IMPRIMÉ / DRUKWERK
TNT Post Port betaald Port payé Pays-Bas
V E GHEPEYS EN KLOEKE DAET
D O
VERENIGING VAN OUD-LEERLINGEN VAN HET CHRISTELIJK LYCEUM TE BANDOENG Nr. 2, juni 2002
Indien onbestelbaar s.v.p. retourneren naar: Tineke Holleman-Bangert Gentiaanstraat 11, 1402 CP Bussum Nederland ± tel.: +31 35 6930650
[email protected]
VOORWOORD ................................ ................................ ................................ ................................ ........ 1 VAN HET BESTUUR................................ ................................ ................................ ................................ 1 Bestuurswisseling ................................ ................................ ................................ ........................... 1 Een woord van jullie nieuwbakken voorzitter ................................ ................................ .................. 1 Hartelijk dank! ................................ ................................ ................................ ................................ .2 Welkom nieuwe leden................................ ................................ ................................ ..................... 2 Reünie 2003 ................................ ................................ ................................ ................................ ...2 Adreslijst 2003 ................................ ................................ ................................ ................................ 2 IN MEMORIAM................................ ................................ ................................ ................................ ......... 3 MEDEDELINGEN EN BINNENGEKOMEN STUKKEN................................ ................................ ............. 3 Brief van Therry Heijne: ................................ ................................ ................................ .................. 3 Herdenking 15 augustus 1945 ................................ ................................ ................................ ........ 3 Tentoonstelling over Boys Town in het Ned. Inst. voor Oorlogsdokumentatie in Amsterdam ........ 4 Museum 't Schilderhuis te Driebergen................................ ................................ ............................. 4 Reünie 10-jarige Kris................................ ................................ ................................ ....................... 5 VERSLAG van de ALGEMENE LEDENVERGADERING 6 april 2002................................ ..................... 5 VERBLIJF in SIAM december 1945 tot juli 1946 - Tineke Meelhuysen ................................ .................... 9 Over GOD en GELOOF. W at heb je eraan: NIETS of HEEL VEEL - J.S. Tan ................................ .11 LOBANG JEPANG in BUKIT TINGGI - Tineke Holleman................................ ................................ .......12 ALGEMENE GEGEVENS ................................ ................................ ................................ ...................... 17 Bestuur en Redactie ................................ ................................ ................................ ..................... 17 Lidmaatschap:................................ ................................ ................................ ............................... 17 Bankrelatie: ................................ ................................ ................................ ................................ ...17 N.b. Ingezonden mededelingen worden buiten verantwoordelijkheid van bestuur en redactie geplaatst. Verzoeke kopij voor de volgende uitgave vóór 1 augustus 2002 per post te zenden naar Tineke Holleman-Bangert: Gentiaanstr. 11, 1402 CP Bussum of per e-mail naar
[email protected] Adreswijzigingen en berichten van overlijden gelieve u eveneens naar bovenstaand adres te zenden.
Indien u contributie-achterstand heeft, staat dit vermeld op de adressticker waarmee dit blad is dubbelgevouwen. Wilt u het vermelde bedrag z.s.m. overmaken naar girorekening 537857 t.n.v. Vereniging Oud-Leerlingen, VEDO te Bussum. U bespaart ons hiermee administratiekosten.
VOORWOORD In deze G&KD stelt onze nieuwe voorzitter, Evert Meyn, zich aan u voor. Tevens kunt u een verslag van de laatste Algemene Ledenvergadering lezen, verluchtigd met wat foto's genomen door Kees Hienekamp, die dit keer als "huisfotograaf" fungeerde. Hartelijk dank, Kees! Bestuur en redactie wensen u een zonnige zomer in goede gezondheid. De redactie VAN HET BESTUUR Bestuurswisseling Tijdens haar vakantie in Indonesië is Noesje Kiliaan ziek geworden. Haar ziekte noopte haar haar bestuursfunctie met onmiddellijke ingang neer te leggen. Helaas achtte zij zich ook niet in staat de ALV bij te wonen, zodat wij geen officieel afscheid van haar hebben kunnen nemen. In een brief aan Noesje heeft het bestuur, namens Vedo, haar dank uitgesproken voor het werk dat zij in vele jaren voor de vereniging heeft verricht. Haar contacten waren van groot belang, o.a. bij het samenstellen van de adreslijst. Het bestuur spreekt de hoop uit, dat Noesje deze terugslag in haar gezondheid goed mag doorstaan, dat zij spoedig zal herstellen en wij haar op de volgende reünie weer mogen begroeten. De overige leden van het bestuur waren zich ervan bewust dat het vinden van een nieuwe secretaris niet eenvoudig zou zijn. Indien wij echter in staat zouden zijn iemand voor de functie van voorzitter te vinden, was Tineke Holleman bereid secretaris te worden. Daarop zijn wij op zoek gegaan naar een nieuwe voorzitter. Wij menen in Evert Meyn een goede nieuwe voorzitter gevonden te hebben. Een woord van jullie nieuwbakken voorzitter Hallo Vedoanen, In een ver verleden ben ik in het toenmalige Batavia gebakken door een Indische Moeder en een Totok Vader. Door zijn beroep verhuisden wij om de 2 jaar naar een andere plaats, meestal gelegen op Java. Kort na de bevrijding een jaar "gewoond" in de door Atjeeërs belegerde stad Medan. Daarna weer terug naar Batavia. Ik heb op de Broederschool aan de Theresiakerkweg gezeten en daarna op de C.A.S. Door mijn vele sporten werd ik heel vaak gekrojokt en kwam ik meer horizontaal dan verticaal thuis. Toen mijn ouders op het punt stonden om mij naar Holland te sturen, werd mijn vader overgeplaatst naar Bandoeng. Er werd verondersteld, dat ik daar niet zoveel last zou hebben van gekrojokt te worden... Ik heb heel fijne jaren op het Christelijk Lyceum gehad onder rector Zwaan en zijn mede-docenten. Een jaar ben ik voorzitter van de schoolvereniging geweest. Na Bandoeng zijn mijn zusje en ik naar Holland gestuurd. Na enkele weken Holland kreeg ik een immense heimwee. Om te overleven heb ik, na ongeveer een half jaar, Indonesië en alles wat daarmee samenhing uit mijn gedachten gebannen. Enkele jaren geleden kwam ik mijn vriendin tegen, die een gedeelte van haar jeugd op Nieuw Guinea had doorgebracht. Zij heeft mij langzaam maar zeker weer zover gekregen, dat ik weer naar kumpulans ging. Daar ontmoette ik mensen uit Djakarta, uit Bandoeng. "Ken jij Walter Burger?", werd mij gevraagd. Nou en of! Wij hebben samen in het bestuur van VEDO gezeten. Walter - actief zoals altijd - heeft mij opgebeld en uitgenodigd voor een feestje met allemaal Vedoanen (dit alles in een nutshell). De warme ontvangst die mij en mijn vriendin ten deel viel was overweldigend. Zo ook op de reünie.
