BESTUUR Voorzitter. Myriam Spinnoy. Penningmeester Peter Goossens

COLOFON COLOFON

VERENIGING VOOR VERPLEEGKUNDIGEN RADIOTHERAPIE EN ONCOLOGIE

V.V.R.O. ONCOLOGISCH TIJDSCHRIFT Driemaandelijks tijdschrift Negentiende Jaargang December 2002 - Nummer 4 Hoofdredakteur Myriam Spinnoy

DOELSTELLINGEN Organiseert wetenschappelijke bijscholingen en voordrachten. Bevordert de groei en de belangstelling van de oncologieverpleging. Organiseert de naschoolse opleidingen van verpleegkundigen die werkzaam zijn in de oncologie. Bevordert de uitwisseling van kennis, zowel nationaal als internationaal, betreffende optimale verpleging van kankerpatiënten. Bevordert de erkenning van dit specialisme. Geeft 4x per jaar het oncologisch tijdschrift uit. Werkt internationaal samen met de E.O.N.S. BESTUUR Voorzitter Myriam Spinnoy Penningmeester Peter Goossens

Radiotherapie, A.Z.-V.U.B. Jette

Marie-Thérèse Bate Sabine Goethals Geert Pustjens Brigitte Vertenten Verantwoordelijke uitgever VVRO Radiotherapie Vrije Universiteit Brussel 1090 Brussel Lay-out en typografie Orga-Med Congress Office, Ria Maes Essenestraat 77, 1740 Ternat [email protected] De redaktie is niet verantwoordelijk voor de inhoud van de onder auteurs-naam opgenomen artikels. Bovendien is het overnemen van de artikels alleen toegestaan na schriftelijke toestemming van de verantwoordelijke uitgever. Dit tijdschrift wordt geïndexeerd in INVERT

BESTUURSLEDEN Marie-Thérèse Bate (Gent) Sven D’Haese (EORTC Brussel) Stany Gabriels (Turnhout) Gerrit Ponnet (Brussel) Geert Pustjens (Antwerpen) Guy Vandevelde (Leuven) SECRETARIAAT Anne Maes AZ-VUB afdeling Radiotherapie Laarbeeklaan 101 1090 Brussel Tel.: 02/477 52 37 Fax: 02/477 52 52 E-mail: [email protected] Maandag en donderdag: 9:00 - 12:00 en 13:00 - 16:00 Werkgroepen Werkgroep Radiotherapie: Ann Kuys Werkgroep Chemotherapie: Jan Van Gaver Werkgroep Kinderoncologie: Kris Jennes Werkgroep Website: Mark Vos Voortgezette opleidingen in de Oncologieverpleging: Guy Vandevelde Internationaal - European Oncology Nursing Society (EONS): Myriam Spinnoy

www.vvro.be

- European Radiotherapy Technologists Education Development Group (RTT) Guy Vandevelde

ONCOLOGISCH TIJDSCHRIFT

Redaktie

1

INHOUD INHOUD

EDITORIAAL

3

Huidverzorging tijdens radiotherapie: een onderzoek naar de verpleegkundige praktijken in Vlaanderen S. D'Haese, S. Claes, T. Bate

4


Palliatieve thuiszorg voor kinderen in de regio Antwerpen

2

E. Michiels

16

V.V.R.O. VERENIGINGSNIEUWS

20

Fythotherapie: de toepassing van kruiden in de gezondheidszorg

36

INTERNATIONALE CONGRESAGENDA

44

EDITORIAAL EDITORIAAL

Beste Collega's, In het laatste nummer van het jaar hadden we de gewoonte om de teksten van het jaarcongres te publiceren. Dit jaar hebben we geopteerd om de teksten en/of print out van de voordrachten te bundelen in het programmaboek en te verspreiden op het congres zelf. Toch willen we u in dit nummer enkele impressies meegeven van het 19e jaarcongres: de resultaten van de evaluatie formulieren, een overzicht van de winnaars van de prijzen, enkele sfeerbeelden,... De stress van het vorig congres is nog niet volledig verdwenen of we zijn al druk in de weer met de organisatie van het volgend jaarcongres. Het 20e jaarcongres gaat door op zaterdag 22 november’03 in UZ Gasthuisberg Leuven. We hebben ‘speciaal’ opnieuw voor deze locatie gekozen, omdat de vereniging hier 20 jaar geleden werd opgestart. Daarom willen we dit graag samen met jullie in Leuven vieren. Ik hoop dat jullie er volgend jaar opnieuw bij zijn !

Myriam Spinnoy

Hierna volgen de resultaten van de enquête

Is er een concensus? Inhoud Goed

Matig

Presentatie Slecht

Goed

Voldoende

Onvold.

Prof.Delforge

98

11

1

43

22

0

Dr.V.D.Broeck

90

17

1

82

21

0

Dr.Selleslag

68

38

8

60

36

7

Dr. Fontaine

91

24

3

80

24

2

What’s new doc? Inhoud Goed

Matig

Presentatie Onvold.

Goed

Voldoende

Onvold.

Dr. Neyns

35

3

0

32

4

0

Dr. Vroman

39

2

0

30

8

0

Dr. Dumez

15

17

0

20

12

0

Kinderoncologie Inhoud Matig 5

Onvold.

Goed

Voldoende

Onvold.

0

17

6

0

Prof. Van Gool

18

Prof.V. Caelenbergh

24

Dr. V.D.Berghe

19

5

0

5

6

0

Dhr.V.De Porre

16

17

0

14

4

5

Mevr.Vdweert

9

14

0

0

17

1

Dr.Vd.Linden

22

2

0

19

4

0

23 ONCOLOGISCH TIJDSCHRIFT

Goed

Presentatie

3

Huidverzorging tijdens radiotherapie : een onderzoek naar de verpleegkundige praktijk in Vlaanderen S. D’haese, EORTC Data Center, Brussel, A. Boone, dienst radiotherapie, AZ Sint-Lucas, Gent, S. Claes, dienst radiotherapie, Virga Jesse, Hasselt, T. Bate, dienst radiotherapie, Universitair Ziekenhuis Gent

Inleiding en achtergrond


B

4

ijna iedere patiënt die bestraald

minder op gegevens uit wetenschappelijk onderzoek (Campbell

wordt, krijgt in de loop van

& Pruitt, 1996 ; Hassey & Rose, 1982 ; Korinko & Yurick, 1997;

de behandeling of kort erna te

Ratcliff, 1990 ; Strohl, 1988). Dit heeft onder meer geleid tot

maken met enige vorm van huidreactie

het grote aantal instructies die beschikbaar zijn om huidreacties

(Porock & Kristjanson, 1999). Dit kan gaan

tijdens en na radiotherapie te voorkomen of te behandelen.

van een onschuldige roodheid van de huid

Dit arsenaal aan instructies en het gebrek aan resultaten

tot een ernstige vochtige huidwonde.

van relevant wetenschappelijk onderzoek suggereren dat er

De verpleegkundige zorg is gericht op

een grote verscheidenheid bestaat in de dagelijkse praktijk

het creëren van omstandigheden die de

(Campbell & Lane, 1996).

heling en het comfort bevorderen en het

Onderzoek naar de verschillen in de dagelijkse praktijk betref-

risico op infectie en pijn verminderen.

fende huidreacties is schaars. Eén onderzoek in Groot-Brittanië

De preventie en verzorging van huid-

bij radiotherapeuten van 33 verschillende centra wees uit

reacties tijdens en na een radio-thera-

dat er veel verschillen tussen de centra bestonden en dat

piebehandeling is een multi-disciplinaire

er vaak verouderde technieken werden gebruikt waarvan de

aangelegenheid. Door zijn unieke relatie

effectiviteit in vraag kon worden gesteld (Lavery, 1995).

met de patiënt speelt de verpleegkun-

De doelstelling van dit onderzoek was de verpleegkundige

dige hierin een centrale rol. Dit domein

praktijk in Vlaanderen na te gaan, wat betreft de huidverzorging

wordt, zoals vele andere domeinen van

tijdens een radiotherapiebehandeling. Op basis van de resul-

de verpleegkundige zorg, sterk beïnvloed

taten werd aan dit onderzoek een interventie gekoppeld.

door tradities. Uit de literatuur blijkt dat

Het betrof hier het opstellen van een protocol voor de

de meeste klinische artikels gebaseerd

preventie en verzorging van huidreacties tijdens en na een

zijn op de opinies van experten maar veel

radiotherapiebehandeling.

HUIDVERZORGING

TIJDENS RADIOTHERAPIE

Tot slot werden een aantal demografische gegevens

Methodologie

verzameld zoals leeftijd, geslacht en beroepsopleiding. Het initiatief voor dit onderzoek werd genomen door

Verder werd gevraagd of een aanvullende opleiding

de werkgroep radiotherapie van de Vlaamse Vereniging

werd gevolgd, hoelang de verpleegkundige werkzaam

voor Radiotherapie en Oncologieverpleegkundigen

was op de afdeling en of hij/zij in een universitair of

(VVRO). De vragenlijsten werden na een toelichting

niet-universitair ziekenhuis was tewerkgesteld.

over het doel van de studie door de vertegenwoordiger van de werkgroep uitgedeeld aan alle verpleegkundgen

Steekproef

van de deelnemende centra en nadien verzameld.

De onderzoekspopulatie omvatte alle verpleegkundigen die werkzaam zijn op één van de veertien radiothe-

Vragenlijst

rapie-afdelingen in Vlaanderen. De negen afdelingen

De vragenlijst werd overgenomen uit een vergelijkbaar

die een vertegenwoordiger hebben in de werkgroep

onderzoek dat werd uitgevoerd in Vlaamse radiothe-

radiotherapie van de VVRO werden uitgenodigd om

rapiecentra (Verhoyen, 1994, niet gepubliceerde data).

deel te nemen aan het onderzoek. Verpleegkundigen van acht afdelingen namen deel aan het onderzoek.

Figuur 1: De vragenlijst Inhoud vragenlijst

Dit betekent meer dan de helft van alle Vlaamse Aantal items

Preventie mechanische prikkels

11

radiotherapie-afdelingen (57%). De vragenlijst werd door 67 verpleegkundigen ingevuld. Dit is 37% van de totale populatie van verpleeg-

Preventie fysische prikkels

6

Preventie chemische prikkels

8

en werkzaam zijn op een radiotherapie-afdeling

Adviezen en technieken bij erytheem

10

in Vlaanderen (N=181). Het antwoord-percentage

Adviezen en technieken bij droge desquamatie

13

bedroeg 59%.

kundigen die dagelijks in contact komen met patiënten

Adviezen en technieken bij vochtige desquamatie 21

Gegevensverwerking

Open vragen

De gegevens werden op een descriptieve manier

9

verwerkt. De mate waarin in de praktijk verscheiZe werd ontworpen op basis van een inventerisatie van

denheid bestond werd verdeeld in drie categoriën:

in de literatuur beschreven instructies aangevuld met

veel, matige of weinig verscheidenheid. Veel verschei-

de mening van verpleegkundige experten werkzaam

denheid betekent dat minder dan de helft van de

op een radiotherapie afdeling.

verpleegkundigen hetzelfde antwoord gaven. Matige

De vragenlijst bestaat uit 78 vragen (Figuur 1). De

verscheidenheid betekent dat tussen 50% en 75%

eerste reeks vragen behandelt de mate waarin ver-

van de verpleegkundigen hetzelfde antwoord gaven.

pleegkundigen instructies geven ter preventie van

Weinig verscheidenheid betekent dat meer dan 75%

mechanische, fysische en chemische prikkels. Een

van de verpleegkundigen hetzelfde antwoord gaven.

volgende reeks beschrijft instructies die worden gegeven bij de verschillende fasen van huidreactie

Resultaten

tie). Ieder onderdeel van de vragenlijst bevat een

Demografische kenmerken

open vraag naar instructies die niet werden vermeld

Het grootste deel van de steekproef bestond uit

in de lijst. De antwoordcategorieën van 69 vragen

vrouwen (Tabel 1). De gemiddelde leeftijd bedroeg 35

bestaan uit een 4-punts Likert schaal (nooit, soms,

jaar en men werkte gemiddeld acht en een half jaar

vaak, altijd).

op de afdeling. De meesten hadden een A1-opleiding

ONCOLOGISCH ONCOLOGISCH TIJDSCHRIFT TIJDSCHRIFT

(erytheem, droge desquamatie en vochtige desquam-

5 5

A R T I K E L S

Tabel 1: Demografische kenmerken van de steekproef Kenmerk

Aantal patiënten

Geslacht Man

20 (32%)

Vrouw

43 (68%)

Instructies om mechanische, fysische en chemische prikkels te vermijden Er bestond heel wat verscheidenheid in de instructies om prikkels te vermijden. Alleen voor de instructies ‘markeringen niet verwijderen’ en ‘geen zonlicht’, ‘geen aftershave’ en ‘geen parfum of deodorant’ gaf meer dan 75% van de verpleegkundigen hetzelfde antwoord, namelijk dat zij dit advies altijd geven

Leeftijd Gemiddelde

35.26

(Tabel 2). Op bijna de helft van de vragen (48%)

SD

9.16

gaf minder dan de helft van de verpleegkundigen hetzelfde antwoord (Figuur 2). De instructies waar veel verscheidenheid in bestaat zijn ‘druk vermijden’, ‘niet

Aantal jaren werkzaam op RT Gemiddelde

8.56

wassen’, ‘niet wassen axillair’, ‘dragen van loszittende

SD

7.68

kledij’, ‘dragen van katoenen kledij’, ‘geen das bij NKO-radiotherapie’, ‘snelverband vermijden’, ‘geen

Opleiding

warmwaterkruik’, ‘geen sauna’, ‘geen ijszakjes’,

A1

45 (70%)

A2

15 (23%)

Ass vpk

3 (5%)

Andere

1 (2%)

‘wassen met neutrale zeep’, ‘amandelolie aanbrengen’ en ‘niet zwemmen’. Op de open vraag werd de instructie dat een deodorant stick mag gebruikt worden i.p.v. een spray éénmaal vermeld. Andere instructies die werden gegeven

Aanvullende opleiding Ja

26 (41%)

Neen

38 (59%)

zijn geen bustehouder met beugels te dragen (2) en zwemmen in een zwembad zonder chloor is toegelaten (1).

