IMPRIMÉ / DRUKWERK
TPG Post Port betaald Port payé Pays-Bas
V E GHEPEYS EN KLOEKE DAET
D O
VERENIGING VAN OUD-LEERLINGEN VAN HET CHRISTELIJK LYCEUM TE BANDOENG Nr. 2, mei 2012
Indien onbestelbaar s.v.p. retourneren naar: Mw. T. Holleman-Bangert Merelhof 42 2251 DD Voorschoten Nederland
VOORWOORD................................ ................................ ................................ ................................ ......... 1 MEDEDELINGEN VAN BESTUUR EN REDACTIE................................ ................................ .................. 1 Welkom nieuwe leden/donateurs................................ ................................ ................................ .....1 Contributie................................ ................................ ................................ ................................ .......1 E-mailadressen ................................ ................................ ................................ ............................... 2 Badges................................ ................................ ................................ ................................ ............ 2 Huishoudelijk Reglement................................ ................................ ................................ ................. 2 IN MEMORIAM................................ ................................ ................................ ................................ ......... 3 In Memoriam Mas Kalkman 14 april1936 ± 7 februari 2012................................ ............................. 3 VERSLAG VAN DE REÜNIE IN DE KUMPULAN OP 14 APRIL 2012................................ ...................... 5 Foto¶s van de reünie 2012 ................................ ................................ ................................ ............... 7 INGEZONDEN MEDEDELINGEN ................................ ................................ ................................ ............ 7 VEBOS-reünie 2011................................ ................................ ................................ ........................ 7 MET IKAN LAYAR DOOR MALUKU ± Rob Rodrigues ................................ ................................ ............. 8 INDIË JEUGDERVARINGEN - Therry Heijne ( deel I ) ................................ ................................ ........... 12 ALGEMENE GEGEVENS ................................ ................................ ................................ ...................... 17 Bestuur en Redactie................................ ................................ ................................ ...................... 17 Lidmaatschap................................ ................................ ................................ ................................ 17 Specificatie van uw betaling ................................ ................................ ................................ .......... 17 Verzoeke kopij voor de volgende uitgave vóór 1 oktober 2012 te zenden naar de redactie. N.B. De redactie is niet verantwoordelijk voor inhoud, stijl en spelling van ingezonden stukken. Controleer dus zelf uw documenten vóór inzending! Adreswijzigingen en berichten van overlijden gelieve u te zenden naar de secretaris. Adressen van bestuursleden en redactie vindt u op het achterblad.
Let op de adreslabel: daar staan uw lidnummer en eventueel nog te betalen contributie. Staat daar geen bedrag, dan heeft u uw contributie t/m dit jaar al betaald. Specificeer uw betaling als aangegeven op het achterblad. Ongespecificeerde extra betalingen boven de verschuldigde contributie worden geboekt als éénmalige donatie.
VOORWOORD Helaas moet ik met negatief nieuws beginnen: Willem van Ouwerkerk heeft het voorzitterschap van VEDO per direct beëindigd, mede vanwege de kritiek die hem ten deel viel tijdens zijn optreden op de reünie van 14 april j.l., zowel vanuit de zaal als van zijn medebestuursleden. Natuurlijk betreuren wij zijn besluit, maar wij hebben daar begrip voor. Achteraf beschouwd zijn wij als mede bestuursleden waarschijnlijk tekort geschoten in de coaching, maar dat zij zo. Willem, bedankt dat je het hebt geprobeerd, maar het zat er kennelijk niet in. Tot ziens. Het tweede negatieve nieuws is waarschijnlijk al alom bekend: ons schoolgebouw is nu helemaal geruïneerd door een stormaanval van extremisten. Naar mijn mening was het gebouw niet meer te redden, maar nu zeker niet. Voor ons blijft de dierbare herinnering aan een geweldige schooltijd in het pand aan de Dagoweg; laten we deze herinnering koesteren. Het leven gaat verder en als wij er niet meer zijn, denkt niemand meer aan het Christelijk Lyceum te Bandoeng. Zo is het leven. Maar nu positieve geluiden: de reünie op 14 april j.l. mag als zeer geslaagd worden beschouwd met ca. 130 deelnemers, ongeveer evenveel als tien jaar geleden. Op deze wijze kunnen wij nog een tijdje doorgaan(?). De vergadering verliep vlot, waarschijnlijk ook omdat velen het gesprokene niet konden verstaan. De enquête over het verschuiven van de jaarlijkse bijeenkomst naar de tweede zaterdag in september heeft het volgende resultaat opgeleverd: - aantal ontvangen reacties: 205 - aantal voor verplaatsing: 195 - aantal tegen verplaatsing: 3 - geen mening: 6 Het bestuursvoorstel is dus aangenomen en dat betekent dat de volgende VEDO-reünie wordt gehouden op zaterdag 14 september 2013. Mevrouw Margaret Leidelmeijer - verbonden aan de Volksuniversiteit Arnhem - hield een boeiende lezing over de suikerindustrie en -plantages in Nederlands-Indië in de 19e eeuw. De sfeervolle achtergrond muziek - zo goed herkenbaar uit onze jeugdjaren - werd verzorgd door Victor de Vries die een aantal nummers ook vocaal begeleidde. De rijsttafel Kumpulan was weer voortreffelijk en werd door eenieder met smaak genuttigd. Iedereen een geweldige zomer toegewenst - zonder kabinet - maar daar merken wij nauwelijks iets van. Walter Burger MEDEDELINGEN VAN BESTUUR EN REDACTIE Welkom nieuwe leden/donateurs Als nieuwe donateurs hebben zich Ingrid Schröder, dochter van een van onze oud-docenten, en Erich Gärtner aangemeld. Beiden hebben onze laatste reünie bezocht. Erich was al eens eerder aanwezig bij een van onze reünies; wij hopen dat het Ingrid, die voor het eerst kwam, goed is bevallen. Contributie Op de label van G&KD staat wat u nog aan contributie schuldig bent inclusief de contributie voor het lopende jaar (zie het kader onder de inhoudsopgave). Bij sommige mensen schept het verwarring als ze een bedrag debet zien op de de label van de eerste G&KD van het jaar. Ter verduidelijking: bij alle leden staat dan een debet op de label, namelijk de contributie voor het nieuwe jaar. Sommige leden gaan dan voor twee jaren betalen, omdat ze denken nog contributie schuldig te zijn over het vorige jaar. Hopelijk is dit misverstand nu opgelost: u hoeft nooit meer contributie te betalen dan op de label als debet is aangegeven. Donaties zijn natuurlijk altijd welkom! Dit gezegd zijnde moeten wij constateren dat 142 leden hun contributie voor 2012 nog niet hebben betaald, waarvan 19 zelfs nog niet hun contributie voor 2011. Bij de eerste categorie hebben we de schuld geel gemarkeerd op de label, bij de tweede roze. Wij verzoeken deze leden hun contributie z.s.m. over te maken. 1
E-mailadressen Hebt u een e-mailadres, maar heeft u de volgende e-mails niet ontvang: 5 januari 2012: ·Doorgaan of niet: Enquête 19 maart 2012: ·Vedo reünie 14 april 2012 dan zijn er twee mogelijkheden: 1. Uw e-mailadres is niet bij ons bekend 2. Wij kunnen u niet bereiken In het tweede geval is meestal de oorzaak dat uw mailbox vol is. Leest u uw e-mail offline met behulp van Outlook Express of Outlook, zorg er dan voor dat na het downloaden van uw e-mail naar uw computer, deze e-mail wordt verwijderd van de server. Bij Outlook Express doet u dat via het menu: Extra → Accounts → Eigenschappen → Geavanceerd: De keuze: Een kopie van berichten op de server achterlaten moet niet aangevinkt zijn. Op soortgelijke wijze doet u dat bij Outlook. Werkt u online (Hotmail, Gmail, Live Mail etc.) bekijk dan de opties. Wellicht worden uw verwijderde berichten niet echt verwijderd. Kortom: 1. Laat uw mailbox niet over quota raken. U bent dan niet meer bereikbaar. 2. Geef wijziging van uw e-mailadres aan ons door. Wij zijn niet helderziend. Wat ook de oorzaak is, wij verzoeken degenen die bovenstaande e-mails niet hebben ontvangen, maar wel een e-mailadres hebben ons alsnog hun e-mailadres te sturen. Het vereenvoudigt de communicatie. Per post doen we alleen mededelingen via G&KD. Badges Bij elke reünie verzoekt de voorzitter de leden om hun badges en badgehouders bij vertrek achter te laten in de daarvoor bestemde doos bij de uitgang. Er staat ook een groot bord om de leden hieraan te herinneren Het is niet noodzakelijk om de badges uit de badgehouders te halen. De badgehouders kosten geld en kunnen wellicht niet meer in hetzelfde formaat besteld worden. Het maken van badges kost tijd, immers de badges moeten op maat gesneden worden. Het is daarom teleurstellend dat ook dit jaar weer 24 van de 120 badges niet zijn ingeleverd« Willen diegenen die hebben vergeten hun badgehouders/badges in te leveren deze alsnog op sturen naar het secretariaat van de vereniging? Het spaart ons geld en moeite. Huishoudelijk Reglement Naar aanleiding van het besluit van de ALV om reünies voortaan op de tweede zaterdag van september te houden is het huishoudelijk reglement aangepast. Wij willen ook in het huishoudelijk reglement opnemen dat voor achterstallige betalingen tijdens een reünie en voor terugboekingen van maaltijdkosten bij afwezigheid administratiekosten worden berekend. De wijzigingen staan hieronder: Artikel 2: Bijeenkomsten (Statuten art. 2 lid 2a) De vereniging belegt elk jaar in september een Algemene Ledenvergadering (ALV), in principe op de tweede zaterdag in september, maar indien dit niet mogelijk is, een andere zaterdag in september. Deze bijeenkomst kan worden gecombineerd met een gezamenlijke Indische maaltijd (facultatief) en een reünie die wordt opgeluisterd met muziek en bijzondere attracties. De Indische maaltijd betalen de bezoekers zelf. Daarnaast betalen de bezoekers ± zo nodig ± een bijdrage in de algemene kosten van de reünie. Artikel 6: Deelneming aan een reünie (Statuten art. 13 lid 1) (C O N C E P T ) Leden kunnen introducés meenemen naar een reünie. Deze introducés betalen entreegeld dat afgestemd is op de kosten van de reünie, maar ten minste gelijk is aan de basiscontributie. In de oneven jaren en in lustrumjaren nodigt het bestuur van VEDO van elk van de zusterverenigingen ADVENDO, CAS, CMS, KRIS en VEBOS één bestuurslid uit. Deze eregasten betalen geen entreegeld. Zij krijgen consumptiebonnen en een maaltijd aangeboden door de vereniging. Leden en introducés moeten vóór deelneming aan een ALV/reünie hun contributie en deelnamekosten hebben voldaan.
