Collegevoorstel Gemeente Amersfoort

Gemeente Amersfoort

Collegevoorstel

Sector

:

Opsteller

:

Telefoon

:

User-id

:

SOB M.A. Cramer (033) 469 48 16 CRAM

Reg.nr. :

4432326

Datum

2 juli 2013

:

Onderwerp

Herstelwerkzaamheden Belgenmonument Voorstel:

1 de eerste fase van de restauratie van het Belgenmonument te starten met de meest in het oog springende en urgente onderdelen van het monument, zoals fontein, bloembakken, dakconstructie en tuinmuren; 2 voor het uitvoeren van deze werkzaamheden een krediet van 182.000 euro beschikbaar te stellen. De dekking bestaat uit: 132.000 euro restauratiebudget, 30.000 euro BRIM subsidie, 20.000 euro bijdrage SRO.

AANLEIDING Het Belgenmonument werd in 1916-1917 naar ontwerp van Huib Hoste en Louis van der Swaelmen door geïnterneerde Belgische militairen gebouwd (zie bijlage 1). In de afgelopen 100 jaar is het Belgenmonument en de omliggende tuin een aantal keren gerestaureerd (in 1957 is het gewapend beton van de allegorische voorstellingen door natuursteen vervangen en in 2000 zijn vooral de tuinen in oorspronkelijke staat teruggebracht). Op dit moment verkeert het Belgenmonument door cruciale fouten tijdens de bouw echter in een zorgwekkende toestand. In 2014 is het honderd jaar geleden dat de Eerste Wereldoorlog uitbrak. Op dit moment worden in Nederland en België door verschillende partijen de herdenking van de Eerste Wereldoorlog voorbereid. Het Belgische Instituut voor Veteranen uit Brussel heeft het plan opgevat voor een officiële herdenking bij het monument omstreeks 2016/2017. Ook in Nederland wordt door verschillende instellingen, waaronder Huis Doorn, een programma samengesteld, waarin een plaats voor het Belgenmonument is opgenomen. Daarnaast zullen ook particulieren het monument in deze jaren bezoeken. En tot slot, in 2014 organiseert Amersfoort in C op verschillende locaties een aantal tentoonstellingen en manifestaties, waarin Belgische kunstenaars uit verleden en heden centraal staan. Hierdoor kan men tijdens de herdenkingsjaren 2014-2018 bezoekers uit binnen- en buitenland verwachten. Inmiddels hebben zich ‘partijen uit de stad’ gemeld, die tijdens deze initiatieven een rol van betekenis willen spelen.

BEOOGD EFFECT Het Belgenmonument voor de toekomst behouden waarmee het een visitekaartje voor de stad blijft. Met de noodzakelijke herstelwerkzaamheden wordt bereikt dat het monument tijdens de herdenkingsjaren een zo goed mogelijke uitstraling bezit.

-1-

Collegevoorstel Reg.nr : 4432326 Datum :

Gemeente Amersfoort

2 juli 2013

ARGUMENTEN 1.1 Gedeeltelijke restauratie van het Belgenmonument is nu urgent en onvermijdelijk om verdere schade te voorkomen Het grootse probleem van het hoofdgebouw en de herdenkingsmuur is de gebrekkige samenhang van het metselwerk. Bij de uitvoering is bij de samenstelling van de specie een cruciale fout gemaakt, waardoor geen verharding is opgetreden. Hierdoor liggen de bakstenen in feite los op elkaar, met daartussen een ‘los’ zandmengsel. Het cementgebonden voegwerk voorkomt dat de toren als het ware leegloopt en grotere delen van het metselwerk gaan schuiven. Ook de dakconstructie van het monument is door vocht ernstig verzwakt en roestend ijzer onder de galerijvloeren draagt eveneens bij aan de schade. Tenslotte kent de fontein een lange geschiedenis van lekkages. Gestreefd wordt om door een zorgvuldige monitoring (onderhoud en inspectie) de restauratie in twee fasen te verdelen, waarbij de eigenlijke restauratie van het voegwerk (tweede fase) na 2018 kan plaatsvinden. De start van de tweede fase is een keuze, afhankelijk van de dan beschikbare middelen. Nadere voorstellen voor deze tweede fase komen later. 1.2 Uitvoering tijdens de komende herdenkingsjaren is niet gepast Het is tijdens de herdenkingsjaren niet gepast het monument in de steigers te hebben staan. Herstel van de meest urgente en waardevolle onderdelen van het monument is nodig om ervoor te zorgen dat het aanzien tijdens die periode zo toonbaar mogelijk is. 1.3 Door de restauratie gefaseerd te doen, kunnen we ervaring opdoen met de restauratietechniek We hebben bij de restauratie een bepaalde aanpak voor ogen. Door met die aanpak aan de slag te gaan doen we er ook ervaring mee op. Desgewenst kan die aanpak waar nodig worden bijgesteld. 1.4 Het niet nakomen van een oude afspraak leidt tot imago-schade van de gemeente Op 10 oktober 1916 heeft de gemeenteraad nadrukkelijk uitgesproken dat het onderhoud ten laste van de gemeente komt. Verwaarlozing tijdens de herdenkingsjaren zal tot onbegrip bij de bezoekers uit binnen- en buitenland leiden met een imago-schade voor de gemeente tot gevolg. 1.5 Een verwaarloosd Belgenmonument trekt vandalisme aan De loszittende stenen bij met name de fontein zijn voor jongeren uitnodigend om deze te verwijderen en aansluitende stenen verder los te wrikken. Daarmee worden de problemen met de dag groter.