Universtair ziekenhuis

25 (37%)

Niet-universitair ziekenhuis

42 (63%)

Instructies bij erytheem Op 40% van de instructies gaven meer dan 75% van de verpleegkundigen hetzelfde antwoord, met name

(70%) en volgden geen aanvullende opleiding in

dat ze het advies nooit geven (Figuur 2). Een zelfde

verband met radiotherapie (59%). Meer dan de helft

aantal instructies toonde veel verscheidenheid aan.

van de verpleegkundigen kwamen uit niet-universitaire

Deze zijn ‘niet wassen’, ‘beschermen met compres’,

ziekenhuizen (63%).

‘Eosine 2%’ en ‘amandelolie aanbrengen’. Bij twee

Missing values Slechts 1.7% van de waarden werden niet ingevuld. Algemeen


In meer dan één derde van de instructies (36%)

6 6

bestond veel verscheidenheid in de mate waarin ze aan patiënten worden gegeven (Figuur 2). Hetzelfde aantal instructies vertoonde weinig verscheidenheid. Matige verscheidenheid bestond in 28% van de instructies.

instructies was er matige verscheidenheid te zien, namelijk: ‘hydraterende crème’ en ‘geen lotion’. Uit de open vragen blijkt er niet veel instructies gebruikt worden die niet in de vragenlijst stonden. Enkelen raadden Flammazine® (5) aan en enkelen vermelden produkten die kunnen gebruikt worden (Bepanthol®,

Lactacyd®

zeep,

aftersun).

Het

aanbrengen van een Mepitel® of Mepilex® verband werd door zeven verpleegkundigen als instructie gegeven.

HUIDVERZORGING


Instructies bij droge desquamatie

bestond voor de instructies ‘douche i.p.v. ligbad’, ‘be-

Bijna de helft van de instructies (46%) werd met weinig

schermen met compres’, ‘Eosine 2%’; ‘Flammazine®,

verscheidenheid door de verpleegkundigen gebruikt.

‘reinigen met fysiologische oplossing’ en ‘gebruik van

Veel verscheidenheid bestond in 31% van de instructies

een vetverband’.

(Figuur 2), zijnde ‘niet wassen’, ‘hydraterende crème’,

Bij de open vragen werd ook hier het gebruik van

‘beschermen met compres’ en ‘Flammazine®.

Mepitel® en Mepilex® verbanden vaak vermeld

Het aanbrengen van een Mepitel® of Mepilex®

(31%). Eén verpleegkundige gaf het advies de wonde

verband werd door zeven verpleegkundigen als

te ontsmetten met Hibitane in water. Het gebruik

instructie gegeven. Het gebruik van aftersun werd

van een Jelonet® verband of een Melonin® verband

door drie verpleegkundigen aangeraden.

werden eveneens één keer vermeld.

Instructies bij vochtige desquamatie

Discussie

Het aantal instructies dat met weinig verscheidenheid gebruikt werd bedroeg 42%. Minder dan één derde

Over het algemeen bestond er in de praktijk

van de instructies werd met veel verscheidenheid

heel wat verscheidenheid wat betreft de aanpak

gebruikt (29%). Bij 29% van de instructies werd matige

van huidreacties. Meer dan één derde van de instruc-

verscheidenheid opgemerkt. Veel verscheidenheid

ties vertoonden veel verscheidenheid (36%), 28%

Figuur 2: Verscheidenheid in de verzorging van huidreacties: algemeen, preventie van prikkels, eryteem,

* <50% = veel verscheidenheid: minder dan de helft van de verpleegkundigen geeft hetzelfde antwoord ** 50-75% = matige verscheidenheid: tussen 50% en 75% van de verpleegkundigen geeft het zelfde antwoord *** >75% = weinig verscheidenheid: meer dan drie op vier verpleegkundigen geeft hetzelfde antwoord


droge desquamatie, vochtige desquamatie

7 7

A R T I K E L S

vertoonden matige verscheidenheid en 36% weinig

om dezelfde reden gaf 72% vaak of altijd de instructie

verscheidenheid. Deze verscheidenheid in de praktijk

een douche te nemen in plaats van een ligbad.

kan voor verwarring zorgen bij de verpleegkundigen

Het hydrateren van de huid, een maatregel die in

en niet in het minst bij de patiënten. Het kan leiden

de literatuuur vaak wordt vermeld om huidreacties

tot een weinig optimale huidverzorging maar ook tot

te voorkomen werd weinig aangeraden door Vlaamse

twijfels en een gebrek aan vertrouwen van de patiënt

verpleegkundigen (Hassey & Rose, 1982; Hilderly, 1983;

in de zorg.

Korinko & Yurick, 1997; Sitton, 1992; Strohl, 1988).

De resultaten van dit onderzoek zijn vergelijkbaar met

Slechts één derde (34%) gaf het advies amandelolie

het onderzoek van Verhoyen (1994) uitgevoerd bij

aan te brengen terwijl de meeste verpleegkundigen

79 verpleegkundigen. Respectievelijk 32%; 40% en

vaak of altijd de instructie gaven geen zalven of

28% van de instructies toonden veel, matig en weinig

crèmes of geen lotion te gebruiken (resp. 81% en

verscheidenheid in gebruik in de praktijk. Hieruit blijkt

74%). Het hydrateren van de huid kan een preventief

dat in acht jaar geen verbetering is opgetreden in de

effect hebben en een positief effect op de helingstijd

duidelijkheid en standaardisering van de verzorging

doordat het vochtverlies gecompenseerd wordt en de

van huidreacties tijden een radiotherapiebehandeling.

huid minder snel uitdroogt (Naylor et al, 2001). Er

Een mogelijke verklaring is dat er geen actie was

bestaat echter te weinig klinisch onderzoek om deze

gekoppeld aan dit onderzoek.

bewering te staven. Sommige studies tonen aan dat

Een mogelijke verklaring voor de verscheidenheid is

het gebruik van een crème geen klinisch belangrijke

dat bijna iedere afdeling die deelnam een eigen

voordelen geeft in vergelijking met het niet gebruiken

huidprotocol heeft die sterk kunnen verschillen van

van een crème (Lokkevik et al, 1996; Porock &

elkaar. Verder blijkt ook dat deze protocollen niet altijd

Kristjanson, 1999). Andere studies tonen wel een

goed geïmplementeerd zijn op de afdeling en dus

positief effect aan (Olsen et al, 2001; Maiche et al,

onvoldoende gebruikt worden.

1990).


Ook het aanbrengen van talkpoeder werd weinig

8 8

Instructies bij mechanische, fysische en chemische prikkels

aangeraden. Slechts 30% gaf deze instructie vaak of

De verpleegkundige praktijk inzake huidverzorging is

literatuur heel wat controverse. Poeders reduceren

niet altijd in overeenstemming met gegevens uit de

vochtigheid, maceratie en wrijving, kunnen een

literatuur. Dit is zo voor het advies ‘niet wassen’. Bijna

licht koelend effect geven of verminderen de jeuk

de helft van de verpleegkundigen gaf dit advies vaak

en/of werken anti-inflammatoir. Door het gebruik van

of altijd (45%). Indien men wassen toelaat, werd

poeders kunnen echter de haarfollikels en zweetporiën

door 64% van de verpleegkundigen vaak of altijd

worden afgesloten waardoor de kans op irritatie toe-

gezegd dit met een neutrale zeep te doen. Uit recente

neemt. Tevens kan door contact van het poeder met

literatuur blijkt dat wassen met of zonder zeep niet af

zweet glucose worden gevormd wat bacteriële en

te raden is omwille van het comfort voor de patiënt.

schimmelgroei bevordert. Het weinige beschikbaar

Bij wassen met water alleen of met water en zeep ziet

klinisch onderzoek toont aan dat er geen verschil

men geen toename in het aantal of de ernst van de

bestaat tussen het preventief gebruik van talkpoeder

huidreacties (Campbell & Illingworth, 1992; Schratter-

en een crème in het onstaan en de ernst van

Sehn et al, 2001; Roy et al, 2001). Een mogelijke

huidreacties (Schreck et al, 2002).

reden waarom wassen toch werd afgeraden, is de

Veel nuttige instructies om mechanische, fysische of

kans op het verdwijnen van de huidmarkeringen die

chemische prikkels te vermijden werden door minder

nog vaak met inkt worden aangeduid. Waarschijnlijk

dan de helft van de verpleegkundigen vaak of

altijd. Over het gebruik van poeders bestaat in de

HUIDVERZORGING


altijd gegeven. Dit was het geval voor de instructies ‘geen das bij NKO-bestraling’ (31%), ‘loszittende

kledij’

Tabel 2: Relatieve frequentieverdeling van de adviezen om mechanische, fysische en chemische prikkels te vermijden t.h.v. de bestraalde plaats.

(46%), Nooit (%)

Soms (%)

Vaak (%)

Altijd (%)

Druk vermijden

12

16

30

40

Markeringen niet verwijderen

7

7

1

84

Niet wassen

36

19

9

36

Niet wassen - axillair

36

16

6

40

Deppend drogen

10

10

16

63

Douche ipv ligbad

9

19

15

57

Loszittende kledij

25

28

25

21

Katoenen kledij

13

27

25

34

Geen das bij NKO-radiotherapie

43

25

16

15

Elektrisch scheren

3

4

19

73

Snelverband vermijden

19

24

12

45

Beschermen tegen wind

57

18

12

12

Geen zonlicht

3

1

10

85

Geen solarium

4

9

18

69

Geen warmwaterkruik

45

22

6

25

Instructies bij erytheem

Geen sauna

42

15

10

31

Bij de instructies die gebruikt

Geen ijszakjes

48

16

10

24

werden wanneer erytheem

Chemische prikkels

optreedt, is er minder ver-

Geen parfum of deodorant

3

6

6

85

scheidenheid dan bij de in-

Geen aftershave

4

6

12

76

structies voor het vermijden

Wassen met neutrale zeep

19

15

12

52

van prik-kels. Het percentage

Talkpoeder aanbrengen

58

12

12

18

in-struc-ties waar veel ver-

Amandelolie aanbrengen

37

28

25

9

scheidenheid

Geen zalven of crèmes

10

9

15

66

lager maar bedraagt toch

Geen lotion

16

9

10

64

nog 40%. Het percentage

Niet zwemmen

16

30

9

42

in-structies

* som is niet altijd 100% door afronding en ‘missing values’

‘beschermen (30%),

tegen

‘geen

wind’

warmwater-

kruik’ (31%), ‘geen sauna’ (41%) en ‘geen ijszakjes’ (34%). Instructies die door meer dan de helft maar minder dan drie op vier verpleegkundigen vaak of altijd werden gegeven zijn ‘druk vermijden’ (70%), ‘katoenen kledij’ (59%), ‘snelverband vermijden’ (57%) en ‘niet zwemmen’ (51%). De overige zes instructies werden door de meeste verpleegkundigen vaak of altijd gegeven (Tabel 2).

bestaat

waar

was

weinig

Mechanische prikkels

Fysische prikkels

veel hoger (40%). Er werden weinig instructies

door meer dan 75% van de verpleegkundigen nooit

gegeven wanneer eryt-heem optreedt. Slechts twee

of slechts soms gegeven. Deze waren het gebruik van

instructies werden vaak of altijd gegeven door meer

‘hydra-terende crème’, ‘talkpoeder’, ‘vitamine A & D

dan de helft van de verpleegkundigen, namelijk ‘geen

zalf’, hydrocortisone crème’, ‘polyethyleen verband’

lotion aanbrengen’ en ‘Eosine 2%’. Het aanbrengen

en ‘beschermen met een compres’.

van amandelolie werd door bijna één derde vaak of

Ook de aanpak van erytheem is niet altijd in over-

altijd gegeven (31%). De overige instructies werden

eenstemming met literatuurgegevens. Wassen wordt


verscheidenheid bestaat was

9 9

A R T I K E L S

Tabel 3: Relatieve frequentieverdeling van de adviezen en technieken bij erytheem. Adviezen en technieken

Nooit (%)

Soms (%)

Vaak (%)

Altijd (%)

Niet wassen

31

22

7

37

Hydraterende crème

54

21

15

9

Geen lotion

19

10

10

54

Beschermen met compres

36

43

15

3

Eosine 2%

30

13

21

36

Vit A&D zalf

78

9

9

0

Hydrocortisone crème

84

13

1

0


75

9

3

13

Amandelolie aanbrengen

46

22

13

18

Polyethyleen verband

76

16

6

0

* som is niet altijd 100% door afronding en ‘missing values

aangeraden in de literatuur, maar 44% van de

verouderde techniek die gebruikt werd om vochtige

verpleegkundigen geeft vaak of altijd het advies

wonden uit te drogen. Aangezien er bij erytheem

niet te wassen. Ook het hydrateren van de huid

geen sprake is van een vochtige wonde is het in deze

wordt weinig aangeraden. Slechts 24% van de ver-

fase af te raden.


pleegkundigen geeft dit advies vaak of altijd, terwijl

10

dit een standaardbehandeling is bij erytheem. Ook

Instructies bij droge desquamatie

andere adviezen die gericht zijn op het hydrateren

Bij de aanpak van droge desquamatie zagen we minder

van de huid en volgens de literatuur kunnen gebruikt

verscheidenheid dan bij de aanpak van erytheem en

worden, worden weinig gegeven (aanbrengen van

de preventieve maatregelen. Het percentage instructies

amandelolie, lotion, vitamine A&D zalf). Hetzelfde zien

waar veel verscheidenheid in bestond bedroegt

we voor het gebruik van talkpoeder. Het wordt zeer

31%, tegenover 46% die weinig verscheidenheid

weinig aangeraden door de verpleegkundigen (16%)

vertoonden.

maar is bruikbaar bij de behandeling van erytheem

De resultaten waren vergelijkbaar met de resultaten bij

hoewel hierover discussie bestaat.

erytheem. Ook wanneer droge desquamatie optreedt,

Het gebruik van een hydrocortisone crème werd nooit

werden weinig instructies gegeven. Geen enkele

aangeraden. Volgens de literatuur is dit een goede

instructie werd door meer dan de helft van de

aanpak omdat cortisone crèmes door de meeste au-

verpleegkundigen vaak of altijd gegeven. Enkele

teurs alleen aangeraden worden bij jeuk en wanneer

instructies werden door ongeveer één vierde tot één

de patiënt last heeft van de huidreactie (Campbell &

derde van de verpleegkundigen vaak of altijd gegeven.