2
Indien de girale betaling van het verschuldigde nog niet bekend is bij de penningmeester, moet deze op de ALV/reünie per kas worden voldaan. Hierbij worden administratiekosten in rekening gebracht. Het teveel betaalde zal na ontvangst door de penningmeester worden terugbetaald.
Bij tijdige afmelding kunnen ± op verzoek ± maaltijdkosten worden terugbetaald. Ook daarbij worden administratiekosten in rekening gebracht.
Het hele concept reglement kunt u vinden op onze website www.vedo-world.nl . Wij zullen op de volgende ALV uw goedkeuring vragen. Sinds kort vindt u ook de statuten van VEDO op de website. Eric Holleman (zie achterblad) IN MEMORIAM De overledenen zijn: Joop Kraan-Wielenga Charley Purvis Otto Zijlstra Edith Maschewski Bruce Pelupessy Liet van Daatselaar-van Niftrik Carla Graftdijk-Walraven Frieda Kuys-Ellwanger Masha Dragt-Kalkman Nonnie Wiarda-Amersbeek Titia Bouma Nina Hamilton of Silvertonhill-Philippi Jaap van Niftrik John van Werkum Maaike van Os-Versloot Jenny v.d. Wouden-van Altena Gerrit Tjeerdsma Terry Cornfield Rob Claasen
Overleden 22-07-2011 23-08-2011 17-11-2011 08-10-2011 12-2011 2012 01-2012 02-02-2012 07-02-2012 16-02-2012 03-03-2012 06-03-2012 01-04-2012 01-04-2012 11-04-2012 23-04-2012 27-04-2012 28-04-2012 30-04-2012
Ons medeleven gaat uit naar de nabestaanden die wij veel kracht toewensen bij het dragen van hun verlies. In Memoriam Mas Kalkman 14 april1936 ± 7 februari 2012
14-10-1952 sportwedstrijden v.l.n.r. Nini v.d. Leeden, Inge Loeber, Mas Kalkman
Mas was dat mooie meisje dat met wapperende haren naar school toe fietste´, zo herinnerde zich ons vriendje Soemardi Mas indertijd, toen hij haar opzocht in het ziekenhuis in Jakarta in 2005. Tijdens onze grote reünie in 2005 in Bandung werd Mas niet lekker, zij moest in het ziekenhuis opgenomen worden en helaas voortijdig naar Holland terugkeren. 3
Hoe jammer vond ze het om haar man Peter haar Indië niet te kunnen laten zien. Gelukkig maar dat zij nog wel op de reünie aanwezig kon zijn en daar o.a. Made Soeriakoesoemah ontmoette met wie zij veel dierbare herinneringen ophaalde. Ik kende Mas, die niet bij mij in de klas zat, waarschijnlijk van de gezellige dansfeestjes bij de familie Soeryakoesoemah thuis. Toen ik voor het eerst na vele jaren de reünie in 2002 in Ede bezocht was het dan ook een geweldige verrassing haar weer terug te zien. Wij hielden daarna vrij intensief contact. In Nederland werd in 2005 darmkanker geconstateerd. Mas werd geopereerd. Het ging de laatste jaren op en neer met Mas, maar ieder die haar gekend heeft weet hoe zij zich in stand wist te houden met haar ijzersterke wil. Hoe vaak ging ze niet naar Middelburg om de moeder van Hans van Duyn, ³moesje Louise´ zoals Made en vriend van zoon Hans, haar noemde, of wel Tante Wies, te bezoeken. Hans, die op jonge leeftijd was verongelukt. Daarnaast bezocht zij regelmatig scholen om kinderen te vertellen over het leven in de Jappenkampen. In haar werkzame leven was Mas lerares Engels en reken maar dat ze orde kon houden! Mas heeft zeer intensief geleefd en heel wat kilometers gemaakt tijdens dit werkzame leven, vol studie naast de uren van het lezen van vele vele boeken. Wij kennen haar bij de Vedo ook van haar Haiku¶s. De korte gedichtjes waarin ze haar ideeën en gevoelens kon uiten. Wij hebben met z¶n allen een bijzondere vriendin verloren. Inge Loeber (februari 2012) **** Het werd pas in Nederland tijdens een van de Vedo-reünies dat ik Mas Dragt-Kalkman leerde kennen, niet beseffend dat onze toen ontstane vriendschap relatief van zo korte duur zou blijken. Nog voel ik het gemis. ³Aduh, Tikus apa kabar?´ en daar gingen we dan weer! Stand van zaken in onze persoonlijke levens op dat moment doornemend, maar binnen de kortst mogelijke tijd verder gaand op ons zo geliefde stokpaardje: de gedeelde meest dierbare herinneringen uit ons verblijf in Bandoeng. Samen droomden wij dan weg naar Tangkubangprau, Dagowaterval, Lembang en Christelijk Lyceum o.a. Wat konden wij, met de nodige humor doorspekt, terugkijken naar die heerlijk onbezorgde tienerjaren en dat alles onder de warme tropenzon die wij beiden zo node misten. Wat een weelde je gekend te hebben, anak Mas. Selamat jalan, where ever you go! Muis Rasing (17 februari 2012) **** Mas, je zult altijd in mijn herinnering blijven als degene die nooit vergat te bedanken voor alle moeite die het bestuur zich had getroost om een ALV of reünie te organiseren en daar heel vaak haiku¶s bij maakte. Jouw enthousiasme en dankbaarheid waren iedere keer weer hartverwarmend! Heel veel dank daarvoor. Tineke Holleman-Bangert
4
VERSLAG VAN DE REÜNIE IN DE KUMPULAN OP 14 APRIL 2012 Het bestuur is gewoonlijk drie kwartier tot een uur voor de officiële aanvangstijd van een reünie aanwezig, maar hoe vroeg we ook komen, er is bijna altijd een Vedoaan ons voor, die dan moet wachten tot onze baliemedewerkers en penningmeester klaar zijn voor de ontvangst. Gelukkig was er in de zaal een verkoopstand, waar de early birds konden rondneuzen! V.l.n.r. Thelma Jellema-v. Dort, Caroline Bangert, Magda Burger
Toen de baliemedewerkers en Eric zich hadden geïnstalleerd, konden de eerste gasten de enveloppen met hun bonnen en badges in ontvangst nemen. Meestal werd daarna direct koers gezet naar het buffet voor de koffie met spekkoek.