KANTTEKENINGEN 1.1 Amersfoort heeft door afspraken uit het verleden een morele zorgplicht voor het monument Ook al is het bijna een eeuw geleden, in 1916 heeft de gemeenteraad van Amersfoort nadrukkelijk als eis gesteld dat de gemeente het Belgenmonument zou onderhouden.

FINANCIËN Voor het meest noodzakelijke herstel is in principe dekking mits de gereserveerde 132.000 euro uit de post ‘restauratieachterstand eigen monumenten’ voor de restauratie van het Belgenmonument beschikbaar wordt gesteld. Hieraan gekoppeld is 2 x 15.000 euro Rijkssubsidie (BRIM) en 20.000 euro vanuit jaarwerk SRO voor herstel fontein. Komend jaar vervallen overigens de twee laatst genoemde posten indien er geen gebruik van is gemaakt. SOB RCE SRO Totaal

Restauratieachterstand eigen monumenten BRIM-subsidie hoofdgebouw en muur te besteden vóór 2014 (2x15.000) Post herstel monument besteden voor 2014

132.000 30.000 20.000 182.000

De aandacht tijdens de herdenkingsjaren van de Eerste Wereldoorlog wordt tevens aangegrepen om in deze periode te onderzoeken of er met behulp van partners in binnen- en buitenland aanvullende

-2-

Collegevoorstel Reg.nr : 4432326 Datum :

Gemeente Amersfoort

2 juli 2013

subsidiemogelijkheden te vinden zijn. (zie bijlage 2) Hiervoor heeft al een eerste verkenning op ambtelijk niveau plaatsgevonden (zie bijlage 3);

VERVOLG De geplande start van de eerste fase vindt na de bouwvak 2013 plaats met een geschatte bouwtijd van drie maanden. De werkzaamheden zijn dan voor de winterperiode gereed.

COMMUNICATIE De Amersfoortse bevolking zal door persberichten, rondleidingen, openstelling tijdens de Open Monumentendagen vanaf 2013 bij de geschiedenis en betekenis van het Belgenmonument worden betrokken. Ook zal worden gestimuleerd dat partijen in de stad bij de organisatie van herdenkingsmomenten een rol van betekenis zullen spelen. De initiatieven van Huis Doorn en het Instituut voor Veteranen in Brussel (herdenkingsbijeenkomst omstreeks 2016/2017) leiden naar verwachting tot een verhoogde belangstelling voor het Belgenmonument in binnen- en buitenland met de daaraan verbonden publiciteit.

Bijlage :

1 Historie van het Belgenmonument 2 Mogelijke partners 3 Verkenning Subsidiemogelijkheden Belgenmonument

-3-

Bijlagen Collegevoorstel Reg.nr. : 4432326 Datum :

