Gevangenis Mechelen Hulp- en dienstverlening aan gedetineerden
Over de gevangenis
De hulp- en dienstverlening
De gevangenis van Mechelen werd in
Er wordt een overzicht gegeven van het
januari 1874 in gebruik genomen. Het
aanbod van hulp- en dienstverlening in
betreft een gesloten inrichting met een
2013. Daarnaast zoemen we in op een
typische Panopticon-structuur: de stervorm
aantal activiteiten, trends en nieuwe
maakt het voor het centrum mogelijk om
samenwerkingen. Tevens willen we een blik
een overzicht te hebben op de
werpen op het beleidsproces dat
verschillende vleugels. Het is een arresthuis
doorlopen werd naar een gezamenlijk
voor mannelijke gedetineerden.
actieplan betreffende de hulp- en
> blz. 2
dienstverlening in de gevangenis van Mechelen. > blz. 4
Organisatie van de hulp- en
Vooruitblik op 2014
dienstverlening
We willen alvast een blik werpen op 2014. We geven daarbij een voorsmaakje van
Om een kwalitatief hulp- en dienstverleningsaanbod te realiseren in de gevangenis vanuit de Vlaamse Gemeenschap, is er nood aan goede
nieuwe projecten, doelstellingen, veranderingen die op til staan,… > blz. 10
samenwerkingsmodellen en organisatievormen. > blz. 3
>>> > > > > > > Jaarverslag 2013
1.
Over de gevangenis
De gevangenis van Mechelen werd in januari 1874 in gebruik genomen. Het betreft een gesloten inrichting met een typische Panopticon-structuur: de stervorm maakt het voor het centrum mogelijk om een overzicht te hebben op de verschillende vleugels. Vleugels A en B hebben een gesloten regime, waardoor de gedetineerden de meeste tijd doorbrengen op cel. In vleugel C bevinden zich 10 cellen. Hier verblijft een selectie van gedetineerden die een vaste dagbezigheid hebben. Op bepaalde tijdstippen kunnen zij genieten van een beperkt opendeurregime. De inrichting stelt haar infrastructuur ter beschikking voor de organisatie van de hulp- en dienstverlening. Zo beschikt zij over een fitnessruimte, een theaterzaal, een kapel, twee leslokalen, een praktijklokaal en een bibliotheekruimte. Sinds 1983 zijn er verschillende verbouwings- en renovatiewerken uitgevoerd. In 2013 werd de ambtswoning gerenoveerd wat leidde tot de ingebruikname van de nieuwe portiersloge. De start van de werken aan de wandeling werd voorzien in 2013, maar uitgesteld tot najaar 2014. De sportfunctionaris werd betrokken bij de voorbereidende gesprekken met betrekking tot de aanleg van de nieuwe wandeling.
2 De gevangenis van Mechelen is een arresthuis, wat betekent dat het grootste deel van de populatie een beklaagdenstatuut heeft en dus in Mechelen verblijft in afwachting van een definitieve uitspraak door de rechtbank. Een klein percentage van de gedetineerden betreffen veroordeelden. Op 03/01/2014 bedroeg de verdeling 68´% beklaagden of veroordeelden met een niet-definitief vonnis en 32% veroordeelden. De gevangenis van Mechelen is een relatief kleine gevangenis en kan 86 mannelijke gedetineerden opvangen. Helaas heeft de gevangenis al geruime tijd te kampen met overbevolking. In 2013 werden cijfers gehaald van 130 gedetineerden als dagpopulatie. Deze overbevolking, in combinatie met een personeelstekort bij Justitie, zorgt al enkele jaren voor sociale onrust. Waar in 2012 nog sprake was van de opmaak van het vakbondsakkoord plan C, waarbij sport- en cultuuraanbod werd geannuleerd bij te hoge personeelstekorten, kunnen we stellen dat de sociale onrust in 2013 in mindere mate een invloed had op de organisatie van de hulp- en dienstverlening. Enkel op 2 stakingsdagen in 2013 diende het aanbod geannuleerd te worden. In 2013 was er sprake van een constructieve samenwerking tussen Vlaamse partners van de hulp- en dienstverlening enerzijds en het personeel van Justitie anderzijds. We hopen deze positieve tendens de volgende jaren te kunnen verderzetten.
Gevangenis Mechelen
2.
