Ecologisch leven tuinieren koken

Seizoenen Ecologisch leven | tuinieren | koken | №.1 | 2010

2

Colofon

Colofon

Tweemaandelijks tijdschrift van Velt 38ste jaargang - januari/februari 2010

← Coverfoto Helleborus foetidus heeft zijn Nederlandse naam “stinkend nieskruid” te danken aan de groenige bloemen die stinken als ze worden aangeraakt. Deze Helleborus is wintergroen met volle bloemen (van december tot april) met een vage lelietje-van-dalen geur. Helleborus foetidus doet het erg goed op schaduwrijke plaatsen en vormt een stammetje. Bron: www.tuinkrant.com Foto: Stefan Jacobs

Velt vzw Vereniging voor Ecologisch Leven en Tuinieren. Verschijnt zes keer per jaar. Redactieadres Uitbreidingstraat 392c, 2600 Berchem T 03 281 74 75 F 03 281 74 76 [email protected] www.velt.be Hoofdredactie: Bart Coenen, [email protected] Eindredactie en lay-out: Reine De Pelseneer, [email protected] Redactieraad: Jan Burgers, Lieven David, Erika Eynatten, Riet Janssens, Luk Naets, Caroline Schalckens, Nadia Tahon, Greet Tijskens, Kris Tolomei, Johan van de Winckel, Tine Van Landegem Werkten mee aan dit nummer: Marijke Bornauw, Marleen de Crée, Carine De Lille, Emelie Heller, Geert Gommers, Maite Grugeon, Riet Janssens, Laurence Machiels, Luk Naets, Nadia Tahon, Greet Tijskens, Luc Vanhoegaerden Fotografen & illustratoren: David Andersson, Anandir, Alexandre Bibaut, Biolé, Marijke Bornauw, Lars Deneyer, Leen De Pelseneer, Louise Docker, Linda McNally, Jan Spruyt, Luc Vanhoegaerden, Wikimedia Commons Administratie: Karin Holemans, [email protected] Lay-outconcept: Kurt Cornelis, www.sfumato.be Druk : Druk in de Weer, www.drukindeweer.be Verzending: Boes & Co, www.boesenco.be

V.u.: Guy Augustijns, Dorpsstraat 124, 2960 St-Lenaarts

Activiteiten Weg & Wijzer Afdelingen voeren hun activiteiten voor het januarinummer in vóór 22 februari via de webkalender van www.velt.be. Het gaat om de activiteiten van april en mei. Onjuiste of onvolledige activiteiten worden niet opgenomen. Op zoek naar de contactpersoon van je afdeling? Surf naar www.velt.be en klik ‘contacteer ons’ of bel 03 281 74 75. Advertenties Tarieven en praktische vereisten op aanvraag bij de redactie en op www.velt.be/adverteren. De redactie kan beslissen om advertenties niet op te nemen. Voor de inhoud van de advertenties zijn redactie noch Velt verantwoordelijk. Seizoenenarchief Velt-leden kunnen nummers van vorige jaargangen van Seizoenen raadplegen op www.velt.be. Registreer je (lidnummer nodig) en log in. Word lid • België: stort € 25,00 op rekening 001-0990550-62 van Velt. • Nederland: stort € 25,00 op rekening 67 48 48 t.n.v. Velt-Nederland onder vermelding van ‘nieuw lid’. • Andere landen: stort € 30,00 op rekening 001-0990550-62 van Velt. Giften (België) Steun Velt in het ijveren voor gezonde voeding en een gezonde leefomgeving. Stort een vrije gift op rekeningnummer 001-0990550-62 van Velt vzw, met de mededeling ‘gift’. Giften vanaf € 30,00 zijn fiscaal aftrekbaar. Legaten Legaten kunnen onze vereniging een mooie impuls geven. Als je ecologie belangrijk vindt en ons werk wilt steunen, kun je Velt vzw in je testament opnemen voor een duolegaat. Met een duolegaat kun je aanzienlijk besparen op successierechten en zo je erfgenamen bevoordelen. Velt geniet dan mee van dit belastingvoordeel. Meer info bij [email protected] of bel 03 281 74 75.

1 | 2010

3

Inhoud

Met het tuinboek Prairietuinen wordt in Europa een nieuwe tuinstijl geïntroduceerd. Eentje met de natuurlijke sfeer van de prairie, met ijzersterke planten, zo goed als geen onderhoud en kleur tot in november. Een introductie ontdek je op p. 8.

Verschillende lezers belden of mailden naar Velt met vragen over perenvuur. Hoe je deze plantenziekte aanpakt, lees je op p. 14.

Van feiten over melk tot smeuïge kazen. Velt verdiepte zich in de wereld van de biozuivel. p. 19.

Redactioneel

4

zoom Zoem!

5

Consument/Column

6

Eco-actief Over beestjes, biologo’s en coaches

16

tuin Een intense mix van planten: prairietuinen Bacterievuur Tussenteelt bij serretomaten

8 14 30

Reportage Tuinieren met kinderen

32

Column/verbeeld

29

culinair Kaasrecepten

23

weg & wijzer

25

breedbeeld Over de troeven van biozuivel

19

zoekertjes

13

Lezers reageren/Uitgesproken

34

Uitgelicht

36

ledenvoordelen

42

4

Redactioneel

De olifant beweegt Tekst Bart Coenen

Soms doe ik het nog weleens. Met vrienden op café gaan om de wereld te verbeteren. Interessant toch, hoe dat proces beter lijkt te verlopen naarmate het later wordt – de uren na middernacht tellen dubbel – en hoe geaccumuleerde bierconsumptie een stimulerende invloed lijkt te hebben op het aantal diepgaande inzichten. Zo hielden we pas in het café Fabula Rasa aan de Visserij in Gent onze eigen evaluatie van de klimaattop in Kopenhagen. In tegenstelling tot de wereldleiders – die na maanden aftasten en na weken palaveren geen zinnige letter op papier kregen – kwamen wij daar wel tot een elegant besluit, ja zelfs een uiterst verdedigbare consensus. Na rijp beraad – en dankzij een verhelderende last minute-tussenkomst (wat een speech!) van een vriendin die net terug was van een reeks bezoeken aan gevangeniscellen in Kopenhagen – kwamen wij tot de volgende doorbraakgedachte: ermee stoppen is geen optie.

Nadat hij de uitkomst van de besprekingen vernam, schreef een Afrikaanse deelnemer van een online petitie door de onafhankelijke organisatie Avaaz.org: ‘Het is moeilijk om een olifant in beweging te krijgen, maar als je daarin slaagt is hij moeilijk te stoppen. De olifant beweegt al.’ Dit avondlijk vergaderen, dit heldhaftig dikke pakken verse sneeuw en glibberige stoepen trotseren terwijl we eigenlijk allang in ons warme nest hadden moeten liggen, heeft haar effect blijkbaar niet gemist. Want wat lees ik nog geen twee dagen later in de krant? Zuid-Afrika vindt het in Kopenhagen bereikte resultaat ontoereikend, de Californische gouverneur Arnold Schwarzenegger laat weten dat Kopenhagen weinig verschil maakt voor wat ons te doen staat en Ban Ki-Moon roept op tot een bindend klimaatakkoord in 2010. Van bottom-up gesproken. → www.avaaz.org/nl/after_copenhagen

Internationaal jaar van de biodiversiteit 2010 is uitgeroepen tot het jaar van de biodiversiteit, of van de rijkdom aan soorten en leven op aarde. Dat is niets te vroeg, want het ritme waaraan soorten vandaag verdwijnen, ligt tot meer dan duizend keer hoger dan normaal. De internationale strijd tegen het biodiversiteitsverlies loopt achter ten opzichte van de onderhandelingen over klimaat. Het doel om het biodiversiteitsverlies tegen 2010 een halt toe te roepen, werd niet gehaald. Voor biodiversiteit bestaat er nog geen internationaal panel zoals het IPCC voor het klimaat. Er zijn wel organisaties zoals de International Union for Conservation of Nature (IUCN) die de mate waarin soorten bedreigd zijn bestuderen. Vast staat dat de oorzaken van de biodiversiteitscrisis – net zoals bij de klimaatverandering – bij de mens liggen. Klimaat en biodiversiteit hangen onherroepelijk samen. Bij snelle ecologische veranderingen vervult biodiversiteit immers een belangrijke rol omdat het de veerkracht van ecosystemen vergroot. Ook Velt besteedt dit jaar speciale aandacht aan het behoud van biodiversiteit. Het thema komt dit jaar geregeld in Seizoenen aan bod met telkens – hoe kan het anders – een focus op wat je zelf kunt doen.

Zoom

5

Zoem!

Foto: Louise Docker (Flickr) In de jaren na de publicatie van zijn meesterwerk Over het onststaan van de soorten gebruikte Charles Darwin de variatie in de bevruchting van orchideeën om zijn evolutietheorie te onderbouwen. ‘Tijdens mijn onderzoek naar orchideeën, heeft geen enkel feit me zo getroffen als de eindeloze diversiteit in structuur ... maar met steeds hetzelfde doel, namelijk de bevruchting van een bloem door het stuifmeel van een andere bloem’, schreef hij in 1862*. Vandaag wordt die biologische diversiteit ernstig bedreigd. Deze foto van Louise Docker illustreert de fascinerende relatie tussen plant en insect. De foto wordt gebruikt door evolutiebioloog Richard Dawkins in een van zijn presentaties. Op de blog van Louise Docker vind je meer prachtige beelden: http://aussiegall.wordpress.com. * Charles Darwin, On the various contrivances by which British and foreign orchids are fertilised by insects, 1862.

6

Consument

Consumententelex • De Amerikaanse supermarktketen Wal-Mart verzamelt op dit moment duurzaamheidsgegevens van haar hele assortiment bij de 100.000 toeleveranciers. Hieruit zou een database moeten voortkomen met de levenscyclusanalyses van de producten. Deze moet ook beschikbaar worden voor de klanten. • Puur is niet alleen de naam van het Vlaamse gratis magazine voor natuurvoedingsklanten van Bioforum. In Nederland wordt het de naam van een nieuwe winkelformule voor biologische producten. In de eerste winkel in Leiden, die in oktober werd geopend, worden maar liefst 3500 producten aangeboden met een grote nadruk op vers tot zelfs op het moment zelf bereid. Snel zullen er winkels volgen in Houten en Zeist. • Bezitters van een iPhone kunnen in Nederland de dichtstbijzijnde adressen van de 1600 verkooppunten van biologische producten via gps en een Bio-Gids op hun scherm terugvinden en er vervolgens gericht naartoe lopen. De adressen zijn ook te raadplegen op www.biologica.nl. • In Frankrijk is nanotechnologie het onderwerp van een publiek debat. Tussen oktober 2009 en 23 februari 2010 vinden er 17 meetings plaats in diverse regio’s over thema’s die lokaal belangrijk zijn. Het publiek krijgt daarbij de kans om haar bedenkingen en verwachtingen te formuleren in verband met deze complexe technologie. Het debat kan worden gevolgd via www.nanovip.com/home/1129-france-launches-public-debate-onnanotechnology

• Green tips heten de ecologische huishoudhandschoenen van Lotika. Niet alleen de kleur is groen, maar het natuurrubber waaruit ze gemaakt zijn, heeft het FSC-keurmerk en komt uit duurzaam beheerde bossen op Sri Lanka. Daar worden de handschoenen ook gemaakt; de arbeiders krijgen een eerlijke prijs betaald. Verkrijgbaar via winkels en webshops. Kijk eens op www.lotika.nl. • We kopen gemiddeld één paar jeans per jaar. Dan wordt het al eens de moeite om uit te kijken naar broeken die zijn gemaakt van biokatoen of een andere ecologische vezel zoals hennep. Dat de stikster van onze jeans slechts 1 procent ontvangt van de prijs die wij ervoor betalen, stemt ook tot nadenken, vooral omdat de arbeidsomstandigheden in de naai-ateliers van het Verre Oosten schrijnend zijn. Op de website www.greenjeans.be vind je meer informatie en een overzicht van merken, labels en verkooppunten. • In Yorkshire bakt een coöperatie op bestelling handgemaakte biologische broden volgens traditionele recepten en met lokaal geteelde granen. In de beginfase kunnen ze gebruik maken van de keuken van een Italiaans restaurant. Het initiatief is zo succesvol dat er zich elke week een vijftal klanten aanmelden. Dat wordt snel uitkijken naar een eigen atelier en opslagruimte. Doordat de klanten hun brood vooraf betalen zijn er amper risico’s en verliezen. Neem gerust een kijkje op www.thehandmadebakery.coop. • Vuile varkens zijn gezonder. Denise Kelly, een immunologe van de universiteit van Aberdeen heeft 3 groepen biggen onderzocht op de aanwezigheid van goede bacteriën in hun darmen. Bij de biggen die buiten mochten ravotten liep dat aandeel op tot 90 procent heilzame lactobacillen. Biggen die

gewoon binnen moesten blijven haalden net geen 70 procent, en bij de dieren die geïsoleerd leefden en dagelijks antibiotica toegediend kregen, lag de score op amper 50 procent. Wetenschappers waarschuwen ervoor dat mensen deze bevindingen beter niet zomaar op zichzelf gaan toepassen, ook al zitten er veel dezelfde organismen in de menselijke darm. Bronnen: Netwerk Bewust Verbruiken, Bioforum, Aseco, Biologica, Ethical Consumer, www.mynews.in

Rijstwafels: niet altijd smetteloos Gezonde snack voor kleine kinderen tijdens een uitstap, handige broodvervanger voor personen met glutenintolerantie of caloriearme knabbel voor iemand die aan het lijnen is: de knapperige rijstwafel heeft een mooi en puur imago opgebouwd. Weg is de smalende vergelijking met piepschuim van de beginjaren. Öko-Test (OT) onderzocht 21 merken rijstwafels, overwegend in bioversie. Omdat een rijstwafel per definitie vooral bestaat uit koolhydraten die worden verhit boven 120° Celsius ontstaat er vanzelf het schadelijke acrylamide. Aangezien er voor deze stof in rijstwafels officieel geen maximumgehalte is vastgesteld, hanteert OT het gemiddelde van alle merken als maatstaf. Wie hoger zit krijgt een minpunt. Rijst bevat ook zware metalen zoals arseen, cadmium en zelfs wat nikkel. Bij volkorenrijst ligt het gehalte zelfs hoger. Gelukkig liggen de gevonden waarden in de rijstwafels zo laag dat zelfs kleine kinderen 10 tot 30 g wafels per dag mogen eten. Wetenschappers tonen zich voor arseen steeds waakzamer, omdat er nog andere voedingsmiddelen zijn, waaronder drinkwater, die arseen bevatten. De 4 merken rijstwafels, o.a. Lima, die verhoogde waarden vertonen voor zowel arseen als acrylamide krijgen als beoordeling slechts een “voldoende”. OT eindigt haar test met de waarschuwing om peuters die rijstwafels knabbelen goed in het oog te houden opdat ze zich niet zouden verslikken. Vorming acrylamide geblokkeerd Een Duits bedrijf heeft de hulpstof Citroma op de markt gebracht waarmee de vorming van het schadelijke acrylamide in gebakken voedingsmiddelen wordt verhinderd. De werkzame stof is natriumcitraat (E 331), gesynthetiseerd uit citroenzuur. Volgens het bedrijf worden er bij de productie geen genetisch gewijzigde enzymen gebruikt. Omdat het natriumcitraat bij de bereiding van bijvoorbeeld chips, frieten, toast en knäckebröd wordt ingezet als technische hulpstof moet zij niet bij de ingrediënten worden vermeld. E 331 mag volgens de Europese wetgeving voor bioproducten op dit moment enkel in dierlijke producten worden gebruikt.