Gemeente Amersfoort

2 juli 2013

Bijlage 1 : Historie van het Belgenmonument Ontstaan Belgenmonument Dit herdenkingsmonument van de Eerste Wereldoorlog is tussen 1916 en 1917 op initiatief van Omer Buyse, voorzitter van de ‘Centrale Commissie der Werkscholen van Geïnterneerde Belgen in Nederland’, ontworpen als ‘dankbetuiging jegens de Nederlandsche overheid en de natie, voor al hetgeen gedaan is geworden tot welzijn der geïnterneerden en hunne gezinnen’. De op dat moment in Nederland verblijvende Belgische architect Huib Hoste werd als ontwerper aangetrokken. Hij was in Nederland vooral bekend door zijn architectuurrecensies in het dagblad de Telegraaf. Voor de tuinaanleg werd een beroep gedaan op de eveneens in Nederland verblijvende Belgische tuinarchitect Louis van der Swaelmen. Het monument bestaat uit twee onderdelen: een hoofdgebouw, gelegen op één van de hoogste punten van de Amersfoortse Berg en een zestig meter verder gelegen herdenkingsmuur op een iets lager niveau. Een in het bestaande landschap van eikenhakhout en heide opgenomen stelsel van paden en als muren vormgegeven hagen voegt deze twee delen samen tot één complex. Eind 1917 waren de onderdelen, waaraan ook andere kunstenaars, waaronder Hildo Krop, hebben meegewerkt, gereed. Tot een officiële overdracht is het tijdens de Eerste Wereldoorlog niet gekomen. Pas twintig jaar later, in 1938, hebben Koningin Wilhelmina en Koning Leopold een gezamenlijk bezoek aan het Belgenmonument gebracht. Historisch belang en status van het Belgenmonument Vlak na de Tweede Wereldoorlog bracht stadsarchitect David Zuiderhoek de slechte staat van het beeldhouwwerk, uitgevoerd in gewapend beton, onder de aandacht van het rijk. Het historisch belang van dit complex werd onderkend en door middel van een rijksbijdrage – ver voordat sprake was van een rijksmonument - konden de allegorische voorstellingen, opnieuw onder leiding van beeldhouwer Hildo Krop, in 1955 duurzaam in Franse natuursteen (Chauvigny) worden vervangen. In 1967 werd op de middelste toren een carillon, afkomstig van de EXPO Brussel als oefeninstrument voor de Beiaardschool toegevoegd. Eind 1986 werd het complex door het Amersfoortse gemeentebestuur op de gemeentelijke monumentenlijst geplaatst en in augustus 2000 ‘promoveerde’ dit complex tot rijksmonument. Bekendheid van het monument In de jaren na de Eerste Wereldoorlog zijn regelmatig herdenkingsbijeenkomsten bij het Belgenmonument georganiseerd. Vooral in de maand juli meldden zich oud- geïnterneerden bij het monument en na de Tweede Wereldoorlog bestonden deze groepen steeds vaker uit nabestaanden van de ‘Grote Oorlog’. In die periode was het Belgenmonument vanuit het gehele land ook een geliefd doel voor schoolreisjes. Leerlingen namen kennis van de geschiedenis en bewonderden vanaf de omloop het uitgestrekte panorama over de Gelderse Vallei en het Eemland. De laatste decennia is het Belgenmonument, ondanks openstellingen tijdens Open Monumentendagen en carillonconcerten, slechts bij een zeer beperkte groep Amersfoorters bekend. Het feit dat het Belgenmonument door de hoogopgaande beplanting niet meer vanaf de ‘Wegh der Weegen’ zichtbaar is, zoals dat vroeger we; het geval was, is hier mede de oorzaak van. Ook in België is de bekendheid met het bestaan van het monument door het wegvallen van de direct bij de internering betrokken generaties langzamerhand verminderd. Herdenking 100 jaar Eerste Wereldoorlog Op 4 augustus 2014 is het honderd jaar geleden dat België door de Duitse inval bij de Eerste Wereldoorlog werd betrokken. Het ligt dan ook voor de hand dat er tussen 2014 en 2018 in binnen- en buitenland aandacht voor het Belgenmonument ontstaat en dat er behoefte aan een officieel herdenkingsmoment ontstaat. Verschillende instellingen, zoals Huis Doorn, de Stichting 100 jaar Nederland en de Eerste Wereldoorlog, Studiecentrum Eerste Wereldoorlog, maar ook Museum Flehite ontwikkelen voor deze jaren een reeks aan activiteiten. Vleermuizen Uit recent onderzoek van Bureau Waardenburg is gebleken dat het Belgenmonument in ieder geval ’s-winters een onderkomen biedt aan een groot aantal soorten vleermuizen, zoals watervleermuizen, gewone grootoorvleermuizen en een aantal franjestaarten. Van deze laatste soort was nog geen verblijfplaats in Amersfoort bekend. Het onderzoek naar de vleermuizen loopt door tot in augustus 2013 om na te gaan of het Belgenmonument ook in de zomermaanden door de vleermuizen wordt bezocht. Aan de hand van de uitkomsten kan worden bepaald op welke wijze de restauratie van het metselwerk en de dakconstructies kan worden uitgevoerd. Wellicht zijn voor deze werkzaamheden subsidies vanuit ecologie beschikbaar.