Max van Balgooy, Eric Holleman en Jan Bartels,
Emil v.d. Brink
Het was jammer dat er in de grote zaal een reünie van oud-mariniers was, die naar de verkoopstand kwamen en niet altijd door hadden dat ze voor hun reünie elders moesten zijn. De Vedoanen trokken zich daar echter niet veel van aan. Dat daardoor het programma van onze reünie moest worden omgegooid, was gelukkig ook geen probleem. Er werd veel gezoend en al spoedig heerste er een gezellige sfeer. Sommige klasgenoten hadden elkaar in ³geen eeuwen´ gezien en dan is het spannend of je elkaar herkent. Dus maar even aan Tineke vragen of de persoon in kwestie er al is en zo ja, waar. Tijdens de Algemene Ledenvergadering was er zo¶n herrie dat het bestuur in de zaal nauwelijks te verstaan was. Echter, ook het bestuur had soms moeite te verstaan wat de leden in de zaal te berde brachten.
5
Tegen vieren arriveerde Victor de Vries die met zijn liedjes en muziek appelleerde aan ons jeugdsentiment en verschillende aanwezigen zongen / neurieden soms gezellig met Vic mee.
Victor de Vries
Ineke Meyn en Eric Holleman
Een enkeling liet zich verleiden tot een dansje zoals Miep Meijer en introducé en onze penningmeester die Ineke Meyn in een woest jive meevoerde. Om vijf uur werd de aanwezigen gevraagd zich naar de grote zaal te begeven waar mevrpuw Leidelmeier een voordracht hield over de suikerindustrie. Namens Vedo bedankte Tineke haar voor haar lezing en overhandigde haar een bos bloemen en daarna moesten we allemaal weer terug naar andere zaal voor het Indisch buffet. In plaats van het uitbundig geroezemoes kwamen een relatieve stilte en het geklik van bestek.
V.l.n.r: Donald Düren, Jill v. Beek, Cherna Niels, Prudy de Koning
6
V.l.n.r: Edith Dahmen, Rob Rodrigues, Hilleke Vrijburg, Wim Hogesteijn, Lilian Song
V.l.n.r.: Frans Kiesel, Frieda en Marcel Debrichy, Inge Loeber, Muis Rasig, Muis¶ man, Els Gevers, Tjoa Kong Seng
Na afloop van de maaltijd werd er nagepraat onder het genot van een kopje koffie of een drankje, maar om een uur of acht vertrokken de meeste Vedoanen en kwam er langzamerhand een eind aan een bijzonder gezellige reünie. Jammer dat het zo lang duurt tot de volgende! Tineke Holleman Foto¶s van de reünie 2012 Op de reünie van 2012 heeft Caroline Bangert, Tineke¶s zuster, voortreffelijke foto¶s gemaakt die u op onze website www.vedo-world.nl kunt bekijken. De resolutie van deze foto¶s is laag. Wilt u een foto afdrukken, dan kunt u bij mij het origineel (hoge resolutie) opvragen. Desgewenst laat ik hem afdrukken bij de Albert Heijn die het dichtst bij u in de buurt ligt. Daarvoor heb ik nodig: uw postcode, uw e-mailadres, het reüniejaar, fotonummer en het gewenste formaat van de foto(s). Eric Holleman INGEZONDEN MEDEDELINGEN VEBOS-reünie 2011 Op 18 september 2011 hield VEBOS haar jaarlijkse bijeenkomst, zoals gewoonlijk in het intieme zaaltje ³Het Heuvelhonk´ in Leidschendam. Ondergetekende mocht er als vertegenwoordiger van zustervereniging VEDO, bij zijn. Dat ben ik ook geweest, maar voordat ik een verslagje kon schrijven, belandde ik in het ziekenhuis met een zeer gecompliceerde elleboogbreuk, na een val in huis. Dat betekende een operatie en daarna een meer dan 2 maanden durende revalidatie in een zorgcentrum hier in Voorburg. Maar daarmee had ik nog niet alle functies van arm en hand (schrijven!) terug«« Nu probeer ik nog wat te vertellen over deze, altijd heel gezellige, bijeenkomst. Het welkomstwoord werd gesproken door Wil Raaff, waarin ook alle aanwezige vertegenwoordigers van de zusterverenigingen Advendo, Cas, CMS, Kris, en Vedo genoemd werden. Bij binnenkomst kregen we koffie met een hartig hapje daarbij, en vlak daarna een glas jus d¶orange om mee te proosten na het zingen van het openingslied Io Vivat. Aansluitend werd een minuut stilte in acht genomen ter herdenking van de in het afgelopen jaar overleden personen. De ledenvergadering, voorgezeten door secretaris Stephan Jansen, was heel kort, en daarna kon het gezellig begroeten en ervaringen van het afgelopen jaar uitwisselen een begin of vervolg hebben. De Indische maaltijd tussen de middag was weer uitstekend verzorgd door de familie. Doppert, evenals de tussendoor Indische hapjes.
7
Na de maaltijd vertelde dit jaar de heer Eeckhout over zijn leven, dat in 3 delen van 30 jaar uiteenviel. In 1939 kwam hij aan op de Technische Hogeschool Bandoeng. Kort daarop brak de oorlog uit. Pas in 1946 ± hij was in de oorlog in Thailand geweest - kon hij de eerste tentamens doen. In maart 1950 studeerde hij af. In 1951 kreeg hij een aanbieding om bij de Indische Spoorwegen te komen werken op Java. In 1954 ging hij in op een verzoek om bij Philips, met standplaats Utrecht, te komen werken. In 1983 ging hij met pensioen als directeur Openbare Werken. Nadat hij o.a. had meegewerkt aan de bouw van Kazernes in Nunspeet en Oldebroek, en van ¶t Harde en Steenwijkerwold. Daarna werd hij lid van de Stichting Behuizing Verzorgings- en Bejaardenhuizen. En van de Anbo en K.B.O. Hij werd door het Vaticaan benoemd tot Ridder in de Orde van Sylvester. In 2002 is hij getrouwd met een vriendin, die hij al in 1949 kende. Hij is toen van Utrecht naar Elst verhuisd. Op de website van de Oorlogsgraven Stichting (www.eenlevenverloren.nl) is het leven van hem en zijn broer te lezen en horen. De spreker werd na afloop door de heer Wil Raaff bedankt met een cd./boekenbon. Tussendoor werden loten verkocht, waarvan de opbrengst bestemd is voor HALIN. De daarop volgende loterij bevatte leuke prijsjes. Een 2e lezing later op de middag werd gehouden door de heer Ruud Greve (86 jr.), die vertelde, dat hij als kind altijd bij het naar bed gaan ontsnapte naar de gang van de bediendenkamer(s). Deze bedienden hebben hem veel geleerd over mystiek. Zijn jeugd was doorspekt met (geestelijke) verschijningen, o.a. de tijger. Dat heeft hem op latere leeftijd veel doen reizen, o.a. naar Djokja en Solo, de steden met veel bronnen van de Indische mystiek. Spreker is getrouwd met een bloemenmeisje uit Haarlem, en heeft 35 jaar in Indië doorgebracht. Hij heeft zich daarbij de vraag gesteld. Kunnen wij westerlingen ooit een Javaan doorgronden? Zijn antwoord is: neen! Hij heeft het regime van Soeharto meegemaakt en vertelt dat Soeharto voor scholen voor de kinderen aldaar heeft gezorgd. Verklaring van enkele Maleise woorden: in ³pantjak sila´ zitten de grondbeginselen van de Islam. Kebatilan = onzichtbare wereld. Binnenkort zal deze heer Greve zijn 26e reis naar Indië gaan maken; waarschijnlijk voor de laatste keer. De muziek tussendoor werd verzorgd door Vic de Vries. En zoals elk jaar gingen veel kaarten ter tekening rond om gestuurd te worden naar degenen die ziek zijn of om andere redenen niet (meer) aanwezig konden zijn. Thelma Jellema-van Dort (april 2012) MET IKAN LAYAR DOOR MALUKU ± Rob Rodrigues Net terug van de CAS Reünie Bersama 2010 hoorden wij in Zeeland van een goede sportvriendin Charlotte Stolk-Wieske (geb. 1950 Sumatra) over een reis door de Molukken, die oudste broer Rob Wieske (geb. 1939) met zijn familie, vrienden en echtgenotes uit zijn Jakarta periode ( 1967 ± 1978) eind 2011 eindelijk zou gaan maken. ³Als er plaats is, willen Edith en ik dolgraag mee, wat het ook kost´ zeiden wij eind 2010. En zo vertrokken wij 14 november 2011 naar Jakarta en via Ambon naar Tual, Kei kecil, Maluku Tengara. Donderdag 17 november embarkeerden wij met 2 rubberbootjes op het van Sea Trek Bali gecharterde luxe motoren zeilschip Ikan Layar (Franse eigenaar), met 12 zeer comfortabele passagiershutten en 7 bemanningsleden. Wij waren vrij in de keuze van te bezoeken eilanden, duik- en snorkelplaatsen mits wij na 14 dagen op het afgesproken eiland zouden arriveren. Joris, operationmanager Sea Trek Bali, was extra aan boord om met Rob Wieske en Franse captain Nicolas de te bezoeken eilanden, snorkel- en duikplaatsen te coördineren. Om 10:30 uur anker op richting Kei besar meteen omgeven door dolfijnen die wij de hele reis zouden zien. De nasi kuning lunch met vis was heerlijk evenals het toetje. Om 16:00 uur werd in een baaitje geankerd, snorkelapparatuur van het schip of eigen spullen gepast en genoten van het heerlijke zee8
