Burgerschap op school: de praktijk Niets nieuws onder de zon… Kinderen voorbereiden op hun rol van burger in de samenleving is al eeuwenlang een taak van het onderwijs. Op zich is burgerschap in het onderwijs dus niets nieuws onder de zon. Wat wel relatief nieuw is, is de verplichting voor scholen om participatie en burgerschap te bevorderen. Dit is vastgelegd in de Wet op het Primair Onderwijs. Daarin staat het volgende: ‘Het onderwijs is mede gericht op het bevorderen van actief burgerschap en sociale integratie’. Burgerschap wordt hierbij opgevat als ‘de bereidheid en het vermogen deel uit te maken van een gemeenschap en daar een actieve bijdrage aan te leveren’. Bij sociale integratie staat meedoen aan de maatschappij en betrokkenheid centraal. Wij vatten beide taken kortweg onder de noemer ‘burgerschapsvorming’. Maar wat dan wel? Burgerschapsvorming is dus niet nieuw, het is alleen niet meer vrijblijvend. De Onderwijsinspectie kijkt toe en beoordeelt. Waarop? Op twee hoofdpunten, te weten kwaliteitszorg en onderwijsaanbod. Sinds 1 februari 2008 ziet het toezicht er als volgt uit: Kwaliteitszorg
Onderstaande punten worden beoordeeld: • De school heeft een visie op de wijze waarop ze burgerschap en integratie wil bevorderen, geeft daar planmatig invulling aan en stelt doelen. • De school verantwoordt de wijze waarop ze invulling geeft aan de bevordering van burgerschap. • De school heeft inzicht in mogelijke risico's rond burgerschap onder leerlingen en speelt daar bij de invulling van het onderwijs zo nodig op in.
Onderwijsaanbod
Beoordeeld wordt of scholen aan tenminste twee van de vier onderstaande punten aantoonbaar voldoende aandacht besteden: • Sociale competenties: de competenties om met andere mensen om te gaan. • Openheid naar de samenleving: voorbereiding op deelname aan en betrokkenheid bij de Nederlandse samenleving. • Bevordering van de basiswaarden en van de kennis, vaardigheden en houdingen die nodig zijn om te participeren in de democratische rechtsstaat. • School als ‘oefenplaats’: het, als school, ook zelf in de praktijk brengen van burgerschap en leerlingen mogelijkheden geven te oefenen met burgerschap en integratie.
Zie www.onderwijsinspectie.nl.
1
Een voorwaarde bij dit alles is dat het onderwijs van de school niet strijdig is met basiswaarden en dat de school uitlatingen van leerlingen corrigeert als dat nodig is. En hoe? De wet en de Inspectie geven niet aan hóe je als school aan burgerschapsvorming moet doen. Dat zou ook moeilijk zijn, want er zijn veel manieren om burgerschap te bevorderen. Wat voor de ene school heel belangrijk is en veel aandacht vraagt, kan voor de andere school minder relevant zijn, omdat die bijvoorbeeld in een andere omgeving staat en een heel andere leerlingpopulatie heeft. Scholen mogen binnen de gegeven kaders dus zelf bepalen hoe ze burgerschap precies willen invullen en welke accenten ze willen leggen, mits men daarbij een goede verantwoording geeft. Nou, zo bijvoorbeeld! Doordat burgerschapsvorming al zo veel langer een taak is van het onderwijs, doen scholen vaak al veel aan burgerschap. Men realiseert zich echter niet altijd, dat veel van wat men doet ook bij burgerschapsvorming hoort. Om u een idee te geven wat burgerschapsvorming is, hebben we in dit boekje een aantal voorbeelden op een rijtje gezet. Voorbeelden van scholen die allemaal werken aan burgerschap, maar duidelijk andere accenten leggen. Voorbeelden die u kunnen inspireren, waarmee u zich kunt vergelijken of waarin u zich misschien zult herkennen. Om de samenhang duidelijk te maken, vindt u bij elke school de aandachtspunten van de Onderwijsinspectie terug. De scholen in dit boekje zijn voorbeelden van ‘good practice’. Door dit soort praktijkvoorbeelden leren we van elkaar. En merken we dat we met dezelfde moeilijkheden kampen. Zo blijkt bijvoorbeeld een goede voorbereiding van basisschoolleerlingen op hun rol als ‘democratisch burger’ best lastig te zijn. Hoe doe je dat, en wanneer begin je ermee? Net als voor de andere burgerschapsonderwerpen geldt ook hier dat u uw eigen keuzes mag maken. Wat belangrijk is, is een heldere visie en een goede verantwoording daarbij. Succes en veel plezier met burgerschapsvorming op uw school! Deze uitgave is met subsidie van de dienst Jeugd, Onderwijs en Samenleving (JOS) van de gemeente Rotterdam tot stand gekomen binnen het project Burgerschap PO. Dit project ondersteunt Rotterdamse basisscholen bij de invoering van burgerschapsvorming en wordt uitgevoerd door de CED-Groep. U kunt de komende jaren nog meer burgerschapsproducten verwachten die samen met Rotterdamse scholen worden ontwikkeld. Meer weten? Neem contact op met Linda Knobbe:
[email protected] of 010 - 4071 508.
2
A.S. Talmaschool Wijk: Crooswijk • Website: www.talmaschool-rotterdam.nl
✔ ✔ ✔ ✔ ✔ ✔ ✔
in de multiculturele wijk Crooswijk schakelklassen voorschool grote ouderbetrokkenheid dagarrangementschool DeltaPlusschool leerlingenraad
Visie van de school De maatschappij vraagt mensen die zelfstandig keuzes kunnen en willen maken. Dat kan alleen wanneer er voldoende kennis is van onderwerpen die in de samenleving spelen. De Talmaschool probeert met haar onderwijs de kinderen te vormen tot de mondige, zelfstandige, kritische burgers die de samenleving vraagt. De basis onder dit onderwijs is dat de school een veilige plek is waar elk kind er mag zijn en waar respect heerst: respect voor zichzelf (kom voor jezelf op), voor de ander (kom voor een ander op) en voor de omgeving (kom voor de school op, kom voor de wijk op, kom voor de natuur op). Door rust in de school, door aandacht voor sociale competentie en door het realiseren van een positieve omgang met elkaar wordt gewerkt aan het creëren van een veilige plek en van respect. De school wil niet alleen aantrekkelijk zijn voor de kinderen, maar
Visie: mondige, zelfstandige, kritische burgers
ook voor de mensen die er werken, voor de ouders en voor de buurt.
