BESTUUR Voorzitter Myriam Spinnoy. Penningmeester Peter Goossens

COLOFON COLOFON

VERENIGING VOOR VERPLEEGKUNDIGEN RADIOTHERAPIE EN ONCOLOGIE

V.V.R.O. ONCOLOGISCH TIJDSCHRIFT

DOELSTELLINGEN Organiseert wetenschappelijke bijscholingen en voordrachten. Bevordert de groei en de belangstelling van de oncologieverpleging. Organiseert de naschoolse opleidingen van verpleegkundigen die werkzaam zijn in de oncologie. Bevordert de uitwisseling van kennis, zowel nationaal als internationaal, betreffende optimale verpleging van kankerpatiënten. Bevordert de erkenning van dit specialisme. Geeft 4x per jaar het oncologisch tijdschrift uit. Werkt internationaal samen met de E.O.N.S.

Driemaandelijks tijdschrift Twintigste Jaargang Juni 2003 - Nummer 2

BESTUUR Voorzitter Myriam Spinnoy

Hoofdredakteur

Penningmeester Peter Goossens

Myriam Spinnoy Radiotherapie, A.Z.-V.U.B. Jette Redaktie Marie-Thérèse Bate Sabine Goethals Geert Pustjens

BESTUURSLEDEN Marie-Thérèse Bate (Gent) Sven D’Haese (EORTC Brussel) Stany Gabriels (Turnhout) Gerrit Ponnet (Brussel) Geert Pustjens (Antwerpen) Guy Vandevelde (Leuven)

Brigitte Vertenten Verantwoordelijke uitgever VVRO Radiotherapie Vrije Universiteit Brussel 1090 Brussel Lay-out en typografie Orga-Med Congress Office, Ria Maes Essenestraat 77, 1740 Ternat

SECRETARIAAT Anne Maes AZ-VUB afdeling Radiotherapie Laarbeeklaan 101 1090 Brussel Tel.: 02/477 52 37 Fax: 02/477 52 52 E-mail: [email protected] Maandag en donderdag: 9:00 - 12:00 en 13:00 - 16:00

[email protected]

Dit tijdschrift wordt geïndexeerd in INVERT

www.vvro.be

Internationaal - European Oncology Nursing Society (EONS): Myriam Spinnoy - European Radiotherapy Technologists Education Development Group (RTT) Guy Vandevelde

ONCOLOGISCH TIJDSCHRIFT

De redaktie is niet verantwoordelijk voor de inhoud van de onder auteurs-naam opgenomen artikels. Bovendien is het overnemen van de artikels alleen toegestaan na schriftelijke toestemming van de verantwoordelijke uitgever.

Werkgroepen Werkgroep Radiotherapie: Ann Kuys Werkgroep Chemotherapie: Jan Van Gaver Werkgroep Kinderoncologie: Kris Jennes Werkgroep Website: Mark Vos Voortgezette opleidingen in de Oncologieverpleging: Guy Vandevelde

1

INHOUD INHOUD

EDITORIAAL

3

De Borstkliniek A. Vandebroek

8


Hersentumoren bij kinderen: verpleegkundige aandachtspunten

2

J. De Porre, V. Van de Velde

10

Vermoeidheid bij kankerpatiënten: stand van zaken in België

18

V.V.R.O. VERENIGINGSNIEUWS

20

AANKONDIGINGEN EN INFORMATIE

30

GELEZEN IN ANDERE TIJDSCHRIFTEN

34

INTERNATIONALE CONGRESAGENDA

40

EDITORIAAL EDITORIAAL

Voortgezette Opleiding Oncologische Verpleegkunde en Radiotherapie.

De VVRO heeft in het verleden gedurende vele jaren een specialisatieopleiding oncologieverpleegkunde georganiseerd. Binnen het Hogescholendecreet van 1995 werd aan de hogescholen de mogelijkheid geboden om op eigen initiatief post-hogeschoolvormingen en voortgezette opleidingen te organiseren. Een vijftal jaren geleden hebben verschillende hogescholen in het Vlaamse land het initiatief genomen om een posthogeschoolvorming Oncologieverpleegkunde van ongeveer 120-150 uren aan te bieden. De toekomstige zorgprogramma’s in de oncologie, waarbij er specifieke voorwaarden op het vlak van bijkomende vorming worden gesteld, heeft ons en de onderwijswereld ervan overtuigd dat men in de toekomst meer opleidingsprogramma’s moet aanbieden op maat, die makkelijker toegankelijk zijn voor zowel verpleegkundigen vanuit het werkveld als voor studenten verpleegkunde die zich wensen te specialiseren. Eén van de belangrijke voorwaarden hierbij is uiteraard dat een opleiding in de nabijheid van de werk- of thuissituatie wordt aangeboden waarbij het combineren van werken en studeren mogelijk moet gemaakt worden. Daar waar tot vorig jaar oncologie enkel als een posthogeschoolvorming (een opleiding van 120-150 uren) werd aangeboden, hebben nu een paar hogescholen de stap gezet naar een uitgebreide, lees voortgezette opleiding, als een vierde jaar. Een vierde jaar maar niet een volledig jaar terug naar school. Het volledige programma is opgebouwd uit verschillende modules, gespreid over één tot vier jaar, dat telkens afgesloten wordt met een toetsing en een getuigschrift. De sterkte van dit modulaire programma is de flexibiliteit, maw een aanbod voor ieders gading of interesse. Als werkende verpleegkundige kan je kiezen tussen: • één of meerdere themadagen • één of meerdere modules • het volledige programma In een aantal modules is ook een stageperiode met leeropdrachten voorzien, die gedeeltelijk op de eigen afdeling en gedeeltelijk op een gespecialiseerde afdeling kan gevolgd worden. Na elke module krijgt de student een getuigschrift (15 studiepunten) dat uiteindelijk na het volgen van vijf modules zal resulteren in een totaal van 60 studiepunten of een officieel diploma. Kwaliteit wordt gegarandeerd door : • samenwerking onderwijs en werkveld • samenwerking onderwijs en VVRO • het gebruik van de officiële Europese onderwijscurricula Het Kerncurriculum voor de Vervolgopleiding in de Oncologieverpleegkunde, tweede uitgave, samengesteld door de European Oncology Nursing Society in het kader van “Europe against cancer”. Het Europese basiscurriculum voor RadiationTherapy Technologists (zie www. ESTRO.be). Een tweede voorwaarde is de garantie dat de kwaliteit van de programma’s hetzelfde is op de verschillende plaatsen.


Inleiding

3

Overzicht van de modules A. Katholieke Hogeschool Leuven, Departement Verpleegkunde en Vroedkunde • basismodule 1: algemene oncologie • basismodule 2: algemene oncologie • leidinggeven en werken in/met groepen • radiotherapie module 1 • radiotherapie module 2 • chemotherapie en gespecialiseerde oncologie • kinderoncologie

1. Basismodules oncologie Deze twee basismodules geven een globaal overzicht van medische, psychosociale en verpleegkundige problematieken bij kankerpatiënten en hun onmiddellijke omgeving. Er wordt vooral aandacht gegeven aan diagnosestelling, behandelingen, revalidatie en palliatie. Deze twee modules vormen een basispakket. Nadien kunnen de overige modules gevolgd worden. Deze modules zijn op verpleegkundig vlak meer gespecialiseerde thema’s in de oncologische zorg.

oncologische verpleegeenheden van het UZGasthuisberg. De beroepsactieve verpleegkundigen doen een stage van drie weken in het UZ-Gasthuisberg; de overige vier weken kunnen gedaan worden op het eigen werkterrein. Tijdens deze stage worden schriftelijke stage- en reflectie-opdrachten uitgewerkt. De stage sluit af met een evaluatiegesprek.

Organisatie en data Deze basismodules bestaan uit zowel theoretische als praktijkgerichte lessen. Lesdagen: De 12 lesdagen van deze basis modules gaan door in het eerste semester vanaf maandag 15 september 2003 tot 24 oktober 2003 in de lokalen van het departement iedere week op maandag en dinsdag voor de basismodule 1 en vanaf woensdag 17 september 2003 op woensdag en donderdag voor de basismodule 2. Stages: te plannen in de periode van 3 november tot 19 december Paper: er wordt een paper geschreven aan de hand van literatuur en stage- of praktijkervaring. Toetsing: week van 12 januari 2004

2. Modules Radiotherapie Thema’s van de basismodules 1 en 2


• profilering van de oncologieverpleegkundige • preventie en vroegtijdige opsporing van kanker • fundamentele medische aspecten van kanker • diagnostiek en stagering • behandelingen en verpleegkundige zorg bij patiënten met kanker • symptoomcontrole en ondersteunende behandeling • psychosociale begeleiding van patiënt en omgeving • communicatieve vaardigheden • ethische vraagstukken

4

Stages De stage van 7 weken gekoppeld aan de twee basismodules gaat door na de lessenreeks op de

Radiotherapie is een complex proces met veel verschillende stappen, waar gebruik gemaakt wordt van hoogtechnologische toestellen en materialen en dit in een multidisciplinaire omgeving. De nauwkeurigheid waarmee iedere stap uitgevoerd wordt, heeft een grote impact op zowel de controle van de ziekte zelf als op mogelijke nevenwerkingen en complicaties thv de gezonde weefsels. Deze twee modules zijn specifiek ontwikkeld voor verpleegkundigen die momenteel werken of in de nabije toekomst wensen te werken op een bestralingsafdeling. Na het volgen van deze opleiding moet de verpleegkundige in staat zijn om als lid van het multidisciplinaire team een aanvraag voor radiotherapie kritisch te kunnen beoordelen, interpreteren, voor te bereiden en plannen en tenslotte

EDITORIAAL

uit te voeren en hiervoor als beroepsbeoefenaar verantwoording af te leggen.