water, prachtig onderwaterzicht op mooi koraal, allerlei soorten vissen en schildpadden. Ook het avondeten was lekker Indonesisch zoals deze Indonesia liefhebbers hadden gevraagd. Vroeg naar kooi na de lange reis naar dit oostelijk deel van Indonesia. Vrijdag 18 november Na een nacht op een prettig schommelende Ikan Layar (IL) stond iedereen om 06:00 uur al op dek te genieten van de prachtige natuur en spiegelgladde zee. Een heerlijk ontbijt met ei naar keuze, fruit (ananas, druiven, mangga, papaya, blimbing, bangkuang), toast, thee, koffie, juice. Om 09:00 uur anker op en naar een dorpje Wasar (Kei Besar) gevaren, waar Joris zich al had gemeld samen met de Indonesische captain Ferry, ten anker zo dichtbij mogelijk. Een Indonesische catamaran versierd met palmen en vlaggen met trommelende en dansende mannen haalde ons af. We kregen een heel enthousiaste ontvangst van dansende vrouwen en kinderen gekleed in kleurige gewaden; wandeling door kerk en dorp naar sagomeel bereiding. Men was zo blij ons - orang bulè - te zien; wij doneerden bij dorpshoofd. Met 2 rubberboten werd een mooi strandje met snorkelplek opgezocht. De ikan pepesan lunch smaakte daarna verrukkelijk, Het schip zette koers 298 naar onze volgende bestemming met nog steeds een gladde zee. Na het diner werd gebridged, geschaakt, gelezen en bijgepraat rondom onze ruime eettafel onder een hemel met stralende sterren. Zaterdag 19 november Ongerept natuurschoon gleed langs ons op weg naar Gorong eiland Amar. Joris ging om 11:00 uur met bootje en Nicolas naar het dorpshoofd van Amar Sekaru. Na een broodjeslunch met vruchten om 12:00 uur van boord + crewleden voor wandeling door plantage volop vruchten zoals pala, duren, sirih, manga en nangka. Hier was de aarde zo vruchtbaar en het zou alleen maar nog meer opvallen later op de reis. Na de wandeling de dukunshow onder een luid gekrijs van de kinderen die volop meededen, ook bij onze deelname. Na donatie terug naar boord en snorkelen. Om 18:00 uur varen richting de Banda eilanden op 90 zm. Zondag 20 november. Om 07:30 uur, tijdens ontbijt door ³Veilige Passage Zonnegat´ liepen we Banda Neira binnen na een schitterende aanloop op de van heel ver al duidelijk zichtbare Gunung Api. We meerden voor het eerst af langs een kade om solar en water te laden en tevens afgifte vuile was. O.l.v. Joris bezochten we Museum Fort Nassau, waarbij het schilderij met de moord door JPznCoen op 44 orang kaya diepe indruk maakte, Fort Belgica met uniek zicht op Gunung Api, Istana Mini en herdenkingsplaats Moh. Hatta in ballingschap. Om 13:00 uur gingen wij weer varen rondom Gunung Api en ten anker vlakbij de uitgestulpte lava van de laatste uitbarsting waar werd gesnorkeld en gezwommen. Om 17:00 uur gingen voor het eerst de 4 duikers Ankie + Edith en Joris + Dick met een rubberboot naar de steiger om tegen zonsondergang mandarijnvissen te zien, 8 anderen gingen in de andere boot naar Banda Neira om te wandelen en schildpadden + haaien in kweekvijvers te zien zwemmen.
9
Maandag 21 november, Edith en Robbie 47 jaar getrouwd. Na ontbijt vertrokken we naar Banda Lonthoir (Groot Banda) om het Fort Hollandia te bezoeken en na een behoorlijke klim een prachtig uitzicht vanaf dit strategisch punt. Halverwege de weg terug dronken we koffie Nutmeg in pension Leiden waar ik vertelde hoe Edith en ik elkaar tijdens de grote (CAS) vakantie van 1956 in het weekendhuis van de familie Weskin te Tugu voor het eerst ontmoetten. Vervolgens wandelden wij naar de nootmuskaatplantage van Ponckie van de Broek, 13de generatie. Om 12:30 uur naar Pulau Pisang om te snorkelen, zwemmen en duiken. Op een arangvuur was onze lunch gereed: ikan bakar, tempé, kacang panjang, terong en nasi. Allen smulden van deze asli maaltijd Om 17:30 uur was iedereen terug aan boord, Edith bood de dames een wijntje aan en ik de heren een biertje. Gezeten op stoelen versierd met 2 hartvormige ballonnen werden Edith en ik verrast door toespraken van Rob Wieske, een lied van Cor Wieske door iedereen meegezongen, een fles champagne door Joris uitgereikt namens de bemanning en Sea Trek Bali, rijst met vis en kangkung en als dessert een taart met 47 erop. Het was al een dergelijk mooi programma en dan ook nog deze verassingen van iedereen, ontroerd dankte ik allen. Dinsdag 22 november, beklimming Gunung Api. Om 05:30 uur vertrokken Charlotte en 6 mannen van de voet begeleid door 2 gidsen. Op 100 meter in een stenen gebouw werd even gerust, ik merkte al dat het voor mij veel te zwaar was. Bij de tweede 100 meter, stopte ik na 40 meter en op advies van een gids ging ik op een grote kei onder een boom wachten. Met de volgende afvallers gingen we terug naar de boot. Uiteindelijk haalde alleen Charlotte de top, vanaf de boot met verrekijkers gadegeslagen door de niet-klimmers, die haar met een vlag zagen zwaaien. We vertrokken naar het eiland Ay waar we Fort Revenge, een palaboomgaard en een van de Broeke graf (1694) bezochten. Edith Rodrigues-Dahmen en Rob Rodrigues (achtergrond Gunung Api)
Er werd nog gesnorkeld en gespeervist voordat koers werd gezet naar Saparua. Woensdag 23 november Saparua. Om 07:00 uur ankerden wij in de baai van Saparua, na het ontbijt gingen we in 2 bootjes van boord, bezochten Fort Duurstee en het museum waarna met 2 bemo¶s naar de pasar waar kok Tom ook was. Er werd hier veel gekocht niet allen door ons maar ook door onze kok, vooral vruchten en groenten. In een dorpje ten Noorden van Saparua zochten we familie van kennissen van familie Wieske op, grote vreugde over deze onverwachte verrassing. Lunch te Saparua in een restaurant met veel bir Bintang. Om 16:00 uur anker op, Nicolas had een verrassing, de zeilen werden gehesen want er stond gunstige wind. Binnen een uur waren we onder zeil, wij mochten helpen met zeilen hijsen. Rob Wieske maakte foto¶s vanaf een bootje. Donderdag 24 november Rustdag. Met langzame vaart zuid van Haruku en Ambon gevaren en ten anker vlakbij Ambon. Na ontbijt met veel vers fruit naar een klein strandje om te picknicken, snorkelen en zwemmen. Vrijdag 25 november. Om 01:00 uur anker op en voeren we langs het meest westelijke schiereiland van Seram naar een zeer nauwe doorgang Lobang Haya tussen pulau Babi (bij Kelang) en Seram. Een zeer spectaculaire doortocht tijdens ontbijt tussen 2 dorpjes met zwaaiende mensen en veel bootjes. Captain Nicolas moest behoorlijk veel roer geven tegen een sterke N - Z stroom. Wij gingen ten anker bij een dorpje Assaudi op Seram. Tijdens onze wandeling naar het dorpshoofd viel het vruchtbaar Seram op:cengké, mangga, kacang panjang, terong, cacao, duren, mangistan, jambusoorten, rambutan, pisang. Bij de school een heel enthousiaste ontvangst zowel door kinderen als onderwijzend personeel. Terug aan boord zwommen en snorkelen vanaf schip.