1
Toen mij op 6 april gevraagd werd: "wil jij het voorzitterschap van VEDO op je nemen?", heb ik zonder enige aarzeling "ja" gezegd. Ik zal mij, net zoals mijn medebestuursleden het al zo lang doen, volledig inzetten. Ik hoop jullie, evenals de - dan 91-jarige - heer Suyderhoud en zijn vrouw, op de komende reünie te ontmoeten. Evert Meyn Hartelijk dank! Het bestuur wil alle vrijwilligers die op de laatste ALV geholpen hebben, hierbij nogmaals hartelijk dank zeggen. Of het nu een reünie of ALV is, zonder jullie hulp kan het bestuur niet! Welkom nieuwe leden In de afgelopen maanden hebben zich weer enkele personen als lid aangemeld, t.w. Jaap v. Niftrik, Hanoem De Vos-Soleman, Greta (Ita) Steyn-v.d. Voort, Bob Vrijburg en Paul van Lent. Allen hartelijk welkom! Bob mochten wij al op onze laatste bijeenkomst begroeten. Hopelijk zien wij de andere nieuwe leden ook spoedig op een van onze bijeenkomsten! Reünie 2003 De reünie van 2003 zal gehouden worden op zaterdag 26 april in het congrescentrum "De Reehorst" te Ede. Nadere gegevens leest u in de volgende G&KD's. Adreslijst 2003 Het bestuur probeert ieder reüniejaar een nieuwe, geheel bijgewerkte adreslijst uit te geven. Het controleren van de gegevens, het achterhalen van adressen van "gezochte" Vedoanen enz. is iedere keer weer een heidens karwei. Wij verzoeken al onze leden nog eens in de zoeklijst van 2001 te kijken. Weet u een van de gezochten te wonen, geef ons dan zijn/haar adres door. Bespeurt u een fout adres, zend ons het juiste adres. Mist u een naam in de adreslijst geef hem (liefst zo goed en volledig mogelijk) aan ons door. Op zijn minst kan hij worden opgenomen in de zoeklijst. Hebt u een e-mail adres dat nog niet bij het bestuur bekend is, of sinds de vorige adreslijst veranderd is, meld het ons per e-mail. Een e-mail rondschrijven leerde ons, dat veel e-mailadressen uit ons bestand niet meer correct zijn, omdat de geadresseerden van provider zijn veranderd. Weet u niet zeker of uw (juiste) e-mailadres bij ons bekend is, dan kunt u het altijd nogmaals per e-mail aan Tineke Holleman doorgeven. Alstublieft helpt u ons een zo goed en volledig mogelijke adreslijst samen te stellen. U bent daarmee ook uw mede-Vedoanen van dienst! Zend al uw op- of aanmerkingen en e-mailadressen naar Tineke Holleman, e-mail:
[email protected]. Zij zal u er erg dankbaar voor zijn!!!
2
IN MEMORIAM Diane van Leeuwen deelde ons mee, dat op 10 december 2001 haar broer Herbert van Leeuwen is gestorven. In de maand januari overleden kort na elkaar drie Vedoanen, t.w. op 7 januari Els van Tol-van Gemeren, op 10 januari Jan Lorinser en op 28ste To Beest-de Vries. Dick Loemban Tobing was een graag geziene gast op onze bijeenkomsten. Ook op onze bijeenkomst op 6 april j.l. in Naturalis mochten wij hem begroeten. Een week na deze bijeenkomst werd Dick met spoed voor een zware operatie in het Utrechts Medisch Centrum opgenomen. Kort na de operatie kreeg hij ook nog een longontsteking. Alle inspanningen van de artsen ten spijt overleed Dick op 2 mei j.l. Dick vond kort voor de inname van Bandoeng in maart 1942 door de Jappanners het dagboek van een Japanse soldaat, dat in enkele afleveringen in G&KD is geplaatst. Dick was begonnen met een zoektocht naar de schrijver van dat dagboek of diens nabestaanden. Het is spijtig dat Dick deze zoektocht niet kan voltooien en de uitslag ervan niet meer mag meemaken. Het bestuur betuigt langs deze weg alle nabestaanden en vrienden haar oprecht medeleven en wenst hun veel kracht bij het dragen van hun verlies. MEDEDELINGEN EN BINNENGEKOMEN STUKKEN Brief van Therry Heijne: ³Ik ben bezig om mijn ³technische bibliotheek´ op te ruimen. Ik ben in het bezit van vele technische dictaten op het gebied van de wis- en natuurkunde. Nu is bekend dat in Indonesië de studieboeken heel erg duur zijn. Weten jullie misschien een mogelijkheid dat ik een of andere instantie met mijn boeken een plezier zou kunnen doen?´ Wie van onze leden kan Therry bij dit probleem helpen? Herdenking 15 augustus 1945 Op donderdag 15 augustus a.s. vindt in Den Haag de jaarlijkse herdenking van het einde van W.O. II in Zuid-Oost Azië plaats. De herdenking begint 's ochtends met een herdenkingsbijeenkomst in het Nederlands Congrescentrum, gevolgd door een ceremoniële plechtigheid bij het Indisch Monument. Na afloop bestaat de mogelijkheid om tegen contante betaling een Indische maaltijd te gebruiken. Indien u aan deze plechtigheid wilt deelnemen, dient u zich zo spoedig mogelijk per PTT-briefkaart aan te melden bij: Stichting Herdenking 15 augustus 1945 Postbus 85 747 2508 CK Den Haag Op deze briefkaart dient u uw naam, adres, postcode en woonplaats en uw telefoonnummer te vermelden. Na ontvangst van uw opgave tot deelname, ontvangt u een antwoordkaart met gedetailleerde gegevens. N.b. deelname aan deze dag kost ¼ 8,-- voor administratiekosten. Donateurs van de Stichting hoeven geen briefkaart in te zenden. Zij ontvangen automatisch een uitnodiging.