2001, art. 53.2 betreffende het reglement op de bescherming van de werknemers en het leefmilieu tegen het gevaar van ioniserende stralen.

Thema ’s van de modules radiotherapie • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

Kerncurriculum Onstaan van kanker Fysica Bestralingsapparatuur Klinische dosimetrie Proces van voorschrift tot uitvoering Radiobiologie Nevenwerkingen en specifieke zorg Stralingshygiëne Kwaliteitscontrole De rol van andere zorgverleners oa dietist, sociaal verpleegkundige Brachytherapie Moulagekamertechnieken Pathologie, behandelingsmodaliteiten en bestralingstechnieken Borstkanker Gastro intestinale kankers Urologische kankers Lymfomen Longtumoren Gynaecologische kankers Hoofd-en hals kankers Tumoren van het centraal zenuwstelsel Pediatrische tumoren Goedaardige aandoeningen Speciale technieken: IMRT, TBI, TSI Comunicatie en informatieverstrekking

3. Module leidinggeven en werken in/met groepen Leiderschapsvaardigheden zijn een krachtig instrument in organisaties, niet alleen voor leidinggevenden, maar ook voor iedereen die op een of andere manier leiding geeft aan andere mensen. In deze module willen we samen op zoek gaan naar bruikbare en concreet toepasbare kapstokken, die je in je dagelijkse omgang met medewerkers sterker en effectiever maken. We beogen vooral antwoorden te zoeken op de vragen die je zelf stelt, vanuit je praktijk als verpleegkundige en deze antwoorden te kaderen binnen enkele relevante en actuele theoretische concepten. Tijdens deze module wordt er gewerkt in een leergroep van een tiental deelnemers. Men creërt een veilige, vertrouwelijke groepssfeer en gaat zoveel mogelijk op weg met ieders eigen ervaringen. Men gebruikt actieve en creatieve werkvormen om deze ervaringen te delen met de andere cursisten en te onderbouwen met theorie, zodat de persoonlijke inzichten verrijkt worden door de inbreng van de andere deelnemers en de theorie. Aan het einde van de dag wordt afgesproken hoe men tijdens de stagedagen verder oefent met de nieuwe bagage.

Organisatie en data Lesdagen: De 12 lesdagen van deze module gaan door in het tweede semester van 19 januari 2004 tot 5 maart 2004 in de lokalen van het departement, iedere week op maandag en dinsdag . Stages: te plannen in de periode van 8 maart tot 14 mei 2004 Examens: periode van 31 mei - 18 juni 2004 Belangrijke opmerking: de opleiding radiotherapie voldoet ook aan de criteria van het KB van 20/07/

De 12 lesdagen gaan door zowel in het eerste als in het tweede semester telkens op vrijdagen van 9u tot 17u in de lokalen het departement, nl. op 19 en 26 september 2003, op 3, 10, 17, 24 oktober 2003, op 23 en 30 januari, op 6, 13, 20 februari 2004 en op 5 maart 2004. Thema ‘s die aan bod komen zijn o.m. • effectief en situationeel leiderschap • basisaspecten van communicatie en feedback • spreken voor een groep


Organisatie en data

5

• • • • • • •

teamwork en groepsontwikkeling groepsoverleg en besluitvorming in groep conflicthantering motivatie stress en burnout timemanagement competentiemanagement en functioneringsbegeleiding • veranderingsprocessen • de lerende organisatie, … Toetsing Deze module wordt afgesloten met een toetsing en kritische reflectie van het eigen leerproces.

4. Chemotherapie en gespecialiseerde oncologie Vanaf woensdag 21 januari 2004 gaan op woensdag en donderdag van de tweede semester de module chemotherapie en gespecialiseerde oncologie of de module kinderoncologie door. Deze meer gespecialiseerde modules zijn op dit ogenblik in voorbereiding. Stages: te plannen in de periode van 8 maart tot 14 mei Paper: er wordt een paper geschreven aan de hand van literatuur en stage- of praktijkervaring. Toetsing: periode van 31 mei - 18 juni 2004 Inlichtingen bij de VO-verantwoordelijke Departement Verpleegkunde en Vroedkunde. Onthaal: tel: 016/ 23 83 11 fax: 016/22 45 10 Dhr. Guido Lauwerier, departement Verpleeg- en Vroedkunde • [email protected]

Tel: 051/232330 fax 051/228258 Patrick Verhelst: email [email protected] Marijke Messelis : email [email protected]

C. Katholieke Hogeschool der Kempen, Departement gezondheidszorg, Turnhout Het programma “Voortgezette opleiding in de oncologie”, modulair en 60 studiepunten, wordt eveneens in Turnhout georganiseerd met verschillende afstudeerrichtingen. Voor meer info: Veronique Meynckens, tel: 014/471312 fax 014/425412 Email: [email protected] of www.hivset.be

D. Katholieke Hogeschool West Vlaanderen, Brugge, campus Sint Michiel Oncologie in een “Posthogeschoolvorming”, inclusief een aantal themadagen. Doelgroep: verpleegkundigen die zich wensen te specialiseren in de oncologie (Cfr. ontwerp advies, Nationale Raad voor verpleegkunde voor de bijzondere beroepstitel van gespecialiseerde verpleegkundige in de oncologie en zorgprogramma’s oncologie). De cursus is zo gestructureerd dat men ook kan inschrijven voor afzonderlijke cursusdagen. Het theoretisch deel omvat 180u (15 effectieve lesdagen + 60uren afstandsonderwijs) De praktijk omvat 100 uren stage. Voor het bekomen van het GETUIGSCHRIFT dient elke student een eindwerk te maken dat voorgesteld dient te worden voor een jury.


B. Katholieke Hogeschool Roeselare

6

Het programma “Voortgezette opleiding in de oncologie”, een modulair systeem van in totaal 60 studiepunten wordt eveneens in Roeselare georganiseerd met verschillende afstudeerrichtingen, identiek als het programma in Leuven. Voor meer gedetailleerde informatie kunt u een brochure aanvragen bij Katholieke Hogeschool Zuid West Vlaanderen, HIVB campus Roeselare

Data: 15 en 16 januari 2004 18 en 19 februari 2004 11 en 12 maart 2004 10, 11,17 mei 2004 + 6 dagen vanaf september 2004 (nog te bepalen) Voor meer info: Diane De Hertogh, tel 050/405169 Email: [email protected]


Reklame Codan

7

De borstkliniek Dr. A. Vandebroek, AZ Middelheim

De diagnosestelling en behandeling van

van het letsel gepositioneerd wordt. Na verwijdering

borstkanker vergen een multidisciplinaire

van de draad en het omliggend weefsel wordt terug

samenwerking. Een continu overleg tus-

mammografisch gecontroleerd of de ingreep volledig

sen radioloog, oncologisch gynaecoloog, plastsich

was. Een andere biopsie techniek is de mammotoom.

chirurg, radiotherapeut, anatoompatholoog en me-

Echografisch wordt een biopsienaald, verbonden met

disch oncoloog ondersteund door gespecialiseerde

een vacuüm geassisteerd toestel tot in het letsel

verpleegkundigen, kinesitherapeuten, een psycho-

gebracht, waarna het letsel in de naald gezogen en

oncologisch team en een datamanagement, samen

uitgesneden wordt. Kleinere letsels kunnen zo onder

met een continue bijscholing en bijwonen van inter-

lokale verdoving volledig verwijderd worden. Het

nationale congressen zorgen voor een begeleiding die

bekomen weefsel wordt microscopisch onderzocht en

strookt met de recentste medische richtlijnen.

geeft de zekerheidsdiagnose van malgniteit.

Bij het klinisch vermoeden van een verdacht letsel in de

Chirurgie van een vroegtijdig borstcarcinoom vergt

borst wordt men eerst verwezen naar de radiologie. De

de verwijdering van de tumor of van de volledige

kans op maligniteit is sterk afhankelijk van de leeftijd.

borst, gevolgd door de wegname van de okselklieren.