10
Zaterdag 26 november Met veel stroom 06:30 uur ten anker bij eilandje Gomumu tegen zuidkust Obi Mayor. Na inspectie door Joris en Nicolas bijna geen koraal door vissen met dynamiet. Wel veel dolfijnen om ons heen. Nog even het strandje nabij het schip geprobeerd, maar er was teveel karang. Tom zei dat de duren perfect was en met de liefhebbers mochten wij op het achterschip hiervan smullen. Men besloot om Obi heen te varen naar zuid Halmahera. Donderdag 27 november Rob Wieske 72 jaar. Na drijven zuid van de Dovara eilandjes tussen Halmahera en Bacan gingen wij 06:00 uur weer varen, ballonnen werden opgeblazen en boven de eettafel gehangen o.l.v. Cor waarna Rob boven mocht komen om door iedereen te worden gefeliciteerd. Het anker viel, schip voer achteruit, Nicolas met Adam brachten een tros naar een mooi klein baaitje, bonden deze aan een boom waardoor het achterschip niet kon zwaaien. Een unieke verjaardagsplek voor Rob. Om 08:30 uur naar een dorpje van zeenomaden, weer een heel vrolijke ontvangst van jong en oud, een orkaan van geluid toen Ankie en Charlotte in een schoolbank plaatsnamen. Terug aan boord werd gesnorkeld, geskied en gewakeboard. Op verzoek van Rob was de lunch soto ayam.Voor het diner had hij kreeft gekocht van één van de vele bootjes die met allerlei soorten vis langszij kwamen. In mooie batikhemden setengah resemi zaten wij aan het diner van nasikuning met kreeft en vis, champagne en zang toe. Edith gaf 2 doosjes golfballen en een rondje golf in de achtertuin. Na weghalen tros en anker op varen richting Halmahera. Maandag 28 november Om 04:00 uur wakker door vaart minderen, er bleek zoveel stroom mee dat IL zelfs ruim 10 knopen voer in de nauwe doorgang Selat Patienti tussen Bacan en Halmahera. Charlotte en broer Jaap Willem waren bij Nicolas, die vooral aan Jaap Willem een grote steun had. Jaap Willem bleef aan het roer tot ankeren bij eilandje Geti, 20 zm onder de Equator. We gingen in de regen het dorpje bezoeken om vogels te horen en zien, maar besloten vanwege de modder eerder terug te gaan. Om 10:00 uur voeren wij weer verder naar Lilai bij eilanden Goraici. 16:30 werd er vanaf de boot gezwommen en gesnorkeld met de dingy stand-by. Dinsdag 29 november. Om 01:00 uur koers naar baai van Payahi bij Halmahera, om geschat 01:30 uur passeerden wij de Evenaar op 127 18 Oost. Er werden 2 gidsen opgehaald om een waterval te bezoeken. Veel bekijks van weer erg vriendelijke mensen die ons hielpen bij het bereiken van de waterval en terug. Echter Annemarie gleed uit en liep een diepe wond aan haar scheen op. Wij verlieten Halmahera op een westelijke koers zuid van vulkaaneiland Makian toen er ineens veel wind opstak. ³Zeilen hijsen´, zei Nicolas en het werd een prachtige rit met Charlotte in de dingy om de IL te filmen. Na ruim 2 uur zeilen werd de motor gestart om zo snel mogelijk naar Ternate te gaan want op advies van ³nurse´ Edith moest Annemaries wond in een ziekenhuis worden behandeld. Varend langs de westkust van Makian, Moti en Tidore belde Joris zijn contacten in Ternate. Om 22:30 uur ten anker in een baai van een stad met veel licht, Ternate. Een abrupt einde van onze tocht langs alleen maar natuurschoon na 811 zm. Woensdag 30 november Ternate + Tidore. Na het ontbijt gingen Annemarie en Jan Minderhoud, Edith en Joris met een dingy naar de wal. Zij waren om 10:30 uur terug, een internist en chirurg hadden zich over de wond ontfermd en met 5 hechtingen leek alles onder controle. IL ging anker op en koers naar Tidore vlakbij de pasar ten anker, iedereen met 2 bootjes naar de wal en in 3 auto¶s rit rondom vulkaaneiland Tidore, bekijken oude Forten, museum van paleis sultan en Portugees fort alles o.l.v. nieuwe gids Laszlo met tot slot een traditionele Tidore maaltijd. Om 16:00 uur waren wij weer aan boord, anker op om voor het laatst te snorkelen en zwemmen tussen Ternate en Tidore met Ikan Layar vlakbij drijvend, Ferry waakte in een rubberbootje over ons. Om 17:30 uur iedereen aan boord en IL naar laatste ankerplaats bij Ternate. Die avond het afscheidsdiner, barbill betalen en voor het laatst slapen aan boord waarmee een einde kwam aan 815 unieke zeemijlen door de Molukken.
11
INDIË JEUGDERVARINGEN - Therry Heijne ( deel I ) Zo, beste GKKD ± lezers, hierbij dan nu ook mijn bijdrage over mijn leven in het voormalige Nederlands Indië. Zoals dat bij vele Indo¶s het geval is, is mijn verleden natuurlijk ook verbonden met een stuk ³ koloniale geschiedenis.´ Immers, wij hebben allemaal Europese voorouders. Mijn beide overgrootvaders, van de kant van mijn moeder, bijvoorbeeld, waren allebei Duitsers. De ouders van mijn moeders, waren allebei half ± Duits. Wat velen eigenlijk niet weten, is het feit dat het Nederlandse koloniale leger destijds ook een soort van ³Vreemdelingen Legioen´, was! Avonturiers uit zowat alle delen van Europa, waren van harte welkom in dit leger. Ja, het legioen had veel behoefte aan kanonnenvlees! Getuige het feit dat vele Indo¶s, behalve Nederlandse, ook Duitse, Franse, Spaanse, Portugese, Russische, enz. achternamen hebben. De vader van mijn grootvader heette ³Von Grumbkow´. Hij bleek zelfs ook nog van adel te zijn. Je vraagt je dan ook af, wat heeft iemand van Duitse adel, in hemelsnaam in het Nederlandse koloniale leger te zoeken. Hij moet dan of wel gestoord zijn, of een behoorlijke drang naar avontuur gehad hebben. Laten we het dan maar op het laatste houden. Alle vreemdelingen in het koloniale leger kregen natuurlijk automatisch ook het Nederlandse staatsburgerschap. Mijn overgrootvader had een betrekkelijke hoge rang, hij was adjudant! Bovendien was het salaris ook redelijk goed, vooral als je een hoge rang had. Ondanks de adellijke afkomst, bracht dit voor mijn grootvader helaas geen financiële voordelen met zich mee. Mijn opa zei dan ook altijd laconiek: ³Ik ben Baron von Habe Nichts!´ Maar we hadden wel een familiewapen! Mijn overgrootvader was met een Javaanse vrouw getrouwd. Niet zo maar een uit de dessa, maar best wel iemand uit goede familie. Van de familietak van mijn vader weet ik eigenlijk niet zo veel af. Ik weet alleen maar, dat de grootvader van mijn vader een echte Hollander was, en (toevallig?) ook getrouwd met een Javaanse vrouw. Of hij ook in het leger zat, dat weet ik eigenlijk niet. De ouders van mijn vader woonden toen in Soerabaja. N.B! Als het voortaan over mijn grootouders heb, dan bedoel ik daar steeds de ouders van mijn moeder mee! Er staat zelfs een foto van mijn overgrootvader op een Website, Indisch4ever.mht Julius Ottomar von Grumbkow! Mijn grootouders hadden een groot huis in Bandoeng in de Gang Alipin nr. 7. Op de oude kaart van Bandoeng is deze nog te vinden. Voor de meesten van jullie, denk ik, een onbekende regio! Vrij ver in het zuiden van Bandoeng. Gang Alipin was o.a. een van de verbindingswegen tussen de Grote en de Kleine Lengkong. We hadden uitzicht op de berg de Malabar. Deze berg heeft me altijd geïntrigeerd, maar ik ben er helaas nooit op geweest. Deze berg is in onze koloniale geschiedenis wel beroemd geworden! Op deze berg bevond zich namelijk het radiostation Sitobondo. In 1913 was de Indische radiodienst een onderzoek begonnen. Sinds de uitvinding van de radio in 1896 waren er al een aantal radiostations opgericht in dit uitgebreide eilandenrijk. Omdat het onmogelijk was alle eilanden via kabels met elkaar te verbinden, waren draadloze verbindingen dus extra aantrekkelijk. De chef van het radiostation, de legendarische C.J. de Groot, verwerkte de gegevens van het onderzoek in zijn proefschrift, Radio-Telegrafie in de Tropen. Om wereldomroep te kunnen realiseren, moest men de beschikking hebben over zenders van groot vermogen en hoge antennes. Een nogal kostbare aangelegenheid, waarvoor in Indië het geld ontbrak. De Groot vond toen een geniale oplossing, door zijn antenne in een kloof te hangen. Hij gebruikte toen hiervoor de Malabar kloof, die ongeveer 10 km buiten Bandoeng lag en zich op een hoogte van circa 650 meter bevond. Hierdoor behoefde dus geen hoge mast gebouwd te worden! De zender werd in 1917 getest en de verwachting was dat de signalen Europa konden bereiken want overal in de archipel werd de zender wel ontvangen! Toen er vanuit Nederland echter geen reactie kwam, was men in Indië teleurgesteld dat er in Holland niets werd gedaan op het gebied van de radiocommunicatie. Maar dit verzuim werd later alsnog ingehaald, want in de zomer van 1919 kon men in een ontvangststation in Blaricum, de signalen van de Malabar zender voor het eerst ontvangen! Het tijdperk voor de wereldomroep van Nederland was toen begonnen!