-4-


Gemeente Amersfoort

2 juli 2013

Aandachtspunt | afspraak onderhoud In de brief van 5 oktober 1916 de voorzitter van de Commissie der Werkscholen aan het college van burgemeester en wethouders: ‘Onze commissie is bereid het monument aan de stad Amersfoort als gedenkteeken op te dragen met de zorg het in goede staat te onderhouden’. Vijf (!) dagen later, op 10 oktober 1916, ging de gemeenteraad met de plannen akkoord onder de nadrukkelijke voorwaarde: bovengenoemd gedenkteeken onder dankbetuiging te aanvaarden onder voorwaarde dat het onderhoud na overdracht ten laste van de gemeente komt’. Belangrijke data en gebeurtenissen 18-06-1914 Sarajewo, moord op Oostenrijkse troonopvolger Franz Ferdinand Aug. 1914 Duitland/Oostenrijk/Hongarije in oorlog met Frankrijk/Engeland/Rusland 04-08-1914 België en Luxemburg worden binnengevallen drie dagen later valt de vesting Luik; zo’n 1 miljoen Belgische burgers vluchten naar Nederland 27-07-1914 in stelling brengen van de Nieuwe Hollandse Waterlinie en de inundaties 30-07-1914 afkondiging volledige mobilisatie van 70.000 militairen, waarvan 10.000 man door de stad Utrecht op te vangen 17-08-1914 Brussel wordt ontruimd (regering naar Antwerpen) 04-10-1914 Slag om Antwerpen 10-10-1914 Val van Antwerpen; stroom vluchtelingen naar o.a. Amersfoort > 32.000 Belgische soldaten naar Nederland; 16.500 militairen in Stolbergkazerne; voor de 100.000 Belgische burgers die bleven werden vier ‘vluchtoorden’ ingericht in Ede, Uden, Nunspeet en Gouda; bouw van vier ‘interneringsdepots’ voor elk 6.000 man (o.a. Kamp van Zeist) met 1.000 man bewakingstroepen 1916 bouw van speciale vrouwenkampen voor vrouwen en kinderen van de geïnterneerde militairen: bij Soesterberg het Albertsdorp en in Amersfoort Elizabethdorp en Nieuwdorp 05-10-1916 Eerste brief van Omer Buyse met plannen voor Belgenmonument 10-10-1916 gemeenteraad stemt in met plannen (twee jaar na val Antwerpen!) 1917 Amerika sluit zich aan bij Frankrijk/Engeland en Rusland 11-07- 1917 Brief Buyse: Belgenmonument gereed – overdracht aan gemeente tussen 15/8-10/9 Mei 1918 6.640 gezinnen van geïnterneerde Belgen wonen in Nederland, deels in vrouwenkampen, deels in de vluchtoorden voor burgers 10-11-1918 Keizer Wilhelm II vlucht naar Nederland 11-11-1918 Wapenstilstand Okt. 1918 Tussen oktober 1918 en januari 1919 werden 5.000 Franse vluchtelingen in de dan weer lege barakken opgevangen. Op de begraafplaats in Soesterberg staat een monument voor de bezweken Franse vluchtelingen (‘Aux refuges Francais morts aux Pays-Bas 1914-1918’). In november 1919 kwamen ook Franse, Engelse en Portugese repatrianten (krijgsgevangenen) uit Duitsland naar Kamp Zeist (‘Nieuw Krijgsgevangenkamp te Legerplaats Zeist) en Amersfoort (barakkenkamp De Vlasakkers). 28-06-1919 Verdrag van Versailles

-5-


Gemeente Amersfoort

2 juli 2013

Bijlage 2 : Mogelijke partners Voor het vinden van aanvullende financiering (europese subsidies, fondsen en crowdfunding) is ook de hulp van partners noodzakelijk. Vandaar dat in de afgelopen periode een verkenning van dit terrein heeft plaats gevonden. In de afgelopen maanden heeft regelmatig overleg plaatsgevonden met Huis Doorn, dat zich richt op de geschiedenis van de Eerste Wereldoorlog en zijn er gesprekken gevoerd met de provincie Utrecht, die onder andere militair erfgoed als speerpunt van beleid heeft vastgesteld. Huis Doorn heeft plannen voor het maken van een tentoonstelling over de Eerste Wereldoorlog, in samenhang met aanverwante locaties (interneringskampen, herdenkingsmonumenten, loopgraven Waterlinie/Grebbelinie, mobilisatie). Ook op andere plaatsen worden de komende jaren initiatieven ontwikkeld en zijn speciale stichtingen, zoals Stichting 100 jaar Nederland en de Eerste Wereldoorlog en in België het Projectsecretariaat 100 jaar Groote Oorlog , in het leven geroepen. De heer Herman Sietsma, interim directeur van Huis Doorn, heeft hierin een sleutelrol, aangezien hij ook op persoonlijke titel bezig is met het opstellen van een herdenkingsprogramma van de Eerste Wereldoorlog. Hij heeft veel contacten met Vlaamse cultuur- en overheidsinstellingen. Ook Erfgoedhuis de Wolzak is bereid om medewerking te verlenen. Het Belgische Instituut voor Veteranen, gefinancierd door het ministerie van Defensie, heeft het initiatief genomen voor een herdenking bij het Belgenmonument, gekoppeld aan een onderzoeksopdracht naar Belgische vluchtelingen in Amersfoort. Contactpersoon is de Amersfoortse Nicole Estejé, die bereid is ‘vanuit de stad’ een specifieke herdenkingsbijeenkomst in 2016/2017 te organiseren. Hierbij zou men kunnen denken aan een herdenkingsbijeenkomst in oktober 2016 (honderd jaar Belgenmonument en midden in de herdenkingsjaren gelegen), waar Belgische nabestaanden en Belgische cultuur- en overheidsinstellingen kunnen worden ontvangen. Het Stadsmuseum in Harderwijk, waar ook een interneringskamp heeft gestaan, wil graag op deze initiatieven aansluiten. -

