod •trajectbegeleiding •familiale detentiebegeleiding •Limburgs aanmeldingspunt gedetineerde thuislozen •schuldhulpverlening, rechtshulpverlening •opvoedingsondersteuning •herstelbemiddeling, herstelfonds •vormingen: budgetgroep, slachtoffer in beeld •kinderatelier
In 2013 werden belangrijke stappen gezet in functie van een samenwerking met de Limburgse OCMW’s. Uiteindelijk werd een experimentele samenwerking in de steigers gezet met het OCMW in Hasselt. Dit experiment zal starten in 2014 en moet een model voortbrengen voor samenwerking met andere OCMW’s. In deze samenwerking staat het lokaal cliëntoverleg (LCO) centraal. Via dergelijke LCO’s moeten de verbindingen in het traject van de gedetineerde voor, tijdens en na de detentie versterkt worden, net zoals de samenwerking tussen de verschillende diensten die actief zijn in het dossier. Een ander noodzakelijk proces was de weg naar een verbeterde samenwerking tussen JWWL, PSD en VGGZ in het efficiënt aanpakken van levensbedreigende
crisissituaties. Er werden schema’s uitgewerkt met communicatieafspraken. Deze manier van werken werd opgestart en kan in 2014 verder ingebed worden.
3.2. Gezondheid Aanbod •individuele geestelijke gezondheidszorg •gepreksgroep 'Omgaan met eigen kwaadheid' •vorming drugs •centraal aanmeldingspunt drugs •AA •gezondheidssessies
Gevangenis Hasselt
5
In 2013 kwam voor de eerste keer een werkgroep gezondheid samen. Collega’s vanuit welzijn, geestelijke gezondheid, sport en Justitie zaten mee aan tafel. Voor het eerst nam ook LOGO deel. Vertrekkende vanuit hun expertise slaagden we erin een stand van zaken te maken over wat in de gevangenis rond gezondheid gebeurt. Een aantal leemtes werden duidelijk zoals de preventieve
informatievoorziening. Dit leidde onmiddellijk tot de organisatie van twee gezondheidssessies (één voor de mannen, één voor de vrouwen). De vragen van de gedetineerden uit deze sessies leveren voeding voor de uitwerking van een gezondheidsbeleid en –aanbod.
Drugs was opnieuw een belangrijk thema. De uitdaging is groot en dus wordt er met de nodige creativiteit gezocht naar mogelijkheden. Zo werden er door het centraal aanmeldingspunt drugs net zoals in 2012 meer gesprekken gedaan dan voorzien waardoor de wachtlijst helemaal werd weggewerkt. Ook de vorming drugs werd onder de loep genomen en zal in 2014 een meer logische opsplitsing krijgen tussen preventiemomenten en een gespreksgroep. Tot slot werden de hoofden meermaals bij elkaar gestoken om uit te zoeken hoe we kunnen omgaan met de drugsproblematiek in het regime.
3.3. Cultuur 6
Aanbod •projecten: Buiten Beeld, fotoproject, PLAY-festival •bibliotheekwerking en lezingen •vormingen: Relaties, Kom op voor jezelf, Omgaan met lastige situaties •andere: koken op cel, gitaarles, creales, optredens, gezelschapspelen •eindejaarsfeest
Het sociaal-cultureel werk in de gevangenis streeft meerdere doelstellingen na, zoals het bijbrengen van vaardigheden en het activeren van gedetineerden, maar het wil ook louter ontspanning aanbieden. Het gamma van mogelijke activiteiten is zeer breed. Door onze visie en doelstellingen op dit terrein te concretiseren willen we gerichter ons aanbod bepalen. Ter inspiratie werd in 2013 voor het eerst een denktank georganiseerd met al onze gekende culturele partners, die hiermee een belangrijke insteek gaven voor het toekomstige culturele aanbod. Naast de meer gekende projecten, was het fotoproject in 2013 het meest ambitieuze project. Samen met fotograaf Lieven Nollet werden er fotoworkshops georganiseerd. De deelnemers leerden de technieken en kregen de kans om op cel foto’s te maken. Lieven Nollet zelf bezocht familie of vrienden van de deelnemers om ook van hen een portret te maken. In een aangenaam
Gevangenis Hasselt
ontmoetingsmoment werden de portretten uitgewisseld waarmee we de familiebanden hebben kunnen aansterken.