12
Zo, na dit korte technische intermezzo, dan weer terug naar mijn familie geschiedenissen. Mijn grootvader en mijn vader werkten bij Staats Spoorwegen. Omdat mijn grootouders zo¶n groot huis hadden, woonden mijn ouders bij mijn grootouders in. Dit was in Indië vrij normaal. Een jongere zus van mijn moeder woonde met haar man, die militair was, in de toenmalige garnizoensplaats Tjimahi. Op een gegeven moment werden mijn vader en grootvader tijdelijk uitgezonden naar Sumatra, naar Padang. Mijn moeder en nog een andere oom van mij gingen ook mee. Ik ben toen in Padang geboren, dat was in maart 1934. Na mijn geboorte ging de familie weer terug naar Bandoeng. Nu was het destijds zo, dat indien je een gouvernementsbaan had, dan had je recht op verlof naar Holland. Mijn ouders maakten hiervan gebruik en zijn in de periode van 1937 - 1938 naar Holland gegaan. Daarna weer terug naar Bandoeng. Huize von Grumbkow was onder tussen aardig vol. Want mijn moeder was de oudste van zes kinderen, en had behalve een jongere zus, nog vier jongere broers. In de tussentijd kreeg ik er ook nog een zusje en een broertje bij in de periode tot 1940. In 1940 was ik 6 jaar oud. Ik was me dus al goed bewust van, wat er zo al om ons heen gebeurde. Ook hoorden we toen dat er oorlog was in Europa. Maar als kind besefte je toen nog niet wat voor consequenties deze gebeurtenis voor Indië had. In de eerste klas van de lagere school, waar ik toen op zat, zag ik andere jongetjes hakenkruisen tekenen en had er helemaal geen benul van dat dit een Nazi symbool was. Toen ik dus thuis op een keer, ook zo¶n hakenkruis tekende, kreeg ik een lel om de oren!????. Ik wist niet wat ik had misdaan, en vertelde dat ik dat op school gezien had. Toen probeerden mijn ouders mij uit te leggen, wat hiervan de betekenis was, en dat ik dat nooit meer mocht doen! Toen kwam op 7 december 1941 de aanval op Pearl Harbour. Maar als kind wist je nog steeds niet, wat hiervan de gevolgen zouden zijn. Pas toen we een schuilkelder moesten aanleggen, en de bommen op Bandoeng begonnen te vallen, werd het mij duidelijk dat er een groot onheil op komst was. Mijn vader, die eigenlijk burgerambtenaar was, werd toen ook gemobiliseerd. µs Avonds waren er verduisteringen. Op zondag 8 januari, 3 dagen na mijn 8ste verjaardag zagen we voor het eerst Japanners. Ik herinner het me nog als de dag van gisteren, want we kwamen net de kerk uit en waren op weg naar huis. Wat mij direct opviel was o.a. een vrachtwagen met een ontzettend grote wadjan er op. Uit latere oorlogsdocumentatie bleek echter, dat het geen Japanners waren, maar Koreaanse huurlingen van het Japanse leger! De Japanse bezetting en de Bersiap-periode De vrede, rust en harmonie die er tot dan heerste, werd wreed verstoord door de oorlog. Om diverse zaken echter goed uit elkaar te kunnen houden, moet ik nu wel namen gaan noemen. Mijn grootouders hadden zes kinderen, waarvan mijn moeder Helene, de oudste was. Dan kwam haar jongere zus, tante Poel, dan kwamen daaronder vier jongere broers, respectievelijk; oom Robby, oom Johan, oom Willy en oom Eddy. Tante Poel woonde met haar man in Tjimahi. Ze hadden een zoon, Paul. Verder woonde er ook nog een zuster van mijn grootvader in het huis, tante Het. De man van tante Poel heette Willy Hoeke. Nadat oom Willy Hoeke, die beroepsmilitair was, werd geïnterneerd, kwamen tante Poel en Paul bij ons inwonen. Mijn vader, die toen dienstplichtig militair was, werd ook als krijgsgevangene geïnterneerd. Mijn grootvader, oom Robby, oom Johan en oom Willy, werden gewoon als burgers geïnterneerd. Oom Eddy, die toen 14 jaar was, werd voorlopig ongemoeid gelaten. Voor de rest bleven dus vrouwen en kleine kinderen over. In die tussentijd kwam er nog een familie bij ons inwonen, mevrouw Bondrager met haar dochter. Voor degenen die niet het kamp in moesten, was het echter een hard bestaan. Er moest toch op de een of andere manier geld verdiend worden. Onze grootmoeder kwam toen op het idee om eten buitenshuis te gaan leveren. Ik, als oudste kleinzoon, moest toen meehelpen, o.a. met het doen van boodschappen. Vaak moest ik uren lang lopen naar de pasar. Ook moest ik eten rondbrengen in de brandend hete zon. Fietsen hadden we niet. Vaak moest ik ook nog op mijn jongere zusje en broertje passen, dat ze geen kattenkwaad uithaalden, en dat was voor mij best wel een extra belastende verantwoordelijkheid. Houtskool was in die tijd duur, dus ik werd er vaak op uit gestuurd, om te kijken of ik hier en daar geen hout kon vinden, dat gebruikt kon worden om te koken. 13
Het was een zenuwslopend leven, vaak hoorde ik de ouderen met elkaar fluisteren, en als kind wist je niet wat er precies aan de hand was. Later bleek dat er clandestien naar de radio werd geluisterd. Oom Willy had thuis, na de capitulatie een radio achtergehouden waarmee berichten werden ontvangen uit het buitenland. De kast van de radio was eraf gehaald om er gemakkelijk mee weg te kunnen komen, als er plotseling berichten werden ontvangen, want het bezit van een radio was streng verboden door de Japanners. Toen opa, oom Rob, oom Willy en oom Johan werden geïnterneerd, bleef mijn moeder - tegen hun wil - het luisteren voortzetten. Ze typte de notities en gaf ze door aan bekenden. Er was een keten gevormd, waaraan ook een zekere heer Stumpf deelnam. Verder werkte mijn moeder ook nog voor een arts, dokter Brenkman. Ze hield zich ook bezig met het smokkelen van medicijnen, naar mensen die dat hard nodig hadden. Er werden bij ons vaak huiszoekingen gedaan, en dan was iedereen zenuwachtig en bang. Ondanks de stress waaronder de volwassenen moesten leven, bestond er voor ons, kinderen toch nog enige ruimte om ons te vermaken. Rechts van ons woonde een grote Chinese familie. Links van ons woonde een oudere Javaanse familie. Hun zonen, met vrouwen, woonden schuin tegenover hen. Als mijn ooms het op een onvriendelijke manier over de Javanen hadden, dan noemden ze die altijd ³Pentols´ (Soms ook wel heel erg denigrerend: Pentol Bérét!) De familie links van ons had o.a. een schuur met een dak van zink. Verder hadden vele omliggende huizen daar in de buurt ook schuren met zinken daken. Wij hadden een ontzettend grote voortuin. Tussen onze tuin en het huis van de Javanen bevond zich o.a. een scheidingsmuur. Als we in de voortuin aan het spelen waren en soms kattenkwaad wilden uithalen, dan gooiden we steentjes over die muur. Je hoorde dan de stenen op de diverse zinken daken knetterend neerkomen. Als dan die oude Javaanse buurvrouw haar gezicht over de schutting stak, en ons in het Maleis vroeg, of wij soms stenen aan het gooien waren, dan