Organisatie van de hulp- en dienstverlening
Om een kwalitatief hulp- en dienstverleningsaanbod te realiseren in de gevangenis vanuit de Vlaamse Gemeenschap, is er nood aan goede samenwerkingsmodellen en organisatievormen. De overlegstructuur in de gevangenis van Mechelen wordt voorgesteld in onderstaand organigram. In dit organigram zijn er tevens verbindingen gemaakt met de overlegstructuur actief binnen justitie. Beleidscoördinator
Overlegorganen Justitie
Overleg Vlaamse Gemeenschap (OVG)
Werkgroep sport
werkgroep welzijn en gezondheidszorg
Overleg JWW-CGG
Werkgroep SCW
Uitwerking projecten
Werkgroep Onderwijs
Overleg directie beleidscoördinator
Leerkrachtenoverleg
Stuurgroep drugs
Uitwerking projecten
Werkgroep Herstel
3
Figuur 1: Organigram Overlegstructuur hulp- en dienstverlening
Sedert enkele jaren is het Overleg Vlaamse Gemeenschap (OVG) een vast gegeven binnen de overlegstructuur. Ook in 2013 kwam dit orgaan maandelijks samen met hierin vertegenwoordiging van de partners uit de verschillende domeinen van hulp- en dienstverlening. Het OVG schonk aandacht aan de uitbouw van het beleid omtrent de hulp- en dienstverlening, alsook aan de dagelijkse werking in de gevangenis. Het OVG biedt tevens de mogelijkheid aan partners om elkaars werking te leren kennen en ervaringen uit te wisselen. In 2013 werd in de gevangenis van Mechelen een Beleidsteam opgericht naar analogie van de bepalingen in het Decreet van 8 maart 2013 betreffende de organisatie van de hulp- en dienstverlening aan gedetineerden. Dit Beleidsteam ging een beleidsplanningsproces aan dat resulteerde in het Actieplan 2014-2015 (zie verder). Het Beleidsteam werd samengesteld uit vaste samenwerkingspartners in de hulp- en dienstverlening in de gevangenis van Mechelen en een vertegenwoordiger uit het directieteam van Justitie. De beleidscoördinator was voorzitter van dit overlegorgaan. Het Beleidsteam werd nog niet opgenomen in de vaste overlegstructuur in 2013.
Gevangenis Mechelen
3.
De hulp– en dienstverlening
3.1.
Aanbod in 2013 Onderwijs
Samenwerkingspartners
4
- AA - Bescherm-comité - BLOSO - CAP - CAW BoomMechelen-Lier - CBE Open School - CGG De Pont - CKG - Consortium Samen Stromen - Contour 2013 - CVO Crescendo - De Rode Antraciet - Hattrick vzw - Jazzzolder vzw - PROS - Stadsbibliotheek Mechelen - Suggnomè - Tabora vzw - VDAB - Vormingplus Mechelen
•Bedrijfsbeheer 1: ondernemen •Bedrijfsbeheer 2: Ondernemingsplan •ICT Rekenblad •Elektriciteit •Photoshop •Webdesign •Frans voor Beginners •Open Leercentrum •E-leren •Leercentrum: informatica en begeleiding •Tekstverwerking •Engels voor beginners •Begeleiding examencommissie •Individuele trajectbegeleiding •Beschermcomité: Nederlands voor anderstaligen; Engels; Frans Welzijn en gezondheid •Individuele gesprekken JWW •Groepsonthaal JWW •Individuele begeleiding CGG •CAP •Beschermcomité: kinderbezoek; individuele begeleidingsgesprekken Herstelgerichte activiteiten •Herstelgerichte film: Knallhart •Omgaan met lastige situaties •Moedergroep CKG •Rondom Prison •Storytelling Contour Tewerkstelling •Individueel aanbod detentieconsulent Culturele activiteiten •Contour •Crea-workshop •Optreden Carmamuse (Jazzzolder) •Proclamatie onderwijs - Lies Lefever Bibliotheek •Bibliotheek •Beschermcomité: Gedichten met Valentijn •Lekker samen lezen •Beschermcomité: Kaartavonden Sport •Fitness •Voetbaltraining •Conditietraining
Gevangenis Mechelen
3.2. Enkele activiteiten onder de loep a.
Onderwijs
In 2013 schreven 215 gedetineerden zich in voor een cursus in het groepsaanbod. Bijna 65% van deze verwachtte cursisten, namelijk 139 personen, startten daadwerkelijk met de cursus. Van deze gestarte cursisten behaalde 31% een officieel (deel)certificaat.