Bron: Öko-Test

Consument/Column

366 tips voor de biodiversiteit Houd je van wandelen in de natuur en van planten observeren? Eet je bij voorkeur seizoensfruit en -groenten? Voed je in de winter elke dag de vogels? Recycleer je je kerstboom? Zonder het te beseffen, doe je al veel voor de biodiversiteit. Dagelijkse handelingen volstaan vaak om de rijkdom van de natuur te beschermen. En van die kleine gebaren, zijn er veel… op zijn minst een per dag! Om ze te ontdekken, kun je gratis het boekje 366 tips voor de biodiversiteit bestellen op www.biodiv2010.be. Je krijgt het dan via de post op een adres naar keuze toegestuurd. Dit boekje (een publicatie van het Museum voor Natuurwetenschappen) bevat 366 leuke, creatieve en educatieve tips die je zin geven om de biodiversiteit te leren kennen en die je (nog meer) aanzetten om ze te beschermen. Bron: Museum voor Natuurwetenschappen

ikgeeflevenaanmijnplaneet.be De biodiversiteit die we elke dag gebruiken om ons te voeden, te kleden, te verwarmen … heeft zwaar te lijden onder vervuiling, uitputting van natuurlijke hulpbronnen en klimaatveranderingen. Als we bedenken hoe belangrijk ze is voor het welzijn van onze en toekomstige generaties, staan we voor een enorme uitdaging: het verlies aan biodiversiteit stoppen! Engageer je om enkele eenvoudige handelingen uit te voeren, zoals je ze vindt op de www.ikgeeflevenaanmijnplaneet.be (je kunt ook zelf engagementen voorstellen) en geef de boodschap door, zodat anderen ook gemotiveerd zijn om zich bij ons aan te sluiten. ‘Ik geef leven aan mijn planeet’ is een campagne waarin iedereen een rol kan spelen voor het behoud van de biodiversiteit. Meer dan 1500 personen en 40 organisaties hebben zich al geëngageerd tot om en bij de 11 000 acties ter bescherming van de biodiversiteit in België! Bron: Museum voor Natuurwetenschappen en de FOD Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu

7

Column Ommekeer 2 Tekst SuskewieD

Ze weet het nog alsof het gisteren was: ‘Op 17 november 1989 was ik als dienster aan het werk in het restaurant in Praag waar Václav Havel regelmatig kwam lunchen. Die dag was hij er echter niet. Toen ik ’s avonds na mijn shift buiten stapte, was de Fluwelen Revolutie begonnen!’ Onze Tsjechische vriendin moet er nog om lachen: ‘En zeggen dat ik de maanden voordien samen met mijn broer geen enkele spannende betoging heb gemist…’ Ik stel me voor dat ik over twintig jaar een gelijkaardige herinnering mag koesteren. De samenleving zal dan afgekickt zijn van haar verslaving aan fossiele brandstoffen en op lokaal vlak zijn de meeste gemeenten zelfvoorzienende hechte gemeenschappen geworden met een autonome duurzame energievoorziening, met werklustige ambachtslui die voor hun diensten worden vergoed in plaatselijke munten, en met een jaarlijks smikkelgraag oogstfeest waarop een stand-up versie van Dimitri Leue veel bijval krijgt alleen al omdat hij zich van stad tot stad verplaatst in een vreemdsoortige hybride huifkar die werkt op vergaste compost. Dan zal ik het plaatje weer voor me zien van boer Sus die me toen een eindje voorbij fietsknooppunt 32 de wijze raad gaf om snel het Transitie Handboek van Rob Hopkins te gaan lezen. Of het “Boek van de Ommekeer” zoals hij het noemde. Dat heb ik toen ook gedaan – na de fietsuitstap van die dag. Ik moet toegeven dat ik sindsdien een stuk hoopvoller in de wereld sta, ondanks de dreigende besluiteloosheid van een aantal regeringsleiders in Kopenhagen. We moeten de oplossingen gewoon weer lokaal en met elkaar bedisselen. Van een stadswijk tot in het kleinste gehucht: gewoon afkoppelen, zowel Shell als Electrabel. Het leuke aan het boek is dat het geen droog theoretisch werkstuk is, maar vooral de boeiende neerslag van een aantal inspirerende voorbeelden zoals die van het stadje Totnes in het Engelse Devon of Lewes in Sussex. In je verbeelding betaal je de plaatselijke biobakker met de lokale munt, de “Totnes Pound”, om even later in je eigen krant te lezen dat men in de Rabotwijk in Gent al verschillende vormen van sociaal hulpbetoon – een eenzame bejaarde bezoeken bijvoorbeeld – beloont met “Torekes” die je kunt gebruiken om theatervoorstellingen bij te wonen of een voetbalwedstrijd van de Buffalo’s. Nog even en je krijgt in Antwerpen “Handjes” en in Brussel “Belga’s” toegestopt. Ondertussen blijft het wel te hopen dat de Maya’s er met hun duizenden jaar oude kalenderberekeningen flink naast zitten en dat onze planeet in 2012 niet wegsmelt. Want dan zitten we écht met de gebakken peren, letterlijk – nog hangend aan de bomen.

8

Tuin

Een intense mix van planten Stop een prairie in je tuin Tekst Laurence Machiels Foto’s Jan Spruyt

Stel je een tuin voor die altijd verrast, vol kleur en met een minimum aan onderhoud. Een tuin die je in één keer aanlegt en daarna nog amper moet wieden, snoeien of vernieuwen. Het klinkt onmogelijk en toch staat de inspiratiebron al eeuwenlang voor onze neus: de Amerikaanse prairie. Tal van botanici en groenspecialisten hebben de voorbije decennia Amerikaanse prairieplanten bestudeerd. Hun bevindingen zijn unaniem: prairieplanten zijn ijzersterk, heel lang levend en niet gevoelig voor grote temperatuurschommelingen. Ze behoeven geen extra begieting noch ziektebehandeling en passen daarmee perfect in de nieuwe ecologische visie op tuinieren. Bovendien sluit de sfeer van de prairie, met z’n wuivende grassen en warme Indian Summer-kleuren, helemaal aan bij de naturalistische tuinstijl die de voorbije decennia – ondermeer dank zij Piet Oudolf – aan een niet te stuiten opmars is begonnen. Prairie: Europeser dan je denkt Veel Amerikaanse planten zijn helemaal niet zo nieuw of uitheems als we denken, maar bevolken al een tot twee eeuwen onze tuinen, zoals Helianthus, Rudbeckia, Monarda, Echinacea, Panicum, Aster, Phlox … Bovendien gedijen de meeste van deze planten van nature op een frisse, rijke bodem. Ze lenen zich dus uitstekend voor onze contreien. Wie over een arme, zanderige grond beschikt, kan een prairietuin aanleggen met planten uit de zuiderse, drogere prairie. Een prairietuin oogt uitbundig, volumineus en kleurrijk, met een grote natuurlijkheid. Door de markante aanwezigheid van grassen benadert het qua look nog het meest de bij ons bekende bloemenweide, maar het effect is veel grootser, het kleurenpallet rijker en de bloeitijd beduidend langer (zie kader). Bovendien

is een prairietuin veel beter beheersbaar en kent hij een langere levensduur dan een aangelegde bloemenweide op een vruchtbare bodem. Op vruchtbare bodem verandert zo’n bloemenweide in een minder bloemenrijk grasland. Een prairietuin is een langlevende vaste plantengemeenschap die niet, zoals een klassieke border, elke drie jaar moet worden verjongd of heraangeplant. In een prairietuin blijven planten ‘voor altijd’ staan en dat scheelt een pak werk. Bepaalde traag groeiende prairiegrassen worden tot honderd jaar. Altijd wat te beleven Een prairietuin trekt een pak bijen, vlinders en andere insecten aan, en in de winter vormen de zaadhoofden een interessante bron van voedsel voor vogels. Door de intense mix van planten en de hoge soortenrijkdom per vierkante meter krijg je nooit het gevoel dat een deel is uitgebloeid, zoals in een klassieke border weleens het geval is. De bloemen zijn vaak intens van kleur terwijl de vele grassen de te hevige tinten temperen. Prairietuinen hebben een hoge belevingswaarde en lenen zich perfect om in te wandelen, waardoor je de tuin ook van binnenuit kunt ervaren. In tegenstelling tot de meeste van onze borders en bloemenweides ligt het hoogtepunt van een prairiebeplanting niet in de lente maar in de zomer en de herfst. Zowat alle prairieplanten zijn immers “warm season”planten, die pas tot ontwikkeling komen vanaf ca. 12° Celsius, in tegenstelling tot

onze inheemse Europese “cold season”planten, die al actief worden van zodra de vorst is geweken. Prairieplanten gaan niet in rust tijdens het warme seizoen – tussen juni en september; ze groeien net heel sterk in die periode. Een stukje prairie in de tuin zorgt dan ook voor een heel mooie seizoensvariatie. Heel typisch voor de prairietuin is de gemengde beplanting waarbij de grassen en bloemen kriskras (maar wel volgens plan) door elkaar worden geplant. Daardoor gaan de planten erg concurrentieel met elkaar om en vormen ze een zelfregulerend systeem. Woekerplanten met uitlopers horen sowieso niet thuis in een prairietuin. Kortlevende vaste planten die zich enthousiast uitzaaien zoals Verbena bonariensis worden bewust maar met mate toegelaten. Klein kan ook Hoe meer ruimte, des te mooier het resultaat. Toch kun je ook op een klein oppervlak een aantrekkelijke prairietuin aanleggen. Prairietuinen in stroken kunnen bijvoorbeeld heel sfeervol zijn, getuige daarvan de Botanische Tuin in Antwerpen. In openbaar groen worden (midden)bermen tot prachtige prairiestroken omgevormd en ook rotondes, zoals bijvoorbeeld in Anzegem, lenen er zich perfect toe. Een prairietuin kan een bonte mengeling van kleuren vormen, maar kan net zo goed worden aangelegd volgens een kleurthema. Combinaties van blauw en paars, roze met wit, geel met oranje, bruin en rood of alles kriskras door elkaar… je bepaalt het helemaal zelf volgens je eigen smaak. In een ietwat grotere tuin kun je met kleurgolven werken: witte en gele bloemen in de late lente; wit, roze en blauw in de zomer; om af te sluiten met een uitbundige oranjerode Indian Summer.

9

Je eigen prairietuin in 5 stappen Stap 1: de juiste plek Een prairietuin vraagt een open plek met heel veel zon (minstens een halve dag zonlicht), zonder concurrentie van bomen of struiken. Een warme helling is ideaal. De oppervlakte is onbelangrijk, al zal op een groot terrein het effect grootser en natuurlijker zijn. Net zoals bij een klassieke border kan een prairietuin op zowat elke habitat. Voor elke plek, van zeer nat tot zeer droog, bestaan er aangepaste prairieplanten. Zo is het zelfs perfect mogelijk een prairietuin rond een vijver aan te leggen, tot 30 cm boven de waterstand. Stap 2: start proper De beste periode om een prairietuin aan te leggen is tussen maart en juni en september en november. Idealiter is de startbodem kalkrijk (een pH tussen 5,5 en 6,5 is optimaal), niet bemest en vrij van hardnekkige onkruiden als haagwinde, akkerdistel, zevenblad en kweekgras. Paardenstaart (heermoes) vormt weinig concurrentie voor prairieplanten maar kan beter preventief worden verwijderd. Wie een bestaand gazon wil omvormen tot prairie plagt de bovenste, rijke graslaag beter af. In lichte gronden is het raadzaam bentoniet à rato van 0,5 kg per vierkante meter toe te voegen. Meststoffen zijn uit den boze, compost ter verbetering van de bodem kan wel. Inmenging in zwaardere bodems van grind, zand, keien, dolomiet of lava zullen de drainering bevorderen en extra lucht in de bodem brengen.

Stap 3: plant dicht In een prairietuin worden planten dicht bij elkaar geplant, en niet in groepjes maar door elkaar. Voorzie op rijke grond 6 tot 7 planten per vierkante meter en voor een armere bodem 9 tot 12 stuks. Elke prairieplant speelt een eigen rol. Eerst zet je de solitairplanten en de structuurplanten uit – die vormen samen het geraamte van de tuin. Denk maar aan massieve grassen of de imposante Vernonia crinita. De aspectplanten maken 40 procent van de prairietuin uit en bepalen het uitzicht en de kleur, zoals Monarda, Penstemon of Solidago rugosa ‘Fireworks’. Daarna volgen de begeleidplanten: die dienen ter ondersteuning van de aspectplanten. Ze vallen veel minder op, zoals Artemisia ludoviciana of Pycnanthemum pilosum. Vul de gaatjes met enkele pendelplanten: zich gemakkelijk uitzaaiende pioniersplanten zoals Verbena bonariensis. Het eerste jaar zorgen ze voor volume en kleur; na verloop van tijd worden ze teruggedrongen door de sterke, diepwortelende planten. Strooi er gelijktijdig (in het geval van een herfstaanplanting) bloembollen tussen, in groepjes. Begin pas met planten als alle planten daadwerkelijk over het terrein verspreid staan. Stap 4: afdeklaag of niet? Om het onderhoud van een prairietuin tot een minimum te herleiden, kun je met een afdeklaag werken. Prairieplanten blijven tientallen jaren op hun vaste plaats staan en bieden een stabiele omgeving waarin zo’n afdeklaag erg nuttig kan zijn. Vooral in openbaar groen, bedrijfstuinen en gro-

tere prairietuinen spaart het een pak onderhoud uit. Ideaal zijn inerte materialen zoals lava (8/16), grind, keien of grof zand, in een laag van 7 tot 8 centimeter. Zo’n laag zorgt voor een gelijkmatige vochtigheid en temperatuur van de bodem, belet erosie bij hevige regenval en houdt de bodem luchtig. Het versnelt de opwarming van de grond en geeft ’s nachts warmte af. Bij betreding bij vochtig weer wordt de grond niet dichtgetrapt. Poppen van vlinders en amfibieën overwinteren er graag. Stap 5: onderhoud Een van de sterkste punten van een prairietuin is het weinige onderhoud. Ter vergelijking: het onderhoud van een prairietuin met afdeklaag kost slechts een derde van de tijd die een klassieke border vergt. Bovendien moeten de planten niet worden gesplitst, verplant of gestut. Haal in de lente overtollige zaailingen en kiemend onkruid weg (vooral in de eerste drie jaar) en houd de wandelpaadjes netjes. Laat de prairieplanten de hele winter onaangeroerd staan en maai einde februari of begin maart tot tegen de grond, met een zeis, bosmaaier of krachtige grasmachine. Wie bloembollen plantte, moet vroeger maaien. Voer het maaisel af en zuiver met een bladhark de afdeklaag van alle organisch materiaal. Net als in de oerprairie kun je je prairietuin ook perfect afbranden, als hij tenminste op een plek ligt waar dat is toegestaan.

10

Prairietuin of bloemenweide? Een prairietuin is geen bloemenweide, en omgekeerd. Ze hebben hun natuurlijke look gemeen, maar verder verschillen ze fundamenteel van elkaar. Prairietuin

Bloemenweide

Bodem

rijk, normaal (en arm)

arm

Planten

vaste planten en grassen

eenjarigen, tweejarigen, vaste planten en grassen

Oorsprong planten

voornamelijk Noord-Amerikaans

voornamelijk inheems Europees

Mooist in…

(vroege) zomer, herfst en winter

late lente en vroege zomer

Bloeiduur

5 maanden (juni-oktober). Mooi wintersilhouet.

2 tot 3 maanden (mei-juni/juli). In de winter vlak.