-

-

-

-

Provincie Utrecht (militair erfgoed – Wegh der Weegen - onderwijsprogramma) Huis Doorn (Museum voor de Eerste Wereldoorlog) Stichting 100 jaar Nederland en de Eerste Wereldoorlog (organiseert activiteiten en doet onderzoek naar de Eerste Wereldoorlog), dr. S. Kruizinga, Morsweg 268, 2332 EW Leiden Instituut voor Veteranen-NIOOO (www.warveterans.be), Regentlaan 45-46, 1000 Brussel Tel: +32 2/227.63.00, E-mail: [email protected] Erfgoedhuis De Wolzak, Sandy Vandenhove| Verantwoordelijke private erfgoedzorgers Herita vzw, Oude Beurs 27 | 2000 Antwerpen T 03 212 29 58 | E [email protected] | www.herita.be Antwerpen, projectsecretariaat 100 jaar Groote Oorlog, Vlaamse overheid, Boudewijnlaan 30, bus 80, B-1000 Brussel Museum aan de Stroom Hanzestedenplaats 1 2000 Antwerpen tel. +32 3 338 44 00 [email protected]; www.mas.be: tentoonstelling rond de problematiek van vluchtelingen tijdens WOI. Inhoudelijk zou er dus een verband kunnen gelegd worden met het Belgenmonument. Contactpersoon Jef Vrelust, teamcoördinator van de afdeling Beleid en Ontwikkeling Vredescentrum Lombardenvest 23 2000 Antwerpen T: 03 292 36 52 http://www.vredescentrum.be/ Het Vredescentrum is een organisatie die alle plannen rond WOI-tentoonstellingen opvolgt voor heel Vlaanderen; inzicht krijgen in mogelijk andere Vlaamse partners m.b.t. tentoonstellingen rond de vluchtelingenproblematiek Nicole Esteje, [email protected]; contactpersoon herdenking bij Belgenmonument omstreeks 2017. Aangemeld via Rens Groosman; mail 5-3-2013: “Belgen zijn zeer geïnteresseerd. In plaats van 2014 stellen zij zelf 2017 voor. Zij willen het graag koppelen aan onderzoek naar de Belgische vluchtelingen en militairen: hoeveel mensen, hoeveel gingen terug en wie zijn er gebleven. Van Belgische zijde is naas het instituut voor oorlogsveteranen ook een adviseur van de koning betrokken. Misschien een idee om eens een bijeenkomst met de Belgen en betrokken bestuurders in Amersfoort te plannen, misschien ergens in juni?”. Amersfoort in C – tentoonstellingen 2014 - Museum Flehite, najaar 2014: kunst van Belgische kunstenaars o.a. Gustav DeSmet - KadE, sept 2014 – jan. 2015: Hedendaagse Belgische kunst; - Mondriaanhuis, najaar 2014: Belgen en De Stijl - Fassade (Belgische architectuur) Gemeente Harderwijk (Stadsmuseum) wil aansluiten bij Amersfoortse initiatieven (Harderwijk had tijdens WOI ook een interneringskamp) Erfgoed Utrecht / Scholen in de Kunst / Lud’Arte (lesbrieven) Archief Eemland (archiefmateriaal) Gilde Eemland (rondleidingen) Beiaardschool (beiaardconcerten) Stadsecoloog (vleermuizen)

-6-


Gemeente Amersfoort

2 juli 2013

Bijlage 3 : Verkenning subsidiemogelijkheden Belgenmonument 1. Inleiding Tijdens het overleg met mogelijke partners (zie bijlage 2) zijn drie type activiteiten onderscheiden: a. renovatie van het monument; b. herdenkingsbijeenkomst, eventueel via een lokaal burgerinitiatief; c. digitale programma’s en lespakketten, gemeente heeft hierbij in eerste instantie alleen een faciliterende rol. In onderstaande tabel zijn de subsidiemogelijkheden per regeling in kaart gebracht. De tabel geeft ook een eerste indicatie van relevantie van de regeling. De regelingen zijn nader uitgewerkt in de daarop volgende paragrafen. Op basis van deze beschrijvingen kan in overleg met de projectleider worden bepaald voor welke regelingen een verdiepingsslag wenselijk is en kan de ‘relevantie kolom’ worden aangescherpt. Bijzonder punt van aandacht betreft de Europese subsidieprogramma’s. Deze staan aan de vooravond van een nieuwe programma periode 2014-2020. Concreet betekent dit dat de huidige programma’s in de afrondende fase zijn en de nieuwe programma’s nog in ontwikkeling zijn. Contouren van de nieuwe programma’s zijn gedeeltelijk zichtbaar, maar definitieve keuzes worden pas gemaakt als de Europese Meerjarenbegroting wordt goedgekeurd. Onlangs is een voorstel hiertoe afgewezen door het Europees Parlement. Het wachten is op een nieuw voorstel. In de beschrijving van de regelingen is wel ingegaan op eventuele vervolg programma’s. De focus van deze subsidiescan ligt op de eerste twee activiteiten. Om het overzicht zo volledig mogelijk te maken zijn ook de bevindingen uit het plan van aanpak Belgenmonument in deze notitie meegenomen. Regeling

Renovatie

Herdenking / educatie

Relevantie

1. Provinciaal Parelfonds

x

+/-

2. BRIM subsidie

x

+

3. Vfonds- Nationaal fonds Vrede, Vrijheid en en Veteranenzorg 4. Bouwfonds Cultuurfonds Van Rabobank 5. Monumentenfonds 1818

x

x

x

+ -

6. Europees Cultuurprogramma

7. INTERREG IVB– North West Europe 8. Europees programma voor de burger 2007-2013

+

-

x

+/-

x

9. Gedeeld Cultureel Erfgoed

+

?