3
Tentoonstelling over Boys Town in het Ned. Inst. voor Oorlogsdokumentatie in Amsterdam Op 28 Mei wordt in besloten kring een tentoonstelling geopend in het NIOD over wat er is gebeurd met een aantal jongemannen in een burgermannenkamp in Tjimahi in de periode van oktober 1943 tot oktober 1944. Vele van deze jongemannen kwamen uit Bandoeng en waren leerlingen van de verschillende middelbare scholen - waaronder het Christelijk Lyceum - die Bandoeng rijk was. Door Mick van Ee en anderen is daarover een verslag geschreven dat in boekvorm verschijnt. Voor deze opening en reunie zijn oud barakgenoten uitgenodigd. Mochten er nog personen zijn die geen uitnodiging ontvangen hebben en menen - (ook zij die andere redenen hebben) - er toch bij te moeten zijn, dan mogen zij direkt kontakt opnemen met de heer E. Somers van het NIOD (tel. 020 523 3800), of anders met Mick van Ee (tel. 035 - 603 7804). Bewaard gebleven dokumenten (waaronder tekeningen van Pim van Boxsel) worden met andere tastbare artikelen tentoongesteld, waarmee wordt getracht deze periode van Boys Town in beeld te brengen. Diegenen die menen nog iets in hun bezit te hebben dat de moeite waard is om op deze tentoonstelling te tonen worden opgeroepen dat te doen. Door een grotere inbreng (met verhaal) krijgt de tentoonstelling een meerwaarde en wordt daarmee interessanter om te bezoeken. De tentoonstelling in het NIOD aan de Herengracht 380 te Amsterdam is open op werkdagen van 9.00 - 17.00 uur en het Instituut is het gemakkelijkst bereikbaar met de trein (Centraal Station) en tram (uitstappen aan het begin van de Leidsestraat in Amsterdam). Mick van Ee, april 2002 Museum 't Schilderhuis te Driebergen In Driebergen is een museum met de naam 't Schilderhuis gevestigd. Dit museum wordt onderhouden door de Stichting Collectie Militaire Traditie, een stichting die zich ten doel stelt: "het wekken en vergroten van de belangstelling voor de Nederlandse strijdkrachten en hun tradities en geschiedenis". Het museum is het enige in Nederland dat alle krijgsmachtdelen bestrijkt, en wel vanaf het prille begin in de Tachtigjarige Oorlog tot en met vandaag. Inbegrepen de krijgsmachtdelen in de vroegere overzeese rijksdelen, waaronder het Koninklijk Nederlands Indisch Leger. Door middel van de expositie probeert het museum ook een indruk te geven van de wederzijdse invloed van militaire en civiele samenleving. Zo zijn er onder de ruim honderd originele uniformen op poppen, die veelal in levensechte diorama's zijn geexposeerd, een burgemeester van een Nederlandse gemeente in gala-uniform en een assistent-resident van het Binnenlands Bestuur in het voormalig Nederlands Indie te zien. Een van de laatste aanwinsten is een luitenant-vlieger van het 18e Squadron ML-KNIL in Australië, 1943, in volledige vliegeruitrusting. Een andere aanwinst is een Nederlandse Korea-soldaat in veldtenue met volledige bepakking en uitrusting. Met een baard van enkele dagen staat hij er fantastisch bij. Naast uniformen zijn geëxposeerd uitrusting, uitmonstering, wapens, onderscheidingen, miniaturen en curiosa. Daaronder bevinden zich een aantal unieke stukken. Twee maal per jaar wordt een wisseltentoonstelling ingericht over zeer verschillende onderwerpen. Naast het museum beschikt de stichting over een uitgebreide bibliotheek en archief die op afspraak kunnen worden geraadpleegd. Het museum, aan de Van Rijckevorselstraat 2 in Driebergen is geopend van 1 april t/m 30 september op dinsdag t/m vrijdag van 14.00 tot 17.00, op zater-, zon- en feestdagen van 12.00 tot 17.00. Van 1 oktober t/m 31 maart op woensdag van 14.00 tot 17.00, zater-, zon, en feestdagen van 12.00 tot 17.00. Het museum is voorts nog te bereiken via 0343-517588, kantoor en bibliotheek 0343-532074 en via internet: www.schilderhuis.nl met als E-mail adres: schilderhuis~hetnetnl Omdat dit museum ook aandacht schenkt aan de Nederlandse militaire historie overzee, verdient het zeker de aandacht van een ieder die belang stelt in dit onderwerp. F.J.P. Kiesel 4
Reünie 10-jarige Kris Zoals wij onze bijeenkomsten altijd op de eerste zaterdag na Pasen houden, is de Kris ertoe overgegaan zijn kumpulans altijd op de eerste zaterdag in september te organiseren. De volgende reünie zal dus op 7 september plaats vinden en - zoals de laatste jaren gebruikelijk - wederom in hotel Bel Air in Den Haag. U wordt ontvangen met een kop koffie/thee en een stuk spekkoek. Tijdens de reünie zijn in de zaal Indische snacks verkrijgbaar en op de gang zullen een paar stands staan. Het programma ziet er als volgt uit: vanaf 13.00 uur kunnen de deelnemers zich aanmelden ca. 14.00 uur opening- en welkomstwoord door de voorzitter ca. 18.00 uur Indisch buffet 21.00 uur sluiting Kosten: uitsluitend entree ¼ 4,00; entree + maaltijd ¼ 13,00. Betalingen dienen vóór 17 austustus a.s. door het KRIS te zijn ontvangen. Informatie kunt u bij een van de volgende personen inwinnen: Ruud Schmitt (0251 650 660); Herbert Scipio (020 641 7306) of Henk van Hek (070 393 9667). U kunt bij Ruud Schmitt om toezending van een acceptgiro vragen. VERSLAG van de ALGEMENE LEDENVERGADERING 6 april 2002
In afwachting van de eerste gasten
De spekkoeken worden alvast gesneden
5
Vanaf een uur of elf kwamen de eerste Vedoanen Naturalis binnen. Allen werden verwelkomd met een kop koffie of thee en een stuk spekkoek.