Bloembollen

zomerbloeiende prairiebollen en (niet-) Amerikaanse verwilderingsbollen voor de lente

inheemse Europese verwilderingsbollen voor de lente

Levensduur

stabiel gedurende tientallen jaren (plantafhankelijk)

eerste jaren wisselend; daarna eerder stabiel

Type planten

warm season

cold season

Beleving

zeer kleurrijk, prairiesfeer

ingetogen, weidesfeer, met korte kleurpieken

Hoogte

hooggrasprairie: tot 2 m en meer

tot 1 m

Bodembedekking

afdeklaag met inert materiaal is optioneel maar vergemakkelijkt het onderhoud

geen

Onderhoud

de eerste drie jaar: wieden

zelden wieden

Maaien (en maaisel afvoeren)

eenmaal per jaar ( februari)

tweemaal per jaar (einde juni-begin juli en september)

11

Prairieplanten voor vlinders en bijen Asclepias incarnata Echinacea Eryngium agavifolium Eupatorium Helianthus Monarda Pycnanthemum pilosum Verbena bonariensis

De mooiste prairieplanten Grassen Calamagrostis x acutiflora ‘Karl Foerster’ Calamagrostis brachytricha Eragrostis spectabilis Nassella tenuissima (kortlevend) Panicum virgatum Schizachyrium scoparium Sorghastrum nutans Sporobolus heterolepis

Vaste planten Amsonia tabernaemontana Aster Coreopsis tripteris Echinacea Eupatorium maculatum Helenium Helianthus Heliopsis helianthoides Monarda Parthenium integrifolium Phlox amplifolia Pycnanthemum pilosum Ratibida pinnata Rudbeckia missouriensis Solidago rugosa Vernonia crinite Veronicastrum virginicum Pendelplanten (kortlevend, zich uitzaaiend) Coreopsis lanceolata Ratibida columnifera Rudbeckia triloba Verbena bonariensis

12

Tuin

Info

Wetenschappelijke kanttekeningen bij prairietuinen Vele soorten uit prairiebeplantingen hebben een relatief brede ecologische range en zijn dan ook behoorlijk eenvoudig toe te passen. Prairiebeplantingen hebben een grote belevingswaarde en kunnen arbeidsextensief zijn. Deze voordelen mogen er echter niet toe leiden dat prairiebeplantingen te pas en te onpas worden aangelegd. Kortingsbon op p. 42

Hoe je een prairietuin aanlegt, welke de allerbeste prairieplanten zijn en waar je op moet letten, lees je allemaal in het nieuwe boek Prairietuinen van groenjournalist Laurence Machiels.

Door de recente prairietuintrend zijn er almaar meer prairieplanten verkrijgbaar in de handel. Er is een reële kans dat sommige soorten invasief worden. Dat wil zeggen dat ze zich in de natuur kunnen vestigen, vermeerderen en uitbreiden zonder menselijke tussenkomst. Sommigen prairieplanten werden al als potentieel invasief geregistreerd door de BFIS (Belgian Forum on Invasive Species, ias.biodiversity.be), o.a. S. canadensis, Solidago gigantea, Rudbeckia laciniata, Gaillardia x grandiflora, Helianthus tuberosus, Aster lanceolatus, A. novi-begii en A. salignus. Het zijn allemaal vaste planten. Sommige uit prairiebeplantingen afkomstige kortlevende soorten zaaien zich vlot uit bijv. Verbena bonariensis. Een algemene toepassing, in het bijzonder in landelijke gebieden, is dus niet zonder risico.

→ www.antwerpen.be

De toepassing van prairietuinen in een stedelijke omgeving verschilt in essentie weinig van het gebruik van andere al toegepaste begroeiingen met uitheemse soorten. Het lijkt erop dat in stedelijke gebieden dergelijke prairiebegroeiingen wel degelijk een meerwaarde kunnen hebben. Op plaatsen waar inheemse graslanden en beplantingen met inheemse soorten aan de functievereisten voldoen, moeten ze de voorkeur krijgen boven het gebruik van beplantingen met uitheems soorten. Uitheemse planten kunnen weliswaar een groot nectaraanbod leveren voor insecten, maar inheemse planten hebben nauwere relaties met onze inheemse fauna (bijv. als waardplant) en zijn vaak in grotere populaties aanwezig. Het risico dat deze uitheemse plantensoorten insecten afvangen van inheemse plantensoorten is bovendien niet denkbeeldig. Daardoor kan de langetermijnoverleving van inheemse plantenpopulaties onder druk komen te staan.

• Proeftuinen Jan Spruyt, Buggenhout

Evelyne Fiers en Martin Hermy (KULeuven)

Stichting Kunstboek, 2009, hardcover, 128 p., meer dan 200 illustraties, € 45,00. Isbn 978-90-5856-277-7 (Lees een recensie van dit boek op p. 36)

Publieke prairietuinen • Tuinen van Hoegaarden → www.detuinenvanhoegaarden.be

• De Botanische Tuin Antwerpen

→ www.vasteplant.be

Zoekertjes

Te koop

Kleine bussels hooi en stro (ong. 12 kg). Goede kwaliteit en biogecertificeerd. Niet aan huis geleverd. Meer info: Theresiahoeve, Bralstraat 3, Verrebroek. 0496 254309. Gratis

Indische loopeenden (2 mannetjes en 1 vrouwtje), nestje van deze zomer. 03 544 84 62 of 0498 10 42 28 (Kalmthout). Te koop

Leuvense stoof (kookfornuis) in prima staat + reserve. Lichtgeel email met bloemetjesmotief. Prijs: € 200,00. 0495 111 422. gezocht

Hallo! Wij zijn 4 studenten die samen een gemeenschapshuis delen in het Gentse. We willen graag van ons tuintje een permacultuurtuin maken en onze gevel en binnenruimten vol zetten met plantjes. Wie kan ons goedkoop of gratis aan plantjes, bloempotten, buitenhout of tuinmateriaal helpen? Wij zijn je eeuwig dankbaar! Contact: [email protected] of 0498 78 70 65. Gratis

Pony’s in bruikleen: een D-pony die al vaak bereden is (naam Belle-Fille); een Cpony, nog nooit bereden, 4 jaar oud, een echte deugniet maar hij houdt Belle-Fille gezelschap. Deze pony’s zijn eigendom van mijn 29-jarige dochter die geen afstand kan doen van de dieren, maar eigenlijk geen tijd meer heeft om ze te activeren. De pony’s staan in 2500 Lier op een wei in de buurt van de industriezone Mallekot (aan de Frankenweg). Wie wilt deze pony’s gratis verzorgen en eventueel berijden? Mijn dochter wil de pony’s nadien al dan niet verkopen. [email protected] of 0486 29 40 69 gezocht

Katoenen luiers in goede staat en voldoende voor onze eerste baby (een 30-tal?). Eventueel met inlegdoekjes. 0497 64 85 75. gezocht

Een huisje-appartementje voor mij en mijn dochter om – wegens familiale omstandigheden – even tot rust te komen en ruimte te nemen voor onszelf. Heeft er iemand iets te huur? Ik heb weinig plaats nodig, wel graag een tuintje. Mijn budget is max. € 400,00. Graag in de buurt van Oosterzele. Contact: 0485 10 32 06. Ik ben een jonge vrouw van 31 jaar, heb vast werk en ben groen denkend. Te koop

Leifruitbomen van appel en peer. Diverse oude variëteiten. 03 384 32 30 [email protected]

Gratis

Weckketel met alles erop en eraan (thermometer, bokalen, sluitingen,...). René Berghmans, Antwerpen. 0496 15 05 06 of 03 22 66 174, [email protected]. Te koop

Kleine gewikkelde pakken voordrooggras/hooi (35 à 40 kg), uitstekende kwaliteit, zeer geschikt voor paarden, pony’s, ezels, schapen en geiten. Afhaalprijs: € 6,00/ pak. Levering mogelijk. 03 772 71 60 (Sinaai) of [email protected]. Te koop

Handkar/tuinwagen, L/B/D: 120/ 85/30 cm, voorzien van asremmen, afneembare trekarm. Aanpasbaar voor minitractor of als fietskar. Ideaal voor tuiniers, vissers, fruittelers. Zeer stevige constructie. Vraagprijs: € 165,00. 0474 408 418. gezocht

Enkele vrouwelijke ganzen. Een gewone grauwe of boerengans. Ik heb zelf 2 mannelijke exemplaren. Koen Van Herreweghen (Grobbendonk), 014 51 31 69. Te koop

Tweedehands accu-grasmaaier Gardena met oplader. 3 seizoenen. Gebr.op 60 m2 gras. Weg wegens kunstgras. € 190,00 (nieuw € 390,00). [email protected]. Te koop

Spinnenwiel in perfecte staat + bijbehorend boek. Donkerbruine kleur. Vraagprijs: € 75,00. Info: 0496 17 26 41.

13

Gratis

Pottenbakkerij Shino in Oostkamp geeft rondleidingen met demonstratie pottenbakken en bezoek aan biotuin. Aan groepen wordt een kleine bijdrage gevraagd. Enkel op afspraak. 050 82 64 59. www.pottenbakkerijshino.be gezocht

Gronden voor aanplant van hoogstamboomgaarden of bestaande hoogstamboomgaarden die wij in beheer mogen nemen ( Regio Halen, ca. 20 km). VOF Den Boogerd,wil kunnen groeien naar een volwaardig, leefbaar biobedrijf en zoekt daarvoor gronden (min. 40 are). Wat bieden wij: • gratis aanplant van een hoogstamboomgaard bestaande uit ziekteresistente appel - en perensoorten en het deskundige onderhoud ervan • uitbating in bioteelt met controle door Integra op onze kosten • een onderling overeen te komen vergoeding voor het gebruik van je gronden. Wat vragen wij: • het recht om de boomgaard gedurende min. 12 jaar uit te baten in bioteelt • de rechten op landbouwvergoedingen en de fruitopbrengst gedurende dezelfde periode • afhankelijk van de plaatselijke situatie begrazings- of hooirechten. Heb je interesse om met ons samen te werken? Contacteer ons op 0499 41 90 15 of [email protected] of [email protected]. Indien je dit wenst verzorgen wij eveneens tegen betaling de aanleg van je eigen boomgaard en/ of de snoei ervan.

Te koop

• Wijnmakersgerief: vruchtenpers (H 25 cm, diameter 20 cm); dame-jeannes van 34 l, 15 l, 5 l; watersloten met rubberen stoppen; pipetten; densimeter; thermometers; aréometers; flessenborstel; kurkenstopper; boeken. • Steriliseerbokalen van 1 en 0,5 l. Perzikbomenstraat 42, 1120 Neder-Over-Heem. 02 268 16 98. gezocht

Gezellig huurhuisje met houtkachel of haard. Ook douche. Tuintje (kippen). Carport of garage, erfje. Prijs: € 300,00 zonder kosten of € 400,00 alles inbegrepen. 0484 21 60 67. Te koop

Landhuis in ecologische tuin (tuin van 750 m2), vlakbij het dorpscentrum van Pulderbos. Living met open keuken (56 m2) en speksteenkachel, koele berging, wc, wasruimte en bergruimte. Eerste verdieping: bureau, badkamer en grote slaapkamer. Tweede verdieping: twee slaapkamers. Gemetselde carport. Info: 03 464 03 21.

Nieuwe rubriek ‘Bouwen en wonen’ Een toenemend aantal zoekertjes op ecozoekertjes.be gaat over huren, kopen, bouwen of verbouwen. Vanaf januari 2010 worden al deze zoekertjes samengebracht in een aparte rubriek ‘Bouwen en wonen’. Velt en VIBE werken samen om het aanbod in deze rubriek aan te vullen en om de kwaliteit van de zoekertjes te bewaken. We houden het graag bio-ecologisch. Specifieer dus zeker de ecologische meerwaarde (bijv. met ecologische tuin) van je aanbod als je een zoekertje plaatst. Heb je restjes ecologische bouwmaterialen, wil je een ecologisch verbouwde woning kopen of verkopen, heb je nog ergens een lapje bouwgrond, maar reserveer je het liever voor mensen met een ecologische ingesteldheid? Post dan hier je zoekertje: → www.ecozoekertjes.be Schrijf naar Velt of e-mail [email protected]. Plaats je zoekertje ook op www.ecozoekertjes.be

14

Tuin

Bacterievuur Een gevaar voor appel- en perenbomen Tekst Geert Gommers Foto Wikimedia commons

Bacterievuur is een plantenziekte die wordt veroorzaakt door de bacterie Erwinia amylovora, ze is ook bekend als perenvuur. Ze tast elke plant aan die tot de familie van de Rosaceae behoort. Door haar besmettelijkheid en de ernstige gevolgen voor de aangetaste plant vormt deze ziekte een gevaar voor de appel- en perenteelt en de boomkwekerij. Als de bacterie in gunstige omstandigheden leeft, kan zij gemakkelijk tot een epidemie leiden. Dergelijke omstandigheden zijn temperaturen tussen de 18° Celsius en 29° Celsius, wam en broeierig weer (hoge luchtvochtigheid), storm en hagelbuien (zo ontstaan er veel wondjes en is de kans op uitbreiding en besmetting zeer groot).

– bijvoorbeeld het transport van besmet materiaal en het gebruik van besmet materiaal – kunnen er eveneens voor zorgen dat de bacterie wordt verspreid. Besmet materiaal slaat niet alleen op besmet plantgoed; ook het tuingereedschap kan besmet zijn. Het is daarom noodzakelijk om het gereedschap na gebruik te ontsmetten.

Levenswijze De bacterie overwintert in wondjes op stammen en oudere takken. In het voorjaar bij warm en vochtig weer vermenigvuldigen de bacteriën zich snel in de wondjes op de stam en in de oudere takken en komen als slijmdruppels naar buiten. De bacterie wordt door o.a. insecten naar de bloesems overgebracht. De aantasting breidt zich uit via de bloemen die verschrompelen en zwart worden en bereikt van daaruit de takken en de stam. De bladeren verdrogen en sterven af. Op de takken ontstaan dan weer nieuwe wondjes waarmee de cyclus rond is. Druppels met bacterieslijm kunnen de bladeren en scheuten ook rechtstreeks infecteren. De natuurlijke verspreiding van bacterievuur gebeurt voornamelijk tijdens de nabloei door insecten die afkomen op het zoete slijm. De insecten vliegen van bloem tot bloem en van boom tot boom. Vogels, wind en regen zorgen ook voor verspreiding. Menselijke activiteiten

Kenmerken Bacterievuur komt veelal binnen via de bloemen. Het is vooral te herkennen aan de verdroogde, verdorde en verkleurde bloesems, bladeren en vruchtjes; alsof ze door vuur verschroeid zijn. Ze vallen niet af, maar kunnen tot in de winter aan de plant blijven hangen. Daarbij wordt eerst de voet van het blad bruin/zwart terwijl de rest van het blad nog groen is. Wanneer scheuten en takken (of zelfs heel de boom) plots bruin worden en afsterven, weet je dat de boom ziek is. Aangetaste bomen vertonen bruinpaarse kankerplekken op de bast, die pas in de zomer en de herfst wit en later oranje slijm afscheiden. Winter De jonge vruchtjes of bloemtrossen verschrompelen. Daarnaast zijn er kankerplekken op de stam en de dikkere takken te zien. De bast verkleurd plaatselijk paarszwart.

Voorjaar De kankerplekken op de stam en de dikkere takken zijn vochtig aan de rand, soms met bacterieslijm. Het slijm is eerst melkachtig wit, maar zal al snel oranje en later geelbruin verkleuren. De vruchtjes kleuren zwart en drogen in. Zomer en herfst De bladeren verwelken eerst, waarna ze verdrogen en bruin tot zwart worden. Dit gebeurt eerst aan de vruchtspoortjes, daarna aan de takken. Soms zie je druppels bacterieslijm aan de bladsteeltjes en scheuten. Die kunnen door regen uitvloeien en na het opdrogen de bladsteeltjes en scheuten voorzien van een zilverachtige film. De top van de zieke twijg krult naar binnen en verdort. Het zieke twijgweefsel is waterachtig en voelt kleverig aan.

Tuin

Bij het aansnijden van de grotere takken wordt er een roodbruine gevlamde verkleuring van de bast zichtbaar. Bestrijding Snel ingrijpen is de enige manier om deze bacterie tegen te houden, omdat ze zich tijdens broeierig weer als een lopend vuurtje verspreidt. De zieke delen moet je samen met een halve meter gezond hout wegnemen en verbranden. Bij het transport moet je er op letten dat je de gezonde bomen of struiken niet beschadigt.

Doordat snoeiwonden en vooral bloesems gemakkelijk besmet raken, is het raadzaam om grotere snoeiwonden met een wondafdekmiddel te behandelen (biologische wondafdekmiddelen: Manicur – op basis van natuurharsen – of Lac Balsem). Ontsmet je snoeigerief na gebruik. Meidoorn: extra aandacht Bijzondere aandacht is nodig voor de meidoorn en de dwergmispel. In besmette meidoornhagen snoei je alle zieke delen onmiddellijk tot tegen de grond. De overblijvende haag snoei je tussen 1 november en 1 maart. De snoei van gezonde hagen mag enkel op dit tijdstip gebeuren, want snoeien tijdens het groeiseizoen zou het infectierisico enorm verhogen. Je maakt immers talrijke wonden: ideale toegangspoorten voor de bacterie.

