Databank Gemeentelijk Groenbeheer

v Jaargang 3 – nummer 1 – juni 2013

Nieuwsbrief

Databank Gemeentelijk Groenbeheer

Klantenraad, Rapportages boekjaar 2012, Verdiepingsbijeenkomsten, Normenboek Natuur Bos en Landschap, Sportveld of buurttuin, Zeven redenen om in crisistijd toch te investeren in een groene stad, ‘Laat de natuur voor je werken’, Een boom voor iedere straat, ’Even voorstellen…

Pagina 1

Nieuwsbrief

Databank Gemeentelijk Groenbeheer

De Nieuwsbrief Databank Gemeentelijk Groenbeheer geeft informatie over het project Databank Gemeentelijk Groenbeheer en ander onderzoek dat wordt uitgevoerd door Alterra en Wageningen Universiteit op het gebied van groenbeheer. De nieuwsbrief is gratis en verschijnt tweemaal per jaar. Daarnaast verschijnt er eenmaal per een extra nieuwsbrief waarin een gemeente centraal staat.

Klantenraad

DGG De Databank Gemeentelijk Groenbeheer (DGG) is een benchmark met kengetallen over gemeentelijk groen en groenbeheer. De benchmark is in 1998 opgezet door Alterra (onderdeel van Wageningen University and Research centre)

Contact Als u meer informatie wilt over de nieuwsbrief of de Databank Gemeentelijk Groenbeheer dan kunt u contact opnemen met: Ir. Joop Spijker [email protected] 0317 - 484 990 www.databankgroenbeheer.nl

In de klantenraad zijn de afgelopen tijd een aantal mutaties geweest. Daniëlle Gademan (Breda) heeft de klantenraad verlaten. Nieuw in de klantenraad zijn Dick Krabshuis (Enschede), Coen Vos (Breda) en Gerard Buining (Heiloo). De contactgegevens van de nieuwe leden zijn te vinden op de website (www.databankgroenbeheer.nl) onder organisatie.

Verdiepingsbijeenkomsten Dit voorjaar hebben er op drie plaatsen verdiepingsbijeenkomsten plaatsgevonden, waarbij leden van de Databank Gemeentelijk Groenbeheer in kleine kring hebben gediscussieerd over de uitkomsten van de databank. Op verzoek van de gemeente Gilze-Rijen vond aldaar een discussie plaats samen met de gemeenten Bladel en Boxtel. In Raalte een discussie met gemeenten Ommen, Groesbeek en Utrechtse Heuvelrug. In Wageningen, samen met Buren, Oss en waterschap Scheldestromen. Het initiatief bij alle drie bijeenkomsten lag bij een van de deelnemende partijen die Alterra vroeg om zo’n bijeenkomst te organiseren. Eén bijeenkomst had als thema het groen buiten de bebouwde kom. De tweede bijeenkomst kwam voort uit de onzekerheid over een verschil van een bepaald kengetal van de gemeente met het kengetal van de benchmark. De derde bijeenkomst werd gehouden vanuit een algemene interesse om over de uitkomsten een gesprek te voeren met gemeenten uit de regio. De regionale bijeenkomsten waren alle zeer geanimeerd, waarbij niet alleen over de cijfers werd gesproken, maar vooral over de ‘wereld’ daarachter. Soms leidde dit tot herkenning, maar ook kwamen er nieuwe inzichten langs. Als voorbeeld: In Raalte werd onder meer stil gestaan bij verschillen in kosten bij de geschoren hagen/heggen. Er waren grote verschillen in de meterprijs tussen de deelnemende gemeenten. De verklaring bleek te liggen in een combinatie van de schaal van het werken, en daarmee samenhangend de keuze van de snoeiwerktuigen. Na afloop toonden de deelnemers zich bij alle drie de bijeenkomsten enthousiast. In een aantal gevallen werden er direct afspraken gemaakt om tot een vervolgbijeenkomst te komen. Ieder lid van de Databank Gemeentelijk Groenbeheer kan het initiatief nemen voor een verdiepingsbijeenkomst. Neem in geval van interesse contact op met Joop Spijker: tel. 0317-484990; [email protected]

Rapportages boekjaar 2012 De verzameling van gegevens is op dit moment in volle gang. Binnenkort gaan we de verzamelde gegevens verwerken in de database en beginnen met de rapportages. We hopen dat de algemene rapportage zo rond half oktober gereed is en de individuele rapportages half november.