Lane, 1996; Naylor et al, 2001). In de literatuur bestaat

Deze zijn het gebruik van hydraterende crème (29%),

echter discussie over het gebruik van corticoïden

amandelolie (25%), Flammazine® (35%) en het

crèmes. Sommigen raden het preventief gebruik ervan

afraden van ijszakjes (25%). Dezelfde opmerkingen

aan (Boström et al, 2001; Glees et al, 1979).

over het gebruik van hydraterende crème en andere

Het gebruik van Eosine 2% is af te raden. Het is een

methoden om de huid te hydrateren (amandelolie, aloë

HUIDVERZORGING


vera, vitamine A&D zalf, kamillo crème), talkpoeder

et al, 1990). Verder reduceren ze de kans op pijn of

en wassen gelden ook bij droge desquamatie. Het

trauma door kleven van het verband of de huidplooien

gebruik van een hydrocortisone crème is in deze fase

en vormen ze een fysische barrière tegen infecties

van huidreactie wel aan te raden maar dit wordt

(Hutchinson & Lawrence, 1991). Uit deze studie blijkt

nooit gedaan door de bevraagde verpleegkundigen.

dat afsluitende verbanden nog niet veel gebruikt

Flammazine® wordt het meest aangeraden in

worden. Het gebruik van hydrocolloïd of polyethyleen

tegenstelling

literatuur.

verbanden werd door respectievelijk 88% en 95%

Flammazine® is alleen aangewezen voor ‘full-thickness

van de verpleegkundigen nooit of slechts soms aan-

wonden’. Aangezien er in deze fase nog geen open

geraden. Het gebruik van silicone verbanden werd door

wonde is, is er geen reden om dit produkt te gebruiken.

bijna één derde van de verpleegkundigen vermeld

Het kan ook overgevoeligheidsreacties geven, geeft

(31%).

verkleuring van het wondoppervlak wat de beoordeling

De instructie ‘niet wassen’ werd in deze fase vaker

van de wonde bemoeilijkt, de verbandwisseling is

gegeven aan de patiënten (73%) in vergelijking met

traumatisch en het zou een negatief effect hebben op

de vroegere fasen van huidreactie hoewel het zacht

de celgroei (Bugmann et al., 1998).

wassen van de huid aan te raden is. Bij een

tot

gegevens

uit

de

meer van toepassing. Drieënnegentig percent van

De verscheidenheid bij de aanpak van vochtige

de verpleegkundigen antwoordde dan ook dit advies

desquamatie verschilde lichtjes in vergelijking met de

nooit te geven. Ook andere maatregelen met als doel

verscheidenheid bij droge desquamatie. Het aantal

het hydrateren van de huid werden niet meer of zeer

instructies waar weinig en veel verscheidenheid in

weinig aangeraden (amandelolie, kamillo crème).

bestond was iets lager (respectievelijk 42% en 29%).

Het reinigen van de wonde is een belangrijk aspect

Ook in deze fase van huidreactie zien we dat weinig

in de wondzorg. Dit kan door het zacht wassen van

instructies worden gegeven aan de patiënten. Het

de wonde of door het reinigen met fysiologisch water.

gebruik van Flammazine® was de populairste techniek

Beide technieken werden slechts door een beperkt

en werd door 62% van de verpleegkundigen vaak

aantal verpleegkundigen gebruikt (25% en 31%). Het

of altijd gebruikt. Eosine 2% werd door 61% vaak

gebruik van ontsmettingsmiddelen die irritant zijn voor

of altijd gebruikt. Andere instructies die door een

de huid worden niet aangeraden door de literatuur

beperkt aantal verpleegkundigen vaak of altijd werden

en in deze studie ook bijna nooit gebruikt (vb. Dakin,

gegeven zijn het gebruik van talkpoeder (18%), een

zurstofwater) Een produkt dat door meer dan de helft

vetverband (20%), beschermen met een compres

(61%) van de verpleegkundigen vaak of altijd werd

(42%), beschermen tegen buitenlucht (34%), wonde

aangeraden is Eosine 2%. Deze techniek is verouderd

reinigen met fysiologische oplossing (31%). De andere

en zijn werking berust op het droog houden van een

adviezen werden door een zeer beperkt aantal ver-

wonde wat in contradictie is met het principe van een

pleegkundigen gegeven.

vochtige wondomgeving bij vochtige wonden. Tevens

In deze fase wordt door veel onderzoekers het gebruik

zorgt de verkleuring voor een moeilijke beoordeling

van afsluitende verbanden als standaardbehandeling

en follow-up van de huidreactie. Hetzelfde kan ge-

vermeld. Afsluitende verbanden creëren een vochtige

zegd worden ove het gebruik van Gentiaanviolet

wondomgeving wat de vorming van collageen en

maar dit wordt in Vlaanderen door slechts weinig

nieuwe capillairen bevordert en zorgt voor een kortere

verpleegkundigen nog vaak gebruikt (11%).

inflammatiefase dan wonden die droog worden gehouden (Dyson et al., 1988; Miller, 1998b; Margolin


vochtige wonde is het hydrateren van de huid niet Instructies bij vochtige desquamatie

11 11

A R T I K E L S

Tabel 4: Relatieve frequentieverdeling van de adviezen en technieken bij droge desquamatie.

Beperkingen van het onderzoek De vragenlijst werd integraal

Adviezen en technieken

Vaak (%) Altijd (%)

overgenomen uit het onder-

Nooit (%)

Soms (%)

Niet wassen

36

24

4

36

zoek van Verhoyen (1994).

Hydraterende crème

49

21

22

7

Een kritiek kan zijn dat deze

Geen ijszakjes

64

10

1

24

vragenlijst niet helemaal up


43

46

9

0

to date is maar uit de open

Aloe Vera

91

1

0

0

vragen

Vit A&D zalf

79

7

7

1


82

12

1

0

Kamillo crème

87

9

1

0

Flammazine

37

24

31

4

Talkpoeder

78

7

7

6

Amandelolie

57

15

9

16


79

15

4

0

bruik zijn geraakt. Een mo-

Vetverband

54

27

10

6

gelijke bron van vertekening

bleek

dat

slechts

weinig nieuwe technieken worden toegepast. Wel bleek dat een aantal technieken die in de vragenlijst vermeld werden bijna volledig in on-

van de resultaten is dat de vra-


genlijsten in het ziekenhuis Tabel 5: Relatieve frequentieverdeling van de adviezen en technieken bij vochtige

werden ingevuld. De kans

desquamatie.

op groepsbeïnvloeding is op


Adviezen en technieken

12 12

Nooit (%)

Soms (%)

Vaak (%) Altijd (%)

deze manier aanwezig wat

Niet wassen

19

6

15

58

minder bestaat wanneer de

Douche ipv ligbad

18

16

18

43

vragenlijsten naar huis worden

Hydraterende crème

93

6

1

0

opgestuurd en ingevuld.


82

0

0

18

Amandelolie aanbregen

93

4

1

1


12

36

30

12

Beschermen tegen buitenlucht

51

15

13

21

Dakin

84

9

1

3

Eosine 2%

24

12

19

42

Gentiaan Violet

66

16

10

1

belang


82

9

4

0

pleegkundige hecht aan het

Flammazine

12

24

46

16

geven van informatie over

Kamillo crème

88

7

0

0

huidreacties, de tijd die er

Vaseline

93

3

1

0

is om informatie te geven

Reinigen met fysiologische oplossing

34

33

18

13

en het belang van informa-

Spoelen met zuurstowater

84

9

3

1

tieverstrekking op de afdeling

Hydrocolloïd verband

64

24

7

3

in het algemeen. Een andere


73

22

3

0

beïnvloedende factor kan zijn

Vetverband

40

36

16

4

dat de verpleegkundigen ver-

Rivanol compres

82

6

3

0

Gewatteerde compres

57

28

6

6


Een beperking is dat er bepaalde factoren zijn die de resultaten kunnen hebben beïnvloed. Het geven van instructies hangt af van het dat

de

ver-

trouwen op de schriftelijke informatie die vaak aanwezig is op de afdelingen. Wanneer

HUIDVERZORGING


verpleegkundigen weten dat patiënten deze informatie

Denham JW, Hamilton CS, Simpson SA, Ostwald PM, O’Brien

krijgen zijn ze misschien meer geneigd om deze infor-

M, Kron T, Joseph DJ, Dear KBG (1995). Factors influencing the

matie niet meer mondeling te geven.

degree of erythmatous skin reactions in humans. Radiother

Een andere bron van vertekening is dat sommige

Oncol, 36, 107-20.

verpleegkundigen misschien bepaalde instructies niet toepassen omdat het gaat om een medisch probleem. Dit is vooral het geval bij vochtige desquamtie waarbij voor de verzorging ervan dikwijls een voorschrift van de arts nodig is.

Conclusie

Dyson M, Young S, Pendle CL, Webster DF, Lang SM (1988). Comparison of the effects of moist and dry conditions on dermal repair. Journal Invest Dermatol, 91, 434-9. Glees

JP,

Mameghan-Zadeh

H,

Sparkes

CG

(1979).

Effectiveness of topical steroids in the control of radiation dermatitis: a randomized trial using 1% hydrocortisone cream and 0.05% clobetasone butyrate. Clin Radiol, 30(4),

De resultaten van dit onderzoek tonen aan dat de

397-403.

huidige aanpak van huidreacties door radiotherapie door Vlaamse verpleegkundigen sterk verschillend is.

Hassey KM, Rose CM (1982). Altered skin integrity in patients

Er worden nog vaak verouderde technieken gebruikt

receiving radiation therapy, Oncol. Nurs Forum, 9, 44.

of instructies op een verkeerde manier gegeven. Dit wordt veroorzaakt door het gebrek aan beschikbare

Hilderley L (1983): Skin care in radiation therapy: a review

onderzoeksgegevens en de beperkte toepassing van

of the literature, Oncol. Nurs Forum 10, 51

de beschikbare gegevens in de praktijk. Op basis van deze resultaten werd besloten een protocol voor de

Hutchinson JJ, Lawrence JC (1991). Wound infection under

verzorging van huidreacties te ontwikkelen gebaseerd

occlusive dressings. Journal of Hosp Infect., 17(2), 83-94.

beschikbaar zijn voor alle afdelingen met als mogelijk gevolg meer standaardisering van de huidverzorging.

Referenties Bugmann P, Taylor S, Gyger D, Lironi A, Genin B, Vunda A, LaScala G, Birraux J, Le Coultre C (1998). A silicone-coated nylon dressing reduces healing time in burned paediatric patients in comparison with standard sulfadiazine treatment: a prospective randomized trial. Burns, 24(7), 609-12. Campbell MK, Pruitt JJ (1996). Radiation therapy: Protecting your patient’s skin. RN, 46-7. Campbell IR, Illingworth MH (1992). Can patients wash during radiotherapy to the breast or chest wall ? A randomized controlled trial. Clin Oncol, 7, 78-82. Campbell J, Lane C (1996). Developing a skin-care protocol in radiotherapy. Prof Nurse, 12(2), 105-108.

Korinko A, Yurick A (1997). Maintaining skin integrity during radiation therapy. Am J Nurs, 97, 40-4. Lavery BA. (1995). Skin care during radiotherapy : a survey of UK practice. Clin Oncol, 7(3), 184-7. Lokkevik E, Skovlund E, Reitan JB, Hannisdal E, Tanum G (1996). Skin treatment with bepanthen cream versus no cream during radiotherapy: A randomized controlled trial. Acta Oncol, 35(8), 1021-6. Maiche AG, Gröhn P, Mäki-Hokkonen H (1990) Effect of chamomile cream and almond ointment on acute radiation skin reaction. Acta Oncol, 30, 395-6 Margolin SG, Breneman JC, Denham DL, LaChapelle P, Weckbach L, Aron BS (1990). Management of radiationinduced moist skin desquamation using hydrocolloïd dressing. Cancer Nurs, 13(2), 71-80. Miller M (1998b). Moist wound healing : the evidence. Nurs


op de beschikbare onderzoeksgegevens. Dit protocol zal

13 13

A R T I K E L S

Times, 94(45), 74-6. Naylor W, Laverty D, Mallett J (2001). Handboek of wound management in cancer care. Blackwell Science Ltd, London. Olsen DL, Raub W, Bradley C, Johnson M, Macias JL, Love V, Markoe A (2001). The effect of aloe vera gel/mild soap versus mild soap alone in preventing skin reactions in patients undergoing radiation therapy. Oncol Nurs Forum, 28(3), 543-7.