De aangekomen gasten melden zich bij de inschrijfbalie
Bent u .......... ?
Onze "gastheer" Charley Arps
6
Het bestuur was uitgegaan van een opkomst van maximaal 120 à 130 personen. Uiteindelijk waren er 157 deelnemers, waardoor we enigszins uit de beschikbare ruimte puilden. De grote opkomst zorgde er echter wel voor dat het een zeer geanimeerde bijeenkomst werd, waarbij veel oude vrienden elkaar weer troffen.
Gezellig samen omong kosong ....
Na de lunch vond de Algemene Leden-vergadering plaats. Tijdens de ALV legde Tineke Holleman de voorzittershamer neer om de secretarispen op te pakken en stelde de nieuwe voorzitter, Evert Meyn, zich aan de aanwezigen voor. Echter, in overleg met hem heeft Tineke Holleman de vergadering tot het eind voorgezeten.
en daarna .... in de rij voor de lunch
De kascommissie bestaande uit Theo Corsmit (2de van links) en Max Thiele (2de van rechts) in afwachting van de dingen die gaan komen
7
Vervolgens hield Charley Arps een interessante voordracht over de geschiedenis en totstandkoming van Naturalis, de opzet en de organisatie daaromheen enz., e.e.a. toegelicht met dia's. Daarna konden de Vedoanen die dat wilden onder leiding van Charley en diens collega Flip Hoedemaeker het museum bezichtigen. Ook Flip Hoedemaeker bleek een uitstekende gids te zijn, gezien de zeer positieve reacties die het bestuur over zijn rondleiding mocht ontvangen. Wij zijn hem dan ook zeer erkentelijk. Een kijkje in de zaal
v.l.n.r. Walter Burger, Thelma Jellema-v. Dort, Tineke Holleman-Bangert, Eric Holleman
De nieuwe voorzitter, Evert Meyn, stelt zich aan de Vedoanen voor
8
Diegenen die niet aan de rondleiding meededen, bleven veelal in de kantine om nog wat te drinken of te borrelen. Na afloop van de rondleiding voegden vele Vedoanen zich nog bij de "borrelaars" in de kantine en heerste er een gezellige sfeer, totdat het personeel van Naturalis ons om 18.00 uur het pand uit moest jagen. VAN ONZE COPYWRITERS Het is bijna twee jaar geleden dat Tineke Meelhuysen ons een brief zond. Zij vertelde met interesse de serie "Met Reisbureau Nippon in Thailand" van Maurice von Bartheld te hebben gelezen. Zij wilde daar graag op reageren en schreef in haar brief over haar verblijf in Thailand, vlak na W.O. II. Hieronder vindt u nu een "bewerking" van haar brief. VERBLIJF in SIAM december 1945 tot juli 1946 - Tineke Meelhuysen Gaarne wil ik een kleine reactie geven op het artikel "Met Reisbureau Nippon in Thailand" van Maurice von Bartheld. Uit het slot van zijn artikel begrijp ik, dat de schrijver dacht dat er pas in 1946 vrouwen en kinderen naar Thailand -toen Siam geheten- werden gebracht. Echter, reeds in december 1945 is een transport vrouwen en kinderen in het kader van de hereniging met man en vader daarnaar toe gegaan. In het schooljaar 1940 - 1941 heb ik op het Christelijk Lyceum in Bandoeng gezeten en ik ben nog dank-baar voor de stevige basis aan kennis, die mij gegeven is. Daar mijn ouders gescheiden waren, verhuisden we naar Batavia, waar ik de KW III bezocht. Na ± drie maanden brak de oorlog uit en moesten mijn broers en ik voor de veiligheid naar mijn moeder en stiefvader die in Salatiga (MiddenJava) woonden. Van daaruit bezocht ik de HBS in Semarang tot aan de Japanse inval op Java. Natuurlijk werden we geïnterneerd en wel in kampen te Ambarawa, Moentilan en Banjoe Biroe. Na de capitulatie van Japan en na diverse verschrikkingen in de Bersiap-tijd te hebben meegemaakt, kwamen we in kamp Halmaheira in Semarang. Van daaruit vertrokken we begin december 1945 met een Amerikaans troepentransportschip, de "Lake Charles Victory" naar Siam. Naar de naam van het schip te oordelen, dachten we dat het een luxe boot zou zijn, maar net als de voormalige troepen sliepen we op stretchers die boven elkaar geplaatst waren. Moeders moesten extra goed op de kinderen passen, omdat er geen veiligheidsvoorzieningen waren. Na ± drie dagen kwamen aan op de rede van Bangkok en met een kanonneerboot (heel leuk voor de knulletjes) werden we aan wal gebracht waar mijn stiefvader en de andere vaders hun gezinnen opwachtten. Na drie dagen in het Oriëntal Hotel ondergebracht te zijn, vertrokken we met een groep vanaf Nom Pladuk via de beruchte Birma-spoorweg (waaraan ook mijn stiefvader gewerkt heeft) en via Nakon Pathom naar onze bestemming: Tamuan. Ik zal dat traject nooit vergeten. Bij de avondschemering reed de trein langzaam langs Nakon Pathom. Ik zag het silhouet van een mooie tempel. Vele exkrijgsgevangenen juichten ons langs de spoorbaan toe. Een tijdje later hield de trein halt bij een rivier, waarschijnlijk een zijrivier van de Mae Nam. De brug was stuk en zelfs in het donker kon je zien dat er stukken in het water lagen. Met pontons zijn we de rivier overgestoken en met vrachtwagens gingen we verder tot Tamuan, waar we in bamboe barakken werden ondergebracht. Ik moet zeggen dat dit een fijne en interessante periode in mijn leven was. Het eten was prima. In het begin werkten er Japanse krijgsgevangenen. Er werd een soort grote pendopo gebouwd , waar zowat elke avond gedanst werd. Ons kamp in Tamuan had ook een naam "Emmadorp". Daar zijn we ongeveer zes maanden gebleven.