Besmette bomen en struiken mag je niet laten staan. Genezen doen ze toch niet meer en ze zorgen ervoor dat de ziekte in de omgeving stand kan houden. Met het oog op de bescherming van gewassen is een wettelijke bestrijdingsplicht uitgewerkt. Bij de algemene maatregelen is de verantwoordelijke (eigenaar, huurder, gebruiker van de grond waarop de besmette boom staat) verplicht om over te gaan tot de bestrijding van bacterievuur, van zodra de bacterie is vastgesteld. Volgens de Dienst voor plantenbescherming van het Ministerie van Landbouw moet de verantwoordelijke onmiddellijk overgaan tot het tegen de grond afzetten of het rooien van alle besmette waardplanten. De afgezette of gerooide plantendelen moeten worden verbrand om te voorkomen dat de bacterie zich uitbreidt naar een fruitboomkwekerij. Met het opleggen van deze indringende maatregel, waarbij de hele haag moet worden afgezet tot tegen de grond, verdwijnt er een grote ecologische waarde. Meidoornhagen geven nestgelegenheid en zijn een voedselbron voor vele dieren. Besmette meidoorns afzetten tot op de grond leidt immers niet tot het verdwijnen van de ziekte in de fruitboomgaarden zelf, maar hooguit tot een geringere besmettingsgraad onder de resterende meidoorns. De hele plant afzetten in gebieden buiten de fruitboomgaarden is dus niet effectief met de bescherming van land- en tuinbouwgewassen als beoogde doel van de bestrijdingsplicht. In Nederland is een onderzoek gestart naar deze plicht. Hieruit blijkt dat het wegnemen van infectiebronnen op een afstand van groter dan 200 m van een fruitboomgaard geen zin heeft. Uit de wetenschappelijke vaststelling blijkt dat het voldoende is om de besmette takken af te snijden. Slechts wanneer deze bestrijdingsmaatregelen onvoldoende of ondoeltreffend blijken te zijn, kan de ingenieur voor Plantenbescherming extra maatregelen opleggen. Fruitbomen Bij fruitbomen kunnen aangetaste vruchten een infectiebron vormen. Daarom moet je de aangetaste vruchten apart plukken en samen met de afgevallen aangetaste vruchten vernietigen. Als de temperatuur boven de 30° Celsius

15

komt, gecombineerd met een lage luchtvochtigheid, dan stopt de ontwikkeling van de bacterie. De kans bestaat dan dat de boom/heester door de ziekte heen groeit. In de handel mogen waardplanten van bacterievuur niet voor 1 november worden verhandeld. De meest vatbare planten Dwergkwee (Chaenomeles) Dwergmispel (Cotoneaster) Meidoorn (Crataegus) Kweepeer (Cydonia) Appel en sierappel (Malus) Peer en Sierpeer (Pyrus) Vuurdoorn (Pyracantha) Lijsterbes (Sorbus) Stranvaesia Bijzonder gevoelige en vatbare soorten Cotoneaster salicifolius en cultivars Cotoneaster watereri en cultivars Crataegus laevigate Crataegus monogyna Sorbus aria en cultivars Stranvaesia davidiana Zoals al werd aangehaald is de meidoorn (Crataegus) zeer gevoelig voor bacterievuur. Tegenwoordig zijn er verschillende, vrijwel ziektevrije Amerikaanse soorten beschikbaar. Indien het juiste vermeerderingsmateriaal wordt gebruikt, zijn die zeker in staat om het straatbeeld aangenamer te maken en met hun kleuren op te vrolijken. Ze groeien het best op lemige zandgronden met een redelijk hoge pH (neutraal tot sterk kalkhoudend). Verder houden ze van warmte en kunnen ze goed tegen droogte. Enkele vrijwel ongevoelige soorten: Crataegus crus-galli, Crataegus x lavalleei, Crataegus pedicellata, Crataegus persimillis Bronnen → www.wlto.nl → www.phytosystem.be → www.asepta.nl → www.tuinkrant.com • Maandblad van de Vlaamse Imkerbond, mei 2000, nr. 5 • Tuin en landschap, nr.21, 2002 • Pomologia, 2001/1 • Ziekten en plagen in laanbomen

16

Eco-actief

Over beestjes, biologo’s en coaches Een bundeling eco-actief nieuws Samenstelling Velt-redactie

Kleur je mee aan Diest? Onder de leuze ‘Kleur je mee aan Diest?’ werken Velt West-Limburg & Diest en Natuurpunt Diest in 2010 samen om de inwoners van Diest te stimuleren om een gevel- of voortuintje aan te leggen met vlindervriendelijke planten en bloemen. De vlinderpopulatie in onze tuinen gaat de laatste jaren sterk achteruit en dat is jammer, omdat daarmee ons hele leefmilieu een stukje schraler wordt. In november 2009 vertelde een Velt-lesgever tijdens een informatieavond welke planten geschikt zijn om tegen een gevel te planten. Taco van de permacultuurschool Nederland toonde dat naast sierplanten ook groenten en fruit mogelijk zijn tegen een gevel of op een terras, en een medewerker van Natuurpunt liet zien welke vlinders mensen in hun tuin kunnen aantreffen. Op zondag 11 april 2010 leidt een wandeling door Diest je langs gevelgroen en muurvegetatie in de stad. We roepen dan ook alle inwoners van Diest op om deel te nemen aan een wedstrijd: wie geeft het best een invulling aan het thema ‘Kleur je mee aan Diest?’ De bedoeling is dat mensen hun gevel of voortuin beplanten met voor vlinders aantrekkelijke planten, of dat ze een hoekje in hun tuin geschikt maken voor vlinders. De jury zal letten op het belang van het aangeplante voor vlinders, op het gebruik van streekeigen planten en op gifvrij tuinieren. De prijzen worden in het najaar uitgereikt bij de opening van een fototentoonstelling met foto’s van de gevels of tuintjes van de deelnemers. Ook de Diestse scholen worden bij de wedstrijd betrokken. Meer informatie over de actie en de organisatie kun je verkrijgen bij Karen Poel ([email protected], 0479 33 42 76) of bij Saskia van den Berg van Natuurpunt Diest ([email protected], 0478 96 01 71). De wandeling van 11 april 2010 vertrekt om 14 u vanaf de parking aan het Natuurcentrum Webbekoms Broek tegenover het zwembad De Warande in Diest.

Eco-actief

17

ECOPOP ECOPOP is de referentiebeurs voor iedereen die bio & eco denkt en leeft, of van plan is dat te doen. Maar ECOPOP is ook meer dan een beurs; het is een happening die het eco- en biogedachtegoed in de kijker wil plaatsen, die wil bewijzen dat eco en bio ook leuk, hip, comfortabel, modern en sexy kunnen zijn. ECOPOP schenkt je een portie bruikbare tips en laat je kennismaken met alle mogelijke producten en diensten. ECOPOP presenteert je een uitgebreid lezingen- en workshopprogramma met een gezonde dosis interactie. ECOPOP zet je aan het denken en denkt met je mee. ECOPOP zorgt ervoor dat meewerken aan een betere planeet een leuke bezigheid wordt in plaats van een moeilijke opdracht. Bezoek ECOPOP op 6 en 7 februari 2010 in hall 1 van Kortrijk Xpo. Velt heeft 20 x 2 gratis tickets voor ECOPOP. Wil jij deze boeiende beurs graag bezoeken? Stuur dan voor 31 januari 2010 een e-mail met je adresgegevens naar [email protected] of stuur een kaartje ter attentie van de redactie.

Schuilt er een bevlogen netwerker in jou? Word dan afdelingscoach bij Velt! Her en der ontstaan groepjes “eco-actieven” die samen aan de slag willen met een ecologisch project. Tegelijkertijd hebben bestaande afdelingen het vaak moeilijk om nieuwe vrijwilligers te vinden. Hoe kan Velt een bestuursvernieuwing stimuleren? En hoe verloopt de samenwerking met nieuwe eco-actieve groepen? Twee grote uitdagingen die Velt graag wil aangaan. Van begin maart tot einde mei 2009 verdiepten twee adviesgroepen zich in deze thema’s, met als conclusie dat deze uitdagingen complementair zijn en nieuw leven in de lokale Velt-werking zullen blazen. Om voor de juiste ondersteuning te zorgen voor alle eco-actieven gaat Velt op zoek naar vrijwillige afdelingscoaches. Zij krijgen een grondige opleiding opdat ze kunnen netwerken en bemiddelen tussen bestuursleden onderling en nieuwe vrijwilligers. De voornaamste taken van de afdelingscoach op een rijtje: vergaderingen bijwonen om de vrijwilligers te ondersteunen, advies geven, groepen stimuleren om ervaringen uit te wisselen, praktische cases oplossen en begeleiden, en bemiddelen tussen bestaande Velt-afdelingen en nieuwe ecogroepen. De afdelingscoaches zullen zowel op lokaal als op provinciaal niveau werken. Is de rol van vrijwillige afdelingscoach voor jou weggelegd? Sta je te popelen om mee te investeren in een vlotte en bruisende Velt-werking? Neem contact op met Carine De Lille: [email protected] of 03 287 80 91 voor half februari. Alle kandidaten worden uitgenodigd op een infoavond in maart. Daarna begint de opleiding zodat de coaches vanaf juni van start kunnen gaan. Secretariaatsmedewerker Carine De Lille coördineert het geheel en begeleidt de coaches, afdelingen en groepen.

Durf en zijn beestjes 2010 is ook bij Velt het jaar waarin we speciale aandacht besteden aan het behoud van biodiversiteit. De natuurlijke rijkdom verbeteren is een van de doelstellingen die aan de basis liggen van de werking van onze vereniging. Kabouter Durf kreeg ter gelegenheid van het internationale jaar van de biodiversiteit alvast het gezelschap van een heleboel planten en dieren. De campagne Durf Tuinieren Zonder loopt dit jaar verder. Een van de hoogtepunten wordt het ecotuinweekend op 5 en 6 juni waar bezoekers leren hoe ze zelfs op een kleine oppervlakte kunnen bijdragen aan de biodiversiteit. Een dossier over dit onderwerp volgt in ‘Breedbeeld’ van de volgende Seizoenen. Op naar de 5000 Velt verdeelde al 4047 tuinbordjes in het kader van de campagne Durf tuinieren zonder. Samen zijn ze goed voor 3.647.939 m2 gifvrij beheerde tuinen. Voor wie is het vijfduizendste bordje? Vraag je eigen exemplaar aan via www.durftuinierenzonder.be of bel 03 281 74 75.

18

Eco-actief

Steun Velt met een legaat Denk je eraan om Velt op te nemen in je testament, dan weet je graag hoe dit in zijn werk gaat. In de Gids voor Giften & Legaten vind je alle informatie en een lijst van de verenigingen die fiscaal aftrekbare legaten kunnen ontvangen. Je kunt dit boekje nu gratis opvragen bij Velt. Stuur een e-mail naar [email protected] of bel 03 287 80 91 voor jouw exemplaar. Stem voor een nieuw biologo De Europese Commissie nodigt alle Europeanen uit om hun stem uit te brengen op een van de drie logo’s die nog in de running zijn om in de toekomst de biologische landbouw te promoten. Je kunt nog tot 31 januari stemmen op jouw favoriete ontwerp. Breng je stem uit via → http://ec.europa.eu/agriculture/organic/logo/index_en.htm

Velt kookt voortaan ten huize van… ‘Ten Huize Van’ is een vorming van vier avonden over ecologische voeding bij de mensen thuis, in de keuken. Ouders van maximaal vier gezinnen komen samen voor vier sessies, telkens bij iemand anders thuis. De deelnemers kunnen familie, vrienden of buren zijn. In deze vorming staan het samen leren over en het proeven van ecologische voeding in een gezellige en vertrouwde omgeving centraal. De groep kan dus bestaan uit vier koppels of acht mama’s en/of papa’s uit verschillende gezinnen. Voorkennis van ecologische voeding is niet vereist, maar een gezonde interesse is absoluut welkom. Elk sessie duurt ongeveer twee uur en half en omvat een kook- en een theoretisch gedeelte. Het theoretische verhaal wordt verteld aan de hand van recepten en ingrediënten. De deelnemers koken zelf. Als de sessies ‘s avonds plaatsvinden, start je bijvoorbeeld om 19.30 u en eindig je rond 22 u. Zoek samen met de deelnemende gezinnen naar een geschikte datum en tijdstip.

Winnaars 10 op 10 voor duurzame voeding november Simon, Berdien, Sinan en juf Chris van het Buso Centrum Ganspoel interviewden bioboer Michel Frisque van de Appelfabriek. Ze wonnen een gratis bezoek aan een bioboer bij hen in de buurt. Download het interview op → www.velt.be/10op10

In de vier sessies ligt de focus telkens op een of meerdere ecologische principes. De volgende thema’s komen aan bod: • Seizoensgroenten – soepen • Minder vlees en vis – vleesvervangers • Restverwerking – ecosmos, quiche e.a. • Suiker en zoetstoffen – desserts met natuurlijke zoetmiddelen Kostprijs (voor particulieren) Per gezin betaal je ongeveer € 50,00 per sessie (ingrediënten, vervoersonkosten en lesgever inbegrepen) voor een gezellige avond met vrienden, lekker eten en een hoop nuttige informatie over ecologisch eten met en voor kinderen.

Nieuw op velt.be Naast de volledig vernieuwde activiteitenkalender vind je op de Velt-website een handige kaart met informatie over de Velt-afdeling die in jouw gemeente actief is. Surf naar www.velt.be en klik op ‘In je buurt’. Een Nederlandse versie komt in februari online .

Naast ‘ecologische voeding ten huize van’ biedt Velt ook de cursussen ecologische sier- en moestuin aan met de formule ‘ten huize van’. In ‘Siertuin ten huize van’ leer je hoe je je siertuin meer ecologisch kunt inrichten. Deze cursus telt 6 lessen. Wil je leren hoe je een ecologische moestuin begint, dan is ‘Moestuin ten huize van’ iets voor jou. Deze bestaat uit 12 lessen. Meer informatie over de ‘ten huize van’-formules vind je op www.velt.be onder ‘vormingen’.

Moestuinagenda met Velt-medewerking De Moestuinagenda 2010 is een luxe, hardcover bureau-agenda met een handige tuinkalender. In deze agenda vind je praktische informatie zoals teeltschema’s, vergeten groenten, recepten en snoeitips. Velt leverde voor deze agenda de teeltschema’s. De Moestuinagenda is in Nederland verkrijgbaar bij Welkoop en Boerenbond, in de boekhandel en via → www.moestuinagenda.nl. (ISBN 978-90-79758-09-8 | verkoopprijs € 9,95) De redactie deelt vier exemplaren uit. Wil jij een exemplaar, e-mail dan voor 31 januari naar [email protected], met vermelding van je adresgegevens, of stuur een kaartje ter attentie van de redactie.

Breedbeeld

19

‘Koeien worden toch niet bespoten?’ Over de troeven van biozuivel Tekst Luk Naets Foto’s Linda McNally, Biolé, Anandir

Is biomelk gezonder of lekkerder? En hoe zit het precies met de hoge melkprijzen? Luk Naets dook onder in de wereld van de biozuivel en zet een aantal dingen op een rijtje. Bovendien proefden de Velt-medewerkers enkele biokazen die jij kunt winnen!