Pagina 2

Ander interessant onderzoek uit Wageningen Normenboek Natuur, Bos en Landschap Om de kosten van aanleg en beheer van groen vooraf te kunnen calculeren, geeft Alterra eens per twee jaar het Normenboek Natuur Bos en Landschap uit. Naast een boekversie is er ook een versie op cdrom waarbij de normen met behulp van software kunnen worden opgevraagd. Groen is waardevol voor de maatschappij. Het is gunstig voor de leefbaarheid van wijken en de gezondheid van mensen. Groen mag daarom wat kosten. Maar hoe bereken je die kosten eigenlijk? Om de kosten in te kunnen

schatten, gebruik je normen. Je kunt je eigen normen gebruiken die vaak gebaseerd zijn op ervaringen (hoeveel tijd kostte het vorig jaar om bomen op te snoeien, of wat bracht de aannemer de vorige keer in rekening?). Normen die zijn gebaseerd op tijdmetingen zijn hiervoor een alternatief. Voor de inrichting en het beheer van natuurterreinen, bossen en landschapselementen bepaalt Alterra dit soort kostennormen. Deze kostennormen worden eens per twee jaar uitgegeven in boekvorm (het Normenboek Natuur, Bos en Landschap of Normenboek NBL) en op cd-rom. Het

Normenboek van Alterra wordt gebruikt door organisaties die inzicht willen hebben in de kosten van aanleg en beheer van groen buiten de bebouwde omgeving. Het gaat hier bijv. om terreinbeherende organisatie zoals Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten, gemeenten en particuliere terreineigenaren.

buurttuinen in een Rotterdams park, waar onder andere jongeren worden betrokken bij voedselproductie- en verwerking. De kernvraag is dus wat je direct en indirect terugkrijgt wanneer je een gebied voor stadslandbouw gebruikt.’ Baten van Stadslandbouw kunnen zijn dat de gemeente een terrein niet hoeft te onderhouden en het terrein bijdraagt aan de leefbaarheid. Indirecte baten kunnen bijv. zijn dat door een groenere, aantrekkelijkere buurt de onroerendezaakbelasting hoger kan zijn en dat kinderen later een gezonder eetpatroon ontwikkelen doordat ze vroeg met gezond eten in aanraking komen.

Eind december rondt Jansma de analyse af. Het stedennetwerk beschikt dankzij PPO inmiddels ook over de internettool stedelijkefoodprint. nl, waarmee een stad kan uitrekenen hoeveel hectare grond er nodig is om een bepaald aantal inwoners te voeden.

Meer informatie: Jaap van Raffe [email protected] 0317-484996

Sportveld of buurttuin? Onderzoekers zijn bezig de maatschappelijke kosten en baten van stadslandbouw in kaart te brengen. Dat helpt de gemeenten uit het Stedennetwerk Stadslandbouw betere beleidskeuzes te maken. ‘De grond is maar één keer beschikbaar en er is weinig geld.’ Onderzoeker Jan-Eelco Jansma van Praktijkonderzoek Plant & Omgevingwerk maakt, samen met ingenieursbureau Witteveen+Bos, een maatschappelijke kosten-batenanalyse van stadslandbouw. De analyse staat bovenaan het verlanglijstje van het Stedennetwerk Stadslandbouw, dat twee jaar geleden is opgericht op initiatief van het ministerie van EL&I. De tien Nederlandse steden verenigd in het netwerk kunnen de uitkomsten gebruiken om beleidsmaatregelen te onderbouwen. ‘Het maakt duidelijker waar je op moet inzetten bij stadslandbouw en hoe je de verduurzaming kunt staven.’ De onderzoekers gebruiken voor de analyse twee praktijkvoorbeelden uit het stedennetwerk. Het ene is een nieuw te ontwikkelen gebied in Tilburg-Noord, de Nieuwe Warande, waar huizenbouw en stadslandbouw worden gecombineerd. Het andere betreft twee

Pagina 3

Meer informatie: Jan-Eelco Jansma [email protected] 0317-485860 stedennetwerkstadslandbouw.nl stedelijkefoodprint.nl