wisten wij natuurlijk van de prins geen kwaad! Boekan saja. Maar dat moest je dan ook weer niet al te vaak doen! We mochten ook een keer op bezoek komen bij mijn grootvader en ooms in het XVe Bataljon in Bandoeng. Ze sliepen allemaal in grote barakken, en ieder had zijn slaapmatje. Er waren ontzettend veel wandluizen (koetoe boesoeks) in de barakken. Voor het verlaten van het kamp, moesten we opeens allemaal aantreden! Wat bleek, een van de bezoekers scheen een Japanse schildwacht niet gegroet te hebben. Voor straf moesten we allemaal, ook de kinderen, zowat een uur lang in de houding met ons gezicht naar de zon staan. Mijn oom heeft zijn kampervaringen destijds op schrift gesteld. Ik heb toen zijn handgeschreven manuscript bewerkt en geredigeerd. Een vriend van mij heeft het op Internet gezet. Het is aan te bevelen om dit eens te lezen! Je hoeft slechts in Google het volgende in te typen: Wilhelm Paul von Grumbkow Omstreeks mei 1944 verscheen de Kempetai aan de deur, om mijn moeder te arresteren. Een zoon van de heer Stumpf was toen gegrepen en dreigde te worden gemarteld, indien de heer Stumpf niet de persoon wilde aanduiden, die de berichten doorgaf. Iedereen was thuis en raakte overstuur. Mijn moeder werd toen eerst naar de gevangenis Bantjieu overgebracht. Mijn moeder hield zich flink onder deze omstandigheden. Maar het was ook een grote klap voor ons. Naderhand mochten we haar een keer opzoeken. We brachten wat eten voor haar mee. Ze zei dat het haar goed ging, maar achteraf hoorden we dat ze behoorlijk gemarteld was. Ze stond zelf op de nominatie om geëxecuteerd te worden, omdat ze geen namen wilde noemen van mensen die met haar hadden samengewerkt. In die tussentijd werd ze ziek en moest geopereerd worden aan haar blinde darm. Ondertussen kwamen steeds meer mensen bij ons inwonen. Zo kwamen een neef en een nicht, Henk Anthonijsz en Evy Anthonijsz, bij ons inwonen. Dan ook nog een heer Anton Verhaaf. En nog een heer Harry Jans en zijn moeder. Op een dag kwam de politie weer bij ons langs. Dit keer werd ons medegedeeld, dat oom Eddy, en ook oom Henk, die inmiddels de leeftijd van 16 jaar hadden overschreden, naar een werkkamp moesten, namelijk, Goenoeng Haloe, ergens buiten Bandoeng. 14
Incidenteel viel er voor mij ook wat bij te verdienen. Er was een Française, die met een Chinees getrouwd was. Ze hadden een bedrijf dat o.a. gevlochten manden en tassen maakte. Tante Evy had daar inmiddels ook werk gevonden. Ze vroeg aan mij of ik manden wilde vlechten. Je kreeg per stuk/uur betaald. Dus hoe meer vlechten je afleverde, hoe meer je verdiende. Het leveren van eten buitens huis, hield op een gegeven ogenblijk ook op en er ontstond gebrek aan eten. Ik herinner me nog wel, dat je op een gegeven moment bonnen kon krijgen voor brood, maar dit brood was gemaakt van stijfsel, dat normaal werd gebruikt om muren te behangen. Want echt meel was er nauwelijks voor ons te krijgen. De Japanse capitulatie kwam uiteindelijk als een redding. We kregen toen voedselpakketten uitgereikt. Na de capitulatie keerden mijn opa en ooms terug uit het kamp. Tante Poel kreeg te horen dat ze zich met haar zoon naar Makassar moest begeven, alwaar ze zich bij haar man kon voegen. Ook oom Henk en oom Eddy kwamen heelhuids uit het werkkamp terug. We dachten ook dat we mijn moeder spoedig terug zouden zien, maar ze kwam maar niet opdagen. We vreesden al het ergste, dat we haar nooit meer terug zouden zien! Maar gelukkig, op een dag was ze er! We vroegen haar, waarom het zo lang had geduurd? Ze antwoordde doodleuk: ³Ach, ze hadden mij gewoon vergeten! Alle gevangenen waren al zowat vrij, maar mij hadden ze vergeten!´. Tijd om vreugde te beleven van de Japanse capitulatie hadden we eigenlijk niet. Toen kwam de ellende van de Indonesische revolutie over ons heen. Op een avond in oktober 1945 werd er aangebeld, en stond er een troep pemoeda¶s voor onze deur. Ze waren allen bewapend met bambu speren en nog wat andere steek- en slagwapens. Ze kwamen huiszoeking bij ons doen. Mijn grootvader had o.a. een verzameling krissen. Hij had ook nog een oud Winchester jachtgeweer en een windbuks. Dit alles werd door de pemoeda¶s in beslag genomen. Er heerste een dreigende sfeer. Toen de pemoeda¶s vertrokken, moesten we eerst met z¶n allen aantreden voor het huis, en toen moesten we driemaal ³MERDEKA´ roepen. Er kwamen inmiddels ook alarmerende berichten uit Batavia. De moeder van mijn grootmoeder woonde daar met enkele van haar zusters, en nog wat andere familieleden. We hoorden dat ze allemaal vermoord waren. Wij zelf woonden in een onveilige buurt van Bandoeng, het zuiden. De bevolking in deze regio begon zich hoe langer hoe vijandiger op te stellen. Andere Indische families en ook Chinezen begonnen uit onze buurt weg te trekken. Oom Robby bracht naderhand nog wel een vader van een vriend van hem mee naar ons huis, de heer van Lingen, om samen met ons te evacueren indien de situatie slechter zou worden. Uiteindelijk werd oom Robby getipt door een bevriende Japanner, die goede bedoelingen met ons had. Hij zei dat we moesten proberen om zo snel mogelijk als het kon, weg te komen. Ik meende me te herinneren, dat oom Robby zelfs nog een revolver van deze Japanner kreeg. De fataalste dag in ons leven was 24 november 1945. Deze datum kan men ook in sommige geschiedenisboeken/documentaires over de stand Bandoen terug vinden. Oom Willy en oom Robby vroegen eerst hulp aan de Engelsen om ons te gaan evacueren. Hij ging naar het hoofd van de RAPWI, captain Gray. Maar die weigerde om zijn medewerking te verlenen, omdat hij daartoe geen opdracht had. Oom Willy bleef aandringen bij de Engelsen, doch tevergeefs. Toen nam hij zijn toevlucht tot ene Luitenant Vos, van de RAPW I, waar oom Willy toevallig zelf ook in dienst was, om te vragen of hij niet een vrachtwagen kon lenen. Een bevriende Japanner zou dan voor de nodige soldaten zorgen. Oom Robby ging alvast naar huis om de familie op de hoogte te stellen. Er zou getracht worden om ons nog voor het donker op te halen. Intussen was het al ver over zessen, en het schieten in de omgeving begon steeds heftiger te worden. Omdat het zo lang duurde, besloot oom Robby om eens poolshoogte te gaan nemen. Hij pakte een fiets en ging het erf af, de straat op, richting Grote Postweg. Even later hoorden we een rumoer. We hoorden schoten en geschreeuw. Oom Henk, oom Eddy en Harry Janz gingen het erf af en keken naar de straat. Daar zagen zij oom Robby op straat liggen. Het lukte uiteindelijk om met z¶n drieën oom Robby het huis in te slepen, want oom Robby was een fors gebouwde man. Oom Robby was al dood.