20

Breedbeeld

Nieuwe troeven voor Belgische biokaas Sinds 2006 werken de 23 biologische melkveehouders van de coöperatie BioMelk Vlaanderen intensief samen met een 30-tal Waalse collega’s. Zo worden bijvoorbeeld melkophaalrondes efficiënter georganiseerd. De jaarlijkse productie van 12 miljoen liter biomelk gaat hoofdzakelijk naar biologische melkerijen die een prijs betalen die wordt gestuurd door de Europese markt met grote en invloedrijke spelers als Denemarken, Duitsland en Nederland. Zo kan het gebeuren dat wanneer de marktprijs van gangbare melk een flinke duik maakt zoals vorig jaar, ook de biomelk wordt meegezogen. Paul Verbeke, commercieel verantwoordelijke, legt uit dat bij een prijs van 35 cent per liter de limiet is bereikt: ‘Bij deze prijs kan een bioboer nog wel overleven, maar is er geen ruimte voor investeringen. 40 cent is dus nodig en eerlijk. Omdat de coöperatie deze prijs wil garanderen voor haar leden is er naar een meerwaarde gezocht voor een deel van de melk. Die hebben we gevonden in de uitbreiding van de bestaande kaasproductie onder de naam Biolé. We hebben goede contacten met kaasmakerijen in het land van Herve en in Chimay, naast de al bestaande samenwerking met de Damse kaasmakerij. We beta-

len hen enkel een prijs voor de productie van het specifieke gamma biokazen, maar wij commercialiseren de producten én bepalen dus zelf de winstmarge. Op dit moment verloopt de afzet bijna volledig via de eigen thuisverkoop van de boeren en via natuurvoedingswinkels in België en Duitsland.’ Geproefd De kaasmeester van Chimay is ondertussen een ervaring rijker: de biomelk die hij nu moet verwerken heeft een krachtiger smaak en daardoor krijgen de biokazen meer “diepte”. Dat heeft allicht te maken met de andere vetzuursamenstelling van biologische melk. Een dozijn medewerkers van het Veltsecretariaat heeft een proefsessie met een zestal nieuwe kazen meegemaakt. Het zijn varianten van het type brie, paterskaas of zelfs de sterk ruikende herve (zie hiernaast). De trappistenkaas Source de l’Oise kon iedereen bekoren omwille van de frisse geur en de stevige maar niet te zoute smaak, vóór de Damse kruidenbrie en de kleinere patersversie Ferme d’Argenteau. Een dag later waren zelfs de Zwaluwnestjes smeuïge brietjes geworden en werd ook de straf ruikende Dobbelkaas gesmaakt, al mocht de oranje korst er bij velen wel af.

Bio én fair De Biolé-kazen worden gemaakt met de melk die wordt opgehaald bij de leden van een Belgische coöperatie van melkveehouders die gecertificeerd zijn als bioboeren. Niet alleen bio is belangrijk voor de biologische melkcoöperatie, ook het fairtradeprincipe is van groot belang. Door eigen producten op de markt te brengen kan de coöperatie een eerlijke prijs garanderen aan haar leden. De prijs voor de consument wordt bepaald door de prijs van de melk die de coöperatie aan haar leden betaalt en door de kosten voor de logistiek en voor de verwerking van de melk tot kaas. Een eerlijke prijs voor een eerlijk product dus. → www.biole.be

Smultijd Op p. 23-24 vind je enkele lekkere recepten met kaas. Oorspronkelijk worden in de recepten geen Biolé-kazen gebruikt, maar wij geven je graag enkele alternatieven zodat je toch met Biolé aan de slag kunt.

Win! Wil je graag een pakket kazen van Biolé winnen? Mail dan het antwoord op de volgende vraag + je adresgegevens naar [email protected] of stuur een kaartje ter attentie van de redactie. Hoe heet de wielvormige paterskaas van Biolé? Succes! (de inhoud van het te winnen pakket komt niet noodzakelijk overeen met de afbeelding)

1 | 2010

21

Begin 2009 besliste BioMelk Vlaanderen om de productie van biologische kaas verder uit te breiden. In samenwerking met de Kaasmakerij van Chimay en met Herve Société brengt BioMelk Vlaanderen nu een aantal nieuwe kazen op de markt onder de naam Biolé . Met de Damse Kaasmakerij wordt al langer samengewerkt. Hieronder vind je een overzichtje van de nieuwe kazen. De ferme d’Argenteau: een kleine broodvormige Paterskaas van 500 g met een natuurlijke korst. De zachte textuur maakt deze kaas zeer geschikt als aperitiefhapje, voor bij de maaltijd en voor in salades. Hij is ook geschikt voor een raclette; daarbij komen zijn aroma’s mooi tot uiting. Dobbelkaas: een zacht kaasje van 200 g met een gewassen mooi oranjegele korst. Deze kaas heeft een uitgesproken smaak. Zwaluwnest: een zachte kaas van 180 g met gemengde witschimmelkorst. Zwaluwnest smelt in de mond en geeft een zachte smaaksensatie. Zwaluwnest met peper: een jasje van peper geeft een extra pittige smaak aan deze van nature zachte kaas. Source de l’Oise: deze wielvormige paterskaas van 2 kg wordt gemaakt volgens een traditioneel recept van de Trappisten in Chimay. De naam is ontleend aan de bron van de Oise, een Noord-Franse rivier die ontspringt aan de rand van het biologische melkveebedrijf van de abdij. Deze kaas is ook verkrijgbaar in voorverpakte sneetjes (200 g). Briodor: grote kazen van 4,5 kg van het Gouda-type. Er zijn 3 variëteiten beschikbaar: natuur, met daslook en light (14 % abs.). Deze kaas is ideaal voor op de boterham en als gezinskaas. Damse kruidenbrie: een zachte kaas met witschimmelkorst en een kruidenjasje. Tijdens de afrijping wordt de kaas overlangs gesneden waarna de kruiden (peterselie, ui, knoflook, peper en kerrie) worden ingestrooid. Het kruidenjasje geeft de kaas een mooie grasgroene kleur en een unieke geur en smaak. Damse Mokke: een zachte witschimmelkaas met een mooie bolle vorm en een bijzonder romige verfijnde smaak.

22

Breedbeeld

de biomelk een gehalte van 0,9 tot 1,4 g omega-3-vetzuren per 100 g vet, terwijl het gehalte in de gangbare merken varieert van 0,5 tot 1 g. Andere troeven van de biologische melkveehouderij zijn via een eenvoudige test van de melk niet te achterhalen, maar consumenten vinden ze doorgaans zeer belangrijk: in biologisch veevoeder mogen geen genetisch gewijzigde soja of maïs worden verwerkt, de koeien brengen de hele zomer buiten op de weide door en biologische weiden hebben een meer diverse plantengroei.

Melk getest: volle kwaliteit ‘Waarom zou je biologische melk kopen? Koeien worden toch niet bespoten?!’ Dat is zowat het meest gehoorde argument van de modale consument wanneer hij of zij wordt geconfronteerd met de stevige prijsverschillen tussen gewone melk en de bioversies. Op het eerste gezicht kun je de consument niet meteen ongelijk geven: wanneer je in de zomer door het landschap fietst zie je nog vredige koeienbeesten op sappige weiden-als-wiegendezeeën, en de melk wordt zo te zien heel hygiënisch opgehaald in blinkende inox tankwagens en al even netjes verkocht in kartonnen verpakkingen of plastic flessen. Een vergelijkend onderzoek in Öko-Test (OT) lijkt dat beeld te bevestigen: van de 20 biomerken en de 12 gangbare soorten volle (!) melk scoort 90 procent zeer goed of goed; slechts drie gangbare merken zijn bevredigend of kunnen nog net. Kun je het verschil misschien wel proeven? Meestal niet echt, blijkbaar, omdat nogal wat melk die is verpakt in karton wat naar die verpakking gaat smaken, in tegenstelling tot melk uit glazen flessen. Dat verklaart wellicht waarom de kaasmeester van Chimay wel een diepere smaak gewaar werd: hij krijgt de biomelk vers in bulk geleverd. Verdere analyse van het romige vocht in het labo brengt toch een positief verschil aan het licht: op een staal na vertoont

Wonderlijke melkprijzen Wellicht herinnert iedereen zich nog de beelden van boze melkboeren die vorige zomer miljoenen liters melk over Waalse akkers lieten vloeien uit protest tegen melkprijzen die de kosten niet meer dekten. Bioboeren ontvangen zo’n 50 procent meer dan hun gangbare collega’s, maar staan die vergoedingen in verhouding tot de meerprijs die de consument moet betalen? Enkele feiten op een rijtje: • In Nederland schrijft een winkelier naar zijn verdeler dat hij geschokt is dat een boer maar € 0,30 krijgt voor een liter volle biomelk die hij in zijn winkel verkoopt aan € 1,09. Hij is zelfs bereid om zijn marge van 25 à 30 procent te laten zakken tot die van de supermarkt (18 procent) om zo meer voor de boer over te laten. • In OT staan bij de vergelijkende test van volle melk ook gegevens over de prijzen. De bioversie wordt in Duitsland verkocht aan prijzen tussen € 0,89 (discounters) en € 1,35. De boeren hebben daarvan in de eerste helft van het jaar gemiddeld tussen de € 0,36 en € 0,4267 ontvangen. • In België zitten we met verkoopprijzen tussen € 1,05 (Colruyt) en € 1,78 (adviesprijs natuurvoedingswinkel) waarvan de boer slechts een € 0,35 zou ontvangen. • In Duitsland loopt dit succesvolle initiatief: melk van de Uplander Molkerei wordt verkocht met een sticker van € 0,05 erop gekleefd. Consumenten betalen in de winkel met de glimlach de extra kost die integraal naar de bioboeren gaat. Deze voorbeelden schetsen de verwarring in prijzenland. Men kan zich afvragen waarom uitgerekend de boer, die het grootste risico draagt, het moeilijkst aan zijn geld geraakt. Dat de melk op zich de helft meer kost bij de bioboer is niet on-

logisch: de biomelkveehouderij is door de verplichte buitenloop arbeidsintensiever, kalveren krijgen geen ersatzmelk maar drinken melk van de moeder, de melkproductie is lager en grondgebonden (er zijn minder koeien per hectare toegelaten) en het transport kost flink wat meer door de verspreide ligging van de biobedrijven. Biomelkerijen zijn in principe bereid de hogere prijs te betalen, maar komen onder druk te staan van discounters om het prijsverschil met gangbare melk niet ál te groot te maken. Zeker op een moment dat er een melkoverschot is – zoals tijdens de vakantieperiode in de zomer – zal zo’n biomelkerij hier op ingaan. Immers liever dat dan de biomelk als gangbaar te moeten verkopen en zo nog meer te verliezen. In Duitsland moet men daarnaast nog dikwijls opboksen tegen goedkopere biomelk uit Denemarken en Oostenrijk. Paul Verbeke (Biolé) voegt er nog aan toe: ‘De Duitse en de Belgische melkprijzen zo naast elkaar plaatsen is niet correct. In Duitsland rekent men met andere vet- en eiwitwaarden. Na omrekening zitten onze prijzen in het onderste segment bij de Duitsers. Het vervoer is zoals gezegd duur (€ 0,07/l), zodat volle melk de melkerij uiteindelijk verpakt verlaat voor zo’n € 0,75. Supermarkten nemen grote hoeveelheden rechtstreeks af en kunnen dus verkopen aan € 1,05. Melk is in de supermarkt ook nog eens bewust lager geprijsd – als lokmiddel – waardoor de klant een vertekend waardebeeld krijgt. De melk voor de natuurvoedingswinkels passeert daarentegen nog via de groothandel waardoor de prijs wordt aangedikt. Toch kun je je zoals die Nederlandse winkelier de vraag stellen of de winst niet beter wordt uitgedrukt in centen in de plaats van in procenten. Vroeger was melk voor de winkelier een risicovol product door de korte bewaartijden, maar nu blijft melk drie maanden lang verkoopbaar, dus hoeven de marges misschien niet meer zo groot?’ Bronnen: Biolé, Öko-Test, Schrot und Korn, Bioinfo, De Nieuwe Band

1 | 2010

23

Goddelijk taartje

Ingrediënten voor 4 personen

Bereiding

• 2 uien • 600 g aardappelen • 150 g gezouten spekjes • 1 el boerderijboter • 3 tenen look • een handvol peterselie • een handvol bieslook • 300 g Divine Valentine* • 3 el room • 50 g Sacré Jonas*, geraspt • peper en zout

Pel de uien en hak ze fijn. Schil de aardappelen en snijd ze in plakken. Stoom de aardappelen gedurende 20 minuten. Fruit de ui en het spek in de boter. Voeg de geperste look al roerend toe. Hak de kruiden fijn. Snijd de Divine Valentine in fijne sneetjes. Leg afwisselend een laagje aardappelen met wat zout en

peper, spekjes, kaas en fijne kruiden in een ovenschotel. Overgiet met de room en bedek met de geraspte Sacré Jonas. Bak gedurende 10 minuten op 180° Celsius in de oven. Lekker met een groene salade met rode uiringen en een lichte vinaigrette.

Sacré Jonas: kaas die gedurende 5-6 maanden heeft gerijpt. Divine Valentine: romige zachte jonge kaas. Deze kazen zijn afkomstig van Ferme de Jambjoule → www.jambjoule.be Alternatieven: Ferme d’Argenteau i.p.v. Divine; een andere belegen kaas i.p.v. Sacré

Peperkoek met Prince de Blanche Ingrediënten voor 4 personen

Bereiding

• 4 sneetjes peperkoek • 150 g Prince de Blanche • 200 g geraspte wortel • 1 tl komijn • sap van 1 sinaasappel • 1 el geurige honing • 1 tl bladpeterselie • peper en zout

Leg de peperkoek op een met bakpapier beklede grillplaat. Verdeel de kaas met de korst er nog aan in 4 plakken van circa 6 mm dik. Leg ze op de peperkoek. Grill 5 minuten tot de kaas goudbruin is en een korstje heeft. Meng intussen de geraspte wortelen met de komijn, het sap van de

sinaasappel, de honing en de fijngehakte peterselie, en breng op smaak met peper en zout. Verdeel de wortelsalade over 4 borden en leg er de peperkoektoast met kaas op. Versier met een blaadje peterselie.

Prince de Blanche: halfzachte kaas met kruiden die worden gebruikt om biologisch witbier te maken, koriander en bergamot. Afkomstig van La Fromagerie du Gros Chêne. → www.groschene.be Alternatief: Source de l’Oise

24

Luikse raclette de Waterloo

Ingrediënten voor 4 personen

Bereiding

• 1 appel • 1 peer • 2 el suiker • 1 ongesneden biobrood – • 4 el Luikse perenstroop • 1 el boter • 200 g Waterloo-kaas

Schil en ontpit de appel en de peer. Snijd ze in plakjes. Bak ze gedurende 10 minuten in een pan met de suiker en een half glas water tot ze zacht zijn. Snijd 4 dikke boterhammen van het brood en bestrijk ze met de helft van de perenstroop. Bak de boterhammen aan de niet besmeerde kant tot ze goudbruin zijn.

Leg de sneden brood in een schotel met de stroop naar boven. Verdeel de appel en peer over het brood en bedek met sneetjes kaas. Plaats 5 minuten onder de grill. Verwarm de rest van de Luikse stroop en versier er de broodjes mee. (Dit is een recept is van Jacques en Dimitri Marit.)

Le Waterloo: halfzachte kaas met natuurlijke korst. Afkomstig van la Fromagerie biologique de Vielsalm. Alternatief: Briodor.

Venkel-geitenkaastaart Ingrediënten voor 4 personen

Bereiding

• 2 uien • 2 venkels • 2 el olijfolie • 2 crottins (verse geitenkaas) • 1 bussel koriander • 2 vellen kant-en-klaar bladerdeeg • 1 eigeel • 1 el melk • peper en zout

Pel de uien en hak ze fijn. Snijd de venkel in blokjes. Fruit de ui en venkel gedurende 15 minuten in olijfolie op een zacht vuurtje. Laat afkoelen. Meng de kaas, venkel en koriander, en breng op smaak met peper en zout. Leg een vel bladerdeeg met bakpapier in

een ovenschotel. Verdeel er het mengsel over en dek af met het tweede vel bladerdeeg. Meng het eigeel met de melk en bestrijk er de taart mee. Maak een gaatje in het midden van de taart. Bak 30 minuten in een voorverwarmde oven op 180° Celsius. Serveer lauw.