R e k l a m e Porock D, Kristjanson L (1999). Skin reactions during radiotherapy for breast cancer: the use and impact of topical agents and dressings. Eur J Cancer Care, 8(3), 143-53. Roy I, Fortin A, Larochelle M (2001). The impact of skin washing with water and soap during breast irradiation: a randomized study. Radiother Oncol, 58(3) : 333-9. Schratter-Sehn AU, Brinda K, Kahrer M, Novak M (2001). Improvement of skin care during radiotherapy. Onkologie, 24(1), 44-6. Schreck U, Paulsen F, Bamberg M, Budach W (2002). Intraindividual comparison of two different skin care conceptions in patients undergoing radiotherapy of the head-and-neck region. Strahlenther Onkol, 178(6), 321-9. Sitton E (1992). Early and late radiation-induced skin alterations. Part I : Mechanisms of skin changes. Oncol Nurs Forum, 5, 801-7. Strohl RA (1988). The nursing role in radiation oncology: symptom management of acute and chronic reactions. Oncol Nurs Forum, 15, 429 Verhoyen J (1994). Huidverzorgingstechnieken bij bestralingsreacties toegepast in de Vlaamse radiotherapie-centra. Projectthesis aangeboden tot het verkrijgen van de graad ONCOLOGISCH TIJDSCHRIFT

van Licentiaat in de Medisch-Sociale Wetenschappen aan de

14 14

Katholieke Universiteit van Leuven Westbury C, Hines F, Hawkes E, Ashley S, Brada M (2000). Advice on hair scalp care during cranial radiotherapy : a prospective randomized trial. Radiother Oncol, 54, 109-16.

Haarcenter


Reklame Smiths Medical Belgium

15

Palliatieve thuiszorg voor kinderen in de regio Antwerpen Dr. E. Michiels, Dienst Kinderoncologie, Koningin Paola Kinderziekenhuis, 2020 Antwerpen

A

Als een kind kanker krijgt, zal

palliatieve zorg voor een kind iets heel anders dan palliatieve

alles op alles gezet worden om

zorg voor volwassenen “in het klein”. Een kind is geen kleine

genezing te bekomen. Helaas

volwassene, en vergt een specifieke aanpak. De doseringen van

zal voor een aantal van deze kinderen

de medicatie zijn anders. Sommige vormen zijn niet te gebruiken

het moment komen waarop er geen

bij kinderen, denk maar aan intramusculaire injecties die

curatieve mogelijkheden meer zijn, en

bij kinderen zeer angstaanjagend en pijnlijk zijn en in pallia-

overgegaan moet worden op palliatieve

tieve setting eigenlijk nooit zouden mogen gebruikt worden.

therapie. Ook kinderen met een metabole

Ook emotioneel reageren kinderen anders dan volwassenen,

aandoening of neurodegeneratieve ziekte

naargelang hun leeftijd. Tenslotte is er nog de omgeving van

hebben soms een infauste prognose.

ouders, grootouders, broers en zussen, school, vriendjes e.d. die het geheel nog gecompliceerder maken.

Met de toenemende belangstelling voor palliatieve zorgen thuis en de toenemende

Dit alles heeft geleid tot het inzicht dat er nood was aan mensen

mogelijkheden op dat gebied voor volwas-

die zich specifiek bezighielden met palliatieve zorg voor kinderen,

senen, groeide -gelukkig- tevens het besef

en tot het oprichten van een Commissie Kinderen binnen de

dat ook kinderen (en hun ouders) de laat-

v.z.w. Palliatieve Hulpverlening Antwerpen (PHA). Dit laatste is

ste weken of maanden van hun leven

een pluralistisch netwerk voor palliatieve hulpverlening in het

in alle rust en geborgenheid thuis willen

arrondissement Antwerpen. Zij heeft als doel de levenskwaliteit

doorbrengen. Voor kinderen geldt nog

van de palliatieve patiënt en zijn omgeving te optimaliseren.

sterker dan voor volwassenen dat een

Secundaire doelen zijn sensibilisatie, stimuleren van samen-

ziekenhuis bedreigend overkomt, en dat

werking, dienstverlening, vrijwilligerswerking en deskundigheids-

zij daar liever niet willen verblijven, zeker

bevordering. Eén principe staat daarbij centraal: PHA neemt geen

niet de laatste weken van hun leven.

taken van anderen, bestaande hulpverleners en organisaties,


over, maar ondersteunt de intra- en extramurale hulpverlening en

16

Toch was het tot voor enkele jaren

mantelzorg (dit is het zogenoemde emancipatorische principe).

gebruikelijk dat kinderen in het ziekenhuis

Al gauw leerde de ervaring dat PHA wel degelijk iets kon

kwamen/bleven om te sterven. Er waren

bijdragen aan de kwaliteit van de zorg voor de palliatieve

weinig kennis en middelen voorhanden

patiënt.

om kinderen goede thuiszorg aan te bieden en de huisarts stond er grotendeels

Om diezelfde kwaliteitsvolle zorg te kunnen aanbieden aan

alleen voor als een kind uit zijn patiën-

kinderen in de palliatieve fase, werd zoals gezegd een Commissie

tenbestand thuis wilde sterven. Daarbij is

Kinderen opgericht binnen PHA. In deze commissie zetelen een

PALLIATIEVE

THUISZORG VOOR KINDEREN IN DE REGIO

ANTWERPEN

huisarts, 2 kinderartsen, een palliatief verpleegkundige,

verwachten problemen. De noden en verwachtingen

een vertegenwoordiger vanuit het PHA, een sociaal

van het zieke kind en zijn/haar familie worden beke-

verpleegkundige en verder enkele mensen die beroeps-

ken en de mogelijkheden van de thuiszorg en de

halve te maken krijgen met kinderen in palliatieve

uitbouw daarvan wordt in kaart gebracht. Er wordt op

setting. Uit deze commissie is een project “Kinderen

dat moment ook een “werkboom” ingevuld met de

en palliatieve zorg” voortgekomen, dat een structuur

namen van al de mensen die betrokken zijn en hun

aanbiedt voor het verstrekken van palliatieve zorgen

respectievelijke taken (zie figuur). De huisarts neemt

thuis aan het zieke kind en zijn familie. De basisprincipes

zijn taak als spilfiguur op, en de specialist blijft op de

van het PHA blijven gehandhaafd, nl. er wordt gebruik

achtergrond bereikbaar voor overleg of vragen.

gemaakt van reeds bestaande diensten en organisaties voor thuiszorg met de huisarts als spilfiguur -dit in

De medewerker van PHA staat in voor de coördinatie

tegenstelling tot bvb. het koesterproject in Gent waar

van de zorg. Hij/zij is contactpersoon voor alle

iemand vanuit het ziekenhuis de zorgen thuis komt

betrokkenen en zorgt op vraag voor advies en onder-

verstrekken. De uitgebreidheid van de hulp wordt vol-

steuning van de eerstelijns hulpverleners. Dit kan

ledig vrijblijvend en op ieder moment bepaald door

concrete ondersteuning zijn zoals het uitlenen van

de vraag van het kind en de familie.

spuitaandrijvers, of sociale ondersteuning door het inzetten van vrijwilligers. PHA voorziet in een 24/24

Praktisch gezien komt het erop neer dat een kind

uur telefonische bereikbaarheid in geval van nood.

wordt aangemeld door de behandelend specialist die PHA verwittigt, ofwel door de familie die het kind

De palliatief verpleegkundige van het ziekenhuis

rechtstreeks bij PHA aanmeldt. In dat geval zal PHA

vervult de brugfunctie in het project. Zij staat in

vragen naar de naam van de behandelende arts en

voortdurend overleg met de zorgcoördinator van PHA.

deze verwittigen. Een derde mogelijkheid is dat de

Zij bereidt in het ziekenhuis het ontslag naar huis

huisarts PHA contacteert, dat dan op haar beurt de

voor, en leert thuisverpleegkundigen bepaalde ver-

behandelend specialist erbij zal betrekken.

pleegtechnische vaardigheden aan als daar vraag naar

Een absolute vereiste hierbij is natuurlijk dat de ouders

is. Zij neemt daarbij echter geen taken van de eerste

en het kind op de hoogte zijn van het feit dat het

lijn over. Zij houdt de behandelend specialist in het

gaat om palliatieve therapie, aangezien steeds de

ziekenhuis op de hoogte van ontwikkelingen in de

toestemming van de ouders (en het kind) vereist zijn

thuissituatie.

om PHA in te schakelen. Bij de aanvang van de palliatieve zorgen van het kind

zieke kind thuis, met al diegenen die thuis voor het

vindt een eerste overleg plaats tussen de behandelend

kind en zijn familie gaan zorgen (dus zonder de

specialist, de huisarts van de familie, de medewerker

specialist maar met de huisarts). Doel van dit overleg

van PHA die voor dit kind verantwoordelijk is, de

is de familie te laten kennismaken met de mensen

palliatief verpleegkundige, een verpleegkundige uit

die de zorg zullen opnemen, en uit te leggen wat

het ziekenhuis, de sociaal verpleegkundige, de psy-

de mogelijkheden (en onmogelijkheden) zijn. Tevens

choloog en eventueel de thuisverpleegkundige en

kunnen de ouders en het kind hun verwachtingen ten

andere mensen die op dat moment in de thuiszorg

aanzien van de hulp met de hulpverleners bespreken.

ingeschakeld zullen worden. In dit overleg wordt de huidige toestand op medisch, verpleegkundig, psycho-

Na dit overleg zullen er in functie van de vraag van

sociaal en spiritueel gebied besproken, evenals de te

het gezin of de hulpverleners eventuele volgende


Een tweede overleg vindt kort nadien plaats bij het

17 17

A R T I K E L S

overlegmomenten gepland worden. Uiteraard zal in

aan dat zij voelen met iets zeer essentieel bezig

de loop van de tijd zeer goed moeten gecommuni-

te zijn. Ouders kunnen hun tijd besteden aan écht

ceerd worden tussen de verschillende hulpverleners

belangrijke dingen zoals er gewoon zijn voor hun

om problemen te melden, de laatste medicatie-

kind in de tijd die hen samen nog rest, omdat

aanpassingen door te geven aan de wachtdiensten

praktische beslommeringen hen voor een deel uit

e.d.

handen genomen worden. Verder weten zij dat er

Het project startte in 1998 met het eerste palliatief

in tijden van nood dag en nacht iemand bereikbaar

patiëntje. Ondertussen werden er een 20-tal aanvragen

is die de situatie kent, hetgeen zeer rustgevend is

verwerkt, sommige voor kinderen van buiten de regio

en afscheid nemen van hun kind in een kalme en

Antwerpen. In dat geval werden de opgedane kennis

intieme sfeer mogelijk maakt.

en ervaringen doorgegeven aan het desbetreffende netwerk uit die regio, met succes.

Voor verdere informatie over dit project kan u steeds

Het is moeilijk om de waarde van het project in cijfers

terecht bij de v.z.w. PHA (Palliatieve Hulpverlening

weer te geven (hetgeen in de moderne geneeskunde

Antwerpen), Commissie Kinderen, UIA - gebouw S,

zo belangrijk is), maar uit evaluaties die na elke

Universiteitsplein 1, 2610 Wilrijk, telefoonnummer +32

“casus” gehouden worden bij zowel de ouders als de

3 820 25 31 of Dr. Michiels, Dienst Kinderoncologie

hulpverleners, blijkt dat de hulp door beide groepen

Koningin Paola Kinderziekenhuis, Lindendreef 1, 2020

als zeer positief ervaren wordt. Hulpverleners geven

Antwerpen, telefoonnummer +32 3 280 21 60.


PHA 24 u bereikbaar Verantwoordelijk dossier Unviversiteitsplein 1 2610 Wilrijk Tel.: 03/820 25 31 Fax: 03/820 25 30

18 18

Gezin Adres Tel.

Brugfunctie ziekenhuis Mieke Truyen Koningin Paola ziekenhuis Lindendreef 1 2018 Antwerpen Tel.: 03/280 21 60 (P5) Tel.: 03/280 31 11 (ZH)

Huisarts Naam Adres Tel

Specialist Naam Adres Tel.

Thuisverpleegkundige Organisatie, naam Adres Tel.

Verpleegkundige ZH Afdeling Tel.

Maatschappelijk werk Organisatie, naam Adres Tel.

Sociale dienst ZH Naam Tel.

Kine Naam Adres Tel.

Kine Naam Tel.

Anderen

Anderen...