Bij vrouwen onder de 30 is een benigne aandoening

De schildwachtklierbiopsie is een nieuwe (maar nog

het meest waarschijnlijk. Een fibro-adenoom is hier de

niet standaard) techniek om de lymfeklierstatus vast

frequenste afwijking. In 20 tot 50 % van de gevallen

te stellen. Door middel van een lymfeklierscintigrafie

zouden ze spontaan regresseren.

vóór de ingreep lokaliseert men de eerste klier die het

Boven de 50 jaar is een maligne letsel het meest

lymfevocht in de nabijheid van de tumor bereikt. Met

voorkomend. Een mammografie wordt altijd aan-

een gammaprobe wordt tijdens de chirurgie die klier

gevuld met een echografie. Dit onderzoek laat een

terug gevonden, waarna ze uitgebreid ontleed wordt in

onderscheid toe tussen een solide afwijking en een

het anatoompathologisch labo. Bevat ze tumorcellen,

met vocht gevulde cyste. Moeilijk interpreteerbare

dan wordt er een volledig okselevidemment uitge-

beelden worden soms aangevuld met opnames via

voerd. Is ze echter normaal dan zou afgezien kunnen

magnetische resonantie.

worden van verder klierwegname.

Ook de betrouwbaarheid van de röntgen opnames

De negatief en positief predictieve waarde hangt voor-

is leeftijdsgebonden. Bij vrouwen onder de 35 jaar

al af van de ervaring van de chirurg en zijn goede

(met actief klierweefsel) worden 30 tot 40 % van

samenwerking met de nucleair geneeskundige.

de tumoren gemist. Wanneer een letsel niet met

Na de ingreep bepaalt het uiteindelijke anatoom-

zekerheid goedaardig is, krijgt men de diagnose

pathologisch verslag of er een nabehandeling

enkel na anatoompathologisch onderzoek. Weefsel

volgt. Het weefselonderzoek reveleert het type van

verkrijgt men met een naaldbiopsie of, zonodig met

tumor, de mate van agressiviteit, de uitgebreidheid,

de chirurgische verwijdering van het voelbare letsel

prognostische factoren en andere karakteristieken die

met een vrije weefselmarge. Indien het letsel niet

bepalend zijn voor de latere behandeling.


D

8

palpabel is, wordt de chirurg geleid via een harpoen, waarbij de draad mammografisch binnen de 10 mm

De verdere nabehandeling wordt meebepaald door de

DE BORSTKLINIEK

klierstatus, de grootte van de tumor, de menopauzale

anthracycline bevattend schema (indien er een

status en de aanwezigheid van hormoonreceptoren.

normale hartspierfunctie is).

Een nabehandeling of adjuvante behandeling bestaat uit hormonale therapie, radiotherapie, chemotherapie

De gespecialiseerde verpleegkundige zorgt mee in de

of een combinatie van deze drie.

voorlichting en begeleiding van de patiënt met een mammacarcinoom. Naast het psycho-oncologisch

Radiotherapie dient om de kans op het ontstaan van

team kan ook hier een vrouw met een borstcarcinoom

lokale recidieven te verkleinen. Hierbij wordt gebruik

(zowel als haar partner en omgeving) terecht om haar

gemaakt van hoog-energetische röntgenstraling of

gevoelens te uiten en ondersteund te worden in haar

elektronenstraling, opgewekt in de lineaire versneller.

proces van acceptatie. Daarnaast wordt ook vanuit

Hooggedoseerde straling heeft een celdodende wer-

deze hoek gezorgd voor praktische informatie zodat

king op kankercellen. Ook gezonde cellen worden

de patiënt op de hoogte is over hulpmiddelen zoals

hierbij geraakt, maar deze zijn beter in staat om de

protheses, aangepaste kledij, pruiken…

aangerichte schade te herstellen. In de radiotherapie

De zorg voor een mammapatiënt is gecompliceerd.

wordt van dit verschil gebruik gemaakt door de

Een optimaal diagnostisch traject dat leidt tot een

bestraling elke dag te geven wordt het verschil in effect

voor de patiënt meest geëigende behandeling vereist

op de kankercellen en de gezonde cellen steeds groter.

een goed organisatie en een goed communicerend

Hierdoor kunnen uiteindelijk alle kankercellen worden

multidisciplinair team.

gedood, terwijl de gezonde cellen blijven leven.

9 november 2002

Een bestralingsbehandeling bestaat meestal uit een plaatsbepaling (simulatie), gevolgd door 25 keer bij borstamputaties en 30 keer bij borstsparende behandelingen (na een borstsparende ingreep kunnen de laatste 5 keer ook vervangen worden door inwendige bestralingen met naalden en een radioactieve bron). De behandeling verloopt meestal ambulant. Een sessie duurt 10–15 minuten. Straling zelf is pijnloos, geurloos en onzichtbaar. Toch veroorzaken ze zichtbare effecten, die pas merkbaar worden na een aantal behandelingen. Er is moeheid, jeuk en erytheem van de huid tot een epidermiolysis. Een pijnlijke, opgezette borst kan ontstaan. Radiatieoesofagitis kan optreden en er is een verhoogde kans op het optreden van lymfoedeem. Hormonale behandeling bestaat uit Tamoxifen, 20 mg chemotherapie als doel de kans op het ontstaan van metastasen te verkleinen. De chemotherapie start bij voorkeur binnen de 4 weken na de chirurgie. Ze bestaat meestal uit een

ONCOLOGISCH ONCOLOGISCH TIJDSCHRIFT TIJDSCHRIFT

gedurende 5 jaar. Deze behandeling heeft, net als de

9 9

Hersentumoren bij kinderen: verpleegkundige aandachtspunten J. De Porre, V. van De Velde, Haemato-Oncologie Pediatrie, Kliniek voor Kinderziekten Prof. C. Hooft, UZ Gent

• Hij is hangerig, • Hij heeft een wankel evenwicht De

Kinderarts

laat

een CT nemen die een gezwel toont in de fossa posterior. Hij verwijst het kind onmiddellijk

I

In naam van de werkgroep kinderoncologie dank ik de organisatoren voor het aangeboden forum om enkele verpleegkundige

aandachtspunten toe te lichten bij de behandeling van kinderen met hersentumoren.

naar

onze afdeling. Een NMR bevestigt het r u i m te - i n n e m e n d proces. Het, in de fossa posteriror centraal gelegen gezwel, drukt op het 4e ventrikel en de patiënt vertoont tekenen van een progressieve hydro-cefalie.

De casus die ik voorstel getuigt van de complexiteit van de pathologie en de therapie bij kinderen met hersentumoren. Het is onmogelijk binnen deze tijd, alle daaraan verbonden verpleegkundige aandachtspunten te bespreken. Vandaag schets ik in het kort een ziektebeeld, met zijn behandeling en schenk ik even aandacht aan de belasting voor het kind en zijn omgeving. Meer gedetailleerd zal ik het hebben over de toegediende chemotherapie.

De langdurige behandeling bestaat enerzijds uit neuro-chirurgie waarbij: • De overdruk wordt weggenomen

door

het plaatsen van een uitwendige drainage en waarbij enkele dagen later • het gezwel macros-



copisch wordt ver-

10 10

Bennny, dient zich met zijn ouders op 1 augustus 2OO1 aan bij de kinderarts uit de periferie met neurologische uitvalsverschijnselen: • Hij stapt minder goed • Zijn rechterkant functioneert niet echt goed

wijderd. Zoals vermoed, bevestigt het APD de diagnose van een medulloblastoom.

HERSENTUMOREN

BIJ KINDEREN: VERPLEEGKUNDIGE AANDACHTSPUNTEN

Deze twee laatste beelden tonen de hersenen na de neurochirurgische ingreep. Op

14

plaatst

augustus men

een

centrale lijn en na enkele dagen start de

chemotherapie,

gebaseerd

op

het

PNET III protocol van De Siop. de chirurgische ingrepen, bepaalde onderzoeken zoals Wegens neuromotore retardatie start men in onze

NMR en voor de radiotherapie.

kinderrevalidatie een intensieve kinesitherapie met: • Tot oktober 2002 bedroeg de totale ziekenhuis-

• spiertonificatie,

faktuur 82.281 Euro = 3.319.000 Bef.

• ontwikkelingsgerichte kinesitherapie,

• Kostprijs voor het RIZIV: 79.695 Euro

• evenwichtstraining en

= 3.214.000 Bef.

• proprioceptieve training.

• Het persoonlijk aandeel van de ouders bedroeg Op

10

april

2002,

na

langdurig

over-

2.621 Euro = 105.000 Bef.

leg omwille van de

Op 23 oktober 2001 startte, de chemotherapie ge-

leeftijd van de patiënt,

baseerd op de het PNET III protocol van de SIOP

zal men toch de fossa

groep. Siop staat voor International Society of Pediatric

posterior focaal be-

Oncology.

stralen. Benny krijgt

Het protocol bevat naast de chirurgie en de radio-

over een 30 tal sessies een cumulatieve dosis van

therapie chemotherapie die, gedoseerd volgens het

50,4 Gray. De bestraling gebeurt, omwille van de

lichaamsoppervlak, wordt toegediend op vastgestelde

jeugdige leeftijd, onder algemene narcose.

dagen en volgens welbepaalde procedures.