Burgerschap en … sociale competenties Goed met elkaar omgaan wordt door de Talmaschool als heel belangrijk gezien. Voor nu – voor op school en thuis, om samen te werken, te spelen en te leren – maar ook voor later. Omdat men merkte dat sommige kinderen hiervoor wel wat extra steun
3
kunnen gebruiken, nam de school een aantal jaren geleden deel aan het
KEOS-project: goed met elkaar omgaan
KEOS-project. Tijdens dit project werd de school intensief begeleid om sociale competentie als onderwijsdomein in te voeren en om leerlingen te leren hoe ze nog beter met elkaar om kunnen gaan. Het project is inmid-
dels afgerond en heeft veel opgeleverd. Sociale competentie staat niet als apart vak op het rooster, maar de aandacht hiervoor is verweven door het hele onderwijssysteem. Er is binnen het team veel draagvlak voor de manier waarop aandacht wordt besteed aan sociale competentie. Zo krijgen de leerlingen mee dat regels, normen en waarden niet alleen binnen de schoolmuren gelden, maar ook daarbuiten, en worden leerlingen niet alleen als leerlingen van de school aangesproken, maar ook als ‘burger’, buiten schooltijd en in het weekend. Ter ondersteuning wordt de methode Kinderen en … hun sociale talenten gebruikt en met behulp van de Sociale Competentie ObservatieLijst (SCOL) worden op school-, groeps- en leerlingniveau resultaten in beeld gebracht. Binnen de school zijn er tien regels en afspraken die voor alle kinderen gelden. De eerste tien weken van elk nieuw schooljaar wordt elke week aandacht besteed aan een nieuwe regel. Daarna moeten ze worden nageleefd en krijgen
Tien regels en afspraken voor alle kinderen
ze alleen incidenteel extra aandacht. De Talmaschool realiseert zich dat het bevorderen van sociale competentie en burgerschap bij leerlingen ook speciale competenties van leerkrachten vereist, en besteedt hier dan ook aandacht aan. Zo vullen de leerkrachten jaarlijks de leerkrachtvaardighedenlijst in waarmee ze op zichzelf reflecteren, en organiseert de school een KEOS-opfriscursus. Daarnaast is er structureel sprake van collegiale consultatie, waarmee men inzicht krijgt in elkaars klassensituatie. Hierbij hoort ook altijd het geven van feedback op elkaar. En de visie dat het
Aandacht voor leerkrachtcompetenties
maken van keuzes vereist dat je kennis hebt over het onderwerp wordt ook toegepast op leerkrachten. Zo is onlangs een deel van het schoolteam naar Honduras geweest, waar men - ter voorbereiding op het dagarrangement – zich informeerde over hoe je je school goed georganiseerd kunt krijgen.
Burgerschap en … openheid naar de samenleving ‘Elke ouder is geïnteresseerd in zijn kind, elke ouder is betrokken. En als die betrokkenheid er in de praktijk niet uitkomt, dan pakken wij het als school misschien wel verkeerd aan…’ Vanuit deze gedachte ging de Talmaschool alweer enige jaren geleden
4
intensief aan de slag om de ouderbetrokkenheid te vergroten. En met succes. Waar de ouders eerder amper op rapportavonden kwamen, zie je nu door de hele school ouders lopen. Ze worden op allerlei verschillende manieren benaderd. Zo zijn er de informatieavond, het kijkuurtje en de inloopochtenden. Maar er is ook een ouderkamer en twee ouderconsulentes die zorgen voor een goed contact met de ouders. Elke woensdag organiseren zij een koffieochtend over allerlei thema’s rond opvoeding en onderwijs. Deze informatieve bijeenkomsten worden afgewisseld
Elke ouder is bij zijn kind betrokken. Maar hoe moeten we ze benaderen?
met creatieve of informele ochtenden, bijvoorbeeld samen koken of gewoon koffie en thee drinken. In de ouderkamer worden ook ouderbijeenkomsten georgani-
seerd, waarbij de ouders specifieke informatie krijgen over de groep van hun kind, het onderwijs dat ze krijgen of dingen die ze thuis zouden kunnen doen met hun kind. Alle activiteiten voor ouders zijn te vinden op de ouderkalender, die iedereen aan het begin van het schooljaar krijgt. Daarnaast helpen ouders bij de overblijf, bij het begeleiden van speciale gebeurtenissen zoals
5
sportdagen en uitstapjes, bij timmer- en schilderklussen enzovoort. Om elk kind de gelegenheid te geven iets van zijn thuissituatie te laten zien, leggen de leerkrachten huisbezoeken af (een keer in de twee jaar). In de contacten met de ouders gaat het niet alleen over de kinderen. De ouders kunnen zelf ook cursussen volgen (bijvoorbeeld taal- of computerles), en kunnen altijd gratis in het E-centre terecht om te computeren of te internetten. En er is een MR, via welke ouders inspraak en medezeggenschap hebben over beleidszaken en ‘praktische schoolzaken’. Door het dagarrangementprogramma* is er voor de ouders meer gelegenheid om een studie te volgen of te gaan werken, in de wetenschap dat hun kind op een veilige plek is. De nauwe contacten met ouders zorgen voor snelle feedback, maar ook voor veel draagvlak. Dit is prettig bij veranderingen en vernieuwingen binnen de school, zoals bijvoorbeeld het dagarrangement.
Ook aandacht voor feesten uit andere culturen
Op de Talmaschool zitten kinderen met veel verschillende nationaliteiten. Daarom wordt, naast het vieren van de christelijke feestdagen, ook aandacht besteed aan feestdagen uit andere culturen, zoals het Suikerfeest. Door er samen over te praten en te vertellen, leren de kinderen van elkaar hoe en waarom feesten worden gevierd.
De Talmaschool vindt het belangrijk om de buurt leefbaar te houden. Ze besteedt daarom veel aandacht aan contacten met organisaties in de wijk, om samen initiatieven te kunnen nemen om de binding met de wijk en met elkaar binnen de wijk te versterken. Voorbeelden hiervan zijn de samenwerking tussen de school, de welzijnsorganisatie Cascade en Opvoedwinkel Twinkeltje, waarmee jaarlijks een wijkdag georganiseerd wordt, en de samenwerking met andere scholen binnen de wijk, waarmee onlangs een gezamenlijke ouderenquête werd uitgezet. De contacten met de peuter-
Samen met andere organisaties de buurt leefbaar houden
speelzaal, die niet alleen in het gebouw van de school is gevestigd, maar waarmee ook op pedagogisch niveau wordt afgestemd. De contacten met TOS (Thuis Op Straat), die de begeleiding tijdens het buitenspelen in de pauzes verzorgt. De samenwerking met de praktijkschool, waarvan de leerlingen lunches serveerden op de Talmaschool.
Universiteitsstudenten als buddy’s van Talma-leerlingen
Samen met de Erasmusuniversiteit heeft de Talmaschool een buddy-project opgezet. Dit houdt in dat studenten van de universiteit leerlingen van de Talmaschool begeleiden, vanaf groep 7 tot aan het tweede jaar van het voortgezet onderwijs. Vaak gaat het om allochtone studenten, die tegelijkertijd een voorbeeldrol vervullen voor de Talma-leerlingen.
* Bij een dagarrangementschool spreken school en ouders met elkaar af dat op twee of drie dagen in de week alle kinderen langer op school zijn. Op deze dagen is geen sprake van een regulier lesrooster, want de verlengde schooldagactiviteiten maken deel uit van het lesprogramma.
6
Burgerschap en … basiswaarden en democratische rechtsstaat De Talmaschool is een christelijke school, maar er wordt ook aandacht besteed aan feesten
Begrip en respect door kennis van andere culturen
en vieringen uit andere culturen en religies. Kennis hierover is om verschillende redenen belangrijk. De school wil haar leerlingen immers vormen tot individuen die zelf kunnen bepalen wie ze willen zijn en hoe ze hun leven willen leiden, welke denkbeelden en welk geloof ze hebben. Daarnaast is kennis ook noodzakelijk om begrip en respect voor elkaar te hebben. De school heeft een leerlingen-
Leerlingenraad: verkiezingen en meebeslissen
raad, die bestaat uit kinderen uit de hogere groepen. Voor de leerlingenraad worden ook ver-
kiezingen gehouden. Tijdens bijeenkomsten van de leerlingenraad, waar de directie als toehoorder bij aanwezig is, oefenen de kinderen democratische vaardigheden als argumenteren, stemmen, omgaan met andere meningen. Daarnaast vergroot het mogen meebeslissen de betrokkenheid en het verantwoordelijkheidsgevoel van de kinderen.