9
Er werd zelfs - zo goed en zo kwaad als het ging - onderwijs gegeven. (Ik ontving twee verklaringen; een daarvan, ondertekend door dhr. Schneider, staat hiernaast afgebeeld.) Ons lokaal bestond uit een ruimte van hout en gevlochten bamboe. De 5de klas had geen enkele leerling, de 4de klas had er één en ik zat in de derde klas met nog slechts twee andere jongens. Ik heb bewondering voor de docenten die met weinig of geen materiaal, maar steunend op hun geheugen ons les gaven. We hebben zelfs excursies gemaakt, o.a. naar Hua Hin aan zee, waar we een dag of tien verbleven en naar Ban Phong, waar we een Thaise middelbare school bezochten en waar we onze ogen uitkeken op het materiaal in het natuurkunde-lokaal. Ik ben katholiek, dus ik volgde enkele lessen van een italiaanse pater, Carnini geheten, die ons uit een franse catechismus in het Engels het een en ander probeerde uit te leggen. Toen de regentijd aanbrak, werden de wegen modderig en gingen we in vrachtwagens terug naar Bangkok. Mijn ouders, broers en zusje kwamen in het "Prinses Irenekamp", een oude Brits-Indische kazerne aan de rand van Bangkok. Ik verbleef een paar weken samen met een paar andere dames in het Trocadero hotel om zo de middelbare school, het "Instituut Oranje" te bezoeken. Tot mijn verrassing was de directeur van die school mijn vroegere klasseleraar van het Christelijk Lyceum, de heer Schneider. Hij heeft ons leerlingen geweldig geholpen, vooral met Duits. In Bandoeng gaf hij ons vroeger Nederlands, omdat het Duits - uit sympathie met Nederland - werd afgeschaft. Na veel wederwaardigheden vertrok begin juli een hele groep vrouwen en kinderen, waaronder ons gezin, met de "Ruis" - niet te verwarren met de "Willem Ruys" - naar Nederland, waar we in augustus 1946 aankwamen. Dit is in het kort een verslag van mijn verblijf in Siam, kort na W.O. II.
10
Over GOD en GELOOF. Wat heb je eraan: NIETS of HEEL VEEL - J.S. Tan Bovenstaande rethorische vraag stond centraal in een middernachtelijk EO-radioprogramma en dit verslag gaat over de anekdotische en meer serieuze reacties daarop. Maar allereerst gaan we even terug in de tijd en wel naar drie ochtendwijdingen in de aula van het Bandoengs Lyceum, die geleid werden door respectievelijk dhr. van der Steege, muziekleraar, rector F.L. Zwaan en mw. Schouten, docente scheikunde. Elk van de drie personen benadrukte de "C" in Christelijk Lyceum. De getuigenis van dhr. van der Steege begon op de kade van Batavia, toen hij in oorlogstijd met talloze anderen op transport gesteld zou worden naar een onbekende bestemming. Plotseling dook een Japanner op die hem op de man af een paar vragen steld, zoals "Bent u getrouwd? Heeft u kinderen?" Nadat hij hierop bevestigend geantwoord had, werd hij door de Japanner apart gezet, want deze bleek iemand nodig te hebben voor een landbouwfarm op Sumatra. De avond tevoren had dhr. van der Steege uit voorzorg een oude fietsband omgetoverd in een zwemvest en vol vertrouwen ging hij de nieuwe dag tegemoet. Van allen op de kade zag hij niemand meer terug. Zijn conclusie was: "Ik had gewoon op God moeten vertrouwen." Rector F.L. Zwaan beschreef een episode in Birma, waar hij - bijna blind - zich vastklampte aan de plunjezak van iemand die hij volgde in een voetmars naar een plek waar dwangarbeid werd verricht. "Ik zag niets meer, behalve het licht van de plunjezak en besefte, dat ik zonder dat licht volkomen verloren zou zijn. Het licht trof me als een Goddelijk teken, dat niet alle hoop verstreken was", zo getuigde dhr. Zwaan. Op de dag van de laatste ochtendwijding van het Lyceum oude stijl op 31-12-'57 -een dag vol weemoed- deed mw. Schouten, de begaafde didactica, het laatste woord. Met het Goede Boek (de Bijbel) in de hand betrad zij het podium. Las een tekst voor, gaf een korte toelichting en zei tot slot: "Wat er ook verder in je leven moge gebeuren, zorg dat het Goede Boek je fundament blijft." Met de ervaring van de oude fietsband, de plunjezak en het Goede Boek keren we nu terug maar de rethorische vraag en de reacties daarop, die in drie categorieën te verdelen zijn. Er waren luisteraars die zich afvroegen hoe alle Onrecht en Tegenstrijdigheid in deze wereld te rijmen vallen met een liefhebbende God en die zich als éénling machteloos voelden bij het toezien ervan. Zij stelden de vaak gehoorde vraag: "Waarom laat God dit allemaal toe en waarom grijpt Hij niet in?" Welnu Robert Schuller, de voorganger van de Chrystal Cathedral te Garden Groves, California, houdt zich al dertig jaar met dit probleem bezig. Getooid als de monnik van Wittenberg wijdt en bepleit hij -met nooit aflatende energie- iedere zondag hieraan een thema, tegen de achtergrond van "The World is Unfair, but God is Good". Hij wordt wel de apostel van het Positief denken genoemd en belangstel-lenden in de kracht hiervan raad ik aan hem te volgen op RTL 5, klokslag 9.00 uur ieder zondagmorgen. Dan waren er de Twijfelaars, die twijfelden tussen God bestaat wel of God bestaat niet, twee hypothesen, die geen van beide ooit te bewijzen zijn. De predikant echter, die het programma leidde, sprak juist zijn bewondering uit voor die mensen, die niet in God geloven en toch moedig met het leven doorgaan. Want hij vond het rampzalig om zonder God te moeten leven en benadrukte de doel- en zin-loosheid ervan. Van de Franse wijsgeer Pascal die wèl in God geloofde, is een uitspraak afkomstig, die hierop neerkomt: "Niemand kan je het Geloof aanpraten, je kunt het alleen ontvangen als een Gave en daarvoor moet men Hart, Ziel én Verstand gebruiken." Het aantal positieve opstellers ten opzichte van God en Geloof bleek een minderheid te zijn, wat verrassend is, want uit een recente enquête blijkt, dat maar liefst 60% van de bevolking gelooft in God en in een Leven na dit leven, bepaald niet een quantité négligeable, wat ik ooit de de geliefde mw. Roorda, docente Frans, leerde. Enkelen benadrukten de Christus Connectie, de bindende factor waarmee de mens met God verbonden is. Een fundamenteel concept, dat de BASIS vormt voor Levend Geloof. Zo simpel kan Geloven dus ook zijn. Deze kleine groep had geen enkele twijfel over God en Geloof en herkende Hem in allse wat groeit en bloeit in de Natuur met haar vele bewoners.