Aandachtspunten Mogelijk vanaf 2015 relevant. Veel ervaring binnen de gemeente. Toegestane omvang en project inhoud zijn niet op voorhand afgebakend door regeling. Zowel voor kleinschalige als grootschalige projecten Let op: gaat om leningen voor herbestemming van monumenten bij verval en functieverlies. Er is sprake van voorkeursgemeenten waar Amersfoort niet toe behoort. Minder relevant, erg toegeschreven op kunstenaars en cultuur. Vervolgprogramma Creative Europe in de maak. Nieuwe programma INTERREG V B is in ontwikkeling. Relevantie nog onduidelijk. Burgerinitiatieven lijken hier wel in te passen. Het programma kent een vervolg voor de periode 20142020. Relevantie niet duidelijk. Contact gevestigd in Amersfoort.

1. Provinciale parelfonds voor restauratiesubsidies Op dit moment past de restauratie van militair erfgoed niet in de voorwaarden van deze provinciale subsidie. De afdeling geeft op basis van haar contacten aan dat het denkbaar is dat vanaf 2015 dit thema wel wordt opgenomen als

-7-


Gemeente Amersfoort

2 juli 2013

subsidiabel. In dat geval is een bijdrage van ca. €100.000 denkbaar. De afdeling geeft aan dat bestuurlijk overleg tussen gemeente en provincie hiervoor wel noodzakelijk is. 2. BRIM subsidie De Gemeente heeft al een toezegging ontvangen voor €30.000 voor het Belgenmonument en maakt al jaren gebruik van deze regeling. De besteding van de toegezegde €30.000 dient uiterlijk in 2014 plaats te vinden. Het BRIM programma kent in de regel een jaarlijkse oproep. 3. Vfonds – Nationaal Fonds voor Vrede, Vrijheid en Veteranenzorg Dit fonds zet zich in voor de erkenning en waardering van oorlogs- en dienstslachtoffers van de Nederlandse overheid. Daarnaast wil het Vfonds de herinnering aan de oorlog levend houden door slachtoffers te herdenken en bevrijding, vrijheid en vrede te vieren. In de afgelopen jaren is het Vfonds overgestapt van een instellingsondersteuning naar een meer projectmatige financiering. Het Vfonds verleent steun aan organisaties die bijdragen aan één van de volgende doelstellingen/werkvelden: 1. erkenning en waardering van mensen in uniform; 2. herinneren, herdenken en vieren; 3. vrede, democratie, rechtsstaat, internationale rechtsorde. De informatie op de website geeft de indruk dat deze regeling geen strak omlijnde kaders kent. Er worden ook geen uitspraken gedaan over de mogelijke omvang van een subsidie, enkel dat er altijd sprake is van mede financiering. Aantoonbaar draagvlak voor een project is van belang en het project moet publicitaire aandacht genereren waar het Vfonds (en de BankGiroLoterij) zich kunnen profileren. Met name onderdeel 2 en onderdeel 3 lijken de moeite waard om nader te onderzoeken. Over renovatie worden geen expliciete uitspraken gedaan en is dit het nader onderzoeken waard. Voor educatie geldt dat de regeling constateert dat er al veel materiaal beschikbaar is. Voor de ontwikkeling van nieuw educatief materiaal moet worden aangetoond dat dit een aanvulling is op bestaand materiaal. Ook moet hiervoor worden samengewerkt met professionele partijen. Verder lijkt de aandacht primair uit te gaan naar (wissel)tentoonstellingen. Voor wat betreft punt 3 wordt expliciet gesteld dat het Vfonds veel waarde hecht aan projecten die op een laagdrempelige manier proberen een breed publiek te betrekken en actief democratisch burgerschap te vergroten. Het Vfonds bekijkt in dat verband met veel belangstelling aanvragen van (kleine) vormen van nieuw maatschappelijk, sociaal debat en van actief burgerschap. 4. Bouwfonds Cultuurfonds (Rabobank) Het Bouwfonds Cultuurfonds wordt mogelijk gemaakt door Bouwfonds Ontwikkeling, een onderdeel van Rabo Vastgoedgroep. Het fonds heeft als doel objecten en initiatieven te ondersteunen die bijdragen aan de kwaliteit en de beleving van de openbare ruimte. Het is mogelijke een subsidiebijdrage aan te vragen voor projecten die raakvlakken hebben met bouwen, de gebouwde omgeving, stedelijke ontwikkeling, kunst in de openbare ruimte en architectuur. Het bestuur van Bouwfonds beoordeelt de aanvragen. Twee maal per jaar kunnen er aanvragen worden ingediend. Voor 2013 gaat het om de volgende data: • 1 oktober 2013 (beoordeling 27 november 2013) De omvang van de subsidiebijdragen zijn niet openbaar. Het fonds financiert zowel kleine als grootschalige projecten. Denk hierbij aan bijdragen voor het Stedelijk Museum, maar ook de Stoney Stuw in Amersfoort heeft een subsidie ontvangen vanuit dit fonds . 5. Monumentenfonds 1818 – laagrentende leningen! (samenwerking Prins Bernard Cultuur fonds en Nationaal Restauratiefonds) Het Monumentenfonds 1818 staat open voor indiening van subsidieverzoeken door gemeenten. Fonds 1818 richt zich op herbestemming nadat monumenten hun functie verliezen en verval dreigt toe te slaan. Het fonds verstrekt laagrentende leningen ten behoeve van verbouwingen, renovatie en restauratie van gemeentelijke monumenten die (deels) een nieuwe bestemming krijgen. Het maximale leenbedrag is €200.000. Het fonds is een regionaal vermogensfonds met ‘voorkeur gemeenten’ waartoe Amersfoort niet behoort. De volgende criteria gelden: • Het gebouw is een gemeentelijk monument • Het monument krijgt een nieuwe of nevenbestemming • Het monument is, ten minste een deel van de tijd, openbaar toegankelijk