Le Crottin: verse zachte geitenkaas. → www. fermedessureaux.com

Les fromages bio de Wallonie is een coproductie van Femmes d’aujourdhui en Nature et Progrès ter promotie van lokale producten in Wallonië. Foto’s: Alexandre Bibaut en Lars Deneyer. Recepten: www.fermedessources.com en de Waalse kaasproducenten. De verkooppunten van deze Waalse lekkernijen vind je in de brochure die je kunt downloaden op: www.fromagesbiodewallonie.be

Column/Verbeeld

29

Groentje Compsmos Tekst Laurence Machiels Illustratie Leen De Pelseneer

Apetrots was ik. Die dag zou Frans De Smedt langskomen om mijn tuin te keuren. Om te kijken hoe groen ik wel tuinierde, of mijn labeur wel een Velt-bordje verdiende en of ik straks tot het uitverkoren groepje van de 100 open tuinen zou behoren. Helemaal gerust was ik er niet op. Want tussen schrijven hoe het moet en het zelf doen zit soms een grote kloof, dat had ik – mijn groot enthousiasme ten spijt – al meermaals ondervonden. Dus werden de hagen nog eens bijgeknipt, het onkruid minutieus van tussen de klinkers gehaald, de moestuin snel wat aangevuld en de composthoop omgezet. Het moet gezegd, nog nooit had mijn tuin er zo netjes bij gelegen. Het was een zonovergoten dag. Ik trok een lentejurkje aan, bakte snel een cake en zette koffie en fris klaar. Ostentatief legde ik mijn Velt-boeken op de tuintafel. Wat kon er misgaan? Als een wervelwind stormde enthousiaste Frans de tuin in. ‘Aha, een bessentuintje, prima! Een moestuin, mooi, mooi. Regentonnen, heel goed. En hoe behandel je het onkruid op het grindpad en tussen de tegels?’ Ik sleepte m’n stalen borstel aan als bewijsstuk. Mijn zelfvertrouwen groeide. We zakten langzaam de tuin verder af; het einde was in zicht. Bruusk stopte Frans. ‘Wat hebben we hier? Een berg compsmos!’ ‘Jaja,’ glunderde ik, ‘véél compost!’ ‘Dat kan ik zien,’ zei Frans – op de een af andere manier ontsnapte me de lichte ironie in zijn stem – ‘een grote hoop compsmos.’ Het werd plots stil in mijn tuin. Compsmos, compsmos… wat bedoelde hij toch? Had ik de pointe van een ecograpje gemist? Zo grappend keek hij nu ook weer niet. Met strenge vinger wees hij naar de composthoop. ‘Dit hier is een berg tuinafval, een smosboel, de mesthoop van weleer. En vooral géén compost.’ Ik staarde naar de punten van mijn tuinschoenen. Ik had het kunnen weten. Nooit had ik in de hoop een worm ontdekt noch enige warmte in de bruine smurrie gevoeld, nooit de geheimen van het composteren begrepen. Gelukkig was Frans mild. Ik kreeg 2 bordjes en mocht deelnemen aan de opentuindagen. Maar de composthoop, daar moest aan gewerkt. Zo beloofd. De opentuindagen werden een groot succes. 660 bezoekers, schitterend weer, heerlijke hapjes en drankjes en een pak helpers. Puur genieten was het. Behulpzame vrienden en Velt-collega’s gaven enthousiast rondleidingen. Ik voelde me te gast in eigen tuin. Glunderend wandelde ik mee met de bezoekers, tot aan de compostbakken. Een grote groep gasten hing er aan de lippen van een Gediplomeerde Compostmeester. ‘Dames en heren, compost vormt de basis van de ecologische tuin. Het principe is eenvoudig, blablabla.’ Ik knikte ijverig mee, trots glunderend. ‘Maar dit, dames en heren, is een schoolvoorbeeld van hoe het niet moet.’ Minachtend prikte hij met de spitvork in de hoop. ‘Dit is te droog en te bruin. Deze hoop is veel te weinig gemengd en slecht samengesteld. Dit is geen compost, maar een berg tuinafval.’ De rest hoorde ik allang niet meer. Ik staarde opnieuw naar mijn tuinschoenen en wist het. Het was me niet gelukt. Ik had gefaald. Het was waar, wat Frans had gezegd. Het was nog altijd niet meer dan een grote hoop compsmos… Ik schaamde me diep. Wat een blamage. Dit kon zo niet langer meer. Mijn besluit stond vast. Ik zou me meteen aanmelden voor een compostcursus, stiekem in andermans tuin gaan spioneren en ervaren composteerders hun geheimste recepten ontfutselen. Dag en nacht zou ik mengen en keren. Tot de hoop zou krioelen van de wormen en zou gloeien als een kooltje. Al zou het me jaren kosten, al moest ik er zelf gaan op zitten – lukken zou het me. En dan? Dan trakteer ik Frans De Smedt op koffie. Met cake. En vraag ik hem om nog eens dat grapje te vertellen. Ja, dat ene, over die compsmos. Van lang geleden. Hopelijk kan ik er dan wel al om lachen.

30

Tuin

Teelttip Tussenteelt bij serretomaten Tekst en foto’s Luc Vanhoegaerden

Gewone serretomaten en struiktomaten samen op een lapje grond in de serre. Of hoe je twee vliegen in een klap slaat… Luc Vanhoegaerden legt uit. Bij de biologische teeltmethodes worden de termen ‘mengcultuur’ en ‘combinatieteelt’ gebruikt voor het vlak naast of door elkaar telen van gewassen. Men doet dit als preventieve maatregel voor gewasbescherming. In oude tuinboeken over groenteteelt kom je ook regelmatig de term ‘tussenteelt’ tegen. Dat wil zeggen: het gepland benutten van de initiële vrije grond tussen jonge, trager opgroeiende planten voor andere, sneller groeiende groenten. De sneller afrijpende groente wordt weg geoogst nog voordat het langzamer groeiend hoofdgewas tot volle ontwikkeling is gekomen.

Door twee verschillende teelten tegelijk te laten opgroeien wordt de beschikbare grondoppervlakte intensiever benut. Door onze voorouders-tuiniers werd dit veelvuldig toegepast. Struiktomaten Het voorbije groeiseizoen paste ik tussenteelt toe in onze koude serre door in het voorjaar voldoende ruimte te voorzien tussen de gewone serretomaten voor de tussenteelt van struiktomaten. De bedoeling was om het oogstseizoen te vervroegen, en het oogstvolume aan tomaat op te voeren.

Boven: tussenteelt van varenbladtomaat. Links: tussenteelt van sla als randbeplanting bij kool. Rechts: einde juni, volop oogst van varenbladtomaat.

Als gewas voor de tussenteelt ging ik op zoek naar een laagblijvend, vroeg en productief ras van tomaat met een eerder korte groeitijd, een ras dat toch vleestomaten oplevert van voldoende grootte. Op mijn zoektocht naar een geschikt ras kwam ik terecht bij de varenbladtomaat Silvery Fir Tree (of Morkovnyi), een struiktomaat die in ons klimaat wordt aangeboden voor buitenteelt, in volle grond of in potten.

1 | 2010

Einde februari werden binnenshuis de varenbladtomaten al uitgezaaid in zaaikistjes. De gewone serretomaten werden pas drie weken later uitgezaaid toen de varenbladtomaten al in potjes verspeend waren. De snel groeiende tussenteeltplantjes werden begin april in de serre uitgezet. De eigenlijke serretomaten werden pas na de ijsheiligen in de serre uitgezet op 80 cm in het vierkant. In het midden van elk vierkant waren de varenbladtomaatjes toen al mooi uitgegroeid, mede dankzij hun grotere weerstand tegen de lage voorjaarstemperaturen. Een smakelijke oogst De varenbladtomaatjes groeiden in de loop van de maand mei als struikvorm fors door. Omwille van de planthoogte en -breedte van 40-60 cm bracht ik enkele stokken ter ondersteuning aan voor de snel dikkende vruchten. De zelftoppende tomaat moet niet worden gediefd. Ik teelde de serretomaten op een bodembedekking van stro, waarbij regelmatig wat water aan de opgroeiende plantjes werd gegeven. Geregeld trilde ik manueel de hoofdtakken om voldoende stuifmeel te laten loskomen. De vruchtjes speenden vlot af en namen snel in omvang toe met als resultaat dat ik midden juni – vier weken vroeger dan bij de klassieke serretomaten – van een eerste, bijzonder smakelijke tomatenoogst kon genieten!

Dit vroege ras van Russische afkomst heeft een korte groeiperiode van circa 55 dagen, is erg ziekteresitent, en levert smakelijke vruchten op van maximaal 200 g – wat helemaal niet in verhouding staat tot de eerder kleine en gedrongen groei van het ras. Varenblad heeft een mooi, opvallend ingesneden blad dat inderdaad vaag aan een varen doet denken.

31

Naarmate de gewone serretomaten in de hoogte verder groeiden, plukte ik hier en daar wat blad bij de varenbladtomaat weg, zodat voldoende licht en zonnewarmte tot bij de tomaten raakten. In de derde week van juli was de tussenteelt volledig weggeoogst, en nam onze dagelijkse oogst van de gewone serretomaat volop toe. Zaden van de varenbladtomaat zijn verkrijgbaar bij Vreeken zaden en bij Peter Bauwens. → www.vreeken.nl → www.denieuwetuin.be

32

Reportage

‘Ik heb een regenworm gegeven. Lief hé?!’ Tuinieren met kinderen Tekst en foto’s Marijke Bornauw (InaMaka)

Heel wat artikels tonen aan dat het contact met de natuur heilzaam is voor de mentale en fysieke gezondheid. Ik vind het dan ook heel belangrijk dat kinderen weer wat meer contact hebben met de natuur. Vorig jaar rond deze tijd speelde ik met de idee om te gaan tuinieren met kinderen en nu – een jaar later – hebben we net de laatste prei geoogst en onze grond voorbereid op de winter. De afsluiting van een tuinseizoen met acht enthousiaste kinderen. Omdat ik zelf nog in mijn kinderschoenen sta wat tuinieren betreft, was ik heel blij om bij Velt vzw een enthousiaste vrijwilliger te vinden. Samen met Maurice heb ik de kinderen laten ondervinden hoe leuk tuinieren kan zijn. Hoe het begon… Elk kind krijgt een eigen stukje grond om te bewerken. We komen twee keer per week anderhalf uur samen. In onze tuintjes moet natuurlijk regelmatig worden gewied, maar alleen wieden is een beetje saai, dus verzinnen we nog vele andere activiteiten. In het voorjaar bereiden we de grond voor, verdelen we de tuintjes en voeren we compost aan. Daarna is het tijd om te zaaien en te planten en… te wachten tot alles groeit. Paardenbloemen groeien wel al volop in de tuin. In de plaats van paaseitjes te rapen, plukken we de gele bloemen. De kinderen gaan met evenveel enthousiasme op zoek! En van de paardenbloemen maken we lekkere jam. We maken kennis met de levenscyclus van de planten. Van de zonnebloemen, radijsjes, sla, goudsbloemen en afrikaantjes die we zaaien, oogsten we zelf zaadjes van de volwassen plant om volgend jaar opnieuw te kunnen zaaien. De compostmeesters leren hoe we onze uitgebloemde planten en ander organisch afval kunnen composteren.

1 | 2010

33

‘Waar komen frietjes vandaan?’ ‘Van de frietplant!’ of ‘Uit een zak van de supermarkt.’ Daar denken de kinderen nu anders over. Op een zaterdagochtend oogsten we onze aardappelen, we wassen en snijden ze en een uur later hebben we superlekkere frietjes van onze zelfgekweekte aardappelen. Heerlijk! Om het stuk weiland dat we ter beschikking kregen van de gemeente om te toveren tot een leuke tuin maken we kruidenbakken met naamplaatjes en een vogelverschrikker. Naast wieden, water geven en oogsten spelen we meestal een spelletje. Soms iets actiefs, soms een meer educatief spel zoals een domino met bomen, een memory met bosdieren of het Pim Pompoen-spel van Velt. Het is heel fijn om samen met de kinderen in de tuin te werken. Op een ervaringsgerichte manier leren de kinderen veel bij over de natuur. Met loeppotjes bestuderen we de fauna en flora in onze tuin. We begrijpen hoe waardevol de bodemdiertjes kunnen zijn. Vroeger hoorde je de kinderen weleens zeggen: ‘Een regenworm, doe hem dood!’ Nu klinkt het zo: ‘Oh kijk, een regenworm, goed hé!’ of ‘Ik heb Chiara een regenworm gegeven. Lief hé?!’

Ook volgend jaar willen Maurice en ik graag tuinieren met de kinderen. Met z’n tweetjes is het echter niet altijd gemakkelijk om de kinderen goed te kunnen begeleiden en om elke week paraat te staan.

Daarom zijn we op zoek naar andere enthousiaste vrijwilligers om ons te helpen bij dit fantastische project. [email protected] → www.inamaka.be

34

Lezers reageren/Uitgesproken

Onkruidvrije oprit In de laatste Seizoenen las ik over ‘een onkruidvrije oprit’. Ook ik heb een oprit met kasseien. Na jaren wieden met de hand, zijn spontaan klaver (bij zon prachtige kleine gele bloempjes) en paarse geranium beginnen te groeien. Met de regelmaat van de klok krijg ik complimenten over mijn mooie oprit. Laat de natuur gewoon zijn werk doen; met wat geduld gaat het vanzelf. groetjes, Benedicte

Nog adresjes Beste redactie, Het septembernummer van Seizoenen stond weer boordevol leuke reportages en nieuwtjes. Ook het artikel over ecologische mode was interessant. Jammer dat er zo weinig adresjes gegeven werden en vooral dat de pioniers op dit vlak niet vernoemd werden, zoals Mandragora in Antwerpen en Pluis in Schoonaarde. Deze zaken hebben een mooie uitstraling, een uitgebreid en leuk assortiment. Zeker een aparte vermelding waard! Met vriendelijke groeten, Goedele

Multivitaminesapjes Op p. 8 van Seizoenen (nr. 6, 2009) lazen we over de testen bij multivitaminesapjes gedaan door Öko-Test. Drie Duitse merken komen als beste naar voren. Wij betreuren het dat jullie alleen de stem van Öko-Test laten horen. Zij testen immers louter Duitse merken. Pajottenlander en andere Belgische merken worden door hen niet getest. Onder het merk Pajottenlander hebben wij een uitstekend multivruchtensap, puur biologisch sap, niet van concentraat, zonder extra toegevoegde vitaminen. Aan dit sap voegen wij maar liefst 1 procent pure acerolapuree toe.

Een beetje steun voor Belgische bedrijven mogen we van Velt toch wel verwachten? (Je merkt dat we Seizoenen van de eerste tot de laatste letter lezen!) Met vriendelijke groeten, Linda Plessers – Pajottenlander bvba

Antwoord van de redactie Wanneer we op dit moment informatie willen brengen over testresultaten en productsamenstellingen van de klassieke merken in vergelijking met enkele biologische varianten kunnen we ons bijna uitsluitend baseren op Öko-Test omdat deze info in de gewone consumentenbladen amper terug te vinden is. Positieve testresultaten van bioproducten worden dan nog steevast geminimaliseerd omwille van een “ongunstige” prijs-kwaliteitsverhouding. Bij de test van de multivitaminesapjes is het positief dat de biologische versies er goed uitkomen zonder opsmuk van aroma’s en synthetische vitamines. Het noemen van de drie biomerken is nuttig, omdat ze ook in onze natuurvoedingswinkels worden aangetroffen. We kunnen ons voorstellen dat Pajottenlander op deze testresultaten perfect kan inspelen: puur sap, natuurlijke vitamines, en waarschijnlijk zelfs een voordeligere prijs door de kortere keten. Veel succes nog met jullie lekkere sappen! Luk Naets – Stafmedewerker voeding

Biozadenlijst Naar jaarlijkse gewoonte heb ik mijn zadenlijst vandaag op de post gedaan. Dat doe ik liever dan online te bestellen. Ik sta altijd weer versteld dat de aarde zoveel teruggeeft als je haar met respect behandelt en als je met goed zaad en pootgoed werkt. Je moet alleen de moeite doen om het zaad in de grond te

‘Een ideologie waarvoor je decennialang door het gros van de machthebbende economen, bestuurskundigen en politici als “gevaarlijk” en “naïef” werd bestempeld, levert je vandaag aan mijn eigen universiteit een leerstoel Duurzaamheid en Maatschappelijke Verandering op.’ Geert Buelens, schrijver en hoogleraar Moderne Nederlandse Letterkunde aan de Universiteit Utrecht

In: De Standaard, 28 november 2009

leggen. De rest komt haast vanzelf… In 2009 heb ik goed geboerd met het biologische zaad en pootgoed. Zelfs zogenaamde gevoeligere teelten, zoals wortelen, zijn zonder maden gelukt. Prachtige ui, look, aardappelen, … Mijn oogst wordt eigenlijk elk jaar beter. Dat de grond beter wordt speelt uiteraard ook mee. Ik ben heel gelukkig met dat biologische zaad en pootgoed. Groet! Hilde Van Gool

Diervriendelijk Beste Velt-redactie, Ik heb eens aan de slager gevraagd of zijn varkensvlees van onverdoofd gecastreerde biggen komt en het antwoord was ‘ja’. Ook kippenvleugels worden op jonge leeftijd onverdoofd geknipt. Dit mag nog steeds in bio, terwijl dit absoluut niet diervriendelijk is. Bestaat er vlees van dieren die echt respectvol zijn gekweekt? Ik denk dat ik vegetariër ga worden… Groetjes, Wendy

Antwoord van de redactie Het onverdoofd castreren van biggen tot max. 7 dagen oud is in België nog steeds toegestaan, zowel in het gangbare als het biologische circuit. Varkensvlees kopen van ongecastreerde varkens is in Vlaanderen dus niet mogelijk. In Nederland wel, daar werd besloten om vanaf 1 juli 2007 alle biologische beertjes (jonge mannelijke biggen) verdoofd te castreren. Nederlands biologisch varkensvlees is dus per definitie afkomstig van verdoofd gecastreerde biggen. De bedoeling is om op termijn de castratie volledig achterwege te laten door een combinatie van maatregelen (voeding, fokkerij, hygiëne en detectie aan de slachtlijn), maar daarvoor is er nog onderzoek naar doorslaggevende technieken nodig.