Deze behandeling en problematiek heeft een belang-

Alle nevenwerkingen bespreken is wegens dit korte

rijke inpact op sociaal, psychisch en financieel vlak

tijdsbestek onmogelijk. Nevenwerkingen zijn meestal

voor de patiënt en zijn familie. De totale behandeling

dosis afhankelijk. De bekendste zijn hier opgesomd.

duurde van augustus 2001 tot oktober 2002, wat

Afhankelijk van de dosis en de soort manifesteren ze

neerkwam op ongeveer 150 dagen verblijf op de

zich in min of meerdere mate.

• 14 perioden van meer dan 1 dag

Verpleegkundigen worden verondersteld deze bijwer-

• en 7 daghospitalisaties

kingen te kennen.

De grafiek (rechtsboven) toont de spreiding van de

Patiënten en hun familie worden in de mate van het

ziekenhuis opnames. De lange periode van 65 dagen

mogelijke op de hoogte gesteld van deze neven-

is de periode van de radiotherapie.

werkingen en van de te nemen voorzorgen. Sta me toe even wat publiciteit te maken voor

Benny onderging 38 korte of langdurige narcoses voor

het

“Verpleegkundig

Cytotstatica

Compendium”,


kinderoncologische afdeling met:

11

A R T I K E L S

uitgegeven door het VVRO .

flushprocedure.

Dit compendium bevat belangrijke informatie over cytostatica en hun bij-

Exatravasatie heeft hier een sterk verhoogd

werkingen

risico op locale brandwonden met als gevolg, uitstel van therapie en blijvende

We bespreken nu de vier producten die

huidletsels.

volgens het Pnet protocol aan Benny

Het risico is veel

werden toegediend. We zullen enkel de

kleiner

belangrijkste verpleegkundige aspecten

diening via een

vermelden.

centrale lijn dan

bij

toe-

bij toediening via Vincristine is de generische

een perifeer infuus.

naam

Oncovin®,

In ons centrum proberen we bij de periferie perfusies

Vincristine

het risico enigszins te beperken door het begrenzen

voor

Vincrisin®, Faulding®,

geleverd

in

van het aantal toedieners. Enkel de verantwoordelijke

flacons van 1 of 2 mg

kinderarts spuit het product in.

telkens met concentraties

Toedieners vergewissen zich

van 1 mg/ml.

correct geplaatst is door middel van een:

steeds of het infuus

• Controle op de terugvloei van bloed uit de naald Als belangrijkste nevenwerkingen weerhouden we

of katheter

• causticiteit,

• Controle op het spontaan druppelen van het infuus

• neurotoxiciteit,

• Controle op het aspect van de insteekplaats

• haaruitval

(zwelling, rood, warm,..) • Controle op weerstand bij het injecteren • Pijnreactie van de patiënt Belangrijk is ook het grondig spoelen van de leiding en Volgens

het

PNET

de katheter met fysiologisch na de bolusinjectie.

protocol geven we

In geval van extravasatie stop je onmiddellijk de

Vincristine steeds IV

injectie, aspireer je, indien mogelijk, het product en

via een bolusinjectie.

volg je het extravasatie protocol van het ziekenhuis

Dit kan via een peri-

waarbij meestal ook de plastisch chirurg in consult

feer infuus, via een

wordt geroepen.

centrale lijn of via een éénmalige prik d.m.v. een Bij ernstige extravasatie is het aangewezen de zieken-

vleugelnaaldje.

huisverzekering te verwittigen. Noteer in ieder geval Om expositie van cytoONCOLOGISCH TIJDSCHRIFT

statica

12 12

te

alle feiten zeer goed in het patiëntendossier.

vermijden

gebruiken we in ons

Een belangrijke nevenwerking is de dosisafhankelijke

centrum

neurotoxiciteit die zich manifesteert door

het

Phaseal

systeem in combinatie

• perifere neuropathieën,

met

• aantasting van hersenzenuwen,

een

specifieke

HERSENTUMOREN

BIJ KINDEREN: VERPLEEGKUNDIGE AANDACHTSPUNTEN

zonder blootstelling aan het

• afname van darmperistaltiek, variërend van

cytostaticum.

constipatie tot paralytische ileus en • blaasatonie.

Beenmergsuppressie is de

Voorlichten van de patiënt en zijn ouders, herkennen,

bekendste onder alle neven-

voorkomen en behandelen van deze belangrijke

werkingen.

nevenwerkingen is een verpleegkundige opdracht.

Afhankelijk van de dosis

Voorkómen kan ook door het tijdig herkennen van de

manifesteert zich een da-

symptomen, door controle op het stoelgangpatroon

ling van de rode en witte

van

de

patiënt

en

door

het

toepassen

van

bloedlichaampjes en van de trombocyten.

dieetmaatregelen. Vincristine is één van de producten waar makkelijk doseringsfouten kunnen gemaakt worden. Dosissen van meer dan 2 mg mogen niet toegediend worden. Wanneer Vincristine abusievelijk intrathecaal wordt

toegediend

geeft

dit

letale

gevolgen.

Wereldwijd worden jaarlijks een aantal van deze calamiteiten gepubliceerd. Het volgende product, carboplatinum is gekend onder de merknaam Paraplatin® De verdunning in fysiologisch mag de concentratie van 3.7 mg/ml niet overschrijden Naast: • misselijkheid en braken, • verminderde nierfunctie is • beenmergsuppressie de belangrijkste nevenwerking Paraplatin® dient men toe aan 500 mg/m2 in fysiologisch over ongeveer 1 uur.

Tijdstip en intensiteit van het zich manifesteren is

Even vermelden dat we voor alle cytostatica perfusies

meestal gekend en wordt gemonitord door regel-

zero-expositie

principe door

hanteren gebruik

maken

van

gesloten (het

matige labocontrole. Belangrijke verpleegkundige acten zijn het behandelen

te

van de anemie en trombopenie door middel van

een

transfusies en het voorkomen en behandelen van

systeem cytostatica

infecties. Sedert de ontwikkeling van nieuwe anti-emetica is de

toedieningsset).

preventie van braken en misselijkheid sterk verbeterd,

Dit laat ons toe de

op voorwaarde dat ze correct worden toegediend

perfusiezak

droog

aan te koppelen en

In het PNET protocol zal bij falen Dexamethasone als

het product nadien

bijkomende therapie worden opgestart.

grondig te spoelen


het

13 13

A R T I K E L S

Extra vocht aan 3000 ml/m2 wordt toegediend.

Zindelijke kinderen worden dan ook per 4 uur

Hier letten we in het bijzonder op mogelijk hersen-

aangemaand te plassen.

oedeem, gezien de vrij grote vochtintake. Controle van de diurese door het wegen van pampers of urine en regelmatige gewichtscontrole van het kind kunnen vroegtijdige vochtretentie detecteren.

Etoposide of VP16 is o.a. bekend onder de merknaam Vepesid®, Eposin® De belangrijkste nevenwerking is een mogelijke allergische of anafylactische reactie. Cyclofosfamide is gekend onder de merknaam

Het product wordt gegeven over 1 uur in een fysio-

Endoxan® of Cycloblastine® .

logische oplossing.

Naast de klassieke nevenwerkingen noteren we de hemoragische en niet-hemoragische cystitis. Cyclofosfamide doseren we aan 1500 mg/m2 ,

De houdbaarheid van de verdunning is concentratie afhankelijk. Hoge concentraties geven kans op neerslag van het

verdunnen we in 250 ml fysiologisch en dienen we

product. In dit geval dienen we het product uiteraard

toe over 4 uur parallel met het hoofdinfuus.

niet meer toe.

Ter preventie van hemoragische en niet-hemoragische

De neerslag vermijden we door een concentratie lager

cystitis dienen we 3 maal intraveneus Mesna toe, 30

dan 0.4 mg/ml te gebruiken.

minuten voor en 4 en 8 uur na het inlopen van de cyclofosfamide.

Om mogelijke allergische of anafylactische reacties op

Per 4 uur voeren we een haematest uit op de urine

te vangen hanteren we op de afdeling een specifieke procedure. Bij een eerste toediening bewaken we

.

de patiënt continu, gedurende het 1e half uur door monitoren van pols en bloeddruk en in aanwezigheid van een daartoe opgeleide dokter stagiair of verpleegkundige. De bewaker heeft zich terdege


voorbereid door kennisname van de procedure.

14 14

Deze bestaat uit: • de kennis van de symptomen, • de uit te voeren handelingen,

HERSENTUMOREN BIJ KINDEREN: VERPLEEGKUNDIGE AANDACHTSPUNTEN

• het op voorhand berekenen van de dosis van

Bij elk verdacht teken

• en het gladhouten van ondersteunde genees-

• stopt men de toediening,

middelen • En de aanwezigheid van een kinderarts op de afdeling.