Zeven redenen om in crisistijd toch te investeren in een groene stad Bezuinigingen staan bij alle gemeenteraden op de agenda. Onderhoud en aanleg van groen is één van de posten waar veel gemeenten op bezuinigen. Een aantal steden, zoals Utrecht, Nijmegen en Maastricht, blijft wel veel aandacht geven aan groen. Verstandig, zegt onderzoeker Peter Visschedijk van Alterra Wageningen UR, want groen levert uiteindelijk meer op dan het kost. Groene steden zijn schoner en gezonder en trekken een hoger opgeleide bevolking. Uiteindelijk is dat ook goed voor de kas van de gemeente. Zeven redenen om ondanks krappe budgetten, toch te investeren in groen. Groen vermindering luchtvervuiling Eén van de grootste milieuprobleem in steden is fijnstof. De kleine deeltjes uit onder andere de uitlaten van auto’s en brommers zorgen ervoor dat stadsbewoners twee keer meer fijnstof inademen dan bewoners van het platteland. Epidemiologen schatten dat de levensverwachting van een gemiddelde Nederlander een jaar korter is door fijnstof. Groen zorgt op een aantal manieren voor schone lucht. De bladeren nemen via huidmondjes schadelijke gassen op, zoals stikstofoxiden, ozon en ammoniak. Die stoffen worden in de bladeren vervolgens onschadelijk gemaakt. Andere schadelijke gassen, zoals koolwaterstoffen, lossen op in het vettige laagje op plantenbladeren. Fijnstof blijft aan bladeren en takken plakken en verdwijnt zo uit de lucht. Hoe effectief groen is bij het verbeteren van de luchtkwaliteit hangt niet alleen af van de aangeplante soorten, maar ook van de structuur van het groen. Groen verhoogt de waarde van huizen en kantoren De huizenprijzen in een groene wijk liggen hoger dan de prijzen

van vergelijkbare huizen in een wijk zonder groen. Het effect op de prijs is maximaal tien procent, vond Visschedijk in een studie samen met makelaarsvereniging NVM. Blauw werkt overigens nog beter. Uitzicht op water zorgt ervoor dat de prijs tot vijftien procent meer wordt betaald. Aanleg van groen levert op die manier steden direct financieel voordeel op, zegt Visschedijk. Hogere vastgoedprijzen betekenen meer inkomsten voor de stad door onroerende zaakbelasting.

beter werd beoordeeld, boekten ook betere resultaten. Visschedijk: ‘Het probleem is natuurlijk wel dat degenen die profiteren van de gezondheidswinst, niet degenen zijn die betalen voor aanleg van groen. Ziektekostenverzekeraars zouden er belang bij hebben om wijken te vergroenen, maar dat doen ze niet omdat ze dat niet specifiek voor hun eigen klanten kunnen doen.’

Groen verlaagt de kosten van de zorg

Steden zijn een stuk warmer dan het omliggende platteland. De stenen huizen en pleinen warmen snel op en kunnen er voor zorgen dat het op een zomerse dag in het hartje van een stad vijf tot tien graden warmer is dan in de omgeving. Zo’n stedelijk hitte-eiland kunnen zelfs mensenlevens kosten. Elke graad die de temperatuur verder oploopt tijdens een hittegolf is terug te zien in sterftestatistieken. Bomen en struiken kunnen de temperatuur in een stad flink verlagen. In de schaduw van bomen loopt de temperatuur veel minder hoog op, maar belangrijker is het effect dat planten door water te verdampen de temperatuur laag houden. Waar een bitumen dak in de brandende zon bijvoorbeeld kan opwarmen tot 70 graden, wordt een groen dak met mossen en grassen in dezelfde omstandigheden niet warmer dan 32 gra-

Veel studies hebben aangetoond dat de aanwezigheid van groen stress vermindert. De eerste keer dat het effect goed werd onderzocht waren de resultaten zo opmerkelijk dat toptijdschrift Nature er plaats voor inruimde. Amerikaanse patiënten die uitzicht hadden op een groene omgeving herstelden meetbaar sneller van een operatie dan patiënten met uitzicht op een stenige omgeving. In Nederland lieten onderzoekers zien dat mensen in groene wijken gezonder zijn. Kinderen in die wijken hebben bijvoorbeeld vijftien procent minder vaak last van overgewicht. Vorig jaar publiceerden Wageningse onderzoekers een studie die liet zien dat niet elke boom of struik hetzelfde effect heeft. Wijken waar de kwaliteit van het groen door beoordelaars