Groepsaanbod centra 2013 35 30 25 20 15 10 5 0
Verwacht gestart attesten
5
Figuur 2: Groepsaanbod onderwijs 2013
De onderwijscoördinator voerde eind november 2013 voor de derde keer een behoeftepeiling uit in de gevangenis van Mechelen. De peiling werd uitgevoerd om een profiel van de populatie te kunnen opstellen, te vragen naar de mening van de gedetineerden over het huidige onderwijsaanbod en te peilen naar de beroepsinteresses. De resultaten van de enquête vormen de aanzet voor de uitwerking van het onderwijsaanbod voor het schooljaar 2014-2015. We geven hier enkele resultaten van het behoefteonderzoek weer: -
De gemiddelde leeftijd van de gedetineerden in de gevangenis van Mechelen is 33 jaar, met een duidelijke piek van de leeftijdsgroep 25 tot 30 jaar.
-
Persoonlijke interesse en werken aan een toekomstperspectief zijn belangrijke motieven om deel te nemen aan onderwijs. Geattesteerd onderwijs vindt men daarbij belangrijk.
-
Gevangenisarbeid en onderwijs blijven concurrerende dagbestedingen.
-
In de gevangenis verblijft een extreem grote groep gedetineerden die ongekwalificeerd het onderwijs verliet. Om hun kansen op de arbeidsmarkt te vergroten, dringt een kwalificerend aanbod zich op.
Gevangenis Mechelen
In 2013 werden een aantal nieuwe samenwerkingen opgestart. In de eerste plaats betreft dit een samenwerking met PROS (Problemen op school), een deelwerking van CGG De Pont. Jongeren die nog secundair onderwijs volgen wil men aansluitend aan hun detentie opnieuw laten instromen op school. Een eerste casus werd in november 2013 behandeld en als positief ervaren. De desbetreffende jongeman zit terug op school en heeft zijn studieachterstand kunnen beperken. Een tweede nieuwe samenwerking betreft deze met vzw Tabora, die cursisten ondersteunt voor de examencommissie. In september 2013 werd gestart met de ondersteuning van één cursist. Deze cursist heeft ondertussen twee examens behaald en hoopt in 2014 zijn diploma secundair onderwijs te behalen. Op 27 juni 2013 werd een proclamatie georganiseerd om alle geslaagde cursisten in de bloemetjes te zetten. Door een intensieve samenwerking tussen de onderwijscoördinator, organisatieondersteuner, sociaalcultureel werker van De Rode Antraciet en de beleidscoördinator kon een gezellige avond verwezenlijkt worden. Stand-up comedian Lies Lefever (foto rechts) zorgde voor een komische noot.
6 b.
Welzijn en gezondheid
In 2013 werden 151 cliënten opgevolgd door Justitieel Welzijnswerk (JWW) van CAW Boom-Mechelen-Lier in het kader van een individuele trajectbegeleiding. Er werden 121 gedetineerden onthaald in de gevangenis; 16 cliënten vonden hun weg naar JWW buiten de gevangenis. Het aantal cliënten is stabiel gebleven ten opzichte van 2011 en 2012, maar blijft laag in vergelijking met de cijfers van 2009 en 2010. Jaar Bereik gedetineerden Bereik buitencliënten (DSO en exgedetineerden)
2009 210
2010 187
2011 152
2012 142
2013 151
37
38
35
24
16
Figuur 3: Tabel evolutie aantal cliënten JWW (2009-2013)
Naast de individuele gesprekken, organiseren de trajectbegeleiders een groepsonthaal voor nieuwe gedetineerden (uit vrijheid en uit transfer), waarbij de gedetineerden worden geïnformeerd over de werking van JWW en het aanbod van de Vlaamse partners in de gevangenis. Het groepsonthaal werd in 2013 25
Gevangenis Mechelen
keer georganiseerd. In totaal werden 250 gedetineerden uitgenodigd; 86 gedetineerden gingen in op deze uitnodiging. De gevangenis van Mechelen heeft een populatie met vooral beklaagden en veroordeelden, met slechts uitzonderlijk een geïnterneerde. Een zorgteam is er bijgevolg niet aanwezig. Niettemin kan ook deze populatie te kampen krijgen met gezondheidsproblemen. Om die reden biedt CGG De Pont een aanbod in geestelijke gezondheidszorg binnen de muren van de gevangenis. De focus wordt gelegd op individuele hulpverlening, geconcentreerd rond volgende thema’s: intrafamiliaal geweld, agressieproblematiek en seksuele feiten. Bij andere klachten zoals depressie en angststoornissen, kan er een gesprek aangevraagd worden voor een eerste opvang en oriëntering. In 2013 waren er 60 nieuwe aanmeldingen. Allen werden uitgenodigd voor een intakegesprek. Zeven gedetineerden waren echter reeds vrij alvorens dit eerste gesprek kon plaatsvinden. Rekening houdend met de 14 lopende dossiers van 2012, werden in 2013 in totaal 67 gedetineerden individueel opgevolgd door medewerkers van CGG De Pont. c.