3.4. Sport Aanbod •groepssport: gevarieerd, deels met professionele sportleerkracht •wedstrijden tegen externe ploegen •fitness •dansles •Yoga
Het sportaanbod kon in 2013 opnieuw rekenen op de inzet van een sportleerkracht. Deze medewerker van de sportdienst van de stad Hasselt beschikt over een brede kennis van sport en slaagt er niet alleen in om veel
variëteit te brengen, maar ook om verschillende groepen gedetineerden te bereiken. Hetgeen waar heel wat gedetineerden naar uitkijken blijven toch de wedstrijden tegen de externe ploegen op zondag. Op de vrouwenafdeling werd de voorbije jaren een inhaalbeweging gedaan wat heeft geleid tot een divers sportaanbod vandaag, met bijvoorbeeld verschillende soorten danslessen. Ook binnen het domein sport werd de visie concreter. Vanuit onder andere het ‘sport voor allen’-decreet en visieteksten van De Rode Antraciet werd een specifiek sportbeleidsplan voor de gevangenis van Hasselt opgemaakt. Belangrijk onderdeel in dit plan is het streven om sport in te zetten als middel tot welzijnsen gezondheidsbevordering, wat opnieuw samenwerkingsmogelijkheden geeft in het netwerk en een versterkt aanbod voor de doelgroep.
3.5. Onderwijs Aanbod •Nederlands: NT1, NT2 (zowel via CBE als CVO) •Talen: Frans, Engels, Spaans •ICT: 10 verschillende modules per schooljaar •Open Leercentrum •opleiding schoonheidsverzorging •project leertrajectbegeleiding •studieondersteuning Tabora
Geïnspireerd door andere regio’s ontstond vanuit de werkgroep onderwijs het project leertrajectbegeleiding. Na draagvlak bij en toekenning door het consortium volwassenonderwijs en de deputé van onderwijs, hebben we de nieuwe opdracht
Gevangenis Hasselt
7
van leertrajectbegeleiding aangeboden in Hasselt. Het doel is om verder te gaan dan het aanbieden van een enkele cursus en met de gedetineerden een duurzaam onderwijstraject uit te werken, dat liefst verderloopt na de detentie. Een belangrijke ondersteuning op dit terrein kwam van Tabora. Deze organisatie gaat met gedetineerden aan de slag met oog op het afleggen van examens voor de centrale examencommissie. Dit aanbod groeide geleidelijk in 2013 en leverde sterke resultaten. Maandelijks werden er succesvol examens afgelegd door zo’n 5 tot 7 studenten. Een interessante ontwikkeling waren de initiatieven ter voorbereiding van een
taalbeleid. Na een screening van de populatie in 2012 werden in 2013 een omgevingsanalyse en twee SWOT-analyses opgemaakt met betrokkenen van alle verschillende diensten en afdelingen in de gevangenis. De resultaten werden toegelicht door de begeleidende partner in dit verhaal, het Huis van het Nederlands. In 2014 kunnen we hiermee het taalbeleid op gang brengen.
3.6. Werk Aanbod
8
•VDAB-trajectbegeleiding •opleiding keukenmedewerker •sollicitatietraining •coaching werkhuisbegeleiders •netwerk Ba(c)k@work
Na het project waarin Wonen en Werken persoonlijke ontwikkelingsplannen uitwerkte met gedetineerden in de werkhuizen, werd in een volgend project in 2013 de focus verlegd naar de werkhuisbegeleiders. Door hen te coachen in het
competentieversterkend werken met gedetineerden, trachten we de manier van werken in de werkhuizen te professionaliseren. Op deze manier worden gedetineerden tegelijk gemotiveerd als op hun werkpunten gewezen. De eerste resultaten na een half jaar zijn veelbelovend. Een flexibele houding van Vokans maakte een afstemming mogelijk van het coachende aanbod aan personeel met het trainingsaanbod voor gedetineerden. De werkpunten van gedetineerden die door het personeel worden gedetecteerd, kunnen worden aangepakt door Vokans. Op deze manier kunnen verschillende partners elkaar opnieuw versterken. De opleiding keukenmedewerker blijft een belangrijk onderdeel van de hulp- en dienstverlening in Hasselt, maar door de spreiding van de opleiding over 7 maanden was de uitval groot. Na gesprekken met Alternatief vzw en de VDAB werd beslist om de opleiding aan te bieden met een spreiding van slechts 3 maanden en kunnen er vanaf 2014 twee opleidingsreeksen per jaar worden aangeboden, een verdubbeling van het aanbod dus.
Gevangenis Hasselt
4.