Groen verkoelt de stad in de zomer

Pagina 4

den. Parken zijn door het verkoelende effect van planten koele plekken in de stad, waarvan het effect tot ver buiten het park te meten is. Een park van vijftig bij vijftig meter koelt de straten tot tweehonderd meter rondom. Groen zorgt voor sociale cohesie Minder hard dan het gezondheidseffect maar toch zeer aannemelijk, is dat groene plekken in wijken de sociale cohesie verbeteren. Wijken waar bewoners meer contact hebben, hebben doorgaans minder last van verloedering, overlast en criminaliteit. Parkjes en plantsoenen helpen om sociale samenhang in een wijk te brengen omdat ze ontmoetingsplekken voor buren zijn.

Groen trekt bedrijven Eindhoven is een voorbeeld van een gemeente die veel investeert in groen. De gemeente wil daarmee aantrekkelijk te zijn voor hightechbedrijven die zich in de stad willen vestigen. Een groen bedrijventerrein trekt andere bedrijven dan een grijs. Veel kennisintensieve bedrijven vestigen zich liever op een groen bedrijventerrein. ‘Omdat ze hun klanten daar graag ontvangen en weten dat hun personeel beter presteert in een aantrekkelijke omgeving’, aldus Visschedijk. ‘Bovendien biedt een groene stad ook een aantrekkelijkere woonomgeving, waardoor ze personeel makkelijker aan zich kunnen binden.’ Groen zorgt voor biodiversiteit Twintig jaar geleden was elke ecoloog een betoog over de waarde van groen begonnen met een verhaal over biodiversiteit.

Pagina 5

Maar sinds korenwolven en zeggekorfslakken bouwprojecten tegenhielden, is biodiversiteit eerder een afknapper dan een aanbeveling voor bouwers. Visschedijk: ‘Gelukkig zijn er nu regels voor tijdelijke natuur die het mogelijk maken om een terrein tijdelijk aan de natuur te laten zonder dat je bang hoeft te zijn dat er een rodelijstsoort opduikt die je belet verder te werken. Wij zeggen nu dat je de biodiversiteit in stedelijk groen gratis krijgt, bij de andere, eerder genoemde voordelen.’ De stedelijke biodiversiteit is misschien niet zo belangrijk als je als ecoloog kijkt naar het behoud van zeldzame soorten, maar het is leuk voor stadsbewoners met oog voor de natuur en helpt ouders die hun kinderen iets willen vertellen over de waarde van natuur.

Meer informatie: Peter Visschedijk [email protected] 0317-485860

‘Laat de natuur voor je werken’ Met nieuwe combinaties van techniek en natuur kunnen steden beter de klimaatverandering opvangen en tegelijkertijd kan ook de natuur daarvan profiteren. ‘Je moet de natuur voor je laten werken.’ Als het in een huis met een plat dak te warm wordt, kun je een airco aanschaffen. Maar als je eerlijk bent, versterkt deze technische oplossing het klimaatprobleem. Beter laat je de natuur voor je werken, door het dak te beplanten met allerhande groen. Dat geeft een natuurlijke isolatie, scheelt energiekosten en draagt tegelijk bij aan de biodiversiteit en legt CO2 vast. Dat is het principe achter eco-engineering, vertelt Barry de Vries van Alterra Wageningen UR. De Vries is bezig met het vinden van nieuwe combinaties tussen techniek en natuur waar zowel de mens als de natuur van profiteert en die economisch voordelig zijn. In het Europese Interreg-project Future Cities is inmiddels vier jaar gewerkt aan nieuwe oplossingen voor steden, om de stad leefbaar te houden ook als het klimaat natter en warmer wordt. In dat kader werd in Tiel, dat kampt met wateroverlast bij zware regen, het