‘Via de milieuproblematiek en de wereldwijde bevolkingstoename groeit een gevoel dat de aarde en de mensheid één zijn.’ Rik Pinxten, voorzitter HVV

In: Het Vrije Woord, december 2009

Lezers reageren/Uitgesproken

35

een hogere omheining – kan er ad hoc wel toestemming worden verleend voor zulke ingrepen. Conclusie: wil je kippenvlees van dieren waarbij de kans kleiner is dat ze geleewiekt of gekortwiekt werden, kies dan voor bio. Op dit ogenblik zijn er geen andere systemen van kippen houden die op vlak van dierenwelzijn beter scoren dan bio. Geert Gommers – Stafmedewerker voeding en landbouw

Paardenstaarten Wat is de beste ecologische manier om verschillende soorten paardenstaarten, die in een vochtige kleirijke bodemvallei vlak bij een riviertje groeien, te bestrijden? Het probleem is dat er een paard en ezel grazen en die dieren mogen geen paardenstaarten eten, maar ze zijn er wel verlekkerd op. Een wanhopige ecologische amateurtuinier. Arne Berckmans

Foto: David Andersson (sxc.hu) Waarom niet in België? De biovarkenssector is klein, en de biovarkenshouders oordelen dat er op dit ogenblik geen geschikte technieken voorhanden zijn om zonder te hoge kosten een castratie met verdoving uit te voeren. Jammer, want daardoor nemen ze geen voortrekkersrol op zich in vergelijking met de gangbare varkenssector. Aan de universiteiten van Gent en Leuven zijn er onderzoeken uitgevoerd naar alternatieven voor de onverdoofde castratie. In verband met kippenvleugels: sommige kippenhouders zorgen ervoor dat de kip niet meer kan vliegen door ze te kortwieken of leewieken. Kortwieken gebeurt na de rui, door bij een van de vleugels de grote slagpennen drastisch in te korten. Slechts één vleugel wordt bijgeknipt zodat de kip bij het opvliegen haar evenwicht

verliest en niet hoog raakt. Na verloop van tijd vallen de geknipte slagpennen uit, en groeien er nieuwe. Deze behandeling, die pijnloos is, zorgt dus voor een tijdelijk resultaat. Bij het leewieken wordt een segment van de vleugel afgeknipt. Dit segment zal nooit meer terug aangroeien, waardoor het dier verminkt is voor het leven. In de praktijk wordt deze handeling uitgevoerd bij pasgeboren kuikens. Deze ingrepen zijn afkomstig uit de gangbare kippenhouderij, waar ze systematisch worden uitgevoerd om te beletten dat de kippen hoog kunnen opvliegen in hun kooi of hok. Als ze eventueel een buitenloop hebben, kunnen ze ook niet meer over de omheining vliegen. Bij het biologisch houden van kippen wordt leewieken of kortwieken niet routinematig toegepast. In specifieke omstandigheden – bijv. in afwachting van

‘Ik geloof dat geld een beetje zoals olie is… als we het moeten gebruiken, laten we het dan op z’n minst gebruiken om een duurzame levenswijze op te bouwen.’ Mark Boyle, oprichter van Freeconomy

In: Permaculture Magazine, nr. 62

Antwoord van de redactie Paardenstaart of heermoes is inderdaad een vervelend onkruid, en giftig voor paarden als ze er zo van eten én als het in hooi terechtkomt. Heermoes komt voor op vochtige grond en vormt lange en diepliggende wortelstokken. Afhankelijk van de mate waarin ze voorkomen, kun je ze uitgraven en met wortel en al uittrekken. Het is heel moeilijk om de plant met de wortel te verwijderen. Als bestrijding raadt men vaak aan om de bodem herhaaldelijk te ploegen. Ploegen en frezen leiden tot verspreiding van de wortelstokken, maar als je dit vaak genoeg herhaalt, kunnen de wortelstokken zich niet verder ontwikkelen en put je de plant uit. Succes ermee! Maite Grugeon – Stafmedewerker siertuin

Zend je lezersbrieven naar [email protected] of per post t.a.v. de redactie.

‘Als ik naar de winkel ga, wil ik niet urenlang alle verschillende shampoos bestuderen om uit te zoeken welke chemicaliën goed zijn en welke slecht; welke me kanker zouden kunnen bezorgen en welke goedaardig zijn. Ik wil kunnen vertrouwen op hoe het systeem werkt – ik wil dat de keuze voor mij gemaakt wordt. Ik wil geen expert in chemicaliën zijn, dat is hun job…’ Zac Goldsmith, ex-hoofdredacteur van The Ecologist

In: Green Futures, oktober 2009

36

Uitgelicht

Vissen redden

Annelies Verbeke

De Geus, Breda, 2009, 185 p. ISBN: 978 90 445 1202 1 € 18,90

Vissen redden klinkt als een handleiding voor milieubewuste activisten die ten strijde willen trekken tegen de overbevissing van zeeën en oceanen. Maar de ondertitel van dit boek, ‘Kun je de wereld redden als je jezelf niet kunt redden?’, wijst eerder in de juiste richting: Vissen redden is een roman, meer specifiek de jongste telg van Annelies Verbeke. Schrijfster Monique Champagne, het hoofdpersonage van dit boek, besluit om na een relatiebreuk een andere richting uit te varen. Ze wil geen letter fictie meer op papier zetten en stort zich vol overgave op de strijd tegen de overbevissing. Een artikel van haar hand over dit onderwerp trekt de aandacht van een wetenschapper, die haar uitnodigt om een reeks Europese congressen over overbevissing een “emotionele” toets te geven. Monique Champagne neemt de uitnodiging met open armen aan en begeeft zich in het wereldje van mariene biologen. Terwijl de schrijfster zich almaar fanatieker in haar missie vastbijt, blijkt dat ze de breuk met haar grote liefde Thomas nog lang niet heeft verwerkt. Vis wordt een obsessie die Monique Champagne richting waanzin drijft. Meer en meer wordt duidelijk dat ze niet voor haar verdriet kan vluchten. Ook al vliegen de visweetjes je bijna om de oren in dit boek, Vissen redden gaat in de eerste plaats over liefdesverdriet, over de pijn en de gekte die op een breuk kunnen volgen. De trieste strijd voor een dier dat dreigt te verdwijnen, maakt het verhaal van Monique Champagne eens zo tragisch. Annelies Verbeke heeft zich goed gedocumenteerd: de informatie die ze en

passant meegeeft over vis is raak en to the point. En dat er wel degelijk een probleem is met de visvangst komt duidelijk tot uiting. Zit Vissen redden dan louter vol kommer en kwel? Nee, gelukkig niet. De spitse schrijfstijl van Verbeke zorgt ervoor dat het luchtig blijft. Vooral in het begin van het boek vind je enkele bijzonder humoristische passages. Verbeke neemt o.a. milieufanatici en typische dertigers subtiel op de korrel. Helaas is het aan het einde van het boek een beetje zoeken naar die humor, die net daar erg welkom is als tegenwicht voor de – soms wat té doorgedreven – scènes vol waanzin. Regelmatig is het genieten van Verbekes taal. Ze schrijft helder en geconcentreerd (er staat zelden een woord te veel), maar tegelijkertijd laat ze ruimte voor metaforen die je soms even doen herlezen. Hier en daar ontwaar je haast regels poëzie. Vissen redden is een boek dat vlot leest, een aangrijpend verhaal met een ecologische problematiek op de achtergrond en een klein menselijk drama op de voorgrond.

de winter), over de opbouw en aanleg van een prairietuin, over het onderhoudsvriendelijk aspect, over de keuze van de beplanting etc. Het boek is erg aantrekkelijk, met grote, prachtige foto’s. Achteraan in het boek zit een uitgebreide plantenlijst, met bloei- en standplaatseigenschappen, en met tips hoe de planten gebruikt kunnen worden in de prairietuin. Lezen in dit boek nodigt uit om zelf een stukje prairie in je tuin te creëren. Maite Grugeon

Composteren en kringlooptuinieren

Reine De Pelseneer Ivo Pauwels

Lannoo, 2009, 128 p. ISBN: 9789020981780 € 17,95

Prairietuinen

Kortingsbon op p. 42

Laurence Machiels

Stichting Kunstboek, 2008, 128 p. ISBN: 978-90-5855-277-7 € 45,00

De cover van het boek laat je proeven van wat een prairietuin is; een beplanting met een heel natuurlijk karakter, met wuivende grassen en een weelde aan kleurige bloemen. Laurence Machiels – groenjounaliste met een hart voor ecologische tuinen – schrijft met vlotte pen; over de oorsprong van prairietuinen, over de hoge belevingswaarde ervan ( zowel in de zomer als in

Met dit boek willen de Vlaamse Compostorganisatie, Vlaco vzw, en auteur Ivo Pauwels aan elke tuinier kringlooptechnieken aanreiken die het tuinafval drastisch verminderen. In het kringlooptuinieren worden snoeihout, blad, grasmaaisel, puin en veel meer veranderd in kringloopmateriaal dat je nuttig en creatief in de tuin kunt gebruiken. Knuppelpaden van dik snoeihout, allerlei mooie ornamenten, maar ook takkenrillen en geweven afsluitingen van snoeihout, klimsteunen, beestjeshotels en puintuinen passeren de revue. Daarnaast komen aangepaste tuinontwerpen, plantenkeuze en onderhoud, mulchen en hakselen en tal van andere kringlooptechnieken aan bod. Niet alle foto’s in dit boekje zijn even geslaagd en niet alle kaderstukjes even relevant. Ecologische tuiniers zullen het ook niet altijd met de stellingen van auteur Ivo Pauwels eens zijn. De belangrijkste meerwaarde van Composteren

Uitgelicht

en kringlooptuinieren is dat het de rijke ervaring van Vlaco vzw en haar compostmeesters bundelt in een toegankelijk en overzichtelijk boek. Bart Coenen

Terra Reversa De transitie naar rechtvaardige duurzaamheid

Korting op p. 42

Peter Tom Jones & Vicky De Meyere

Epo/Jan Van Arkel, 2009, 360 p. ISBN: 978-90-6445-543-8 € 14,95.

In het julinummer van Seizoenen deden Peter Tom Jones en Vicky De Meyere nog hun visie op duurzaam bouwen uit de doeken. Nu is er het boek Terra Reversa: de transitie naar rechtvaardige duurzaamheid waarin zij deze lijn doortrekken naar andere domeinen. Het gaat hen telkens om een transitie, een overgang naar concrete, haalbare en betaalbare oplossingen voor de ecologische crisis. Marius De Geus van de Universiteit Leiden looft in zijn voorwoord bij Terra Reversa deze aanpak: ‘Nog veel te vaak blijven boeken over ecologische politiek en milieubeleid steken in oppervlakkige deelanalyses van de problemen en bieden zij weinig samenhangende oplossingsstartegieën. Peter Tom Jones en Vicky De Meyere weten deze tekortkomingen doeltreffend te vermijden. Het is uitzonderlijk dat ze daadwerkelijk de sprong maken van abstracte theorievorming naar de uitwerking van uiterst concrete stappenplannen en niet – zoals zo vaak gebeurt – zijn blijven hangen in vormen van utopisch wensdenken.’ Jones en De Meyere pleiten voor een gefaseerde strategie om uiteindelijk uit te komen bij een ecologisch duurzaam, sociaal rechtvaardig en economisch stabiel

samenlevingsmodel. Ze hanteren daarbij het concept “metatransitie” om aan te geven dat we op lange termijn moeten evolueren naar een radicale omwenteling van het westerse economisch model. Gewoon blijven voortdoen zoals we nu bezig zijn, is geen optie willen we de ergste klimaatgevolgen indijken, een zekere stabiliteit in het mondiale economische systeem binnenloodsen, stabiele en zinvolle werkgelegenheid verschaffen en hogere subjectieve welzijnsniveaus voortbrengen. De voorgaande zin kwam zowat letterlijk uit het boek, dat bol staat van de moeilijke termen. Hapklaar en laagdrempelig is dit boek dus niet; een gedegen werk voor wie alles wil weten over de huidige stand van zaken op ecologisch en maatschappelijk vlak is het wél. Gelukkig is er achteraan een verklarende woordenlijst opgenomen zodat je vlug kunt opzoeken wat bedoeld wordt met een term als “steadystate economie”, of waarover de tweede Hoofdwet van de thermodynamica ook alweer gaat. Jones en De Meyere gaan in dit boek niets uit de weg en volgen de actualiteit op de voet. Een voorbeeld is het kaderstuk over het bevolkingsvraagstuk, een opkomend debat, waarin de auteurs kort hun positie situeren. Daarbij maken ze onderscheid tussen rijke landen – voor wie het er in de eerste plaats op aankomt om de gemiddelde ecologische voetafdruk te verminderen – en arme landen waar de enige zinvolle strategie is om de voetafdruk per persoon te laten toenemen, in combinatie met een drastische afremming van de bevolkingsgroei. Dat kan door een vrouwvriendelijke bevolkingspolitiek, bestaande uit meer onderwijs, toegang tot voorbehoedsmiddelen en aandacht voor gendergelijkheid. Jones en De Meyere bewijzen met dergelijke stellingnames dat ze het out of the box-denken ernstig nemen en dat ze platgetreden paden durven te verlaten. Er zijn immers nog heel wat ecologisten waarbij spreken over het bevolkingsvraagstuk een taboe is. Out of the box betekent ook over de muurtjes van verschillende wetenschappelijke disciplines heen kijken. In het hoofdstuk over duurzame consumptie zoeken Jones en De Meyere naar antwoorden in de evolutionaire psychologie. Mensen en samenlevingen zouden volgens deze tak van de psychologie vaak begrijpen dat samenwerking uiteindelijk beter is voor iedereen. ‘De overheid heeft een doorslag-

37

gevende rol te spelen in het scheppen van een klimaat waarin samenwerking wordt gestimuleerd ten nadele van het egoïsme’, vullen Jones en De Meyere aan. Het doet de slechte afloop van de top in Kopenhagen nog wat wranger smaken. Bart Coenen → www.petertomjones.be → www.hitte.nu (boek downloadbaar als pdf)

Succesvol eetbare zwammen kweken

Ann Van Belle

Mycobois, Deinze, 2009, 44 p. Uitgave in eigen beheer € 7,00 + € 1,77 verzendingskosten. Bestel via e-mail naar [email protected] of bel 0032 (0)9 385 71 49.