Burgerschap en … school als oefenplaats Voor leerlingen is het duidelijk zichtbaar dat de school zelf (als instelling) burgerschap in praktijk brengt. Het is bijvoorbeeld zichtbaar aan de manier waarop
De Talmaschool levert een actieve bijdrage aan de buurt, en vervult daarmee een voorbeeldrol
leerkrachten met de kinderen, met elkaar en met anderen omgaan en aan alle verschillende mensen die er over de vloer komen. De school vervult zo een voorbeeldrol voor de kinderen, waardoor het toepassen van burgerschapsvaardigheden bij de kinderen zelf bevorderd wordt.
7
Uit veel van de hierboven genoemde voorbeelden blijkt dat de school een plek is waar de kinderen burgerschap oefenen. Het zijn van een dagarrangementschool biedt veel extra mogelijkheden voor het in praktijk brengen van burgerschap. Op drie dagen in de week worden de gewone lesuren afgewisseld met dagarrangementactiviteiten. Dat kunnen educatieve activiteiten zijn (bijvoorbeeld huiswerkbegeleiding, schaken, computerles, Arabische les en Turkse les), creatieve en culturele activiteiten (schilderles, techniek, fotografie, circus, toneel en muziek), sport- en bewegingsactiviteiten (zwemles, gym, zelfverdediging, dansles) en rustmomenten. De schooldag duurt op deze dagen ook langer dan
Dagarrangement biedt veel extra mogelijkheden voor burgerschap
normaal. Doordat er veel keus is binnen het programma, leren de kinderen om zelf keuzes te maken. Maar ze krijgen ook bepaalde organisatorische rollen toebedeeld, waardoor ze zich verantwoordelijk voelen voor hun taak en elkaar daar ook op aanspreken.
Burgerschap op de Talmaschool Het hele team is doordrongen van de visie van de school en staat hierachter. De visie is duidelijk sturend voor het handelen, en wordt ook afgestemd met externe personen die binnen de school iets komen doen. Er is een grote ouderbetrokkenheid en veel draagvlak bij de ouders voor de dingen die de school doet. De school voelt zich verantwoordelijk voor de buurt en laat dit duidelijk zien. Hiermee geeft ze een duidelijk voorbeeld van burgerschap aan de kinderen. De vele externe contacten en samenwerkingsverbanden van de school zijn een sterk punt. Door de handen ineen te slaan kan de school vaak meer realiseren dan ze alleen kan. Bovendien zorgt het voor een ruimere blik op de samenleving. De school zoekt breed naar mogelijkheden voor het oefenen van burgerschap, en schuwt daarbij niet kritisch naar zichzelf te kijken. Denk bijvoorbeeld aan de aandacht voor leerkrachtcompetenties en de inspanningen om de ouderbetrokkenheid te vergroten.
8
De Barkentijn, locatie De Rode Wiekel Wijk: Beverwaard
Website: http://derodewiekel.debarkentijn.nl
✔ ✔ ✔ ✔ ✔ ✔ ✔
in de groene wijk Beverwaard Brede school voorschool ‘handboek personeel’ nadenken over dilemma’s Portfolio sociale competentie circuitmodel
Visie van de school ‘De school is een plaats waar iedereen goed met elkaar omgaat’, is de visie van De Barkentijn, locatie Rode Wiekel (vanaf nu kortweg De Rode Wiekel). Je prettig voelen op school, gewaardeerd zijn, zijn voorwaarden om te kunnen presteren. Dit geldt niet alleen voor de kinderen van de school, maar ook voor de leerkrachten die het voorbeeld geven aan de kinderen, en voor de ouders. Op school is duidelijk te zien dat kinderen en leerkrachten deze
Visie: goed met elkaar omgaan als voorwaarde voor presteren
visie belangrijk vinden. Zo staan de deuren van de klaslokalen open, wat uitnodigt om naar binnen te gaan. Zowel kinderen als leerkrachten kijken niet vreemd op als er iemand de klas binnenkomt; ze werken gewoon door, en helpen je als je dat vraagt. Daarnaast geldt op de
school een aantal duidelijke regels, waar iedereen geacht wordt zich aan te houden. Voor collega’s is er bijvoorbeeld het ‘handboek personeel’ waarin verschillende afspraken staan, en waarvan iedereen (ook de nieuwe leerkrachten) op de hoogte is. De leerkrachten eten bijvoorbeeld samen, en gaan naar vergaderingen ook als zij niet direct te maken hebben met het onderwerp dat tijdens die vergadering aan de orde komt. Bovendien voelen leerkrachten zich niet alleen verantwoordelijk voor de kinderen in hun eigen klas, maar voor alle kinderen op school. Er ontstaat zo een prettige sfeer in het team, omdat iedereen weet wat er van hem verwacht wordt en wat hij van collega’s kan verwachten. Kinderen kennen de klas- en schoolregels, die consequent zijn doorgevoerd. Ook organiseert de school regelmatig leuke activiteiten, waardoor er een veilige sfeer ontstaat.
9
Burgerschap en … sociale competenties De leerkrachten van De Rode Wiekel hechten veel belang aan sociale competentie. Kinderen die zich sociaal adequaat kunnen gedragen, dragen bij aan een prettige sfeer op school, en kunnen zich ook buiten school redden in de omgang met anderen. Om de sociale ontwikkeling van kinderen te stimuleren, gebruikt de school verschillende methoden en materialen. Leerkrachten gebruiken in de klas projecten uit Kinderen en ... hun Morele Talenten. Tijdens deze projecten denken de kinderen na over een dilemma, en discussiëren zij hierover. Wat zouden zij doen als ...? Kinderen worden zich op die manier ervan bewust waarom ze iets doen, waarom ze zich
Bewustworden van eigen gedrag door na te denken over dilemma’s
gedragen zoals ze zich gedragen. Voor kinderen die moeite hebben met bepaald sociaal gedrag, gebruikt de school de methode Kinderen en ... hun Sociale Talenten. Een kind dat het lastig vindt om bijvoorbeeld op een goede manier een ruzie op te lossen, of om juist wat meer voor zichzelf op te komen, gaat met de onderwijsassistent of de groepsleerkracht extra aan de slag. Zij zoeken geschikte lessen uit de methode, en neemt deze door met het kind of het groepje kinderen. Kinderen oefenen zo extra de competenties die ze moeilijk vinden. Sommige kinderen werken met een Portfolio sociale competentie. Het Portfolio geeft zicht op datgene wat een kind goed kan, en
Extra oefenen met sociaal gedrag
met welke competenties hij nog moeite heeft. Als het kind oefent om een ander te helpen, kan hij bewijzen daarvan verzamelen (bijvoorbeeld een foto waarop te zien is dat hij een ander helpt) en deze bewaren in zijn Portfolio.
De Rode Wiekel vindt het belangrijk dat ieder kind zich veilig voelt op school. Tijdig signaleren van problemen is dan van groot belang, zodat ze snel opgelost kunnen worden en de schade niet te groot is. De school gebruikt hiervoor de Sociale Competentie Observatie Lijst
Zicht op veilige sfeer
(SCOL). Daarnaast kunnen de kinderen hun eigen kwaliteiten én die van anderen ontdekken door het Kinderkwaliteitenspel te spelen. Het invullen van lijsten is niet voldoende om zicht te hebben op de sfeer. Leerkrachten en leerlingen houden zelf ook goed in de gaten wat er zich allemaal afspeelt op school. In de pauze kan er bijvoorbeeld een ruzie ontstaan tussen kinderen. Om te voorkomen dat de ruzie voort blijft suddderen, houden de kinderen en de leerkracht na
Een probleemkring waar iedereen aan meedoet
de pauze een ‘probleemkring’. Alle kinderen van de klas en de leerkracht zitten in de kring, niet alleen de kinderen die betrokken zijn bij de ruzie. Samen praten ze over de ruzie. Hoe is de ruzie ontstaan? Hoe voel je je? Zou de ruzie op te lossen zijn?