Reklame Faulding

19

VERENIGINGNIEUWS VERENIGINGNIEUWS

Wil jij ook lid worden ? Dit kan op de volgende manier. Invullen in drukletters a.u.b.! NAAM : VOORNAAM : ADRES : TEL. : FAX: ZIEKENHUIS OF INSTELLING WAAR U WERKT : (volledig adres a.u.b.) FUNCTIE : DIENST : TEL. :

✂

FAX: Gelieve dit formulier ingevuld terug te sturen of te faxen naar het VVRO secretariaat: A.Z.-V.U.B, afdeling radiotherapie, Laarbeeklaan 101, 1090 Brussel, tel.: 02/477.52.37, fax : 02/477.52.52

LIDGELD VVRO 2003 Voor de bestaande leden zal het innen van het lidgeld gebeuren via de u toegestuurde overschrijving in de maand januari 2003. Nieuwe leden dienen eerst het bovenstaande formulier ingevuld terug te sturen aan het secretariaat van de VVRO. Daarna wordt u een overschrijvingsformulier toegestuurd. Voor 2003 bedraagt het lidgeld: 25 EURO.


Reklame Incomed

20

WERKGROEP

Chemotherapie

Extramodule chemotherapie 2003 Deze module richt zich tot verpleegkundigen die de basiscursus in de oncologie en chemotherapie gevolgd hebben of die reeds enkele jaren werken op een afdeling oncologie/hematologie en die hun kennis nog verder willen uitdiepen. • • • • •

Datum: 20 en 21 januari 2003 Plaats: Campus Gasthuisberg, dept. Onderwijs en Navorsing, Herestraat 49, 3000 Leuven Coördinator: Paul Vranckx, werkgroep chemotherapie Inschrijvingsgeld: nog te bepalen Programma: 20 januari 2003: - Urgenties in de oncologie. - Vena cava superior, septische shock, hypercalcemie… - Beschouwingen bij de stabiliteit en verenigbaarheid van IV toe te dienen geneesmiddelen en oplossingen, met accent op cytostatica. - Nieuwe anti -tumorale behandelingen. - Ondersteunende behandelingsprincipes. - Laattijdige nevenwerkingen: infertiliteit, myelofibrose,… 21 januari 2003: - Hoge dosis chemotherapie (lymfomen, leukemie)... - Multiple Myeloom: huidige stand van behandeling. - Schimmelinfecties. - Mamma tumoren, huidige stand van behandeling. - Mondzorg in de hemato-oncologie.

✂

PRIJS: Leden: Euro 80 Niet leden: Euro 95

Inschrijfstrook extra module chemotherapie 2003

Naam: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lidnummer: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Adres:. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ......................................................................................

Ziekenhuis - dienst: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Terugsturen naar secretariaat VVRO, Radiotherapie, Laarbeeklaan 101, 1090 Brussel, tel 02/477 52 37 • fax 02/477 52 52 • [email protected]


Telefoonnummer: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

21


Reklame Becton Dickinson

22

Veilig omgaan met cytostatica; een verslag van niet zomaar een informatieavond

Tot voor kort waren veel verpleegkundigen,

overweldigend. Meer als 1200 aanwezigen en

tegen beter weten in , overtuigd dat hij/zij veilig

dan waren we spijtig genoeg genoodzaakt

omgingen met cytostatica, laat staan bewust

de inschrijvingen vroegtijdig te stoppen als

dat er risico’s waren aan het manipuleren van

gevolg van beperkte zaalcapaciteit. Naast

excreta.

verpleegkundigen

Met VVRO waren we ons bewust dat er in

arbeidsgeneesheren en directies verpleging

Vlaanderen helemaal niet veilig gewerkt werd

aanwezig.

met cytostatica en de afvalproducten.

De richtlijnen die we voorstellen staan op een

In de Belgische wetgeving zijn er alleen strikte

interactieve CD rom die volledig kosteloos wordt

voorschriften voor de bereiding van cytostatica,

verspreid dankzij de financiële ondersteuning

maar eens de bereiding de apotheek verlaat is

van Bristol Myers Squibb.

er één grote schemerzone. Het licht gaat hele-

De reacties op dit werk zijn zeer positief en de

maal uit als we nagaan welke maatregelen

vraag is nog groter als verwacht.

verpleegkundigen nemen voor de manipulatie

Een eerste analyse na deze voordrachten leert

van excreta, geen of amper.

ons dat verpleegkundigen zich niet bewust

Het doel van VVRO was duidelijk. Richtlijnen

waren van de mogelijke risico’s. Niet bewust als

uitschrijven, verpleegkundigen informeren en

gevolg van onvoldoende informatie of onder-

sensibiliseren, maatregelen invoeren in de

kenning van het probleem door superieuren.

ziekenhuizen en deze laten opvolgen.

In elk geval is er een domino-effect ontstaan en

In de voorbereiding van dit werk brachten we de

wil men nu zo snel mogelijk “ veilig werken”.

bevoegde instanties op de hoogte van ons doel.

Bewijs hiervan de reacties van directies ver-

We ontvingen positieve reacties van Minister

pleging die op basis van deze CD rom effectieve

Vogels en Minister Vandenbroucke. Toenmalig

maatregelen invoeren.

Minister Aelvoet reageerde niet!

Laten we nu hopen dat ook de bevoegde instan-

Met de bedoeling zoveel mogelijk verpleeg-

ties niet nalaten dit werk aan te wenden om de

kundigen te bereiken hebben we voordrachten

Belgische wetgeving omtrent manipulatie van

georganiseerd in Brussel, Roeselare, Gent,

cytostatica praktisch aan te passen.

ook

apothekers,

Gerrit Ponnet ONCOLOGISCH TIJDSCHRIFT

Leuven, Hasselt en Antwerpen. De respons was

waren

23

WERKGROEP

Kinderoncologie

1ste aankondiging cursus kinderoncologie 2003 Bij deze willen wij u graag onze 4-daagse cusus kinderhemato-oncologie voorstellen die gedurende de periode januari-februari 2003 zal doorgaan in de verschillende deelnemende centra. 1. Doelgroep

Verpleegkundigen werkzaam op kinderhemato-oncologische afdeling, docenten, studenten

2. Data en thema’s 11 februari 2003 UZ Gasthuisberg (Leuven) 8.30u- 9.20u

Isolatiemaatregelen bij kinderhemato-oncologie

Kris Jennes

9.20u- 10.10u

ziekenhuisschool

Ludo Govaerts

10.10u- 10.30u

koffiepauze

10.30u- 11.20u

Morfologie

11.20u- 11.50u

Firma Bard

11.50u- 12.20u

groepswerk

12.10u- 13.30u

eten

13.30u- 13.45u

voorstelling groepswerk

13.45u- 14.35u

Flow cytometrie en moleculaire diagnostiek

dr. N. Boeckx

14.40u- 15.30u

Infectie en antibioticatherapie

dr. Renard

15.30u- 16.20u

Rouwen bij kinderen

Trui Vercruysse

16.20u- 16.45u

Bezoek afdeling

dr. C. Brusselmans

20 februari 2003 AZ VUB Jette • Radiologische onderzoeken in de kinderhemato-oncologie • Hematologie • Bloedtransfusies • Psychologische opvang van kinderen met kanker • Verpleegkundige aspecten bij oncologische protocol’s


13 maart 2003 Kon. Paolakinderziekenhuis Antwerpen

24

08.30u-9.20u

Diagnostische onderzoeken

dr. P. Maes

09.20u-10.10u

Nefroblastoom, rhabdomyosarcoom

10.10u-10.30u

koffiepauze

10.30u-11.15u

Sociale voorzieningen

11.15u-11.45u

Firma Vascumed

11.45u-12.15u

groepswerk

13.30u-13.50u

Voorstelling groepswerk

13.50u-14.40u

Voedingsadviezen

14.40u-15.30u

Aandachtspunten bij manipulatie chemotherapie

W. Borghuys

15.30u-16.00u

Simon en Odil

dr. P. Maes

16.00u-16.30u

bezoek afdeling

Ilse Bruyninckx

18 maart 2003 UZ Gent

NIEUWE DATUM!!!!!!!!

08:30 - 09:20

Beenmergtransplantatie

Prof. Dr. C. Dhooge

09:20 - 10:10

Isotopen onderzoeken in de oncologie

Dr. Van De Wiele

10:10 - 10:30

Koffie

10:30 - 11:00

Voorstelling verpleegmateriaal

11:00 - 12:10

Groepswerk

12:10 - 13:30

Middagmaal

13:30 - 14:10

Neuroblastoom

Prof. Dr. G.Laureys

14:10 - 15:00

Haematopoëtische groeifactoren

Amgen -J.De Porre

15:00 - 15:15

Koffie

15:15 - 15:45

Ouderverenigingen

D. Van Den Meersshe

15:45 - 16:35

Thuiszorg

K. Mattheeuws (UZ Gent)

16:35 - 17:00

Bezoek afdeling

J. De Porre-V.Van deVelde

K. Plateau (Mönlycke)

3. Prijs : 175 Euro: leden 250 Euro: niet-leden 4. Contactpersonen: [email protected] • [email protected] • [email protected] [email protected] • [email protected] Inschrijven via secretariaat VVRO (via onderstaande antwoordstrook waarna u een overschrijving krijgt).

✂ Inschrijfstrook cursus kinderoncologie 2003 Naam: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lidnummer: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Adres:. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ...................................................................................... Telefoonnummer: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Terugsturen naar secretariaat VVRO, Radiotherapie, Laarbeeklaan 101, 1090 Brussel, tel 02/477 52 37 • fax 02/477 52 52 • [email protected] U ontvangt een overschrijvingsformulier en begin december het programma met sprekers.


Ziekenhuis - dienst: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

25

WERKGROEP

Alden Biesen

EEN NIEUWE START ! RESIDENTIELE CURSUS PALLIATIEVE ZORG VOOR GEVORDERDEN De historische landcommanderij Alden Biesen in Limburg is goed gekend bij de VVRO. Sedert meer dan 10 jaar werd hier jaarlijks de beginnerscursus Palliatieve Zorg georganiseerd.

De VVRO was één van de eersten die

een dergelijke cursus aanboden.

Talloze hulpverleners

volgden deze cursus. Ondertussen is er een groot aanbod aan beginnerscursussen (netwerken, federatie, …) en de ‘beginners’ van weleer werden in de loop der jaren ‘gevorderden’. Daarom werd vorig jaar beslist de cursus een grondige facelift te geven. Myriam Spinnoy , Mieke De Pril, , Geerde Turcksin, Jan Van Soom en Jos Swinkels staken de koppen bij mekaar en bliezen de ‘Werkgroep Alden Biesen’ nieuw leven in. Het concept werd grondig herbekeken en de beginnerscursus werd omgedoopt tot een cursus voor gevorderden. Een vol jaar lang werd gewerkt om een mooi 3-daags programma samen te stellen en boeiende sprekers aan te trekken. Moeilijkste was ongetwijfeld het ‘snoeiwerk’. Op een bepaald moment hadden we zoveel interessante onderwerpen dat we moeiteloos een ganse week konden vullen. Snoeien dus maar ! Het residentieel concept werd behouden uit de vorige cursus. Het ‘verplicht’ blijven slapen geeft de cursus een extra dimensie. Van bij het begin werd er ook vanuit gegaan dat de cursus interactief van opzet moest zijn. In een cursus voor gevorderden

hoeft de slimste niet nood-

zakelijk vooraan te staan; je

kan ook veel van mekaar

leren! Daarom werden ook

discussiemomenten en ruim-

te voor het uitwisselen van

ervaringen ingebouwd.

Op 27 november 2002 ging

onze eerste 3-daagse cursus

van start met een volzet

deelnemersaantal. De cursis-

ten kwamen uit alle Vlaamse

windstreken en uit alle gele-

dingen van de palliatieve

zorg: palliatieve eenheid,

RVT, hospice, netwerken,

thuisverpleging en ook 1

vrijwilliger (Proficiat ‘Witte

Merel’ Ann !).

Na een voorstelling van de

deelnemers mocht Dr. Johan

Menten (UZ Leuven) de spitst afbijten met 2 onderwerpen: Palliatieve sedatie en Praktische research in de palliatieve zorg. Dr. Menten staat bekend als een uiterst boeiend en geëngageerd spreker en van de cursisten had


hij gerust nog een uurtje langer kunnen doorgaan. Rudy Verbinnen (socioloog, VUB) bracht in de namiddag de

26

Basisprincipes van verpleegkundige research in de palliatieve zorg. Palliatieve zorg is nog een vrij jonge discipline binnen de geneeskunde en er is nog veel nood aan research, ook door verpleegkundigen. Mieke De Pril (PST, UZ Leuven) maakte ons duidelijk dat Painassessment de hoeksteen vormt van elke pijncontrole in de palliatieve zorg. Uit een rondvraag bij de cursisten bleek hoe weinig painassessment in de praktijk wordt toegepast. Er is dus nog werk aan de winkel !