Eetbare zwammen spreken erg tot de verbeelding. Ruwweg heeft zowat de helft van de infovragen die via de website www.biozaden.be worden verstuurd de zwammen van Mycobois als onderwerp. Mycobois-zaakvoerster Ann Van Belle bundelde de antwoorden op vragen die ze doorheen de jaren verzamelde in een handige brochure. Het werd een pretentieloze uitgave waarin de inhoud voorop staat. Wil je een bepaalde zwam kweken, dan vind je in deze brochure welk hout je nodig hebt, wanneer je kunt pluggen en hoe je dit het beste aanpakt. Heb je een bepaalde houtsoort staan, dan lees je in deze brochure welke zwam in aanmerking komt. Met talrijke kleurenfoto’s en illustraties. Bart Coenen

De redactie mag vijf exemplaren weggeven van deze brochure. Stuur voor 31 januari een e-mail met als onderwerp ‘zwammen’ naar [email protected] of stuur een kaartje t.a.v. de redactie.

38

39

40

41

U zoekt rust en stilte? | Wandelen, fietsen en een zwembad voor afkoeling? Kijk even op www.regy.be: 4 gîtes van 2 tot 5 personen in Z.W.Frankrijk (Dordogne) op 750 km van Gent. Geen huisdieren. Vlaamse eigenaar. | Info | T/F 0033 555 78 76 76, www.regy.be Tot binnenkort? Op zoek naar rust en ruimte? | Zuid-Frankrijk - Haute Garonne - Gascogne - aan de voet van de pyreneeën! Authentieke boerderij met alle modern comfort | Info | www.vakantiehuisinfrankrijk.be, Marc Dufraing, 0495 52 02 22, [email protected]

Kamperen op biodomein-boerderij in Z.W.-Frankrijk | Op 45 ha akkers, bos, hei en zwemvijvers. grote speelschuur en zwembad. Gîtes en vouwwagens te huur, gezond zomerprogramma: yoga, tai-chi… | Info | 014 65 85 15, [email protected]

42 42

Ledenvoordelen

Soulmade Ecologische (bamboe)kledij voor dames, heren en kinderen. Fairtrade badtextiel. Hand- en Soulmade accessoires en juwelen, Recycle kunst en artistieke tentoonstellingen. Creatieve en inspirerende workshops en activiteiten. Retouches en restyling van al je kledij (restyling op afspraak). Jouw korting: 5 procent op alle kledingcollecties (incl. bamboekledij), badlinnen, ondergoed, nachtkledij, voor dames, heren en kinderen. 5 procent op restyling van alle kledij. Geen korting op juwelen en accessoires, geschenkartikelen, retouches, workshops. De korting is niet van toepassing op reeds afgeprijsde producten en diensten. Adres: Stationsstraat 100/1, 1730 Asse [email protected], 02 305 53 90

Inti Washi Verkoop van eerlijke ( fairtrade), 100 procent natuurlijke kleding (meestal alpaca, maar ook schapenwol, lama, katoen; meestal natuurlijk kleuren) en andere bijzonder praktische, vaak multifunctionele en decoratieve producten. Eigen invoer uit Bolivia. Ook poncho’s, wol om zelf mee aan de slag te gaan en reisadvies. Jouw korting: gratis fijne Boliviaanse attentie voor Velt-leden. Adres: Vuurkruisenlaan 11, 2500 Lier [email protected], 03 230 56 96 → www.everyoneweb.com/intiwashi

Natuurlijke wijnen Verkoop van uitsluitend biologische, biodynamische en 100 procent natuurlijke wijnen. Data van openflessendagen vind je op onze website. Jouw korting: op het hele wijnassortiment: 11 + 1 gratis. Deze korting geldt niet voor wijnen in promotie. Adres: Heikantstraat 125, 2910 Essen [email protected], 03 677 12 14

→ www.soulmadecreations.be

Wellness- & Beautysalon Nina Voor alle behandelingen en verzorgingen worden uitsluitend Weleda-producten gebruikt. Mamabehandeling van Weleda voor zwangere vrouwen en babymassages. Jouw korting: 5 procent op de behandelingen en producten van Weleda. Geen korting op producten in promotie. Adres: Manderleylaan 14, 2980 Zoersel [email protected], 03 383 63 48

→ www.natuurlijkewijnen.be

Noordkaap (Scandinavische meubelen) Waar design en natuur elkaar ontmoeten. Bij Noordkaap in Putte vind je eet- en slaapkamers, jeugdkamers, zitmeubelen, wandsystemen, kantoormeubelen en slaap- en zitcomfort. Jouw korting: bij de aankoop van meubelen bij Noordkaap krijg je een aangepast geschenk. Adres: Aarschotbaan 42, 2580 Beerzel (Putte) [email protected], 015 245 800

→ www.wellness-massage.be

Huis van Haaz Winkel met ecologische producten: verven (2000 kleuren), dispertieverf, leemverf, kalkverf, watergedragen lakken, vernis, beits, parketlak, tadelakt, stucco, lustro, kalei, oliën, alle Ecover-producten, milieuvriendelijk behangpapier, kleurrijke cementtegels, zelligges, … Workshops, kleuradvies. Jouw korting: 5 procent op alle verven, alle Ecover-producten (ook navullen van afwaszeep, vloeibaar wasmiddel, wasverzachter en allesreiniger). Deze korting is niet cumuleerbaar met andere kortingen en geldt uitsluitend voor de vermelde producten. Adres: Turnhoutsebaan 337, 2140 Borgerhout [email protected], 03 272 32 77

→ www.noordkaap.be

Lezerskorting Terra Reversa (boek) Velt-leden krijgen 20 procent korting bij bestelling van het boek Terra Reversa: de transitie naar rechtvaardige duurzaamheid van Peter Tom Jones en Vicky De Meyere (zie recensie p. 37). Bestel het boek aan € 11,60 (+ € 3,00 verzendkosten) via e-mail naar [email protected] of stuur een kaartje naar Uitgeverij EPO, Lange Pastoorstraat 25-27, 2600 Berchem. Vermeld bij de bestelling ‘Lezerskorting Seizoenen’ en het aantal exemplaren. Enkele dagen later ontvang je de bestelling met een factuur in je bus. Lezerskorting Prairietuinen (boek) Tot 1 maart 2010 bieden Velt en uitgeverij Stichting Kunstboek je de kans om Prairietuinen aan te kopen voor € 35,00 in plaats van € 45,00. Stuur de bon hiernaast naar: Stichting Kunstboek, Legeweg 165, 8020 Oostkamp of mail je gegevens naar [email protected] (met als vermelding ‘ledenactie Velt’).

→ www.huisvanhaaz.be

→

Publicaties

• Overige ledenvoordelen ledenvoordelen Ecoflora, Halle Halle -- Wijngaardhof Wijngaardhofbiogroenten, biogroenten,Westmalle Westmalle - Midgaard, Lichtaart Lichtaart--Ecomicroob, Ecomicroob,Putte Putte- -La LaVigne, Vigne, BerBerlaar laar - PUC-shop, - PUC-shop, Berchem Berchem - ‘t -Biohofke, ‘t Biohofke, Schelle Schelle - Lazuli, - Lazuli, Mechelen - Dobbelhoeve, Dobbelhoeve,Schilde Schilde--Biotiek-Biodyvino, Biotiek-Biodyvino,Zoersel - Doekjes Zoersel - Doekjes en broekjes, en broekjes, Leuven Leuven - Bodemkundige - Bodemkundige Dienst van België, Dienst van Heverlee België, Heverlee - Biogroei, - Biogroei, Loonbeek Loonbeek - Natuurboerderij - NaHet Bolhuis, Molenstede tuurboerderij Het Bolhuis, - Hageling-Bio Molenstede -Wijnbouw, Hageling-Bio Tienen - Cecotec, Eghezee Wijnbouw, Tienen - AC Cecotec, De Wroeter, Eghezee Kortessem - AC De Wroeter, - De Zaaier, Ruddervoorde Kortessem - De- Het Zaaier, Roodhof, Ruddervoorde Oostkamp - Het - Bezegaard Roodhof, Biofruit, Wakken Oostkamp - Bezegaard - Biovita, Biofruit, BruggeWakken (St-Andries - Biovita, en St-Kruis) Brugge - Kruiden Pervisum, (St-Andries en St-Kruis) Kortemark - Kruiden - DePervisum, Hogen Akker, Kortemark Oedelem - Lekker De Hogen Gec,Akker, Gent Oedelem - Stainless- Building Lekker Gec, Consultancy, Gent - StainGent - Boerderij less Building DeConsultancy, Loods, Aalst Gent - Pluis,- Boerderij Schoonaarde De Loods, - Pro Vino Vero, Wortegem-Petegem Aalst - Pluis, Schoonaarde- -‘tPro Wilgenhof, Vino Vero, Maldegem Wortegem- De Wieltjeshoeve, Petegem - ‘t Wilgenhof, TurnhoutMaldegem - Belgaard,-Halen De Wieltjeshoeve, - Het Loonderhof, Borgloon Turnhout - Belgaard, - Boergondie, HalenWestouter - Het Loonderhof, - Purfruit, Borgloon Oeselgem - Bed Boergondie, and Breakfast Westouter Keutenberg, - Purfruit, Schin Oeselgem op Geul--Bed Olleke and Bolleke, Geel Breakfast Keutenberg, - Tintelijn,Schin Gent op - Stichting Geul - Olleke Ommersteyn, Bolleke, Geel -Dilsen-Stokkem Tintelijn, Gent - Chassin, StichtingFrankrijk Ommersteyn, - TuinDilsen-Stokkem van hEden, Ne-derland Chassin, - Beer, Frankrijk bed &- breakfast Tuin van Jessenhofke, hEden, Nederland Kuringen-Has- Beer, selt -&Hof bed breakfast ter Wilgen, Jessenhofke, Geraardsbergen Kuringen-Hasselt - Juan Luis,- Hasselt Hof ter - @vinum-bio, Wilgen, Geraardsbergen Boechout - Anders Juan Luis, Getint, Hasselt Leuven - @vinum-bio, - OostWest Centrum Boechout - Anders - Energiebespaarshop.be Getint, Leuven - Oost-West - Cook and Centrum Herb, -Brasschaat Energiebespaarshop.be - Pajottenlander, - Cook Pepingen and Herb, - De ‘h’eerlijke Brasschaat na-tuur, Houthulst -Pepingen Pajottenlander, WTC SA,-Herstal De ‘h’eerlijke - Colombahof, natuur, Houthulst Deerlijk -Natuurbron, WTC SA, Herstal Kalmthout - Colombahof, - PuurNatuur, Deerlijk Kuurne - Natuurbron, - Het Festijn, Dilsen-Stokkem Kalmthout - PuurNatuur, - De Groene Kuurne Weide, - Het Lauwe Festijn, - De DilMaretak, Leopoldsburg--De sen-Stokkem ‘t Natuurhoekje, Groene Weide,Bertem Lauwe- -Biocosmetica.nl, De Maretak, Dordrecht - Natuurhuis Leopoldsburg - ‘t Natuurhoekje, Pacha Mama, Bertem Tielt - Biocosmetica.nl, - Natuurlijk, Hoeleden - -Interi-Arte, Dordrecht NatuurhuisMazirat Pacha Mama, (Fr.) - DeTielt Eko-Winkel, Natuurlijk, Kontich - De Hoeleden - Interi-Arte, Karwij, Leuven Mazirat - De(Fr.) Korenbloem, - De Eko Winkel, Zottegem - Het Zevenblad, Kontich - De Karwij, Poperinge Leuven- ‘t- De Buskruid, Korenbloem, Lummen Zottegem - Antifox -security, Het Zevenblad, Beerzel -Poperinge Today, Zottegem - ‘t Buskruid, - Duizendblad, LummenSint-Ka- Antherina-Lombeek tifox security, Beerzel - King - Today, of Town Zottegem & Karma- Duizendblad, Queen, Antwerpen - Camping en Galerie Thyencamp, Sint-Katherina-Lombeek - King of Town Hooghalen & Karma(Nl) Queen, - De Speypdonckhoeve/Groen Antwerpen - Camping en getint, GalerieHulshout Thyencamp, - Eco-lana, HooghaHalle - Hempmade, len (Nl) - De Speypdonckhoeve/Groen Leuven - Bed & Breakfast getint, Lomolen Hulshout logies, -Aalter-Lotenhulle Eco-lana, Halle - -Hempmade, E-advies, Gentbrugge Leuven - Bed - Ponnekeblom & Breakfast - Natural Bulbs, Lomolen logies,Schagen Aalter-Lotenhulle Nl - De brandnetel, - E-advies, Antwerpen Gentbrugge - Praktijk Ponnekeblom voor Integrale - NaturalGezondheidsbegeleiding, Bulbs, Schagen Nl - De brandTurnhout - Netelvuur, netel, Antwerpen Oostwinkel - Praktijk - Meer voor dan Integrale mooi, Geel Gezondheids(Zammel) Bebo Ecofashion, begeleiding, Turnhout St. Lievens-Houtem - Netelvuur, Oostwinkel - Restaurant - Meer Avalon, Gentmooi, dan - ‘t Zondagskind, Geel (Zammel) Kalmthout - Bebo Ecofashion, - rawliving.be St.- LievensBiocafé De Groene Houtem - Restaurant Ridder, Ham Avalon, - De carecompany, Gent - ‘t Zondagskind, Herk-de-stad. Zie www.velt.be/voordelen Kalmthout - rawliving.be - Biocafé voor De volledige GroeneadresgegeRidder, Ham -vens De carecompany, en de producten Herk-de-stad. waarop de korting van toepassing is. www.velt.be/voordelen voor volledige adresgegevens Zie en de producten waarop de korting van toepassing is.

43

Velt-publicaties voor België en Nederland • Seizoenen op smaak (704004)  8,50 + (  2,50 verz.) • Handboek Ecologisch Tuinieren (704007)  29,95 (+  9,50 verz.) • Handboek Ecologische Voeding (704012)  31,95 (+  5,30 verz.) • De Ecologische Siertuin (704011)  24,95 (+  4,30 verz.) • Ecologische Teelt van Kleinfruit (704009) € 7,95 (incl. verz.) actieprijs! • Ecologisch Tuinieren voor Beginners (704008)  5,95 (+  2,50 verz.) • Het ecologisch houden van kippen (704010)  14,95 (+  4,30 verz.) actieprijs! • Groenbeheer, een verhaal met toekomst (704016) € 55,00 ( incl. verz.) actieprijs! • Groene gids voor kleine kids (704002)  3,95 (+  1,55 verz.) • Stappen naar een ecologische tuin (704017)  31,50 (+  5,00 verz.) • Pim Pompoens Kwartetspel (704023)  9,00 (+  2,50 verz.) • Mijn eigen kleine moestuin (704024)  9,00 (+  2,50 verz.) Andere publicaties voor België en Nederland • Natuur in eigen tuin (Roodbont) (704015) € 10,20 (+ € 1,30 verz.). Andere publicaties enkel voor België • Burgers beheren openbaar groen als ecologische moestuin (ervaringsverslag Dulomiproject) (704107)  8,00 + (+  2,00 verz.) Hoe bestellen? De publicaties zijn verkrijgbaar door storting van het bedrag, verzendingskosten inbegrepen, op de rekening van je afdeling of op rek. 001-0990550-62 van Velt-nationaal, Berchem voor België of op giro 362280 van Velt Nederland voor Nederland. Je krijgt de publicatie per post thuis bezorgd. Je kunt ook steeds boeken kopen bij je afdeling of ze daar afhalen. Dan bespaar je de verzendingskosten op de publicaties waar deze afzonderlijk vermeld staan. Neem hiervoor contact op met je plaatselijk bestuur. Dit zijn ledenprijzen. Vermeld bij storting de titel van de uitgave.

Si more sonando nacht waait uit de bomen weg, brengt wind in de vleugels. uilen wieken in hun sluierdans. roepen. vredig geluid. wij kunnen praten. schaduw nestelt zich in ons bed. handen splijten onze blik, glijden in het gerommel. breken de wet. hoe zullen we vallen? onze kussen kruisen het pad, bijten zich vast in het vel. liefde spant als een gloeiend gewelf tussen hemel en hel. tussen de dromen en de sterren slaat zij het beleg. Marleen de Crée (uit: Hinkelspel, Uitgeverij P, Leuven, 2008)