10
Hoe dan? Alle kinderen denken mee over een oplossing voor de ruzie. Dit heeft als positief gevolg dat kinderen elkaar aanspreken en elkaar helpen herinneren aan het gesprek in de probleemkring, als er weer een ruzie ontstaat. Op de Rode Wiekel hanteert men het ‘circuitmodel’. Dit betekent dat de kinderen
Circuitmodel zorgt voor zelfvertrouwen en zelfstandig keuzes maken
zelfstandig een activiteit kiezen. Het circuitmodel wordt bij alle vakken toegepast. Doordat hierdoor meer ruimte is voor de eigen leerstijl en het eigen tempo van het kind, krijgen de kinderen meer zelfvertrouwen. Bovendien motiveert het hen en leren ze zelfstandig te werken en zelf keuzes te maken. Ook dit is een voorbereiding op burgerschap.
11
Burgerschap en … openheid naar de samenleving
De samenleving verkennen
De toekomst van de kinderen ligt niet in de school, maar juist in de samenleving buiten de school. Daarom doet De Rode Wiekel veel om de kinderen voor te bereiden op de samenleving en het ‘echte leven’. Zo gebruikt de school de methode Topondernemers, een methode
voor wereldoriëntatie waarin thema’s uit geschiedenis, aardrijkskunde, natuur en techniek naar voren komen. Bij deze methode leren de kinderen zelf oplossingen bedenken. De leerkrachten van De Rode Wiekel hebben goede contacten met de ouders van de kinderen. De ouders weten daardoor wat er zich allemaal afspeelt op school. De Rode Wiekel heeft een actieve Ouderraad en Medezeggenschapsraad. Ook zijn er ouders die geregeld op school hel-
Ouders betrekken bij de school
pen bij verschillende activiteiten. De school heeft een eigen bibliotheek. Als kinderen boeken komen lenen, zijn er altijd een paar ouders in de bibliotheek die de geleende boeken invoeren in de computer. Ook heeft de school een ouderkamer en een ouderconsulent. In de ouderkamer komen verschillende onderwerpen aan bod, zoals omgaan met stress, taal, pesten, veiligheid. Als een ouder geïnteresseerd is in een onderwerp, kan hij naar een bijeenkomst in de ouderkamer gaan. De Rode Wiekel is een Brede school. Samen met verschillende instanties in de wijk organiseert de school allerlei activiteiten.
12
Burgerschap en … basiswaarden en democratische rechtsstaat De Rode Wiekel is een openbare basisschool waar kinderen met verschillende culturen en religies samenkomen. De school vindt het belangrijk dat iedereen goed met elkaar omgaat, ongeacht de achtergrond die iemand heeft. Elke week gaan de kinderen aan de
Expliciete aandacht voor waarden
gang met activiteiten uit Kinderen en ... hun morele talenten. De projecten zijn opgebouwd rondom verschillende waarden die wij belangrijk vinden in de samenleving. Door deze methode te gebruiken, schenkt de school expliciet aandacht aan verschillende waarden. Omdat de school het erg belangrijk vindt dat iedereen goed met elkaar omgaat, ongeacht cultuur of geloof, zijn ook in het handelen van de leerkrachten verschillende waarden te herkennen, zoals elkaar respecteren en het afwijzen van discriminatie. Er is ook een project Verkeersslang, waarin kinderen en hun ouders bewust worden gemaakt waarom het belangrijk is om op een milieuvriendelijke manier naar school te komen. Actualiteiten houden kinderen bij door naar het schooltv-weekjournaal te kijken. Daarnaast
Hoe werkt onze democratie?
organiseert de school rondom de derde dinsdag in september een project Prinsjesdag, waarin kinderen leren hoe onze democratie werkt. Het project geeft de kinderen niet alleen inzicht in wat er gebeurt op de derde dinsdag in september, maar geeft hen ook een idee wat democratie inhoudt.
13
Burgerschap en … school als oefenplaats De Rode Wiekel is een samenleving in het klein. Kinderen, ouders, leerkrachten en andere mensen op school hebben een eigen plaats. Ze voelen zich er thuis, kunnen zichzelf zijn, kunnen eigen ideeën kenbaar maken. Leerkrachten luisteren naar de
Goed voorbeeld doet goed volgen
mening van de kinderen, en doen daar iets mee. Naast de verschillende projecten en activiteiten die eerder genoemd zijn, is juist ook deze omgang tussen leerkrachten en kinderen van groot belang om kinderen te laten oefenen met competenties als zelf een probleem oplossen, zelf initiatieven bedenken en uitvoeren, je mening durven te geven en naar de mening van een ander luisteren.
Burgerschap op De Barkentijn, locatie De Rode Wiekel De school besteedt structureel aandacht aan burgerschap, via methoden, activiteiten en het handelen van de leerkracht. Er wordt expliciet aandacht besteed aan waarden. De school sluit hiermee aan bij het Toezichtkader van de Inspectie van het Onderwijs. De Rode Wiekel is een Brede school die samenwerkt met verschillende organisaties in de wijk. De school doet veel aan ouderbetrokkenheid. Ouders helpen bij verschillende activiteiten, ze kunnen informatie krijgen en praten over verschillende onderwerpen. De leerkrachten voelen zich samen verantwoordelijk voor alle leerlingen van de school. Ze geven het goede voorbeeld. Leerlingen nemen dit gedrag over, waardoor op school een prettige sfeer ontstaat en waardoor gestimuleerd wordt dat leerlingen dit gedrag niet alleen binnen, maar ook buiten de school laten zien.
14
De Provenier Wijk: Provenierswijk • Website: www.deprovenier.nl
✔ ✔ ✔ ✔ ✔
in de gemengde Provenierswijk Brede school voorschool wijkarrangement Ouderinitiatief ten behoeve van een gemengde buurtschool
Visie van de school Uit de visie van De Provenier komt duidelijk het belang naar voren dat de school hecht aan sociale competentie en burgerschap. In die visie verantwoordt de school hoe ze een optimale en ononderbroken ontwikkeling van alle kinderen wil bereiken. Vier van de vijf punten die hier genoemd worden hebben betrekking op sociale competentie en burgerschap. Bijvoorbeeld: •
Zorgen voor de basisvoorwaarde voor een optimale ontwikkeling, namelijk een goed pedagogisch klimaat. Hieronder verstaat men: respect voor elkaar, belangstelling, duidelijkheid, openheid en vertrouwen, gevoel van eigenwaarde, zelfvertrouwen en respect voor ieders eigenheid.
•
Bevorderen van zelfstandigheid en leren dragen van verantwoordelijkheid.
•
De kans geven om samen te werken en van elkaar te leren.
•
Het onderhouden van goede contacten met ouders.
Visie: burgerschapscompetenties noodzakelijk om optimale ontwikkeling te bereiken
De Provenier wil haar doelen nadrukkelijk bereiken in een gemengde buurtschool. Ook uit de doelen die De Provenier zich op wijkniveau stelt blijkt het belang dat men hecht aan sociale vaardigheden en samen leren en werken, in plaats van gescheiden. De Provenier wil niet alleen een ideale school zijn voor kinderen en ouders, maar ook voor de leerkrachten die er werken. Ze gaat daarvoor uit van dezelfde basisvoorwaarden als voor de leerlingen.