11
Tien citaten over Geloof, Ongeloof en Twijfel: 1. Balzac: 2. Stanislaus: 3. Tennyson: 4. Marbeau: 5. Bailey: 6. Poincaré: 7. Duits spreekwoord: 8. Schopenhauer: 9. Lichtenberger: 10. 1 Corinthe 13:2:
De gelovigen en de Ongelovigen spreken twee talen en kunnen elkaar niet verstaan. Om vast te kunnen geloven, moet men eerst getwijfeld hebben. Er ligt meer Geloof in Eerlijke Twijfel dan in de helft van alle Geloofsovertuigingen. Geloven zonder zijn Geloof te durven beredeneren, dat is twijfelen. Waar twijfel is, is waarheid; het is haar schaduw. Aan alles twijfelen of geloven zijn twee gemakkelijke oplossingen die van nadenken ontslaan. Geloven is gemakkelijker dan denken. De rijpheid van de Geest blijkt uit de langzaamheid in het geloven. Het geloof heeft zijn wortels niet in het gebied van Rede en Bewustzijn, doch in een veel dieper gebied der menselijke Ziel. Het Geloof verzet bergen.
Tenslotte de grote vergissing op zijn sterfbed van: Rabelais:
Het Geloof is het Grote Misschien, Le Grand Peut-être! LOBANG JEPANG in BUKIT TINGGI - Tineke Holleman
Ik weet niet hoevelen van u de zgn. "Lobang Jepang" bij Bukit Tinggi hebben gezien. Voor hen die het nooit gezien hebben, volgt hieronder een verslag van mijn bezoek aan deze lobang. In maart 1988 was ik met een tante in Bukit Tinggi. Wij hadden net het Karbouwengat bekeken, toen wij op straat werden aangesproken door een keurig westers geklede, enigszins mank lopende Indonesiër. Hij vroeg of wij ooit gehoord hadden van de "Lobang Jepang", een Japans onderaards gevangenenkamp dat daar in de buurt was? Dat hadden we niet. "Of wij belangstelling hadden het te bezichtigen..«.?" De man bracht ons er heen. Een trap voerde naar beneden naar een onderaards "hol", waar-voor zich een ijzeren hek bevond. Het hek was met een ketting afgesloten, maar onze "gids" liet door een een kleine jongen, die zich in zijn gezelschap bevond, ergens de sleutel halen. Marmeren plaquette bij de ingang
Langs de trap waren in 1986 door de minister van onderwijs en cultuur plaquettes aangebracht, die in haut-reliëf verschillende episoden uit de Japanse bezetting weergaven, vanaf het in krijgsgevangschap voeren van Nederlanders en Indonesiërs tot de bevrijding van Indonesië. Terwijl de sleutel gehaald werd, heb ik de hier afgebeelde foto's van de plaquettes genomen. (Gedeeltelijk overlappen zij elkaar.)
12
In treinen aangevoerde krijgsgevangenen worden door de Japanse bewakers naar beneden gedirigeerd
Nadat het hek geopend was, ben ik met de gids het complex binnengegaan. (Mijn tante was toch té bang (of geëmotioneerd...?) om mee te gaan.) Zeer uitgebreid vertelde de gids over het leven onder de grond, waarbij hij mij rondleidde van de slaapplaatsen naar de keuken, de werkplaats etc. en van alles aanwees. Helaas was mijn bahasa erg ver weggezakt en ik heb niet alles begrepen van wat de gids vertelde. Uit zijn verhalen begreep ik dat de lobang diende als munitiedepôt.
Bewaker met een zweep geeft aanwijzingen
Dewaker houdt (met bajonet op het geweer) de wacht
13
Volgens mijn gids was het de bedoeling van de Japanners om bij een eventuele capitulatie de heleboel samen met de gevangenen op te blazen. Ik weet niet of hij het anwoord op mijn vraag, waarom dat dan niet gebeurd was, zelf wist. Ik heb zijn antwoord in elk geval niet begrepen. Verder vertelde mijn gids dat als er niet genoeg arbeiders waren, de Japanners 's avonds een bioscoop of iets dergelijks ingingen om daar flinke, jonge Indonesiërs uit te zoeken, die vervolgens ook geïnterneerd werden.
Volgens mijn gids stelt dit een executie door onthoofding voor
De krijgsgevangenen verlaten juichend hun gevangenis
Voor, tijdens en kort na de rondleiding heb ik er geen seconde bij stil gestaan wie deze man, die zich zomaar als gids aanbood, kon zijn. Naderhand heb ik me afgevraagd of hij wellicht één van die Indonesische jongemannen was, die door de Japanners uit een bioscoop was gehaald om als dwangarbeider voor hen dienst te doen. Hij wist alles zo precies en gedetailleerd te vertellen en aan te wijzen. In 1995 wilde onze dochter de Lobang bezichtigen. Zij kreeg toen te horen dat ten gevolge van een aardverschuiving de Lobang niet meer toegangkelijk is. Er wordt echter beweerd dat de plaquettes op aandrang van en na betaling van een paar miljard rupiah door Japan - zijn verwijderd.