dak van een bekende hotelketen geschikt gemaakt voor waterberging om de piekafvoer te dempen; in Nijmegen werden in samenspraak met buurtbewoners enkele parkeerplaatsen omgevormd tot parkjes; en in Arnhem kreeg een blinde muur een staande tuin, wat de versteende buurt een andere sfeer gaf, als op- of tussenstapje fungeert voor dieren en planten, en het pand erachter koeler houdt. Iets maken met natuur in plaats van tegen de natuur vraagt vooral een andere manier van denken en handelen, zegt De Vries. Zijn rol is vooral kennis en partijen bij elkaar te brengen en een vertaalslag beide kanten op te maken. ‘Voor een groen geluidsscherm langs een snelweg zoeken we nu bijvoorbeeld uit hoe zich dat houdt bij vorst en droogte en wat het kan

bijdragen aan luchtkwaliteit en geluidsdemping.’ Hij constateert wel dat veel mensen de argumenten voor groene oplossingen hout vinden snijden, maar zich afvragen wat erin investeren hen oplevert. ‘Helaas zijn veel baten niet in geld uit te drukken en is de terugverdientijd onduidelijk. Vaak zijn er vermeden kosten, of stroomt geld naar anderen terug.’ Wat mensen toch over de streep kan trekken is dat een groene oplossing vaak een middel is om iets voor elkaar te krijgen. ‘En dat zorgt voor innovatie.’

Over dit onderzoek verschijnen regelmatig publicaties in vakbladen voor kwekers en groenvoorziening. U kunt ook zelf de bomen bekijken of op een locatie bij u in de buurt gaan kijken!

www.straatbomenl.nl. Momenteel wordt gewerkt aan een update van deze beschrijvingen.

Meer informatie: Barry de Vries [email protected] 0317-481630

Een boom voor iedere straat De bomenonderzoekers van Praktijkonderzoek Plant & Omgeving, onderdeel van Wageningen UR, weten voor elke plek in de stad wel een boom die het er goed zal doen en gewaardeerd zal worden. Vanaf 1997 tot aan 2005 zijn in 17 gemeenten en 3 proeftuinen ruim 2000 bomen van in totaal 75 soorten en cultivars geplant. De bomen in deze testbeplantingen zijn regelmatig gedetailleerd beschreven en gefotografeerd. Het vergelijken van de groei en ontwikkeling op verschillende standplaatsen levert unieke informatie op over hun gebruiksmogelijkheden.

Uiteindelijk zijn alle gegevens verwerkt in soortbeschrijvingen van de 75 onderzochte vernieuwingen in het sortiment. Deze zijn in september 2011 opgenomen op de website

Meer informatie: Jelle Hiemstra [email protected] 0252-462107 straatbomen.nl

Pagina 6

Even voorstellen… Gerard Buining In ‘Even voorstellen…’ wordt iedere nieuwsbrief een groenbeheerder geïnterviewd van een gemeente die lid is van de Databank Gemeentelijk Groenbeheer. Deze keer Gerard Buining van de gemeente Heiloo.

Over zijn werk

Over zichzelf

7. Werkzaam bij gemeente: Heiloo

1. Naam: Gerard Buining 2. Geboren 26 februari 1966 3. Woonplaats Petten 4. Favoriete boom/struik Ik ben helemaal verslingerd aan solitaire heesters in gazons. In het openbaar groen in Heiloo ontbraken die vrijwel. Sinds ik bij Heiloo werk, planten we ieder jaar een mooi sortiment grote heesters met bijzondere sierwaarde. De extra beplantingslaag met sierwaarde zorgt voor een levendige uitstraling van ons groen. 5. De mooiste groene plaats van Nederland Voor mij is dat een klein dorpje gelegen aan de binnenduinrand, waar het duinlandschap op een natuurlijke wijze overgaat in het polderlandschap, zoals Groet in de gemeente Bergen.