• probeert met het allergeen te aspireren, • houdt men de IV lijn open met fysiologisch, • en dient men indien nodig ondersteunende geneesmiddelen toe.

Om exacte controle op het inlopen van dit geneesmiddel mogelijk te maken vullen we steeds de leiding

De behandeling van hersentumoren bij kinderen is een

met het product (vertel verhaaltje van pk).

moeilijk gegeven niet alleen omwille van de complexe

Het product dienen we toe met een startdebiet van 20

therapie maar evenzeer omwille van de jeugdige

ml/ uur, per 5 minuten opklimmend met 10 ml tot we

leeftijd van de kinderen.

een maximum debiet bereiken van 60 ml/uur. Indien

Bijkomende acten zoals narcose, de voedingsproble-

reactie vrij kan de perfusie verder opgedreven worden

matiek en de enorm zware druk maken de behandeling

en stopt de bewaking.

nog ingewikkelder en moeilijker.

Indien geen problemen zullen de andere toedieningen alleen onder cardiale monitoring verlopen.

Alle gezondheidswerkers, verpleegkundigen in de

De eerst symptomen zijn hoesten, lastig worden,

maturiteit begeleiden.

wenen, buikpijn, rode uitslag en vlekken, verhoogde

Voor het ogenblik gaat het bijzonder goed met Benny.

pols en RR dalingen en mogelijke shock.

Wij hopen dat het zo zal blijven.

Haemato-Oncologie Pediatrie, Kliniek voor Kinderziekten, UZ Gent


eerste plaats, moeten dit proces vakkundig en met

15 15


Astra Zeneca

16


Bristol Myers Squibb

17

Vermoeidheid bij kankerpatiënten: stand van zaken in België *Vogelzang N. et al., Sem. in Hem., Vol. 34, No 3, Suppl 2, pp 4-12, 1997

Vermoeidheid

U

Praktisch dossier

Uit recente studies is gebleken dat meer dan

Een tweede luik omvat de gestructureerde opvolging

60%* van de kankerpatiënten zich tijdens

van de vermoeidheid van de patiënt via het Praktisch

de ziekte en de behandeling vermoeid voelt

dossier:

vermoeidheid

bij

kankerpatiënten.

Het

en dat vermoeidheid voor hen het meest voorkomend

bevat naar Belgische normen aangepaste richt-

symptoom is bij kanker en de behandeling ervan. Deze

lijnen, evaluatie- en opvolgingsschalen en een

vorm van vermoeidheid kan leiden tot een sterke

agenda voor de behandeling van vermoeidheid bij

daling van de levenskwaliteit bij de kankerpatiënt.

kankerpatiënten. Dit dossier werd ontwikkeld door

Recent werd vermoeidheid ten gevolge van kanker

de “Workgroup Against Cancer Fatigue”, waarin zowel

of kankertherapie dan ook opgenomen in de

artsen, verpleegkundigen als patiëntenorganisaties

“International Classification of Diseases” gepubliceerd

vertegenwoordigd zijn. Het werd in alle oncologische

door de Wereldgezondheidsorganisatie (ICD-WGO).

centra ter beschikking gesteld. In 2003 wordt een nationale screening dag georganiseerd om alle

Twee jaar geleden werden drie belangrijke initiatieven

patiënten in de deelnemende ziekenhuizen de moge-

opgestart om een beter begrip van kankergerelateerde

lijkheid te geven kennis te maken met de materialen

vermoeidheid te bevorderen om zo het dagelijkse leven

en de eigen vermoeidheid te evalueren en ook tips te

van kankerpatiënten en hun familie te verbeteren. Tijd

ontvangen aangepast aan hun individuele noden.

voor een stand van zaken.

www.vermoeidheid.be Informatiesessies


Een derde initiatief tenslotte is de ‘Vermoeid-

18

Een eerste initiatief zijn de informatiesessies rond

heidswebsite’

vermoeidheid bij kanker die momenteel in meer

www.fatigue.be). Deze website bevat informatie voor

dan 80 Belgische hospitalen georganiseerd worden.

patiënten, artsen, verpleegkundigen, familieleden en

Oncologische verpleegkundigen informeren de patiënt

geïnteresseerden over verschillende soorten tumoren

rond deze problematiek met de nadruk op wat de

en behandelingsvormen; over kankergerelateerde

patiënt zelf kan doen om zijn/haar vermoeidheid te

anemie en de daaruit afgeleide vermoeidheid. In

beperken. Meer dan 2000 patiënten hebben deze

2002 hebben 76.917 personen de website bezocht,

sessies gevolgd en nadien een positieve evaluatie

7.223 personen hebben materialen gedownload. Een

gegeven. In 2003 wordt er een luik toegevoegd rond

succesvol communicatiekanaal dat in 2003 nog verder

fysieke activiteit voor, tijdens en na de behandeling.

zal worden uitgebouwd.

(www.vermoeidheid.be

of

Reklame Aventis

VERENIGINGNIEUWS VERENIGINGNIEUWS

20e JAARCONGRES V.V.R.O. 22 november 2003 UZ GASTHUISBERG LEUVEN Programma

VOORMIDDAG

09:40-10:10 10:30-11:15

Sessie 1

Algemeen

O9:00-09.45

Staging en behandeling. Prof. Dr. W. Van den Bogaert (UZ Gasthuisberg Leuven) Wat gebeurt er in 2003? Dr. Dirix (St.-Augustinus, Antwerpen) Radiotherapie en hormonale therapie. Prof. Dr. L. Vakaet (UZ Gent)

11:15-12:00

09:45-10:30

11:15-12:00

Sessie 2

Hematologie

09:00-09:30

Lymfomen. Prof. Dr. J. De Grève (AZ VUB) NHL. Dr. F. Trullemans (AZ VUB) Immunotherapie. Mevr. G. Dijkzeul (Leids Unv. Med Centrum) Pro en contra van isolatie. Dhr. P. Crombez (Instit. J. Bordet)

09:30-10:00 10:30-11:15

11:15-12:15

12:00-12:15

NAMIDDAG Sessie A

Zorg voor ons uiterlijk

13:30-14:00

Huidverzorging. Dhr. S. D’Haese (EORTC) Wondverzorging. Dhr. G.Vandevelde (UZ Gasthuisberg Leuven) Algemene verzorging. VLK – Look Good, Feel better

14:00-14:30

14:30-15:00

Sessie B

Katheterzorg

13:30-14:15

20 jaar geleden en nu. Dr. M. Stas (UZ Gasthuisberg) Infectie preventie en therapie. Dhr. M. Vrebos (UZ Gasthuisberg)

14:15-15:00


Sessie 3

20

09:00-09:10 09:30-09:40

Urgenties in de kinderoncologie Welkomstwoord. Dhr. K. Jennes (UZ Gasthuisberg). Urgenties bij diagnose en inductie. Dr. Maes (Kon. Paolakinderziekenhuis).

Urgenties tijdens behandeling. (UZ Gasthuisberg) Urgenties bij beenmergtransplantatie (UZ Gent) Verpleegkundige aspecten. (Werkgroep Kinderoncologie) Vraagstelling.

15:00- 15:30

Uitreiking prijzen

15:30

Receptie

Inschrijvingen • Inschrijvingsgeld (inclusief koffie, lunch, receptie en verslagboek)

Lid, student Niet lid

Voor 31/10/2003 € 40 € 50

Na 31/10/2003 € 50 € 65

• Voor de sessie Kinderoncologie kan afzonderlijk ingeschreven worden. (inclusief koffie, receptie en verslagboek)

Lid, student Niet lid

Voor 31/10/2003 € 11 € 14

Na 31/10/2003 € 14 € 17

• Inschrijving gebeurt via het secretariaat VVRO. U ontvangt een bevestiging samen met een overschrijvingsformulier. Na 07/11/2003 betaalt u contant op het congres.