14
Van 26 april t/m 31 mei 2002 exposeert de Vedoaan Ellen van Noort-Liang eigen werk in het Indisch Cultureel Centrum te Zoetermeer. Hierna leest u een verslag van haar problemen bij het zelf inrichten van een expositie. VERSLAG van de INRICHTING van MIJN TENTOONSTELLING - Ellen van Noort-Liang Balancerend op de 3 m hoge ladder probeer ik gordijnstof als een draperie tegen een hoge muur aan te brengen waaronder mijn schilderijen opgehangen worden. De muur is hoog en boven loopt een verwar-mingsbuis, waaraan de draperie bevestigd moet worden. De verwarmingsbuis is heet want het is koud buiten. Voordurend zeg ik tegen mezelf: ³Je lijkt wel gek geworden. Je bent 74 jaar en je bent bang om te vallen en zo geweldig sterk en lenig ben je ook niet en «.. niet kijken, niet kijken«.. waar moet ik dat nu aan bevestigen? Adoeh zo warm die buis. « Zo gevaarlijk«..straks val ik nog« soedah, laat toch maar «.dan maar expositie zonder draperieën .´ Maar met heel strenge stem zeg ik ook tegen mezelf ´Niks ervan het is mooier met draperieën. Vooruit concentreren«´ Dus ga ik moedig verder, vechtend tegen hoogtevrees en me vasthoudend met een hand aan de muur aan een balk of aan een spijker en met de andere hand zwaaiend met gordijnstof en de mond van veiligheidspelden. Het stofje - 27 meter - heb ik een dag tevoren op de markt in Vlaardingen gekocht. Het is het spul dat Turkse en Marokaanse vrouwen voor hun kleding gebruiken. Voor dit doel heel geschikt, heel mooi en niet duur. Ze hadden geen stof in een zelfde kleur. Nu heb ik 14 m licht beige en 13 m licht grijs/blauwe ³onderjurken´ stof. Mijn man Wim en mijn vriendin Corrie zijn meegekomen om me te helpen, maar Wim kan plotseling dui-zelig worden en Corrie (10 jaar jonger) is al heel bang als ze op anderhalve meter hoge ladder moet gaan staan, laat staan op deze buitenladder. Daarom klim ik er maar op en doe ik het maar zelf. Dus ze moeten helpen. Wim houdt de trillende ladder vast (want ik ben het die daarboven staat te trillen) en Corrie geeft me af en toe het stofje aan en beiden roepen allerlei goede en minder goede aanwijzingen. Boven mijn hoofdschilderij Wayang wordt de draperie gehangen. Ik noem hem hoofdschilderij want hij staat ook op de uitnodiging afgebeeld. Een schilderij over wajang kulit. Toen ik het schilderde zag ik het voor me, dat ik liep door het heldere water van de kali net als heel lang geleden toen ik nog kind was, dan lopend onder de schaduwrijke bomen naar de schaduwfiguren van de wayang op het witte doek, waar wij als kinderen gefascineerd naar keken. En met op de achtergrond schilderde ik de Tangkuban Prauw. De berg van Bandung. Daarnaast hang ik een schilderij over de sawahs waar ik eens rondzwierf met zusjes en vriendjes. Onze sawah (met op de achtergrond natuurlijk ook de Tangkuban Prauw) zal ik nooit vergeten. Op dit schil-derij heb ik ook Dewi Sri afgebeeld met haar armen vol rijpe rijsthalmen en schoven vol gouden halmen rond haar.. Ik herinner me nog de offerandes van de mensen voor de godin van de oogst voor deze godin en daarom heb ik haar zo vereeuwigd. Maar iemand zei ze me eens ³Ellen, jouw Dewi Sri lijkt op een hollandse boerin´ wat me deed beseffen dat ik door mijn vijftig jaar hier leven veranderd ben en een hollandse geest heb gekregen. Maar ik ben zoals ik ben en dus heb ik Dewi Sri gelaten zoals ze is. Mijn schilderstijl is westers. De onderwerpen gaan over Indië, gaan over mijn herinneringen. Ik schilder pas 25 jaar en heb in Frankrijk leren schilderen. Dat was tijdens een vakantie in Chateau de Boisson. Toen ik terugkwam ben ik lessen gaan volgen, jaren lang bij verschillende opleidingsscholen in alle schilder- en tekentechnieken. Dat moest µs avonds gebeuren want overdag was ik maatschappelijke werker bij de Sociale Dienst. Later toen ik al veel schilderijen had heb ik met een groep cursisten een expositiegroep opgericht. We wilden ons werk aan de mensen laten zien en dus exposeren. IMABNA heet de groep en die bestaat alweer tien jaar. IMABNA staat voor Impressionistisch Abstract en Naïef. Maar nu weer later ben ik een autonome schilder geworden en exposeer ik regelmatig en solo, zoals nu in Zoetermeer. Herinneringen aan vroeger heb ik geschilderd. Mijn vader had al in 1930 een autozaak, van 2e handse auto¶s. Hij reed eens ermee in de buurt van Garoet en hij vertelde dat de motor mogok was. Hij stapte uit de auto om de motor te repareren, maar «. toen bemerkte hij plotseling een grote tijger op de weg, die hem aanstaarde en langzaam naar hem toekwam« bang geworden ging hij gauw terug en deed de koplampen aan, waarna de tijger afdroop. 15