Na het avondeten (een pluim voor de voortreffelijke keuken van Alden Biesen!) kwam de groep opnieuw samen in Het Gasthuis om bij een drankje van gedachten te wisselen. De voormiddag van de 2de dag was helemaal gewijd aan omgaan met waarheid. Dr. Marc Desmedt (Virga Jesse, Hasselt) bracht de therapeutische hardnekkigheid van de arts, gevolgd door Prof.dr. Bart Van den Eynden (Universiteit Antwerpen) met de therapeutische hardnekkigheid van de familie. Beide sprekers brachten deze onderwerpen uit eigen ervaring want in de literatuur blijkt hierover weinig te vinden. Dit onderstreept nogmaals het belang van research in de palliatieve zorg. Er werd ruime tijd voorzien voor vraagstelling en discussie. Communicatie tussen hulpverleners is een belangrijk thema binnen de palliatieve zorg. Daarom werd hiervoor een ganse namiddag uitgetrokken. Brigitte Beckers (psychotherapeute) bracht dit met haar typische, onnavolgbare stijl. Met een eenvoudig testje kwamen we te weten welke hersenhelft ons leven stuurt en leerden we ‘wortel schie-ten’ in de grond ! Uit de evaluaties van de cursisten

Prof.dr. Bart Van den Eynde (links) en Dr. Marc Desmedt (rechts)

bleek iedereen unaniem positief over de communicatie-training van Brigitte. De dag werd afgerond met een discussie- en evaluatie-moment. Nou ja, de afronding gebeurde eigenlijk veel later op de avond in de tavern van Alden Biesen ! De derde en laatste cursusdag stond in het teken van de complementaire therapieën. Nele Debbaut (Coda, Wuustwezel) vertelde ons over basis waarop een aantal complementaire therapieën gesteund zijn. Ook hier bleek de tijd te kort want Nele had nog wel uren kunnen doorgaan, mét een geboeid publiek. Humor in de palliatieve zorg is zeker geen vanzelfsprekend Brigitte Beckers

onderwerp. Christa Truyen leerde ons de ondraaglijke lichtheid van humor en deed iedereen schuddebuiken van

het lachen. Aromatherapie is wellicht de meest gebruikte aanvullende therapie in de palliatieve zorg. Veerle Waterschoot liet ons genieten van allerlei geuren en verklaarde het gebruik ervan. De cursus werd afgesloten met een getuigenis van een familielid. Carine verloor 6 jaar geleden haar echtgenoot. Haar verhaal zorgde voor Aan de cursisten werd gevraagd de cursus te evalueren. Hieruit bleek dat iedereen vrij enthousiast was over de cursus. Sommige onderwerpen vroegen om meer uitdieping en discussie. Daar zullen we volgend jaar zeker rekening mee houden. U hoort nog van ons !

Jos Swinkels, Coördinator Werkgroep Alden Biesen


heel wat verbijstering en emoties. Een leerrijk verhaal dat heel wat stof tot nadenken gaf. Een waardige afsluiter!

27


Reklame janssen-cilag

28


Reklame Braun

29

WERKGROEP

Website

WWW.VVRO.BE - een stand van zaken

11/12/2002

In 1999 zijn de ideeën rond de website ontstaan. In 2000 zijn we effectief van start gegaan, en op het symposium in november 2000 is de eerste versie van de website aan de leden voorgesteld. Daar de website een dynamisch gebeuren dient te zijn, hebben we in 2001 reeds een aantal aanpassingen en verbeteringen voorgesteld. Deze werden uitvoerig besproken met de mensen van Janssens-Cilag, die tegelijk onze sponsors voor de website zijn als de ontwikkelaars. Begin 2002 is men begonnen met het uitwerken van de gevraagde

e

aanpassingen, en dit op basis van een vijftien bladzijden tellende tekst, waarin alle mogelijke details opgenomen waren, opdat de programmeurs aan de slag konden gaan. In mei 2002 hebben de mensen van Janssens-Cilag ons een demo gegeven van de aanpassingen op de website.

vr o. b

We hebben toen afgesproken dat we de aanpassingen zouden bekijken, en voor eind juni onze bedenkingen overmaken. Men zou bij Janssens-Cilag de nodige aanpassingen doen, opdat we tegen het symposium in november de aangepaste website zouden kunnen voorstellen. Maar daar is het een beetje fout gegaan. We hebben het testen van de voorgestelde wijzigingen onderschat, zowel qua tijd als qua moeilijkheidsgraad. En toen werd het zomer, … en de voorstellen bleven liggen.

Onlangs zijn we terug bij elkaar gekomen met de webmasters.

We hebben een evaluatie gehouden van de huidige werkwijze, voorstellen en afspraken gemaakt hoe we het verder zullen aanpakken. In het licht van enkele nieuwe items op de website is er een kleine herschikking gekomen van de taken van de verschillende webmasters. Samengevat komt het hierop neer: genomen.

w .v

• Enkele van de aanpassingen willen we snel online krijgen. Hiervoor worden binnenkort de nodige initiatieven • Het gedeelte ‘afgesloten ledensegment’ kan nog niet in gebruik worden genomen, daar dit een aantal consequenties heeft, oa naar het secretariaat van de VVRO. Hierover is verder overleg met het bestuur noodzakelijk.

• We zullen op de werkgroepen promotie gaan maken voor de website: de website zou een vast agendapunt op elke vergadering moeten worden. Beschikbare informatie zou zo snel mogelijk moeten doorgegeven

w

worden, opdat de website zo actueel mogelijk kan gehouden worden. Een contactpersoon per werkgroep voor de website is dan ook zinvol. We zullen ook aan de verschillende werkgroepen foto’s vragen om de website te verfraaien.

• We vragen het bestuur om de informatie die gebruikt wordt voor het tijdschrift, direct ook te bezorgen aan de

w

content-master, om deze gegevens snel op de website te plaatsen.

Daar we de communicatie met de leden van de VVRO belangrijk vinden, is er onlangs een mogelijkheid gecreëerd om rechtstreeks contact op te nemen met de webmasters, en dit via ‘contact webmaster’.


Elke reactie is welkom. Met suggesties, klachten, ideeën kunnen wij aan de slag.

30

Zo zie je maar: we trachten met z’n allen de website uit te bouwen en te onderhouden, met juiste en actuele informatie, en dit ten dienste van de oncologieverpleegkundigen. We kijken uit naar jullie suggesties.

Voor de werkgroep website, Mark Vos.


Reklame BMS

31

Prijzen 19e JAARCONGRES V.V.R.O. 16 november 2002, UZ GASTHUISBERG LEUVEN De VVRO heeft naar jaarlijkse gewoonte ook nu weer een aantal prijzen uitgeloofd tijdens haar jaarcongres. Dankzij de financiële steun van een aantal firma’s werden 5 verschillende awards gegeven. - Bard Travel Award, waarde 1000 Euro - Pharmacia Oncologieprijs, waarde 620 Euro - Amgen Poster Award, waarde 248 Euro - Glaxo Smithkline Poster Award, waarde 248 Euro - VVRO Oncologie Award, waarde 248 Euro Voor elke prijs ontving de jury een beperkt aantal werken van zeer hoge kwaliteit. De artikels en eindwerken werden vooraf gelezen en geevalueerd. De posters daarentegen werden tijdens het congres zelf geëvalueerd en beproken. BARD AWARD: Opdracht voor deze belangrijke prijs is het schrijven van een artikel over de psychologische impact van een poort of katheter bij een kankerpatiënt. Deze opdracht lijkt bijzonder moeilijk geweest te zijn want uiteindelijk werden slechts twee werken binnengestuurd. 1. Een poortcatheter binnen oncologie en hematologie anders bekeken: hoe ervaren patiënten hun poortcatheter?

Lieve Goossens, Marc Vrebos, UZ Gasthuisberg Leuven. 2. Hoe ervaart een oncologische patiënt mentaal het gebruik van een infuuspoort of catheter:

Fatima Afennas, Vanessa Vercauteren, AZ VUB, Jette. PHARMACIA PRIJS: Opdracht voor deze prijs is het schrijven van een artikel over een verpleegkundig oncologisch onderwerp. De vereniging ontving hiervoor vier inzendingen: 1. Veilig omgaan met cystostatica op een hospitalisatieafdeling

Luc Van Assche, Ann Van Mechelen, ACZA Campus Stuivenberg, Antwerpen 2. Entero-cutane fistels na oncologische heelkunde

Frans Meuleneire, AZ St Elisabeth, Zottegem 3. De prijs van het genezen

Els Bogaerts, AZ VUB Jette ONCOLOGISCH ONCOLOGISCHTIJDSCHRIFT TIJDSCHRIFT

4. De psychologische begeleiding van de vrouw met

32

borstcarcinoom en haar onmiddellijke omgeving

Carine Cattellion, OL VR. Middelares, Deurne

VVRO ONCOLOGIE AWARD: De vereniging wil met deze onderscheiding het beste eindwerk van de verschillende posthogeschool opleidingen Oncologie en Radiotherapie belonen. De deelname is totaal vrij wat betekent dat de student zelf beslist of zijn eindwerk kan deelnemen. Slechts vier studenten hebben de uitdaging aangenomen. 1. De informatiedoorstroming binnen het dagziekenhuis oncologie in evolutie

Marie-Rose Herpoelaert, Artevelde Hogeschool, Campus sint Lieven Gent 2. Totaalzorg rond voedingsstoornissen bij chemotherapiepatiënten op ons dagziekenhuis.

Rita Vercauteren, Artevelde Hogeschool, Campus sint Lieven Gent 3. Psychologische hulpverlening aan de kankerpatiënt: een helende meerwaarde

Sabine Mulier, Artevelde Hogeschool, Campus sint Lieven Gent 4. Psychosociale ondersteuning van een patiënt behandeld met cystostatica.

Gwennie Verbeeck, KHLeuven, Departement Verpleegkunde en Vroedkunde. AMGEN POSTER AWARD: Deze prijs onderscheidt de beste poster over een hematologisch verpleegkundig onderwerp. GLAXO SMITHKLINE POSTER AWARD: Een onderscheiding voor de beste poster over een algemeen oncologisch onderwerp. Een jury van 5 leden uit verschillende regios van Vlaanderen heeft alle werken gelezen en ook alle posters bezocht en heeft de prijzen unaniem toegekend aan volgende verpleegkundigen: • BARD AWARD Een poortcatheter binnen oncologie en hematologie anders bekeken: hoe ervaren patienten hun poortcatheter?

Lieve Goossens, Marc Vrebos, UZ Gasthuisberg Leuven. • PHARMACIA ONCOLOGIEPRIJS Entero-cutane fistels na oncologische heelkunde

Frans Meuleneire, AZ St Elisabeth, Zottegem • VVRO AWARD Totaalzorg rond voedingsstoornissen bij chemotherapiepatienten op ons dagziekenhuis.

Rita Vercauteren, Artevelde Hogeschool, Campus sint Lieven Gent • AMGEN POSTER AWARD Veilig omgaan met cystostatica op een hospitalisatieafdeling

• GLAXO SMITHKLINE POSTER AWARD Nieuwe standaardhouding voor rectumbestralingen in buikligging

Personeel Radiotherapie, Virga Jesse ziekenhuis, Hasselt


Luc Van Assche, Ann Van Mechelen, ACZA Campus Stuivenberg, Antwerpen

33


Reklame Amgen

34


Reklame Aventis

35

FYTOTHERAPIE De toepassing van kruiden in de verpleegkundige zorg Inleiding

D

De toepassing van kruiden-

Verpleegkundigen zijn geïnteresseerd in kruiden

middelen, ofwel fytothera-

Verpleegkundigen zijn geïnteresseerd om kruiden te gebruiken

peutica, in de verpleegkundige

als onderdeel van hun zorg (Noorden 1993, Passant 1990). Het

zorg biedt de verpleegkundige een mo-

gebruik van kruidenmiddelen heeft dan ook van begin af aan een

gelijkheid om met natuurlijke middelen

onderdeel gevormd van de opleiding tot complementaire

het verpleegkundig handelen uit te brei-

zorg verpleegkundige en sinds enkele jaren wordt er door

den en de gezondheid van de patiënt

diverse verpleegkundigen ervaring opgedaan met het gebruik

te bevorderen. en (verpleeg)problemen

van een aantal, bij voorkeur wetenschappelijk onderbouwde,

te voorkomen. Zo is voor een bepaalde

fytotherapeutica bij diverse verpleegproblemen. Zo wordt

groep patiënten met lichte inslaap

bijvoorbeeld goudsbloemzalf (Calendula officinalis) gebruikt in

problemen een rustgevende avondthee

de huid- en wondverzorging, pepermunthee(Mentha pipertitha)

nét voldoende om goed in slaap te

bij misselijkheid en diverse rustgevende kruiden zoals melisse

kunnen vallen, terwijl ze anders misschien

(Melissa officinalis), passiflora (Passiflora incarnata) en valeriaan

aangewezen waren op slaapmedicatie.

(Valeriana officinalis) bij spanning, onrust en een verstoord

Of in een andere geval kan bij patiënten

slaappatroon. De resultaten van dit kruidengebruik als verpleeg-

die een chemokuur ondergaan, het

kundige interventie stemmen hoopvol en verpleegkundig onder-

spoelen met een kruiden-mond-spoel-

zoek zou het “evidence based” karakter van deze interventies

drank bestaande uit kamillebloemen

kunnen versterken.