Informatie Secretariaat VVRO • tel: 02/477 52 37 • fax: 02/477 52 52 • E-mail: [email protected]

✂

Inschrijfstrook 20ste jaarcongres VVRO

Naam: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lidnummer: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Adres:. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Telefoonnummer: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ziekenhuis - dienst: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Terugsturen naar secretariaat VVRO, Radiotherapie, Laarbeeklaan 101, 1090 Brussel tel 02/477 52 37 • fax 02/477 52 52 • [email protected]


E-mail: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

21


Reklame Smits

22

20e JAARCONGRES V.V.R.O. 22 november 2003, UZ GASTHUISBERG LEUVEN

Prijzen BARD TRAVEL AWARD - WAARDE: €1000 Ontwerp een extra hulpmiddel naast de bestaande ( patiëntenbrochure, tien aandachtspunten, consultkaartje..) om het plaatsen en gebruik van een subcutane veneuse poort te verduidelijken aan patiënten familie.” DEADLINE ARTIKEL: 17/10/03

PHARMACIA ONCOLOGIEPRIJS - WAARDE: € 620 Een artikel omtrent een verpleegkundig oncologisch onderwerp DEADLINE ARTIKEL: 17/10/03

V.V.R.O. AWARD - WAARDE: € 250 Gaat naar het beste eindwerk basiscursus oncologie 2002 - 2003 DEADLINE ARTIKEL: 17/10/03

AMGEN POSTER AWARD - WAARDE: € 250 Een poster omtrent een verpleegkundig hematologisch onderwerp, project of studie DEADLINE ABSTRACT:31/10/03

GLAXOSMITHKLINE POSTERPRIJS - WAARDE: € 250 Een poster omtrent een verpleegkundig oncologisch onderwerp, project of studie

Inlichtingen en criteria Secretariaat VVRO, AZ VUB, Radiotherapie • Laarbeeklaan 101 , 1090 Brussel Tel: 02/477.52.37 • Fax: 02/477.52.52 • E-mail: [email protected]


DEADLINE ABSTRACT: 31/10/03

23


Glaxo Smith Kline

24

WERKGROEP

Chemotherapie MODULE WONDZORG 22 april 2004 St. Augustinus, ZH Antwerpen

‘Wondzorg is één van de kerntaken van (oncologie)verpleegkundigen. De ‘module wondzorg’ voorziet in het geven van ‘up-to-date’ informatie over hoe verschillende wondzorgmethoden en verbanden op wonden door de ziekte of door de bandeling kunnen worden gebruikt. Oncologische wondzorg wordt in zijn totaalbeeld benaderd met aandacht voor fysiologie, psychologische en financiële aspecten alsook de multi-disciplinaire zorg.’

Programma en inschrijvingsgeld worden in het volgend tijdschriftnummer medegedeeld.


Reklame Incomed

25

WERKGROEP

Alden Biesen

3-Daagse residentiële cursus Palliatieve zorg voor gevorderden De 3-daagse residentiële cursus “Palliatieve zorg voor gevorderden” is de langverwachte opvolger van de Basiscursus Palliatieve zorg die sedert jaren door de VVRO met veel succes werd georganiseerd. De cursus is interdisciplinair van opzet en staat open voor alle hulpverleners die in de palliatieve zorg werkzaam zijn (artsen, verpleegkundigen, verzorgenden, vrijwilligers, enz.). Een zekere basiskennis en ervaring in de palliatieve zorg is vereist voor het volgen van deze cursus. Het residentieel karakter maakt essentieel deel uit van de cursus. Het uitwisselen van ervaringen in de avonduren geeft de cursus een extra dimensie. Daarom ook wordt aan de deelnemers verplicht gesteld te blijven overnachten. PROGRAMMA DAG 1: EUTHANASIE EN PALLIATIEVE SEDATIE ◗ Terminale sedatie ◗ Euthanasie: wetgeving en praktijkervaringen ◗ Palliatieve research DAG 2: ETHIEK & COMMUNICATIE ◗ Therapeutische hardnekkigheid van arts ◗ Communicatieproblemen tussen zorgverleners ◗ Assertiviteitstraining voor zorgverleners DAG 3: COMPLEMENTAIRE THERAPIEËN & GETUIGENIS ◗ Aromatherapie en relaxatie


◗ Voetzoolreflexologie

26

◗ Getuigenis van een familielid ◗ Uitwisseling van ervaringen en afsluiting Bij het afsluiten van deze folder lag het programma nog niet definitief vast. Mogelijk is dit nog aan kleine wijzigingen onderhevig. Per onderwerp wordt beroep gedaan op gerenommeerde sprekers.

DATA & LOCATIE Van woensdag 10 tot vrijdag 12 december 2003 Landcommanderij Alden Biezen - Bilzen (Limburg) KOSTPRIJS VVRO-leden: € 240 - Niet VVRO-leden: € 310 In deze prijs is alles inbegrepen : alle lessen, overnachtingen, maaltijden, koffiepauzes en syllabus. Bovenstaande prijzen zijn op basis van een 2-persoonskamer. Supplement 1-persoonskamer: € 25 (het aantal 1-persoonskamers is beperkt en wordt gereserveerd volgens inschrijving) INSCHRIJVING Inschrijven kan door bijgevoegde antwoordkaart terug te sturen naar: V.V.R.O. – Secretariaat AZ V.U.B. – Radiotherapie - Laarbeeklaan 101 - 1090 Brussel • Fax : 02/477.52.52 Opgelet : het aantal deelnemers aan deze cursus is beperkt. INLICHTINGEN V.V.R.O.: tel. 02/477.52.37, maandag en donderdag, van 9.00-12.00 en 13.00-16.00 u • [email protected]

Inschrijfstrook 3-daagse residentiële cursus, Alden Biesen In blokletters invullen a.u.b.

Naam : ……………………………………………………………………………………………………………………. Beroep : ................................................................................................................................................... Instelling : ................................................................................................................................................ Adres : ...................................................................................................................................................... Tel. : .......................................................................................................................................................... Fax : .......................................................................................................................................................... E-mail : .....................................................................................................................................................

❏ wenst zich in te schrijven voor de 3-daagse residentiële cursus Palliatieve Zorg voor Gevorderden van 10 tot 12 december in Alden Biesen

❏ Ik ben VVRO-lid en betaal € 240 ❏ Ik ben geen VVRO-lid en betaal € 310 ❏ Ik wens een 1-persoonskamer en betaal hiervoor € 25 extra

❏ wenst zich niet in te schrijven, maar wil op de hoogte gehouden worden van de volgende cursussen.

Terugsturen of faxen naar bovenstaand adres


✂

27


reklame Janssen-Cilag

28


Reklame Becton Dickinson

29

AANKONDIGINGEN EN INFORMATIE AANKONDIGINGEN EN INFORMATIE

OPRICHTING VLAAMS INSTITUUT VOOR PSYCHOSOCIALE ONCOLOGY ‘HET CÉDRIC HÈLE-INSTITUUT’ De psychosociale problematiek van mensen met kanker is voor u geen onbekend terrein. Op een of andere manier bent u immers al jarenlang betrokken bij de zorg van kankerpatiënten en van mensen uit hun omgeving. U weet dan ook uit ervaring hoe ingrijpend deze problemen kunnen zijn. Mensen met kanker vechten met angst, spanning of moedeloosheid. Ze kunnen problemen hebben met seksualiteit, met werkhervatting of met het bespreken van de ziekte en de bijhorende emoties. Sommige groepen, zoals kinderen, alleenstaanden of mensen met een verhoogd genetisch risico, zijn extra kwetsbaar. Vaak zijn na genezing de problemen niet van de baan: er blijft angst voor herval, er is de blijvende verminking als gevolg van de behandeling en er is de moeizame tocht om opnieuw zijn weg te vinden in het professionele en het sociale leven.


Al jarenlang krijgt de Vlaamse Liga tegen Kanker (VLK) signalen van professionele zorgverleners uit de oncologie, dat de opvang van mensen met psychosociale problemen in Vlaanderen nog heel wat beter kan. Kankerpatiënten en mensen uit hun omgeving weten immers nog veel te weinig waar ze terecht kunnen met deze problemen, en niet alle patiënten worden bereikt. Daarnaast willen professionele zorgverleners zelf de kwaliteit van hun interventies opdrijven, en willen ook zij méér mensen bereiken.

30

Dit zijn twee goede redenen voor de VLK om deze zorg een steun in de rug te geven. Ze doet dit door de oprichting te stimuleren van een Vlaams Instituut voor psychosociale oncology, het Cédric Hèle-instituut. De VLK bracht enkele mensen uit de oncologische zorg samen om het initiatief voor te bereiden. Wij zijn bijzonder verheugd u vandaag de oprichting van het instituut te kunnen aankondigen. Binnenkort zullen de initiatiefnemers u hierover uitgebreider informeren.

Het is immers de uitdrukkelijke bedoeling van de VLK en de initiatiefnemers dat het instituut ten dienste staat van iedereen die zich inzet voor de psychosociale zorg van mensen met kanker. In de eerste plaats zal het instituut zorgverleners ondersteunen, om samen met hen, de bestaande zorg uit te bouwen en nieuwe zorg op te zetten. Het instituut zal zelf vormingsinitiatieven nemen of bestaande opleidingen voor professionele hulpverleners ondersteunen, onderlinge contacten tussen hulpverleners bevorderen, enz. In de tweede plaats wil het nieuwe instituut kankerpatiënten en mensen uit hun directe omgeving ondersteunen. Het instituut moet een plaats worden waar patiënten signalen kunnen geven over noden in de zorg, een plaats ook waar patiënten doorverwezen worden naar zorg in hun onmiddellijke omgeving en waar ze terecht kunnen voor vernieuwende vormen van psychosociale zorg. In de derde plaats is het de bedoeling van het instituut wetenschappelijk onderzoek naar het effect van psychosociale zorg te stimuleren. In die zin wil het een ontmoetingsplaats zijn voor iedereen die de psychosociale zorg van mensen met kanker in Vlaanderen wil verbeteren. Vanwaar de naam van dit instituut? In navolging van enkele buitenlandse initiatieven, waar gelijkaardige instituten de naam dragen van een kankerpatiënt, kozen we voor Cédric Hèle. Cédric was in 1995 het boegbeeld van de Kom op tegen Kanker-campagne. De naamgeving is dan ook een homage aan een jongeman vol levenslust, optimisme en met een markant gevoel voor humor. Hij overleed in 1996 op achttienjarige leeftijd, na vier jaar ziekte. U kunt het instituut voorlopig bereiken op het telefoonnummer 0473 55 16 05 van Walter Rombauts. De VLK vroeg hem om het prille project te coördineren. We houden u verder op de hoogte van de uitbouw van het instituut.