Dit verhaal fascineerde me als kind en ik was blij voor mijn vader, maar nu ik oud ben, heb ik er pas een schilderij van gemaakt. "Verjaagd" is de titel. Maar wat is alles veranderd: onder het schilderen overviel me zo¶n groot medelijden met de tijger, want zijn niet alle wilde dieren op deze aardbol weg uit hun eigen omgeving. Kunnen ze alleen leven in beschermde gebieden en dierentuinen? Zijn echter niet alleen die dieren, maar ook zoveel mensen verjaagd? Wij zijn toch ook verjaagd? Een groot medelijden voor ons allen overviel me. Gelukkig niet blijvend, want ik moet immers leuk verder leven. Nog een schilderij ³Bomen en geesten´. Mijn oma en mijn moeder vertelden ons veel spookverhalen, waar ik heel angstig van werd, maar het ook heel leuk vond. Nu weet ik dat ik ze niet had willen missen, die heerlijke enge verhalen waardoor ik nog jaren last had van bijgeloof en angstig was. Toch met dank-baarheid en liefde in mijn hart heb ik dit schilderij gemaakt ´Bomen en geesten.´ Het is als een waringin met lange luchtwortels en daartussen lichtblauwe doorzichtige figuren van de geesten. De draperie van de licht grijs/blauwe stof hangt er boven alsof het lucht is. Aan deze kant van de zaal was het gemakkelijker om het gordijn op te hangen. Er waren haken aangebracht, waaraan het gordijn vastgemaakt kon worden. Maar nu «. de ophanging van de schilderijen zelf « die was niet gemakkelijker. Er hangen kromme haken in een gleuf die over de hele muur loopt. In die haken past de lus van de plastic draad waaronder een bevestiging is van het schilderij. Toen ik er mee bezig was, viel telkens weer een haak op de grond en de plastic draad volgde. Dus moest ik telkens weer de ladder af en op om weer de haak in de gleuf te brengen en daaraan weer de draad ophangen om in de bevestiging het schilderij op te hangen. Corrie hees het schilderij op, ik bevestigde hem aan de klem en Wim riep van een afstand : ´«..te hoog,«. te laag,« naar links,« naar rechts «. scheef " enz. Er hangt een schilderij van een theeplukster. Aan de glooiïng van de berg is te zien dat het een theetuin in heuvelachtig gebied is. Ook dit meisje lijkt op een gezonde bruine boerin. Vertederd kijk ik ernaar omdat het me herinnert aan mijn logeerpartijen op de theeplantages in de Priangan bij vriendinnen. Het kon daar µs nachts weleens vriezen, wat heel slecht is voor de thee. Dat vond ik zo bijzonder en dit was een topic in mijn gesprekken als ik terugkwam ("zo koud, net Holland" - waar ik overigens niets van afwist -). Dan komt het moeilijke schatten van de ruimtes tussen de schilderijen. Ze moeten bijna even groot zijn en dan kwamen de discussies of wij de hele rits schilderijen naar rechts of naar links moeten verplaatsen. Maar inmiddels hadden we wel de hartlijn rond gekregen. Nou de hartlijn is niet rond, de hartlijn is de denkbeeldige lijn, gevonden in het midden van het schilderij (je trekt in elk schilderij de diagonalen en bepaal het snijpunt en dat punt verbindt je met alle gevonden punten van al je schilderijen, zodat die punten op een lijn komen en het geen rommeltje wordt ondanks dat grote schilderijen naast kleine schil-derijen hangen. (Nu kunnen jullie wel merken dat ik, hoewel ik nooit verder heb bijgeleerd, op de B-afdeling van de HBS zat en niet alleen sufte). Maar ondertussen wie zat daar door op die ladder en klom op en af ...? Elly Liang! En heel geïnspireerd vond ik op het laatst een stuk karton uit van 40 cm lengte, waarmee Corrie netjes de ruimte tussen de schilderijen afmat. Ik had nog een stuk gordijn over. Dat wou ik ophangen in een hoek aan de leiding boven en daaronder mijn zelf beschilderde vliegers bevestigen. Weten jullie het nog? Een indisch kind aldoor kijkend in de lucht« ³Vliegers«. ze vechten«« adoeh « een is los« erachter aan." We moesten lief smeken als die vlieger in de tuin van de buurman was om hem te mogen halen«. en vechten met de anderen om hem te krijgen, wat meestal niet lukte« en dan nog onze kapotte handen van het helpen glasdraad te maken«.. ³Zal ik die vliegers ophangen¶ vraag ik aan Wim. Maar Wim zegt; ³Neen, bewaar het maar voor je volgende expositie´. Einde inrichting en einde verslag. Allemaal een hartelijke groet van Elly Liang (lang geleden 3e klas Christelijk Lyceum, daarna 4e en 5e klas Billiton HBS, eindex. 1949 Bandung)
16
ALGEMENE GEGEVENS Bestuur en Redactie Evert Meyn, voorzitter De Grienden 5 1394 KS Nederhorst den Berg Telefoon: 029 425 1958 E-mail:
[email protected] Tineke Holleman-Bangert, secretaris Gentiaanstraat 11, 1402 CP Bussum Telefoon: 035 693 0650 E-mail:
[email protected] Eric Holleman, penningmeester Gentiaanstraat 11, 1402 CP Bussum Telefoon: 035 693 0650 E-mail:
[email protected]
Walter R. Burger, feestcommissaris Meloenstraat 140, 2564 TL Den Haag Telefoon: 070 323 5651 E-mail:
[email protected] Thelma W. Jellema-van Dort, lid Klaverweide 210, 2272 BZ Voorburg Telefoon: 070 355 7597 E-mail:
[email protected] Rob Westbroek, redacteur G&KD Dordogne 12; 3831 EK Leusden Telefoon: 033 494 1419 E-mail:
[email protected] Web-site: www.vedo-world.nl
Lidmaatschap: Het lidmaatschap staat open voor oud-curatoren, oud-docenten en oud-scholieren van het Christelijk Lyceum te Bandoeng, alsmede voor hun partners, ex-partners en weduwen / weduwnaars. Contributie bedraagt ¼ 7,50 per jaar en is bij vooruitbetaling verschuldigd. Opzegging dient te geschieden voor 1 december van het voorgaande jaar. U wordt vriendelijk doch dringend verzocht de contributie binnen een maand te voldoen. Het bestuur geeft er de voorkeur aan dat u dit doet d.m.v. de acceptgiro die u aan het begin van het jaar wordt toegezonden, aangezien hierop uw naam, lidnummer en eventueel achterstallige contributie vermeld zijn. Indien u de contributie op andere wijze voldoet, wordt u verzocht daarbij uw naam en lidnummer te vermelden.
Bankrelatie: Postgirorekening 537.857 t.n.v. Vereniging van Oud-Leerlingen VEDO, Bussum
17