-8-


•

Gemeente Amersfoort

2 juli 2013

Aan de neven- of herbestemming ligt een plan ten grondslag met aandacht voor duurzame aspecten van restauratie.

Relevantie van subsidie is afhankelijk van beantwoording van de volgende vragen: • hoe sterk zijn de grenzen van het regionaal vermogensfonds, het wordt niet als absoluut selectiecriterium genoemd. • valt het brede plan van aanpak voor het Belgenmonument te bestempelen als een vorm van herbestemming? • is er behoefte bij de gemeente aan een lening in plaats van een subsidiebijdrage? 6. Europese programma Cultuur 2007-2013 en het programma Creative Europe Dit Europese programma stimuleert de ontwikkeling van culturele samenwerking in Europa. Innovatieve projecten met een uitgesproken Europees karakter en representatief voor het huidige culturele aanbod kunnen in aanmerking komen voor ondersteuning. Naast culturele organisaties komen ook overheden in aanmerking voor subsidie. Op basis van de gesubsidieerde projecten tot op heden kun je wel concluderen dat ofwel het project ten gunste is van cultuur/kunstenaars (bijvoorbeeld creëren van locaties voor tijdelijke werkateliers) dan wel dat het door echt een culturele organisatie is ingediend (centraal museum Utrecht is hoofdaanvrager voor tentoonstelling over betekenis van de ‘Vrede van Utrecht’). Het programma kent drie verschillende onderdelen: 1. ondersteuning van culturele samenwerkingsprojecten. Door Europese samenwerking moet het culturele en artistieke bereik over de grenzen heen gaan. Het onderdeel is nader verdeeld in 5 afzonderlijke categorieën. 2. dit onderdeel richt zich op organisaties die op Europees niveau willen gaan opereren. 3. dit onderdeel richt zich sterk op het verspreiden van kennis opgedaan met het programma en het kwantitatief onderbouwen van de resultaten van het programma . De allerlaatste oproep voor dit programma is echter op 3 mei 2013 gesloten. Gezien de inhoud, de deadline en de eis van partners uit minimaal 3 landen, is dit geen reële optie meer. De informatie is toch gepresenteerd omdat er inmiddels ook gewerkt wordt aan een vervolg programma: Creative Europe, waarin het huidige Cultuur programma samengaat met een Media programma. Het voorstel is om het budget van het nieuwe programma met €500 miljoen te verhogen (Europees niveau). De programmalijn is naar verwachting herkenbaar. Conclusie blijft wel dat voorlopig de relevantie zeer beperkt lijkt te zijn. 7. INTERREG IVB North West Europe 2007-2013 – INTERREG VB HET INTERREG IVB NWE programma beslaat een programma gebied waartoe Amersfoort behoort. Het is een Europees samenwerkingsprogramma voor projecten waaraan minimaal partners uit drie verschillende landen uit het programmagebied werken. Het programma biedt ruimte aan een combinatie van kennisuitwisselingactiviteiten gecombineerd met lokale investeringen. Het huidige programma kent een programma lijn die zich richt op het ontwikkelen van collectieve acties ter verbetering van ondermeer het gebruik van het cultureel erfgoed. Amersfoort is actief in twee projecten binnen dit programma (Amersfoortse onderdelen die geld voor investering ontvangen zijn: Euterpeplein, Randenbroek en Social Media Platform Randenbroek). Binnen het huidige programma is geen geld meer beschikbaar. Het nieuwe programma is in ontwikkeling. De thema’s zijn nog niet bekend. Er is momenteel een beweging om cultureel erfgoed en toerisme te laten sneuvelen ten koste van een meer economisch programma. Zo is ook de ‘Liberation Route’ in de omgeving Nijmegen uiteindelijk niet gehonoreerd omdat economische betekenis onvoldoende was. Aan het eind van 2013 zal meer duidelijkheid ontstaan over thema’s in volgende programma en eventuele mogelijkheden tegen het einde van 2014. 8. Europees programma Europa voor de burger 2007-2013 en vervolgprogramma Het programma Europa voor de Burger ondersteunt projecten waarin burgers uit verschillende Europese lidstaten samenwerking en op die manier bijdragen aan een steeds hechter Europa en een Europees burgerschap. Het programma staat open voor veel typen organisaties waaronder gemeenten. Het uitvoeren van een project gaat altijd in samenwerking met partijen uit andere landen. Het programma kent verschillende onderdelen: Actie 1. Actieve burgers voor Europa. • jumelages van steden; • burgerprojecten en ondersteunende maatregelen Actie 2. Een actieve civiele samenleving in Europa, richt zich • structurele steun voor Europese organisaties die onderzoek doen naar overheidsbeleid • structurele steun voor maatschappelijke organisaties op Europees niveau • steun voor projecten waartoe maatschappelijke organisaties de aanzet hebben gegeven