BEZOEK RESEARCH CENTRUM VAN JANSSEN PHARMACEUTICA ZATERDAG 11 OKTOBER 2003, BEERSE De directie van Jansen-Cilag en de V.V.R.O. (Vereniging voor Verpleegkundigen Radiotherapie en Oncologie) nodigen jullie uit voor een bezoek aan het research centrum van Janssen Pharmaceutica te Beerse op zaterdag 11 oktober 2003.

Programma 10u - 10:15

Ontvangst

10u15 - 11:00

Janssen Pharmaceutica in de wereld

11u - 13u

Bezoek aan de belangrijkste researchgebouwen onder leiding van deskundige gidsen

13u

Lunch

Om organisatorische redenen is het aantal bezoekers beperkt tot 80 personen. Wij vragen u de namen van de deelnemers via bijgevoegd antwoordformulier kenbaar te maken vóór 25 september’03 op het secretariaat van de V.V.R.O.

✂ Bezoek research laboratoria van Janssen Pharmaceutica zaterdag 11 oktober 2003, Beerse In blokletters invullen a.u.b.

Naam:......................................................................................................................................................... Ziekenhuis: ................................................................................................................................................

!

Zal deelnemen aan het bezoek

!

Zal vergezeld zijn van de volgende collega’s

!

Zal/zullen deelnemen aan de lunch ONCOLOGISCH TIJDSCHRIFT

Adres: ........................................................................................................................................................

31


Reklame Amgen

32


Reklame Faulding

33

GELEZEN IN ANDERE GELEZEN IN ANDERE TIJDSCHRIFTEN TIJDSCHRIFTEN Beïnvloedende factoren in de beslissing om conventionele behandelingen te weigeren (Originele titel: ‘Factors in making the decision to forgo conventional cancer treatment.’) (Cancer Practice, 2002, 10(4), 201-7)

In een kleine kwalitatieve studie werd onderzocht

conventionele therapieën de studiegroep sterk beïn-

welke redenen patiënten hebben om af te zien van

vloedde. Ook ervaringen bij de diagnosestelling en

conventionele kankerbehandelingen en te kiezen voor

na de diagnose en de behoefte aan ‘controle’ ble-

alternatieve behandelingen. Eenendertig mensen

ken sommigen sterk beïnvloed te hebben. Minder

werden individueel geïnterviewd of namen deel aan

verrassend was misschien dat ook de neveneffecten

een kleine groepsdiscussie. Ze werden gezocht d.m.v.

en de weinig optimale communicatie als belangrijke

advertenties in kranten, gezondheidsmagazines, winkels

factoren werden geïdentificeerd.

voor ‘gezonde voeding’ en gemeenschapscentra en bij

De klinische implicaties van deze bevindingen zijn

alternatieve genezers en artsen die praktiseren in

dat sommige patiënten geholpen kunnen worden

complementaire geneeskunde.

met ‘counseling’ om de verschillen tussen zijn/haar

Twaalf mensen hadden alle conventionele behan-

situatie met die van overleden vrienden en/of fami-

delingen geweigerd, dertien weigerden sommige

lie uit te klaren. ‘Counseling’ kan ook helpen bij het

of de meeste behandelingen en zes hadden hun

oplossen van emotionele problemen die de besliss-

conventionele behandeling stopgezet. Verschillende

ing beïnvloeden. Tot slot zou het volgens de auteurs

factoren die mensen beïnvloeden deze beslissing

helpen als deze patiënten ondersteuning zouden krij-

te nemen, werden geïdentificeerd. Een interessante

gen van gezondheidszorgwerkers die hen assisteren

bevinding was dat het verlies van een familielid

in het beslissingsproces zonder hen te veroordelen of

of vriend door kanker en die behandeld werd door

intimideren.

Beloftevolle nieuwe medicatie tegen borstkanker (Originele titel: ‘Anastrozole alone or in combination with tamoxifen versus tamoxifen alone for adjuvant treatment of postmenopausal women with early breast cancer: first results of the ATAC randomized trial.’)


(Lancet, 2002 Jun 22;359(9324):2131-9)

34

Een nieuw product tegen borstkanker zou het

over borstkanker toont dat Anastrazole effectiever

ontstaan van tumoren in hoog-risio post-menopausale

is en minder neveneffecten geeft dan de huidige

vrouwen voorkomen of vertragen met meer dan 80%.

gouden standaard, Tamoxifen. Meer dan 9000 post-

Anastrozole wordt genoemd als de grootste stap

menopausale vrouwen uit 21 landen die chirurgie

voorwaarts in de laatste 20 jaar in de behandeling van

ondergingen namen deel aan de studie. De resultaten

borstkanker.

toonden aan dat Anastrozole significant beter is dan

Resultaten van een grote internationale studie

Tamoxifen in de behandeling van post-menopausale

vrouwen met vroegtijdige borstkanker wat betreft

significant minder vaginale bloedingen, CVA’s, thrombo-

ziektevrije overleving die 2% hoger is en de incidentie

embolieën en warmteopwellingen. Het enige nadeel is

van contralaterale borstkanker die verminderd wordt

dat het geen bescherming bied tegen osteoporose en

met 80% i.v.m50% bij tamoxifen. Anastrozole heeft

botfracturen wat bij tamoxifen wel het geval is.

ook een lager risico op endometrium kanker en geeft

Bestaat er een link tussen borstvoeding en borstkanker? (Originele titel: Breastfeeding and reduced risk of breast cancer in an Icelandic cohort study.) (American Journal of Epidemiology, 2001, 154, 37-42)

Tot op vandaag zijn de resultaten van wetenschappelijk

993 vrouwen tussen de 26 en 90 jaar oud, borstkanker.

onderzoek verdeeld over het bestaan van een link

Zij werden gekoppeld aan 10.000 controle subjecten

tussen borstkanker en het geven van borstvoeding.

(‘matching’) die geen kanker hadden.

Sommige studies tonen een beschermend effect van

De onderzoekers vonden dat hoe langer borstvoeding

borstvoeding, andere studies beweren het tegendeel,

werd gegeven, hoe minder waarschijnlijk de ontwik-

dat het geven van borstvoeding een verhoogd risico

keling van borstkanker werd.

op borstkanker inhoudt.

De onderzoekers besloten dat het risico op borstkanker

Onderzoekers van de IJslandse kankervereniging voer-

voor alle leeftijdscategorieën lager is voor vrouwen die

den een longitudinale case-control onderzoek uit op

borstvoeding gaven, zelfs als dit slechts voor een korte

meer dan 80.000 vrouwen die een screening voor

tijd was, dan voor vrouwen die nooit borstvoeding

borstkanker hadden ondergaan. De studie liep over

gaven. Het mogelijke beschermend effect was echter

een periode van 20 jaar. In die periode ontwikkelden

minder sterk bij oudere vrouwen.

De antikanker broccoli pil: fictie of non-fictie?

Het is een feit dat ‘broccoli’ natuurlijke antikanker

minder borstkanker dan ratten die de stof niet

eigenschappen heeft en wetenschappers hopen dat

kregen. Het product bevat de kanker preventieve stof

er in de toekomst een ‘broccoli pil’ zal bestaan die

‘sulforaphane’ die ook wordt gevonden in spruiten en

vrouwen beschermt tegen borstkanker. Het is echter

kool. ‘Sulforaphane’ verhoogt de hoeveelheid fase

ook geweten dat grote hoeveelheden broccoli toxisch

II enzymen die cancerogenen kunnen onschadelijk

kunnen zijn.

maken. Wanneer de testen uitgevoerd op mensen

Onderzoekers uit Chicago (Universiteit van Illinois)

dezelfde resultaten geven, hopen de onderzoekers een

hebben een chemische samenstelling ontworpen

‘één dag dosis pil’ te ontwikkelen voor kankerpreventie.

die is gebaseerd op de antikanker stof die men vindt

Het voordeel van deze ‘pil’ zou zijn dat ze preventief

in broccoli. De stoffen die in grote hoeveelheden

werkt tegen alle borstkanker terwijl de preventie

toxisch zijn werden verwijderd. Dierproeven hebben

van borstkanker op dit ogenblik alleen mogelijk is

al bemoedigende resultaten aangetoond. Ratten

voor oestrogeen-gevoelige tumoren (Tamoxifen). De

die blootgesteld werden aan carcinogenen en de

pil zou beschikbaar kunnen zijn ten vroegste binnen

synthetische stof ‘Oxomate’ kregen hadden 50%

zeven jaar.