Vooruitblik op 2014
Uit het eerste beleidsplan van het netwerk van hulp- en dienstverlenende actoren rond de gevangenis van Hasselt volgde snel een tactisch actieplan voor de periode 2014-2015. Met 42 doelstellingen is het een ambitieus actieplan. In deze blik op 2014 trekken we een paar diagonale lijnen door het actieplan.
4.1.
Integraal
Uit de 10 domein-overstijgende doelstellingen in het actieplan kreeg volgende doelstelling de eerste prioriteit: ‘We bouwen aan onze expertise op vlak van integraal werken door te experimenteren in een aantal dossiers.’ Deze doelstelling verwijst naar de samenwerking met de OCMW’s, maar bijvoorbeeld ook naar het experimenteren met de mobiele teams van de netwerken Reling en Noolim binnen de psychiatrie, ook een samenwerking die in 2013 op touw werd gezet. Doelgerichte hulp- en dienstverleningstrajecten die de invrijheidstelling overstijgen, vragen van ieder domein een bijdrage. Het streven naar een doorgedreven integrale werking is dus de belangrijkste sleutel om betere resultaten op vlak van re-integratie te bekomen.
9 Onderwijs
Welzijn
Werk
Integrale werking Gezond heid
Cultuur
Sport
4.2. Visie De realisatie van een beleidsplan betekent nog niet dat binnen het netwerk altijd gewerkt wordt volgens deze visie. Verder debat en het tot leven brengen van deze visie is bijgevolg een opdracht die 2014 zelfs zal overstijgen. Ook op de domeinen zelf zal de visie nog verder geconcretiseerd moeten worden, een weg die eerder genoemde initiatieven al aantoonden (denktank cultuur, voorstel sportbeleidsplan, stand van zaken op vlak van gezondheid, idee van een drugsvrij
Gevangenis Hasselt
regime…). In 2014 zullen we een grondige oefening starten rond onderwijs en opleiding. We willen uitzoeken welk pakket van modules en methodieken maximaal kansen tot re-integratie kan meegeven aan gedetineerden.
4.3. Netwerking Een netwerk is een zeer dynamisch gegeven. Ten eerste zoeken we intern naar versterking, zoals de doelstelling om binnen onderwijs de samenwerking te verstevigen. Ten tweede zoeken we naar nieuwe partners om leemtes in het beleid of het aanbod aan te vullen, denk maar aan actoren die actief zijn rond huisvesting. Tot slot zoeken we verbinding met bestaande netwerken zoals met werkgeversorganisaties om draagvlak te winnen en advies te krijgen.
4.4. Ondersteuning We weten heel wat over de doelgroep gedetineerden, maar we delen deze kennis niet altijd en dus gebruiken we ze onvoldoende. Uit deze conclusie volgde de actie om een databank aan te maken waarin alle info over noden en behoeften van gedetineerden wordt verzameld en verwerkt tot beleidsondersteunende informatie. Dankzij deze info moeten we kunnen nagaan tot op welke hoogte ons
10
aanbod op maat is. Daarnaast formuleerden we een actie om succes- en faalfactoren van re-integratie in kaart te brengen. De gedetineerden zelf, maar ook onder andere het justitiehuis kunnen hierin onze bronnen zijn.
4.5. Aanbod Vanuit alle domeinen kwam een bezorgdheid over gedetineerden die zich isoleren tijdens de detentie. Het is een grote uitdaging om methoden te vinden waarmee we alle gedetineerden kunnen bereiken. Een eerste idee dat we al uitprobeerden was de stimulans om zelfstandig op cel aan sport te doen via begeleidende filmpjes op het videokanaal. De bibliotheek kan in dit verhaal, maar ook binnen de hele hulp- en dienstverlening, een meer centrale rol opnemen na de opmaak van een nieuwe afsprakennota in het voorjaar van 2014. We vergeten daarnaast ook de sociale omgeving niet in ons actieplan, met bijvoorbeeld de doelstelling om een sterkere aansluiting te vinden met het aanbod rond gezinsondersteuning.
4.6. Medewerkers maken het netwerk Een cliché, maar nergens meer waar dan in een gevangeniscontext. De hulp- en dienstverleners werken in een niet evidente situatie met een niet alledaagse doelgroep met zeer specifieke uitdagingen. Hun inspanningen creëren dagelijks kansen voor gedetineerden. We willen iedereen hiervoor uitdrukkelijk bedanken.
Gevangenis Hasselt