-9-


Gemeente Amersfoort

2 juli 2013

Actie 3. Samen voor Europa • evenementen met een hoog zichtbaarheidsgehalte, zoals herdenkingen, prijsuitreikingen, artistieke evenementen, Europabrede conferenties; • studies, onderzoek en opiniepeilingen • hulpmiddelen voor informatievoorziening en –verspreiding Actie 4. Actief Europees gedenken • het beschermen van de belangrijkste plaatsen, gedenktekens, en archieven in verband met de deportaties en het levend houden van de herinnering aan de slachtoffers. De subsidie bedragen zijn in de regel bescheiden en variëren behoorlijk per oproep, type actie en maatregel binnen de actie. Voor het onderdeel Actief Europees gedenken is gesteld dat de maximale subsidiebijdrage €100.000 is. Ook het subsidiepercentage verschilt per actie, maar is maximaal 70% is van de totale projectkosten. Openstaande mogelijkheden: Deadline 2 september 2013 - Maatregel 1.1.: uitwisselingsprojecten in het kader van stedenbanden - Maatregel 1.2: projecten van netwerken van partnersteden Inmiddels is er ook een voorstel voor een vervolgprogramma gelanceerd, Europa voor de Burger 2014-202. Dit programma bouwt voort op het huidige programma. Centraal staat het bevorderen van debat, reflectie en samenwerking op het gebied van herdenken, Europese integratie en geschiedenis. Om dit te bereiken ondersteunt het programma projecten die Europese burgers meer inzicht verschaffen in EU beleidsprocessen en projecten die de mogelijkheden vergroten voor solidariteit, betrokkenheid en vrijwilligerswerk op Europees niveau. Het voorgestelde budget is circa €229 miljoen en zou daarmee jaarlijks €2 miljoen hoger zijn dan huidige project. 9. Gedeeld Cultureel Erfgoed De ministeries van OCW en Buitenlandse Zaken stellen geld beschikbaar voor Gedeeld Cultureel Erfgoed activiteiten via de Nederlandse ambassades in de partnerlanden en Dutch Centre for International Cultural Corporation (DCICC). DCICC heeft de beschikking over een bedrag van 200.000 euro per jaar voor GCE activiteiten van Nederlandse organisaties. Een belangrijk doel van deze gelden is het bevorderen van samenhang tussen GCE activiteiten. Samenhang wordt o.a. gecreëerd aan de hand van centrale thema’s: migratie, handelsrelaties en water. Matchingsgelden worden alleen toegewezen aan projecten die: • al toezeggingen hebben van andere financiers; • bij voorkeur georganiseerd worden met een van de partnerlanden (Australië, Brazilië, India, Indonesië, Japan, Rusland, Suriname, Sri Lanka, de Verenigde Staten en Zuid-Afrika); • een maximale looptijd hebben van vier jaar; • bij voorkeur bijdragen aan de bekendheid van gedeeld erfgoed en goed passen bij in de centrale thema’s. Het toe te kennen bedrag varieert van minimaal 5.000 euro tot maximaal 50.000 euro per jaar. De matchingsgelden zijn bedoeld voor Nederlandse rechtspersonen. De GCE programmaraad adviseert over de verdeling van de matchingsgelden. Bij de toekenning let de programmaraad onder meer op de cultuurhistorische betekenis, uniciteit, representativiteit en technische urgentie van de projecten. Het aanvraagformulier voor de matchingsgelden is vanaf eind april beschikbaar. In de afgelopen decennia heeft de Nederlandse overheid zich ingezet voor het behoud van het Gedeeld Cultureel Erfgoed. Voor de periode 2013-2016 formuleerden de ministeries van Buitenlandse Zaken en OCW nieuw beleid. De doelstellingen van het huidige GCE beleid zijn: • Bevorderen van de internationale samenwerking omdat dit de interculturele dialoog bevordert, verdieping geeft aan de culturele identiteit en het gevoel van verbondenheid tussen volkeren vergroot. • De duurzame instandhouding van gedeeld erfgoed omdat het mogelijkheden geeft tot kritische reflectie op onze eigen geschiedenis en een positieve uitwerking heeft op lokale leefomstandigheden. • Kansen voor Nederland vergroten. Samenwerken op GCE vergroot de Nederlandse kennis op dit gebied en op die manier kan GCE worden ingezet voor publieksdiplomatie en economische diplomatie. Het tweede onderdeel lijkt aanknopingspunten te bevatten voor het Belgenmonument. Als contactpersoon wordt verwezen naar ondermeer de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed in Amersfoort, RCE, Smallepad 5, 3811 MG Amersfoort (033) 421 7 421.

- 10 -

Collegevoorstel Gemeente Amersfoort

Recommend Documents