ONCOLOGISCH TIJDSCHRIFT ONCOLOGISCH TIJDSCHRIFT

(Chamomilla recutita), salieblad (Salvia

36

officinalis) en tijmkruid (Thymus vulgaris),

Patiënten zijn geïnteresseerd in kruiden

een mondslijmvlies worden voorkomen,

Niet alleen de verpleegkundige maar ook de patiënt is

of binnen de perken worden gehouden.

geïnteresseerd in kruiden en hij heeft als consument zijn weg

Er zijn diverse redenen te noemen waar-

naar de plantaardige middelen al gevonden (in1997 werd

door fytotherapeutica een goede kans

in Europa voor 5 tot 6 biljoen dollar aan fytotherapeutica

maken om met succes toegepast te

verkocht (OTC) met als doel de gezondheid te verbeteren of

worden in het verpleegkundig handelen,

kleine klachten te verhelpen of te voorkomen.) Of de krui-

als onderdeel van complementaire zorg.

den-zelfzorggebruiker het goede plantaardige middel voor zijn

Hierna volgt een korte bespreking van

zelfzorgklacht daadwerkelijk weet te vinden en kruiden op

enkele van deze redenen.

een veilige manier gebruikt hangt in sterke mate af van de

FYTHOTHERAPIE,

DE TOEPASSING VAN KRUIDEN IN DE VERPLEEGKUNDIGE ZORG

kwaliteit van het advies van de assistent in apotheek,

de werking van plantaardige middelen. Daardoor komt

drogist, of reformhuis. Ook voor de verpleegkundige

er steeds meer bewijs beschikbaar over de werking

die plantaardige middelen integreert in de zorg ligt hier

van veelal traditioneel gebruikte kruidenmiddelen.

een rol weggelegd. Het geven van voorlichting over

Een Europese vereniging op het gebied van de

een veilig en adequaat gebruik van kruidenmiddelen

fytotherapie, de European Scientific Coöporative on

in de zelfzorg kan een onderdeel vormen van de

fytotherapy (ESCOP) zet het beschikbare weten-

complementaire zorg taak. Voor de behandeling

schappelijk onderzoek op een rijtje en na een kriti-

van serieuze gezondheidsproblemen en ziekten

sche beoordeling van dat onderzoek wordt een

(in tegenstelling tot zelfzorgproblemen) met fyto-

plantenbeschrijving gemaakt, op basis van weten-

therapeutica zou de consument, en dus ook de pa-

schappelijke gegevens. In deze zogenaamde planten-

tiënt, zich moeten wenden tot een professionele

of ESCOP-monografieën, staan allerlei benodigde

fytotherapeut of -arts (zie hieronder). Ook hierbij kan

gegevens voor geneeskrachtig gebruik genoemd

de verpleegkundige de patiënt op weg helpen, b.v.

(indicties, contra-indicaties, mogelijke interacties, dose-

door informatie te geven over beroepsverenigingen

ring, wijze van gebruik enz.). Inmiddels zijn er meer

en professionele behandelaars, zodat de patiënt een

dan 60-ESCOP-monografieën beschikbaar.

voor hem geschikte therapeut of arts weet te vinden. Voorbeelden van kruiden waarover planten-ESCOPEr is wetenschappelijk onderzoek naar kruidenpreparaten

monografieën bestaan en die voor de verpleging en

Een andere reden waarom fytotherapeutica een goede

Goudsbloem (Calendula officinalis) in de huid- en

kans maken in de zorg is dat er sinds enkele tientallen

wondverzorging;

jaren wetenschappelijk onderzoek gedaan wordt naar

Valkruid (Arnica-montana) in de huid- en wondver-

verzorging van waarde kunnen zijn:

De moderne benaming van kruidengeneeskunde is fytotherapie (fyto = plant) Definitie Fytotherapie Fytotherapie is de professionele toepassing van fytotherapeutica met als doel de gezondheid te behouden of te bevorderen. Definitie Fytotherapeutica Fytotherapeutica of plantaardige middelen zijn geneesmiddelen die als actieve ingrediënten uitsluitend planten, delen van planten, of plantenmaterialen of combinaties daarvan bevatten in ruwe of bewerkte staat. Addendum: - Bij plantenmaterialen zijn inbegrepen sappen, gomsoorten, vette oliën en enig andere stof van deze aard. - Aan fytotherapeutica kunnen hulpstoffen bevatten als toevoeging aan de actieve bestanddelen. Digoxine (uit Vingerhoedskruid), niet atropine (uit Wolfskers) - Niet tot fytotherapeutica behoren: bereidingen van geneeskrachtige planten waaraan chemische stoffen zijn toegevoegd. (Definitie van de Nederlands Vereniging van Fytotherapie)


- Niet tot fytotherapeutica behoren: chemisch gedefinieerde, geïsoleerde bestanddelen afgeleid uit planten b.v. niet

37 37


A R T I K E L S

38 38

FYTHOTHERAPIE,


zal zijn dat de verpleegkundige de zieke met zijn

Een ander voorbeeld is het gebruik van goudsbloemzalf

ziekte niet behandelt, want dat doet de arts of therpeut

bij klachten van toxiciteit van de huid bij patiënten die

die daartoe is bevoegd en opgeleid. De verpleeg-

een chemokuur ondergingen. De klachten van pijn,

kundige verantwoordelijkheid ligt echter op een

roodheid, schilfering en dunner worden van de huid

aanliggend vlak. Uitgaande van het verpleegkundig

(met name van handen en voeten) konden worden

beroepsprofiel liggen de verantwoordelijkheden van de

voorkomen en/of worden beperkt door de huid

verpleegkundige op het gebied van “het bevorderen

preventief met goudsbloemzalf in te smeren. Ook in

van gezondheid; het voorkomen van ziekte en het

de preventie en behandeling van decubites (graad1

herstellen van gezondheid”. Uit deze verantwoor-

en 2) en de fraaie heling van littekenweefsel is er met

delijkheden vloeien de verpleegproblemen/ cq

goudsbloemzalf verpleegkundige ervaring opgedaan.

verpleegkundige diagnoses voort waarop de verpleeg-

In deze voorbeelden werden fytotherapeutica, uit-

kundige zich richt door middel van verpleegkundige

wendig, in de vorm van zalf gebruikt.

interventies. En daar kunnen kruidenpreparaten een

Maar ook kunnen kruiden verwerkt zijn in een olie

aanvulling op vormen. Gebruiken verpleegkundigen

of lotion of kan een kruidenaftreksel, koud of warm,

kruidenpreparaten in de zorg dan zullen beschreven

gebruikt worden in de vorm van een compres of

werkingen, indicaties en eigenschappen van bij,

omslag. Daarnaast zijn er diverse mogelijkheden om

voorkeur onderzochte, planten (b.v. beschreven in de

kruidenmiddelen inwendig te gebruiken, b.v. in de

ESCOP-mongrafieën) vertaald moeten worden naar

vorm van een kruidenthee, tinctuur, tabletten of caps-

de verpleegkundige toepassing. De vraag is, kortom:

ules. Het zal duidelijk zijn dat verpleegkundigen die

welke kruiden(preparaten) zijn als interventie effectief

fytotherapeutica inzetten als interventie,

bij welke verpleegproblemen en/of verpleegkundige

voldoende kennis en vaardigheden moeten bezitten

diagnoses?

op het gebied van de gebruikte middelen en wijze

Bijvoorbeeld: goudsbloem (Calendula officinalis) wordt

van gebruik. Beredeneerd vanuit de WET BIG dienen

in de literatuur uitgebreid beschreven en volgens

zij “bevoegd en bekwaam” te zijn op dat gebied.

“ontstekingen van huid en slijmvliezen en werkt het

Misverstand

wondhelend”. De huid- en wondverzorging behoort tot

Een wijd verbreid misverstand is dat fytotherapie en

de verpleegkundige verantwoordelijkheid en er kun-

homeopathie hetzelfde is.

nen talloze verpleegproblemen en verpleegkundige

Homeopatische middelen kúnnen inderdaad van plan-

diagnoses uit voortvloeien.

ten zijn gemaakt maar dat hoeft zeker niet. Ook

Uit verpleegkundige ervaring blijkt dat goudsbloemzalf

mineralen, dieren of weefsels van mens of dier

in uiteenlopende situatie op het gebied van huid- en

kunnen als grondstof dienen voor homeopathische

wondverzorging van waarde kan zijn.

middelen. Daarbij worden homeopatische middelen op

Een onderzoek naar het effect van goudsbloemzalf (de

een zeer speciale vervaardigd. De middelen worden

zalf bevatte ook nog andere kruiden) bij lymfoedeem

hierbij verdund en geschud, wat potentiëren heet.

samengaand met pijnklachten t.g.v. borstamputatie,

Zo wordt bijvoorbeeld het homeopathische middel

maakte duidelijk dat het gebruik van goudsbloemzalf

Arnica D6 (een lage potentie van valkruid) verkregen,

het oedeem niet verminderde maar wel de pijnklachten

of van Aconitum C 200 (een hoge potentie van de

verbeterde (Casley-Smith JR. The effect of Unguentum

monnikskap). Beiden hebben als grondstof een plant

lymfaticu,M on acute experimental lymfedema ander

(monnikskap is giftig in onverdunde vorm!) maar

other high protein edemas. Lymfology 1983; 16:

behoren toch tot de homeopathische middelen en

150-6)

niet tot de fytotherapeutica.


de ESCOP-monografie kan het gebruikt worden bij

39 39

A R T I K E L S

Kruiden als traditioneel geneesmiddel: weer terug van weggeweest

en synthetisch nagemaakte, plantaardige grondstoffen.

De grote belangstelling voor plantaardige middelen

taxus. Dit zijn geen fytotherapeutica maar gewone

bestaat nog maar sinds een jaar of twintig. In feite zijn

synthetische medicijnen (zie definitie). Opvallend is

kruiden weer herontdekt en gewoon weer terug van

dat Salixschors (schors van wilgensoorten), waar

weggeweest. Tot de helft van de 19 eeuw bestond

de Aspirine van afkomstig is, op dit moment

het grootste gedeelte van de geneesmiddelen uit

als fytotherapeuticum een revival ondergaat! Aan

plantaardige middelen. Toen de ontwikkeling van de

veel gebruikelijke NSAID-pijnstillers kleven vervelende

scheikunde leidde tot de eerste chemische genees-

bijwerkingen en uit onderzoek blijkt dat een fytothera-

middelen, met als hoogtepunt het anti-bioticum in

peutisch preparaat van Salix (waarin dus zeer veel

1921verloren kruiden snel hun belangrijke positie.

werkzame stoffen i.p.v. alleen het acethyl-salicylzuur

Sindsdien zijn er vele waardevolle synthetische medi-

uit de asperine) een vergelijkbare pijnstillende werking

cijnen ontwikkeld die niet meer zijn weg te denken

heeft bij gewrichtsklachten zónder de vervelende bij-

uit onze samenleving. Wel worden er nog steeds

werkingen! (Nederlands Tijdschrift voor Fytotherapie,

syntherische medicijnen vervaardigd uit geïsoleerde,

zomer 2001).

Bijvoorbeeld digoxine uit Digitalis of taxol uit de

Werkingsprincipe fytotherapeutica Telkens weer blijkt uit onderzoek dat de geneeskrachtige werking van planten niet te reduceren blijkt tot één of twee stoffen. Vaak zijn er wel enkele cruciale stoffen aan te wijzen een centrale rol spelen maar het blijkt dat andere in de planten aanwezige stoffen nodig zijn voor het optimale effect. Juist omdat er in een geneeskrachtige plant vele honderden stoffen zitten die op een of andere manier samenwerken bij het gezondheidseffect verklaart waarom bepaalde planten voor zoveel doeleinden zijn te gebruiken. Kort samengevat: een combinatie van diverse werkzame inhoudsstoffen bepaalt de werking van geneeskrachtige planten. Naast diverse werkzame inhoudstoffen zijn er ook nog andere (hulp)stoffen van invloed op het effect. Als kruidenpreparaten vergeleken worden met synthetische medicijnen dan is een groot voordeel dat ze veel minder bijwerkingen hebben. Daar staat tegenover dat fytotherapeutica over het algemeen milder, en soms dus minder snel werken. Bijvoorbeeld: Echte Kamille (Chamomilla recutita ofwel Matricaria chamomilla). Belangrijke werkzame stoffen: chamazulene, bisabolol (bestanddelen aromatische olie). Daarnaast: flavonoïden, cumarinen, bitterstoffen Werkingen: - Ontstekingsremmend op huid en slijmvliezen - Anti-allergeen - Ontkrampend, b.v. op de spijsvertering - Rustgevend op de geest Werkt op de huid, slijmvliezen, spijsvertering, zenuwstelsel. Toepassing: B.v. Kamillethee: als (bestandeel van) een rustgevende slaapbevorderende thee, B.v. Als (bestanddeel van) thee bij


een (lichte) irritatie van maag- en darmslijmvliezen of bij maag- en darmkrampen (in combinatie met pepermunt

40 40

Mentha piperitha) B.v. Als (bestanddeel van) zalf voor een ontstekingsremmende en koelende verzorging voor de huid, b.v. bij een overgevoeligheidsreactie van de huid

Bron: Fetrow ‘99; Newall ‘96; Hellemont ‘88

FYTHOTHERAPIE,


Over een tijd geeft de verpleegkundige een patiënt met

AROMALOGIE OF ESSENTIELE OLIE

pijnlijke gewrichten weer een compres met aftreksel van Salixschors, iets wat menig overgrootmoeder ook

HISTORIE VAN DE AROMA’S

al deed!

Aromatische planten worden al vanaf het begin van

Op het gebied van phytotherapie • J. Hellemont; Fytotherapeutisch compendium; uitg. Bohn Stafleu Van Loghum, Houten/ Zaventem 1988 • Charles W. Fetrow/ Juan R. Avila; Professional’s handbook of complementary & alternative medicines, uitg. Springhouse/ Pennsylvania 1999 • Carol E. Newall e.a.; Herbal medicines, a herbal guide for health care professionals; 1996 • Plantenmonografieën van de European Scientific Coöporative on fytotherapy (ESCOP); Exeter/ Devon; United Kingdom • Nederlands Tijdschrift voor Fytotherapie; 14e jaargang, nr.1, apr 2001; “Kruidenbesluit Warenwet” • Nederlands Tijdschrift voor Fytotherapie; 14e jaargang, nr.2, zomer 2001, L.K. de Munck-Khoe; “Wilgenbast (Salicis cortex), een comback als veilige pijnstiller?” • Nederlands Tijdschrift voor Fytotherapie; 14 jaargang, nr. 4, december 2001, H.J. Woerdenbag en J.H. van Meer; “Fytohterapeutica voor dermatologische toepassing; Een kort overzicht van traditionele huidmiddelen”

de geschiedenis gebruikt. In het ene boek wordt geschreven over de neolithische periode, 6000 tot 8000 jaar geleden, waar de mens ontdekte dat je uit de plant olie kon persen, de Neandertaler wordt genoemd, een ander noemt de Soemeriers die 4000 jaar geleden gebruik maakten van cipres en mirre. Er werd in de negentiende eeuw een papyrusrol ontdekt met een lijst van meer dan 850 oude Egyptische botanische remedies die dateerde van 1500 v Christus. In de oude Egyptsiche graven werden vazen en potten gevonden van albast en onyx waar verschillende aroma’s in gevonden werden zoals wierook en mirre, die zelfs na 2000 jaar nog geurden. De overledenen werden gebalsemd met cederhout. De Egyptenaren gebruikten de aroma’s verder als parfum en in de openbare baden, cederolie werd ook gebruikt op de papyrusbladen tegen insekten. De Joodse vrouwen droegen tijdens de uittocht uit Egypte een linnen zakje met mirre bij zich als deodorant omdat zij zich in de woestijn niet altijd konden baden. Waarschijnlijk kende de Chinezen het gebruik van aromatica al eerder dan de Egyptenaren en de Romeinen, in de klassiek Indiase teksten over kruiden, de Ayurveda, werd al geschreven in het laatste Egyptische tijdperk.