(Presented at the American Chemical Society meeting in Boston, 2002)

35

Een negatieve kijk van gezondheidszorgwerkers op kanker. (Originele titel: Oncology health care professionals’ attitudes to cancer: a professional concern.) (Anale in Oncology, 2003, 14(1), 57-61)

Een onderzoek uitgevoerd in een regionaal oncologisch

zich de vraag stellen of een effectieve ondersteuning

centrum in het Verenigd Koninkrijk, toonde aan

kan geboden worden aan de patiënt.

dat bij artsen, oncologische verpleegkundigen en

Hoewel geen vergelijking werd gemaakt met de

radiotherapeutische technologen negatieve houdingen

houding van mensen die niet in de gezondheidszorg

tegenover kanker bestaan. Dit ondanks de vooruitgang

zijn tewerkgesteld, ondersteunen de resultaten de

in de behandeling van kanker en de voordelen van

hypothese dat professionele ervaring een negatieve

screenen en vroegtijdige diagnose.

houding kan versterken. Educatieprogramma’s kunnen

De auteurs vrezen dat deze negatieve houding een

volgens de auteurs helpen een meer positieve kijk op

barrière in de communicatie met de patient kan

kanker te ontwikkelen. Het radicaal veranderen van de

creëren. Verder kan dit de vroegtijdige ontdekking,

negatieve attitudes is nodig wanneer men optimale

behandeling en rehabilitatie belemmeren en een in-

zorg wil verlenen. Veel meer onderzoek moet echter

vloed hebben in het beslissingsproces voor de selectie

nog gebeuren om dit fenomeen beter te begrijpen en

van de beste behandelingsmodaliteiten. Ook kan men

aan te pakken.

Meervoudige versus enkelvoudige radiotherapiefracties bij patiënten met pijnlijke bot metastasen. (Originele title: The effect of a single fraction compared to multiple fractions on painful bone metastases: a global analysis of the Dutch Bone Metastasis Study.)


(Radiotherapy and Oncology, 1999, 52(2), 101-9; Journal of the National Cancer Institute, 2003, 95(3), 222-9)

36

D.m.v. een grote gerandomiseerde studie in Nederland

minder pijn op een bepaald moment gedurende het

(n=1171) werd nagegaan of de behandeling van

eerste jaar na de behandeling. Het aantal patiënten

pijnlijke botmetastasen met één bestralingsfractie

dat opnieuw behandeld moest worden was groter

van 8 Gy even effectief was dan behandeling met

in de groep die een enkelvoudige dosis kreeg (16%

verschillende fracties en een hogere dosis (4 x 6 Gy).

vs 7%). Men kan er echter van uit gaan dat een

De meeste primaire tumoren waren gelokaliseerd in

nieuwe behandeling met een enkelvoudige dosis niet

de borst, prostaat en long en de botmetastasen waren

meer belastend is voor de patiënt dan een bestra-

vooral gelokaliseerd in de ruggenwervels (30%) en

lingsbehandeling met vier fracties.

het bekken (36%).

Een zeer gedetailleerde kostenvergelijking wees uit dat

De resultaten wezen uit dat het effect van beide

behandeling met een enkelvoudige dosis significant

behandelingsschema gelijk was wat betreft pijn-

minder kost dan behandeling met meerdere fracties

verlichting, neveneffecten en kwaliteit van leven. Beide

(p<0.001). Het sparen van capaciteit op de afdeling

groepen namen een zelfde hoeveelheid pijnmedicatie.

kan beschouwd worden als het grootste economische

Eenenzeventig percent van de patiënten hadden

voordeel.

Statistische cijfers over kanker in Amerika bewust gemanipuleerd? Een artikel in de Wall Street Journal (Oktober 16 door Sharon Begley) beschrijft hoe kankerstatistieken in Amerika mooier werden voorgesteld dan ze in werkelijkheid waren. Sommigen suggereren dat dit bewust wordt gedaan om geld te genereren voor onderzoek en om de indruk te wekken dat met nieuwe preventieprogramma’s en behandelingen vooruitgang wordt geboekt. Amerika is dan toch niet de oorlog tegen kanker aan het winnen, luidde het. In tegenstelling tot rapporten die een nivellering of zelfs een daling van verschillende kankerincidenties beschreven, toont een nieuwe analyse door het ‘National Cancer Institute’ aan dat de cijfers voor sommige van deze kankers de laatste jaren aan het stijgen zijn. De nieuwe

advertentie Haarcenter

berekeningen tonen een minder positief beeld over de vooruitgang die wordt geboekt in de preventie van kanker. Volgens de originele cijfers is de incidentie van borstkanker bijna gelijk gebleven sinds 1987. De nieuwe analyse toont echter een stijging met 0.6% per jaar sinds 1987. Longkanker bij vrouwen werd ook verondersteld om op hetzelfde niveau blijven maar de nieuwe cijfers tonen een stijging van 1.2% sinds 1996. Het aantal melanomen bij mannen werd eveneens gerapporteerd als ongewijzigd of zelfs dalend maar blijkt nu met 4.01% gestegen te zijn sinds 1981 wat aantoont dat preventiestrategieën die focussen op uit de zon blijven te kort schieten. Prostaatkanker blijkt in plaats van te dalen feitelijk te stijgen met 2.2% per jaar. Het aantal colorectale tumoren blijkt 3% hoger te zijn dan eerst werd gemeld wat suggereert dat vroegtijdige screening (colonoscopie) niet de verhoopte resultaten geeft. Door deze cijfers zal toekomstig onderzoek zich dan ook kankers ondanks de nieuwe ontwikkelingen toch blijft stijgen De teksten werden samengevat door Sven D’Haese (Quality of Life Unit EORTC)


toespitsen op waarom de incidentie van verschillende

37


Reklame Octapharma

38


Reklame Braun

39

CONGRESAGENDA INTERNATIONALE CONGRESAGENDA

2003 • International Congress of Radiation Research

• Evidence-based radiation oncology:

Brisbane, Australia, August 17-22, 2003

methological basis and clinical application

Info: www.icrr2003.org

Lisboa, Portugal, November 9-14, 2003 Info: ESTRO Office

• ESTRO teaching course on physics for clinical radiotherapy

• Advances in radiation oncology; Harnessing

Leuven, Belgium, August 31 - September 2, 2003

modern biology and new technology

Info: ESTRO Office

Dresden, Germany, November 21-22, 2003 Info: ESTRO Office

• Third European conference on the economics of Cancer

• Fourth meeting of SIOG (International Society

Brussels. Belgium 7-9 September, 2003

of Geriatric Oncology)

Info: tel: +32.2.7741602.

Rome, Italy, November 21-22, 2003

Email: [email protected]

Info: [email protected] • www.imedex.com • tel.: +1 (770) 751 73 32

•

7th

Biennial ESTRO Meeting on Physics for

Clinical Radiotherapy/7th ESTRO Meeting on Radiation Technology for Clinical Radiotherapy, Geneva, Switzerland, September 13-18, 2003

2004 • 4th EONS Spring Convention

Info: ESTRO Office

Edinburgh, UK, April 15-17, 2004 Quality of Life: the key in cancer care. The nursing

• ECCO12, The European Cancer Conference

contribution to quality cancer care.

(ESTRO 22)

Info: [email protected] • www.fecs.be/conferences/

Copenhagen, Denmark, September 21-25, 2003

eons4 • tel. +32 (0)2 775 02 01

Info: FECS Office, Av. E. Mounier 83, 1200 B-Brussels http://www.fecs.be

• Annual brachytherapy meeting, GEC/ESTRO Barcelona, Spain, May 13-15, 2004

• ESTRO

Teaching

course

on

basic

clinical

Info: ESTRO Office

radiobiology Santorini, Greece, October 12-16, 2003

• 13th International Conference on

Info: ESTRO Office

Cancer Nursing 2004 Sydney, Australia, August 8-12, 2004

• Current

achievements

in

oncology,

50th

anniversary of the Greatpoland Cancer Centre

Info: tel. +44 (0)116 270 33 09 • [email protected] • www.isncc.org


Poznan, Poland, November 6-8, 2003

40

Info: [email protected] • http://www.wco.pl

• ISRO international teaching course on 'practical radiation and molecular biology with major emphasis on clinical application' Chiangmai, Tailand, November 25-28, 2004 Info: www.isro.be

BESTUUR Voorzitter Myriam Spinnoy. Penningmeester Peter Goossens

Recommend Documents