Pagina 7

6. Opleiding Cultuurtechniek (WUR) en Tuinen Landschapsinrichting richting Management Buitenruimte (Larenstein).

8. Functie Beheerder Openbare Ruimte. Als beheerder houd ik me bezig met groen, water, spelen, bewonersparticipatie en beheerinbreng bij inrichtingsplannen. 9. Jaren in het groenbeheer Ik ben ongeveer 13 jaar actief in het groenbeheer. Na een carrière in de agrarische bedrijfsadvisering begonnen mijn groene vingers te jeuken. In 2000 ben ik bij een hoveniersbedrijf gaan werken, terwijl ik in deeltijd Tuin- en Landschapsinrichting studeerde. Vervolgens heb ik een aantal jaren bomen gekweekt bij een ander hoveniersbedrijf en heb tuinontwerpen gemaakt in eigen beheer. In 2008 ben ik bij gemeente Heiloo gaan werken. Het is een kleine groene gemeente waar veel aandacht wordt besteed aan onderhoud van het groen door de eigen wijkmedewerkers. 10. Waarom groenbeheer? Van jongs af aan beleef ik veel

plezier aan tuinieren. In Heiloo kan ik mijn groenpraktijkervaring uitstekend combineren met kennis van bedrijfsvoering. Over de gemeente Heiloo 11. Aantal inwoners Ca. 22.600 inwoners. 2

12. Aantal m groen per inwoner binnen de kom 2 Ca. 200 m per inwoner. Over het beheer 13. Kwaliteit groen Het groen in Heiloo bestaat grotendeels uit gazons en bermen met bomen en veel waterpartijen. In de nieuwbouwwijken zijn veel hagen, bosplantsoen- en heestervakken. De inwoners waarderen het groene karakter van het dorp. Sinds 2011 maken we een vergaande versobering van het groen mee om aan de bezuinigingsdoelstellingen te voldoen. Kwaliteitsniveau A was gebruikelijk voor alle beheergroepen. In 2012 is het uitbestede groenonderhoud (25% van Heiloo) in eigen beheer genomen. Met minder formatie is het, in combinatie van omvormen naar gazon, gelukt om het onderhoud op basisniveau te houden (CROW niveau B). In 2014 gaan we nog een grote bezuinigingsslag maken door nog meer plantvakken om te vormen naar gazon, grote grasvelden ecologisch te beheren, het beheer van water over te dragen aan het waterschap en meer mechanisatie.

14. Uitbesteding werk Vrijwel alle werkzaamheden voeren we met de eigen dienst uit. Dit geldt niet voor sommige specialistische werkzaamheden. Aanvullend boomonderzoek of het ecologisch beheer van de natuurgebieden hebben we elders ondergebracht. Tenslotte voert een loonbedrijf het onderhoud van de bermen en watergangen uit..

Over de DGG

15. Uitgaven per jaar Op jaarbasis wordt ruim 1,5 miljoen euro aan onderhoud van het openbaar groen besteed.

19. Lid geworden in 2010

16. Meest trots op Het meest trots ben ik op het gevarieerde bomenbestand en de goede zorg die onze bomenploeg aan de bomen besteedt.

18. Hoe hoorde u van de DGG Via een mailing van Alterra met een uitnodiging voor de klantendag. Na een bezoek aan de klantendag en een introductiegesprek met Joop Spijker is Heiloo lid geworden. We wilden graag weten waar we staan ten opzichte van andere gemeenten. Waar zit onze kracht en waar de zwakte?

20. Waarom belangrijk? Deelname aan de databank geeft veel meer inzicht in het gemeentelijk groenbeheer. We weten nu hoe we het doen ten opzichte van andere gemeenten. Zeker in tijden van bezuinigingen is het belangrijk dat je snel een antwoord

hebt hoeveel het groenbeheer kost en waar je sterke en zwakke punten liggen. Bij het voorbereiden van de bezuinigingsmaatregelen gaf de DGG een goede basis voor het doorrekenen van mogelijke scenario’s. Tot slot 21. Tips voor gemeenten die overwegen lid te worden Meten is weten. Als je een redelijk up to date groenbeheersysteem hebt, is het gemakkelijk om alle gegevens aan te leveren. Het lidmaatschap geeft waardevolle inzichten in de beheercijfers. De DGG levert noodzakelijke informatie waarmee je in een handomdraai het management en de politiek kunt adviseren.

17. Minst trots op Het afglijden van het kwaliteitsniveau van het groen vanwege de bezuinigingen. We hebben goed gekwalificeerde medewerkers die hart voor hun vak hebben. Het is jammer dat zij hun werk niet altijd meer op een bevredigende manier kunnen uitvoeren.

Pagina 8