15
Ze hebben hem op een bed gelegd. Zijn hele overhemd was doorweekt van het bloed, en toen ze zijn overhemd open maakten, bleek dat ze hem met een dumdum kogel hadden dood geschoten. Bij de inslag maakt zo¶n kogel een kleine wond, maar bij het uittreden was zowat zijn hele borstkas opengereten. Er heerste natuurlijk enorme paniek, en we besloten maar het huis van binnen uit met alle mogelijke meubels te barricaderen. Wij verscholen ons achter de meubels. Dat bood maar gedeeltelijke bescherming, want de stenen muren waren relatief laag en het bovenste gedeelte van de muren bestond uit gevlochten bamboe, bilik genaamd. Eventuele kogels konden er zo doorheen vliegen. Wij gingen allemaal bij elkaar in de huiskamer op de grond liggen of zitten, of zelfs onder de etenstafel. Een ieder hield zich muisstil. Buiten hoorde je geschreeuw en geren en er werd nog steeds flink geschoten. Na enkele uren was het akelig stil. Wij bleven muisstil, bang om een mond open te doen. Tegen een uur of twaalf of een, in elk geval het was nacht, hoorden we voetstappen op het erf. Heel luidruchtig. Gebons op de ramen en deuren en geroep. Gelukkig herkenden wij de stem van oom Willy, die ons toeriep om de deuren te openen. We deden dat en tot onze geruststelling zagen we zwaar bewapende Japanners die ons kwamen evacueren. Op straat zagen wij twee vrachtwagens en een pantserwagen. Wij moesten zo snel mogelijk de vrachtwagens in. Wij hadden niet eens de tijd om andere kleding bijeen te zoeken. We gingen eerst naar het Juliana ziekenhuis waar het lichaam van oom Robby werd binnengedragen en achtergelaten. W ij werden naar het Klooster van de Zusters Ursulinen gebracht, dat inmiddels als tijdelijk evacuatiecentrum was ingericht. Daar verbleven wij enkele maanden. Onze moeder was tijdens deze fatale nacht niet bij ons in huis. Ze werkte in die tijd voor een arts, dokter Brenkman, en was die nacht bij de familie Brenkman in huis gebleven, in de Multatuli Boulevard. Mijn oma vroeg aan oom Henk, of hij mijn moeder niet kon inlichten over de gebeurtenissen. Daarop vroeg Oom Henk aan de portier van het klooster, of hij naar buiten mocht gaan. Ik dacht dat er in de buurt van het klooster een Engelse militaire post was? Ik citeer hierbij nu even het verhaal van oom Henk, dat hij mij later vertelde: ³Ik vroeg de portier het klooster te mogen verlaten ± de voordeur werd voor mij geopend, ik kreeg de waarschuwing voorzichtig te zijn, want niemand wist mij te vertellen of het buiten het klooster wel veilig was. Die ochtend zal ik nooit vergeten ± het was buiten héél, héél stil. Geen mens te bekennen ± ik liep in mijn eentje richting Dagoweg ± het was één rechte weg ± geen mens te bekennen ± bij de kruising met de Atjéhstraat zag ik een Indonesiër op een fiets rijden. Verder geen mens. Na ± ik denk een half uur lopen ± was ik op de Multatuli Boulevard. ik wist dokter Brenkman te wonen. Wanneer je vanaf de Dagoweg linksaf sloeg de Multatuli Boulevard op, woonden ze aan de rechterkant. Aangeklopt en naar je moeder gevraagd. Ze was nog niet zo lang wakker en was nog in een nachtpon. Ze was erg geschrokken en ontdaan toen ik de broer van dokter Brenkman vertelde wat er de vorige avond aan de Jalan Alipin was gebeurd; dat wij allemaal in het Ursulinen Klooster zaten en dat het stoffelijk overschot van oom Rob was achtergelaten in het Juliana ziekenhuis. Ik ben er niet lang gebleven. De terugweg naar het klooster was even spannend als de heenweg. Heel stil ± totaal geen verkeer. Achteraf bekeken vroeg ik mijzelf af: hoe heb je het gedurfd om het klooster te verlaten in die vroege ochtend? Waarschijnlijk had ik een goede beschermengel! Aldus het relaas van oom Henk! We hoorden later ook, dat de pemoeda¶s ons de volgende dag hadden willen ophalen, om ons te vermoorden! Mijn moeder werd in 1946 voor haar verdiensten in het openbaar gedecoreerd op het plein tegenover het jaarbeurs gebouw. Van de toenmalige opperbevelhebber van het Engelse leger, kreeg ze een prachtige samurai uitgereikt! Maar door een rotstreek van het personeel van de Nederlandse ambassade, is ze deze samurai later kwijtgeraakt!
16
ALGEMENE GEGEVENS Bestuur en Redactie Walter Burger, voorzitter Meloenstraat 140, 2564 TL Den Haag Telefoon: 070 323 5651 E-mail:
[email protected]
Thelma Jellema-van Dort, lid Klaverweide 210, 2272 BZ Voorburg Telefoon: 070 355 7597 E-mail:
[email protected]
Tineke Holleman-Bangert, secretaris Merelhof 42, 2251 DD Voorschoten Telefoon: 071 887 6382 E-mail:
[email protected]
Web-site: www.vedo-world.nl Redactieadres: Zie Tineke Holleman
Eric Holleman, penningmeester Merelhof 42, 2251 DD Voorschoten Telefoon: 071 887 6382 E-mail:
[email protected]
Lidmaatschap Contributie is verschuldigd per kalenderjaar en dient vooruit te worden betaald. Opzegging dient te geschieden voor 1 december van het voorgaande jaar.
2011 2012 2013
Basis Contributie 5 5 4
Contributie inclusief G&KD per post in: Nederland Europa Wereld 10 10 12 10 10 12 10 12 13
N.B. Paren ontvangen slechts één exemplaar van G&KD. Leden die G&KD per e-mail ontvangen of een partner hebben die G&KD ontvangt, betalen alleen de basiscontributie.
Specificatie van uw betaling Op de adreslabel staan uw lidnummer en de uitstaande contributie in Euro¶s t/m het lopende jaar. Staat daar niets, dan hebt u uw contributie t/m dit jaar al voldaan. Voor de correcte administratie van betalingen is het essentieel dat u bij uw overschrijving het lidnummer vermeldt van degene voor wie u betaalt. Betaalt u voor een ander, vermeldt dan ook zijn naam. Gebruik de volgende betalingscodes: nnnn : Cyy Eyy D xx
Lid nummer nnnn Contributie jaar yy G&KD per post Contributie jaar yy G&KD per e-mail Eenmalige donatie Van ¼ xx
Entree leden Entree niet-leden
A P
Ledenlijst op reünie Ledenlijst per post
Toegang tot speciaal evenement M Gewone maaltijd V Vegetarische maaltijd
B
Komt op ALV/reünie alleen nodig als dat niet blijkt uit overige codes
R I X
Ongespecificeerde betalingen boven de verschuldigde contributie worden als éénmalige donatie geboekt. Voorbeeld 1: In dit voorbeeld ontvangt lid 1080 G&KD per post. Het betaalt contributie voor 2011 en 2012 (samen ¼ 20) en een donatie (¼ 5). Hij komt op de reünie maar bestelt geen maaltijd. Hij maakt dus ¼ 25 over en vermeldt op de overschrijvingskaart bij mededelingen: 1080: C11 + C12 + B + D 5
Voorbeeld 2:
In dit voorbeeld ontvangt paar 191 (beiden lid) éénmaal G&KD per e-mail. Het betaalt 2 x de basiscontributie voor 2012, (samen ¼ 10), neemt twee introducés mee naar de reünie (entree: 2 x ¼ 8) en bestelt drie gewone en één vegetarische maaltijd (4 x ¼ 17). Het maakt dus ¼ 94 over en vermeldt op de overschrijvingskaart bij mededelingen: 191: 2 x E12 + 2 I + 3 M + V
Bankrelatie: Bankrekening 537857 t.n.v. VEDO Nederland te Voorschoten IBAN: NL77 INGB 0000537857; BIC: INGBNL2A
17