15
Burgerschap en … sociale competenties De Provenier nam een aantal jaren geleden deel aan het KEOS-project. Tijdens dit project werd de school intensief begeleid om sociale competentie als onderwijsdomein in te voeren. De school legde hierbij accenten op regels binnen de school, leerkrachtcompetenties, ouderbetrokkenheid en de keuze voor een methode en een leerlingvolgsysteem. Veel van de vruchten van het project zijn nu – vier jaar later - nog duidelijk terug te zien. Er zijn duidelijke regels
KEOS-project: invoeren van sociale competentie als onderwijsdomein
en afspraken voor iedereen, er is een methode en een leerlingvolgsysteem, de ouderbetrokkenheid is sterk vergroot en er is overeenstemming over de benadering van de kinderen door de leerkrachten. En wat nog belangrijker is: met KEOS is De Provenier ervan bewust geraakt dat sociale competentie binnen de school
16
niet iets is dat je één keer op poten zet en er dan geen omkijken meer naar hebt. Sociale competentie heeft doorlopend onderhoud nodig, en raakt aan alle aspecten van het leven op school. Zo besteedt de school de komende jaren weer extra aandacht aan leerkrachtcompetenties en aan de omgang met ouders. Een positieve benadering lokt positief gedrag uit, is de overtuiging van De
Een positieve benadering: vooral aandacht voor de sterke kanten van de kinderen
Provenier. Daarom benaderen de leerkrachten de kinderen principieel op een positieve manier, door aandacht te schenken aan hun sterke kanten. Hierdoor voelen de kinderen zich gewaardeerd en veilig en neemt hun motivatie om gewenst gedrag te vertonen toe.
Om een sfeer te scheppen waarin iedereen in de school zich veilig, geborgen, geaccepteerd en gerespecteerd voelt, zijn er op De Provenier regels en afspraken gemaakt die voor iedereen in de school gelden: voor de kinderen, het team, de ouders en verzorgers, de oppas, maar ook voor iedereen die wel eens incidenteel op de school iets komt doen. Om duidelijkheid te scheppen voor de kinderen worden de regels en afspraken ook doorgetrokken naar de Brede school. De buurtmakelaar zet zich in om deze afstemming tussen het team van de Provenier en de Brede school-mensen te verzorgen. Deze algemene schoolregels hangen op vier plaatsen in de school in woord en beeld en staan ook in de schoolgids en op de website. Aan het begin van elk jaar worden de schoolregels in de klas doorgenomen en in de loop van het jaar wordt er geregeld met alle kinderen samen aandacht aan besteed, bijvoorbeeld met kleine toneelstukjes over de regels die worden gespeeld in de gemeenschapsruimte.
Met z’n allen bezig zijn met de schoolregels, in de vorm van kleine toneelstukjes
Burgerschap en … openheid naar de samenleving De Provenier is een wijkarrangementschool. Dit is een uitgebreide variant van de Brede school, waarbij de school met andere scholen in de wijk en met maatschappelijke organisaties samenwerkt om activiteiten aan te bieden. De school stapt als het ware in de samenleving, en neemt daar – samen met anderen - verantwoordelijkheid op zich voor het welzijn van de wijkbewoners. De Provenier werkt in dit verband samen met OBS De Klimop, met buurt-
Wijkarrangement: samen verantwoordelijk
huis De Propeller, Theater Het Kapelletje, Pabo Thomas More, Speeltuin De Hoeve, Woningstichting PWS, Taalinstituut Nieuwland, SKON Kinderopvang, de wijkagent, de schoolarts en het jongerenwerk.
17
Drie jaar geleden heeft een groep ouders het initiatief genomen voor een Ouderinitiatief, met als doel ook autochtone ouders te bewegen hun kinderen in te schrijven op De Provenier, zodat de school weer een
Aansluiting bij Kenniscentrum Gemengde Scholen
gemengde buurtschool wordt. De school staat immers ook in een wijk met een gevarieerde populatie, met grote verschillen in opleidingsniveau en een grote diversiteit aan nationaliteiten. De ouders organiseren onder andere informele bijeenkomsten voor ouders en kinderen. Ook is er flexibele naschoolse opvang gerealiseerd binnen de school, waardoor de school aantrekkelijker is geworden voor een nieuwe groep ouders. Het Ouderinitiatief wordt van harte gesteund door de school, die zich hiermee ook heeft aangesloten bij het Kenniscentrum Gemengde Scholen. De vraag hierbij is: Hoe moeten we het aan-
Openstaan voor kritische ouders
bod aanpassen aan de gemengde doelgroep? Het Ouderinitiatief is succesvol, inmiddels zijn er al drie gemengde kleuterklassen. Door de meer gemengde samenstelling krijgt de school ook te maken met kritischer ouders. Hier speelt men op in door onder andere aandacht te beste-
den aan de leerkrachtcompetenties in de omgang met ouders, door bijvoorbeeld theorie aan te bieden over en te oefenen met gesprekstechnieken. De Provenier wil laagdrempelig zijn voor ouders. De school communiceert dit op verschillende manieren naar de ouders, en organiseert ook veel om ouders in de school te krijgen. Zo is er een ouderkamer en een ouderconsulent, die wekelijks koffieochtenden organiseert, en kunnen ouders speelgoed lenen in de Speel-o-theek. Er zijn verschillende informatieavonden, een thema-avond over aan opvoeding gerelateerde onderwerpen, er zijn hulpouders voor allerlei activiteiten, er zijn klassenou-
Een band opbouwen met de ouders
ders en er is een MR en een OR. Maar de school wil de drempel nog lager maken door vooral ook zelf het initiatief te nemen voor contacten. Men wil echt een band opbouwen met de ouders. Dit doet men bijvoorbeeld door ouders vaker uit te nodigen voor een gesprek. Niet alleen als er problemen zijn, maar ook om de positieve aspecten van hun kinderen te belichten. Ook groeten en een praatje maken en belangstelling tonen horen hierbij. De Provenier is een katholieke basisschool en wil haar leerlingen de achtergronden en tradities van de christelijke cultuur meegeven. Maar het is ook een gemengde school met een diversiteit aan cultu-
Zoeken naar overeenkomsten in geloof, niet naar verschillen
ren en geloven. Men vindt het belangrijk dat er een sfeer van respect heerst voor ieders levensovertuiging en dat kinderen hun eigen achtergrond meebrengen naar school. Niet de verschillen worden benadrukt, maar men laat de kinderen leren over elkaars geloof en op zoek gaan naar de overeenkomsten.
18
Burgerschap en … basiswaarden en democratische rechtsstaat Basiswaarden, zoals gelijkwaardigheid, begrip voor anderen en verdraagzaamheid, worden op vele manieren uitgedragen en voorgeleefd binnen de school. Bijvoorbeeld door de inspanningen in het kader van een gemengde school. ‘Als kinderen van jongs af aan met elkaar omgaan en elkaars cul-
Basiswaarden in praktijk brengen door met iedereen om te gaan
tuur leren kennen, kunnen vooroordelen voorkomen worden’, zo denkt De
19
Provenier erover. Door anderen te leren kennen en door te leren over elkaars achtergronden en gebruiken nemen begrip en verdraagzaamheid toe. Ook de inspanningen naar ouders en andere partijen buiten de school kunnen in dit verband worden gezien.