Herstelgerichte activiteiten
In september 2013 werd de cursus ‘Omgaan met lastige situaties’ georganiseerd door De Rode Antraciet. In totaal namen er 7 gedetineerden deel aan deze cursus; 6 attesten konden worden uitgereikt. Naar jaarlijkse traditie werd ook in 2013 in samenwerking met Vormingplus Mechelen een reeks ‘Rondom Prison’ georganiseerd. Deze activiteit heeft als doel de afstand tussen maatschappij en gedetineerde te verkleinen. Burgers kunnen een kijkje nemen in de gevangenis en in gesprek gaan met de gedetineerde over de feiten die gepleegd werden en het leven in de gevangenis. De reeks werd afgesloten door een getuigenis van een slachtoffer, wat een diepe indruk maakte op de burgers en de gedetineerden. d.
Tewerkstelling
Sinds april 2013 kwam er, na een periode van afwezigheid, opnieuw een detentieconsulent van VDAB naar de gevangenis. Eén dag per veertien dagen heeft zij een zitdag binnen de muren van de gevangenis en helpt ze gedetineerden met vragen rond tewerkstelling, werkverleden, opleidingen,… In 2013 werden er op die manier 80 gedetineerden bereikt waarmee in totaal 155 gesprekken gevoerd werden.
Gevangenis Mechelen
7
e.
Culturele activiteiten
Contour 2013 was een Biënnale voor ‘Bewegend Beeld’ in Mechelen. Het thema dit jaar was ‘Leisure, discipline and punishment’. Vanuit dit thema werd er contact gezocht met de gevangenis van Mechelen en De Rode Antraciet. Dit resulteerde in een samenwerking, waarbij de gevangenis één van de drie locaties van Contour werd. In het kader van Contour
Figuur 4: Logo Contour 2013
vonden een aantal boeiende activiteiten plaats: schreeuwopnames, ‘Moving through second hand sources’, story-telling, briefkaarten met postzegels voor de gedetineerden,… De resultaten van de samenwerking waren tevens te bewonderen in het Hof van Busleyden te Mechelen. In september 2013 werden crea-workshops gegeven onder begeleiding van Lieve Germer, gekaderd binnen het Prison Art Project van De Rode Antraciet. Verschillende werken uit Mechelen haalden de tentoonstelling ‘Ongezien’.
8
Via de samenwerking met Contour 2013, werden we in contact gebracht met de Jazzzolder vzw. Op 15 september 2013 vond het Jazz at home-festival plaats waarbij jazzmuzikanten in verschillende huiskamers een optreden gaven. De gevangenis werd als één van deze huiskamers beschouwd. De groep Figuur 5: Optreden Carmamuse (Jassepoes)
f.
Carmamuse bezorgde de gedetineerden die dag een gezellige namiddag.
Bib
De gevangenisbibliotheek kende ook in 2013 een groot succes en maakt het een onmisbaar gegeven voor de gevangenis van Mechelen. Bijna 83% van de gedetineerden brachten gemiddeld bijna 3 keer per maand een bezoek aan de bibliotheek. Tot midden 2013 konden alle gedetineerden 3 voormiddagen per week een bezoek brengen. Het hoge bezoekersaantal (tot 50 gedetineerden per sessie) zorgde echter voor overlast en daarom werd dit per gedetineerde herleid tot 1 bibliotheekbezoek per week. Een Valentijnsactiviteit, “Gedichten schrijven”, vanuit de gevangenisbibliotheek zorgde ervoor dat een aantal gedetineerden mooi versierde brieven naar het
Gevangenis Mechelen
thuisfront konden sturen. Deze activiteit werd ondersteund door De Rode Antraciet en begeleid door de bibliotheekmedewerkster en het Beschermcomité. In het najaar van 2013 werd gestart met een nieuwe activiteit, ‘Lekker samen lezen’. De activiteit werd georganiseerd door de gevangenisbibliotheek en begeleid door Pascale Brant, een vrijwilligster bij de Mechelse stadsbibliotheek die een opleiding volgde bij The Reader Organisation. In kleine groep werden er samen verhalen, fragmenten en gedichten gelezen. De vrijwilligster kon rekenen op de ondersteuning van Frederik Janssens van De Rode Antraciet. g.