Op het gebied van verpleegkunde & complementaire zorg

Een aantal Engelse manuscripten uit de veertiende en

• Handleiding verpleegkundige diagnostiek 1997-1998;

hoe ze te maken. In de middeleeuwen toen de pest

M. Gordon; uitg. Elsevier/ de Tijdstroom

vijftiende eeuw verwijst naar kruidenolie en instructies heerste werd wierook, dennehout en bezoe als gif

• Noorden, A.P.; “Complementary Therapies and

tegen de ziekte gebruikt. Het Herbal van Joseph Miller,

Nursing care in the Netherlands”, Universaty of

geschreven in 1722 verwijst naar een aantal vluchtige

Wales, United Kingdom; 1993

oliën.

• Nursing Times; jan 24, vol. 86, no 4. 1990; Helen Passant; “A Holistic approach in the Ward” • Cursusmateriaal Leergang Complementaire Zorg/ Hogeschool Holland

De Materia Medica van William Whitla bevat 22 etherische olien en stamt uit 1882. Gattefosse publiceerde in 1938 een artikel waarin hij melding maakt van een zekere Godissart die een aromakliniek had opgericht (zover zijn we nu in


Literatuur

41 41

A R T I K E L S

Nederland nog niet eens) waar goede resultaten bereikt

en gebruiken een slijmvormend dieet. Als je rookt

werden.o.a. wondgenezing, zweren, brandwonden,

heb je zelfs minder dan een idee van geur. Alleen

spinnen en slangengif.

door te vasten kun je de volheid van je zintuigen, in

Jean Valnet ervaarde dat aroma’s een therapie was

het bijzonder van de reukzin, weer ontdekken. Dan

met een geweldige kracht. Hij schreeef een boek

kun je de diepte, de schoonheid en de verfijndheid

over Aromatherapie dat in 1964 verscheen. Hierop

van de geur weer waarderen. De reukzin maakt het

hebben vele bekende onderzoekers verder gewerkt

grootste deel uit van wat we als onze smaakzin

en de aromatherapie op het niveau waar we nu mee

beschouwen. Als je verkouden bent en je neus is

kunnen werken gebracht.

verstopt is de waarneming van de geur belemmert. Slechte geuren worden vaak geassocieerd met ge-

LICHAMELIJKE EN GEESTELIJKE INVLOED VAN AROMA OP DE MENS De oudste gezondheidsleer is waarschijnlijk de Ayervedische, deze leer gaat niet uit van alleen de genezing van het fysieke lichaam, maar ook van de geest. De holistische visie dus. De afgelopen tien jaar is er veel onderzoek gedaan naar aromatherapie, dank zij veel onderzoeken weten we nu veel meer over de werking van de oliën, hun samenstelling de werking tegen bacteriën en virussen en hun uitwerking op verschillende organen. Een groot aantal oliën werken op het lichaam, tegelijkertijd hebben zij invloed op geest. De Oosterse geneeskunde heeft de theorie van de vijf

brek aan hygiëne, verrotting en ziekte. Juist bij kankerpatiënten vind ik het erg belangrijk om zorgvuldig een bij de patiënt passende geur uit te zoeken. De patiënt vindt veel vies ruiken ivm. chemotherapie, bestralingen en eventuele wonden. Smaak Het gebruik van etherische olie in volwaardige voeding staat nog in de kinderschoenen.Door etherische olie te gebruiken kan men een heel bijzondere en verfijnde smaak krijgen. Zij kunnen verder ondersteunend werken en zijn versterkend en helend. Etherische olie in voedsel heeft een positieve invloed op de gezondheid en het voedsel wordt hierdoor met meer smaak en plezier gegeten.

elementen, n.l.Hout, Vuur, Aarde,Water, Metaal. De


theorie heeft niet alleen betrekking op de geneeskunde

42 42

maar ook op astrologie, de kalender, muziek en

WINNING VAN DE CITRUSVRUCHTEN/BLOEMEN/ KRUIDEN

politiek. De vijf elementen kunnen gezien worden

Koude persing

als manifeste symbolen van natuurlijke krachten die

Bij citrusvruchten worden de aroma’s gewonnen door

samen een geheel vormen, zij zijn de bewegingen

koude persing. De olie bevindt zich voornamelijk in

van de yin- en yangenergie.

de schil. (citroen en mandarijn) Daardoor kan de

Yin en Yang vormen de basis voor het medische aspect,

olie gemakkelijk door persing gewonnen worden. De

de vijf elementen de basis voor de psychologische en

vruchten worden heel dun geschild en deze worden

spirituele dimensies.

uitgeperst. De vloeistof hoeft daarna alleen nog maar

De aromatherapie volgt het principe van de natuur-

gefilterd en afgeschonken te worden. Hierna wordt

geneeskunde, ze wil levenskracht en het zelfhelend

soms nog destillatie toegepast, maar de gedistelleerde

vermogen van de mens opwekken en versterken.

oliën worden vaker voor de levensmiddelenindustrie

Zij hebben een diepe uitwerking op ons psychisch

gebruikt dan voor aromatherapie. De koudgeperste

evenwicht.

olie is veel completer. Extractie of enfleurage (neroli)

GEUR EN SMAAK VAN DE AROMA’S Robert Tisserand schrijft over geuren het volgende : De meesten van ons leven in een sterk vervuild milieu

De extractiemethode wordt toegepast bij zeer fijne bloesems of sommige harsen. Als oplosmiddel kan

FYTHOTHERAPIE,


gebruik gemaakt worden van ethanol, butaan en

• vochtregulerend en rimpelwerend

koolstofdioxide. Het plantenmateriaal wordt met het

• geschikt voor baby's en kleine kinderen met een

gekozen oplosmiddel vermengd en zachtjes verwarmd. Na een tijdje hebben de bloesems hun

droge huid • gezicht voor gezichts- en lichaams-

geur overgedragen, het oplosmiddel wordt hierna

massage,reinigingsmelk voor de normale huid,

verwijderd en zo ontstaat het eindproduct, het zoge-

verzorgende crème bij vette huid, voor massage

naamde abosluut.

en als verzachtende badolie

Destillatie (neroli)

• kan gemengd worden met essences

De meest gebruikte toepassing is waterdampdestillatie.

• mag rond de ogen gebruikt worden

De plantendelen worden in een koperen of stalen ketel en dit neemt de vluchtige plantenbestanddelen op.

TOEPASSINGSMOGELIJKHEDEN VOOR AROMATHERAPIE

Het mengsel begeeft zich dan op weg naar een koel-

1. VERSTUIVEN OF VERDAMPEN : op een geursteen, op

gedaan. Onderin wordt stoom (waterdamp) ingevoerd

toren en komt tenslotte in een decanteervat. Hier wordt de olie van het water gescheiden. Het water wordt dan ook wel hydrolaat genoemd.

het kussen of een zakdoekje 2. MASSEREN MET ETHERISCHE OLIE IN EEN BASISOLIE: dit kan een rustgevende of juist een stimulerende massage zijn, ook een pijnstillende massage is

HET BELANG VAN BASISOLIEN

mogelijk

Basisolie is een vette olie van plantaardige oorsprong

3. ALS KRUIDENTHEE bv. bij keel- maag- darmklachten

en wordt geperst uit noten, kiemen, zaden, vruchten

4. ALS BAD-DOUCHE-HUIDSHAMPOO

of pitten. Zij zijn in tegenstelling tot essentiële olie

5. ALS KRUIDEN IN DE MAALTIJD

niet vluchtig en meestal niet aromatisch. Vooral de

6. ALS ZALF OF CRÈME BIJ HUIDPROBLEMEN

olie die gewonnen wordt uit de eerste, koude en

7. ALS PIJNBESTRIJDING OP EEN RUBBER KRUIK OF

ongezuiverde persing geniet de voorkeur. De olie

HANDDOEK

wordt gebruikt als drager voor de aroma’s en ook als basissubstantie voor zalven, zeep, haarverzorgende

PSYCHISCHE PROBLEMEN: Bloemen: Roos, Neroli,

en badproducten en cosmetica. De basisolie kan aan

Melisse, Bergamot, sinaasappel

het badwater toegevoegd worden om het water te

MAAG/DARMPROBLEMEN: Kruiden/Specerijen: anijs,

verzachten en de huid te versterken, te beschermen

gember, munt, thijm

of te helen. Olijfolie en tarwekiemolie zijn goede

NIEREN/BLAASPROBLEMEN: Specerijen, bomen, kruiden:

basisoliën, maar hebben een doordringende geur.

Bucco, jeneverbes, sassefrasse, Den, Kamille, Munt,

Avocado- en distelolie ruiken neutraal terwijl aardno-

Thijm

ten hazelnootolie een zoete, prikkelende geur hebben,

GAL/LEVERPROBLEMEN: Kruiden/Bomen: Basilicum,

zoals ook de amandel- en druivenpitolie.

Munt, Rozemarijn, Den

Een goede basisolie is Amandelolie.

GEWRICHTSPROBLEMEN: Kruiden/Bomen: Basilicum,

Amandelolie (prunus amygdalus)

Bonenkruid, Cajeput, Jeneverbes

• uit de eerste koude persing

PIJN:

• rijk aan vitaminen A,B,D en E en onverzadigde

Basilicum, Cajeput

• voedzame, verzachtende, verzorgende en gladmakende olie voor de huid • voor de droge, schilferige en gevoelige huid

Lavendel,

Jeneverbes,

LONGPROBLEMEN: Bomen: Eucalyptus, Den, Cipres HUIDPROBLEMEN: Bloemen: Lavendel en Calendula Ravensara


vetzuren, mineralen, en oligo-elementen

Bloemen/Bomen:

43 43

CONGRESAGENDA INTERNATIONALE CONGRESAGENDA

2003 • First

• CRT 2003, Radiation Therapy VII

International

Congress

of

Paediatric

Washington DC, USA, January 26-27, 2003

Radiation Oncology

Info: CRI, Washington Hospital Center,

Lyon, France, June 18-20, 2003

Tel.: + 1 202 877 8574 • Fax: + 1 202 877 8141

Info: Tel.: +33 4 78 78 28 85

www.crtonline.org

Fax: +33 4 78 26 26 • E-mail: [email protected]

• MACC3 Radiochemotherapy in head and neck

• International Congress of Radiation Research

cancer: toward a consensus

Brisbane, Australia, August 17-22, 2003

Nice, France, March 7-8, 2003

Info: www.icrr2003.org

Info: Tel.: +33(0)497038597 fax: +33(0)497038598

• [email protected]

• Third European conference on the economics of Cancer Brussels. Belgium 7-9 september 2003

• De Verpleegkundige gaat transmuraal MECC,Maastricht 27 maart 2003

Info: tel: +32.2.7741602.

info: tel. 043.3877388. fax:043.3877380.

Email: [email protected]

Email : [email protected] • 7th Biennial ESTRO Meeting on Physics for • Europian Association for Cancer Education

Clinical Radiotherapy/7th ESTRO Meeting on

Trollhätton.Sweden 4-7 june 2003

Radiation Technology for Clinical Radiotherapy,

info: fax: +46 521 26 42 99.

Geneva, Switzerland, September 13-18, 2003

Email: [email protected]

Info: ESTRO Office

VACATURE Op zoek naar …… een nieuwe uitdaging? boeiend verpleegkundig werk in je eigen streek? Het Sint Elisabethziekenhuis van Turnhout biedt je kansen Onze dienst oncologie(dagziekenhuis - verpleegafdeling - radiotherapie - palliatieve) is de laatste jaren in een dynamische ontwikkeling met veel toekomstperspectieven. Voor het oncologisch dagziekenhuis zijn wij dringend op zoek naar gemotiveerde gegradueerde verpleegkundigen(voltijds / deeltijds) met een hart voor de oncologische patiënt. Wij stimuleren en ondersteunen deskundigheidsbevordering en professionele groei van elke ONCOLOGISCH TIJDSCHRIFT

medewerker.

44

Ben je geïnteresseerd? • Voor meer info kan je terecht bij Dilen Eddy op het nummer 014/ 40 60 47 • Je kan je schriftelijke kandidatuur versturen naar Geert Debbaut, verpleegkundig directeur, Rubensstraat 166, 2300 Turnhout

BESTUUR Voorzitter. Myriam Spinnoy. Penningmeester Peter Goossens

Recommend Documents