Burgerschap en … school als oefenplaats Uit de vele voorbeelden die hierboven beschreven worden blijkt dat De Provenier een echte oefenplaats voor burgerschap is. Een oefenplaats, waar kinderen ook om zich heen zien wat burgerschap is. Zo is de visie van De Provenier door het hele team samen gemaakt, ‘echt van onderaf’. Voor deze manier is heel bewust gekozen, om ervoor te zorgen dat de visie niet een papieren ding wordt, maar iets waar iedereen achter staat en zich bij betrokken voelt. Uit deze opzet spreekt de kijk die men op burgerschap heeft, namelijk: meedoen vergroot de betrokkenheid, en betrokkenheid vergroot de kans op sociaal gedrag.
Burgerschap op De Provenier Men is zich sterk bewust van het belang van sociale competentie en van de rol die de school daarbij kan spelen. Er wordt niet alleen naar het gedrag van de kinderen gekeken, het team kijkt ook kritisch naar zichzelf. Door het bevorderen van leerkrachtcompetenties worden ook weer de burgerschapscompetenties van de kinderen gestimuleerd. De nadruk op het samen leven in een gemengde buurt en een gemengde school bevordert begrip en respect voor elkaar. Het Ouderinitiatief betrekt de buurt bij de school, en andersom. Het wijkarrangement biedt veel extra situaties om burgerschap te bevorderen.
20
Stephanusschool Wijk: Schiebroek • Website: www.stephanusrotterdam.nl
✔ ✔ ✔ ✔ ✔ ✔
in de groene wijk Schiebroek wijk is aan het verjongen voorschool schakelklassen DeltaPlusschool Brede school in samenwerking met (V)SO-school
✔ ✔
dagarrangementschool vriendschap met school uit Bleiswijk
Visie van de school ‘De school is een leefgemeenschap waarin kinderen worden voorbereid op de maatschappij. Binnen de school zijn wij dus bezig met de ontwikkeling van kinderen, niet alleen met lesgeven’. Dit is hoe de Stephanusschool aankijkt tegen burgerschapsvorming op school. De school als leefgemeenschap waarin de kinderen goed onderwijs krijgen, maar ook oefenen met het nemen van verantwoording voor hun daden en voor hun omgeving, met positief gedrag en goed omgaan met anderen, met verdraagzaam zijn en zelfvertrouwen opbouwen. Je thuis voelen, betrokkenheid, communicatie en plezier zijn randvoorwaarden zijn om iets te oefenen en te leren. Dit geldt zowel voor leerlingen als voor leerkrachten en ander personeel. Ook van hen wordt betrokkenheid en een open houding verwacht. Het ‘voordoen’ van burgerschap is immers een krachtig middel. Door onder andere het aanbrengen van structuur en door het doen van gezellige dingen creëert de Stephanusschool een veilige sfeer, waarbinnen de ontwikkeling plaatsvindt.
Visie: de school als leefgemeenschap
Burgerschap en … sociale competenties Sociale competentie wordt zoveel mogelijk in de praktijk geoefend. Uitstapjes bieden daarvoor vaak goede aanknopingspunten. Vaak is het primaire doel van het uitstapje een ander, maar worden er doelen met betrekking tot sociale competentie aan gekop-
21
peld. Zo oefenen de kinderen bij een bibliotheekbezoek bijvoorbeeld hoe je iets vraagt, zoals een brochure, en oefenen ze om niet allemaal tegelijk iets te vragen. Voorafgaand aan het bezoek worden de aandachtspunten van het gedrag besproken. Hierbij
Sociale competentie oefenen tijdens uitstapjes
22
wordt ook gesproken over mogelijke vooroordelen die bij anderen bestaan met betrekking tot het gedrag van de kinderen, en spreken ze af niet het negatieve gedrag te vertonen dat de mensen miscchien van hen verwachten.
Samen gezellige dingen doen, samen plezier hebben vindt men op de Stephanusschool heel belangrijk. In de interactie wordt ook de aandacht voor elkaar geoefend. Bij gezellige dingen kan gedacht worden aan een feest, maar ook aan een sporttoernooien of samen koken. Het dagarran-
Samen gezellige dingen doen
gement (of: de verlengde schooldag) biedt veel extra mogelijkheden voor samen plezier hebben. Ter ondersteuning van het leren van sociale competentie gebruikt de Stephanusschool de
Een methode voor sociale competentie ter ondersteuning
methode Leefstijl. Hiermee worden vaardigheden als naar elkaar luisteren, goed doordachte keuzes maken, je gevoelens uiten, zelfvertrouwen hebben, omgaan met conflicten en goed voor jezelf zorgen expliciet geoefend. De school wil ook graag beter zicht krijgen op de ontwikkeling van de kinderen op dit gebied, en is zich daarom aan het verdiepen in een leerlingvolgsysteem voor sociale competentie.
In de Stephanusschool wordt veel tentoongesteld. Bijvoorbeeld werkstukken van kinderen en moeders, maar ook van oudere gehandicapten uit een instelling in de buurt. De tenstoonstellingen kleden niet alleen de school leuk aan, maar zorgen ook voor zelfvertrouwen bij de kunstenaars (‘mijn werk is het waard om bekeken te worden’) en aandacht voor andersmans
Tentoonstellingen zorgen voor zelfvertrouwen
werk en spullen.
Burgerschap en … openheid naar de samenleving Openheid naar de samenleving begint bij openheid naar de ouders. Aan ouderbetrokkenheid wordt veel aandacht besteed op de Stephanusschool, op allerlei manieren. En met succes. Veel ouders zijn betrokken, je ziet ze overal in school. Ze helpen bij het lezen, bij het knutselen en sommigen zijn al aan het koken. Ze zitten in de
Ook de openheid van ouders naar de samenleving vergroten
Ouderraad en helpen bij bijzondere activiteiten, zoals excursies en sportdagen. Er zijn ook verschillende activiteiten en cursussen voor ouders, zoals sporten en inburgeringscursussen en taalcursussen, die verzorgd worden door Zadkine. Door het aanbieden van dit soort cursussen, en door activiteiten als het organiseren van een voorlichtingsochtend over politieke partijen en het samen met de moeders
gaan stemmen, helpt de school ook de openheid van de ouders naar de samenleving te vergroten. Dit komt ook weer ten goede aan de kinderen.
23
De Stephanusschool is niet bang voor contacten met ‘de buitenwereld’, en brengt openheid naar buiten toe duidelijk in praktijk door verschillende samenwerkingsvormen. Een aantal voorbeelden: •
De school is een Brede school in samenwerking met de Mattheusschool. Dit is een school voor SO en VSO (cluster 3) en een kernschool voor autisme.
•
Men heeft een convenant gesloten met de Pabo: in alle groepen
Niet bang voor contacten met de buitenwereld
wordt door derdejaarsstudenten een binnenstadstage gelopen. •
De school heeft een vriendschap met De Klimophoeve uit Bleiswijk. Samen organiseren de scholen bijvoorbeeld een gezamenlijk pleinfeest.
•
De school heeft contact met een instelling voor oudere gehandicapten in de buurt. Bewoners van de instelling exposeren regelmatig hun kunstwerken in de school. De leerlingen weten ook van wie de kunstwerken zijn, en af en toe komt er contact op gang tussen de kinderen en de bewoners.
Door al deze contacten en door een Brede school en dagarrangementschool te zijn, worden steeds veel nieuwe personen binnen de school gehaald. Op het gebied van openheid levert dit veel op voor de kinderen – ze maken immers contact met veel meer verschillende soorten mensen en instellingen. De moeilijke kant ervan is om al die personen qua visie en pedagogische aanpak op dezelfde lijn te krijgen. Door een redelijk ‘strenge selectie’ van wie in het team past, worden problemen wat dit betreft tot een minimum beperkt.