Sport In 2013 werd de eerste aanzet gegeven voor het organiseren van 1 uur groepssport per week. De reeds bestaande samenwerking tussen de gevangenis en Hattrick vzw werd verdergezet. Hattrick vzw is de overkoepelende organisatie van KV Mechelen en Racing Mechelen en heeft
Figuur 6: Foto voetbaltraining (Jonas Maris)
een specifieke doelgroepenwerking uitgebouwd. Vrijwilligers van Hattrick vzw
zorgden gedurende bijna 25 weken voor de begeleiding van de voetbaltraining op de wandeling. Deze activiteit werd erg gesmaakt bij de gedetineerden, waardoor er probleemloos wekelijks een ploeg enthousiaste deelnemers klaar stond. Dankzij de ondersteuning van BLOSO kon er in het najaar gestart worden met een groepsles conditietraining. Gedurende 10 weken werd de conditietraining begeleid door een externe lesgever.
3.3. Beleidsplanningsproces Het decreet betreffende de organisatie van de hulp- en dienstverlening aan gedetineerden zorgt voor een wettelijke verankering van de bepalingen uit het vroegere Strategisch Plan. Het decreet gaf de aanzet voor de opmaak van een eerste actieplan voor de hulp- en dienstverlening in de gevangenis van Mechelen, met een werkingsperiode van 2 jaar (2014-2015). Met de partners werd een gezamenlijk beleidsplanningsproces opgestart met als doel een beleid op langere termijn uit te werken. Het proces resulteerde in een ambitieus en gedragen actieplan dat op 12 december 2013 werd voorgesteld in de gevangenis 1. Het actieplan stippelt het pad uit dat we de volgende jaren willen bewandelen met alle partners in de hulp- en dienstverlening. 1
Het Actieplan hulp- en dienstverlening aan gedetineerden in de gevangenis van Mechelen – 2014-2015 kan opgevraagd worden via de Beleidscoördinator, Eve Schippers. Gevangenis Mechelen
9
4.
Vooruitblik op 2014
In 2013 werd voor het eerst gewerkt aan een beleid op langere termijn door de opmaak van het actieplan. In 2014 zullen we met de uitvoering van dit actieplan van start gaan. De opmaak van het actieplan was niet de enige implicatie die verbonden was aan de komst van het decreet betreffende de organisatie van de hulp- en dienstverlening. Het decreet omschrijft immers de oprichting en de taken van een Beleidsteam en Coördinatieteam. Beide overlegorganen zijn nieuw voor de gevangenis van Mechelen en zullen geïntegreerd worden in de bestaande overlegstructuur. De grootst mogelijke efficiëntie en effectiviteit van een integrale hulp- en dienstverlening moeten hierbij beoogd worden. Een evaluatie van de overlegstructuur zoals die tot op heden bestond, dient zich dan ook aan. In 2014 zal voor het eerst gewerkt worden met een begroting. Dit kadert binnen een transparant beleid en maakt planning van activiteiten op langere termijn mogelijk. Een variatie aan kwaliteitsvolle activiteiten met voldoende aandacht voor de noden van de gedetineerden en een efficiënt budgetbeheer vormen hierbij basisprincipes. Vanaf maart 2014 verwelkomt de gevangenis van Mechelen een nieuwe
10
beleidscoördinator hulp- en dienstverlening. Samen met de verschillende partners zal zij streven naar een kwalitatief aanbod en de uitvoering van het actieplan opvolgen en ondersteunen. De hulp- en dienstverlening blijft een netwerkorganisatie, waardoor de samenwerking met partners centraal staat. In 2014 zal deze samenwerking verdergezet worden, met aandacht voor organisaties in het bredere netwerk, zoals het Justitiehuis van Mechelen en Straathoekwerk Mechelen. In het voorjaar van 2014 zal gestart worden met een project Nederlands voor anderstaligen, namelijk ‘Nederlands op de gevangenisvloer’. CBE Open School diende hiervoor in maart 2013 een aanvraag in bij de provincie Antwerpen. Dit is een aanbod gericht op anderstaligen, zodat zij een basiskennis Nederlands hebben om te kunnen functioneren in de gevangenis. Het betreffen intensieve modules van 60 lesuren. Bovenstaande en nog veel meer kan verwacht worden in 2014. Het belooft alvast een erg boeiend jaar te worden!
Voor meer info met betrekking tot de hulp- en dienstverlening in de gevangenis van Mechelen, kan U terecht bij Eve Schippers, Beleidscoördinator, via
[email protected].
Gevangenis Mechelen