24
Burgerschap en … basiswaarden en democratische rechtsstaat De school heeft een ‘democratische’ stijl van lesgeven. Er wordt veel gepraat met de kinderen, en er wordt ook naar hen geluisterd. Zo wordt bijvoorbeeld bij de kleuters met streepjes bijgehouden welk verhaaltje zij het liefst zouden horen. Een ander voorbeeld is het aanpassen van het plan, nadat kinderen hebben aangegeven dat ze liever lopend dan met het openbaar vervoer naar een uitje gaan. Alle leerkrachten besteden veel aandacht aan kringgesprekken, waarin de kinderen
Democratische stijl: veel praten en veel luisteren
ook naar elkaars verhaal en mening luisteren. De politiek is een onderwerp dat geregeld aan de orde komt op de Stephanusschool. Vaak gebeurt dit naar aanleiding van het Jeugdjournaal, van heftige gebeurtenissen
Politiek is onderwerp van gesprek
zoals de dood van Theo van Gogh en Pim Fortuin, van opvallende personen zoals Rita Verdonk, Ayaan Hirsi Ali en Geert Wilders, of van bijzondere gelegenheden, zoals verkiezingen.
Eenvoudige democratische principes worden op school geoefend, bijvoorbeeld met het samenstellen van de schoolkrant, die wordt gemaakt door afgevaardigden uit alle klassen.
25
Burgerschap en … school als oefenplaats Uit haar visie - de school is een leefgemeenschap waarin kinderen worden voorbereid op de maatschappij - blijkt nadrukkelijk dat de Stephanusschool de school als oefenplaats ziet. In de praktijk lukt het ook deze visie waar te maken. Onder andere door de vele contacten met de buitenwereld, de aandacht die er op school is voor de ‘burgerschapscompetenties’ van de leerkrachten en andere personen die op school rondlopen en de eerder beschreven mogelijkheden
De school brengt burgerschap en integratie zelf in praktijk
die voor de kinderen worden gecreëerd om burgerschap te oefenen.
Burgerschap op de Stephanusschool De school heeft een goed geformuleerde visie, die ook past bij het concept burgerschap zoals dat de overheid voor ogen staat. De visie is duidelijk sturend voor het handelen, en bestaat niet alleen op papier. Er is binnen het team veel aandacht voor openheid naar elkaar toe. Ook aan leerkrachtcompetenties wordt aandacht besteed. Een belangrijke kracht van de school ligt in de samenwerking met partners op allerlei gebieden.
26
Willem-Alexanderschool Wijk: Het Lage Land • Website: www.w-alexanderschool.nl
✔
in de multiculturele wijk Het Lage Land
✔ ✔ ✔ ✔
voorschool [ÉÉN]-school Brede school IPC (International Primary Curriculum)
✔
leerling-MR
Visie van de school De Willem-Alexanderschool heeft als motto ‘Oog voor jouw wereld’. Daar geeft de school twee betekenissen aan. De eerste is dat iedereen op school leert oog te hebben voor de wereld en cultuur van anderen. De gedachte hierachter is: als kinderen van verschillende culturele achtergronden al jong over elkaar leren, elkaar leren kennen, dan leren ze elkaar waarderen. De tweede betekenis van ‘Oog voor jouw
Visie: iedereen is een ‘Wereldburger’
wereld’ is dat in de klas zeer gedifferentieerd onderwijs wordt gegeven; zoveel mogelijk aangepast aan het niveau van elk kind en altijd dicht bij de belevingswereld van het kind.
De Willem-Alexanderschool is een [ÉÉN]-school, wat staat voor ‘gelijke behandeling voor iedereen’. Door mee te doen met dit onderwijsproject neemt de school openlijk stelling tegen discriminatie en intolerantie op alle
[ÉÉN]-school: gelijke behandeling voor iedereen
in de wet genoemde gronden, waaronder afkomst, sekse, seksuele voorkeur, leeftijd, godsdienst en handicap/chronische ziekte. Een [ÉÉN]-school is een school waar iedereen zich, ongeacht de aanwezige verschillen, welkom en veilig voelt. De kinderen leren er dat ze deel uitmaken van een gevarieerde, multiculturele samenleving.
27
De school stelt de wereld centraal met Nederland als uitgangspunt. Op school wordt er aandacht besteed aan andere talen, zoals de grote wereldtalen en de talen van de landen van herkomst van de kinderen. Dit allemaal met als achterliggende gedachte elkaar te leren kennen en waarderen. De school vindt het belangijk dat leerkrachten en kinderen een voorbeeldfunctie hebben naar elkaar. Dit geldt niet alleen voor sociaal competent gedrag en openheid naar de maatschappij, maar ook voor bijvoorbeeld verantwoord milieugedrag in de school.
Burgerschap en … sociale competenties Goed met elkaar omgaan wordt als heel belangrijk gezien. De school is nadrukkelijk tegenstander van pesten en discriminatie, en is mede om die reden aangesloten bij Art.1, de nieuwe naam voor het Landelijk Bureau tegen Racisme. Een andere manier waarop de school kinderen goed met elkaar leert omgaan, is het inzetten van schoolregels, zoals: wees eerlijk, iedereen hoort erbij en pas op je woorden. Hier besteedt de school veel aandacht aan: elke maand staat een
Successen vieren
van de tien schoolregels in alle klassen centraal. Uitgangspunt bij het hanteren van de schoolregels is dat kinderen eerst naar zichzelf kijken en dan pas naar de ander. Hierbij wordt de nadruk gelegd op het vieren van successen, in plaats van het afstraffen van onbe-
hoorlijk gedrag. De successen moeten daarvoor ook zichtbaar gemaakt worden voor andere kinderen. Een eenvoudige, maar effectieve manier waarop de Willem-Alexanderschool dit bereikt is bijvoorbeeld het uitdelen van stickers aan kinderen die positief gedrag vertonen in relatie tot de schoolregels. Ook kunnen kinderen Ster van de Week worden, omdat ze sociaal gedrag hebben laten zien.
28
Door de hele school worden werkstukken en tekeningen van de kinderen tentoongesteld. Ook hiermee levert de school een positieve bijdrage aan het zelfvertrouwen van haar kinderen. Wanneer je door de gangen van het schoolgebouw loopt, krijg je meteen een indruk van hetgeen de kinderen op dat moment bezighoudt. Op veel plekken liggen of hangen bijvoorbeeld eindproducten van het project waar ze aan werken of gewerkt hebben. Kinderen krijgen
Tentoonstellingen bevorderen het zelfvertrouwen
hiermee de boodschap dat ze trots mogen zijn op zichzelf en op hun talenten.
Om het sociaal competent gedrag van kinderen in kaart te kunnen brengen, heeft de school een eigen observatielijst ontwikkeld, gekoppeld aan een digitaal verwerkingsprogramma. Het programma koppelt aan de resultaten een pedagogisch handelingsplan, op groepsniveau en op leerlingniveau. Leerkrachten ervaren het gebruik van dit systeem als heel motiverend. Ze zien het resultaat van hun inspanningen en krijgen adequate aanpakplannen wanneer de resultaten onder de maat blijken. Zo
Volgen van sociaal competent gedrag
krijgt de leerkracht het gevoel grip op de zaak te hebben.
Burgerschap en … openheid naar de samenleving Verschillende ontwikkelingen in de buurt en de wijk van de school hadden een aantal jaar geleden grote invloed op de wijk- en schoolpopulatie. Onder andere de toename van bewoners (en hun kinderen) met een slechte economische status, een multiculturele achtergrond en een traumatisch verleden, heeft de Willem-Alexanderschool op zoek doen gaan naar een andere pedagogisch-didactische invalshoek. Drie jaar geleden is de keuze gevallen op het International Primary Curriculum (IPC). De invoering van IPC heeft de school goede handvatten gegeven om de diversiteit van de kinderen op een positieve manier mee te nemen in het curriculum. Belangrijke kenmerken van IPC zijn dat de klassieke vak-
IPC bevordert de transfer van sociale competentie
ken worden geïntegreerd in projecten, en dat elk thema zowel kerndoelen als internationale doelen (burgerschapsdoelen) beschrijft. Aan een project over ‘de wereldleiders’ worden bijvoorbeeld de lessen geschiedenis en
aardrijkskunde gekoppeld. Het idee hierachter is dat kinderen zien dat het ‘hier’ anders is dan ‘daar’, ze krijgen een breder beeld van de wereld. Ook krijgen kinderen de kans om verworteld te raken met de geschiedenis van hun vaderland. Ze krijgen de vrijheid om die onderwerpen eruit te pikken die voor hen persoonlijk interessant zijn. Bijkomend voordeel is dat de projecten erop gericht zijn alle soorten intelligentie aan te spreken. De kinden werken samen en krijgen veel zelfvertrouwen omdat hun specifieke talenten aan bod komen. De school merkt bovendien dat er sinds de invoering van IPC een transfer heeft plaatsgevonden wat sociale competentie betreft: van in de klas naar buiten de klas.
29
Er wordt veel aandacht besteed aan het betrekken van ouders bij de school. In de schoolgids verwoordt de school het zo: “Wij stellen prijs op een regelmatig contact tussen thuis en school.” De school organiseert thema-avonden, informatieavonden, spreekavonden, oudercontactochtenden en 10 minuten-gesprekken. Door middel van maandbrieven die de ouders thuisgestuurd krijgen, worden onder andere de schoolre-
Regelmatig contact tussen thuis en school
gels onder de aandacht gebracht. Er staat vermeld welke schoolregel centraal staat en welk gewenst gedrag erbij hoort. De ouders zijn ook altijd welkom op de weekvieringen, die elke week plaatsvinden. Naast de bovengenoemde contactmogelijkheden binnen de school, worden er regelmatig huisbezoeken afgelegd. En ouders nemen deel aan de MR. Via de MR hebben zij de gelegenheid om mee te beslissen over zaken die op schoolniveau spelen. Daarnaast helpen de leden van de MR bij verschillende activiteiten op school. Toch ziet de school nog wel een uitdaging in het leggen van contact met ouders. Nog lang niet alle ouders zijn regelmatig binnen de schoolmuren te vinden. De school blijft dus zoeken naar goede contactmogelijkheden. De Willem-Alexanderschool onderkent dat het in de huidige maatschappij vaak moeilijk is om de van oudsher bekende normen en waarden vast te houden. Omdat de school het belangrijk vindt dat mensen op een juiste manier met elkaar omgaan, hanteert het een anti-agressieprotocol.
Samen met andere instellingen ‘wereldburgers’ vormen
en
medewerkers die de school betreden, onderschrijven een bepaalde gedragscode en dienen zich hieraan te houden.
30
Ouders
Alle kinderen, ouders en leerkrachten van de Willem-Alexanderschool hebben elkaar beloofd, dat zij elkaar met respect zullen benaderen en dat iedereen op de school een ‘wereldburger’ is. De school heeft om dit te bewerkstelligen verschillende instellingen als partner gezocht, zoals Art.1, musea, NOVIB, COS, het buurthuis en Plan Nederland. De Willem-Alexanderschool heeft een open houding naar de buitenwereld toe. Dat komt tot uiting in de samenwerking met verschillende externe partners, maar ook in het schoolgebouw zelf. De school krijgt overdag regelmatig bezoekers die ook een kijkje willen nemen in de school. Van een heleboel klaslokalen staan de deuren open. Op deze manier krijgen de kinderen de vanzelfsprekendheid mee van openheid naar buiten toe.
Burgerschap en … basiswaarden en democratische rechtsstaat Met het invoeren van IPC heeft de Willem-Alexanderschool zichzelf de nodige handvatten verschaft om de kinderen de basiswaarden van een democratische rechtsstaat mee
Kritische, politiek bewuste en betrokken kinderen
te geven. De kinderen werken gedurende een aantal weken vanuit verschillende perspectieven aan een thema. Zo wordt een onderwerp bijvoorbeeld vanuit een geschiedkundig perspectief bekeken, maar wordt vervolgens ook de grotere samenhang in de wereld duidelijk. Het doel hiervan is het ontwikkelen van kritische, politiek bewuste en betrokken kinderen.
Dit bewustzijn komt onder andere tot uitdrukking in de vorm van een leerling-MR, met kinderen van groep 5 tot en met 8. Voor de selectie van de leden organiseert de school een echte verkiezing. De leerling-MR wordt onder andere betrokken bij de organisatie van feesten, heeft inspraak bij de aankoop van spelmaterialen en assisteert bij de verzorging van activiteiten zoals
Leerling-MR met echte verkiezingen
de schoolreis.
Burgerschap en … school als oefenplaats De kinderen van de Willem-Alexanderschool groeien op in een land en in een wijk waar allerlei verschillende mensen leven, met verschillen in cultuur, gewoonten, geloof, huidskleur, eten en moedertaal. De school vindt het belangrijk om haar kinderen begrip en acceptatie bij te brengen voor de manier van denken, leven en doen van mensen. Dit doet de school onder andere door overeenkomsten tussen mensen te laten ontdekken, maar ook door de kinderen al van jongs af aan over elkaar te leren. Van de
31
kinderen wordt verwacht dat ze de christelijke feesten meevieren, maar tegelijkertijd wordt stilgestaan bij feesten uit de vele culturen die de school rijk is. De gedachte erachter is dat kinderen die elkaar leren kennen, elkaar leren waarderen. Dit voorkomt dat kinderen elkaar beledigen, uitlachen, pesten of discrimineren. Voor de kinderen is het duidelijk zichtbaar dat de school zelf burgerschap in praktijk brengt. Er zijn heldere, zichtbare schoolregels die sociaal competent gedrag beogen. Veel partners en activiteiten van de school zijn gericht op wereldburgerschap. De school vervult hiermee een
De school als rolmodel
voorbeeldrol voor de kinderen. Ook de leerling-MR is een voorbeeld van hoe burgerschap op school in de praktijk wordt geoefend.
Burgerschap op de Willem-Alexanderschool Doordat de school een [ÉÉN]-school is, staan kennis, respect en waardering voor onderlinge verschillen tussen mensen en kinderen centraal. De invoering van het International Primary Curriculum (IPC) heeft ervoor gezorgd dat ook het curriculum naadloos aansluit bij deze visie. Transfer van sociaal competent gedrag. De school heeft in de strijd tegen pesten en discriminatie een stap extra gezet, door zich aan te sluiten bij Art. 1. De Willem-Alexanderschool heeft een open houding naar de samenleving. Zij probeert dit de kinderen mee te geven door de samenwerking met verschillende externe partners, maar ook met signalen binnen de school, zoals het openlaten van klaslokalen. De school kijkt ook kritisch naar zichzelf, bijvoorbeeld bij het zoeken naar mogelijkheden om ouders binnen de school te halen.
32
